Πανεπιστήμιο Αιγαίου Πολυτεχνική Σχολή Τμήμα Μηχανικών Οικονομίας και Διοίκησης Κατεύθυνση: Χρηματοοικονομική Μηχανική

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Πανεπιστήμιο Αιγαίου Πολυτεχνική Σχολή Τμήμα Μηχανικών Οικονομίας και Διοίκησης Κατεύθυνση: Χρηματοοικονομική Μηχανική"

Transcript

1 Πανεπιστήμιο Αιγαίου Πολυτεχνική Σχολή Τμήμα Μηχανικών Οικονομίας και Διοίκησης Κατεύθυνση: Χρηματοοικονομική Μηχανική Τίτλος Διπλωματικής Εργασίας «Επίδραση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κρίσης στις χώρες που έλαβαν δανειακά πακέτα διάσωσης: Η περίπτωση της Ελλάδας μετά την κρίση» Υπότιτλος Διπλωματικής Εργασίας Τμήμα Β: «Εφαρμογή υποδείγματος απλής γραμμικής παλινδρόμησης της εξαρτημένης μεταβλητής Μη εξυπηρετούμενα Δάνεια με τις μεταβλητές Ανεργία, Πληθωρισμός, Κρατικές Δαπάνες, για την περίοδο μετά την κρίση στην Ελλάδα» Ονοματεπώνυμο: Δημήτριος Μητσέας A.M.: Επιβλέπων Καθηγητής: Σταθούκος Ευστάθιος ΧΙΟΣ,

2 Έχω διαβάσει και κατανοήσει τους κανόνες για τη λογοκλοπή και τον τρόπο σωστής αναφοράς των πηγών που περιέχονται στον Οδηγό συγγραφής διπλωματικών εργασιών του ΤΜΟΔ. Δηλώνω ότι, από όσα γνωρίζω, το περιεχόμενο της παρούσας διπλωματικής εργασίας είναι προϊόν δικής μου δουλειάς και υπάρχουν αναφορές σε όλες τις πηγές που χρησιμοποίησα. 2

3 Ευχαριστίες Η παρούσα εργασία πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του προπτυχιακού προγράμματος της Πολυτεχνικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αιγαίου, του Τμήματος Μηχανικών Οικονομίας και Διοίκησης. Θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους εκείνους που βοήθησαν στην πραγματοποίηση της εργασίας, από την αρχή έως την πλήρη εκπόνηση της. Αρχικώς, θα ήθελα να ευχαριστήσω το Πανεπιστήμιο Αιγαίου για την τεράστια συνεισφορά στην ακαδημαϊκή μου επιμόρφωση. Συγκεκριμένα, τους κυρίους Συριόπουλο Θεόδωρο και Σταθούκο Ευστάθιο για την επίβλεψη της εργασίας μου. Επίσης, την κυρία Ζούντα Στέλλα και τον κύριο Δούνια Γεώργιο για την συνεισφορά τους ως μέλη της τριμελούς επιτροπής αξιολόγησης και τον κύριο Μπαλτά Ιωάννη για την τεράστια βοήθεια του στα μαθήματα της κατεύθυνσης της Χρηματοοικονομικής Μηχανικής. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω προσωπικά τον συνάδελφο μου Παπαϊωάννου Κωνσταντίνο για την άριστη συνεργασία, τους γονείς μου Χρυσούλα Θεοφιλοπούλου και Δημοσθένη Μητσέα, τον αδελφό μου Παναγιώτη Μητσέα και τους υπόλοιπους φίλους, συγγενείς και συμφοιτητές που στάθηκαν δίπλα μου καθ όλη την διάρκεια της εκπόνησης της διπλωματικής μου εργασίας και των ακαδημαϊκών μου σπουδών. 3

4 Περιεχόμενα Ευχαριστίες... 3 Περιεχόμενα... 4 Κατάλογος Σχημάτων... 6 Κατάλογος Πινάκων... 7 Κατάλογος Γραφημάτων... 8 Κατάλογος Εικόνων... 9 Περίληψη Μέθοδος Ευρωπαϊκή Οικονομική κρίση Σύντομη ιστορική αναδρομή από τον 19ο αιώνα μέχρι σήμερα Αίτια της κρίσης Το φαινόμενο της χιονοστιβάδας στην κρίση του Παράγοντες και συνθήκες εξάπλωσης της οικονομικής κρίσης του Επιπτώσεις της κρίσης διαχρονικά Ο ρόλος του EFSF στην νέα κρίση Το ζήτημα της Ελλάδας Η μεταφορά του προβλήματος σε ολόκληρη την Ευρωζώνη Η μετά την οικονομική κρίση Ευρώπη (2011 μέχρι σήμερα) Πληθωρισμός Ανταγωνιστικότητα Δανεισμός, επιτόκια και η λύση της ποσοτικής χαλάρωσης από την ΕΚΤ Χρηματοοικονομικά Ισοζύγια Οικονομικές φούσκες Χώρες που έλαβαν δανειακά πακέτα διάσωσης Δανειακές συμβάσεις και η Ελλάδα μετά την κρίση Δανειακές συμβάσεις που υπέγραψαν οι Ευρωπαϊκές Χώρες Δανειακές συμβάσεις που υπέγραψε η Ελλάδα Γενική αποτίμηση των αποτελεσμάτων, της μέχρι τώρα εφαρμοσθείσας Πολιτικής Προσαρμογής των Συμβάσεων Οι αναπτυξιακές επιδράσεις Οι διαρθρωτικές επιδράσεις

5 3.3.3 Το ΑΕΠ στην Ελλάδα μετά την κρίση Η απασχόληση στην μετά κρίση εποχή Η ισχυρή μείωση των εισοδημάτων από την εργασία και τις κοινωνικές παροχές Η περίπτωση του εγχώριου τραπεζικού τομέα Η εξασθένιση της Κοινωνικής Ασφάλισης και του συστήματος Υγείας Η αύξηση της φτώχειας, των εισοδηματικών ανισοτήτων και του κοινωνικού αποκλεισμού Η δημογραφική κατάσταση της χώρας στην μετά κρίση εποχή Κοινωνικές αναταραχές και κοινωνικοπολιτική πόλωση Παρουσίαση Αποτελεσμάτων Έρευνας Η μετά κρίση εποχή στην Ελλάδα Απασχόληση στην Ελλάδα μετά την κρίση Πληθωρισμός στην Ελλάδα μετά την κρίση Σύστημα υγείας και ασφάλειας στην Ελλάδα μετά την κρίση Συμπεράσματα και Προοπτικές Αντιμετώπισης Συμπεράσματα Προοπτικές Αντιμετώπισης Βιβλιογραφία Παράρτημα

6 Κατάλογος Σχημάτων Σχήμα Σχήμα Σχήμα Σχήμα Σχήμα Σχήμα Σχήμα Σχήμα Σχήμα

7 Κατάλογος Πινάκων Πίνακας Πίνακας Πίνακας Πίνακας

8 Κατάλογος Γραφημάτων Γράφημα Γράφημα Γράφημα Γράφημα Γράφημα Γράφημα Γράφημα Γράφημα Γράφημα Γράφημα Γράφημα Γράφημα Γράφημα Γράφημα Γράφημα Γράφημα Γράφημα Γράφημα Γράφημα Γράφημα Γράφημα Γράφημα Γράφημα Γράφημα Γράφημα Γράφημα 26 - Αποτελέσματα Ερωτηματολογίου Γράφημα 27 - Αποτελέσματα Ερωτηματολογίου Γράφημα 28 - Αποτελέσματα Ερωτηματολογίου Γράφημα 29 - Αποτελέσματα Ερωτηματολογίου Γράφημα 30 - Αποτελέσματα Ερωτηματολογίου Γράφημα 31 - Αποτελέσματα Ερωτηματολογίου Γράφημα 32 - Αποτελέσματα Ερωτηματολογίου Γράφημα 33 - Αποτελέσματα Ερωτηματολογίου Γράφημα 34 - Αποτελέσματα Ερωτηματολογίου Γράφημα 35 - Αποτελέσματα Ερωτηματολογίου Γράφημα 36 - Αποτελέσματα Ερωτηματολογίου

9 Κατάλογος Εικόνων Εικόνα Εικόνα Εικόνα Εικόνα Εικόνα

10 Περίληψη Η οικονομική κρίση είναι η κάθοδος στον οικονομικό κύκλο, σύμφωνα με την οποία οι οικονομικές δραστηριότητες, είτε πρόκειται για επενδύσεις είτε για το εθνικό προϊόν, είτε για τις θέσεις εργασίας, έχουν πτωτική πορεία. Η οικονομική όμως κρίση δεν εκδηλώνεται πάντα με τον ίδιο τρόπο καθώς υπάρχουν παράγοντες που την επηρεάζουν όπως είναι η φύση της, η χρονική διάρκειά της, η ένταση με την οποία εκδηλώνεται, η γεωγραφική έκταση αλλά και ο αντίκτυπος που αυτή έχει. Δεν είναι λίγοι μάλιστα εκείνοι που ασχολήθηκαν με την έννοια της οικονομικής κρίσης εκφράζοντας διαφορετικές απόψεις για τα αίτια της κρίσης. Όλοι όμως συνηγορούν ότι οι οικονομικές κρίσεις σχετίζονται άμεσα με τις τράπεζες και τους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς. Η παγκόσμια οικονομία σε διάφορες περιόδους έχει ταλαιπωρηθεί από οικονομικές υφέσεις. Τα πρώτα χρόνια του 21ου αιώνα έμελλε να στιγματιστούν από μια νέα παγκόσμια οικονομική κρίση, που εξαπλώθηκε πολύ γρήγορα κι έπληξε πολλές χώρες μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση προσπάθησε να σώσει τις χώρες που πλήγηκαν περισσότερο συνάπτοντας δάνεια. Η Ιρλανδία, η Ελλάδα, η Πορτογαλία, η Ισπανία και η Ιταλία βρέθηκαν αντιμέτωπες με την χρεοκοπία. Η Ελλάδα δέχθηκε τη βοήθεια της ΕΕ και προσπάθησε να αντιμετωπίσει την κρίση μέσα από τα πακέτα στήριξης και από τις υποχρεώσεις- δεσμεύσεις που τα πακέτα αυτά επέφεραν (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2010). Ωστόσο τα τελευταία πέντε χρόνια η κατάσταση της οικονομίας αλλάζει, η κρίση ξεπεράστηκε αλλά οι επιπτώσεις των δανειακών συμβάσεων είναι ορατές στο εισόδημα των πολιτών, στο κοινωνικό κράτος, στα συστήματα υγείας και ασφάλειας. Μέσω βιβλιογραφικής επισκόπησης, καλύπτεται ολόπλευρα θεωρητικώς το ζήτημα της οικονομικής κρίσης στην Ευρώπη. Η παρούσα μελέτη βασίζεται στην επιλογή των μεταβλητών εκείνων που έχουν τη δυνατότητα να ερμηνεύσουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, τους παράγοντες που επηρέασαν τη χώρα μας μετά την κρίση αλλά και βασικούς μακροοικονομικούς και μικροοικονομικούς τομείς της καθημερινότητας που επηρεάστηκαν από τις δανειακές συμβάσεις, που υπεγράφησαν. Εκπονήθηκε στατιστική ανάλυση μέσω του μοντέλου της απλής γραμμικής παλινδρόμησης. Το συγκεκριμένο μοντέλο, επιλέχθηκε λόγω του ότι έχει ικανοποιητικές δυνατότητες πρόβλεψης για μεταβλητές που παρουσιάζουν υψηλά επίπεδα συσχέτισης. Αρχικώς, μέσω της θεωρητικής προσέγγισης της εργασίας πραγματοποιήθηκε αναζήτηση για την εύρεση εκείνων των μεταβλητών που επέδρασσαν με μεγαλύτερη αμεσότητα στην εμφάνιση της οικονομικής κρίσης. Στην παρούσα διπλωματική εργασία, οι μεταβλητές που επιλέχθηκαν είναι: Το ΑΕΠ, ο πληθωρισμός, η ανεργία, οι κρατικές δαπάνες και τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια. Υλοποιήθηκε έρευνα για τις τιμές των συγκεκριμένων μεταβλητών και στην συνέχεια κατηγοριοποιήθηκαν αναλόγως, με χρονολογική σειρά. Υπολογίστηκε ο μέσος όρος της τιμής κάθε μεταβλητής και εισήχθησαν σε πίνακες. 10

11 Επιπρόσθετα, έγινε σύγκριση μεταξύ των τιμών των μέσων όρων των μεταβλητών σε προ και μετά κρίσης ανάλυση, ώστε να παρατηρηθεί η αλληλεξάρτηση μεταξύ τους καθώς και τα επίπεδα σημαντικότητας. Μέσω του προγράμματος SPSS (IBM Statistics 25), έγινε εφαρμογή του t-test για ανεξάρτητες μεταβλητές καθορίζοντας το διάστημα εμπιστοσύνης 95% και πραγματοποιήθηκε στατιστική ανάλυση του μοντέλου. Έγινε σύγκριση μεταξύ όλων των δυνατών συνδυασμών των μεταβλητών, με σκοπό την επιλογή εκείνων που παρατηρήθηκε μεγαλύτερη στατιστική σημαντικότητα για την μεγαλύτερη ασφάλεια των συμπερασμάτων. Πιο αναλυτικά, τα κατάλληλα μοντέλα που επιλέχθηκαν να αναλυθούν και να απαντήσουν στα ερευνητικά ερωτήματα που θέτει η εργασία είναι: Μη Εξυπηρετούμενα Δάνεια Ανεργία Η σχέση αλληλεξάρτησης μεταξύ των δύο παραπάνω μεταβλητών βρέθηκε κάτω του μετρίου (r=0.27) ενώ το μοντέλο εξηγεί το 7% της μεταβλητότητας των δεδομένων. Η ανεξάρτητη μεταβλητή της ανεργίας, συνεισφέρει στατιστικά σημαντικά στην πρόβλεψη των μη εξυπηρετούμενων δανείων. Άρα, για κάθε αύξηση της μεταβλητής της «Ανεργίας» κατά μία μονάδα η εκτιμώμενη μέση τιμή της εξαρτημένης μεταβλητής «Μη εξυπηρετούμενα δάνεια» μειώνεται κατά Μη Εξυπηρετούμενα Δάνεια Πληθωρισμός Επιπρόσθετα, τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια προβλέπονται από τη σχέση με τον πληθωρισμό, καθώς το μοντέλο εξηγεί το 16% της μεταβλητότητας των δεδομένων. Συγκεκριμένα η σχέση μεταξύ των μεταβλητών βρέθηκε κάτω του μετρίου (r=0.40. Η σχέση με την ανεξάρτητη μεταβλητή συνεισφέρει στατιστικά σημαντικά στην πρόβλεψη των μη εξυπηρετούμενων δανείων. Μη Εξυπηρετούμενα Δάνεια Κρατικές Δαπάνες Τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια προβλέπονται από τη σχέση με τις κρατικές δαπάνες, καθώς το μοντέλο εξηγεί το 40% της μεταβλητότητας των δεδομένων. Αναλυτικότερα, η σχέση μεταξύ των μεταβλητών βρέθηκε μέτρια προς καλή (r=0.63). Η σχέση με την ανεξάρτητη μεταβλητή συνεισφέρει στατιστικά σημαντικά στην πρόβλεψη των μη εξυπηρετούμενων δανείων. Δηλαδή για κάθε αύξηση της μεταβλητής «Κρατικές Δαπάνες» κατά μία μονάδα, η εκτιμώμενη μέση τιμή της εξαρτημένης μεταβλητής «Μη εξυπηρετούμενα δάνεια» αυξάνεται κατά Συμπέρασμα Με το θεωρητικό υπόβαθρο για την κάλυψη του ζητήματος αλλά και από τα αποτελέσματα της στατιστικής ανάλυσης, μπορεί να γίνει αντιληπτός ο υψηλός βαθμός αλληλεξάρτησης που υπάρχει ανάμεσα σε συγκεκριμένους δείκτες. Το γεγονός πως οι συγκεκριμένοι μακροοικονομικοί δείκτες επηρεάζονται άμεσα μεταξύ τους και μεταφέρουν τα αποτελέσματα στην πραγματική εικόνα της οικονομίας όπως αυτό εξετάστηκε και αναλύθηκε, μπορεί να δημιουργήσει τις κατάλληλες προσδοκίες πρόβλεψης ώστε να αποφευχθούν δυσχερείς οικονομικές καταστάσεις στο μέλλον. Στην Ελληνική πραγματικότητα, η οικονομική κρίση συνεχίζει να υφίσταται έως και σήμερα με κύριο χαρακτηριστικό της, την παρατεταμένη ύφεση σε διάφορους τομείς της καθημερινότητας (Οικονομία, Υγεία, Εκπαίδευση, Τραπεζικό Σύστημα κ.α.) 11

12 Μέθοδος Σκοπός της παρούσας εργασίας θα είναι να μελετηθεί η κατάσταση στην Ελλάδα μετά την κρίση. Οι στόχοι της παρούσας εργασίας είναι οι εξής: να αποτιμηθούν τα αποτελέσματα στην μετά κρίση εποχή για την Ελλάδα να διερευνηθεί ο αντίκτυπος στην Ελλάδα μετά την κρίση στον τομέα της απασχόλησης να διερευνηθεί ο αντίκτυπος στην Ελλάδα μετά την κρίση στο κοινωνικό κράτος να μελετηθεί στην Ελλάδα μετά την κρίση η αποδοτικότητα του συστήματος υγείας και ασφάλειας Από το σκοπό και τους στόχους της παρούσας εργασίας προκύπτουν τα εξής ερευνητικά ερωτήματα: Ποια είναι τα αποτελέσματα στην μετά κρίση εποχή για την Ελλάδα; Ποιος είναι ο αντίκτυπος στην Ελλάδα μετά την κρίση στον τομέα της απασχόλησης; Ποιος είναι ο αντίκτυπος στην Ελλάδα μετά την κρίση στο κοινωνικό κράτος; Ποιος είναι ο αντίκτυπος στην Ελλάδα μετά την κρίση σύστημα υγείας και ασφάλειας Για την παρούσα εργασία κρίθηκε κατάλληλη η ποιοτική μέθοδος. Αρχικά θα χρησιμοποιηθεί η μέθοδος της βιβλιογραφικής επισκόπησης προκειμένου να καλυφθεί ολόπλευρα το ζήτημα της επίδρασης της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κρίσης στις χώρες που έλαβαν δανειακά πακέτα διάσωσης. Στη συνέχεια με την αξιοποίηση της μεθόδου της μελέτης περίπτωσης θα εξεταστεί η περίπτωση της Ελλάδας. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η μελέτη περίπτωσης αποτελεί μια σε βάθος διερεύνηση και μελέτη μιας περίπτωσης μέσα στο πραγματικό περιβάλλον και κάτω από την σκοπιά όλων όσοι βιώνουν μια κατάσταση στο περιβάλλον αυτό (Παλαιοκρασάς, 2007). Μέσα από την μελέτη περίπτωσης δίνεται η δυνατότητα να υπάρξει κριτική προσέγγιση και να εξεταστεί ολόπλευρα το συγκεκριμένο ζήτημα. Ταυτόχρονα για την εξασφάλιση της αξιοπιστίας και της εγκυρότητας για την παρούσα εργασία θα εφαρμοστεί και η ποσοτική μέθοδος και συγκεκριμένα η συλλογή δεδομένων θα γίνει με την χρήση ερωτηματολογίου σε στελέχη τραπεζών και οικονομολόγους. 12

13 1. Ευρωπαϊκή Οικονομική κρίση 1.1 Σύντομη ιστορική αναδρομή από τον 19ο αιώνα μέχρι σήμερα Η μεγάλη ύφεση της δεκαετίας του 1930, αποτέλεσε σύμφωνα με πολλούς οικονομικούς και μη αναλυτές, την οικονομική κρίση που στιγμάτισε περισσότερο τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Κατά τη διάρκεια της κρίσης και στο αποκορύφωμα αυτής, σημειώθηκε αύξηση 25% στην ανεργία στο σύνολο του πληθυσμού. Αυτό πρακτικά σήμαινε ότι 1 στα 4 άτομα δεν εργαζόταν. Τέλος, νέοι επενδυτές αποστασιοποιήθηκαν από τις επερχόμενες επιχειρηματικές κινήσεις που σκόπευαν να κάνουν. Η αρχική επένδυση που πραγματοποιήθηκε το 1847 στον Αγγλικό Σιδηρόδρομο, αποτέλεσε ισχυρό πλήγμα για το χρηματοπιστωτικό σύστημα των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής. Μερικά χρόνια αργότερα, οι ΗΠΑ βρίσκονται ξανά αντιμέτωπες, με οικονομικά προβλήματα και υποχρεώσεις καθώς εξαιτίας της συνεχόμενης εξέλιξης του σιδηροδρομικού δικτύου που αναπτύχθηκε μετά το τέλος του Εμφυλίου Πολέμου ( ), το σύστημα τους, αντιμετώπισε σημαντικό πρόβλημα με την κερδοσκοπική φούσκα. Αποτέλεσμα στην έντονη όξυνση της ύφεσης, ήταν η κατάρρευση του τραπεζικού κολοσσού Jay Cooke & Co. καθώς και η κήρυξη πτώχευσης σε δεκάδες χιλιάδες τράπεζες. Το 1980, η αιτία που ταρακούνησε οικονομικά τις αγορές, ήταν ότι το χαρτοφυλάκιο της λονδρέζικης τράπεζας Barings Bank χαρακτηρίστηκε επισφαλές (Βαρουφάκης & Μισσού, 2012). Το 1983, η Αμερική βρέθηκε αντιμέτωπη με ένα νέο χρηματοοικονομικό σκάνδαλο, σχετιζόμενο με τις σιδηροδρομικές κατασκευές με σημαντικές επιδράσεις στον τομέα της ανεργίας. Το εργατικό δυναμικό των ΗΠΑ, κινητοποιήθηκε και οδηγήθηκε σε μαζικές απεργίες κάτι που αποτέλεσε καθοριστικό παράγοντα στην αλλαγή του πολιτικού σκηνικού και την εμφάνιση ανθρώπων που επιδίωκαν το κέρδος με κάθε δυνατό τρόπο. Το 1907, αποτέλεσε με αρνητικό χαρακτήρα, χρονιά ορόσημο για την Αμερικανική οικονομία, καθώς το χρηματιστήριο σημείωσε πτώση κατά το ήμισυ (μείωση κατά 50%) πράγμα που δημιούργησε τεράστια προβλήματα στις αγορές. Παρ ότι η οικονομική αβεβαιότητα κυριάρχησε έως τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο, στην πλειονότητα του Αμερικανικού πληθυσμού υπήρχε η συνεχής αντίληψη ότι το συγκεκριμένο πολιτικό καθεστώς που ακολουθήθηκε, ήταν καθοριστικός παράγοντας στην καταπολέμηση της φτώχειας. Η αντίληψη αυτή, οδήγησε σε στερεότυπα που εκδήλωναν την πίστη και την ελπίδα των πολιτών στην απόκτηση του πλούτου, με ευκολότερο τρόπο. Η συγκεκριμένη πίστη των Αμερικανών πολιτών, έμελλε να αποβεί μοιραία, καθώς το 1929 συνέβη το Αμερικανικό Κραχ όπου απορροφήθηκαν περισσότερα από 40 εκατομμύρια δολάρια σε λιγότερο από 24 ώρες (Βαρουφάκης & Μισσού, 2012). Η Αμερικανική κυβέρνηση ήταν αδύνατο να διαχειριστεί τη συγκεκριμένη κατάσταση καθώς η κατάσταση που επικρατούσε στη διεθνή οικονομία δεν της το επέτρεπε. Διεθνώς, υπήρχε δέσμευση από τον κανόνα του χρυσού. Πιο συγκεκριμένα, ο κανόνας αυτός αποτελούσε τη δυνατότητα της οικονομίας μιας χώρας, να τονώσει την αγορά με ρευστό ώστε να αποφευχθεί μια ενδεχόμενη αποπληθωριστική πίεση. Αποτέλεσμα θα ήταν η φορολόγηση των εισαγόμενων προϊόντων, με σκοπό την αγορά εγχώριων προϊόντων από τους καταναλωτές. Πράγμα που είχε ως λογική συνέπεια την αύξηση της φορολογίας και των δασμών και την ύφεση στο διεθνές εμπόριο. Αρκετά προϊόντα και πολλά εμπορεύματα δεν μπορούσαν να καλυφθούν οικονομικά από μισθωτούς κυρίως. Το 1933, 13

14 περισσότερες από τράπεζες υπέστησαν χρεωκοπία με την ανεργία στις ΗΠΑ να αγγίζει το 25% του συνολικού πληθυσμού (Βαρουφάκης & Μισσού, 2012). Η οικονομική αυτή ύφεση δεν ήταν η μοναδική που προκάλεσε προβλήματα σε ολόκληρο τον κόσμο. Πρόσφατα η παγκόσμια οικονομία δοκιμάστηκε σημαντικά. Η δεκαετία του 2000, στιγματίστηκε τόσο από τις μεγάλες τεχνολογικές εξελίξεις που παρουσιάστηκαν κατά την συγκεκριμένη χρονική περίοδο, αλλά και από τις τεράστιες αλλαγές στα οικονομικά δεδομένα που ταλάνισαν την παγκόσμια οικονομία κατά το τέλος της συγκεκριμένης δεκαετίας. Πιο αναλυτικά, η πενταετία έμελλε να παρουσιαστεί ως η πλέον κατάλληλη για επενδύσεις και παράλληλα ευνοϊκή για την οικονομική ανάπτυξη αρκετών χωρών. Επιπρόσθετα, χώρες οι οποίες εξελίσσονταν ως προς τα οικονομικά τους δεδομένα κατάφεραν να συγκεντρώσουν υψηλά ποσοστά αποταμίευσης και πλεονάσματος μέσω των γρήγορων ρυθμών βιομηχανοποίησης αλλά και τη διαφορά στη συναλλαγματική ισοτιμία. Χαρακτηριστικά παραδείγματα χωρών που ευνοήθηκαν από τις συγκεκριμένες συνθήκες αποτέλεσαν η Κίνα, η Ιαπωνία και άλλες καθώς μέσω της συνεχόμενης εξαγωγής βιομηχανικών αγαθών, σημειώθηκε σημαντική αύξηση στο εμπορικό τους ισοζύγιο συναλλαγών. Ταυτόχρονα, η αύξηση που σημειώθηκε στην τιμή του πετρελαίου άγγιξε τον τριπλασιασμό, βοηθώντας τις χώρες τις Μέσης Ανατολής αλλά και την Ρωσία. Η συγκεκριμένη ροή κεφαλαίων που δημιουργήθηκε στις εν λόγω χώρες σε συνδυασμό με την αποταμίευση τους, επενδύθηκε εκ νέου σε ομόλογα ανεπτυγμένων οικονομικά κρατών της Ευρώπης αλλά και των ΗΠΑ. (Ζάρδας, 2015) Πιο συγκεκριμένα, στις αρχές της δεκαετίας του 2000, στις ΗΠΑ εξελίχθηκε μια πρωτόγνωρη διαδικασία σχετικά με τα επίπεδα ρευστότητας της οικονομίας που ήταν συνηθισμένα, στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Η συνεχόμενη ροή κεφαλαίων από τις επενδύσεις των ξένων χωρών και η αύξηση του ρευστού στις τράπεζες, οδήγησε την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ (FED) στην μείωση του πραγματικού επιτοκίου στη χαμηλότερη τιμή της ιστορίας, αγγίζοντας το 1% που διατηρήθηκε στο συγκεκριμένο επίπεδο για την επόμενη τριετία ( ). Αποτέλεσμα του εν λόγω φαινομένου, ήταν η χαλάρωση του μηχανισμού δανειοδότησης ως προς τα κριτήρια που επιβάλλονταν έως τότε σε ιδιώτες και επιχειρήσεις. Συνεπώς, η δανειοδότηση μακροπρόθεσμων καταβολών γινόταν με μεγαλύτερη γραφειοκρατική ευκολία, κάτι που ενθάρρυνε τους πολίτες να προχωρήσουν σε συχνότερο δανεισμό. Λόγω του συνεχόμενου ανταγωνισμού που κυριάρχησε κατά την συγκεκριμένη χρονική περίοδο μεταξύ των τραπεζών, αναζητήθηκαν και δημιουργήθηκαν ευνοϊκότερα προγράμματα δανειοδότησης από αυτές. Ακόμη και συγκεκριμένες κοινωνικές κατηγορίες όπως άνεργοι, μη ευκατάστατες οικογένειες και εργαζόμενοι με χαμηλούς μισθούς, παρότι υπό διαφορετικές συνθήκες δε θα ήταν δυνατός ο δανεισμός προς το μέρος τους, χρηματοδοτήθηκαν μέσω των συγκεκριμένων προγραμμάτων. (Ζάρδας, 2015) Αποτέλεσμα ήταν η μη καταβολή του αρχικού δανειοδοτούμενου ποσού και αργότερα η δήμευση της περιουσίας τους και ο πλειστηριασμός των κατοικιών από την τράπεζα. Παρόλα αυτά, η επιμονή των τραπεζών στην πώληση των συγκεκριμένων δανείων συνεχιζόταν με αμείωτους ρυθμούς βασιζόμενη σε μια συγκεκριμένη στρατηγική αντιστάθμισης κινδύνου που αργότερα αποτέλεσε αδιαμφισβήτητα, σημαντικό παράγοντα στη χρηματοπιστωτική κρίση. Πιο αναλυτικά, η συγκεκριμένη στρατηγική παρουσιάζεται στο παρακάτω σχήμα: 14

15 ΤΡΑΠΕΖΑ ΔΑΝΕΙΟ ΧΑΜΗΛΟΥ ΕΠΙΤΟΚΙΟΥ ΔΑΝΕΙΟΛΗΠΤΗΣ ΠΡΟΣΔΟΚΙΑ ΑΠΟΠΛΗΡΩΜΗΣ Σχήμα 1 Λόγω της υψηλής ρευστότητας που επικρατούσε τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο στην αγορά, οι τράπεζες ξεκινούσαν να δημιουργούν νέα επενδυτικά προϊόντα με σκοπό την αύξηση των πωλήσεων. Σε συνδυασμό με τον μηδαμινό έλεγχο από τις επιτροπές αξιολόγησης, ήταν ευκολότερο ακόμη και για κατώτερες κοινωνικές ομάδες να επιτύχουν τη λήψη ενός δανείου κάτι που σε άλλες συνθήκες δεν θα ήταν δυνατό. Όπως αναλύεται και στο σχήμα 1, οι τράπεζες προσέφεραν δάνεια χαμηλών επιτοκίων και ο σκοπός τους ήταν η προσδοκία αποπληρωμής για να επενδυθεί εκ νέου όπως θα επεξηγηθεί στο νέο σχήμα. T I ΜΕΣΩ ΤΙΤΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΔΑΝΕΙΑ SUBPRIME ΚΑΙ ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗΣ ΡΙΣΚΟΥ ΟΜΟΛΟΓΑ (BONDS) CDO S Σχήμα 2 Στο σχήμα 2 παρουσιάζεται το πως οι τράπεζες μετέτρεπαν τα δάνεια Subprime σε ομόλογα μέσω της τιτλοποίησης και της ενσωμάτωσης οποιουδήποτε ρίσκου που ενδεχομένως να εμπεριείχαν. Τα CDO s (Colaterized Debt Obligations) βασίζονταν στην προσδοκία αποπληρωμής των δανείων κάτι που πράγματι, θα απέφερε υψηλότατο κέρδος. Ταυτόχρονα όμως, μέσω της συγκεκριμένης στρατηγικής, κάθε μορφής ρίσκου μη αποπληρωμής του δανείου ήταν ενσωματωμένο. Συνεπώς, πουλώντας τα ομόλογα αυτά έναντι ενός αντιτίμου(ασφαλίστρου σε περίπτωση αποζημίωσης), η τράπεζα ταυτοχρόνως εξασφάλιζε την ρευστότητα που επιθυμούσε καθώς και την μεταφορά του οποιουδήποτε ρίσκου στον αγοραστή. 15

16 ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗΣ ΑΓΟΡΑ ΟΜΟΛΟΓΩΝ ΤΡΑΠΕΖΑ ΕΚ ΝΕΟΥ ΤΙΤΛΟΠΟΙΗΣΗ ΣΕ CDS ΑΠΑΛΛΑΓΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΙΝΔΥΝΟ ΑΣΦΑΛΙΣΗ ΕΝΑΝΤΙ ΑΝΤΙΤΙΜΟΥ ΕΠΕΝΔΥΤΗΣ Σχήμα 3 Όπως αναλύεται στο σχήμα 3, στην συνέχεια η τράπεζα μέσω της ρευστότητας που αποκτούσε από την πώληση των Ομολόγων, διέθετε το συγκεκριμένο κεφάλαιο σε νέους τίτλους που προσέφερε στο επενδυτικό κοινό (Επενδυτές, Χρηματιστηριακές Εταιρείες, Ασφαλιστικές Εταιρείες κ.α.), δημιουργώντας έτσι μια δευτερογενή αγορά ομολόγων. Τα λεγόμενα CDS, δηλαδή «Ασφάλιστρα Έναντι Κινδύνου Αθέτησης Πληρωμών», που κυκλοφόρησαν στην αγορά, είχαν την δυνατότητα να απαλλάσσουν τον κάτοχο του ομολόγου CDO από τον κίνδυνο, μεταφέροντας τον στον εκδότη του ασφαλίστρου. Οι επενδυτές των CDS που κατ αυτόν τον τρόπο κέρδιζαν μεγαλύτερες αποδόσεις ήταν υποχρεωμένοι, να προβούν στην αποζημίωση των κατόχων δανείων Subprime σε περίπτωση επισφάλειας. Συνεπώς, με μια συνεχόμενη στρατηγική πώλησης και αγοράς, η κάθε τράπεζα μετέφερε τον κίνδυνο στην άλλη με την υπόσχεση υψηλότερων αποδόσεων. (Ζάρδας, 2015) Αναμενόμενο γεγονός αποτέλεσε η παρουσίαση των προβλημάτων μετά από την συνεχόμενη ακολουθία της συγκεκριμένης χρήσης επενδυτικής στρατηγικής από διάφορες τράπεζες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτέλεσε η αγορά ακινήτων στις ΗΠΑ, καθότι οι τιμές των εισοδημάτων παρέμεναν σταθερές και η έλλειψη μηχανισμού εποπτείας διευκόλυνε την συνεχόμενη χρήση δανειακών προϊόντων, η τάση προς την αγορά νέων σπιτιών ήταν ανοδική αγγίζοντας την αύξηση κατά 125% στα μέσα του έτους

17 Γράφημα 1 Όπως φαίνεται και στο γράφημα 1, η προσφορά νέων σπιτιών άρχισε να ξεπερνά την ζήτηση τους λόγω των υψηλών επιτοκίων που επικράτησαν την συγκεκριμένη περίοδο. Επίσης, τα στεγαστικά δάνεια που είχαν εκδοθεί ανάμεσα στην διετία , ξεκίνησαν να παρουσιάζουν πολύ υψηλά ποσοστά αθέτησης πληρωμών. Η συγκεκριμένη στρατηγική που επεξηγήθηκε στο ανωτέρω σχήμα βασίστηκε στην μετατροπή των υπάρχοντών χρεών σε χρηματοοικονομικά παράγωγα με σκοπό την πώληση τους εκ νέου κάτι που δημιούργησε έναν σημαντικό κίνδυνο που γρήγορα εξαπλώθηκε κατά μήκος και των υπολοίπων χωρών της Ευρώπης και μη. Χαρακτηριστικά παραδείγματα τραπεζών που επηρεάστηκαν από τη συγκεκριμένη στρατηγική αποτέλεσαν η εξαγορά της επενδυτικής τράπεζας Bear Steans από την J.P. Morgan με σκοπό την αποφυγή της πτώχευσης, όπως και για τον ίδιο λόγο, η εξαγορά της Merrill Lynch από την Bank of America. Ακόμα και ο ασφαλιστικός έως τότε κολοσσός AIG, επηρεάστηκε και αναγκάστηκε να προβεί σε χρηματοδότηση και οικονομική ενίσχυση από την FED. Αργότερα και πιο συγκεκριμένα τον Σεπτέμβριο του 2008, η Lehman Brothers οδηγήθηκε σε κατάρρευση και ακολούθησαν πολύ ισχυρές τράπεζες όπως η Freddy Mac, Fortis, Fannie Mae κ.α. (Ζάρδας, 2015) Η εξάπλωση του κινδύνου, εξελίχθηκε με ραγδαίους ρυθμούς κάνοντας την εμφάνιση του και στις χώρες της Ευρώπης (Κατάρρευση συστήματος Ισλανδίας, Κρατικοποίηση της Βρετανικής Northern Rock) φανερώνοντας έτσι, τον υψηλό βαθμό συσχέτισης και αλληλεξάρτησης μεταξύ των οικονομιών των χωρών, σε οικονομικά φαινόμενα και προβλήματα που παρουσιάζονται κατά περιόδους. Τελικό αποτέλεσμα της χρηματοπιστωτικής κρίσης, ήταν το πάγωμα της δανειοδότησης προς το μέρος των πολιτών και των επιχειρήσεων από πλευράς τραπεζών, με σκοπό την διατήρηση κεφαλαίων και της ρευστότητας. Αξιοσημείωτο γεγονός αποτελεί, ότι συγκεκριμένοι κλάδοι υπέστησαν αρνητικές επιπτώσεις με παραδείγματα στην αύξηση της ανεργίας, των τιμών κ.α. 17

18 1.1.1 Αίτια της κρίσης Πολλοί οικονομικοί αλλά και άλλοι αναλυτές, κατέβαλλαν σημαντικές προσπάθειες στην ερμηνεία των αιτιών που επηρέασαν αρνητικά και αποτέλεσαν παράγοντες καθοριστικής σημασίας για την εμφάνιση της χρηματοοικονομικής κρίσης, με τους περισσότερους από αυτούς να καταλήγουν στους εξής λόγους: Παγκόσμια Μακροοικονομική Ανισορροπία Τα τεράστια έσοδα που παρουσιάστηκαν στο εμπορικό ισοζύγιο χωρών όπως η Κίνα και η Ιαπωνία, μέσω των ταχύτατων ρυθμών βιομηχανοποίησης που αναφέρθηκαν προηγουμένως, επενδύθηκαν εκ νέου σε διεθνείς αγορές και ισχυρές οικονομικά αγορές, με αποτέλεσμα να μην ανατροφοδοτείται το εγχώριο τραπεζικό σύστημα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιων επενδύσεων, αποτέλεσαν τα Αμερικανικά ομόλογα. Η εξέλιξη αυτή, επηρέασε και την Αμερικανική αγορά και οικονομία, καθώς μέσω της ενίσχυσης της ρευστότητας και του ελλειπτικού μηχανισμού ελέγχου αναφορικά με την δανειοδότηση, ενθαρρύνθηκε ο δανεισμός και η συγκράτηση του πληθωρισμού. Πιστωτική Επέκταση και Μόχλευση Σε οικονομικά ανεπτυγμένες χώρες της Κεντρικής Ευρώπης αλλά και στις ΗΠΑ, παρατηρήθηκε έντονα το φαινόμενο της αυξανόμενης χρηματοοικονομικής μόχλευσης. Αναλυτικότερα, οι επενδύσεις εστίαζαν στην χρησιμοποίηση δανειακών ιδίων κεφαλαίων, με σκοπό την μεγαλύτερη απόδοση τους στο μέλλον. Ο λόγος της συγκεκριμένης στρατηγικής, ήταν η χρηματοδότηση νέων επιχειρηματικών και επενδυτικών δραστηριοτήτων, με σκοπό την αύξηση των κερδών. Παράλληλα όμως, αυξανόταν σε ταυτόχρονους ρυθμούς ο κίνδυνος χρεοκοπίας, λόγω της αθέτησης αποπληρωμής των εν λόγω δανείων. Τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο, αναμενόμενο και φυσικό επακόλουθο λόγω της συχνότατης εφαρμογής της ανωτέρω πολιτικής, ήταν όπως και σε προηγούμενες χρηματοοικονομικές κρίσεις η οδήγηση στην υπονόμευση του οικονομικού συστήματος, της γενικότερης σταθερότητας που επικρατούσε σε αυτό καθώς και η εμφάνιση συστημικών κινδύνων (Ρουμπινί Ν., Μιμ Σ., 2010). Προβλήματα Πληροφόρησης μεταξύ Εντολέα Εντολοδόχου Μέσω της συγκεκριμένης στρατηγικής και της έλλειψης ικανοποιητικής πληροφόρησης σχετικά με τα αξιόγραφα, παρεχόταν η ευκαιρία στους εκδότες των συγκεκριμένων οικονομικών προϊόντων (CDOs- Collateralized Debt Obligations, CDS-Credit Default Swaps,κ.α.), η μεταβίβαση υψηλών επιπέδων κινδύνου κατά την διάρκεια των συναλλαγών λόγω της λανθασμένης τιμολόγησης και αντιστάθμισης του κινδύνου αυτού. Ελλιπής Εποπτεία Κατά τα τέλη του 1999 και τις αρχές της νέας χιλιετίας, εφαρμόστηκε μια αποστροφή πολιτικών αποφάσεων κυρίως από την SEC (Αμερικανική Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς) και την FED (Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ) αναφορικά με την εφαρμογή ρυθμιστικών μέτρων όσο αναφορά την πιστωτική επέκταση και την χρηματοοικονομική μόχλευση που αναφέρθηκαν προηγουμένως. Εκμεταλλευόμενοι λοιπόν, την ελλιπή τραπεζική εποπτεία που επικρατούσε την συγκεκριμένη χρονική περίοδο, σε συνδυασμό με το αδύναμο 18

19 ισχύον νομικό και θεσμικό πλαίσιο που είχε οριστεί από τις εποπτικές αρχές για τον έλεγχο και τον περιορισμό των κινδύνων, νέοι χρηματοοικονομικοί επενδυτές έκαναν ταυτόχρονα την είσοδο τους στην αγορά, προκαλώντας και επηρεάζοντας αδιαμφισβήτητα, τα αποτελέσματα που υπήρξαν κατά το πέρας της χρηματοοικονομικής κρίσης. ( Ρουμπινί Ν., Μιμ Σ., 2010). Οι συγκεκριμένες αρνητικές επιπτώσεις που προκάλεσαν σε συνδυασμό, όλοι οι ανωτέρω λόγοι που ανέφεραν δεκάδες αναλυτές που εξέτασαν το συγκεκριμένο φαινόμενο, οδήγησαν στην εμφάνιση μιας παράλληλης και συνεχούς δραστηριοποίησης οικονομικών φουσκών σε διάφορους τομείς της καθημερινότητας. Χαρακτηριστικά παραδείγματα ήταν η αύξηση στις τιμές των ακινήτων, τα συνεχή προβλήματα που εμφανίστηκαν στο εμπόριο και οι αρνητικές συνέπειες στους χρηματοοικονομικούς τίτλους. (Αθανάσιος Απ. Ζάρδας,2015) Το φαινόμενο της χιονοστιβάδας στην κρίση του 1930 Η οικονομική κρίση που ξέσπασε το 1929, δεν αποτέλεσε έκπληξη προς τους οικονομικούς αναλυτές. Κατά το συγκεκριμένο έτος, οι χρηματιστηριακοί δείκτες των αγορών παρουσίαζαν μια σταθερότητα ενώ το αμέσως επόμενο έτος, το 1930, κινήθηκαν ανοδικά. Με συγκεκριμένο σκοπό να σημειώσει αύξηση στα κέρδη της, η βιομηχανία της Αμερικής επένδυσε πολύ περισσότερους οικονομικούς πόρους. Η σημαντική ζημία που προκλήθηκε στην οικονομική κατάσταση των καταναλωτών κατά την συγκεκριμένη περίοδο, είχε ως συνέπεια τη δραματική μείωση των συνολικών δαπανών και τα εξόδων τους, ακόμη και σε ποσοστό που άγγιξε το 10%. Επιπρόσθετα, οι αγρότες που αποτελούν σημαντικό παράγοντα για την εγχώρια οικονομία κάθε χώρας, δεν ήταν δυνατό να προσφέρουν με την αγοραστική δύναμη που τα προηγούμενα χρόνια διέθεταν στη βιομηχανική παραγωγή, λόγω των μεγάλων φυσικών καταστροφών που είχαν υποστεί στις καλλιέργειες τους από τη συνεχόμενη ξηρασία (Bideleux&Jefries, 2007). Φυσικό επακόλουθο της ισχυρής Αμερικανικής κρίσης, ήταν ο επηρεασμός και των υπολοίπων χωρών που είχε ως αποτέλεσμα την αποσταθεροποίηση των εθνικών οικονομιών. Αρκετές δράσεις και πολιτικές εφαρμόστηκαν με σκοπό την έξοδο από την κρίση, όπως η πράξη Smooth-Hawley Tariff το 1930 στις ΗΠΑ. Στα τέλη του 1930 και έως και τον Μάρτιο του 1933, στην αμερικανική οικονομία κυριάρχησε μια συνεχής πτωτική τάση, που επηρέασε έντονα και το διεθνές εμπόριο (Bideleux&Jefries, 2007). 19

20 1.1.3 Παράγοντες και συνθήκες εξάπλωσης της οικονομικής κρίσης του 2007 Κατά τον Berend (2001), η οικονομική κρίση εξαπλώθηκε με ταχύτατους ρυθμούς. Ο λόγος που παρουσιάστηκε και εκδηλώθηκε το συγκεκριμένο φαινόμενο ήταν η υψηλή αλληλεξάρτηση που είχε δημιουργηθεί, αναμεταξύ των οικονομιών των χωρών εξαιτίας της δανειοδότησης. Η πολιτική που ακολούθησε η αμερικανική κυβέρνηση, ήταν να μειώσει τις εξαγωγές κεφαλαίων και τις εισαγωγές προϊόντων, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα την μείωση των εισροών στις οφειλέτριες χώρες της Ευρώπης (Berend, 2001). Ο έντονος δανεισμός και οι εξωτερικές συναλλαγές μεταξύ των χωρών, δεν αποτέλεσαν την μοναδική αιτία της ταχύτατης εξάπλωσης στην μετάδοση της κρίσης. Πιο συγκεκριμένα, οι συνθήκες εσωτερικού χρέους και δανεισμού που παρουσιάστηκαν στον αγροτικό τομέα αποτέλεσαν έναν καθοριστικό παράγοντα στην διάδοση του φαινομένου (Bideleux & Jefries, 2007). Η άμεση ανάγκη για ρευστότητα, που δημιουργήθηκε μέσω των διεθνών πιστωτών, οδήγησε τις τράπεζες στην επιλογή της αναποτελεσματικής εξυπηρέτησης των δανείων που είχαν λάβει οι αγρότες. Παρότι οι τράπεζες δεν προχώρησαν στην άμεση έξωση του συνόλου των δανειοληπτών, καθώς ούτε και στην δήμευση της περιουσίας τους, το συγκεκριμένο γεγονός αποτέλεσε αναπόσπαστο κομμάτι ως προς την εμπιστοσύνη του αγροτικού κλάδου απέναντι στις κεντρικές τράπεζες της Ευρώπης, με εμφανή αποτελέσματα, την χρεωκοπία αρκετών από αυτών. 1.2 Επιπτώσεις της κρίσης διαχρονικά Πολλοί αναλυτές, ασχολήθηκαν με τη μελέτη του μεγέθους των αιτιών και τέλος, των επιπτώσεων της αμερικανικής κρίσης της χρονολογικής περιόδου Για την καλύτερη κατηγοριοποίηση και ανάλυση των δεδομένων σχετικά με τις επιπτώσεις της κρίσης, είναι ερευνητικά αναγκαίο να διαχωριστούν σε 4 διαφορετικούς τομείς. 1. Χρηματοπιστωτικός Τομέας Σύμφωνα με τον Aldcroft (2007), η πρώτη σημαντική επίπτωση καθώς και αντίκτυπο της Αμερικανικής κρίσης στην Ευρώπη ήταν η κατάρρευση του Αυστριακού τραπεζικού συστήματος (Μάιος 1931) λόγω της υψηλής αλληλεξάρτησης μεταξύ των οικονομιών των χωρών. Στην συνέχεια και πιο συγκεκριμένα, δύο μήνες αργότερα, τον Ιούλιο του 1931, παρασύρθηκε και το γερμανικό σύστημα με αποτέλεσμα την εξαθλίωση των κρατών καθώς και των πολιτών τους, όσο αναφορά την οικονομική τους διαβίωση. 2. Παραγωγικός Τομέας Ισχυρά οικονομικά ρήγματα, υπέστησαν οι βαριές βιομηχανίες και βιοτεχνίες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης σε επίπεδο χρεωκοπίας με αποτέλεσμα την αναστολή της λειτουργίας αρκετών από αυτών (Aldcroft, 2007). Επιπρόσθετα, η συνεχής μείωση στις τιμές των τροφίμων καθώς και των βασικών αγροτικών προϊόντων, είχαν εμφανές αρνητικό αντίκτυπο και συνέπειες για τον αγροτικό κλάδο των κρατών της Ευρώπης. Μερικά από τα παραδείγματα που διέθεσαν οι αναλυτές είναι η μείωση της ονομαστικής αξίας των κερδών από εξαγωγές κατά 66% στην Πολωνία, 62% στην Ουγγαρία, 58% στη 20

21 Ρουμανία και τη Γιουγκοσλαβία και τη μείωση των αγροτικών εισοδημάτων (Bideleux & Jefries, 2007). Τέλος, αξιοσημείωτα είναι τα ποσοστά ανεργίας στην Ευρώπη κατά την χρονική περίοδο , καθώς αυξήθηκαν ραγδαία με περισσότερους από 20 εκατομμύρια Ευρωπαίους πολίτες να μένουν χωρίς εργασία. 3. Πολιτικός Τομέας Όπως προαναφέρθηκε, έντονη ήταν και η αύξηση της δημοτικότητας του φασισμού. Αναλυτικότερα, η ίδρυση και ενίσχυση αυταρχικών και φασιστικών καθεστώτων που υπόσχονταν μια οικονομική εξυγίανση παρουσιάστηκαν εντονότερα κατά την συγκεκριμένη περίοδο (Bideleux & Jefries, 2007). Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο Αδόλφος Χίτλερ. 4. Κοινωνικός Τομέας Παρατηρήθηκε μείωση του κοινωνικού κράτους, δηλαδή του κράτους που είναι συνυφασμένο με την ανάπτυξη κρατικών πολιτικών υγείας και συνακόλουθα τους έντονους ρυθμούς ανάπτυξης των υγειονομικών δαπανών. Αποτέλεσμα ήταν η έντονη σύγκρουση μεταξύ αριστεράς και αστικού/εθνικιστικού κόσμου, κυρίως σε Αυστρία και Γερμανία (Berend, 2001). Στις μέρες μας όμως, οι αιτίες της κρίσης λανθάνουν σε πολλούς τομείς. Πιο αναλυτικά λόγω της παγκοσμιοποίησης τα προβλήματα άρχισαν να επηρεάζουν τομείς όπως ο τραπεζικός, ο ασφαλιστικός, ο κτηματομεσιτικός, οι αυτοκινητοβιομηχανίες και το εμπόριο. Οι εξελίξεις αυτές, επίδρασαν αρνητικά με χαρακτηριστικά αποτελέσματα τέτοιων αρνητικών επιδράσεων, να αποτελούν η αύξηση της ανεργίας, η κοινωνική εξαθλίωση όπως και τα τεράστια προβλήματα ρευστότητας που σημειώθηκαν και ο τραπεζικός κλάδος βρέθηκε αντιμέτωπος. Η συγκεκριμένη οικονομική αλλά και κοινωνικοπολιτική κρίση, επηρέασε άμεσα και τις αποφάσεις του καταναλωτικού και επενδυτικού κοινού, μειώνοντας την εμπιστοσύνη τους προς το σύστημα, με φυσικό επακόλουθο τον περιορισμό των επενδύσεων (Βαρουφάκης και συν, 2011). Μετά και την κορύφωση των συνεχόμενων αρνητικών αποτελεσμάτων της κρίσης στον τραπεζικό τομέα (Lehman Brothers, Northern Rock, Bear Stearns κ.α.), η παγκόσμια οικονομία βρέθηκε αντιμέτωπη με ακόμη δύο περιπτώσεις: Άνοδος Τιμών Εμπορευμάτων (Πετρέλαιο, Τρόφιμα) Ανισορροπίες στις τιμές κατοικιών στις ΗΠΑ και αργότερα στην Ε.Ε. Σε συνδυασμό των ανωτέρω και των επικίνδυνων επενδυτικών στρατηγικών που συνεχώς ακολουθούσαν οι διαχειριστές των οικονομικών τίτλων, επήλθε μια τριπλή οικονομικά αναταραχή. Κάτι που επιβεβαιώθηκε άμεσα, καθώς το καλοκαίρι του 2006, το ορισμένο από την Κεντρική Τράπεζα των ΗΠΑ επιτόκιο, είχε σχεδόν πενταπλασιαστεί σημειώνοντας αύξηση της τάξης του 4.25%, κρίνοντας πραγματικά μη βιώσιμη τόσο την αποπληρωμή των δανείων για τους καταναλωτές όσο και την κάλυψη των βασικών τους αναγκών, κάτι που τους οδήγησε σε μια ψυχολογική και κοινωνική εξαθλίωση. Αξίζει σε αυτό το σημείο να σημειωθεί ότι, οι κατασχέσεις και οι πλειστηριασμοί που έγιναν από τις τράπεζες την 21

22 συγκεκριμένη χρονική περίοδο, δεν κατάφεραν να καλύψουν τα υπέρογκα ποσά των μη εξυπηρετούμενων δανείων λόγω χαμηλής- έως ελάχιστης ζήτησης, πράγμα που τις παρακίνησε στην ολοκληρωτική χρεωκοπία. (Βαρουφάκης και συν,2011). Συνολικό αποτέλεσμα ήταν να μειωθούν δραματικά οι ρυθμοί ανάπτυξης και το ΑΕΠ να αγγίξει μια από τις χαμηλότερες στα ιστορικά επίπεδα του παγκοσμίως, λόγω της μηδαμινής κατανάλωσης από το αγοραστικό κοινό. Τέλος, ένας ακόμη κλάδος που η κρίση άφησε έντονα το στίγμα της ήταν το διεθνές εμπόριο, με τους στατιστικούς δείκτες να υπολογίζουν συνολική μείωση κατά 10% το έτος Σύμφωνα με πολλούς αναλυτές, ο λόγος της συγκεκριμένης μείωσης ήταν η σύνθεση του παγκόσμιου εμπορίου και των διεθνών συναλλαγών. (Κολλιντζάς & Ψαλιδόπουλος, 2009) 1.3 Ο ρόλος του EFSF στην νέα κρίση Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Χρηματοπιστωτικής Σταθεροποίησης (EFSM) Η συνεχής ασταθής κατάσταση που επικράτησε τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο ( ), μεταφέρθηκε και στην Ευρώπη επηρεάζοντας τα κράτη αυτής, λόγω των υψηλών επιπέδων αλληλεξάρτησης που επικρατούσαν στην οικονομία μεταξύ των χωρών, όπως αναλύθηκε προηγουμένως. Σε συνδυασμό με την έλλειψη κάποιας σταθερής νομισματικής πολιτικής και γενικότερων λύσεων, κρίθηκε αναγκαία η παρέμβαση της Ευρωπαϊκής Ένωσης με σκοπό την εύρεση λύσεων για τα ζητήματα που απασχολούσαν χώρες όπως η Ελλάδα, η Ισπανία, η Ιταλία και η Ιρλανδία και την επίτευξη της σταθερότητας στην οικονομία των συγκεκριμένων κρατών. (Βογιατζής Ιωάννης, 2014) Τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. συναίνεσαν στην δημιουργία ενός μηχανισμού στήριξης με στόχο την παροχή οικονομικής ενίσχυσης σε περιπτώσεις που κρινόταν απαραίτητο για τα υπόλοιπα μέλη. Συμπερασματικά, στις 9 Μάϊου του 2010, το ECOFIN δημιούργησε τον EFSM (European Financial Stabilization Mechanism) ή με πιο απλά λόγια τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Χρηματοπιστωτικής Σταθεροποίησης. Ο συγκεκριμένος μηχανισμός, είχε ως στόχο τη διαφύλαξη της σταθερότητας κατά μήκος της Ε.Ε. και στα μέλη αυτής, που αντιμετώπιζαν σοβαρά οικονομικά προβλήματα και θα μπορούσαν να έχουν πρόσβαση στις υπηρεσίες και λειτουργίες του εν λόγω μηχανισμού. Μερικές από αυτές τις λειτουργίες είναι: Υποχρεωτική Συνεισφορά των Μελών Κρινόταν απαραίτητη η δέσμευση των μελών που ήταν εντεταμένοι στην λειτουργία του μηχανισμού στην οικονομική βοήθεια άλλων κρατών. Αντιθέτως, η συνεισφορά των μελών που δεν ήταν μέλη του συγκεκριμένου μηχανισμού στήριξης, δεν ήταν υποχρεωτική. Συμμετοχή Μελών ΕΕ, ΔΝΤ, Ευρωπαϊκής Επιτροπής Παρομοίως, οι ανωτέρω οργανισμοί ήταν υποχρεωμένοι στην παροχή οικονομικής βοήθειας στα μέλη που αντιμετώπιζαν οικονομικά προβλήματα. Χρηματική Ενίσχυση Αποτελούσε μια μορφή οικονομικής βοήθειας των αιτούμενων (προς δανεισμό) κρατών μέσω της ενεργοποίησης του Μηχανισμού και την παροχή κεφαλαίων προερχόμενα από τις αγορές. (Anne Sibert, 2010) 22

23 Τέλος, η διαδικασία που όφειλε ένα κράτος να ακολουθήσει για να προβεί ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός στήριξης στην λήψη αποφάσεων σχετικά με την δανειοδότηση του συγκεκριμένου κράτους, ήταν η παρουσίαση των κινήσεων που σκόπευε να πραγματοποιήσει ώστε να επιτευχθεί μια βελτίωση σε δημοσιονομικά δεδομένα και στην συνέχεια η ένταξη του κράτους σε μνημόνιο συνεργασίας. Μετά την συγκεκριμένη διαδικασία και την έγκριση της δανειοδότησης από την επιτροπή που συσχετιζόταν με το απαιτούμενο ποσό και τις δόσεις πληρωμής, ανά τακτά χρονικά διαστήματα (συνήθως 3μηνη επίβλεψη), επανεξετάζονταν οι επικρατούσες συνθήκες και η τήρηση των συμφωνηθέντων που είχαν αρχικώς παρουσιαστεί από το κράτος με σκοπό την βελτίωση των δεδομένων. (Βογιατζής Ιωάννης, 2014) Το Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (European Financial Stability Facility - EFSF) Ένα μήνα μετά την δημιουργία του ελεγκτικού μηχανισμού EFSM και πιο συγκεκριμένα στις 7 Ιουνίου του 2019, καρποφόρησαν οι όποιες συζητήσεις είχαν γίνει σχετικά με την ανάγκη δημιουργίας ενός Ευρωπαϊκού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας. Το EFSF, έπαιξε αυτόν τον ρόλο και σκοπός του συγκεκριμένου ταμείου ήταν η εξασφάλιση κεφαλαίων από τις αγορές και στην συνέχεια η διάθεση οικονομικής ενίσχυσης σε κράτημέλη που κρινόταν απαραίτητο. Το συγκεκριμένο ταμείο, αποτελούνταν από 16 Κράτη- Μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μεταξύ τους και η Ελλάδα. Βασικοί Στόχοι του EFSF Εικόνα 1 - Μετοχές και Κεφάλαια της Ελλάδας ως μέλος του EFSF (Πηγή: ESM Europa) Οικονομική ενίσχυση όπου αυτή κρινόταν απαραίτητη, αποκλειστικά σε χώρες που χρησιμοποιούσαν ως νόμισμα το ευρώ. Η επίτευξη εξασφάλισης κεφαλαίων γινόταν μέσω της έκδοσης ομολόγων, με σκοπό την ένταξη των χωρών με ευκολότερο τρόπο στις αγορές. Μέσω του ασφαλούς αποθεματικού που υπήρχε διαθέσιμο στο εν λόγω ταμείο, υπήρχε η εγγύηση ότι θα καλύπτονταν οι οικονομικές υποχρεώσεις του κράτους εάν αυτό πρόκυπτε. 23

24 Το EFSF, αποτέλεσε μια προσωρινή λύση καθώς τον Ιανουάριο του 2013, την θέση του πήρε o ESM, ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας που ως μόνιμο πρόγραμμα χρηματοδότησης των 19 μελών της Ε.Ε., συνεχίζει να ενισχύει οικονομικά έως σήμερα, οποιαδήποτε μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης αντιμετωπίζουν ή θα αντιμετωπίσουν οικονομικά προβλήματα. (Βογιατζής Ιωάννης, 2014) 1.4 Το ζήτημα της Ελλάδας Έως τα μέσα της δεκαετίας του 2000 και πιο συγκεκριμένα έως τα τέλη του έτους 2004, τα ποσοστά των ρυθμών ανάπτυξης για την Ελλάδα κινούνταν σε φυσιολογικά επίπεδα και σε μερικές περιπτώσεις ήταν ανώτερα συγκριτικά με τους δείκτες των υπολοίπων κρατών της Ε.Ε.. Πιο αναλυτικά, η παγκόσμια οικονομική κρίση, δεν είχε άμεσο αντίκτυπο στην Ελλάδα και στο σύστημα της γενικότερα και αυτό μπορεί εύκολα να ερμηνευτεί από την ανάπτυξη που σημείωσε η χώρα μας το Συγκεκριμένα, το ποσοστό ήταν σχεδόν 1% ανώτερο από τον μέσο ρυθμό ανάπτυξης που επικρατούσε την συγκεκριμένη χρονική περίοδο στην Ευρωπαϊκή Ένωση όπως φαίνεται και στο σχήμα 1.5. (Βαρουφάκης και συν,2011) Ρυθμοί Ανάπτυξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση Έτος 2008 Ελλάδα Μέσος Ρυθμός Ανάπτυξης στην Ε.Ε. Γράφημα 2 Μετά όμως και τη μετάβαση της κρίσης από τον χρηματοοικονομικό κλάδο στην πραγματική οικονομία, οι ρυθμοί ανάπτυξης ξεκίνησαν να κινούνται καθοδικά, κάτι που ανάγκασε τις τράπεζες στο να ακολουθήσουν μια στρατηγική μείωσης των επιτοκίων και ταυτόχρονης αύξησης του ελάχιστου ποσού των εγγυημένων καταθέσεων. Η αιτία στο να επιλεχθεί η συγκεκριμένη στρατηγική, ήταν ότι το τραπεζικό σύστημα είχε υποστεί σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις από την κρίση και έπρεπε να ενισχυθεί άμεσα η ρευστότητα αυτού. Η επεκτατική δημοσιονομική πολιτική που ακολούθησαν οι εκάστοτε κυβερνήσεις, υιοθετώντας μια στρατηγική διαχείρισης των οικονομικών του δημοσίου, αυξάνοντας την φορολογία καθώς και τις δημόσιες δαπάνες, οδήγησε στην επικείμενη αύξηση του 24

25 δημόσιου χρέους. Η Ελλάδα, μέσα στην τριετία οδηγήθηκε σε υπερχρέωση του ελληνικού δημοσίου, χάνοντας έτσι και την φερεγγυότητα που είχε αποκτήσει απέναντι στα υπόλοιπα μέλη τα προηγούμενα χρόνια ύπαρξης της ως ενεργό κράτος-μέλος της Ε.Ε.. Πιο αναλυτικά, στο παρακάτω γράφημα 3 αναλύεται διεξοδικά και εκτενώς η πορεία του Ελληνικού δημοσίου χρέους συγκριτικά με τις υπόλοιπες χώρες (Ιταλία, Ιρλανδία, Ισπανία) ως προς το ΑΕΠ από την δεκαετία του 90 έως και την τρέχουσα. (Βαρουφάκης και συν,2011) Το δημόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ από το 1996 έως το 2018 Γράφημα 3 Η σταδιακή αυτή αύξηση που σημειώθηκε στο Ελληνικό χρέος από το 2007 και έπειτα, επηρέασε άμεσα και την Ελληνική οικονομία καθώς τα έσοδα της δεν ισοσκελίζονταν με τις δαπάνες. Μπορεί η κατανάλωση τη δεδομένη χρονική περίοδο να αυξήθηκε σημαντικά, μειώθηκαν όμως οι επενδύσεις κάτι που έπληξε σημαντικά την οικονομία της χώρας. Οι ήδη αυξημένες δανειακές υποχρεώσεις της Ελλάδας που προκλήθηκαν από τα μικρά ποσοστά εξαγωγών συγκριτικά με αυτά των εισαγωγών, τη μικρότερη εισροή επενδυτικών πόρων λόγω της αύξησης των μελών της Ε.Ε. και τον διαμοιρασμό τους καθώς και τις ογκώδεις οικονομικά επενδύσεις που χρειάστηκε να γίνουν για τους Ολυμπιακούς Αγώνες που έλαβαν χώρα το 2004, διόγκωσε ακόμη πιο πολύ το χρέος της. (Βαρουφάκης και συν,2011) Τα συγκεκριμένα στοιχεία δεν άργησαν να επιβεβαιωθούν καθώς το 2009, συγκεκριμένοι δείκτες που εστιάζουν στον υπολογισμό του δημοσίου και ιδιωτικού χρέους καθώς και την σταθερότητα του τραπεζικού συστήματος κάθε χώρας, αντικατοπτρίζονταν αρνητικά για την Ελληνική οικονομία συγκριτικά με τα υπόλοιπα μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αξιοσημείωτο γεγονός αποτελεί και ότι τα επιτόκια των προθεσμιακών συμβολαίων έναντι ανταλλαγής πιστωτικού κινδύνου διάρκειας 5 ετών (CDS) για την Ελλάδα, ακολούθησαν 25

26 μια συνεχόμενη ανοδική τάση κάτι που αναλύεται παραστατικά και στο ακόλουθο σχήμα. Η ανάλυση εστιάζει κυρίως στην αρνητική αυτή άνοδο συγκριτικά με τις υπόλοιπες χώρες και την παρόμοια αυξομείωση που σημειώνεται λόγω της αλληλεξάρτησης και των αλληλένδετων οικονομιών των μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. (Βαρουφάκης και συν,2011) Γράφημα 4 - Πηγή : Bloomberg, Βαρουφάκης 2011 Στο ανωτέρω διάγραμμα χρειάζεται να επεξηγηθεί ότι εάν ένας επενδυτής επιθυμούσε να αγοράσει και να επενδύσει σε ένα 5-ετές ομόλογο σε μορφή προθεσμιακού συμβολαίου έναντι ενός ασφαλίστρου σε περίπτωση πιστωτικού κινδύνου κάποιας χώρας, το ασφάλιστρο θα ήταν η αριστερή στήλη του διαγράμματος (Μονάδες Βάσης). Πιο αναλυτικά ενώ το 2009, για επένδυση ύψους 1 εκατομμυρίου χρειάζονταν 130 μονάδες βάσης συνολικού κόστους ετησίως ή για 5 χρόνια το συνολικό κόστος θα ήταν , τον αμέσως επόμενο χρόνο (2010), το ποσοστό άγγιξε τις 800 μονάδες βάσης με συνολικό ετήσιο κόστος τις ή συνολικό 5ετές κόστος τις Αργότερα, αξιοσημείωτο γεγονός αποτελεί ότι οι μονάδες βάσης ξεπέρασαν ακόμη και τις 1000 μονάδες. Συγκριτικά λοιπόν, μπορεί να αποτυπωθεί στο διάγραμμα πόσο χαμηλότερα ήταν τα κόστη επενδύσεων στις υπόλοιπες χώρες και κυρίως της ισχυρότατης και φερέγγυας οικονομίας της Γερμανίας, κάτι που δυσκόλευε αρκετά τις επενδύσεις στην χώρα μας. (Βαρουφάκης και συν,2011) Το 2010, η Ελληνική κυβέρνηση ανακοίνωσε την ένταξη της χώρας στο Πρόγραμμα Σταθερότητας και Ανάπτυξης. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα είχε ως σκοπό τη μείωση του ελλείμματος κάτω από τις 3 ποσοστιαίες μονάδες με την υποβολή της χώρας σε μια εφαρμογή μιας σειράς από περιοριστικά μέτρα. Χαρακτηριστικά παραδείγματα ήταν η 26

27 αύξηση της φορολογίας, το πάγωμα των προσλήψεων, η αύξηση των ορίων συνταξιοδότησης και τέλος η εφαρμογή ενός νέου προγράμματος πάταξης και αντιμετώπισης της φοροδιαφυγής. Παρά τα συγκεκριμένα μέτρα που εφαρμόστηκαν για τους Έλληνες πολίτες σε συνδυασμό με την κοινωνική και οικονομική εξαθλίωση που υπέστησαν, το εν λόγω πρόγραμμα δε σημείωσε κάποια πρόοδο στο να καταφέρει να περιορίσει τη ραγδαία αύξηση των CDS και αυτό ερμηνεύτηκε στο ότι η έντονη φημολογία που είχε αναπτυχθεί για μια ενδεχόμενη πτώχευση της Ελληνικής οικονομίας επίδρασε αρνητικά ως προς τη φερεγγυότητα και την αξιοπιστία της χώρας στις αγορές και την ικανότητα της ελληνικής κυβέρνησης να διαχειριστεί σωστά το συγκεκριμένο πρόγραμμα. (Βαρουφάκης και συν,2011) Η συγκεκριμένη αρνητική εντύπωση που δημιούργησε η διαχείριση του προγράμματος από την ελληνική κυβέρνηση, δεν πέρασε απαρατήρητη από τους διαφόρους οίκους αξιολόγησης καθώς υποβάθμισαν τη χώρα αρκετές βαθμίδες στο σύστημα αξιολόγησης εντείνοντας ακόμη περισσότερο την αμφιβολία για την αξιοπιστία διαχείρισης του προγράμματος. (Βαρουφάκης και συν,2011) Η ελληνική κυβέρνηση, υπό την επίβλεψη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, αναγκάστηκε να εντείνει το βαθμό των μέτρων που είχαν ληφθεί νωρίτερα. Η συγκεκριμένη στρατηγική, εξακολουθούσε να μην επιφέρει αποτελέσματα, κάτι που οδήγησε τους οίκους αξιολόγησης να προβούν σε νέες υποβαθμίσεις των κρατικών ομολόγων (Junk Rate). Σε συνέχεια των ανωτέρω, ύστερα από την ένταξη της χώρας σε μνημόνιο συνεργασίας στις 5 Μάϊου του 2010, με το επιτόκιο δανεισμού να υπολογίζεται από 4 έως 5 % και με τη βασική χρηματοδότηση των 80 δισεκατομμυρίων του προγράμματος να προέρχεται από τις χώρες της Ε.Ε. και τα υπόλοιπα 30 δισεκατομμύρια από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, η Ελλάδα εντάχθηκε σε πρόγραμμα τρίμηνης αξιολόγησης για την επίτευξη της δημοσιονομικής και πολιτικής πειθαρχίας. Συμπερασματικά, οι ανωτέρω υποβαθμίσεις δίνουν τη δυνατότητα στους πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης να καταλάβουν τον έντονο διαχωρισμό και τις διαφοροποιήσεις που υπάρχει ανάμεσα στις χώρες, καθώς τα μέλη που παρουσιάζουν μεγαλύτερα ελλείματα και δημόσια χρέη τείνουν να παρουσιάζονται αισθητά αναξιόπιστα και με την επανένταξη τους στην αγορά να καθίσταται πραγματικά δύσκολη. (Βαρουφάκης και συν,2011) 1.5 Η μεταφορά του προβλήματος σε ολόκληρη την Ευρωζώνη Η υψηλή αλληλεξάρτηση των επενδυτικών τραπεζών μεταξύ ΗΠΑ και των χωρών της Κεντρικής Ευρώπης, όσο αναφορά τα υπερχρεωμένα χρεόγραφα και τους οικονομικούς τίτλους υψηλού ρίσκου, δεν άργησε να μεταφέρει την παγκόσμια οικονομική κρίση, που ξεκίνησε από την Αμερική το 2007, στις χώρες της Ευρώπης όπως την Μ. Βρετανία, την Ιρλανδία και την Γερμανία. Κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εστίασαν στην προσπάθεια διαχείρισης της έντονης ύφεσης και των αρνητικών επιδράσεων που είχαν πληγώσει την εγχώρια οικονομία τους. Μια χώρα, που δεν κατάφερε να διαχειριστεί τη μεγάλη της έκθεση στα συγκεκριμένα χρεόγραφα (CDS) ήταν η Ισλανδία, κάτι που την οδήγησε στο να κηρύξει πτώχευση το 2008 και στην συνέχεια αντιμετώπισε την κατάρρευση του εγχώριου νομίσματος της σε ποσοστό μεγαλύτερο του 35% έναντι του Ευρώ. 27

28 Η υποτίμηση της Ισλανδικής krona έναντι του Ευρώ, παρουσιάζεται από τον Σεπτέμβριο έως τον Νοέμβριο του 2008 Eur Iceland Γράφημα 5 - Πηγή : Eurostat Επιπρόσθετα, αξιοσημείωτο γεγονός αποτελεί και η επίδραση της χρηματοοικονομικής κρίσης και στην Μ. Βρετανία. Μάλιστα η επίδραση ήταν σε τέτοιο βαθμό που τα ογκώδη χρηματικά της αποθέματα, δεν κατέστησαν δυνατά και αρκετά ώστε να καλύψουν το τεράστιο οικονομικό κενό που δημιουργήθηκε από την επιλογή της στρατηγικής του Αμερικανικού μοντέλου και την επένδυση σε οικονομικούς τίτλους υψηλού κινδύνου. Ως εκ τούτου, δεκάδες εγχώριες τράπεζες προέβησαν σε συγχωνεύσεις, ενώ άλλες κρατικοποιήθηκαν. Αναπόφευκτα, την περίοδο , τεράστια μείωση σημειώθηκε και στην κατανάλωση των ευρωπαίων πολιτών κάτι που αποτυπώνεται περιγραφικά στο γράφημα 6 σύμφωνα με στοιχεία της World Bank, ως προς την ραγδαία μείωση του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ) σε χώρες της Ευρώπης, ανάμεσα τους και η Ελλάδα. Πτώση ΑΕΠ την διετία σε χώρες της Ευρώπης Γράφημα 6 - Πηγή: The World Bank 28

29 Το ευάλωτο ως προς τέτοια φαινόμενα Ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα, αναγκάστηκε να οδηγηθεί στην κρατικοποίηση αρκετών τραπεζών καθώς και στην λήψη τεράστιων επιχορηγήσεων, με σκοπό την επαναφορά της ρευστότητας σε φυσιολογικά και σταθερά επίπεδα για την τιμή της. Στα ανωτέρω οικονομικά προβλήματα που αντιμετώπισαν την συγκεκριμένη χρονική περίοδο αρκετά από τα μέλη της Ε.Ε., προστέθηκε και η μείωση του διεθνούς εμπορίου, των επενδύσεων και ο περιορισμός της πολιτικής επιχορήγησης δανείων. Πιο αναλυτικά, η αύξηση των μη εξυπηρετούμενων δανείων που νωρίτερα είχαν δοθεί χωρίς ασφαλείς εγγυήσεις, λόγω της έλλειψης μηχανισμού ελέγχου, αποτυπώθηκε στην πραγματική οικονομία κάθε χώρας, δημιουργώντας κρίσεις δημοσίου χρέους στην Ελλάδα, την Πορτογαλία και την Ιταλία και τραπεζικές κρίσεις στην Ιρλανδία και στην Ισπανία. Στις χώρες που εμφανίστηκαν κρίσεις δημοσίου χρέους, σημειώθηκε μια ραγδαία αύξηση στα επιτόκια δανεισμού, κάτι που οδήγησε σε άμεσες αρνητικές συνέπειες για τις χώρες, με χαρακτηριστικά παραδείγματα να αποτελούν η έξοδος κάθε χώρας από τις αγορές και η οδήγηση τους στον μηχανισμό στήριξης από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Λόγω των ανωτέρω, σπουδαίες διαφορές παρατηρήθηκαν και στον κλάδο της απασχόλησης, με τα ποσοστά της ανεργίας να αυξάνονται κυρίως στις αδύναμες οικονομικά χώρες. Όπως φαίνεται και στο σχήμα 2.1 με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ECB European Central Bank), χρειάστηκαν περισσότερα από 8 χρόνια για να επανέλθουν οι δείκτες μέτρησης της ανεργίας στις αρχικές τους τιμές, κάτι που ακόμη και σήμερα, χώρες όπως η Ελλάδα, η Πορτογαλία και η Ιταλία, δεν έχουν καταφέρει να ανατρέψουν λόγω των αδύναμων διαρθρωτικών συστημάτων που διαθέτουν. Δείκτης Ανεργίας στην Ευρώπη από το 1998 έως σήμερα Γράφημα 7 - Πηγή: ECB (European Central Bank) 29

30 Οι τραπεζικές κρίσεις και οι κρίσεις δημοσίου χρέους που εμφανίστηκαν την συγκεκριμένη χρονική περίοδο, χρειάστηκαν την ταυτόχρονη επέμβαση τόσο με την λήψη συμβατικών και μη συμβατικών μέτρων από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ), όσο και τις αποφάσεις που είχε λάβει ήδη η Ευρωπαϊκή Ένωση με σκοπό την αντιμετώπιση τους. Τα μη συμβατικά μέτρα είχαν ως στόχο την ενίσχυση των συνθηκών χρηματοδότησης και της ροής των πιστώσεων στην πραγματική οικονομία. Πιο αναλυτικά, τα μέτρα που έλαβε η ΕΚΤ με χρονολογική σειρά ήταν: 9/8/2007 : H Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα πρωτοπορεί και παρέχει ρευστότητα 95 δισεκατομμυρίων με σταθερό επιτόκιο. 17/12/2007: Επέκταση της χρονικής διάρκειας των πράξεων κύριας αναχρηματοδότησης από 1 σε 2 εβδομάδες, παρέχοντας μάλιστα απεριόριστη ρευστότητα. 4/3/2008: Μετατροπή του χρονικού ορίου πράξεων μακροχρόνιας αναχρηματοδότησης, από 3 σε 6 μήνες. 15/10/2008: Διεύρυνση των αποδεκτών ως εγγύηση τίτλων από το Ευρωσύστημα. 15/10/2008 έως σήμερα: Παροχή απεριόριστης χρηματοδότησης μέσω των πράξεων κύριας αναχρηματοδότησης σταθερού επιτοκίου. 30/10/2008 έως σήμερα: Παροχή απεριόριστης χρηματοδότησης μέσω των μακροχρόνιων πράξεων αναχρηματοδότησης σταθερού επιτοκίου. 7/5/2009: Εκ νέου επέκταση της χρονικής διάρκειας των πράξεων μακροχρόνιας αναχρηματοδότησης σε έως και 1 χρόνο, με σταθερό επιτόκιο. (Χαρδούβελης, 2009). Τον Οκτώβριο του 2008, τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης που πραγματοποιούσαν τις συναλλαγές τους με το νόμισμα του ευρώ, συμφώνησαν και αποφάσισαν την εφαρμογή συντονισμένης και συλλογικής δράσης για την προσπάθεια σταθεροποίησης της ρευστότητας και του τραπεζικού συστήματος γενικότερα. Η συγκεκριμένη συνθήκη που υπογράφηκε από τους αρχηγούς των κρατών στις 12 Οκτωβρίου 2008 και υιοθετήθηκε στη συνέχεια από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στις Οκτωβρίου, γνωστή και ως Διακήρυξη των Παρισίων, προέβλεπε την επιβολή συντονισμένων μέτρων ώστε να αποκατασταθεί η φερεγγυότητα και οι συνθήκες στην οικονομία που είχαν πληγεί νωρίτερα. Μέσα σε αυτά τα μέτρα, περιλαμβανόταν η ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών και η χορήγηση κρατικών εγγυήσεων για την έκδοση νέων τραπεζικών τίτλων (Τράπεζα της Ελλάδος, 2014). Στα τέλη του ίδιου έτους, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ύστερα από συνεδρίαση ενέκρινε το Ευρωπαϊκό Σχέδιο Οικονομικής Ανάπτυξης, στόχος του οποίου αποτελούσε η στήριξη της οικονομίας και η αύξηση της συνολικής ζήτησης. Όσον αφορά στην ενίσχυση της εμπιστοσύνης και της φερεγγυότητας, που είχαν έντονα απασχολήσει με αρνητικό τρόπο το τραπεζικό σύστημα λόγω της χρηματοπιστωτικής κρίσης, το ECOFIN, έλαβε επίσης συγκεκριμένα μέτρα για την εκ νέου εποικοδομητική σχέση του καταναλωτικού και του επενδυτικού κοινού με τον τραπεζικό κλάδο. Μερικά από αυτά τα μέτρα ήταν: 30

31 Καθορισμός του γενικού προσανατολισμού του σχεδίου Οδηγίας για την αύξηση του ανώτατου ορίου στα συστήματα εγγύησης καταθέσεων από ευρώ σε ευρώ τον Ιούνιο του 2009 και την εναρμόνισή του στις ευρώ από Αύξηση της συνολικής χρηματοδότησης μέσω του μηχανισμού μεσοπρόθεσμης οικονομικής στήριξης του ισοζυγίου πληρωμών για κράτη-μέλη εκτός της ζώνης του ευρώ, από 12 δις ευρώ σε 25 δις ευρώ. Τα συγκεκριμένα μέτρα κρίθηκαν αποτελεσματικά καθώς ενεργά κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και πιο συγκεκριμένα, η Ουγγαρία, η Λετονία και η Ρουμανία έκαναν χρήση του μηχανισμού αυτού τη διετία (Τράπεζα της Ελλάδας, 2014). Το 2009, εντατικοποιήθηκαν οι προσπάθειες και οι παρεμβάσεις για την αντιμετώπισης της χρηματοπιστωτικής κρίσης με την κατάθεση νέων προτάσεων. Ο Jacques de Larosière, Γάλλος κεντρικός τραπεζίτης, τελώντας ως πρόεδρος συγκεκριμένης ομάδας, δημοσίευσε τον Φεβρουάριο του 2009 ένα πλαίσιο ρυθμιστικών κανόνων και εποπτείας με προτεραιότητα την προστασία των Ευρωπαίων πολιτών και την αποκατάσταση της σχέσης τους με το τραπεζικό σύστημα. Στην συγκεκριμένη έκθεση βασίστηκε και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή που στην συνέχεια τροποποίησε ορισμένα στοιχεία και υπέβαλε νομοθετικές προτάσεις στο Συμβούλιο της ΕΕ και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο όπως : Ίδρυση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Συστημικού Κινδύνου (ESRB), με αρμοδιότητα την άσκηση της μακροπροληπτικής εποπτείας (άρχισε τις εργασίες του στις 20 Ιανουαρίου 2011) Ίδρυση του Ευρωπαϊκού Συστήματος Χρηματοπιστωτικής Εποπτείας (ESFS), το οποίο θα ήταν αρμόδιο για τη μικροπροληπτική εποπτεία και θα αποτελούνταν από ένα δίκτυο που θα περιλάμβανε τρεις Ευρωπαϊκές Εποπτικές Αρχές (ESAs) και τις αντίστοιχες αρμόδιες εθνικές εποπτικές αρχές. Οι ανωτέρω πολιτικές που εφαρμόστηκαν στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αντιμετωπίστηκαν με τεράστια εσωτερικά προβλήματα στην αφομοίωση και ενσωμάτωση τους στις εγχώριες οικονομίες, λόγω των δυσκολιών που υπάρχουν στους θεσμούς, τους κανόνες και τις δομημένες διαδικασίες που έχουν αρχικώς οριστεί στην Ευρωζώνη. Σε περιόδους οικονομικών αναταράξεων, αποτυπώθηκε το πόσο ευάλωτο μπορεί να παρουσιαστεί το σύστημα της Ευρωπαϊκής Νομισματικής Ένωσης, καθώς δε διατίθενται οι κατάλληλοι μηχανισμοί αντιμετώπισης τέτοιων φαινομένων. (Τράπεζα της Ελλάδας, 2014). Παρά τη δέσμευση των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο κοινό νόμισμα του ευρώ, το δημόσιο χρέος κάθε χώρας είναι εμφανώς διαχωρισμένο και εξαρτάται πλήρως από τη δράση των εγχώριων πολιτικών που θα ακολουθήσει η κάθε χώρα και από τη συλλογική δράση που εφαρμόζεται στην Ευρωζώνη. (Τράπεζα της Ελλάδας, 2014). 31

32 2. Η μετά την οικονομική κρίση Ευρώπη (2011 μέχρι σήμερα) 2.1 Πληθωρισμός Ανταγωνιστικότητα Κατά την διάρκεια των ετών της έντονης ύφεσης που διένυσαν τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πολύτιμοι κλάδοι για την δυναμική κάθε χώρας είχαν υποστεί οικονομικές πληγές καθώς η χρηματοπιστωτική κρίση είχε αποτυπώσει έντονα τις αρνητικές της επιδράσεις. Σημαντικό γεγονός λοιπόν για κάθε χώρα στην μετά κρίση περίοδο, ήταν ο βαθμός στον οποίο κατάφερε η εσωτερική πολιτική και μια σειρά από στρατηγικές που εφαρμόστηκαν, να αποκαταστήσουν την ανταγωνιστικότητα της. (Traa, 2018) Πριν προχωρήσουμε, αξίζει να αναφερθεί ότι ο πρωταρχικός στόχος της νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ μετά την περίοδο της οικονομικής ύφεσης που πέρασε είναι η διατήρηση της σταθερότητας των τιμών. Η ΕΚΤ επιδιώκει ποσοστά πληθωρισμού κάτω, αλλά κοντά στο 2%, μεσοπρόθεσμα. Η στρατηγική αυτή της ΕΚΤ περιλαμβάνει ένα αναλυτικό πλαίσιο για την αξιολόγηση όλων των σχετικών πληροφοριών και αναλύσεων που απαιτούνται για τη λήψη αποφάσεων της νομισματικής πολιτικής. Το πλαίσιο αυτό βασίζεται σε δύο πυλώνες: στην οικονομική και νομισματική ανάλυση. (ECB, 2019). Κύριος στόχος της ΕΚΤ είναι η διατήρηση της σταθερότητας των τιμών στη ζώνη του ευρώ. Για το σκοπό αυτό, η ΕΚΤ χρησιμοποιεί επιτόκια - και από την κρίση και άλλα μέτρα - για να επηρεάσει τις συνθήκες χρηματοδότησης στην οικονομία. Καθορίζοντας τις συνθήκες χρηματοδότησης, η ΕΚΤ μπορεί να επηρεάσει το συνολικό επίπεδο δραστηριότητας στην οικονομία και μπορεί να διασφαλίσει ότι πληροίτε ο στόχος του πληθωρισμού. Πιο συγκεκριμένα όμως, ο κλάδος της ανταγωνιστικότητας που αναφέρεται, αποτελεί ένα ευρύ ορισμό καθώς λόγω της υψηλής αλληλεξάρτησης που εμπεριέχεται γύρω του, εξαρτάται άμεσα και από διαφόρους άλλους δείκτες και τις τιμές αυτών. Αναλυτικότερα, υπάρχουν συγκεκριμένοι δείκτες που εξετάζονται από τους αναλυτές, για την εξαγωγή ενός ασφαλούς συμπεράσματος σχετικά με την βελτίωση ή την χειροτέρευση των επιπέδων της ανταγωνιστικότητας. Τέτοιοι δείκτες είναι: Παραγωγικότητα ανά εργαζόμενο Τιμές Προϊόντων και Υπηρεσιών Αύξηση μεριδίου αγοράς στις ελληνικές εξαγωγές Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών Προσέλκυση ξένων επενδύσεων Μπορεί λοιπόν εύκολα να γίνει αντιληπτό το γεγονός ότι η ανταγωνιστικότητα αποτελεί έναν παράγοντα που είναι άμεσα εξαρτώμενος από τους παραπάνω και διάφορους ακόμη δείκτες ως προς την ανάλυση των τιμών της. Έχει διαπιστωθεί ότι ο ρυθμός αύξησης της παραγωγικότητας στην Ελλάδα βρίσκεται σε ιδιαιτέρως χαμηλά επίπεδα, κάτι που καθιστά αναγκαίο την παρέμβαση της κυβέρνησης στο να εντείνει τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις με σκοπό την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και της αποδοτικότητας. 32

33 Αξιοσημείωτο και εκτενές πείραμα πραγματοποίησε ο Bob Traa, ανεξάρτητος οικονομολόγος, τεχνοκράτης του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και υπεύθυνος για την εποπτεία και την επίβλεψη των μνημονίων που υπέγραψαν κατά καιρούς οι ελληνικές κυβερνήσεις. Συγκρίνοντας την μεταβολή του πληθωρισμού στην Ελλάδα, στον μέσο όρο της Ευρωζώνης και στην Ολλανδία στην διάρκεια των ετών, παρουσιάζει αποτελέσματα και την σύγκριση τους. (Traa, 2018) Σε αυτό το σημείο, κρίνεται απαραίτητο να αναφερθεί ότι ο πληθωρισμός υπολογίζεται μέσω του έμμεσου αποπληθωριστή ΑΕΠ. Ο συγκεκριμένος αποπληθωριστής αναλύεται είτε με το επίπεδο τιμών, είτε με τον ρυθμό μεταβολής, δηλαδή τον πληθωρισμό. Πέραν της πολύ δύσκολης σύγκρισης στο επίπεδο τιμών στην σφαίρα της μακροοικονομίας, δεδομένης της πληθώρας προϊόντων και υπηρεσιών που καλύπτονται, είναι σημαντικό και η σύγκριση στο επίπεδο τιμών να γίνει την σωστή χρονική περίοδο. Η επιλογή αυτή, θα πρέπει να γίνει όταν η οικονομία της χώρας παρουσιάζει μια σταθερότητα, διότι αν εκτιμηθεί σε περιόδους έντονης ανάπτυξης θα προκύψουν αυξημένες τιμές και αντίστοιχα σε περιόδους ύφεσης, μειωμένες. Είναι ιδιαιτέρως σημαντική λοιπόν, η επιλογή της χρονικής περιόδου κατά την οποία η εγχώρια οικονομία αναπτύσσεται με σταθερούς ρυθμούς και βρίσκεται σε μια αξιοπρεπή κατάσταση χωρίς να χαρακτηρίζεται από υψηλές ανισορροπίες. Το συγκεκριμένο έτος που θα επιλεγεί στο πείραμα, ονομάζεται «Έτος Βάσης». Για την Ελληνική Οικονομία, έτος βάσης στο συγκεκριμένο πείραμα επιλέχθηκε το 1992, καθώς ήταν η τελευταία χρονική περίοδος στην πρόσφατη ιστορία που παρουσιάστηκε μια οικονομική σταθερότητα. Υπολογίζοντας λοιπόν, τα στατιστικά στοιχεία που πηγάζουν από την Eurostat, στο παρακάτω σχήμα (2.2), υπολογίζεται ο έμμεσος δείκτης τιμών για την Ελλάδα σε σχέση τόσο με την Ολλανδία, όσο και με τις 19 χώρες της Ευρώπης που χρησιμοποιούν το κοινό νόμισμα του ευρώ. Για τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα, κρίθηκε απαραίτητη λόγω χρονολογίας, η προσαρμογή της δραχμής ως προς την νομισματική ισοτιμία του ευρώ. (Traa, 2018) Εικόνα 2 - Eurostat, Πηγή : Bob Traa, Καθημερινή 2018 Όπως αποτυπώνεται και στην εικόνα 2, στις αρχές της δεκαετίας του 1990, η Ελλάδα είχε να αντιμετωπίσει υψηλότερα επίπεδα πληθωρισμού έναντι άλλων χωρών και αποτελεσματικά, ακολούθησε η αύξηση του επιπέδου τιμών με πολύ ταχύτερους ρυθμούς από τον μέσο όρο των υπολοίπων κρατών-μελών της Ε.Ε.. Η ελληνική οικονομία, παρά 33

34 την υποτίμηση του 2000, που μέσω των μεταρρυθμίσεων επανάφερε τα επίπεδα τιμών σε σταθερές τιμές, συνέχιζε να παρατηρεί τον πληθωρισμό να βρίσκεται σε υψηλότερα επίπεδα από τις υπόλοιπες χώρες. Υψηλός Πληθωρισμός Μείωση Επενδύσεων = Θετικό Χάσμα Παραγωγής Απώλεια Ανταγωνιστικότητας Σχήμα 1 - Πηγή : Bob Traa, Καθημερινή, 2018 Η Ελλάδα, διατήρησε τα κόστη και τα επίπεδα τιμών σε χαμηλά επίπεδα, καλύπτοντας τα απαραίτητα κριτήρια που χρειάζονταν για την ένταξη της στην Ευρωπαϊκή Ένωση και γενικότερα στην χρήση του κοινού νομίσματος. Μετά την ένταξη της χώρας όμως, η εγχώρια οικονομία δεν κατάφερε να αφομοιώσει την νέα μείωση των τιμών παρά την υποτίμηση του νομίσματος. Στην αντίπερα όχθη, η Ολλανδία, με σκοπό την προστασία της ανταγωνιστικότητας της διεθνώς η οποία είχε πληγεί από την χρηματοπιστωτική κρίση των ΗΠΑ λόγω της υψηλής της αλληλεξάρτησης και έκθεσης στο διεθνές εμπόριο, αποφάσισε να περιορίσει ακόμη περισσότερο τις τιμές και το κόστος. (Traa, 2018) Σημαντικό γεγονός αποτελεί επίσης και το πόσο εύκολα μπορεί η κοινωνία και το καταναλωτικό κοινό, να αφομοιώσει με τους συγκεκριμένους ταχύτατους ρυθμούς τα οικονομικά φαινόμενα που συνεχώς εξελίσσονται. Είναι λογικό, λόγω της διαρκούς ύφεσης που έπληξε την εγχώρια οικονομία της Ελλάδας, καθώς και πολλούς ακόμη κλάδους όπως την απασχόληση, να έχει χαθεί η εμπιστοσύνη προς τα ενδεχόμενα νέα μέτρα αντιμετώπισης των φαινομένων. Ενδεχομένως λοιπόν, η αβεβαιότητα αυτή που δημιουργήθηκε μέσω της ύφεσης, να αποτελεί μέσο που καθορίζει την ανταγωνιστικότητα μιας χώρας διεθνώς. Το σχήμα 2.2 μέσω των αναλύσεων του αποπληθωριστή ΑΕΠ, αποτυπώνει ότι η Ελληνική οικονομία, εξέρχεται από μια περίοδο επτά ετών, κατά την οποία προσπαθούσε και συνεχίζει να προσπαθεί, να ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα της. Κρίνεται λοιπόν, ιδιαίτερα σημαντική, η πολύ προσεκτική διαχείριση του επιπέδου των τιμών σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς το επίπεδο στο οποίο βρίσκονται οι τιμές, ενδέχεται να περιορίσουν την ανάκαμψη της παραγωγής και της ανεργίας, λόγω της χαμηλής ανταγωνιστικότητας. (Traa, 2018) 34

35 2.2 Δανεισμός, επιτόκια και η λύση της ποσοτικής χαλάρωσης από την ΕΚΤ Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, αξιολογώντας την κατάσταση αναγκάστηκε να προβεί σε συγκεκριμένες μεταρρυθμίσεις και εφαρμογές μέτρων, μεταξύ αυτών το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης και η μείωση των επιτοκίων σε μηδενικά επίπεδα, κάτι που δεν ωφέλησε σε καμία περίπτωση τις χώρες που είχαν μπει στην διαδικασία της αποταμίευσης. Πιο συγκεκριμένα το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ ορίζει τρία βασικά επιτόκια (ECB, 2019): Το επιτόκιο των πράξεων κύριας αναχρηματοδότησης, σύμφωνα με το οποίο οι τράπεζες μπορούν να δανείζονται έναντι εξασφάλισης σε εβδομαδιαία βάση, με προκαθορισμένο επιτόκιο. Το επιτόκιο της διευκόλυνσης αποδοχής καταθέσεων, σύμφωνα με το οποίο οι τράπεζες μπορούν να χρησιμοποιήσουν για να καταθέσουν τις καταθέσεις μίας ημέρας στο Ευρωσύστημα με επιτόκιο (προκαθορισμένο) χαμηλότερο από το επιτόκιο των πράξεων κύριας αναχρηματοδότησης. Το επιτόκιο της διευκόλυνσης οριακής χρηματοδότησης, το οποίο προσφέρει πίστωση διάρκειας μίας ημέρας σε τράπεζες από το Ευρωσύστημα με επιτόκιο (επίσης προκαθορισμένο) υψηλότερο από το επιτόκιο των πράξεων κύριας αναχρηματοδότησης. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να αναφερθεί ότι τόσο το επιτόκιο της διευκόλυνσης αποδοχής καταθέσεων όσο και το επιτόκιο της διευκόλυνσης οριακής χρηματοδότησης καθορίζουν έναν υποτιθέμενο διάδρομο για το ημερήσιο επιτόκιο, στο οποίο οι τράπεζες χορηγούν το ένα στο άλλο. Το επιτόκιο της διευκόλυνσης αποδοχής καταθέσεων λειτουργεί ως το πάτωμα αυτού του διαδρόμου και η διευκόλυνση οριακής χρηματοδότησης λειτουργεί ως ανώτατο όριο(ecb, 2019). Σημαντική είναι και η έρευνα διαφόρων αναλυτών, σχετικά με την εξοικονόμηση δισεκατομμυρίων ευρώ, για χώρες της Ευρωζώνης, μέσω των χαμηλών επιτοκίων δανεισμού. Πιο συγκεκριμένα, μέσω των υπολογισμών που έγιναν μεταξύ της σύγκρισης του πραγματικού κόστους εξυπηρέτησης του χρέους και του υποθετικού κόστους δανεισμού, χώρες όπως η Γερμανία, η Γαλλία και η Ιταλία κατάφεραν να αποταμιεύσουν ογκώδη ποσά δισεκατομμυρίων ευρώ, λόγω των υποχωρούμενων επιτοκίων δανεισμού, όπως φαίνεται ύστερα και από την προσπάθεια που έγινε να αποτυπωθεί σχηματοποιημένο και στο παρακάτω γράφημα. 35

36 Αποταμίευση από τόκους Γερμανία Γαλλία Ιταλία Γράφημα 8 - Πηγή: Καθημερινή, Η Γερμανία, μέσω της συγκεκριμένης εξέλιξης είχε την ευχέρεια να καταβάλλει συνεχώς λιγότερα χρήματα, με σκοπό την εξυπηρέτηση του χρέους της. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, αποτέλεσε το έτος 2017, όπου οι δήμοι, τα κρατίδια και τα ασφαλιστικά ταμεία για την εγχώρια οικονομία, είχαν την υποχρέωση να πληρώσουν 55 δισεκατομμύρια ευρώ λιγότερα, απ ότι πληρώνουν την εποχή προ κρίσης σύμφωνα με στοιχεία της Bundesbank. (Τζώρτζη, 2018) Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, αναγκάστηκε να προβεί σε συγκεκριμένες μεταρρυθμίσεις και εφαρμογές μέτρων, μεταξύ αυτών το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης και η μείωση των επιτοκίων σε μηδενικά επίπεδα, κάτι που δεν ωφέλησε σε καμία περίπτωση τις χώρες που είχαν μπει στην διαδικασία της αποταμίευσης. Αποτελεσματικά, σύμφωνα με εκτιμήσεις, οι συνολικές απώλειες λόγω χαμηλών επιτοκίων που έγιναν για τον γερμανικό λαό και τις καταθέσεις τους, άγγιξαν τα χρηματικά ποσά που είχε καταφέρει να αποταμιεύσει το γερμανικό δημόσιο. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζεται και στην περίπτωση της Ελλάδας, καθώς τα πράγματα εξακολουθούν να βρίσκονται σε δυσμενή επίπεδα όσο αναφορά την ρευστότητα, από την έναρξη της χρηματοπιστωτικής κρίσης που ξέσπασε το Τα υψηλά κόστη που επικρατούν στον δανεισμό, καθιστούν δυσοίωνη την πρόσβαση δεκάδων χιλιάδων επιχειρήσεων στην ένταξη τους στην αγορά ακόμη και σήμερα. Πολλές από αυτές τις επιχειρήσεις, αναγκάστηκαν να μεταφέρουν την έδρα τους σε χώρες του εξωτερικού κυρίως της Ευρώπης, με στόχο την βελτίωση της πιστοληπτικής τους ικανότητας. Επιχειρήσεις όμως που δεν διέθεταν την απαραίτητη ρευστότητα και τους διαθέσιμους πόρους προς επένδυση, είτε οδηγήθηκαν στην οριστική διακοπή της λειτουργίας τους, είτε υπέφεραν από τα υψηλά επίπεδα δανεισμού που επικρατούν στην χώρα μας. 36

37 Μια ακόμη δραματική εξέλιξη για την εγχώρια οικονομία στην προσπάθεια της να επαναφέρει την ρευστότητα σε φυσιολογικά επίπεδα και τις αρχικές τις τιμές, ήταν τα Capital Controls, που εφαρμόστηκαν ύστερα από μια τεράστια εκροή κεφαλαίων. Μετά τις συγκεκριμένες εξελίξεις, η Ελλάδα αποτέλεσε την πρώτη χώρα που δεν επωφελήθηκε από το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης (QE). Το συγκεκριμένο πρόγραμμα έχει δημιουργηθεί από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και έχει ως στόχο την ανάκαμψη των οικονομιών των κρατών μελών της Ευρωζώνης. (Τζώρτζη, 2018) Αποτελεσματικά λοιπόν, συνεχίστηκαν οι αρνητικές επιδράσεις της κρίσης για τις επιχειρήσεις, αυξάνοντας την ανεργία και μειώνοντας την ανταγωνιστικότητα τους, λόγω των λιγοστών διαθέσιμων κεφαλαίων προς επένδυση, ειδικά όταν αυτά συγκρίνονται με επιχειρηματικούς κολοσσούς σε υγιή οικονομικά κράτη της Ευρώπης. Πληροφορίες και στατιστικά στοιχεία που πηγάζουν από άρθρο της εφημερίδας «Η Καθημερινή» αναφέρουν ότι το έλλειμμα ρευστότητας για τις ελληνικές επιχειρήσεις υπολογίζεται σε περίπου 45 δισ. ευρώ, καθώς η χρηματοδότηση από τα 133 δισ. ευρώ στις αρχές του 2009, υποχώρησε στα 89 δισεκατομμύρια ευρώ στα τέλη του Επίσης, το μέσο επιτόκιο δανεισμού είναι έως και τρεις φορές πάνω από το μέσο επιτόκιο της Ευρωζώνης και οι λιγοστές επιχειρήσεις που έχουν πρόσβαση στη χρηματοδότηση δανείζονται με μέσο επιτόκιο 7%-8%, όταν το αντίστοιχο κόστος στην Ευρωζώνη είναι κοντά στο 2,5%. Η Ελλάδα παραμένει η μόνη χώρα στην οποία η πρόσβαση σε χρηματοδότηση για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜμΕ) αποτελεί μεγάλο πρόβλημα. Έτσι, ενώ στην υπόλοιπη ζώνη του Ευρώ τα μεγαλύτερα προβλήματα των ΜμΕ είναι η εξεύρεση πελατών (24%) και η εξεύρεση κατάλληλου προσωπικού (23%), η πρόσβαση σε χρηματοδότηση είναι το μικρότερο εμπόδιο που αντιμετωπίζει η μέση ευρωπαϊκή ΜμΕ (8%). Αντίθετα, στην Ελλάδα, αν και μειωμένο σε ένταση, το πρόβλημα αυτό παραμένει το μεγαλύτερο για τις ΜμΕ, με το 23% αυτών να το αναφέρουν ως το μεγαλύτερο πρόβλημα (από 27% στην προηγούμενη έρευνα). Αν και το ποσοστό των επιχειρήσεων στην Ελλάδα που δεν προβαίνουν σε αίτηση για δάνειο, καθώς θεωρούν πιθανή την απόρριψή της, υποχωρεί (22,4% αντί 28,1% το προηγούμενο εξάμηνο), το ποσοστό αυτό παραμένει το υψηλότερο της Ζώνης του Ευρώ (5,4% για τον μέσο όρο της Ζώνης του Ευρώ). Παράλληλα, το ποσοστό των ελληνικών ΜμΕ που δεν αιτούνται δάνειο γιατί έχουν επάρκεια εσωτερικών πόρων χρηματοδότησης παραμένει το χαμηλότερο της Ζώνης του Ευρώ (27,2% από 24,3% το προηγούμενο εξάμηνο και 43,2% για τον μέσο όρο της Ζώνης του Ευρώ). (Τζώρτζη, 2018) 37

38 2.3 Χρηματοοικονομικά Ισοζύγια Πριν από την κρίση, η ΕΚΤ χορήγησε προκαθορισμένο ποσό πίστωσης σε τράπεζες μέσω δημοπρασιών, όπου οι τράπεζες έθεσαν εγγυήσεις για την ασφάλεια των δανείων. Οι τράπεζες θα δανείζουν και δανείζονται μεταξύ τους στη διατραπεζική αγορά για να εκπληρώσουν τις ανάγκες ρευστότητάς τους. Από τότε που ξεκίνησε η χρηματοπιστωτική κρίση το 2007, η ΕΚΤ εισήγαγε αρκετά μη τυποποιημένα μέτρα νομισματικής πολιτικής. Τα μη τυποποιημένα μέτρα της ΕΚΤ ανταποκρίθηκαν στις προκλήσεις που έθεσαν οι διάφορες φάσεις της κρίσης (ECB, 2019). Ισοζύγιο Χρηματοοικονομικών Συναλλαγών (Financial Account) Αποτελεί έναν πίνακα που απεικονίζεται η διαφορά μεταξύ της αξίας των χρηματοοικονομικών εισροών και της αξίας των χρηματοοικονομικών εκροών. Δηλαδή, όταν μια χώρα πουλάει ένα αγαθό ή περιουσιακό στοιχείο σε μια άλλη, καταχωρείται στο συγκεκριμένο ισοζύγιο ως χρηματοοικονομική εισροή και αντίστροφα ως χρηματοοικονομική εκροή. ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ ΠΩΛΗΣΕΙΣ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΑΓΟΡΕΣ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ Στο ισοζύγιο χρηματοοικονομικών συναλλαγών καταγράφονται σε καθαρή βάση οι χρηματικές ροές από συναλλαγές που δημιουργούν μεταβολή στις απαιτήσεις και υποχρεώσεις των κατοίκων έναντι μη κατοίκων. Οι υποχρεώσεις και οι απαιτήσεις αυτές διακρίνονται στις εξής κατηγορίες : Άμεσες Επενδύσεις Επενδύσεις Χαρτοφυλακίου Λοιπές Επενδύσεις Μεταβολή συναλλαγματικών διαθεσίμων (Τράπεζα της Ελλάδος, 2019) Σχήμα 2 - Ισοζύγιο Χρηματοοικονομικών Συναλλαγών (Financial Account) 38

39 Ισοζύγιο Κεφαλαίων (Capital Account) Αντιπροσωπεύει την καθαρή ροή περιουσιακών στοιχείων από μεταβιβάσεις που γίνονται σε μια χώρα. Το ισοζύγιο κεφαλαίων απεικονίζει τις μεταβιβάσεις κεφαλαίου. Ως μεταβιβάσεις κεφαλαίου χαρακτηρίζονται οι μονομερείς εισπράξεις και πληρωμές μεταξύ κατοίκων και μη κατοίκων που συνδέονται με επενδύσεις παγίου κεφαλαίου. Στο ισοζύγιο κεφαλαίων, περιλαμβάνονται τα χρέη που χαρίζονται από το κράτος καθώς και τα περιουσιακά στοιχεία που παίρνουν μαζί τους όταν φεύγουν από μια χώρα οι μετανάστες. Το ισοζύγιο κεφαλαίων στην Ελλάδα για την περίοδο προ, κατά την διάρκεια και μετά κρίσης αποτυπώνεται στο ακόλουθο γράφημα. Όπως μπορούμε εύκολα να διακρίνουμε, την περίοδο οι συγκεκριμένες συναλλαγές ήταν σχεδόν διπλάσιες από την κατάσταση που επικρατεί σήμα στην χώρα μας. (Τράπεζα της Ελλάδος, 2019) Ισοζύγιο Κεφαλαίων στην Ελλάδα , , , , , ΙΙ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ (II.1 - II.2) II.1 Γενική Κυβέρνηση II.2 Πληρωμές II.2 Λοιποί τομείς II.1 Εισπράξεις II.1 Λοιποί τομείς II.2 Γενική Κυβέρνηση Γράφημα 9 - Ελληνικό Ισοζύγιο Κεφαλαίων, Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος, 2017 Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών (Current Account Balance) Απλοποιημένα, αποτελεί για μια χώρα, τον πιο σημαντικό πίνακα που απεικονίζει και αναλύει την οικονομία της, παρουσιάζοντας την διαφορά μεταξύ της αξίας των αγαθών και των υπηρεσιών που εισάγει, σε σχέση με τις εξαγωγές της. Σε αυτόν τον πίνακα, συμπεριλαμβάνονται εισοδήματα από τόκους και μερίσματα από περιουσιακά στοιχεία, μείον τις αντίστοιχες πληρωμές που γίνονται σε ξένους από την εγχώρια οικονομία. Στην καθημερινότητα, ο συγκεκριμένος όρος χρησιμοποιείται περισσότερο όταν οι αναλυτές μιλούν για τις εισροές και εκροές κεφαλαίων που γίνονται σε μια χώρα. Πιο συγκεκριμένα, εάν το συγκεκριμένο ισοζύγιο παρουσιάσει θετικά αποτελέσματα (Πλεονασματικό Ισοζύγιο), τότε η χώρα παρουσιάζεται ιδιαιτέρως ισχυρή στις επενδύσεις στο εξωτερικό. Αναλόγως, εάν το ισοζύγιο παρουσιάσει αρνητικά αποτελέσματα (Ελλειμματικό Ισοζύγιο), τότε υπάρχει και ο ανάλογος βαθμός αλληλεξάρτησης από τις επενδύσεις που γίνονται στην χώρα από άλλες χώρες. Όταν μια χώρα, παρουσιάσει ελλειμματικό ισοζύγιο, αναγκάζεται να χρησιμοποιήσει εξωτερικό χρέος για την χρηματοδότηση του βιοτικού επιπέδου των πολιτών της και για την ανάπτυξη της οικονομίας της. 39

40 Το άθροισμα των ανωτέρω Ισοζυγίων θα πρέπει να κάνει 0. Αυτό ισχύει διότι κάθε διεθνής συναλλαγή αντιπροσωπεύει μια ανταλλαγή αγαθών, υπηρεσιών ή περιουσιακών στοιχείων μεταξύ των χωρών και πάντοτε τα δύο μέρη της ανταλλαγής αντισταθμίζονται. Καθίσταται ερευνητικά απαραίτητο να αναλυθεί σε αυτό το σημείο διαγραμματικά, το Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών για τις χώρες που έλαβαν δανειακά πακέτα διάσωσης από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και τους Ευρωπαϊκούς Μηχανισμούς Στήριξης. (Eurostat, 2017) Η περίπτωση της Ελλάδας To 2013 το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών για την Ελληνική οικονομία, για πρώτη φορά από το 1948 που υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία, σημείωσε πλεόνασμα ύψους 1,2 δισ. ευρώ ή 0,7% του ΑΕΠ, ενώ σύμφωνα με οικονομολόγους είναι η πρώτη φορά γενικότερα που η Ελλάδα εμφανίζει πλεονασματικό ισοζύγιο. Φυσικά, η συγκεκριμένη εξέλιξη δεν ήταν βέβαιο ότι θα παραμείνει σταθερή και για τα επόμενα χρόνια με την συνεχόμενη αυτή διακύμανση να αποτυπώνεται στο ακόλουθο γράφημα. Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών για την Ελληνική Οικονομία Γράφημα 10 - Πηγή : CEIC DATA, 2019 Σήμερα, σύμφωνα με τα στοιχεία που δημοσίευσε η Τράπεζα της Ελλάδος, το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών σημείωσε αύξηση κατά 352 εκατ. ευρώ σε σχέση με εκείνο του Μαρτίου του 2018, ως αποτέλεσμα της αύξησης στο έλλειμμα του ισοζυγίου αγαθών και παρά τη βελτίωση στο ισοζύγιο υπηρεσιών (Το Βήμα, 2019) Η περίπτωση της Ιρλανδίας Το Ιρλανδικό ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, παρουσίασε μια σταθερή πορεία κατά την περίοδο της κρίσης και έπειτα, εκτός από μια αρνητική κλίση το έτος 2017 που επανήλθε άμεσα από τον επόμενο κιόλας χρόνο σε σταθερά επίπεδα. Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών για την Ιρλανδική Οικονομία Γράφημα 11 - Πηγή : CEIC DATA,

41 Η περίπτωση της Ισπανίας Η περίοδος της κρίσης , ήταν εμφανώς ένας χρονικός ορίζοντας που επηρέασε άμεσα και τις ισπανικές επενδύσεις και ως αποτέλεσμα την σταθερότητα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών και την ανταγωνιστικότητα της χώρας κατά μήκος της Ευρώπης. Ακόμη και σήμερα, η Ισπανία φαίνεται ότι αντιμετωπίζει προβλήματα ως προς την σταθεροποίηση των εισαγωγών και των εξαγωγών της σε μακροχρόνια βάση, καθώς παρουσιάζει ελλειμματικό ισοζύγιο και ταυτίζεται σύμφωνα με πολλούς αναλυτές με την περίπτωση της Ελληνικής οικονομίας. Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών για την Ισπανική Οικονομία Η περίπτωση της Πορτογαλίας Γράφημα 12 - Πηγή : CEIC DATA, 2019 Αντιθέτως, στην χρονική περίοδο μετά την κρίση, η Πορτογαλία κατάφερε να ανακάμψει και να παρουσιάσει μια ιδιαίτερη σταθερότητα, κάτι που αποτυπώνεται στο ακόλουθο σχήμα. Μετά το 2013, η χώρα της Δυτικής Ευρώπης, φαίνεται να καταφέρνει να αντισταθμίσει τα ποσά των ετήσιων εξαγωγών της, με τα αντίστοιχα των εισαγωγών. Σύμφωνα με τον (Pins, 2018), η Πορτογαλία καταφέρνει σήμερα να εξάγει 5 πολύ σημαντικά αγαθά (Εξευγενισμένο Πετρέλαιο, Καπνό, Ελαιόλαδο, Χαλκό καθώς και Χοιρινό Κρέας) διεθνώς, κάτι που της αποφέρει τεράστια έσοδα για την οικονομία της. Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών για την Πορτογαλική Οικονομία Γράφημα 13 - Πηγή : CEIC DATA,

42 2.4 Οικονομικές φούσκες Αρχικώς, κρίνεται απαραίτητο για την ομαλή διεξαγωγή της έρευνας να εξηγηθεί αναλυτικά το συγκεκριμένο οικονομικό φαινόμενο που εξελίσσεται κατά διάφορες χρονικές περιόδους και περιγράφεται ως «οικονομική φούσκα» στην χρηματοοικονομική ορολογία. Πιο συγκεκριμένα, οι τιμές των μετοχών ή οι τιμές άλλου είδους περιουσιακών στοιχείων (νομίσματα, ομόλογα, παράγωγα, ακίνητα), κατά συνέπεια μερικών προβλέψεων ή και άλλων δραστηριοτήτων και εξελίξεων, αυξάνονται κατά περιόδους σε υπερβολικό βαθμό, συγκριτικά με την αντικειμενική τους αξία, ώσπου φτάνουν στο σημείο να χάσουν απότομα αυτή την αξία και αποτελεσματικά, μια μεγάλη πτώση να σημειωθεί στην τιμή τους. Η εν λόγω κατάσταση, όπως είναι φυσικό, δεν εξελίσσεται σε μια σταθερή αγορά που αποτελείται από ορθολογικούς επενδυτές, αλλά σε ευάλωτες οικονομίες που παρουσιάζονται ευκαιρίες ένταξης κερδοσκόπων. Από την μεριά τους, αυξάνοντας λοιπόν συνεχώς την ζήτηση για την αγορά τέτοιων οικονομικών τίτλων όπως είναι οι μετοχές, τα ομόλογα, τα ακίνητα κ.α., δημιουργείται ένας αναπόφευκτος επηρεασμός στο επίπεδο των τιμών. Αποτελεσματικά, ο υπερεκτιμημένος χρηματοοικονομικός τίτλος μέσω της ψευδαίσθησης που σημειώνεται σχετικά με την αξία του, αργότερα αποτελεί ένα περιττό στοιχείο στο χαρτοφυλάκιο των επενδυτών που θα προσπαθήσουν να το αποδεσμεύσουν. Ο όγκος όμως των συγκεκριμένων συναλλαγών είναι τέτοιος, που οδηγεί στην πλήρη κατάρρευση της αγοράς και της οικονομίας. (Δήμα,2013) Εξαιρετικά παραστατικό παράδειγμα μιας τέτοιας κατάστασης είναι η φούσκα που εκτυλίχθηκε στην τιμή της τουλίπας κατά την χρονική περίοδο και αποτέλεσε ταυτόχρονα και το πρώτο παράδειγμα συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης (Futures). Η τουλίπα ύστερα από την καλλιέργεια της, εξελίχθηκε σε είδος πολυτελείας και η τιμή του φυτού ανέβηκε. Κατά τη διάρκεια του χειμώνα του 1637 οι τιμές της τουλίπας ανέβηκαν με ιλιγγιώδη ρυθμό, πράγμα που είχε σαν αποτέλεσμα την είσοδο στην αγορά κερδοσκόπων που δεν είχαν σκοπό να αγοράσουν πραγματικούς βολβούς, αλλά μόνο να τους μεταπωλήσουν για να αποκομίσουν κέρδος. Σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα η τουλίπα διαμοιράστηκε και η τιμή της κατέρρευσε, λόγω της χαμηλής ζήτησης. Αναρίθμητες ολλανδικές οικογένειες καταστράφηκαν και η οικονομία της χώρας εισήλθε σε περίοδο βαθιάς ύφεσης, παρασύροντας μαζί της στον χαμό πολλές περιουσίες. Σπίτια, κτήματα και επιχειρήσεις είχαν πουληθεί ή υποθηκευτεί προκειμένου οι ιδιοκτήτες τους να εξοικονομήσουν χρήματα για να αγοράσουν βολβούς, οι οποίοι μπορούσαν εύκολα να καλλιεργηθούν και να προσφέρουν ακόμη περισσότερους πολύτιμους βολβούς, καθώς οι τουλίπες αγοράζονταν και πωλούνταν αμέσως σε ακριβότερη τιμή, ξανά και ξανά. (Καρακατσάνης,2012) Εικόνα 3 - Η κατάρρευση της τιμής της τουλίπας το έτος 1637, Πηγή: Καρακατσάνης,

43 Είναι σημαντικό όμως, η συγκεκριμένη έρευνα να εστιάσει στην μεγαλύτερη χρηματοπιστωτική κρίση (2011) που έχει εξελιχθεί από τη δεκαετία του Το κυριότερο χαρακτηριστικό αυτής της κρίσης είναι ότι δημιουργήθηκε από το ίδιο το οικονομικό σύστημα και όχι από κάποιο εξωτερικό σοκ. Η κρίση αυτή προκλήθηκε από τη φούσκα των ακινήτων η οποία είχε δημιουργηθεί το διάστημα στις ΗΠΑ, αυξάνοντας την τιμή της μέσης αμερικάνικης κατοικίας κατά 71%. Από τον Ιούλιο όμως του 2006 μέχρι τον Απρίλιο του 2009 η φούσκα υποχώρησε μειώνοντας τη μέση τιμή κατοικίας κατά 33% προκαλώντας ζημιές στους ιδιοκτήτες τους. Αυτό αύξησε την αδυναμία αποπληρωμής των στεγαστικών τους δανείων και πυροδότησε μια χρηματοπιστωτική κρίση. (Πολίτης, 2019) Πολλοί οικονομικοί αναλυτές, είχαν εκφράσει την ανησυχία τους ως προς την μεταφορά της κρίσης στην πραγματική οικονομία, κάτι που πραγματοποιήθηκε στην συνέχεια, μέσω της υπομόχλευσης του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Όπως προαναφέρθηκαν τα αίτια για την έναρξη της πρόσφατης χρηματοοικονομικής κρίσης, ήταν κυρίως η μεγάλη έκθεση των τραπεζών σε δάνεια, σε συνδυασμό με την ιδιαιτέρως χαμηλή πιστοληπτική διαβάθμιση που επικρατούσε στις ΗΠΑ, κάτι που λόγω και της υψηλής αλληλεξάρτησης μεταξύ των αγορών, διαδόθηκε και αφομοιώθηκε ταχύτατα και σε άλλες χώρες ανά τον κόσμο. (Πολίτης,2019) Για την αντιμετώπιση του φαινομένου και την ανάκαμψη στο χάσμα των κεφαλαίων τους, οι τράπεζες περιόρισαν τον δανεισμό σε μη βιώσιμα επίπεδα, κάτι που αποτυπώθηκε άμεσα στις αγορές, με την αύξηση της ανεργίας και την συρρίκνωση των δραστηριοτήτων ή ακόμη και την οριστική διακοπή λειτουργίας των επιχειρήσεων. (Δήμα,2013) Η υψηλή αλληλεξάρτηση μεταξύ των οικονομιών που αναφέρθηκε στα ανωτέρω, δεν άργησε να απασχολήσει και την Ελλάδα κάτι που αποτέλεσε έναν ακόμη παράγοντα ως προς την ένταξη της χώρας σε μνημόνιο και διαδικασία επιτήρησης. Η κρίση, έφερε ξανά στην επιφάνεια προβλήματα που ταλάνιζαν και συνεχίζουν να ταλανίζουν την εγχώρια οικονομία, όπως η έλλειψη ανταγωνιστικότητας και η έλλειψη οργάνωσης στο κράτος, το οποίο κατά την συγκεκριμένη περίοδο παρουσίασε μεγάλες διαρθρωτικές ανισορροπίες και αδυναμίες στο να αφομοιώσει μια τόσο μεγάλη οικονομική αλλαγή. Κατά συνέπεια της χρηματοοικονομικής κρίσης και της έλλειψης εμπιστοσύνης προς το χρηματοπιστωτικό σύστημα που είχε πλέον πληγεί, οι αγορές γίνονταν ολοένα και πιο επιφυλακτικές ως προς τον δανεισμό, κάτι που επηρέασε άμεσα και την χώρα μας, ζητώντας περισσότερες εγγυήσεις και υψηλότερα επιτόκια. Οι συγκεκριμένοι όροι, όπως είναι φυσιολογικό ήταν αδύνατο να εκπληρωθούν από το αδύναμο διαρθρωτικό, κοινωνικό και οικονομικό κράτος της Ελλάδας, κάτι που την οδήγησε στην υπογραφή του μνημονίου οικονομικών και χρηματοπιστωτικών πολιτικών. Τέλος, ανισορροπίες για το ελληνικό σύστημα παρουσιάστηκαν επίσης και στα κάτωθι (Δήμα,2013), (Πολίτης,2019) : Έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών Δημοσιονομικό Έλλειμμα Υψηλό Δημόσιο και εξωτερικό χρέος Σημαντικό παράγοντα όμως, αποτελεί και η περίοδος αφότου εμφανιστεί μια οικονομική φούσκα και το πως αυτή μπορεί να αντιμετωπιστεί σε κάθε περίπτωση, ώστε να σημειωθεί μια πρόοδος και να δημιουργηθεί ένα έδαφος για μια διαρκή ανάκαμψη και ανάπτυξη. 43

44 Όπως προαναφέρθηκε, οι επιπτώσεις από την εκδήλωση ενός τέτοιου οικονομικού φαινομένου, ενδεχομένως να είναι διασυνοριακές και να επηρεάσουν τις οικονομίες διεθνώς. Συνεπώς, τίθεται σημαντικό ζήτημα και για την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης της αγοράς και του καταναλωτικού κοινού. Οι εκάστοτε κυβερνήσεις λοιπόν, θα πρέπει με προσεκτικές κινήσεις να δημιουργήσουν συγκεκριμένους μηχανισμούς, που να ακολουθούν ειδικές μεθοδολογίες για μια ρεαλιστική αποτίμηση των ρευστοποιήσιμων και τιτλοποιήσιμων πιστωτικών πράξεων, που θα είναι βασισμένες σε ρεαλιστικές προσδοκίες μελλοντικών εισοδηματικών ροών. (Δήμα,2013) Πιο συγκεκριμένα, μια πρώτη λύση για την επίτευξη του στόχου που αφορά τον περιορισμό των απωλειών, είναι η δημόσια υποστήριξη και η ένταξη του επενδυτικού κοινού σε μια διαδικασία που να χαρακτηρίζεται και να διακρίνεται από έναν υψηλό βαθμό διαφάνειας. Οι προσπάθειες που έχουν γίνει έως τώρα, δεν βελτίωσαν την εμπιστοσύνη του καταναλωτικού κοινού, κάτι που αποτελεσματικά αποτυπώθηκε αργότερα και στην ευρύτερη αβεβαιότητα που διακρίνει το τραπεζικό σύστημα και τα χαρτοφυλάκια των τραπεζών. Αναλόγως με την περίπτωση που επικρατεί σε κάθε χώρα, επιλέγεται και η κατάλληλη πολιτική που θα χρησιμοποιηθεί για την προσπάθεια επανακεφαλαιοποίησης. Οι κυβερνήσεις λοιπόν, θα πρέπει να στηρίξουν ουσιαστικά, ενδεχόμενες παροχές κεφαλαίων που θα βοηθήσουν στην αποκατάσταση της εμπιστοσύνης και των προοπτικών χρηματοδότησης, ακόμη και αν απαιτείται μια προσωρινή καταπόνηση του δημοσίου οικονομικού συστήματος. (Δήμα,2013) Αποτελεσματικά, με την εκπόνηση των ανωτέρω, μη βιώσιμοι οργανισμοί θα μπορούσαν να οδηγούνται σε ομαλή επίλυση των οικονομικών διαφορών τους (διακοπή εργασιών ή συγχώνευση) και οι δημόσιοι οργανισμοί που λειτουργούν με ιδία κεφάλαια, υπόκεινται σε αυστηρούς ελέγχους για την επίτευξη της διαφάνειας και κατά συνέπεια των ρευστών διαθέσιμων. Χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή δε, στην ένταξη αναπτυσσόμενων ευρωπαϊκών οικονομιών στο συγκεκριμένο πρόγραμμα, (Δήμα,2013). Τα ανωτέρω θα προσπαθήσουμε να το αποδώσουμε σχηματοποιημένα στο παρακάτω σχήμα 3. ΔΙΕΘΝΗΣ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΕΛΕΓΧΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ / ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΑΠΟΦΥΓΗ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΔΥΣΜΕΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ Σχήμα 3 44

45 2.5 Χώρες που έλαβαν δανειακά πακέτα διάσωσης Μετά το ξέσπασμα της χρηματοπιστωτικής κρίσης, χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναγκάστηκαν να προσφύγουν στην οικονομική βοήθεια από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και τους μηχανισμούς στήριξης που είχε θεσπίσει η Ε.Ε.. Ανάμεσα τους και η Ελλάδα, η Ισπανία, η Πορτογαλία και η Ιρλανδία. Είναι ερευνητικά απαραίτητο σε αυτό το σημείο, να αναφερθεί ότι οι ανωτέρω χώρες εντάχθηκαν στα συγκεκριμένα προγράμματα δανειοδότησης σε διαφορετικές χρονικές περιόδους. Τα μέτρα λιτότητας γραφόμενα κατά χρονολογική σειρά εφαρμόστηκαν αρχικά στην Ελλάδα και την Ιρλανδία και στην συνέχεια στην Πορτογαλία και την Ισπανία. Συνεπώς για την ορθή καταγραφή των αποτελεσμάτων, θα χρειαζόταν μια ταυτόχρονη ανάλυση, όμως για τις ανάγκες της έρευνας έχει γίνει η απαιτούμενη προσαρμογή. 1) Οικονομική Ευημερία Όπως αποτυπώνεται και στην παρακάτω εικόνα που διαχωρίζεται ανά κοινωνική ομάδα, οι δείκτες της οικονομικής ευημερίας σημείωσαν ανώτερες επιδόσεις στις χώρες της Ισπανίας και της Πορτογαλίας και χαμηλότερες στην Ελλάδα και την Ιρλανδία. (Κολτσίδα, 2012) Εικόνα 4 - Πηγή: Δανάη Κολτσίδα Συμπερασματικά, οι Έλληνες και οι Ιρλανδοί πολίτες, βίωσαν την κρίση σε πιο έντονο βαθμό, από τις υπόλοιπες δύο, λόγω των επίπονων συνθηκών διαβίωσης και των χαμηλότερων μισθών. 45

46 2) Ψυχολογική Ευημερία Το εισόδημα και το που αυτό κυμαίνεται, αποτελεί σύμφωνα με πολλούς ψυχαναλυτές καθοριστικό παράγοντα για την ψυχική υγεία των πολιτών. Κάτι που αποτυπώθηκε έντονα στους Ευρωπαίους πολίτες των χωρών που εφαρμόστηκαν έντονες μεταρρυθμίσεις στην οικονομία και την καθημερινότητα τους, λόγω των δανειοδοτήσεων που αναγκάστηκαν οι εκάστοτε κυβερνήσεις να λάβουν. Φυσικό επακόλουθο των χαμηλών εισοδημάτων, των κακών επιπέδων διαβίωσης και της ελάχιστης οικονομικής ευημερίας ήταν για την ψυχολογία των Ελλήνων πολιτών, η σημείωση των χειρότερων επιδόσεων στην Ευρώπη, ακολουθούμενοι από τους Πορτογάλους. (Κολτσίδα, 2012) Η κατάσταση σήμερα Εικόνα 5 - Πηγή: Δανάη Κολτσίδα Σημαντικό είναι επίσης, να διερευνηθεί το τι κατάφερε να πετύχει η κάθε χώρα μέσω της ένταξης στις μεταρρυθμίσεις των συγκεκριμένων προγραμμάτων. Ισπανία Η Ισπανία, έλαβε 41 δισεκατομμύρια ευρώ από το ευρωπαϊκό ταμείο με σκοπό την διάσωση των εγχώριων τραπεζών που δημιουργήθηκε από μια στεγαστική φούσκα. Εφάρμοσε συνεχόμενες μεταρρυθμίσεις που έπληξαν σημαντικούς κοινωνικούς κλάδους όπως η απασχόληση, αυξάνοντας αποτελεσματικά και την ανεργία. Μερικές από αυτές ήταν: Φθηνότερη και Ευκολότερη διαδικασία στην απόλυση των εργαζομένων Ορισμός εργατοωρών και μισθοδοσίας από τις εταιρείες. Παρόλα αυτά, υπό την επίβλεψη οίκων αξιολόγησης, κατάφερε να σημειώσει μια σταθερή πορεία ανάπτυξης ακόμη και στον τομέα της ανεργίας, αγγίζοντας σήμερα, ποσοστά ακόμη χαμηλότερα και από αυτά προ-κρίσης. 46

47 Ανεργία στην Ισπανία Γράφημα 14 - Πηγή: Trading Economics, 2019 Ιρλανδία Η Ιρλανδία, αποτέλεσε την πρώτη χώρα που αντιμετώπισε την ύφεση το Έλαβε δάνεια ύψους 61 δισεκατομμυρίων ευρώ, με σκοπό την διάσωση των τραπεζών της που είχαν βρεθεί σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης μέσω της αγοράς ακινήτων. Ακολούθησε όπως και οι υπόλοιπες χώρες έκτακτα προγράμματα μεταρρυθμίσεων και κατάφερε το 2014, να σημειώσει τον ισχυρότερο ρυθμό ανάπτυξης σε όλη την Ευρώπη. Αναπόσπαστο κομμάτι της Ιρλανδίας από τότε και έως σήμερα, είναι η προσέλκυση τεράστιου επενδυτικού κοινού, ανάμεσα τους οικονομικοί κολοσσοί που έχουν επιλέξει ως έδρα την συγκεκριμένη χώρα. Πορτογαλία Η χώρα της Πορτογαλίας, αναγκάστηκε για την διάσωση του προϋπολογισμού της να λάβει δανειοδότηση 78 δισεκατομμυρίων ευρώ το έτος Εντάχθηκε σε ιδιαιτέρως επίπονες οικονομικά μεταρρυθμίσεις κάτι που επέφερε πολύ θετικά και σημαντικά αποτελέσματα. Οδηγήθηκε στην έξοδο από τα προγράμματα τον Μάϊο του 2014 και σήμερα έχει καταφέρει να δανείζεται με αρκετά χαμηλά επιτόκια κάτι που την έχει βοηθήσει πολύ στην βελτίωση και ισχυροποίηση της ανταγωνιστικότητας της που είχε πληγεί. Ελλάδα Οι κυβερνήσεις της Ελλάδας την τελευταία 10ετία, προέβησαν στην υπογραφή τριών μνημονίων και αποτελεσματικά στην ένταξη σε ισχυρά προγράμματα μεταρρυθμίσεων. Τα πιο γνωστά από αυτά ήταν η αύξηση των εισφορών και της φορολογίας, η μείωση των εισοδημάτων και η κατάργηση θέσεων εργασίας από το δημόσιο τομέα έως το 2015, εκ των οποίων μέσα στο 2012 με φυσικά επακόλουθα πολύ σημαντικά προβλήματα στην αύξηση της φτώχειας και της ανεργίας. Ύστερα από την επιβολή των συγκεκριμένων μέτρων και την ολοκλήρωση της τρίτης αξιολόγησης, ο πρωθυπουργός της χώρας Αλέξης Τσίπρας ανήγγειλε την έξοδο από τα μνημόνια τον Αύγουστο του (Κολτσίδα, 2012) 47

48 3. Δανειακές συμβάσεις και η Ελλάδα μετά την κρίση 3.1 Δανειακές συμβάσεις που υπέγραψαν οι Ευρωπαϊκές Χώρες Εκτός από την Ελλάδα και άλλες ευρωπαϊκές χώρες αναγκάστηκαν να δουν την εγχώρια οικονομία τους να προσαρμόζεται μέσω των δανειακών μεταρρυθμίσεων που εφαρμόστηκαν μετά την πάροδο της οικονομικής κρίσης. Ανάμεσα τους, η Ισπανία, η Πορτογαλία και η Ιρλανδία βρίσκονται στις χώρες που υπέγραψαν δανειακές συμβάσεις και τα αποτελέσματα που σημειώθηκαν μέσω αυτών, θα αναλυθούν στην παρούσα έρευνα. Πιο αναλυτικά: Ισπανία Τον Ιούνιο του 2012, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Επιτροπή αποφάσισε την παροχή οικονομικής στήριξης έως 100 δις, με σκοπό την αναδιάρθρωση και ανακεφαλαιοποίηση των ισπανικών τραπεζών. Από το 2009, η Ισπανική κυβέρνηση είχε στην κατοχή της το ταμείο FROB(Ταμείο Αναδιάρθρωσης Τραπεζών), του οποίου ο ρόλος ήταν η ενίσχυση και η χρηματοδότηση των εγχώριων τραπεζών καθώς και η απομάκρυνση ή εκκαθάριση μη βιώσιμων τραπεζικών ιδρυμάτων από το ισπανικό τραπεζικό σύστημα. Το συγκεκριμένο ταμείο, ορίστηκε ως κατάλληλο να διαχειριστεί 15 δισ. ευρώ με δυνατότητα μόχλευσης κατά 3 φορές (45 δισ. ευρώ) και κατά 6 φορές (90 δισ. ευρώ) μετά από έγκριση του Υπουργείου Οικονομικών, ενώ η ισπανική κυβέρνηση μπορεί να εγγυηθεί μέχρι και 27 δισ. ευρώ των κεφαλαίων του Ταμείου. (Μουρμούρας,2013). Υπεγράφη μνημόνιο συνεργασίας με την τρόικα για τη χορήγηση χρηματοδοτικής βοήθειας προς τις ισπανικές τράπεζες, το οποίο μνημόνιο προέβλεπε τα εξής: Τον καθορισμό των κεφαλαιακών αναγκών για κάθε τράπεζα χωριστά. Διαδικασίες ανακεφαλαιοποίησης, αναδιάρθρωσης ή και εκκαθάρισης για τις προβληματικές τράπεζες. Διαχωρισμό των τοξικών περιουσιακών στοιχείων των προβληματικών τραπεζών. Διαγραμματικά, γίνεται προσπάθεια απεικόνισης της μεγάλης κλίμακας αναμόρφωσης του τραπεζικού τοπίου με συγχωνεύσεις βιώσιμων τραπεζών που εκδηλώθηκαν στην Ισπανία. Σύμφωνα με τους αναλυτές, το συνολικό κόστος της ανακεφαλαιοποίησης των προβληματικών τραπεζών της Ισπανίας έχει εκτιμηθεί στα 60 δισ. ευρώ. Ιούνιος Τράπεζες Αποδοχής Καταθέσεων ΣΥΓΧΩΝΕΥΣΕΙΣ ΤΡΑΠΕΖΩΝ Μάρτιος Τράπεζες Αποδοχής Καταθέσεων Σχήμα 4 48

49 Στην συνέχεια, το FROB συμμετείχε σε αυξήσεις μετοχικού κεφαλαίου τριών τραπεζικών ομίλων (Catalunya Caixa, Nova Caixa Galicia, Unnim) με την απόκτηση κοινών μετοχών αξίας 4,7 δισ. ευρώ. Τέλος, τον Φεβρουάριο του 2012 θεσπίστηκαν νέα μέτρα αξίας 50 δισ. ευρώ που διευκολύνουν την εκκαθάριση των τραπεζών από τα προβληματικά τους στοιχεία και ενισχύουν την εμπιστοσύνη στην τραπεζική αγορά. Στην περίπτωση των μη βιώσιμων τραπεζών, το FROB, απέκτησε τον πλήρη έλεγχο των οικονομικών ισολογισμών τους, με σκοπό την ομαλή λειτουργία του τραπεζικού συστήματος. Το Ταμείο δύναται να καταρτίσει ένα σχέδιο αναδιάρθρωσης προβληματικών τραπεζών, το οποίο με την έγκριση της Κεντρικής Τράπεζας της Ισπανίας θα προέβλεπε είτε τη συγχώνευση είτε την μεταφορά του ενεργητικού/παθητικού τους σε εύρωστα ιδρύματα που θα επιλεγούν με τη διεξαγωγή διεθνούς διαγωνισμού. Για το σκοπό της ενίσχυσης των πιστωτικών ιδρυμάτων το FROB έως τις αρχές του 2013 είχε διαθέσει 14,8 δισ. ευρώ από τα 42 δισ. ευρώ που διέθετε συνολικά, και το Ταμείο Εγγύησης Καταθέσεων (DGF) 6 δισ. ευρώ. (Μουρμούρας,2013) Τέλος, σημαντικό είναι να αναλυθούν και οι οικονομικές σχέσεις της Ισπανίας με την Ε.Ε. Συνολικές δαπάνες της ΕΕ στην Ισπανία: 9,664 δισ. Συνολικές δαπάνες της ΕΕ ως ποσοστό του ισπανικού ακαθάριστου εθνικού εισοδήματος (ΑΕΕ): 0,83 % Συνολική συνεισφορά της Ισπανίας στον προϋπολογισμό της ΕΕ: 8,080 δισ. Συνεισφορά της Ισπανίας στον προϋπολογισμό της ΕΕ ως ποσοστό του ισπανικού ΑΕΕ: 0,69 % (Ευρωπαϊκή Ένωση Europa.eu, 2017) Πορτογαλία Όπως προαναφέρθηκε, η Αμερικανική κρίση που ξέσπασε από την χρηματοοικονομική φούσκα της αγοράς ακινήτων, λόγω της υψηλής αλληλεξάρτησης που επικρατούσε μεταξύ των οικονομιών, μεταδόθηκε άμεσα, με πολλές από αυτές, να μην καταφέρνουν να αφομοιώσουν την συγκεκριμένη κατάσταση, λόγω των αδύναμων διαρθρωτικών τους συστημάτων. Ανάμεσα τους, η Ελλάδα και η Πορτογαλία, χώρες οι οποίες παρουσίασαν ομοιότητες σε μεγάλο βαθμό, στην προβληματική τους δημοσιονομική κατάσταση. Αποτελεσματικά το 2011, η Πορτογαλία, οδηγήθηκε στην υπογραφή μνημονίου συνεργασίας με την Τρόικα αξίας 78 δις ευρώ, με αντάλλαγμα την επιβολή μιας σειράς από δημοσιονομικά μέτρα. (Μουρμούρας,2013) Πιο συγκεκριμένα, τα 12 δις ευρώ χρησιμοποιήθηκαν αρχικά για την ανακεφαλαιοποίηση των εγχώριων τραπεζών. Οι πορτογαλικές τράπεζες όφειλαν να ενισχύσουν τα επίπεδα κεφαλαίων τους για να συμμορφωθούν με τους σχετικούς κανονισμούς (κατευθυντήριες γραμμές EBA, Πλαίσιο Βασιλείας III). Η αύξηση των ίδιων κεφαλαίων έγινε με τη συμμετοχή ιδιωτών και του κράτους. Ναι μεν η διοίκηση των τραπεζών παρέμεινε σε ιδιώτες παρέχοντάς τους τη δυνατότητα επαναγοράς της κρατικής συμμετοχής, ωστόσο, οι τράπεζες υπόκεινται σε αυστηρούς κανόνες μάνατζμεντ και σε συμφωνία πάντα με τους κανονισμούς της Γενικής Διεύθυνσης Ανταγωνισμού (DG Comp) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την κρατική ενίσχυση. Με την ανακεφαλαιοποίηση και τη γενικότερη 49

50 αναδιάρθρωση του τραπεζικού της συστήματος, η Πορτογαλία κατάφερε να μειώσει το λόγο δάνεια προς καταθέσεις (LTD) από το 158% το 2010 στο 138% το α τρίμηνο του (Μουρμούρας,2013) Τέλος, σημαντικό είναι να αναλυθούν και οι οικονομικές σχέσεις της Ισπανίας με την Ε.Ε. Συνολικές δαπάνες της ΕΕ στην Πορτογαλία: 3,976 δισ. ευρώ Συνολικές δαπάνες της ΕΕ ως ποσοστό του πορτογαλικού ακαθάριστου εθνικού εισοδήματος (ΑΕΕ): 2,11 % Συνολική συνεισφορά της Πορτογαλίας στον προϋπολογισμό της ΕΕ: 1,375 δισ. ευρώ Συνεισφορά της Πορτογαλίας στον προϋπολογισμό της ΕΕ ως ποσοστό του πορτογαλικού ΑΕΕ: 0,73 % Αξίζει να αναφερθεί, ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει προβεί στην χρηματοδότηση προγραμμάτων και έργων σε όλες τις χώρες π.χ. έργα οδοποιίας, επιδότηση ερευνητών και προστασία του περιβάλλοντος. (Ευρωπαϊκή Ένωση Europa.eu, 2017) Ιρλανδία Λόγω της υψηλής έκθεσης της Ιρλανδικής οικονομίας σε επισφαλή στεγαστικά δάνεια και σε συνδυασμό με την χρηματοοικονομική φούσκα που εμφανίστηκε στην αγορά ακινήτων που είχε ως αποτέλεσμα την απότομη πτώση των τιμών τους, επιβάρυνε σε ακόμη μεγαλύτερο βαθμό τα προβληματικά δάνεια. Η συγκεκριμένη οικονομική κατάσταση που έπληττε την εγχώρια οικονομία της Ιρλανδίας, καθώς και τους υπόλοιπους τομείς της χώρας, αρχικά αντιμετωπίστηκε με την προσπάθεια επίλυσης της εκ των έσω, με κεφαλαιακές χορηγήσεις (20 δισ. ευρώ από τον ιδιωτικό τομέα και 65 δισ. ευρώ από την ιρλανδική κυβέρνηση), μέθοδος η οποία χειροτέρευσε στην συνέχεια την δημογραφική κατάσταση της χώρας και το βιοτικό επίπεδο των Ιρλανδών πολιτών. Αναλυτικότερα, το ιρλανδικό κράτος δημιούργησε το 2009, τη National Asset Management Agency εθνική υπηρεσία διαχείρισης των περιουσιακών στοιχείων των ιρλανδικών τραπεζών, η οποία και απέκτησε τα περιουσιακά προβληματικά στοιχεία των ιρλανδικών τραπεζών συνολικής αξίας 74 δισ. ευρώ με έκπτωση 58%. Ένα χρόνο αργότερα, πέντε ήταν οι τράπεζες που υπέβαλλαν αίτημα προσχώρησης στο NAMA: Allied Irish Bank, Bank of Ireland, Anglo Irish bank, Irish Nationwide Building Βank, EBS Building Society. Η τήρηση αυστηρότατων κανόνων και προϋποθέσεων κεφαλαιακής επάρκειας, έπληξαν ισχυρά την ρευστότητα της Ιρλανδικής οικονομίας. (Μουρμούρας,2013) Συνολικές δαπάνες της ΕΕ στην Ιρλανδία: 1,818 δισ. Ευρώ Συνολικές δαπάνες της ΕΕ ως ποσοστό του ιρλανδικού ακαθάριστου εθνικού εισοδήματος (ΑΕΕ): 0,75% Συνολική συνεισφορά της Ιρλανδίας στον προϋπολογισμό της ΕΕ: 1,777 δισ. Ευρώ. Συνεισφορά της Ιρλανδίας στον προϋπολογισμό της ΕΕ ως ποσοστό του ΑΕΕ της χώρας: 0,74% (Ευρωπαϊκή Ένωση Europa.eu, 2017) 50

51 3.2 Δανειακές συμβάσεις που υπέγραψε η Ελλάδα Οικονομικοί αναλυτές κατά μήκος της Ευρώπης, είχαν προτείνει από καιρό την επιβολή μιας σειράς από διαρθρωτικές αλλαγές για τις χώρες που λάμβαναν βοήθεια από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με την ένταξη χωρών όπως η Ελλάδα και η Ιρλανδία, σε μια σειρά από επίπονα μέτρα και αύξησης φόρων. Λόγω του υψηλού αισθήματος ευθύνης που διέκρινε την Ευρωπαϊκή Κεντρική Επιτροπή, σχετικά με την διαχείριση της νομισματικής πολιτικής των συγκεκριμένων χωρών, δεν ήταν δυνατόν να πραγματοποιηθεί έξοδος από το κοινό νόμισμα του ευρώ και επαναφορά του εγχωρίου, με μοναδικές συνέπειες την υποτίμηση αυτών και του εργατικού κόστους. Χώρες όπως η Πορτογαλία, η Ιταλία, η Ελλάδα και η Ισπανία (PIGS) αναγκάστηκαν να προβούν στην περικοπή μισθών και να μειώσουν το εργατικό δυναμικό στον δημόσιο τομέα. (Ζάρδας,2015) Οι ασθενείς αυτές οικονομίες και κυρίως η ελληνική, για την αποφυγή μιας ενδεχόμενης καταστροφικής εκδήλωσης φαινομένου όπως η στάση πληρωμών, έπρεπε να εξασφαλίσει μια απαραίτητη χρηματοδότηση. Όπως προαναφέρθηκε, οι χρηματαγορές που κάλυπταν την συγκεκριμένη κίνηση κεφαλαίων και δανεισμού προς την Ελλάδα έως τότε, αύξησαν τα επιτόκια σε τέτοιο βαθμό, που ο δανεισμός από την συγκεκριμένη πηγή, κρίθηκε απαγορευτικός. Λύση στο συγκεκριμένο πρόβλημα κλήθηκε να δώσει η Ευρωπαϊκή Ένωση σε συνεργασία με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, που δημιούργησαν έναν μηχανισμό στήριξης με σκοπό την αντιμετώπιση τέτοιων οικονομικών φαινομένων που ενδεχομένως να εκδηλώνονταν, με την Ελλάδα, να γίνεται η πρώτη χώρα που προσέφυγε στην χρησιμοποίηση του συγκεκριμένου μηχανισμού. (Ζάρδας, 2015) Το συγκεκριμένο κυβερνητικό πρόγραμμα του οποίου την τεχνογνωσία προσέφεραν το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (ΕΕ) και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ), δηλαδή η «Τρόικα», σκόπευε να καλύψει όλα τα πεδία της πολιτικής, προβλέποντας ένα μακροχρόνιο πλέγμα διαρθρωτικών αλλαγών. Η ελληνική κυβέρνηση συμφώνησε να υπογράψει το εν λόγω πρόγραμμα, λαμβάνοντας την υψηλότερη οικονομική βοήθεια στην παγκόσμια οικονομική ιστορία, δανειζόμενη ένα ποσό της τάξης των 110 δις ευρώ (80 δις ευρώ από την Ευρωζώνη, και 30 δις από το ΔΝΤ), προκειμένου να καλύψει τις μεσοπρόθεσμες δανειακές της ανάγκες. Προσπάθεια αποτύπωσης σχηματικά για την λειτουργία του μηχανισμού, γίνεται στο παρακάτω γράφημα (Ζάρδας, 2015) ΔΝΤ 30 ΔΙΣ Ε.Ε. 80 ΔΙΣ ΕΚΤ ΔΑΝΕΙΣΜΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ Ελληνική Κυβέρνηση ΤΡΟΙΚΑ Σχήμα 5 Το Μνημόνιο Οικονομικής και Χρηματοπιστωτικής Πολιτικής, το οποίο συντάχθηκε από κοινού, μεταξύ της Ελληνικής Κυβέρνησης, της Ε.Ε. και του ΔΝΤ, ψηφίστηκε από την Ελληνική Βουλή (Ν. 3845/ ). 51

52 Η συμφωνία αυτή είχε δυο βασικούς στόχους: Να αντιμετωπίσει τον άμεσο, ορατό κίνδυνο χρεοκοπίας και να επιτρέψει τη συνέχιση της χρηματοδότησης της ελληνικής οικονομίας. Να θέσει σε εφαρμογή ένα μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα αλλαγών που θα θεράπευε τις αιτίες των δύο σοβαρότερων σημερινών προβλημάτων, δηλαδή το δημοσιονομικό και το έλλειμμα ανταγωνιστικότητας και θα επέτρεπε την ανασυγκρότηση της ελληνικής οικονομίας. Τα επιμέρους χαρακτηριστικά του Μνημονίου Είναι σημαντικό να αναφερθεί, ότι το Μνημόνιο, απαρτίζεται από τρία νέα επιμέρους μνημόνια που το καθένα έχει και τον δικό του διαρθρωτικό ρόλο. 1) Το Μνημόνιο Οικονομικής και Χρηματοπιστωτικής Πολιτικής (Memorandum of Economic και Financial Policies), με το οποίο καθορίζονται οι στρατηγικού χαρακτήρα στόχοι του προγράμματος και τα επιμέρους δημοσιονομικά, χρηματοπιστωτικά και διαρθρωτικά μέτρα, που πρέπει να ληφθούν για τη βελτίωση της δημοσιονομικής κατάστασης της χώρας και την ανάπτυξη της εθνικής οικονομίας. 2) Το Μνημόνιο για τις συγκεκριμένες προϋποθέσεις οικονομικής πολιτικής (Μemorandum of Understanding on Specific Economic Policy Conditionality), στο οποίο γίνεται εξειδίκευση και λεπτομερής περιγραφή των ανωτέρω μέτρων και του χρονοδιαγράμματος θεσπίσεως και υλοποιήσεώς τους μέχρι και το τέλος του ) Το Τεχνικό μνημόνιο συνεννόησης, (Technical Memorandum of Understanding), με το οποίο αποσαφηνίζεται η έννοια των χρησιμοποιούμενων όρων, καθορίζονται τα ποσοτικά κριτήρια απόδοσης και τα λοιπά κριτήρια αναφοράς, οι μέθοδοι αξιολόγησης του προγράμματος, καθώς και άλλες τεχνικού χαρακτήρα λεπτομέρειες για την παρακολούθηση της πορείας των επιχειρούμενων διαρθρωτικών αλλαγών. (Ζάρδας,2015) Το πρώτο κείμενο του Σχεδίου Προγράμματος επικεντρώνονταν στις τότε τρέχουσες οικονομικές εξελίξεις και κατέληγε στην ανάγκη ενίσχυσης των οικονομικών πολιτικών και της ανταγωνιστικότητας προκειμένου να τεθούν τα θεμέλια ενός υγιούς αναπτυξιακού προτύπου που να βασίζεται περισσότερο στις επενδύσεις και τις εξαγωγές. Οι κύριοι στόχοι του αποσκοπούσαν: Στη διόρθωση των δημοσιονομικών και εξωτερικών ανισορροπιών και στην αποκατάσταση της διεθνούς εμπιστοσύνης της ελληνικής οικονομίας. Στη δημοσιονομική προσαρμογή που έπρεπε να λειτουργήσει άμεσα, έχοντας ως κύριο στόχο τον περιορισμό του ελλείμματος της γενικής κυβέρνησης κάτω του 3% του ΑΕΠ μέχρι το Στην αποκατάσταση της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας, με διαρθρωτικές αλλαγές που θα περιόριζαν το κόστος παραγωγής αγαθών και υπηρεσιών και τα υπερβάλλοντα περιθώρια κέρδους. Στη διατήρηση της σταθερότητας του Ελληνικού Τραπεζικού Συστήματος, προς χάριν του δημοσίου συμφέροντος μέσω της ίδρυσης Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας 52

53 Η πρόοδος της εφαρμογής ορίστηκε να αξιολογείται με βάση τριμηνιαίους ποσοτικούς στόχους με την ικανοποίηση των οποίων θα γίνονται και οι εκταμιεύσεις της οικονομικής βοήθειας. (Ζάρδας,2015) Ο τότε πρωθυπουργός της Ελλάδας, Γεώργιος Παπανδρέου, στις 9 Φεβρουαρίου του 2010, δεχόμενος πιέσεις από ξένους ομόλογους του, ανακοίνωσε την επιβολή μέτρων και διαρθρωτικών αλλαγών για τον δημόσιο τομέα που περιλάμβαναν πάγωμα μισθών, περικοπές επιδομάτων 10%, περικοπές υπερωριών και οδοιπορικών. Μια ενδεχόμενη εμφάνιση του φαινομένου της στάσης πληρωμών όμως, γινόταν ολοένα και πιο έντονη και η κυβέρνηση αναγκάστηκε στις 3 Μαρτίου να ανακοινώσει την επιβολή νέων και συνάμα επίπονων μέτρων, με επιβάρυνση της βιωσιμότητας των Ελλήνων πολιτών. (Ζάρδας,2015) Τα οικονομικά μέτρα που λήφθηκαν ήταν: Μείωση 30% στα δώρα Χριστουγέννων, Πάσχα, αδείας. Μείωση 12% σε όλα τα επιδόματα του Δημοσίου. Μείωση 7% στις αποδοχές υπαλλήλων ΔΕΚΟ, ΟΤΑ, ΝΠΙΔ. Αύξηση ΦΠΑ από 4,5 στο 5%, από 9 στο 10%, από 19 στο 21%. Αύξηση 15% στον φόρο της βενζίνης. Επιβολή επιπλέον 10% έως 30% στους (ήδη υπάρχοντες) φόρους εισαγωγής επί της αξίας των περισσότερων εισαγόμενων αυτοκινήτων. Επαναφορά τεκμηρίων διαβίωσης σε όλα ανεξαιρέτως τα αυτοκίνητα (είχαν καταργηθεί τον Σεπτέμβριο του 2003), ακόμα και στα μικρότερου κυβισμού. Επέκταση των τεκμηρίων διαβίωσης σε όλα ανεξαιρέτως τα ακίνητα, ακόμα και στα μικρότερα. Η ελληνική οικονομία όμως, λόγω του αδύναμου διαρθρωτικού και οργανωτικού της συστήματος, δεν κατάφερε να αφομοιώσει τα συγκεκριμένα μέτρα, με σκοπό την σημείωση κάποιας βελτίωσης στην έξοδο της στις διεθνείς αγορές, με αποτέλεσμα ενάμιση μήνα μετά να προσφύγει, στην βοήθεια του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, που συγκρότησαν από κοινού μηχανισμό βοήθειας για την Ελλάδα. Η κυβέρνηση, προχώρησε σε υπογραφή μνημονίου με το ΔΝΤ και την ΕΕ, για τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν, προκειμένου να ενεργοποιηθεί ο μηχανισμός στήριξης. Ανάμεσα στα σκληρά μέτρα που υπογράφηκαν ήταν η αντικατάσταση του 13 ου και 14 ου μισθού με χαμηλά επιδόματα, απολύσεις, αύξηση φόρων σε καταναλωτικά αγαθά, αύξηση στις αντικειμενικές αξίες ακινήτων και κατάργηση επιδομάτων που έως τότε βρίσκονταν σε ισχύ. Το συγκεκριμένο μνημόνιο και τα μέτρα τα οποία πρεσβεύονταν σε αυτό, κρίθηκαν από πολλούς οικονομικούς αναλυτές, κακοσχεδιασμένα και μη βιώσιμα. (Ζάρδας,2015) 53

54 Στις 29 Ιουνίου 2011 ψηφίστηκε από τη Βουλή των Ελλήνων το «Μεσοπρόθεσμο Πλαίσιο Δημοσιονομικής Στρατηγικής ». Πρόκειται για ένα νέο πακέτο μέτρων λιτότητας που επικεντρωνόταν στον περιορισμό των δαπανών και αύξησης των εσόδων. Μερικά από αυτά τα μέτρα ήταν η αλλαγή φορολογικής κλίμακας, έκτακτες εισφορές, περικοπές συντάξεων και η επιβολή ειδικών φόρων. Επίσης, ιδρύθηκε ο Οργανισμός Αποκρατικοποιήσεων (Ταμείο Δημόσιας Περιουσίας) με σκοπό την αξιοποίηση της δημόσιας περιουσίας. Στόχος του συγκεκριμένου οργανισμού ήταν να συγκεντρωθούν έσοδα 50 δις από αποκρατικοποιήσεις. Ανάμεσα στα σημαντικότερα φορολογικά μέτρα του Μεσοπρόθεσμου που επιβλήθηκαν, περιλαμβάνονταν τα εξής: Αλλαγή φορολογικής κλίμακας με επιβάρυνση σε όλους όσους δηλώνουν εισόδημα πάνω από ευρώ. Έκτακτη εισφορά για όλους όσους έχουν εισόδημα πάνω από ευρώ. Μετάβαση σε ανώτερη κλίμακα ΦΠΑ προϊόντων και υπηρεσιών εστίασης. Επιβολή κλιμακωτής αντικειμενικής δαπάνης κατοικίας. Επιβολή ετήσιου τέλους για τους ελεύθερους επαγγελματίες και τους επιτηδευματίες. Επιβολή ειδικής εισφοράς αλληλεγγύης για την καταπολέμηση της ανεργίας ύψους 2%. Μετά από σύσκεψη που πραγματοποιήθηκε στα μέσα Ιουλίου του 2011, η Σύνοδος Κορυφής κατέληξε την 21η Ιουλίου σε συμφωνία νέας δανειοδότησης της Ελλάδας με σκοπό την αντιμετώπιση του χρέους. Στην σύσκεψη αποφασίστηκε η καταβολή νέου δανείου για την χώρα ύψους 130δις ευρώ. Από αυτά, τα 81δις θα προέρχονταν από την ΕΕ και το ΔΝΤ, 37 δις από τη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα, ενώ άλλα 12δις ευρώ θα προέρχονταν από την επαναγορά ομολόγων. Στο τέλος Αυγούστου ανακοινώθηκε πως η οικονομία της Ελλάδας βρισκόταν εκτός στόχων, καθώς δεν πέτυχε τους δημοσιονομικούς στόχους που είχαν τεθεί, σημειώνοντας έτσι μεγάλη υστέρηση εσόδων και αύξηση των εξόδων, κάτι που ανάγκασε την ελληνική κυβέρνηση να προβεί σε επιβολή νέων μέτρων (Έκτακτος φόρος μέσω λογαριασμού ΔΕΗ, περικοπή συντάξεων & εφάπαξ, περικοπές μισθών στο δημόσιο, κ.α. ) Όπως ήταν λογικό, οι ανακοινώσεις και οι εξαγγελίες των νέων μέτρων οδήγησαν σε μία σειρά μεγάλων απεργιών, διαδηλώσεων και καταλήψεων σε δημόσιες υπηρεσίες και οργανισμούς, από τους Έλληνες πολίτες που επηρεάζονταν άμεσα από τις συγκεκριμένες αποφάσεις. (Ζάρδας,2015) 54

55 3.3 Γενική αποτίμηση των αποτελεσμάτων, της μέχρι τώρα εφαρμοσθείσας Πολιτικής Προσαρμογής των Συμβάσεων Τα δραματικά μέτρα που εμπεριέχονταν στα μνημόνια διάσωσης της Ελληνικής οικονομίας, είχαν άμεσες επιδράσεις στο βιοτικό επίπεδο των πολιτών, με αυτούς που επηρεάστηκαν περισσότερο να είναι οι συνταξιούχοι και οι υπάλληλοι του δημοσίου τομέα. Τα συγκεκριμένα κοινωνικά στρώματα της μεσαίας τάξης, είδαν τα εισοδήματα του νοικοκυριού τους να μειώνονται έως και 35%, μετά την ένταξη της χώρας σε καθεστώς επιτήρησης. Σημαντικά στοιχεία παρέθεσε το Ινστιτούτο Εργασίας της ΓΣΕΕ: Μείωση αγοραστικής δύναμης κατά 37.2% Αύξηση του αριθμού των ανέργων στους Μείωση του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος κατά 25% Επιβίωση με 475 / μήνα Μέσω των συγκεκριμένων μέτρων που εφαρμόστηκαν και αναφέρθηκαν αναλυτικά στην προηγούμενη ενότητα, η αγορά δεν σταμάτησε να μετρά τις πληγές της, με τα αποτελέσματα να είναι συνεχώς ολοένα και πιο εμφανή. Περισσότερες από επιχειρήσεις δεν κατάφεραν να επιβιώσουν κατά την διάρκεια της κρίσης και διέκοψαν οριστικά την λειτουργία τους. Η κατάσταση μπορεί να δικαιολογηθεί, εάν αναλογιστεί κανείς την υψηλότατη φορολογία που επικρατούσε σε βάρος των ιδιωτών σε συνδυασμό με την χαμηλή ρευστότητα που υπήρχε στην αγορά, με τους καταναλωτές να παρουσιάζονται δικαίως επιφυλακτικοί και διστακτικοί στην δαπάνη των διαθέσιμων χρημάτων τους, καθώς περιορίζονταν κυρίως στις αγορές που γίνονταν για να καλύψουν τις καθημερινές τους ανάγκες. Αξίζει σε αυτό το σημείο να αναφερθεί ότι η συνολική πτώση του τζίρου από την έναρξη της κρίσης, έως τις αρχές του 2015, άγγιξε το 77%. (Ζάρδας,2015, Καψύλης Αλέξανδρος, 2015) Την περίοδο οι άμεσοι φόροι που κατέβαλαν οι ασθενέστεροι εισοδηματικά Έλληνες αυξήθηκαν κατά 125,9%. Η έρευνα που πραγματοποίησαν ο ομότιμος καθηγητής Οικονομικών του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου, Τ. Γιαννίτσης και ο αναπληρωτής καθηγητής Αγροτικής Οικονομίας στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο, Σ. Ζωγραφάκης, παρουσιάζει ότι οι αδύναμοι οικονομικά πλήρωσαν περισσότερους φόρους κατά 337%, όταν οι οικονομικά δυνατοί, επιβαρύνθηκαν μόλις κατά 9%. Όπως προκύπτει, από τις φοροεισπρακτικές πολιτικές που ακολουθήθηκαν τα τελευταία χρόνια τα μεσαία και χαμηλά εισοδήματα είναι αυτά που σήκωσαν στους ώμους τους όλα τα φορολογικά βάρη. (Γιαννίτσης & Ζωγραφάκης,2016) Σε απόλυτους αριθμούς, μπορεί η φορολογική επιβάρυνση στα πιο φτωχά νοικοκυριά να αυξήθηκε κατά μερικές εκατοντάδες ευρώ, όμως σ αυτήν προστέθηκαν μειώσεις σε μισθούς και συντάξεις, αλλά και η αύξηση της ανεργίας. (Ζάρδας,2015) 55

56 Είναι όμως σημαντικό να παρουσιαστεί εάν οι πολιτικές που εφαρμόστηκαν και επιβάρυναν τους Έλληνες πολίτες είχαν θετικές ή αρνητικές επιδράσεις, πέτυχαν ή απέτυχαν στους στόχους που τέθηκαν και τέλος, αν σημειώθηκαν καλύτερα αποτελέσματα. Παραθέτοντας τα στοιχεία του παρακάτω γραφήματος ως προς το στόχο της πολιτικής δημοσιονομικής εξυγίανσης και της βιωσιμότητας του χρέους, η πολιτική προσαρμογή απέτυχε. Παρά τα μέτρα λιτότητας, παρά το κούρεμα του ιδιωτικού χρέους, την επιμήκυνση των δόσεων των χρεολυσίων, και τη δραστική μείωση των επιτοκίων, η Ελλάδα εξακολουθεί να εμφανίζει υψηλό δημόσιο χρέος, υψηλές ετήσιες πληρωμές για τόκους των δανείων, και να αμφισβητείται, σχεδόν από όλους, η βιωσιμότητα του χρέους και η επίτευξη υψηλών πρωτογενών πλεονασμάτων, μετά το (Χούπη,2016) Εξέλιξη βασικών μακροοικονομικών δεικτών της Ελληνικής Οικονομίας, την περίοδο Χρέος ως % του ΑΕΠ Ποσοστό Ανεργίας Εισαγωγές Εξαγωγές Επενδύσεις Δημόσια Κατανάλωση Ιδιωτική Κατανάλωση Πραγματικό ΑΕΠ Γράφημα 15 - Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, EUROSTAT 2016 Ειδικότερα, προκύπτει ότι, από το 2010 και μετά, παρατηρείται συνεχής πτώση του ΑΕΠ της χώρας, με εξαίρεση το έτος 2014, ενώ παράλληλα το δημόσιο χρέος, παρά το γενναίο κούρεμα του 2012 και την αναδιάρθρωσή του εξακολουθεί να κινείται σε επίπεδα άνω του 170% του ΑΕΠ και άνω των 310 δις ευρώ. Επίσης, σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, η χώρα, με εξαίρεση τα έτη 2014 και 2016 συνεχίζει να σημειώνει υψηλά πρωτογενή αποτελέσματα, γεγονός που αυξάνει τις ανάγκες νέου δανεισμού και αυξάνει το συνολικό χρέος. Συμπερασματικά, η εφαρμοσθείσα πολιτική δεν έλυσε το ζήτημα των ελλειμμάτων και το χρέους. Αντιθέτως, η χώρα περιήλθε σε ένα δημοσιονομικό φαύλο κύκλο και κύκλο ύφεσης, όπου η πολιτική λιτότητας μείωνε συνεχώς το ΑΕΠ. (Χούπη,2016) 56

57 Οικονομική Ανάκαμψη Οι αναπτυξιακές επιδράσεις Μέσω εμπειρικών ερευνών από διάφορους οικονομικούς αναλυτές καθώς και συμπερασμάτων απλής λογικής, μπορεί εύκολα να γίνει αντιληπτό, πως η εφαρμογή συγκεκριμένων δημοσιονομικών, νομισματικών και άλλων μέτρων και πολιτικών, οδηγεί από την μια πλευρά την οικονομία και την ρευστότητα της σε μια προσωρινή συρρίκνωση και από την άλλη πλευρά, καθυστερεί αναπτυξιακές προγραμματισμένες κινήσεις. Το ίδιο αποτέλεσμα προβλεπόταν ότι θα προκύψει και για την περίπτωση της Ελληνικής οικονομίας. Κρινόταν λοιπόν αναμενόμενη μια αρχική πτώση του ΑΕΠ και εν συνεχεία, η ανάκαμψη της συνολικής εικόνας που επικρατούσε την συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Διαγραμματικά, γίνεται προσπάθεια απεικόνισης ώστε να παρουσιάζονται οι αιτίες και οι λόγοι του πως αναμένεται μια ενδεχόμενη ανάπτυξη καθώς και οι απαραίτητες προϋποθέσεις που απαιτούνται για την εμφάνιση της. (Χούπη,2016) Αύξηση της καταναλωτικής ζήτησης λόγω μελλοντικής μείωσης της φορολογίας Αύξηση της ζήτησης και των επενδύσεων λόγω μείωσης του δημόσιου χρέους και συνεπώς των επιτοκίων δανεισμού Προϋπόθεση 1 Προϋπόθεση 2 Η δημοσιονομική προσαρμογή θα στηρίζονταν σε μέτρα μείωσης των κρατικών δαπανών και όχι στην αύξηση των φόρων. Η νομισματική πολιτική θα έπρεπε να είναι επεκτατική, ώστε να υπάρξει πτώση των επιτοκίων δανεισμού. Μείωση μισθών και τιμών, ώστε να υπάρξει αύξηση εξαγωγών και υποκατάσταση εισαγωγών και να τονωθεί η συνολική εσωτερική ζήτηση. Προϋπόθεση 3 Η μείωση των αμοιβών της εργασίας και των τιμών θα έπρεπε να προκαλέσει μείωση των τιμών των διεθνώς εμπορεύσιμων αγαθών και υπηρεσιών, ώστε να υπάρξει αύξηση των εξαγωγών και υποκατάσταση των εισαγωγών. Σχήμα 6 - Προϋποθέσεις και Επιδράσεις για την επίτευξη οικονομικής ανάπτυξης Η πραγματική εξέλιξη της ελληνικής οικονομίας δείχνει, όμως, ότι οι αναμενόμενες αναπτυξιακές επιδράσεις της πολιτικής προσαρμογής όχι μόνον δεν εμφανίστηκαν, αλλά αντιθέτως, η οι οικονομία της χώρας εισήλθε σε μια παρατεταμένη ύφεση και σε μια γενικευμένη κρίση. (Χούπη,2016) 57

58 Στο σημείο αυτό τίθεται το ερώτημα αναφορικά με τα αίτια που προκάλεσαν την παρατεταμένη ύφεση και τη μη επαλήθευση των αναπτυξιακών υποθέσεων της πολιτικής προσαρμογής. Πολλοί οικονομικοί αναλυτές προσπάθησαν να προβούν στη διερεύνηση του βασικού αυτού ερωτήματος και έβγαλαν μερικά χρήσιμα συμπεράσματα. Τα μέτρα οικονομικής πολιτικής των Μνημονίων, δεν περιλάμβαναν μέτρα τόνωσης της ζήτησης και των επενδύσεων, δηλαδή μέτρα αντικυκλικής πολιτικής. Η νομισματική πολιτική στη χώρα μας, στην πράξη, υπήρξε περιοριστική (μείωση χρήματος στην αγορά), με αποτέλεσμα της μείωση των καταθέσεων, τη φυγή κεφαλαίων, τα προβλήματα των τραπεζών, τα υψηλά επιτόκια και τελικά το ίδιο το κλείσιμο των τραπεζών και την επιβολή μέτρων περιορισμού της κίνησης κεφαλαίων. Η πολιτική δημοσιονομικής προσαρμογής επικεντρώθηκε στην αύξηση της φορολογίας, αντί να μεταθέσει το κέντρο βάρους της παρέμβασης στη μείωση των δαπανών και του μεγέθους του κράτους. Η μείωση των προγράμματος δημοσίων δαπανών (εθνικό σκέλος) και η μη αποτελεσματική αξιοποίηση των πόρων του ΕΣΠΑ επέτειναν την υφεσιακή πορεία της οικονομίας. (Χούπη,2016) Έμφαση δόθηκε επίσης στο γεγονός ότι η Ελλάδα σαν κράτος, δεν μπορούσε να εξάγει προϊόντα σε ποσοστό μεγαλύτερο του ΑΕΠ της εγχώριας οικονομίας, κάνοντας ακόμη πιο δύσκολη την περίπτωση η χώρα να εξέλθει από τις δύσκολες οικονομικές καταστάσεις και να οδηγηθεί μέσω της συγκεκριμένης πολιτικής σε μια ενδεχόμενη ανάκαμψη. Η ανάκαμψη μέσω εξαγωγών είναι στην περίπτωση της Ελλάδας δυσχερές εγχείρημα, επειδή ήταν χαμηλό το ποσοστό εξαγωγών ως προς το ΑΕΠ. Συνεπώς, ισχυρές ήταν οι επιδράσεις της εσωτερικής υποτίμησης στην εσωτερική ζήτηση και στην ύφεση, ενώ πολύ περιορισμένη ήταν η επίδρασή τους στην αύξηση των εξαγωγών, όπου σε σχέση με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες της κρίσης, η Ελλάδα είχε την χειρότερη επίδοση. Συχνά, μονοπωλιακές και ολιγοπωλιακές καταστάσεις στην εσωτερική αγορά (π.χ. ενέργεια) δεν επιτρέπουν τη μείωση των τιμών και την αύξηση της ζήτησης. Πέραν τούτου, οι τιμές μέρους των προϊόντων της τελικής ζήτησης στην Ελλάδα, των ενδιάμεσων προϊόντων και των πρώτων υλών προσδιορίζεται από το εξωτερικό, δηλαδή από εμπορικές και άλλες πολυεθνικές. Οι μεγάλες ιδιωτικοποιήσεις αφενός στέρησαν σημαντικά έσοδα από το δημόσιο, και αφετέρου δεν εξέπεμψαν ένα θετικό μήνυμα στις διεθνείς αγορές, απαραίτητο για την προσέλκυση άμεσων ξένων επενδύσεων. Για όλους τους παραπάνω λόγους και αρκετούς που προέκυψαν και εμφανίστηκαν στην πορεία της οικονομίας, η πολιτική προσαρμογής προκάλεσε τη συνεχή πτώση του ΑΕΠ και την αδυναμία της χώρας να εξέλθει του φαύλου κύκλου του οικονομικού μαρασμού. (Χούπη,2016) 58

59 3.3.2 Οι διαρθρωτικές επιδράσεις Αδιαμφισβήτητα και όπως μπόρεσε να γίνει εύκολα αντιληπτό και εκ των αποτελεσμάτων, η οικονομική κρίση που εκδηλώθηκε, έπληξε την χώρα σε τόσο έντονο βαθμό λόγω του αδύναμου διαρθρωτικού συστήματος από το οποίο διακρίνεται, του οποίου η κατάσταση χειροτέρευσε ακόμη περισσότερο στην συνέχεια της ύφεσης. Είναι λοιπόν σημαντικό, να γίνει μια σύντομη αναδρομή στις αδυναμίες αυτές που παρουσίασε η χώρα και τις αιτίες που οδήγησαν την κατάσταση σε αυτό το σημείο. (Χούπη,2016) Την περίοδο πριν την έναρξη της κρίσης και της εμφάνισης της στην ελληνική πραγματικότητα, παρουσιάστηκαν στοιχεία που αποτυπώνουν το γεγονός ότι η ελληνική αγορά, αύξησε τον βαθμό εσωστρέφειας καθώς χαρακτηρίστηκε από χαμηλές επενδύσεις, παραμελήθηκε η ένταξη των ελληνικών επιχειρήσεων σε διεθνείς αλυσίδες αξίας, με αποτέλεσμα η οικονομική μεγέθυνση να αποδειχθεί εφήμερη και μη βιώσιμη. Σημαντικό ρόλο όμως, έπαιξαν και άλλες διαρθρωτικές αδυναμίες της εγχώριας οικονομίας, που παρουσιάζονται στο παρακάτω γράφημα και συγκρίνουν τους δείκτες με τον αντίστοιχο μέσο όρο που επικρατούσε την ίδια χρονική περίοδο στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. ΔΙΑΡΘΡΩΤΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ Ε.Ε. Ελλάδα (% του ΑΕΠ) Μ.ο. ΕΕ-15 (% του ΑΕΠ) Γράφημα 16 - Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, EUROSTAT, Χούπη,

60 Υπάρχει μια σειρά από παράγοντες που δρουν ανασταλτικά στην προσέλκυση επενδύσεων για την ελληνική αγορά, σε ένα διεθνές ανταγωνιστικό περιβάλλον. Οι παράγοντες αυτοί προϋπήρχαν σε μεγάλο βαθμό, πριν από το 2009, το πρώτο έτος της ελληνικής κρίσης. Όπως φαίνεται και στο προηγούμενο σχήμα 3.5 αλλά και στο σχήμα 3.6 παρακάτω, η χώρα βρίσκεται πολύ πίσω στις θέσεις του διεθνή χάρτη ανταγωνιστικότητας καθώς υπάρχουν οικονομίες, πολύ περισσότερο προηγμένες και τεχνολογικά εξελιγμένες να αφομοιώσουν νέες καινοτομίες που παρουσιάζονται. ΔΕΙΚΤΕΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ Θέση Υποδομές Υγεία και εκπαίδευση Καινοτομία Οικ. Σταθερότητα Γράφημα 17 - Πηγή: World Economic Forum Ιδιαίτερα αρνητικές είναι οι επιδόσεις στη χώρα μας αναφορικά με το μακροοικονομικό περιβάλλον και στα πεδία των χρηματοπιστωτικών αγορών και των αγορών εργασίας και αγαθών, στη λειτουργία των θεσμών και στους δείκτες καινοτομίας. Επίσης, μεσαίες προς καλές επιδόσεις επιδεικνύει η χώρα μας σε τομείς όπως οι υποδομές, η υγεία και εκπαίδευση, η τριτοβάθμια εκπαίδευση και η δεκτικότητα στις νέες τεχνολογίες. Οι κυριότεροι παράγοντες που εμποδίζουν τις ξένες επενδύσεις στην χώρα μας, σύμφωνα με έρευνες είναι: Πολιτική και Κυβερνητική Αστάθεια Υψηλή φορολογία Διαφθορά Αναποτελεσματική κυβερνητική γραφειοκρατία Πρόσβαση σε χρηματοδότηση Έλλειψη υποδομών 60

61 Συμπερασματικά, και λαμβάνοντας υπόψιν όλα τα ανωτέρω, η ανταγωνιστικότητα της ελληνικής αγοράς σε σχέση με αντίστοιχες των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχει πληγεί, και απαιτούνται άμεσα μέτρα για την αποκατάσταση της. (Χούπη,2016) Το ΑΕΠ στην Ελλάδα μετά την κρίση Το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν αποτελεί τον συχνότερα χρησιμοποιούμενο δείκτη για το συνολικό μέγεθος μιας οικονομίας και το κατά πόσο αυτή έχει επηρεαστεί σε βάθος ετών. Εκφράζει επίσης, την συνολική αξία όλων των τελικών αγαθών που παρήχθησαν εντός μιας χώρας σε διάστημα ενός έτους και συνεπώς την καταναλωτική συμπεριφορά των πολιτών. Είναι λοιπόν σημαντικό να αναλυθεί στην παρούσα έρευνα τι συνέβη για το ΑΕΠ στην περίπτωση της ελληνικής οικονομίας και το πως αυτό επηρέασε τους Έλληνες πολίτες και την καθημερινότητα τους, καθώς και το αν μπορεί να γίνει μια πρόβλεψη για τα επόμενα έτη. Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν Ελλάδα Γράφημα 18 - Πηγή World Bank Σύμφωνα με στοιχεία που παρέθεσε η Eurostat, η ύφεση που εμφανίστηκε από το 2008 έως το 2017 και επηρέασε άμεσα την ελληνική πραγματικότητα, αφήνοντας έντονα το στίγμα της, καθώς ως αποτέλεσμα συρρίκνωσε το εισόδημα των Ελλήνων πολιτών κατά 23% ή αλλιώς κατά 5,200. Το 2008, όταν ξέσπασε η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ - δηλαδή το εισόδημα που αναλογεί κατά μέσο όρο σε κάθε κάτοικο μιας χώρας, στην χώρα μας ανερχόταν σε ευρώ ανά έτος. Δέκα χρόνια αργότερα, το 2017, ο μέσος Έλληνας ήταν φτωχότερος, καθώς η βαθιά ύφεση έπληξε την οικονομική δραστηριότητα. Πρόκειται για μακράν την μεγαλύτερη μείωση εισοδήματος ανάμεσα στα 19 κράτη μέλη της ευρωζώνης. (Κουκάκης,2019) Όπως φαίνεται και στο σχήμα, την περίοδο της κρίσης το ΑΕΠ στην Ελλάδα μειωνόταν διαρκώς έως την διετία , όταν και έμεινε στάσιμο. Ευρήματα συγκεκριμένης έρευνας του ΔΝΤ καταγράφουν τέσσερις κύριες αιτίες, συχνά αλληλένδετες, που οδηγούν σε αθροιστική μείωση του ΑΕΠ κάτω από 20%. Σε αυτές συγκαταλέγονται οι συγκρούσεις 61

62 (πόλεμος, εμφύλιος πόλεμος, ένοπλη εξέγερση), οικονομικά σοκ και εμπορευματικές κρίσεις (συμπεριλαμβανομένων των τραπεζικών κρίσεων, κρίσεις στο ισοζύγιο συναλλαγών κλπ.) (Κουκάκης,2019) Σήμερα, το δεύτερο τρίμηνο του 2019, σημειώθηκε αύξηση στο ΑΕΠ κατά 0.8%, με τη χώρα να βρίσκεται ανάμεσα στα κράτη-μέλη της ΕΕ με τη μεγαλύτερη αύξηση ενώ για το 2020 προβλέπεται αύξηση της τάξης του 2,2%. Και αυτό διότι η οικονομία της Ελλάδας αναμένεται να παρουσιάσει ρυθμό ανάπτυξης 2,2% λόγω των υψηλότερων εξαγωγών και των αυξημένων τουριστικών εσόδων, σύμφωνα με τις προβλέψεις της ΕΕ. (ΑΠΕ-ΜΠΕ, ΣΚΑΪ 2019). Ο ρυθμός όμως της ανάπτυξης πρέπει να συνεχίσει να αυξάνεται σημαντικά για να αντισταθμίσει η Ελλάδα την απώλεια του 25% του ΑΕΠ κατά τη διάρκεια των προγραμμάτων διάσωσης. 3.4 Η απασχόληση στην μετά κρίση εποχή Αναμενόμενα επακόλουθα από την εμφάνιση της ύφεσης, ήταν η πτώση της ζήτησης για τα εγχώρια αγαθά και υπηρεσίες, η δραματική αύξηση της ανεργίας καθώς και η πτώση της συνολικής απασχόλησης. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με στοιχεία δημοσιευμένα από την ΕΛΣΤΑΤ, περισσότερες από 250 χιλιάδες επιχειρήσεις διέκοψαν οριστικά την λειτουργία τους, με 700 χιλιάδες εργαζομένους να απολύονται τα τρία πρώτα χρόνια της κρίσης ( ). Η ανεργία, σημείωσε υψηλότερο αρνητικό ποσοστό ακόμα και από την μεταπολεμική περίοδο με το 27.8% των πολιτών να μένουν χωρίς εργασία. (Χούπη,2016) Ιδιαίτερα έντονα έπληξε η οικονομική κρίση και τον τομέα της απασχόλησης για νέους κάτω των 25 ετών. Το ποσοστό για την ανεργία στην συγκεκριμένη ηλικιακή κατηγορία ανήλθε στο 60%, με κύρια επιλογή για τους ίδιους να αποτελεί η μετανάστευση. Σημαντικά συμπεράσματα μπορούν να ληφθούν και από την μελέτη του παρακάτω διαγράμματος που παρουσιάζει την εξέλιξη του ποσοστού της ανεργίας από το 2010 και ύστερα. Γράφημα 19 - Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Ο δημόσιος τομέας, μέτρησε τις πληγές του με την μαζική απομάκρυνση ατόμων, με πολλούς από αυτούς τους πολίτες να οδηγούνται σε εργασίες μερικής απασχόλησης ή εργασίες συμβάσεων περιορισμένου χρόνου, κάτι που συνεχίζει να συμβαίνει ακόμη και σήμερα. (Χούπη, 2016) 62

63 3.5 Η ισχυρή μείωση των εισοδημάτων από την εργασία και τις κοινωνικές παροχές Στο σημείο αυτό, θα πρέπει να αναφερθεί ότι κατά την εφαρμογή του δημοσιονομικού πλαισίου εξυγίανσης σημειώθηκαν δραστικές αλλαγές καθώς οι μισθοί και οι συντάξεις δέχθηκαν τεράστιες περικοπές με την εκτίμηση στοιχείων που παρέθεσε η ΕΛΣΤΑΤ, να εκφράζουν την μείωση του διαθέσιμου εισοδήματος σε ένα ποσό μεγαλύτερο των 50 δις ευρώ. Η συγκεκριμένη εξέλιξη, επηρέασε κατά συνέπεια ακόμη περισσότερο τις αγορές και την ρευστότητα των διαθεσίμων χρημάτων προς δαπάνη από το καταναλωτικό κοινό. Μείωση επίσης επήλθε και στο επίδομα ανεργίας κατά 30%, στους λογαριασμούς των μόνο ανέργων που δικαιούνταν το εν λόγω επίδομα στην χώρα. Το ποσό αυτό κυμαινόταν από 360 έως 576 ευρώ αναλόγως την περίπτωση για τον πρώτο χρόνο καταβολής του, ενώ για τον δεύτερο χρόνο κυμαινόταν από ευρώ. Έντονες αντιδράσεις όμως, εκτός από την ανωτέρω περίπτωση, προκάλεσε και η μείωση κατά 25% του κατώτατου-βασικού μισθού, με το νέο ποσό να ανέρχεται στα 586 από το αρχικό ποσό των 751 και για τους νέους κάτω των 25 στα 511 ευρώ. Από πολλούς αναλυτές, τα ποσά κρίθηκαν μη βιώσιμα για την κάλυψη των καθημερινών αναγκών, με πολλούς Έλληνες πολίτες και ιδιαιτέρως νέους, να εγκαταλείπουν την χώρα σε μια προσπάθεια καλύτερης διαβίωσης, ενισχύοντας έτσι το φαινόμενο του brain drain. (Χούπη,2016) Η εξήγηση αυτή των αναλυτών, στηρίχθηκε στο γεγονός ότι οι συγκεκριμένες μειώσεις που επήλθαν στους μισθούς, συνδυάστηκαν στην συνέχεια από την αύξηση της φορολογίας σε μεγάλο βαθμό και κυρίως σε καταναλωτικά αγαθά και υπηρεσίες που κρινόταν αναγκαίο να χρησιμοποιηθούν καθημερινά (π.χ. ρεύμα, θέρμανση, τρόφιμα,φάρμακα). Ιδιαιτέρως ενδιαφέρον και απόλυτα σχετικό άρθρο παρέθεσε η κ.μανιφάβα (2016) στην εφημερίδα «Καθημερινή» όπου αναφέρει στοιχεία από την έρευνα της Intrum Justitia, που εξηγούν ότι το 76% των Ελλήνων πολιτών δεν ήταν δυνατό να πληρώσει έγκαιρα τους λογαριασμούς και τις υποχρεώσεις τους, καθώς και το 40% των νοικοκυριών και των εγχώριων επιχειρήσεων, δεν ήταν σε θέση να πληρώσει τον λογαριασμό ρεύματος. ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΑ ΚΑΙ ΟΦΕΙΛΕΣ % Μη έγκαιρη καταβολή λογαριασμών Ανεπαρκείς πόροι για αξιοπρεπή διαβίωση Δεν υπάρχει περιθώριο αποταμίευσης Γράφημα 20 - Πηγή: Καθημερινή Σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας η Ελλάδα παρουσίασε τα πιο απογοητευτικά ποσοστά σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες (Μανιφάβα,2016) Οι ανωτέρω διαρθρωτικές αλλαγές, έθεσαν σε ακόμη μεγαλύτερο κίνδυνο το τραπεζικό σύστημα, με 63

64 τα κόκκινα δάνεια να αγγίζουν τα 108 δις ευρώ, και τις ληξιπρόθεσμες οφειλές προς το δημόσιο να αυξάνονται ολοένα και περισσότερο. 3.6 Η περίπτωση του εγχώριου τραπεζικού τομέα Ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που ταλάνισε την ελληνική οικονομία κατά τα χρόνια της κρίσης και την βύθισε ακόμη περισσότερο στην οικονομική ύφεση, ήταν η τεράστια έλλειψη των ρευστών διαθεσίμων στο τραπεζικό σύστημα της χώρας, ώστε να διατεθούν εκ νέου για χρηματοδότηση των αναγκών της πραγματικής οικονομίας. Σύμφωνα με τον κ. Μουρμούρα, που έχει διατελέσει υφυπουργός οικονομικών την διετία , η ρευστότητα του εγχώριου τραπεζικού συστήματος επηρεάστηκε σε τόσο μεγάλο βαθμό από τρεις βασικούς λόγους, που γίνεται προσπάθεια να επεξηγηθούν στο παρακάτω γράφημα. Έλλειψη Ρευστότητας στο Τραπεζικό Σύστημα Αναδιάρθρωση του ελληνικού δημόσιου χρέους με τη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα Σχήμα 7 - Πηγή: Μουρμουράς Ι. Όπως φαίνεται και στο σχήμα 7, πρωτίστως εφαρμόστηκε μια αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους με την συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα μέσω PSI. Η συγκεκριμένη στρατηγική αφορά τη συμμετοχή φορέων του ιδιωτικού τομέα όπως των τραπεζών και των επενδυτικών ταμείων στη διαδικασία απομείωσης του δημοσίου χρέους κυρίαρχων κρατών. Συνεπώς, ογκώδη χρηματικά ποσά εκταμιεύτηκαν με σκοπό την μείωση του ελληνικού χρέους. Στην συνέχεια, κυρίως λόγω της οικονομικής κρίσης, οι καταναλωτές δεν ήταν δυνατόν να αποταμιεύσουν χρήματα, καθώς ήθελαν να καλύψουν τις καθημερινές τους ανάγκες, μειώνοντας ως αποτέλεσμα και τις καταθέσεις και τα ρευστά διαθέσιμα στις τράπεζες. Σε συνδυασμό ακολούθησαν και οι μαζικές επανατοποθέτησης των κεφαλαίων σε καταθέσεις και χρεόγραφα στο εξωτερικό. 64

65 Τέλος, όπως αναλύθηκε προηγουμένως, μέσω της ανταγωνιστικότητας που είχε πληγεί, αναμενόμενη επιδείνωση σημειώθηκε και στην ποιότητα των χαρτοφυλακίων δανείων των ελληνικών τραπεζών. (Μουρμούρας, 2015) Με τις αποφάσεις της Ευρωπαϊκής Συνόδου Κορυφής τον Οκτώβριο του 2011, κρίθηκε απαραίτητη η αναδιάρθρωση του ελληνικού δημόσιου χρέους ώστε ο λόγος χρέους προς ΑΕΠ να φτάσει το 120% μέχρι το 2020 και το ελληνικό χρέος να καταστεί βιώσιμο. Μια από τις αρνητικές και σημαντικότερες συνέπειες της συγκεκριμένης απόφασης, ήταν η μείωση της ονομαστικής αξίας των ελληνικών ομολόγων κατά το ήμισυ, προκαλώντας στις τέσσερις μεγάλες τράπεζες ζημίες περίπου 28 δισ. ευρώ. Φυσικό επακόλουθο της παρατεταμένης ύφεσης της ελληνικής οικονομίας, η οποία και προκάλεσε την απότομη μείωση του εισοδήματος των νοικοκυριών και του τζίρου των περισσοτέρων επιχειρήσεων, ήταν η αδυναμία αποπληρωμής των υποχρεώσεων και η αύξηση των μη εξυπηρετούμενων δανείων. Σύμφωνα με έρευνες, η μεγάλη αβεβαιότητα και η οικονομική αστάθεια που έχει επικρατήσει τα τελευταία δέκα χρόνια στην χώρα μας, οδήγησε σε χρηματική απώλεια των τραπεζών, ύψους 83,1 δις ευρώ από καταθέσεις που εκταμιεύτηκαν κάτι που αποτυπώνεται αναλυτικά στο παρακάτω διάγραμμα Ως αποτέλεσμα, οι ελληνικές τράπεζες αναγκάστηκαν να προβούν σε μια περαιτέρω αύξηση δανεισμού από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) και τον Έκτακτο Μηχανισμό Ρευστότητας (ΕLA) της Τράπεζας της Ελλάδος. (Μουρμούρας,2015) Εκροές Καταθέσεων στα χρόνια της κρίσης (Δισ. ) Δείκτης Εκροών Καταθέσεων Γράφημα 21 - Πηγή: Καθημερινή Παρατηρώντας πάντως και τα στοιχεία από τις 4 συστημικές τράπεζες της Ελλάδας (Alpha Bank, Eurobank, Εθνική Τράπεζα, Τράπεζα Πειραιώς) φαίνεται ότι σήμερα, η αύξηση των καταθέσεων που παρατηρείται σταθερά τους τελευταίους μήνες, διευκολύνει την προσπάθεια των τραπεζών για τη χρηματοδότηση της οικονομίας, η οποία ανακάμπτει κυρίως μέσα από τη διοχέτευση ρευστότητας προς τις επιχειρήσεις και τη δειλή αύξηση των χορηγήσεων προς τα νοικοκυριά. Σίγουρα, αποτελεί μια θετικότατη εξέλιξη για την ελληνική αγορά, που με την απαιτούμενη και αναγκαία προς τους καταναλωτές σταθερότητα, θα βοηθήσει στα επόμενα χρόνια και στην αποπληρωμή ενός μεγάλου ποσού των κόκκινων δανείων. (Τζώρτζη,2019) (Μουρμούρας,2015) 65

66 3.7 Η εξασθένιση της Κοινωνικής Ασφάλισης και του συστήματος Υγείας Σημαντική πτώση της τάξης των 20 δις ή διαφορετικά 40% ετησίως, προκάλεσε η οικονομική κρίση που έπληξε την χώρα, στο αδύναμα δομημένο δημόσιο σύστημα υγείας και κοινωνικής ασφάλισης. Πρακτικά, η συγκεκριμένη μείωση, σήμαινε ότι έπρεπε να αντιμετωπιστούν υπό δυσκολότερες συνθήκες και με μειωμένες παροχές (υλικά, ιατρικό και τεχνολογικό μηχανισμό και εξοπλισμό και προσωπικό) καταστάσεις που προκάλεσαν η ανεργία και η φτώχεια και είχαν αυξήσει την ζήτηση των πολιτών για κοινωνικές παροχές. Το ελληνικό κράτος, με τις μηδαμινές επιχορηγήσεις που μπορούσε να προσφέρει από την πλευρά του πάντα σύμφωνα με το μέγεθος του προβλήματος, αδυνατούσε να καλύψει την ασφάλεια σχεδόν του 1/3 του συνολικού πληθυσμού, που βρέθηκε να είναι αποκλεισμένο από το δημόσιο σύστημα υγείας, οι δαπάνες που καταβάλλονται από τους ίδιους τους ασφαλισμένους και επιβαρύνουν τα ατομικά ή οικογενειακά τους εισοδήματα. (Χούπη,2016), (Μαρία Ρεκλείτη,2012) Η δυσκολότερη όμως κατάσταση που είχε να αντιμετωπίσει η ελληνική κυβέρνηση για το ασφαλιστικό σύστημα, ήταν η πρόωρη συνταξιοδότηση πολλών ατόμων. Μετά την κρίση, ο αριθμός των συνταξιούχων ανήλθε σύμφωνα με υπολογισμούς στους πολίτες, ενώ ταυτόχρονα, μειώθηκε ο αριθμός των εργαζομένων, που επέφερε μια εκ νέου μείωση στα έσοδα από τις ασφαλιστικές εισφορές. Αυτό είχε ως συνέπεια να πέσει δραματικά η σχέση εργαζομένων προς συνταξιούχους σε περ. 1,3, το χαμηλότερο ποσοστό στις χώρες του ΟΟΣΑ. Η κατάσταση σήμερα Παρά τις συνεχείς μειώσεις των παροχών εκτιμάται ότι το ποσοστό των κοινωνικών δαπανών εξακολουθεί μεν να ανέρχεται σε περ. 17% του ΑΕΠ, πλην όμως, λόγω της συνεχούς συρρίκνωσής του σε απόλυτα ποσά υπήρξε μεγάλη μείωση. Η χρηματοδότηση του συστήματος μέσω φόρων ασφαλώς και έχει αρνητικές συνέπειες στην ανάπτυξη, με αποτέλεσμα την ενίσχυση της ύφεσης και την παγίωση ενός πρόσθετου φαύλου κύκλου, αυτού της ύφεσης, των ασφαλιστικών παροχών και της φορολογίας. (Χούπη,2016) Τέλος, σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία από τους διοικητές των νοσοκομείων και των Υγειονομικών Περιφερειών, που παρουσίασε ο σημερινός υπουργός υγείας κ. Κικίλιας αποδεικνύουν πως η δημόσια υγεία στη χώρα μας συνεχίζει να νοσεί, παρά τις τεράστιες μειώσεις και εισφορές που εφαρμόστηκαν. Πιο αναλυτικά, κάθε μέρα κυκλοφορούν στη χώρα 70 λιγότερα ασθενοφόρα από όσα θα έπρεπε και από τους εργαζόμενους που αποχώρησαν την περίοδο καλύφθηκαν μόνο οι θέσεις και μειώνοντας έτσι ακόμη περισσότερο το διαθέσιμο προσωπικό. Οκτώ στα 10 νοσοκομεία της χώρας δηλώνουν την ανεπάρκεια παθολόγων, χειρουργών και εργαστηρίων ενώ την ίδια στιγμή τα μισά νοσοκομεία δηλώνουν πως έχουν βιοϊατρικό εξοπλισμό εκτός λειτουργίας. Τέσσερα στα 10 νοσοκομεία δηλώνουν ότι δεν έχουν ασφαλές πρόγραμμα εφημερίων, με ό,τι αυτό σημαίνει στην καθημερινή πραγματικότητα για τους εργαζόμενους αλλά και τους ασθενείς, παρουσιάζοντας έτσι την αδυναμία στο σύστημα υγείας που εξακολουθεί να επικρατεί σήμερα. (Καρλατήρα,2019) 66

67 3.8 Η αύξηση της φτώχειας, των εισοδηματικών ανισοτήτων και του κοινωνικού αποκλεισμού Η βαθύτατη οικονομική κρίση η οποία και έπληξε την χώρα μας σε μεγάλο βαθμό, συνέχισε να επιδρά αρνητικά στην καθημερινότητα των Ελλήνων πολιτών. Αλυσιδωτές αντιδράσεις της ανεργίας, της μείωσης των εισοδημάτων και άλλων παραγόντων ήταν η αντανάκλαση τους στην αύξηση της φτώχειας, στις αρνητικές επιδράσεις που έπληξαν την μεσαία κοινωνική τάξη και στην εμφάνιση του φαινομένου εγκληματικότητας. 25% του Πληθυσμού: Μεταξύ 0 και Ετήσιο Εισόδημα στα χρόνια της κρίσης 30% του Πληθυσμού: Απειλούμενο από τη φτώχεια Σχήμα 8 - Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Κυρίως στις μεγαλουπόλεις (Αθήνα, Θεσσαλονίκη), πολλά άτομα αναγκάστηκαν να απευθυνθούν σε φιλανθρωπικές ομάδες ανθρωπιστικής βοήθειας για την καταπολέμηση της φτώχειας και την κάλυψη των καθημερινών αναγκών όπως η σίτιση και η στέγαση. Τα ανωτέρω, όπως είναι απόλυτα λογικό, οδηγούν συνήθως την κοινωνία σε καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, εξαθλίωση της ειρηνικής συμβίωσης και στην αύξηση της εγκληματικότητας. Στο σημείο αυτό όμως θα πρέπει να εξετάσουμε αν η παραπάνω παραδοχή ισχύει για την ελληνική πραγματικότητα. Στα παρακάτω γραφήματα εξηγείται το πως εξελίχθηκε το συγκεκριμένο φαινόμενο στα χρόνια της κρίσης στην Ελλάδα και το πως επηρεάστηκε η καθημερινότητα των πολιτών και στην συνέχεια ερμηνεύονται τα στοιχεία που δημοσίευσε η Eurostat. Εγκληματικότητα στα χρόνια της κρίσης - Ι Σήμερα Ανθρωποκτονίες Βιασμοί Γράφημα 22 - Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Στο γράφημα 22, καταγράφεται μείωση σε κατηγορίες αδικημάτων που επηρεάζουν άμεσα το αίσθημα ασφάλειας των πολιτών και συγκεκριμένα μειώθηκαν οι ανθρωποκτονίες και οι βιασμοί σε σημαντικό βαθμό κατά την διάρκεια των ετών της κρίσης. (ΕΛΣΤΑΤ,2019) 67

68 Εγκληματικότητα στα χρόνια της κρίσης - ΙΙ (σε χιλιάδες) Σήμερα Διαρρήξεις Οικιών Διαρρήξεις Καταστημάτων Ληστείες Γράφημα 23 - Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Στο γράφημα 23, καταγράφεται επίσης μείωση σε κατηγορίες αδικημάτων που αφορούν ληστείες, διαρρήξεις οικιών και επιχειρήσεων ενώ σύμφωνα και με την αστυνομία η «βαριά εγκληματικότητα» μειώνεται στην Ελλάδα. Συμπερασματικά, η κοινωνία μας, συγκρινόμενη με χώρες του εξωτερικού που ταλανίζονται από πολύ σκληρά καθημερινά εγκλήματα και τρομοκρατικές επιθέσεις, με μόλις 78 δολοφονίες το 2017 μπορεί κανείς να την συμπεριλάβει μέσα στις ασφαλέστερες κοινωνίες της Ευρώπης. Τα στοιχεία δείχνουν ότι η Ελλάδα είναι το ίδιο ή και πιο ασφαλής σήμερα και δεν επηρεάστηκε άμεσα από την οικονομική κρίση παρά μόνο από την εγκληματικότητα χαμηλού ρίσκου (μικροκλοπές κ.α.). (ΕΛΣΤΑΤ,2019) 3.9 Η δημογραφική κατάσταση της χώρας στην μετά κρίση εποχή Ο αρνητικός κύκλος που δημιούργησαν οι επιδράσεις στην απασχόληση, η φτώχεια και η εγκληματικότητα, δεν άργησε να επιφέρει αρνητικά αποτελέσματα και στην δημογραφική κατάσταση της χώρας κάτι που μπορεί να γίνει εύκολα αντιληπτό, καθώς η πραγματικότητα αντανακλά στα στοιχεία που συλλέγονται καθημερινά, τόσο στα χρόνια της κρίσης όσο και σήμερα. Οι γεννήσεις κατά την τετραετία , μειώθηκαν κατά 20%, κάτι που θα αποτυπωθεί σε ακόμη εντονότερο βαθμό, στην επόμενη απογραφή του πληθυσμού. Στην άλλη πλευρά, η ανάγκη για απασχόληση και για εύρεση εργασίας που δημιούργησε η αύξηση της ανεργίας, εξέλιξε το φαινόμενο της μετανάστευσης ατόμων, απλών πολιτών αλλά και ερευνητικού προσωπικού (Brain Drain), για οικονομικούς λόγους. Όπως αποτυπώθηκε στην τελευταία σχετική έρευνα της ICAP, ο πληθυσμός του brain drain μεγαλώνει ηλικιακά, στήνει τη ζωή του στο εξωτερικό, δημιουργεί δεσμούς, φτιάχνει οικογένεια. (Γιάνναρου,2019) Την ίδια στιγμή, εξελίσσεται εργασιακά, καταλαμβάνοντας υψηλότερες ιεραρχικά θέσεις και κερδίζοντας περισσότερα χρήματα. Όσο περισσότερο όμως επιτυγχάνουν στις νέες 68

69 τους πατρίδες, τόσο πιο μακρινή αρχίζει να δείχνει η προοπτική επιστροφής τους στην Ελλάδα. Είναι σημαντικό λοιπόν να ερευνηθεί με νούμερα, γιατί αυτός ο πολύ σημαντικός πυλώνας για την χώρα, αποφάσισε να μεταναστεύσει και το εκπαιδευτικό αλλά και επιστημονικό σύστημα της χώρας να απωλέσει έναν σπουδαίο τομέα σε μεγάλο βαθμό. Το μεγαλύτερο ποσοστό των Ελλήνων πολιτών που μετανάστευσαν 75% εργάζεται στην Ευρώπη και κυρίως στο Ηνωμένο Βασίλειο 24%, ένα 9% στις ΗΠΑ και ένα 5% στην Αυστραλία. Οι πολίτες που ζουν στο εξωτερικό, ασχολούνται με πληροφορική, τραπεζικό οικονομικό και ασφαλιστικό κλάδο. Ακολουθούν οι υπηρεσίες προς επιχειρήσεις, η επιστήμη και έρευνα και η εκπαίδευση. Τα συγκεκριμένα άτομα, επέλεξαν να ακολουθήσουν το επάγγελμα για το οποίο σπούδασαν και εκπαιδεύτηκαν, κάτι που υπήρχε ελάχιστη πιθανότητα να εκπονήσουν εάν έμεναν στην Ελλάδα, λόγω των λιγοστών ευκαιριών εργασίας που υπήρξαν τα χρόνια της κρίσης. Το 60% μετακινήθηκε στο εξωτερικό, αφότου είχε ήδη εργαστεί ή είχε αναζητήσει εργασία στην Ελλάδα. Οι λόγοι της μετανάστευσης ήταν η έλλειψη αξιοκρατίας και η διαφθορά στη χώρα μας, αλλά και η γενικευμένη αβεβαιότητα που επικρατεί. (Γιάνναρου,2019) Η κατάσταση σήμερα, σύμφωνα με έρευνα της ΕΛΣΤΑΤ που δημοσιεύθηκε στις 6 Σεπτεμβρίου 2018, η ανεργία στους νέους ετών για τον μήνα Ιούνιο ανέρχεται στο 39,1%. Αν συγκριθεί με τα ποσοστά ανεργίας στο ίδιο ηλικιακό γκρουπ για τον Ιούνιο του 2013, βλέπουμε μείωση της ανεργίας κατά 20,1% στα χρόνια της κρίσης. Αναλυτικότερα στο παρακάτω γράφημα: Ανεργία για νέους ετών στα χρόνια της κρίσης (%) ΙΟΥΝΙΟΣ 2013 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2018 Δείκτης Ανεργίας Γράφημα 24 - Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Κάτι που σημαίνει πως σταδιακά, οι νέοι βρίσκουν περισσότερες δουλειές στην Ελλάδα, ταυτόχρονα, όμως, υπάρχουν και λιγότεροι νέοι για να αναζητήσουν εργασία στην χώρα τους. Ολοένα και περισσότεροι Έλληνες κάτω των 25 ετών επιλέγουν να μεταναστεύσουν για να αναζητήσουν καλύτερες ευκαιρίες ώστε να ανελιχθούν και να εξελιχθούν τόσο ακαδημαϊκά όσο και επαγγελματικά. (Διαμαντόπουλος,2018) Βλέποντας τα στατιστικά της ΕΛΣΤΑΤ για τους Έλληνες που μετανάστευσαν από το 2009 έως το 2016, σε κάθε χρονιά, διακρίνουμε πως τα μεγαλύτερα ποσοστά σημειώνονται στις 69

70 ηλικίες και γι αυτό στο παρακάτω γράφημα θα εστιάσουμε στο συγκεκριμένο ηλικιακό κομμάτι ώστε να βγάλουμε χρήσιμα συμπεράσματα. Brain Drain και Μετανάστευση 25,000 24,435 20,000 15,000 10,000 7,500 10,000 15,258 14,998 18,688 13,115 20,532 5, ΣΉΜΕΡΑ Ηλικίες Ηλικίες Γράφημα 25 - Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Στο παραπάνω γράφημα, παρουσιάζεται η μεγάλη απώλεια ερευνητικού προσωπικού ή και απλών πολιτών που έφυγαν για αναζήτηση εργασίας στο εξωτερικό. Σύμφωνα με αναλυτές, περισσότεροι από νέοι έφυγαν από την Ελλάδα κατά την περίοδο της κρίσης. Όπως φαίνεται και με τα ανωτέρω ερευνητικά στοιχεία, το φαινόμενο εξελίσσεται με αμείωτη ένταση μέχρι και σήμερα και χειροτερεύει την δημογραφική κατάσταση της χώρας. (Διαμαντόπουλος,2018) (Γιάνναρου,2019) Τέλος, σημαντική αρνητική αύξηση έχει σημειωθεί και στα ποσοστά των αυτοκτονιών στην χώρα, με ψυχολογικά και οικονομικά αίτια να αποτελούν την ρίζα του προβλήματος. Παρ όλα αυτά, σύμφωνα με στοιχεία που παρέθεσε η Eurostat, η Ελλάδα βρίσκεται στην τελευταία θέση μαζί με τη Κύπρο στις 28 χώρες της Ευρώπης, με 5 αυτοκτονίες ανά κατοίκους Κοινωνικές αναταραχές και κοινωνικοπολιτική πόλωση Όπως συνέβη και στους υπόλοιπους κλάδους, η κρίση έπληξε τέλος και το κοινωνικοπολιτικό περιβάλλον της Ελλάδας. Έντονες κοινωνικές αναταραχές σημειώθηκαν μετά τις αποφάσεις για την ένταξη της χώρας σε προγράμματα προσαρμογής, κάτι που επηρέαζε άμεσα τα εισοδήματα, τις παροχές και την απασχόληση εκατομμυρίων πολιτών που ανήκαν στην μεσαία τάξη. Τα πρώτα έτη προσαρμογής της χώρας στα δανειακά πακέτα διάσωσης, πραγματοποιήθηκαν περισσότερες από 40 γενικές απεργίες, που κατέληξαν σε συγκρούσεις με την αστυνομία ή την καταστροφή δημόσιας και ιδιωτικής περιουσίας, πλήττοντας κατά συνέπεια και τον τουρισμό της χώρας. (Χούπη,2016) Οι συγκεκριμένες διαδηλώσεις που πραγματοποιήθηκαν τα χρόνια της βαθιάς ύφεσης, δεν έβρισκαν πάντα σύμφωνους τους πολίτες της χώρας, κάτι που δίχασε ακόμη περισσότερο τον ελληνικό λαό. Τρανταχτό παράδειγμα μιας τέτοιας πολωμένης διαδήλωσης που έλαβε χώρα το 2015, όταν και η ελληνική κυβέρνηση προέβη στην 70

71 διοργάνωση δημοψηφίσματος, με σκοπό την απόφαση της αποδοχής ή μη των προτεινόμενων συμφωνιών με τους δανειστές. Οι διαδηλώσεις που διοργανώθηκαν, βρήκαν τους Έλληνες πολίτες διχασμένους και διαιρεμένους, καθώς έγινε ένας διαχωρισμός με βάση την πρόθεση ψήφου τους σε αντι-μνημονιακούς και μνημονιακούς. Οι μεν επιθυμούσαν μια ενδεχόμενη ρήξη στην συμφωνία με τους δανειστές και επιστροφή στο εθνικό νόμισμα της δραχμής και οι δε, μια επιβολή μεταρρυθμίσεων υπό την Ευρωπαϊκή επιτήρηση που θα επέφερε τελικώς, μια σταθερότητα στην εγχώρια οικονομία. (Χούπη,2016) Σε αντίθεση με τις δημοσκοπήσεις που προέβλεπαν μια μικρή διαφορά και νίκη του Ναι έστω και οριακά, τα αποτελέσματα έφεραν μια μεγάλη επικράτηση της ψήφου του Όχι. Αξίζει να αναφερθεί ότι ψήφισαν περισσότεροι από 6 εκατομμύρια πολίτες, δείχνοντας έτσι την σημαντικότητα του εν λόγω δημοψηφίσματος για το μέλλον της χώρας. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑΤΟΣ 2015 ΌΧΙ - 61,31 ΝΑΙ - 38,69 Σχήμα 9 - Πηγή: Singular Logic 71

72 4. Παρουσίαση Αποτελεσμάτων Έρευνας Σκοπός Σκοπός της παρούσας έρευνας, είναι η επιλογή των κατάλληλων εκείνων μεταβλητών που θα μπορούσαν να ερμηνεύσουν όσο το δυνατόν με πιο ασφαλή τρόπο, παράγοντες που επηρέασαν την οικονομική κρίση στην χώρα μας, καθώς και διάφορους μακροοικονομικούς και μικροοικονομικούς τομείς της καθημερινότητας που επηρεάστηκαν από τις δανειακές συμβάσεις, που υπεγράφησαν ανά χρονικά διαστήματα στην χώρα μας από τις εκάστοτε κυβερνήσεις. Τα κάτωθι συμπεράσματα που θα αναλυθούν, αποτελούν έρευνα για την περίοδο μετά την κρίση έως σήμερα. Μεταβλητές Επιπρόσθετα, κρίθηκε ερευνητικά απαραίτητο για τις ανάγκες της παρούσας έρευνας να οριστούν και να χρησιμοποιηθούν συγκεκριμένες μεταβλητές. Αναλυτικότερα, εκτός των ερωτηματολογίων που ανήκουν στην περιγραφική ανάλυση, οι μεταβλητές που χρησιμοποιήθηκαν για την στατιστική ανάλυση είναι: I. ΑΕΠ GDP (Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν Gross Domestic Product): Είναι το μέτρο της αξίας των τελικών αγαθών και υπηρεσιών που παράγονται από μια χώρα κατά τη διάρκεια μιας περιόδου μείον την αξία των εισαγωγών. Η λέξη ακαθάριστο υποδηλώνει ότι δεν πραγματοποιήθηκε καμία έκπτωση για την υποτίμηση των μηχανημάτων, των κτιρίων και άλλων παραγόντων που χρησιμοποιήθηκαν στην παραγωγική διαδικασία. Η χρησιμοποίηση του όρου "εγχώριο" έχει επίσης ιδιαίτερη σημασία, γιατί η παραγωγή πρέπει να γίνεται μέσα στην επικράτεια μιας χώρας. Τέλος, η λέξη προϊόν περιγράφει όλα εκείνα τα αγαθά και υπηρεσίες που αγοράζονται ή διακινούνται. Αποτελεσματικά λοιπόν, το ΑΕΠ εκφράζει έναν δείκτη της συνολικής οικονομικής δραστηριότητας μιας χώρας. Μαθηματικά, το ΑΕΠ εκφράζεται ως εξής: GDP = C + I + G + NX Όπου, (C) κατανάλωση, (Ι) επενδύσεις, (G) δημόσιες δαπάνες για την αγορά αγαθών και υπηρεσιών και (ΝΧ) καθαρές εξαγωγές, δηλαδή εξαγωγές μείον τις εισαγωγές. Οι καθαρές εξαγωγές (ΝΧ) ονομάζονται και εμπορικό ισοζύγιο. II. III. IV. Πληθωρισμός Inflation: Ορίζεται ως η συνεχής αύξηση του γενικού επιπέδου τιμών μιας οικονομίας σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο, που προκαλεί πτώση στην αγοραστική δύναμη των καταναλωτών. Αναγκαία συνθήκη για την ύπαρξη του πληθωρισμού είναι η μεταβολή των τιμών. Συνεπώς, πληθωρισμός δεν υφίσταται όταν τα επίπεδα των τιμών παραμένουν σταθερά. Ανεργία Unemployment: Στο συγκεκριμένο ποσοστό, συμπεριλαμβάνονται όλα εκείνα τα άτομα τα οποία ενώ είναι πρόθυμα, ικανά και διαθέσιμα να απασχοληθούν, δεν δύναται να βρουν εργασία. Κρατικές Δαπάνες General Government Spending: Ορίζονται οι δαπάνες εκείνες που γίνονται για την αγορά αγαθών και υπηρεσιών τις οποίες πραγματοποιούν η τοπική αυτοδιοίκηση και η κεντρική κυβέρνηση. Διακρίνονται σε εκ νέου 72

73 κατηγορίες. Όσες από τις δαπάνες αυτές γίνονται για την αγορά κεφαλαιουχικών αγαθών με σκοπό να ικανοποιήσουν ανάγκες για πολλά χρόνια αποκαλούνται ως δημόσιες δαπάνες για επενδύσεις, ενώ οι υπόλοιπες ορίζονται ως δημόσιες δαπάνες κατανάλωσης. V. Μη Εξυπηρετούμενα Δάνεια Nonperforming Loans (NPL S): Για την ανάπτυξη του στατιστικού μοντέλου χρησιμοποιήθηκε η μεταβλητή των μην εξυπηρετούμενων δανείων. Δηλαδή το συνολικό ποσοστό των μη εξυπηρετούμενων δανείων στον ελληνικό τραπεζικό τομέα που επηρεάζει άμεσα και την εγχώρια οικονομία, όπως θα αναλυθεί παρακάτω. Τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια μπορεί να έχουν αρνητικό αντίκτυπο και σημαντικές ζημίες στις τραπεζικές καταστάσεις. Λόγω του υψηλού βαθμού επικινδυνότητας και των ρίσκων που ενδεχομένως να εμπεριέχονται, οι τράπεζες προχωρούν σε προβλέψεις για να εξασφαλίσουν την πιστωτική ποιότητα των δανείων καθώς και την δυνατότητα αποπληρωμής από το καταναλωτικό και επενδυτικό κοινό. Στην περίπτωση της ελληνικής πραγματικότητας, η αυστηρή δημοσιονομική πολιτική που εφαρμόστηκε κατά την χρονική περίοδο της οικονομικής κρίσης, οδήγησε στην αύξηση του ποσοστού των μη εξυπηρετούμενων δανείων προς τις ελληνικές τράπεζες. Γραμμική Παλινδρόμηση: Για την συγκεκριμένη στατιστική ανάλυση, χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος της γραμμικής παλινδρόμησης λόγω του ότι ο στόχος της παρούσας έρευνας είναι η πρόβλεψη συγκεκριμένων μεταβλητών. Η γραμμική παλινδρόμηση μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να χωρέσει ένα προγνωστικό μοντέλο σε ένα παρατηρούμενο δεδομένο με Χ και Υ τιμές. Για την ανάλυση χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πακέτο ανάλυσης δεδομένων IBM SPSS Statistics 25. Μαθηματικός Τύπος: y = αx + β Σύγκριση Μεταβλητών Για να πραγματοποιηθεί έλεγχος για την διαφορά των παραπάνω μεταβλητών, έγινε αρχικώς, κατηγοριοποίηση των χρονικών περιόδων. Στην παρούσα έρευνα, κρίθηκε αναγκαίος ο διαχωρισμός των χρονικών περιόδων (Προ Κρίσης) και (Κατά την Διάρκεια Έως σήμερα) και ύστερα πραγματοποιήθηκε εφαρμογή του t- test για ανεξάρτητες μεταβλητές καθορίζοντας το διάστημα εμπιστοσύνης 95%. Οι δύο χρονικές περίοδοι πριν και μετά την κρίση παρουσιάζουν στατιστικά σημαντικές διαφορές, οι οποίες πρέπει να μελετηθούν, ως προς το ΑΕΠ, τον πληθωρισμό, την ανεργία, τις κρατικές δαπάνες και τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια, ώστε να βγουν και τα κατάλληλα αλλά ταυτόχρονα και ασφαλή συμπεράσματα. Πιο αναλυτικά βλέπουμε στον παρακάτω πίνακα τα επίπεδα σημαντικότητας. 73

74 Πίνακας 1: Συγκρίσεις μεταβλητών πριν και μετά την κρίση Μεταβλητές - Variables Mean Difference Significance P-Value ΑΕΠ - GDP Πληθωρισμός - Inflation Κρατικές Δαπάνες General Government Spending Μη Εξυπηρετούμενα δάνεια Nonperforming Loans Ανεργία - Unemployment Πίνακας Η μετά κρίση εποχή στην Ελλάδα Για την μεγαλύτερη εγκυρότητα και ασφάλεια των αποτελεσμάτων κρίθηκε καταλληλότερο για την συγκεκριμένη έρευνα, τα ερωτηματολόγια που χρησιμοποιήθηκαν να μοιραστούν σε εξειδικευμένα στελέχη τραπεζών, ειδικών αναλυτών, οικονομολόγων, στατιστικολόγων ώστε να ερμηνευθούν τα αποτελέσματα των δανειακών συμβάσεων από άτομα με μεγαλύτερη εμπειρία και που βιώσαν την κρίση με μεγαλύτερη αμεσότητα. Τα ερωτηματολόγια μοιράστηκαν στην πόλη της Καλαμάτας, σε τοπικά καταστήματα των Τραπεζών Εθνικής, Πειραιώς καθώς και σε ιδιωτικά γραφεία. Στόχος για τον αναγνώστη είναι να πάρει διαφορετικές οπτικές για τα αίτια και τις δυνατότητες αντιμετώπισης της κρίσης Πώς θα χαρακτηρίζατε τα αποτελέσματα της οικονομικής ύφεσης στην μετά κρίση εποχή για την Ελλάδα; 0 ΚΑΘΟΛΟΥ ΘΕΤΙΚΑ ΛΙΓΟ ΘΕΤΙΚΑ ΑΡΚΕΤΑ ΘΕΤΙΚΑ ΠΟΛΥ ΘΕΤΙΚΑ ΠΑΡΑ ΠΟΛΥ ΘΕΤΙΚΑ Ποσοστό (%) Γράφημα 26 Αποτελέσματα Ερωτηματολογίου 74

75 Όπως φαίνεται και στο παραπάνω γράφημα 26, η οικονομική ύφεση είχε άμεσες επιδράσεις στην ελληνική καθημερινότητα. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, οι αναλυτές εστιάζουν στο γεγονός πως τα αποτελέσματα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα ήταν Καθόλου Θετικά ή Λίγο Θετικά. Ακόμα μεγαλύτερο ενδιαφέρον όμως, παρουσιάζουν τα διαγράμματα που θα αναλυθούν παρακάτω. Τα αποτελέσματα της οικονομικής ύφεσης στην μετά κρίση εποχή που σημειώθηκαν στις χώρες της ΕΕ, είναι τα ίδια με αυτά που σημειώθηκαν στην Ελλάδα; ΠΑΡΑ ΠΟΛΥ 0 ΠΟΛΥ 5.9 ΑΡΚΕΤΑ 14.2 ΛΙΓΟ 45.7 ΚΑΘΟΛΟΥ Ποσοστό (%) Γράφημα 27 - Αποτελέσματα Ερωτηματολογίου Σύμφωνα με το γράφημα 27, τα εξειδικευμένα στελέχη πιστεύουν σχεδόν κατά το ήμισυ ότι η συσχέτιση μεταξύ των αποτελεσμάτων που σημειώθηκαν στις υπόλοιπες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν είναι η ίδια σε σχέση με την Ελλάδα απατώντας Λίγο ή Καθόλου και αυτό διότι όπως αναλύεται στην συνέχεια στα γραφήματα 28 και 29, οι ελληνικές κυβερνήσεις δεν κατάφεραν- σύμφωνα πάντα με την άποψη τους, με τα μέτρα που εφάρμοσαν να πετύχουν τους δημοσιονομικούς και τους διαρθρωτικούς στόχους που είχαν θέσει Σε τι βαθμό τα δανειακά πακέτα διάσωσης που υπεγράφησαν, πέτυχαν τους δημοσιονομικούς στόχους τους; 0 ΣΕ ΜΗΔΕΝΙΚΟ ΒΑΘΜΟ ΣΕ ΕΛΑΧΙΣΤΟ ΒΑΘΜΟ ΣΕ ΜΕΤΡΙΟ ΒΑΘΜΟ ΣΕ ΣΧΕΤΙΚΑ ΘΕΤΙΚΟ ΒΑΘΜΟ ΣΕ ΠΟΛΥ ΘΕΤΙΚΟ ΒΑΘΜΟ Ποσοστό (%) Γράφημα 28 - Αποτελέσματα Ερωτηματολογίου 75

76 Σε τι βαθμό τα δανειακά πακέτα διάσωσης που υπεγράφησαν, πέτυχαν τους διαθρωτικούς στόχους τους; ΣΕ ΜΗΔΕΝΙΚΟ ΒΑΘΜΟ ΣΕ ΕΛΑΧΙΣΤΟ ΒΑΘΜΟ ΣΕ ΜΕΤΡΙΟ ΒΑΘΜΟ ΣΕ ΣΧΕΤΙΚΑ ΘΕΤΙΚΟ ΒΑΘΜΟ ΣΕ ΠΟΛΥ ΘΕΤΙΚΟ ΒΑΘΜΟ Ποσοστό (%) Γράφημα 29 - Αποτελέσματα Ερωτηματολογίου Συνεπώς, σύμφωνα με όσα έχουν αναφερθεί προηγουμένως, η σύμφωνη γνώμη των στελεχών, επιβεβαιώνει την αδυναμία του ελληνικού διαρθρωτικού συστήματος να αφομοιώσει και να διαχειριστεί, μεγάλες αλλαγές που ενδεχομένως να προκύψουν και να δημιουργήσουν τεράστια προβλήματα στην καθημερινότητα των Ελλήνων πολιτών. 76

77 4.2 Απασχόληση στην Ελλάδα μετά την κρίση Ένας κλάδος που επηρεάστηκε άμεσα σε όλη την Ευρώπη, την περίοδο της κρίσης ήταν αυτός της απασχόλησης. Στην περίπτωση της Ελλάδας, όπως φαίνεται και στο παρακάτω σχήμα 30, το μεγαλύτερο μέρος των απαντήσεων, εστίασε στο γεγονός ότι η οικονομική ύφεση που εμφανίστηκε στην χώρα μας επηρέασε άμεσα τον τομέα της απασχόλησης και κυρίως με αρνητικές επιδράσεις. Πιο συγκεκριμένα, το 31,4% των απαντήσεων ήταν Αρκετά όταν ρωτήθηκαν για τον βαθμό στον οποίο επηρέασε η κρίση την απασχόληση. Ομοίως, το ίδιο ποσοστό απαντήσεων σημειώθηκε και για την απάντηση Πολύ. Τέλος, σημαντικό ποσοστό σημείωσε και η απάντηση Πάρα Πολύ, επιβεβαιώνοντας ότι τα τεράστια ποσοστά ανεργίας που αναλύθηκαν, αποτελούν πραγματικότητα. Με βάση την εμπειρία σας σε ποιο βαθμό η οικονομική ύφεση στην Ελλάδα μετά την κρίση επηρέασε τον τομέα της απασχόλησης; Καθόλου Λίγο Αρκετά Πολύ Πάρα πολύ Ποσοστό(%) Γράφημα 30 - Αποτελέσματα Ερωτηματολογίου Η οικονομική κρίση όμως, όπως φαίνεται και στα σχήματα 31 και 32, είχε άμεσες επιδράσεις στον μικροοικονομικό κόσμο της απασχόλησης, καθώς σύμφωνα με τα αποτελέσματα που καταγράφηκαν, μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού στράφηκε σε εργασίες μερικής απασχόλησης ή θεωρεί ότι επηρεάστηκε άμεσα ο χρονικός ορίζοντας των συμβάσεων εργασίας που υπογράφονται, στα χρόνια της κρίσης. Θεωρείτε ότι περισσότερα άτομα αναζήτησαν εργασίες μερικής απασχόλησης; 20% 80% Ναι Όχι Γράφημα 31 - Αποτελέσματα Ερωτηματολογίου 77

78 Θεωρείτε ότι οι εργασιακές σχέσεις επηρεάστηκαν όσο αναφορά τον χρονικό ορίζοντα των συμβάσεων εργασίας που υπογράφονται σήμερα; Καθόλου Λίγο Αρκετά Πολύ Πάρα Πολύ Ποσοστό(%) Γράφημα 32 - Αποτελέσματα Ερωτηματολογίου Η βαθιά και παρατεταμένη ύφεση που βίωσε η χώρα οδήγησε σε συνέπειες, όπως η μείωση της παραγωγικής δυναμικής της οικονομίας καθώς και σε υψηλά ποσοστά ανεργίας. Η συμμετοχή του πληθυσμού στο εργατικό δυναμικό συνεχίζει να διατηρείται χαμηλή συγκριτικά με το μέσο ευρωπαϊκό όρο και οι μειώσεις του ρυθμού απασχόλησης στην Ελλάδα, συνεχίζουν σε υψηλά επίπεδα. Η ιδιωτική κατανάλωση έπεσε λόγω της μεγάλης οικονομικής και πολιτικής αβεβαιότητας που επικρατούσε την περίοδο εκείνη αλλά και εξαιτίας της εφαρμογής των Capital Controls. Στη πορεία μια μικρή αύξηση οδήγησε σε θετικές προσδοκίες σχετικά με την πορεία της κατανάλωσης και του ΑΕΠ, το κλίμα αισιοδοξίας όμως δεν συνέχισε λόγω των νέων φορολογικών και ασφαλιστικών μέτρων που επήλθαν. Η διατήρηση της καταναλωτικής δαπάνης είναι αβέβαιη και το διαθέσιμο εισόδημα ακολουθεί συνεχή πτώση λόγω της χαμηλής αγοραστικής δύναμης των Ελλήνων πολιτών. Η εξέλιξη του διαθέσιμου εισοδήματος είναι παράγοντας που αναδεικνύει την κλιμάκωση της λιτότητας και την εξέλιξη της ανεργίας. Ο εργαζόμενος πληθυσμός είναι σχεδόν ο μισός σε σχέση με τον πληθυσμό που βρίσκεται σε εργάσιμη ηλικία και υπάρχει ένα μεγάλο ποσοστό μακροχρόνιων ανέργων που δεν δικαιούται επίδομα ανεργίας όπως προαναφέρθηκε στο κεφάλαιο 3. Η συρρίκνωση αυτή των μισθών και η λογική των επιδομάτων μείωσε σημαντικά την αγοραστική δυναμική των καταναλωτών, η οποία οδήγησε σε μια ακόμα μεγαλύτερη συρρίκνωση της αγοράς. Συμπερασματικά, η ανεργία σε συνδυασμό με τη συρρίκνωση των μισθών και τη μείωση της εμπιστοσύνης και της καταναλωτικής δυνατότητας των καταναλωτών οδηγεί στην αύξηση των επισφαλών δανείων. Συγκεκριμένα στο μοντέλο αυτό, απεικονίζεται η ανεργία και η συσχέτιση της με τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια. 78

79 Πίνακας 2: Γραμμική παλινδρόμηση της μεταβλητής «Μη εξυπηρετούμενα δάνεια» με τη μεταβλητή «Ανεργία». Μεταβλητή - Variable Constant Μη εξυπηρετούμενα δάνεια Ανεργία - Unemployment Β Τ P Πίνακας 2 Συμπερασματικά, τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια προβλέπονται από τη σχέση με την ανεργία, καθώς το μοντέλο εξηγεί το 7% της μεταβλητότητας των δεδομένων. Συγκεκριμένα η σχέση μεταξύ μεταβλητών βρέθηκε κάτω του μετρίου (r=0.27). Όπως δείχνει ο Πίνακας 2, η ανεξάρτητη μεταβλητή της ανεργίας, συνεισφέρει στατιστικά σημαντικά στην πρόβλεψη των μη εξυπηρετούμενων δανείων. Δηλαδή για κάθε αύξηση της μεταβλητής της «Ανεργίας» κατά μία μονάδα η εκτιμώμενη μέση τιμή της εξαρτημένης μεταβλητής «Μη εξυπηρετούμενα δάνεια» μειώνεται κατά Συνεπώς: Μη εξυπηρετούμενα δάνεια = * Ανεργία 79

80 4.3 Πληθωρισμός στην Ελλάδα μετά την κρίση Η άποψη των αναλυτών για τον κλάδο του πληθωρισμού, ήταν ότι η οικονομική κρίση δεν είχε Καθόλου θετικό αντίκτυπο για το μεγαλύτερο ποσοστό αυτών (Γράφημα 33) καθώς επίσης και με τα μέτρα που εφαρμόστηκαν ανά χρονικές περιόδους, οι τιμές που επικρατούν στα επίπεδα του πληθωρισμού δεν ωθούν την χώρα στην ανταγωνιστική έξοδο στις αγορές. (Γράφημα 34) Ποιος είναι ο αντίκτυπος της οικονομικής ύφεσης στις τιμές του πληθωρισμού μετά την κρίση; Καθόλου Θετικός Λίγο Θετικός Αρκετά Θετικός Πολύ Θετικός Πάρα πολύ θετικός Ποσοστό (%) Γράφημα 33 - Αποτελέσματα Ερωτηματολογίου Θεωρείτε ότι με τα μέτρα που εφαρμόστηκαν και αποτυπώθηκαν στις τωρινές τιμές πληθωρισμού στην μετά κρίση εποχή στη χώρα, βοηθά η συγκεκριμένη μεταβλητή στην ανάπτυξη της χώρας; Καθόλου Λίγο Αρκετά Πολύ Πάρα Πολύ Ποσοστό (%) Γράφημα 34 - Αποτελέσματα Ερωτηματολογίου 80

81 Η πραγματική αύξηση του ΑΕΠ συνήθως μεταφράζεται σε υψηλότερα επίπεδα εισοδήματος, βελτιώνοντας την οικονομική ικανότητα των δανειοληπτών. Όμως όταν υπάρχει ύφεση, το επίπεδο των μη εξυπηρετούμενων δανείων μπορεί να αυξηθεί λόγω της αύξησης της ανεργίας που προκύπτει, με τους δανειολήπτες να αντιμετωπίζουν μεγάλες δυσκολίες να εξοφλήσουν το χρέος τους. Ο πληθωρισμός είναι ένας ακόμη μακροοικονομικός παράγοντας που επηρεάζει τις δραστηριότητες των τραπεζών. Ο υψηλότερος πληθωρισμός επηρεάζει την πραγματική αξία της μη καταβληθείσας πίστωσης, ενώ από την άλλη μπορεί επίσης να μειώσει το πραγματικό εισόδημα των δανειοληπτών αποτέλεσμα οι δανειολήπτες να δουν αισθητή διαφορά στους μισθούς τους, παράγοντας που οδηγεί στη δυσκολία αποπληρωμής των δανείων τους. Η υψηλή αύξηση του ΑΕΠ συνεπάγεται ότι η οικονομία έχει καλή απόδοση και τα εισοδήματα των πολιτών της αυξάνονται. Τα αυξανόμενα έσοδα καταδεικνύουν ότι τα δάνεια θα αποπληρωθούν. Η ετήσια αύξηση του ΑΕΠ θα διασφαλίζει ότι οι τραπεζικοί δανεισμοί θα λειτουργήσουν αποτελεσματικά. Ο πληθωρισμός αποτελεί δείκτη σταθερότητας των τιμών και έχει αρνητική σχέση με το επίπεδο των προβληματικών δανείων. Αυτό σημαίνει ότι κατά τη διάρκεια πληθωριστικών περιόδων, η πραγματική αξία των πληρωμών που ο οφειλέτης πρέπει να εξοφλήσει τις υποχρεώσεις του έναντι πιστωτικών ιδρυμάτων πέφτει. Το ποσοστό ανεργίας συνδέεται με την ομαλή λειτουργία των τραπεζών. Η απόδοση της τράπεζας μειώνεται δραστικά όταν αυξάνεται η ανεργία, επειδή θα υπάρξουν λιγότερα άτομα που επιδιώκουν να συνεργαστούν με τις τράπεζες. Λιγότεροι τραπεζικοί λογαριασμοί ανοίγουν, οι καταθέσεις μειώνονται, η ζήτηση για δάνεια μειώνεται και ένα μεγάλο ποσοστό των δανείων δεν είναι δυνατόν να αποπληρωθούν με αποτέλεσμα την αύξηση των μη εξυπηρετούμενων δανείων. Χρησιμοποιώντας διαφορετικά οικονομετρικά μοντέλα, η διαπίστωση ήταν ότι η αύξηση του ΑΕΠ έδειξε την ισχυρότερη σχέση με τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια, γεγονός που σημαίνει ότι καθώς αυξάνεται η αύξηση του ΑΕΠ, οι άνθρωποι έχουν μεγαλύτερο διαθέσιμο εισόδημα και μπορούν να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους για πληρωμές δανείων. Ο πληθωρισμός έδειξε επίσης μια σημαντική αρνητική σχέση με τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια, αποκαλύπτοντας ότι σε περιόδους χαμηλού πληθωρισμού οι άνθρωποι μπορούν να τηρήσουν τις δανειακές τους υποχρεώσεις εξαιτίας του μειωμένου πραγματικού βάρους αυτών των αποπληρωμών Στο παρακάτω μοντέλο αποτυπώνεται ξεκάθαρα, η σχέση που έχουν τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια με τον πληθωρισμό. Όπως αναλύεται, για κάθε αύξηση του πληθωρισμού κατά μία μονάδα, η εκτιμώμενη μέση τιμή της εξαρτημένης μεταβλητής (μη εξυπηρετούμενα δάνεια) αυξάνεται κατά

82 Πίνακας 3: Γραμμική παλινδρόμηση της μεταβλητής «Μη εξυπηρετούμενα δάνεια» πάνω στη μεταβλητή «Πληθωρισμός». Μεταβλητή Variable Constant Μη εξυπηρετούμενα δάνεια Πληθωρισμός - Inflation B T P Πίνακας 3 Συμπερασματικά, τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια προβλέπονται από τη σχέση με τον πληθωρισμό, καθώς το μοντέλο εξηγεί το 16% της μεταβλητότητας των δεδομένων. Συγκεκριμένα η σχέση μεταξύ των μεταβλητών βρέθηκε κάτω του μετρίου (r=0.40). Όπως δείχνει ο Πίνακας 3, η σχέση με την ανεξάρτητη μεταβλητή συνεισφέρει στατιστικά σημαντικά στην πρόβλεψη των μη εξυπηρετούμενων δανείων. Μη εξυπηρετούμενα δάνεια = * Πληθωρισμός 4.4 Σύστημα υγείας και ασφάλειας στην Ελλάδα μετά την κρίση Ένας ακόμη κλάδος που επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό με την οικονομική ύφεση που διένυσε η χώρα μας ήταν αυτός της υγείας και γενικότερα το σύστημα υγείας και ασφάλειας. Το 60% των αναλυτών και των στελεχών θεωρεί το παρόν σύστημα υγείας και ασφάλειας της χώρας Λίγο Αποδοτικό, συνεπώς, πρέπει να δοθούν λύσεις όσο αναφορά την διαχείριση των κρατικών δαπανών που σχετίζονται με το εν λόγω σύστημα. Κατά καιρούς, κυβερνήσεις συζήτησαν για μια ενδεχόμενη ιδιωτικοποίηση του συστήματος, όμως δεν βρέθηκε η χρυσή τομή στην συγκεκριμένη απόφαση, κάτι που αποτυπώνεται άμεσα και από την άποψη των αναλυτών στο γράφημα 35 εκφράζοντας έτσι μια διχασμένη εικόνα των αποτελεσμάτων σε μια ενδεχόμενη ιδιωτικοποίηση του συστήματος, με την απάντηση Όχι να έχει ένα σχετικό προβάδισμα. Κρίνετε μια ενδεχόμενη ιδιωτικοποίηση του συστήματος υγείας ως θετική εξέλιξη; 43% 57% Ναι Όχι Γράφημα 35 - Αποτελέσματα Ερωτηματολογίου 82

83 Παρά την σύμφωνη γνώμη του ερευνητικού κοινού για την μη αποδοτικότητα του συστήματος υγείας και ασφάλειας, μια ακόμη πιο διχασμένη εικόνα παρουσιάζει το γράφημα 36, καθώς ενδεχόμενες νέες διαρθρωτικές αλλαγές δεν μπορούν να επιφέρουν σίγουρα θετικά αποτελέσματα για όλους. Συμφωνείτε με ενδεχομένως νέες διαρθρωτικές αλλαγές στο σύστημα υγείας ώστε να ελαφρύνουν οικονομικά τον προϋπολογισμό της χώρας; Καθόλου Λίγο Αρκετά Πολύ Πάρα πολύ Ποσοστό (%) Γράφημα 36 - Αποτελέσματα Ερωτηματολογίου Η οικονομική κρίση επιφέρει ακραίες συνθήκες, όπως επισφαλή εργασία, ανεργία, μείωση του εισοδήματος, εργασιακή ανασφάλεια αλλά κυρίως οδηγεί στη φτωχοποίηση ολοένα και μεγαλύτερου ποσοστού ατόμων μέσα στην κοινωνία. Με αποτέλεσμα το κράτος να πρέπει να προστατέψει και να εξασφαλίσει λύσεις και παροχές στα άτομα μέσω των κρατικών εξόδων και παροχών. Ένα μείζον ζήτημα σε περιόδους κρίσης είναι αν τα κράτη καταφέρνουν να εξασφαλίσουν την ομαλή και αποδοτική λειτουργία του υγειονομικού τομέα, ο οποίος εξαρτάται άμεσα από τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης και κοινωνικής προστασία. Ωστόσο, τα συστήματα υγείας κατά την οικονομική κρίση αντιμετωπίζουν προβλήματα χρηματοδότησης λόγω της μείωσης των κρατικών δαπανών για την υγεία και της οικονομικής στενότητας. Οι Ελληνικές κυβερνήσεις δέσμευσαν εκατοντάδες δισεκατομμύρια για την υποστήριξη των τραπεζικών συστημάτων, και με το δανεισμό μεγάλων ποσών αύξησαν τα δημόσια ελλείμματα, παράγοντας που άσκησε πίεση στους προϋπολογισμούς της ασφάλισης. Έχουν διαπιστωθεί υγειονομικές ανισότητες που συνδέονται άμεσα με τους κοινωνικούς δείκτες, όπως είναι η κοινωνική τάξη και η ανεργία. Η οικονομική κρίση έχει βραχυπρόθεσμες συνέπειες οι οποίες οφείλονται σε σημαντικό βαθμό στην προσπάθεια των κρατών για την εξεύρεση και διατήρηση των περιορισμένων οικονομικών πόρων, αλλά και στην προσπάθεια εξισορρόπησης των προϋπολογισμών. Υπάρχουν και μακροπρόθεσμες συνέπειες οι οποίες προκύπτουν από την αναγκαιότητα να γίνει απόσβεση των εθνικών ελλειμμάτων. Δεδομένης της σημαντικότητας που έχουν οι κρατικές δαπάνες για την κοινωνία στις περιόδους της κρίσης, στην παρούσα έρευνα ορίζεται ένα μοντέλο με ανεξάρτητη μεταβλητή τις κρατικές δαπάνες και ως εξαρτημένη μεταβλητή τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια. 83

84 Πίνακας 4: Γραμμική παλινδρόμηση της μεταβλητής «Μη εξυπηρετούμενα δάνεια» με τη μεταβλητή «Κρατικές δαπάνες». Μεταβλητή - Variable Constant Μη εξυπηρετούμενα δάνεια Κρατικές Δαπάνες General Government Spending B T P Πίνακας 4 Συμπερασματικά, τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια προβλέπονται από τη σχέση με τις κρατικές δαπάνες, καθώς το μοντέλο εξηγεί το 40% της μεταβλητότητας των δεδομένων. Συγκεκριμένα η σχέση μεταξύ των μεταβλητών βρέθηκε μέτρια προς καλή (r=0.63). Όπως δείχνει ο πίνακας 4, η σχέση με την ανεξάρτητη μεταβλητή συνεισφέρει στατιστικά σημαντικά στην πρόβλεψη των μη εξυπηρετούμενων δανείων. Δηλαδή για κάθε αύξηση της μεταβλητής «Κρατικές Δαπάνες» κατά μία μονάδα, η εκτιμώμενη μέση τιμή της εξαρτημένης μεταβλητής «Μη εξυπηρετούμενα δάνεια» αυξάνεται κατά Συνεπώς: Μη εξυπηρετούμενα δάνεια = * Κρατικές Δαπάνες 84

85 Συμπεράσματα και Προοπτικές Αντιμετώπισης Συμπεράσματα Σκοπός της παρούσας εργασίας ήταν να ερευνηθεί ο αντίκτυπος των δανειακών συμβάσεων που εφαρμόστηκαν κατά καιρούς στην χώρα της Ελλάδας και το κατά πόσο πέτυχαν τους στόχους που έθεσαν. Για να αποτιμηθούν κατάλληλα τα συμπεράσματα, κρίθηκε ερευνητικά απαραίτητο η συγκεκριμένη ανάλυση να εστιάσει σε στοιχεία μετά κρίσης. Παρόλα αυτά, για τις ανάγκες της έρευνας, χρησιμοποιήθηκαν και στοιχεία προ και κατά την διάρκεια αυτής, για να πραγματοποιηθεί η κατάλληλη σύγκριση και να ερμηνευθούν τα αποτελέσματα των δανειακών συμβάσεων στην χώρα. Τα βασικά αποτελέσματα της έρευνας επιτρέπουν τη διατύπωση των κάτωθι βασικών συμπερασμάτων: Εννέα χρόνια μετά την πολιτική προσαρμογής μέσω των μνημονίων, η Ελλάδα εξακολουθεί να βρίσκεται σε μία γενικευμένη κρίση, με κύρια μορφή της, την παρατεταμένη ύφεση σε διάφορους σημαντικούς κλάδους της χώρας (Υγεία, Εκπαίδευση, Οικονομία, Ανάπτυξη, Ανταγωνιστικότητα). Η δημοσιονομική πολιτική που εφαρμόστηκε απέτυχε, καθώς δεν οδήγησε στην επίλυση του ζητήματος των εγχώριων ελλειμάτων και του χρέους. Αντίθετα, η χώρα οδηγήθηκε σε έναν φαύλο κύκλο ύφεσης. Όσο αναφορά τις διαρθρωτικές επιδράσεις των δανειακών συμβάσεων στην χώρα, μειώθηκαν σημαντικά οι επενδύσεις και ο δείκτης ανταγωνιστικότητας και αυτό διότι οι παράγοντες που επηρεάζουν τους συγκεκριμένους τομείς (Κυβερνητική Αστάθεια, Διαφθορά, Υψηλή φορολογία, Έλλειψη υποδομών), συνεχίζουν να παραμένουν σε αρνητικά επίπεδα παρά τις έντονες μεταρρυθμίσεις που εφαρμόστηκαν. Μετά το 2016, η χώρα παρουσιάζει σταθερά καλή πορεία για το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν της, όμως θα πρέπει οι ρυθμοί ανάπτυξης να παραμείνουν σταθερά αυξανόμενοι για την αναπλήρωση της τεράστιας πτώσης που σημειώθηκε τα χρόνια της κρίσης (25%). Η διαρθρωτική πολιτική που εφαρμόστηκε, μειώνοντας τα εισοδήματα και αποτελεσματικά την αγοραστική δύναμη των καταναλωτών, έθεσε σε ακόμη μεγαλύτερο κίνδυνο το τραπεζικό σύστημα, καθώς αυξήθηκαν οι οφειλές προς τον δημόσιο τομέα και προς τα επισφαλή δάνεια. Ακόμη, λόγω των χαμηλών εισοδημάτων που επέβαλλαν οι μεταρρυθμίσεις των δανειακών συμβάσεων, οι καταναλωτές αναγκάστηκαν να προβούν στην εκταμίευση σημαντικών ποσών από τις καταθέσεις τους, για την κάλυψη των καθημερινών τους αναγκών. Η συγκεκριμένη εκροή καταθέσεων, δημιούργησε τεράστια προβλήματα στο τραπεζικό σύστημα και σε συνδυασμό με την κάλυψη του δημόσιου χρέους μέσω PSI, η κατάσταση επιδεινώθηκε ακόμη περισσότερο, αναγκάζοντας τις τράπεζες να προβούν στην αύξηση του δανεισμού τους από την ΕΚΤ και ELA. 85

86 Το αδύναμο διαρθρωτικά δομημένο σύστημα υγείας και ασφάλειας, επηρεάστηκε άμεσα από τις περικοπές που επέβαλλαν οι δανειακές συμβάσεις. Κατά συνέπεια, το συγκεκριμένο σύστημα χαρακτηρίζεται από την έλλειψη βασικών πόρων, μηχανημάτων και στελέχωση έμπειρου ερευνητικού προσωπικού για την κάλυψη ολοένα και περισσότερων προβλημάτων. Τέλος, εν έτη 2019, η χρηματοδότηση του συστήματος, πραγματοποιείται μέσω της αύξησης της φορολογίας, κάτι που δεν βοηθά την εγχώρια οικονομία να αναπτυχθεί. Αναμφισβήτητα, μετά και την επιβολή των μέτρων που περιλάμβαναν οι δανειακές συμβάσεις, η κοινωνία οδηγήθηκε σε μια κατάσταση κοινωνικών ανισοτήτων βάση εισοδημάτων, με ολοένα και περισσότερους πολίτες να ζουν στο περιθώριο για τα χρόνια της κρίσης και να απευθύνονται σε ομάδες ανθρωπιστικής βοήθειας για την κάλυψη των βασικών τους αναγκών (σίτιση, στέγαση). Η Ελλάδα, συγκρινόμενη με χώρες της υπόλοιπης Ευρωπαϊκής Ένωσης, συγκαταλέγεται στις χώρες που χαρακτηρίζονται από ασφάλεια στην διαβίωση. Πέραν των μικροκλοπών, η χώρα δείχνει να μην επηρεάστηκε από την κρίση στον τομέα της εγκληματικότητας. Χειροτέρευση βάση αποτελεσμάτων, σημειώθηκε και αναμένεται η επιδείνωση της (Μείωση 20% στις γεννήσεις) τα επόμενα χρόνια στην δημογραφική κατάσταση της χώρας ήταν ο αριθμός των νέων (Ηλικία 18-24) που μετανάστευσαν τα χρόνια της κρίσης παρότι από το 2013 έως σήμερα η ανεργία στην συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα έχει μειωθεί κατά 20.1%. Σύμφωνα με τις απαντήσεις των ερωτηματολογίων από το ερευνητικό κοινό και σε συνδυασμό με τα στοιχεία που παρατέθηκαν, οι επιπτώσεις των δανειακών συμβάσεων στην Ελλάδα, ήταν δραματικότερες και περισσότερο επίπονες από αυτές που σημειώθηκαν σε άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο τομέας της απασχόλησης στην Ελλάδα, αναγκάστηκε μέσω μεταρρυθμίσεων που εφαρμόστηκαν ύστερα από τις δανειακές συμβάσεις, να υποστεί σοβαρά πλήγματα και να προβεί σε δραματικές αλλαγές. Ολοένα και περισσότεροι πολίτες αναζητούσαν εργασίες μερικής απασχόλησης στα χρόνια της κρίσης. Η οικονομική αυτή συρρίκνωση, αποτυπώθηκε ακόμη πιο έντονα στην αγορά, όταν η ανεργία οδήγησε στην μη αποπληρωμή των δανείων, καθώς αποτελεί παράγονται που επηρεάζει άμεσα τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια. 86

87 Προοπτικές Αντιμετώπισης Διάφοροι οικονομικοί αναλυτές έχουν προσπαθήσει κατά καιρούς, ο καθένας από την δική του οπτική γωνία, να βγάλει χρήσιμα συμπεράσματα για τις προοπτικές και τις διαφορετικές λύσεις που ενδεχομένως να μπορούσαν να συνεισφέρουν στην αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης που έπληξε την χώρα καθώς και το τι μπορούσε να έχει γίνει διαφορετικά. Στην παρούσα έρευνα, γίνεται ανάλυση παραθέτοντας κάποιες από τις προοπτικές που ενδεχομένως να μπορούσαν να συνεισφέρουν στην αντιμετώπιση της κρίσης με έναν τρόπο περισσότερο βιώσιμο και αποτελεσματικό. Τέτοιες είναι: Η παρατεταμένη ύφεση στην οποία εισήλθε η χώρα, εστιάζεται κυρίως στο γεγονός ότι η πολιτική που εφαρμόστηκε ήταν η δημοσιονομική περιοριστική, κάτι που συμπερασματικά, μείωσε την ποσότητα χρήματος στην αγορά και συρρίκνωσε την εγχώρια οικονομία. Μια ενδεχόμενη λύση στο συγκεκριμένο ζήτημα, θα μπορούσε να είναι η δημοσιονομική επεκτατική πολιτική, μια πολιτική που εστιάζει στην μείωση των επιτοκίων, την αύξηση των εξαγωγών και τέλος την μείωση της φορολογίας. Επίσης, τα μέτρα που εφαρμόστηκαν μέσω των δανειακών συμβάσεων, θα έπρεπε να περιλαμβάνουν, μέτρα τόνωσης των επενδύσεων, μείωση της φορολογίας και σε συνδυασμό με την καλύτερη αξιοποίηση των πόρων των προγραμμάτων του ΕΣΠΑ, ενδεχομένως η χώρα να μπορούσε να πραγματοποιήσει αύξηση των δεικτών των εξαγωγών. Η ανταγωνιστικότητα της χώρας δεν σταμάτησε να μετρά τις πληγές της κατά την περίοδο της κρίσης και ύστερα, κάτι που απαιτεί άμεσα μέτρα για την αποκατάσταση της. Οι κρατικοί φορείς, θα πρέπει εάν επιθυμούν να οδηγήσουν την χώρα σε μια ανταγωνιστική έξοδο στις αγορές, να δημιουργήσουν ένα κράτος που να αποτελείται από διαφάνεια, κυβερνητική σταθερότητα, χαμηλή φορολογία, έλλειψη γραφειοκρατίας, άμεση χρηματοδότηση επενδύσεων και τέλος, κατάλληλες υποδομές. Με τα ανωτέρω, η χώρα θα μπορέσει στην συνέχεια να προσελκύσει το επενδυτικό κοινό που αναζητά και να προβεί σε μια εγχώρια ανάπτυξη της οικονομίας της. Η χώρα, θα πρέπει πλέον να κοιτάξει μπροστά και να προβεί στην αποκατάσταση της αδιαμφισβήτητης απώλειας ερευνητικού προσωπικού και των κατοίκων της. Η προώθηση της καινοτομίας και της επιχειρηματικότητας, οι καλύτερες συνθήκες διαβίωσης, οι περισσότερες ευκαιρίες απασχόλησης αποτελούν παράγοντες που θα κάνουν τους Έλληνες κατοίκους του εξωτερικού, να αναθεωρήσουν μια ενδεχόμενη εκ νέου «μετανάστευση» στην χώρα. Το πρόγραμμα της ποσοτικής χαλάρωσης, που εφαρμόστηκε από την ΕΚΤ, αποτελεί ένα παράδειγμα τόνωσης των εγχώριων αγορών. Αρχικώς, η ΕΚΤ, αγοράζει ομόλογα από τις τράπεζες, αυξάνοντας την τιμή αυτών των ομολόγων και δημιουργεί χρήμα στο τραπεζικό σύστημα. Κατά συνέπεια, μια ευρεία σειρά επιτοκίων μειώνονται και τα δάνεια γίνονται φθηνότερα. Οι επιχειρήσεις και οι καταναλωτές μπορούν να δανείζονται περισσότερα χρήματα και η αποπληρωμή των δανείων τους κοστίζει λιγότερο. Με αυτόν τον τρόπο δίνεται ώθηση στην κατανάλωση και στις επενδύσεις. Τέλος, η αύξηση της κατανάλωσης και των επενδύσεων στηρίζει την οικονομική ανάπτυξη και τη δημιουργία θέσεων εργασίας. 87

88 Σε μακροπρόθεσμο επίπεδο, για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και την προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης απαιτούνται: 1) Αύξηση της καταναλωτικής ζήτησης μέσω μείωσης της φορολογίας 2) Αύξηση των επενδύσεων μέσω μείωσης των επιτοκίων δανεισμού 3) Μείωση επιπέδου τιμών με σκοπό την αύξηση των εξαγωγών. Οι προϋποθέσεις για την επίτευξη των ανωτέρων είναι: 1) Μείωση Κρατικών Δαπανών χωρίς περαιτέρω αύξηση της φορολογίας 2) Επιλογή της επεκτατικής νομισματικής πολιτικής για μείωση των επιτοκίων και αύξηση του χρήματος στις αγορές Συνεπώς, το ζητούμενο είναι η αναστροφή της υφεσιακής πορείας και η είσοδος της χώρας σε μίας νέα τροχιά. Η επίτευξη υψηλών ρυθμών ανάπτυξης - όπως προβλέπεται 2% για το έτος 2020, είναι η βασική προϋπόθεση για την επίλυση τόσο των δημοσιονομικών, όσο και των κοινωνικών προβλημάτων. 88

89 Βιβλιογραφία Ελληνόγλωσση Βαρουφάκης Γ. & Μισσός Β. (2012). Οι ρίζες της σημερινής κρίσης στο μεταπολεμικό σχεδιασμό της παγκόσμιας οικονομίας, Αθήνα: ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - ΓΣΕΕ. Γιαννίτσης & Ζωγραφάκης. (2016). Ανισότητες, φτώχεια, οικονομικές ανατροπές στα χρόνια της κρίσης, Αθήνα: ΠΟΛΙΣ. Γιάνναρου, (2019), Braindrain: Ξεθωριάζει η επιστροφή 3e8wriazei-h-epistrofh(18/10/2019) ΓΣΕΕ-AΔΕΔΥ, Ι. Ε. (2015). Η ελληνική οικονομία και η απασχόληση. Αθήνα: Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ. Capital.gr (2019) ΕΘΝΙΚΉ ΤΡΆΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΆΔΟΣ (ΕΤΕ). (18/10/2019) Capital.gr (2019) ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ (ΠΕΙΡ). (18/10/2019) Δήμας. Σ. (2013). Οι μεγαλύτερες φούσκες στην χρηματοοικονομική, Πειραιάς: Πανεπιστήμιο Πειραιώς. Διαμαντόπουλος(2018), Αποδημητικά Μυαλά: Το Brain Drain και η Ανεργία των Νέων στην Ελλάδα, Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2011). Economic governance: Commission proposes two new Regulations to Further strengthen budgetary surveillance in the euro area. MEMO/11/822, Brussels. Ζάρδας, Α.Α. (2015). Η ελληνική οικονομική κρίση και τα μνημόνια, Βόλος: Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Η Καθημερινή (2016) Η κατάρρευση του ΑΕΠ έκανε μη βιώσιμο το χρέος. Καρακατσάνης (2012). Η κρίση της τουλίπας του 1637, (18/10/2019) Καψύλης(2015), Οι πιο φτωχοί στην Ελλάδα πλήρωσαν διπλά την κρίση, Καρλατήρα (2019). Το σύστημα δημόσιας υγείας νοσεί και χρειάζεται ανάταξη, 89

90 Καλαφάτης (2015), Η εγκληματικότητα στα χρόνια της κρίσης, 0/2019) Κολτσίδα, Δ. (2012). Κρίση και κοινωνικό κεφάλαιο. Βιώνοντας την κρίση σε Ελλάδα, Ιρλανδία, Πορτογαλία και Ισπανία. (Crisis and social capital. Experiencing the economic crisis in Greece, Ireland, Portugal and Spain), Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Αθήνα Ναυτεμπορική (2011) Η κρίση της Ευρωζώνης, (18/10/2019) Παγκόσμια Οικονομική Κρίση Ινστιτούτο Εργασίας - Κέντρο Επαγγελματικής Κατάρτισης Γ.Σ.Ε.Ε., (18/10/2019) Παλαιοκρασάς, Σ. (2007). Οδηγίες για τη διενέργεια μελέτης περίπτωσης επιχειρηματικότητας. Αθήνα: Ανώτατη Σχολή Παιδαγωγικής και Τεχνολογικής Εκπαίδευσης (Α.Σ.ΠΑΙ.ΤΕ) Διαθέσιμο στο (15/05/2019). Παπαδογιάννης (2015), Στα 3 δισ. οι εκροές καταθέσεων από τις τράπεζες μέσα στον Μάρτιο Ρεκλείτη, Τανανάκη, Κυλούδης (2012), Οι δαπάνες υγείας στο ελληνικό υγειονομικό σύστημα σε σχέση με την διεθνή εμπειρία, ΣΥ.Δ.ΝΟ.Χ., Κόρινθος Τζώρτζη, Ε. (2018) Υψηλά επιτόκια και έλλειψη ρευστότητας «βύθισαν» επενδύσεις και ανταγωνιστικότητα, Της Ευγενίας Τζώρτζη (18/10/2019) Τζώρτζη(2019), Εισροές καταθέσεων 12,3 δισ. σε διάστημα δώδεκα μηνών Traa, B. (2018), Η ανταγωνιστικότητα έχει βελτιωθεί, ωστόσο απομένει δουλειά, (18/10/2019) Τράπεζα της Ελλάδος (2019), 90

91 Ξενόγλωσση Bloomberg (2019), CEIC DATA (2019), European Central Bank (2019), Eurostat (2019), Federal Reserve Economic Data (2019) Greece. (18/10/2019) Mazreku, I., Morina, F., Misiri, V., Spiteri, J. V., &Grima, S. (2018). Determinants of the Level of Non-Performing Loans in Commercial Banks of Transition Countries. European Research Studies, 21(3), OECD Data (2019) Greece. (18/10/2019) Pins, L. (2018), Portugal Trade Figures: Top 5 Commodity Imports & Exports Revealed Singular Logic (2019), (18/10/2019) Wikipedia (2019), Yahoo Finance (2019), 91

92 Παράρτημα Ερωτηματολόγιο Το παρόν ερωτηματολόγιο, αποτελεί τμήμα της έρευνας για την εργασία «Επίδραση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κρίσης στις χώρες που έλαβαν δανειακά πακέτα διάσωσης: Η περίπτωση της Ελλάδας μετά την κρίση» του φοιτητή Μητσέα Δημητρίου, για την Πολυτεχνική σχολή του Πανεπιστημίου Αιγαίου του τμήματος Μηχανικών Οικονομίας και Διοίκησης. Η Ελλάδα δέχθηκε τη βοήθεια της ΕΕ και προσπάθησε να αντιμετωπίσει την κρίση μέσα από τα πακέτα στήριξης και από τις υποχρεώσεις- δεσμεύσεις που τα πακέτα αυτά επέφεραν. Τα ερωτηματολόγια θα μοιραστούν αποκλειστικά σε ειδικευμένα στελέχη τραπεζών, ειδικών αναλυτών, οικονομολόγων, στατιστικολόγων και θα χρησιμοποιηθούν αποκλειστικά για την έρευνα της εργασίας. Κρίνεται ερευνητικά σημαντική η άποψη των συγκεκριμένων στελεχών για τα αποτελέσματα που πέτυχαν οι συγκεκριμένες δανειακές συμβάσεις που υπογράφηκαν ανάμεσα στις Ελληνικές κυβερνήσεις και την Ε.Ε. Α. Δημογραφικά στοιχεία 1. Φύλο Άντρας Γυναίκα 2. Ηλικία Μορφωτικό επίπεδο Προπτυχιακό Μεταπτυχιακό Διδακτορικό Άλλο 4. Επαγγελματική εμπειρία 1-10 έτη έτη 20 έτη 92

93 Β. Η κατάσταση της χώρας μετά την κρίση 1. Πώς θα χαρακτηρίζατε τα αποτελέσματα της οικονομικής ύφεσης στην μετά κρίση εποχή για την Ελλάδα; 1=καθόλου θετικά 2=λίγο θετικά 3=αρκετά θετικά 4=πολύ θετικά 5=πάρα πολύ θετικά 2. Τα αποτελέσματα της οικονομικής ύφεσης στην μετά κρίση εποχή, που σημειώθηκαν στις χώρες της ΕΕ είναι τα ίδια με αυτά που σημειώθηκαν στην Ελλάδα; 1=καθόλου 2=λίγο 3=αρκετά 4=πολύ 5=πάρα πολύ 3. Σε τι βαθμό τα δανειακά πακέτα διάσωσης που υπεγράφησαν, πέτυχαν τους δημοσιονομικούς στόχους τους; 1=σε μηδενικό βαθμό 2=σε ελάχιστο βαθμό 3=σε μέτριο βαθμό 4=σε σχετικά θετικό βαθμό 5=σε πολύ θετικό βαθμό 4. Σε τι βαθμό τα δανειακά πακέτα διάσωσης που υπεγράφησαν, πέτυχαν τους διαθρωτικούς στόχους τους; 1=σε μηδενικό βαθμό 2=σε ελάχιστο βαθμό 3=σε μέτριο βαθμό 4=σε σχετικά θετικό βαθμό 5=σε πολύ θετικό βαθμό 93

94 Γ. Επιπτώσεις οικονομικής ύφεσης στην απασχόληση μετά την κρίση 1. Με βάση την εμπειρία σας σε ποιο βαθμό η οικονομική ύφεση στην Ελλάδα μετά την κρίση επηρέασε τον τομέα της απασχόλησης; 1=καθόλου 2=λίγο 3=αρκετά 4=πολύ 5=πάρα πολύ 2. Θεωρείτε ότι περισσότερα άτομα αναζήτησαν εργασίες μερικής απασχόλησης; Ναι Όχι 3. Θεωρείτε ότι οι εργασιακές σχέσεις επηρεάστηκαν όσο αναφορά τον χρονικό ορίζοντα των συμβάσεων εργασίας που υπογράφονται σήμερα; 1=καθόλου 2=λίγο 3=αρκετά 4=πολύ 5=πάρα πολύ 4. Σε ποιο βαθμό οι αλλαγές αυτές οδηγούν την χώρα σε μια νέα εποχή στον τομέα της απασχόλησης; 1=σε μηδενικό βαθμό 2=σε ελάχιστο βαθμό 3=σε μέτριο βαθμό 4=σε σχετικά θετικό βαθμό 5=σε πολύ θετικό βαθμό 5. Κρίνετε θετική την ανωτέρω εξέλιξη; Ναι Όχι Δ. Επιπτώσεις οικονομική ύφεσης στο κοινωνικό κράτος μετά την κρίση 1. Ποιος είναι ο αντίκτυπος της οικονομικής ύφεσης στις τιμές του πληθωρισμού μετά την κρίση; 94

95 1=καθόλου θετικός 2=λίγο θετικός 3=αρκετά θετικός 4=πολύ θετικός 5=πάρα πολύ θετικός 2. Θεωρείτε ότι με τα μέτρα που εφαρμόστηκαν και αποτυπώθηκαν στις τωρινές τιμές πληθωρισμού στην μετά κρίση εποχή στη χώρα, βοηθά η συγκεκριμένη μεταβλητή στην ανάπτυξη της χώρας; 1=καθόλου 2=λίγο 3=αρκετά 4=πολύ 5=πάρα πολύ 3. Σε τι βαθμό θα πρέπει να αλλάξει κάτι στην δομή του συγκεκριμένου συστήματος ώστε να επιτευχθούν τα επιθυμητά αποτελέσματα; 1=σε μηδενικό βαθμό 2=σε ελάχιστο βαθμό 3=σε μέτριο βαθμό 4=σε σχετικά μεγάλο βαθμό 5=σε πολύ μεγάλο βαθμό Ε. Επιπτώσεις οικονομικής ύφεσης στο σύστημα υγείας και ασφάλειας μετά την κρίση 1. Σε τι βαθμό η οικονομική ύφεση που εμφανίστηκε στην χώρα μας την τελευταία δεκαετία επηρέασε το σύστημα υγείας και ασφάλειας; 1=σε μηδενικό βαθμό 2=σε ελάχιστο βαθμό 3=σε μέτριο βαθμό 4=σε σχετικά μεγάλο βαθμό 5=σε πολύ μεγάλο βαθμό 2. Θεωρείτε το σύστημα υγείας αποδοτικό για τη χώρα σήμερα; 1=Καθόλου αποδοτικό 95

96 2=λίγο αποδοτικό 3=αρκετά αποδοτικό 4=πολύ αποδοτικό 5=πάρα πολύ αποδοτικό 3. Συμφωνείτε με ενδεχομένως νέες διαρθρωτικές αλλαγές στο σύστημα υγείας ώστε να ελαφρύνουν οικονομικά τον προϋπολογισμό της χώρας; 1=καθόλου 2=λίγο 3=αρκετά 4=πολύ 5=πάρα πολύ 4. Κρίνετε μια ενδεχόμενη ιδιωτικοποίηση του συστήματος υγείας ως θετική εξέλιξη; Ναι Όχι 5. Θεωρείτε το ασφαλιστικό σύστημα της χώρας αποδοτικό για τη χώρα σήμερα; 1=Καθόλου αποδοτικό 2=λίγο αποδοτικό 3=αρκετά αποδοτικό 4=πολύ αποδοτικό 5=πάρα πολύ αποδοτικό 6. Συμφωνείτε με ενδεχομένως νέες διαρθρωτικές αλλαγές στο σύστημα ασφάλειας ώστε να ελαφρύνουν οικονομικά τον προϋπολογισμό της χώρας; 1=καθόλου 2=λίγο 3=αρκετά 4=πολύ 5=πάρα πολύ Σας ευχαριστώ για το χρόνο σας! 96

97 Αποδελτίωση Ερωτηματολογίων Πίνακας 1: Φύλο ΦΥΛΟ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) ΑΝΤΡΑΣ 19 54,28 ΓΥΝΑΙΚΑ 16 45,72 ΣΥΝΟΛΟ Πίνακας 2: Ηλικία ΗΛΙΚΙΑ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) ΣΥΝΟΛΟ Πίνακας 3: Μορφωτικό Επίπεδο ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΟ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΟ ΑΛΛΟ ΣΥΝΟΛΟ Πίνακας 4: Επαγγελματική Εμπειρία ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) ΕΜΠΕΙΡΙΑ 1-10 ΈΤΗ ΈΤΗ ΈΤΗ ΣΥΝΟΛΟ

98 Πίνακας 5: Πώς θα χαρακτηρίζατε τα αποτελέσματα της οικονομικής ύφεσης στην μετά κρίση εποχή για την Ελλάδα; ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) ΚΑΘΟΛΟΥ ΘΕΤΙΚΑ ΛΙΓΟ ΘΕΤΙΚΑ ΑΡΚΕΤΑ ΘΕΤΙΚΑ ΠΟΛΥ ΘΕΤΙΚΑ ΠΑΡΑ ΠΟΛΥ ΘΕΤΙΚΑ 0 0 ΣΥΝΟΛΟ Πίνακας 6: Τα αποτελέσματα της οικονομικής ύφεσης στην μετά κρίση εποχή, που σημειώθηκαν στις χώρες της ΕΕ είναι τα ίδια με αυτά που σημειώθηκαν στην Ελλάδα; ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) ΚΑΘΟΛΟΥ ΛΙΓΟ ΑΡΚΕΤΑ ΠΟΛΥ ΠΑΡΑ ΠΟΛΥ 0 0 ΣΥΝΟΛΟ Πίνακας 7: Σε τι βαθμό τα δανειακά πακέτα διάσωσης που υπεγράφησαν, πέτυχαν τους δημοσιονομικούς στόχους τους; ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) ΣΕ ΜΗΔΕΝΙΚΟ ΒΑΘΜΟ ΣΕ ΕΛΑΧΙΣΤΟ ΒΑΘΜΟ ΣΕ ΜΕΤΡΙΟ ΒΑΘΜΟ ΣΕ ΣΧΕΤΙΚΑ ΘΕΤΙΚΟ ΒΑΘΜΟ ΣΕ ΠΟΛΥ ΘΕΤΙΚΟ ΒΑΘΜΟ ΣΥΝΟΛΟ

99 Πίνακας 8: Σε τι βαθμό τα δανειακά πακέτα διάσωσης που υπεγράφησαν, πέτυχαν τους διαθρωτικούς στόχους τους; ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) ΣΕ ΜΗΔΕΝΙΚΟ ΒΑΘΜΟ 0 0 ΣΕ ΕΛΑΧΙΣΤΟ ΒΑΘΜΟ ΣΕ ΜΕΤΡΙΟ ΒΑΘΜΟ ΣΕ ΣΧΕΤΙΚΑ ΘΕΤΙΚΟ ΒΑΘΜΟ ΣΕ ΠΟΛΥ ΘΕΤΙΚΟ ΒΑΘΜΟ 0 0 ΣΥΝΟΛΟ Πίνακας 9: Με βάση την εμπειρία σας σε ποιο βαθμό η οικονομική ύφεση στην Ελλάδα μετά την κρίση επηρέασε τον τομέα της απασχόλησης; ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) ΚΑΘΟΛΟΥ 0 0 ΛΙΓΟ ΑΡΚΕΤΑ ΠΟΛΥ ΠΑΡΑ ΠΟΛΥ ΣΥΝΟΛΟ Πίνακας 10: Θεωρείτε ότι περισσότερα άτομα αναζήτησαν εργασίες απασχόλησης; ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) ΝΑΙ ΟΧΙ 7 20 ΣΥΝΟΛΟ μερικής 99

100 Πίνακας 11: Θεωρείτε ότι οι εργασιακές σχέσεις επηρεάστηκαν όσο αναφορά τον χρονικό ορίζοντα των συμβάσεων εργασίας που υπογράφονται σήμερα; ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) ΚΑΘΟΛΟΥ 0 0 ΛΙΓΟ ΑΡΚΕΤΑ ΠΟΛΥ ΠΑΡΑ ΠΟΛΥ ΣΥΝΟΛΟ Πίνακας 12: Σε ποιο βαθμό οι αλλαγές αυτές οδηγούν την χώρα σε μια νέα εποχή στον τομέα της απασχόλησης; ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) ΣΕ ΜΗΔΕΝΙΚΟ ΒΑΘΜΟ ΣΕ ΕΛΑΧΙΣΤΟ ΒΑΘΜΟ ΣΕ ΜΕΤΡΙΟ ΒΑΘΜΟ ΣΕ ΣΧΕΤΙΚΑ ΘΕΤΙΚΟ ΒΑΘΜΟ ΣΕ ΠΟΛΥ ΘΕΤΙΚΟ ΒΑΘΜΟ ΣΥΝΟΛΟ Πίνακας 13: Κρίνετε θετική την ανωτέρω εξέλιξη; ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) ΝΑΙ ΟΧΙ ΣΥΝΟΛΟ

101 Πίνακας 14: Ποιος είναι ο αντίκτυπος της οικονομικής ύφεσης στις τιμές του πληθωρισμού μετά την κρίση; ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) ΚΑΘΟΛΟΥ ΘΕΤΙΚΟΣ ΛΙΓΟ ΘΕΤΙΚΟΣ ΑΡΚΕΤΑ ΘΕΤΙΚΟΣ ΠΟΛΥ ΘΕΤΙΚΟΣ 0 0 ΠΑΡΑ ΠΟΛΥ ΘΕΤΙΚΟΣ 0 0 ΣΥΝΟΛΟ Πίνακας 15: Θεωρείτε ότι με τα μέτρα που εφαρμόστηκαν και αποτυπώθηκαν στις τωρινές τιμές πληθωρισμού στην μετά κρίση εποχή στη χώρα, βοηθά η συγκεκριμένη μεταβλητή στην ανάπτυξη της χώρας; ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) ΚΑΘΟΛΟΥ ΛΙΓΟ ΑΡΚΕΤΑ ΠΟΛΥ ΠΑΡΑ ΠΟΛΥ 0 0 ΣΥΝΟΛΟ Πίνακας 16: Σε τι βαθμό θα πρέπει να αλλάξει κάτι στην δομή του συγκεκριμένου συστήματος ώστε να επιτευχθούν τα επιθυμητά αποτελέσματα; ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) ΣΕ ΜΗΔΕΝΙΚΟ ΒΑΘΜΟ 0 0 ΣΕ ΕΛΑΧΙΣΤΟ ΒΑΘΜΟ ΣΕ ΜΕΤΡΙΟ ΒΑΘΜΟ 7 20 ΣΕ ΣΧΕΤΙΚΑ ΘΕΤΙΚΟ ΒΑΘΜΟ ΣΕ ΠΟΛΥ ΘΕΤΙΚΟ ΒΑΘΜΟ ΣΥΝΟΛΟ

102 Πίνακας 17: Σε τι βαθμό η οικονομική ύφεση που εμφανίστηκε στην χώρα μας την τελευταία δεκαετία επηρέασε το σύστημα υγείας και ασφάλειας; ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) ΣΕ ΜΗΔΕΝΙΚΟ ΒΑΘΜΟ ΣΕ ΕΛΑΧΙΣΤΟ ΒΑΘΜΟ ΣΕ ΜΕΤΡΙΟ ΒΑΘΜΟ 7 20 ΣΕ ΣΧΕΤΙΚΑ ΘΕΤΙΚΟ ΒΑΘΜΟ ΣΕ ΠΟΛΥ ΘΕΤΙΚΟ ΒΑΘΜΟ ΣΥΝΟΛΟ Πίνακας 18: Θεωρείτε το σύστημα υγείας αποδοτικό για τη χώρα σήμερα; ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) ΚΑΘΟΛΟΥ ΛΙΓΟ ΑΡΚΕΤΑ ΠΟΛΥ ΠΑΡΑ ΠΟΛΥ 0 0 ΣΥΝΟΛΟ Πίνακας 19: Συμφωνείτε με ενδεχομένως νέες διαρθρωτικές αλλαγές στο σύστημα υγείας ώστε να ελαφρύνουν οικονομικά τον προϋπολογισμό της χώρας; ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) ΚΑΘΟΛΟΥ ΛΙΓΟ 7 20 ΑΡΚΕΤΑ ΠΟΛΥ ΠΑΡΑ ΠΟΛΥ 7 20 ΣΥΝΟΛΟ

103 Πίνακας 20: Κρίνετε μια ενδεχόμενη ιδιωτικοποίηση του συστήματος υγείας ως θετική εξέλιξη; ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) ΝΑΙ ΟΧΙ ΣΥΝΟΛΟ Πίνακας 21: Θεωρείτε το ασφαλιστικό σύστημα της χώρας αποδοτικό για τη χώρα σήμερα; ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) ΚΑΘΟΛΟΥ 7 20 ΛΙΓΟ ΑΡΚΕΤΑ ΠΟΛΥ ΠΑΡΑ ΠΟΛΥ 0 0 ΣΥΝΟΛΟ Πίνακας 22: Συμφωνείτε με ενδεχομένως νέες διαρθρωτικές αλλαγές στο σύστημα ασφάλειας ώστε να ελαφρύνουν οικονομικά τον προϋπολογισμό της χώρας; ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) ΚΑΘΟΛΟΥ ΛΙΓΟ ΑΡΚΕΤΑ 7 20 ΠΟΛΥ ΠΑΡΑ ΠΟΛΥ ΣΥΝΟΛΟ

104 Γραφήματα Ερωτηματολογίου - Α. Δημογραφικά Στοιχεία 1. Φύλο 46% 54% Άνδρες Γυναίκες 2. Ηλικία Ποσοστό (%) 3. Μορφωτικό Επίπεδο Άλλο Διδακτορικό Μεταπτυχιακό Προπτυχιακό Ποσοστό (%) 104

105 4. Επαγγελματική Εμπειρία 9% 40% 1-10 Έτη Έτη 20 Έτη 51% Β. Η κατάσταση της χώρας μετά την κρίση 1. Πώς θα χαρακτηρίζατε τα αποτελέσματα της οικονομικής ύφεσης στην μετά κρίση εποχή για την Ελλάδα; ΚΑΘΟΛΟΥ ΘΕΤΙΚΑ ΛΙΓΟ ΘΕΤΙΚΑ ΑΡΚΕΤΑ ΘΕΤΙΚΑ ΠΟΛΥ ΘΕΤΙΚΑ ΠΑΡΑ ΠΟΛΥ ΘΕΤΙΚΑ Ποσοστό (%) 105

106 2. Τα αποτελέσματα της οικονομικής ύφεσης στην μετά κρίση εποχή που σημειώθηκαν στις χώρες της ΕΕ, είναι τα ίδια με αυτά που σημειώθηκαν στην Ελλάδα; ΠΑΡΑ ΠΟΛΥ 0 ΠΟΛΥ 5.9 ΑΡΚΕΤΑ 14.2 ΛΙΓΟ 45.7 ΚΑΘΟΛΟΥ Ποσοστό (%) 3. Σε τι βαθμό τα δανειακά πακέτα διάσωσης που υπεγράφησαν, πέτυχαν τους δημοσιονομικούς στόχους τους; ΣΕ ΜΗΔΕΝΙΚΟ ΒΑΘΜΟ ΣΕ ΕΛΑΧΙΣΤΟ ΒΑΘΜΟ ΣΕ ΜΕΤΡΙΟ ΒΑΘΜΟ ΣΕ ΣΧΕΤΙΚΑ ΘΕΤΙΚΟ ΒΑΘΜΟ ΣΕ ΠΟΛΥ ΘΕΤΙΚΟ ΒΑΘΜΟ Ποσοστό (%) 106

107 4. Σε τι βαθμό τα δανειακά πακέτα διάσωσης που υπεγράφησαν, πέτυχαν τους διαθρωτικούς στόχους τους; ΣΕ ΜΗΔΕΝΙΚΟ ΒΑΘΜΟ ΣΕ ΕΛΑΧΙΣΤΟ ΒΑΘΜΟ ΣΕ ΜΕΤΡΙΟ ΒΑΘΜΟ ΣΕ ΣΧΕΤΙΚΑ ΘΕΤΙΚΟ ΒΑΘΜΟ ΣΕ ΠΟΛΥ ΘΕΤΙΚΟ ΒΑΘΜΟ Ποσοστό(%) Γ. Επιπτώσεις οικονομικής ύφεσης στην απασχόληση μετά την κρίση 1. Με βάση την εμπειρία σας σε ποιο βαθμό η οικονομική ύφεση στην Ελλάδα μετά την κρίση επηρέασε τον τομέα της απασχόλησης; Καθόλου Λίγο Αρκετά Πολύ Πάρα πολύ Ποσοστό(%) 107

108 2. Θεωρείτε ότι περισσότερα άτομα αναζήτησαν εργασίες μερικής απασχόλησης; 20% 80% Ναι Όχι 3. Θεωρείτε ότι οι εργασιακές σχέσεις επηρεάστηκαν όσο αναφορά τον χρονικό ορίζοντα των συμβάσεων εργασίας που υπογράφονται σήμερα; Καθόλου Λίγο Αρκετά Πολύ Πάρα Πολύ Ποσοστό(%) 108

109 4. Σε ποιο βαθμό οι αλλαγές αυτές οδηγούν την χώρα σε μια νέα εποχή στον τομέα της απασχόλησης; Σε πολύ μεγάλο βαθμό Σε σχετικά μεγάλο βαθμό Σε μέτριο βαθμό Σε ελάχιστο βαθμό Σε μηδενικό βαθμό Ποσοστό (%) 5. Κρίνετε θετική την ανωτέρω εξέλιξη; Ναι Όχι 109

110 Δ. Επιπτώσεις οικονομική ύφεσης στο κοινωνικό κράτος μετά την κρίση 1. Ποιος είναι ο αντίκτυπος της οικονομικής ύφεσης στην Ελλάδα μετά την κρίση στο κοινωνικό κράτος; Καθόλου Θετικός Λίγο Θετικός Αρκετά Θετικός Πολύ Θετικός Πάρα πολύ θετικός Ποσοστό (%) 2. Θεωρείτε ότι με τα μέτρα που εφαρμόστηκαν, το κοινωνικό κράτος στην μετά κρίση εποχή στη χώρα βοηθά στην ανάπτυξη της χώρας; Καθόλου Λίγο Αρκετά Πολύ Πάρα Πολύ Ποσοστό (%) 110

111 3. Σε τι βαθμό θα πρέπει να αλλάξει κάτι στην δομή του συγκεκριμένου συστήματος ώστε να επιτευχθούν τα επιθυμητά αποτελέσματα; ΣΕ ΜΗΔΕΝΙΚΟ ΒΑΘΜΟ ΣΕ ΕΛΑΧΙΣΤΟ ΒΑΘΜΟ ΣΕ ΜΕΤΡΙΟ ΒΑΘΜΟ ΣΕ ΘΕΤΙΚΟ ΒΑΘΜΟ ΣΕ ΠΟΛΥ ΘΕΤΙΚΟ ΒΑΘΜΟ Ποσοστό (%) Ε. Επιπτώσεις οικονομικής ύφεσης στο σύστημα υγείας και ασφάλειας μετά την κρίση 1. Σε τι βαθμό η οικονομική ύφεση που εμφανίστηκε στην χώρα μας την τελευταία δεκαετία επηρέασε το σύστημα υγείας και ασφάλειας; Σε μηδενικό βαθμό Σε ελάχιστο βαθμό Σε μέτριο βαθμό Σε θετικό βαθμό Σε πολύ θετικό βαθμό Ποσοστό (%) 111

112 2. Θεωρείτε το σύστημα υγείας αποδοτικό για τη χώρα σήμερα; Καθόλου Λίγο Αρκετά Πολύ Πάρα πολύ Ποσοστό (%) 3. Συμφωνείτε με ενδεχομένως νέες διαρθρωτικές αλλαγές στο σύστημα υγείας ώστε να ελαφρύνουν οικονομικά τον προϋπολογισμό της χώρας; Καθόλου Λίγο Αρκετά Πολύ Πάρα πολύ Ποσοστό (%) 112

113 4. Κρίνετε μια ενδεχόμενη ιδιωτικοποίηση του συστήματος υγείας ως θετική εξέλιξη; 57% 43% Ναι Όχι 5. Θεωρείτε το ασφαλιστικό σύστημα της χώρας αποδοτικό για τη χώρα σήμερα; ΠΑΡΑ ΠΟΛΥ 0 ΠΟΛΥ 2.9 ΑΡΚΕΤΑ 17.1 ΛΙΓΟ 60 ΚΑΘΟΛΟΥ Ποσοστό (%) 113

114 6. Συμφωνείτε με ενδεχομένως νέες διαρθρωτικές αλλαγές στο σύστημα ασφάλειας ώστε να ελαφρύνουν οικονομικά τον προϋπολογισμό της χώρας; Καθόλου Λίγο Αρκετά Πολύ Πάρα πολύ Ποσοστό (%) Επίσης, χρησιμοποιήθηκαν τιμές για συγκεκριμένες μεταβλητές που καταγράφονται αναλυτικά, κατηγοριοποιημένες ανά ημερομηνία στο παρακάτω αρχείο Excel. Ανάλυση Γραμμικής Παλινδρόμησης - Excel File 114

Ευρωπαϊκή Οικονομία. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Σχολή Οικονομικών & Πολιτικών Επιστημών Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης & Δημόσιας Διοίκησης.

Ευρωπαϊκή Οικονομία. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Σχολή Οικονομικών & Πολιτικών Επιστημών Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης & Δημόσιας Διοίκησης. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Σχολή Οικονομικών & Πολιτικών Επιστημών Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης & Δημόσιας Διοίκησης Ευρωπαϊκή Οικονομία Νίκος Κουτσιαράς σε συνεργασία με την Ειρήνη Τσακνάκη Πηγές- Βιβλιογραφία

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ 1η Μελέτη «Εξελίξεις και Τάσεις της Αγοράς»

ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ 1η Μελέτη «Εξελίξεις και Τάσεις της Αγοράς» ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ 1η Μελέτη «Εξελίξεις και Τάσεις της Αγοράς» Εισαγωγή: Η 1η Μελέτη «Εξελίξεις και Τάσεις της Αγοράς» εκπονήθηκε από το Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας του Δήμου Αθηναίων τον Ιούλιο

Διαβάστε περισσότερα

Βασικά Χαρακτηριστικά

Βασικά Χαρακτηριστικά Βασικά Χαρακτηριστικά Η οικονομία της Κύπρου μπορεί να χαρακτηριστεί, γενικά, ως μικρή, ανοικτή και δυναμική, με τις υπηρεσίες να αποτελούν την κινητήριο δύναμή της. Με την προσχώρηση της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή

Διαβάστε περισσότερα

Οικονομικές Κρίσεις και Διεθνές Σύστημα Ενότητα 10: Η κρίση Χρέους της Ελλάδας και της Ευρωζώνης

Οικονομικές Κρίσεις και Διεθνές Σύστημα Ενότητα 10: Η κρίση Χρέους της Ελλάδας και της Ευρωζώνης Οικονομικές Κρίσεις και Διεθνές Σύστημα Ενότητα 10: Η κρίση Χρέους της Ελλάδας και της Ευρωζώνης Δημήτριος Κατσίκας Σχολή Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης

Διαβάστε περισσότερα

Α) ΒΑΣΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΙΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ

Α) ΒΑΣΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΙΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΛΙΤΟΤΗΤΑΣ Μελέτη του ΔΝΤ για 17 χώρες του ΟΑΣΑ επισημαίνει ότι για κάθε ποσοστιαία μονάδα αύξησης του πρωτογενούς πλεονάσματος, το ΑΕΠ μειώνεται κατά 2 ποσοστιαίες μονάδες και

Διαβάστε περισσότερα

Οικονοµική κρίση Ιστορική αναδροµή

Οικονοµική κρίση Ιστορική αναδροµή Οικονοµική κρίση Ιστορική αναδροµή Ηχώραμαςβρίσκεταιωςγνωστόνστομέσονμιας δεινής οικονομικής κρίσης. Βέβαια δεν είναι η πρώτη φορά, ούτεγιατηνελλάδα, αλλάούτεκαιγιατην παγκόσμια οικονομία. Με συντομία

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 1

ΓΕΝΙΚΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 1 Οκτώβριος 2010 1. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΓΕΝΙΚΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 1 Η ελληνική οικονομία βρίσκεται αντιμέτωπη με μια από τις μεγαλύτερες κρίσεις τις τελευταίες δεκαετίες. Κύρια χαρακτηριστικά της κρίσης

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ 8 η Μελετη «Εξελιξεις και Τασεις της Αγορας»

ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ 8 η Μελετη «Εξελιξεις και Τασεις της Αγορας» ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ 8 η Μελετη «Εξελιξεις και Τασεις της Αγορας» Το βασικό συμπέρασμα: Η επιβολή ελέγχων στην κίνηση κεφαλαίων μετά την ανακήρυξη του δημοψηφίσματος στο τέλος του Ιουνίου διέκοψε την ασθενική

Διαβάστε περισσότερα

Η ΚΡΙΣΗ ΞΕΠΕΡΑΣΤΗΚΕ ΚΑΘΩΣ ΛΕΝΕ;

Η ΚΡΙΣΗ ΞΕΠΕΡΑΣΤΗΚΕ ΚΑΘΩΣ ΛΕΝΕ; Η ΚΡΙΣΗ ΞΕΠΕΡΑΣΤΗΚΕ ΚΑΘΩΣ ΛΕΝΕ; Καθώς έχουν περάσει, από το 2008 οπότε και ξέσπασε η μεγαλύτερη καπιταλιστική κρίση μετά την κρίση του 1929, οι πάντες σχεδόν συμπεριφέρονται σαν να έχει ξεπεραστεί η κρίση

Διαβάστε περισσότερα

Δελτίο τύπου. Το 2016 η ανάκαμψη της κυπριακής οικονομίας

Δελτίο τύπου. Το 2016 η ανάκαμψη της κυπριακής οικονομίας Δελτίο τύπου Λευκωσία, 13 Μαρτίου 2015 Το 2016 η ανάκαμψη της κυπριακής οικονομίας Αναθεωρούνται οι προβλέψεις της ΕΥ για την πορεία του κυπριακού ΑΕΠ το 2015 από αύξηση 0,3% σε μείωση 0,4%. Για το 2016

Διαβάστε περισσότερα

«Η αγορά Εργασίας σε Κρίση»

«Η αγορά Εργασίας σε Κρίση» «Η αγορά Εργασίας σε Κρίση» Θέμα: «Εξελίξεις και προοπτικές στην Ανταγωνιστικότητα» Παναγιώτης Πετράκης Καθηγητής Τμήματος Οικονομικών Επιστημών, ΕΚΠΑ 9 Ιουλίου 2012 1 Περιεχόμενα Διάλεξης 1. Η εξέλιξη

Διαβάστε περισσότερα

Αν. Καθ. Μαρία Καραμεσίνη ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ. Ημερίδα ΕΙΕΑΔ,«Η αγορά εργασίας σε κρίση», Αθήνα, 9 Ιουλίου 2012

Αν. Καθ. Μαρία Καραμεσίνη ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ. Ημερίδα ΕΙΕΑΔ,«Η αγορά εργασίας σε κρίση», Αθήνα, 9 Ιουλίου 2012 Αν. Καθ. Μαρία Καραμεσίνη ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Ημερίδα ΕΙΕΑΔ,«Η αγορά εργασίας σε κρίση», Αθήνα, 9 Ιουλίου 2012 Ιστορική κρίση της αγοράς εργασίας ύψος της ανεργίας χωρίς ιστορικό προηγούμενο (22.6%) πολύ

Διαβάστε περισσότερα

Ομιλία κ. Οδυσσέα Κυριακόπουλου. στην εκδήλωση του Economia Business Tank. και της Ελληνικής Ένωσης Τραπεζών. με θέμα :

Ομιλία κ. Οδυσσέα Κυριακόπουλου. στην εκδήλωση του Economia Business Tank. και της Ελληνικής Ένωσης Τραπεζών. με θέμα : Ομιλία κ. Οδυσσέα Κυριακόπουλου στην εκδήλωση του Economia Business Tank και της Ελληνικής Ένωσης Τραπεζών με θέμα : «Η διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση και η Ελλάδα» Αμφιθέατρο Μεγάρου Καρατζά, Αιόλου 82-84

Διαβάστε περισσότερα

Εάν το ποσοστό υποχρεωτικών καταθέσεων είναι 25% και υπάρξει μια αρχική κατάθεση όψεως 2.000 σε μια εμπορική Τράπεζα, τότε η μέγιστη ρευστότητα που μπορεί να δημιουργηθεί από αυτή την κατάθεση είναι: Α.

Διαβάστε περισσότερα

- Εξέλιξη βασικών μακροοικονομικών δεικτών

- Εξέλιξη βασικών μακροοικονομικών δεικτών - Εξέλιξη βασικών μακροοικονομικών δεικτών Σύμφωνα με προσωρινά στοιχεία, το δ τρίμηνο 2014, το βουλγαρικό ΑΕΠ ενισχύθηκε κατά 1,3% σε ετήσια βάση και κατά 0,4% σε τριμηνιαία βάση. Σε ό,τι αφορά το σύνολο

Διαβάστε περισσότερα

Αγορές. in DEEP ANALYSIS. Μείωση του Συστημικού Κινδύνου στις Διεθνείς Αγορές. Α γ ο ρ έ ς. Κύρια Σημεία

Αγορές. in DEEP ANALYSIS. Μείωση του Συστημικού Κινδύνου στις Διεθνείς Αγορές. Α γ ο ρ έ ς. Κύρια Σημεία Είναι Πράγματι οι Γερμανοί Φτωχότεροι από τους Έλληνες, in DEEP ANALYSIS Αγορές Μείωση του Συστημικού Κινδύνου στις Διεθνείς Αγορές του Στρατή Κωνσταντίνου in DEEP ANALYSIS Η κατανομή του πλούτου μεταξύ

Διαβάστε περισσότερα

ΔΟΜΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ:

ΔΟΜΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Θέματα Εθνικής Σχολής Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης 24 ος Διαγωνισμός Εξεταζόμενο μάθημα: Μικροοικονομική Μακροοικονομική και Δημόσια Οικονομική Θέμα 3ο (κληρώθηκε) α) Ποια μέσα διαθέτει η Ευρωπαϊκή

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΕΠΙ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΤΟΥ ΕΡΕΥΝΗΤΗ ΣΩΤΗΡΗ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ ΜΕ ΤΙΤΛΟ ΔΥΝΗΤΙΚΟ ΠΡΟΪΌΝ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ (ΓΙΑ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΕΠΙ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΤΟΥ ΕΡΕΥΝΗΤΗ ΣΩΤΗΡΗ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ ΜΕ ΤΙΤΛΟ ΔΥΝΗΤΙΚΟ ΠΡΟΪΌΝ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ (ΓΙΑ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΕΠΙ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΤΟΥ ΕΡΕΥΝΗΤΗ ΣΩΤΗΡΗ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ ΜΕ ΤΙΤΛΟ ΔΥΝΗΤΙΚΟ ΠΡΟΪΌΝ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ (ΓΙΑ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ) Η μελέτη έχει ως στόχο να εκτιμήσει το

Διαβάστε περισσότερα

Διεθνής Οικονομική. Paul Krugman Maurice Obsfeld

Διεθνής Οικονομική. Paul Krugman Maurice Obsfeld Paul Krugman Maurice Obsfeld Διεθνής Οικονομική Κεφάλαιο 21 Η Διεθνής Αγορά Κεφαλαίου και τα κέρδη από το Εμπόριο Διεθνής Τραπεζική Λειτουργία και Διεθνής Κεφαλαιαγορά Φιλίππου Ευαγγελία Α.Μ. 1207 Μ069

Διαβάστε περισσότερα

Σύντομος πίνακας περιεχομένων

Σύντομος πίνακας περιεχομένων Σύντομος πίνακας περιεχομένων Πρόλογος 19 Οδηγός περιήγησης 25 Πλαίσια 28 Ευχαριστίες της ενδέκατης αγγλικής έκδοσης 35 Βιογραφικά συγγραφέων 36 ΜΕΡΟΣ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 37 1 Η οικονομική επιστήμη και η οικονομία

Διαβάστε περισσότερα

ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΑ ΜΕΓΕΘΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 2008-2013

ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΑ ΜΕΓΕΘΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 2008-2013 NUNTIUS ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΕΠΕΥ ΤΜΗΜΑ ΜΕΛΕΤΩΝ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΕΩΝ ΤΗΛ: 210-3350599 ΦΑΞ: 210-3254846 E-MAIL: nunt12@otenet.gr WEBSITE: www.nuntius.gr Αθήνα, 31/03/2010 ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΑ ΜΕΓΕΘΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 2008-2013

Διαβάστε περισσότερα

Μακροοικονομικές προβλέψεις για την κυπριακή οικονομία

Μακροοικονομικές προβλέψεις για την κυπριακή οικονομία Μακροοικονομικές προβλέψεις για την κυπριακή οικονομία Οι μακροοικονομικές προβλέψεις για την ανάπτυξη της κυπριακής οικονομίας έχουν αναθεωρηθεί σημαντικά προς τα κάτω τόσο για το 2012 όσο και για το

Διαβάστε περισσότερα

Φθινοπωρινές Οικονομικές Προβλέψεις 2014: Αργή ανάκαμψη με πολύ χαμηλό πληθωρισμό

Φθινοπωρινές Οικονομικές Προβλέψεις 2014: Αργή ανάκαμψη με πολύ χαμηλό πληθωρισμό Φθινοπωρινές Οικονομικές Προβλέψεις 2014: Αργή ανάκαμψη με πολύ χαμηλό πληθωρισμό Οι φθινοπωρινές οικονομικές προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δείχνουν ισχνή οικονομική ανάπτυξη για το υπόλοιπο του

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 5. Αποταμίευση και επένδυση σε μια ανοικτή οικονομία

Κεφάλαιο 5. Αποταμίευση και επένδυση σε μια ανοικτή οικονομία Κεφάλαιο 5 Αποταμίευση και επένδυση σε μια ανοικτή οικονομία Περίγραμμα κεφαλαίου Ισοζύγιο Πληρωμών Ισορροπία της αγοράς αγαθών σε μια ανοικτή οικονομία Αποταμίευση και επένδυση σε μια μικρή ανοικτή οικονομία

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΥΓΚΥΡΙΑΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΥΓΚΥΡΙΑΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ 1 ΙΔΡΥΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΥΓΚΥΡΙΑΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 218 Χορηγός: 8 Νοεμβρίου 218 2 Το ΙΟΒΕ διεξάγει κάθε μήνα από το 1981 Έρευνες

Διαβάστε περισσότερα

Αριθμός Εργαζόμενων ΕΛΛΑΔΑ & Δ. ΕΥΡΩΠΗ 3 7 1.162 Η.Π.Α. 2 4 1.715 ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ 5 6 1.629 ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ 3 8 1.031 ΣΥΝΟΛΟ 13 24 5.

Αριθμός Εργαζόμενων ΕΛΛΑΔΑ & Δ. ΕΥΡΩΠΗ 3 7 1.162 Η.Π.Α. 2 4 1.715 ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ 5 6 1.629 ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ 3 8 1.031 ΣΥΝΟΛΟ 13 24 5. ΤΙΤΑΝ Α.Ε. ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΤΑΙΡΙΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΟΜΙΛΟ Η ΤΙΤΑΝ Α.Ε. είναι ένας Όμιλος εταιριών με μακρόχρονη πορεία στη βιομηχανία τσιμέντου. Ιδρύθηκε το 1902 και η έδρα του βρίσκεται στα Άνω Πατήσια. Ο Όμιλος

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΕΘΝΗ ΤΡΑΠΕΖΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

ΔΙΕΘΝΗ ΤΡΑΠΕΖΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ Ενότητα 11: Διεθνείς Χρηματοδοτικοί Οργανισμοί Μιχαλόπουλος Γεώργιος Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ 7 η Μελέτη «Εξελίξεις και Τάσεις της Αγοράς»

ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ 7 η Μελέτη «Εξελίξεις και Τάσεις της Αγοράς» ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ 7 η Μελέτη «Εξελίξεις και Τάσεις της Αγοράς» Εισαγωγή: Η 7η Μελέτη «Εξελίξεις και Τάσεις της Αγοράς» εκπονήθηκε από το Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας του Δήμου Αθηναίων τον Οκτώβριο

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΓΟΡΑ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ: ΕΛΠΙΔΕΣ ΑΝΑΚΑΜΨΗΣ ΑΠΟ ΤΑ ΜΕΣΑ ΤΟΥ 2010

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΓΟΡΑ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ: ΕΛΠΙΔΕΣ ΑΝΑΚΑΜΨΗΣ ΑΠΟ ΤΑ ΜΕΣΑ ΤΟΥ 2010 ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ Διεύθυνση Στρατηγικής και Οικονομικής Ανάλυσης ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΓΟΡΑ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ: ΕΛΠΙΔΕΣ ΑΝΑΚΑΜΨΗΣ ΑΠΟ ΤΑ ΜΕΣΑ ΤΟΥ 1 Η οικοδομή έχει εισέλθει σε περίοδο σημαντικής διόρθωσης Η οικοδομική

Διαβάστε περισσότερα

Προτάσεις πολιτικής για τη διαχείριση προβληµατικών χαρτοφυλακίων δανείων

Προτάσεις πολιτικής για τη διαχείριση προβληµατικών χαρτοφυλακίων δανείων Προτάσεις πολιτικής για τη διαχείριση προβληµατικών χαρτοφυλακίων δανείων Κερασίνα Ραυτοπούλου Σύµβουλος Αντιπροέδρου της Κυβέρνησης στον Χρηµατοπιστωτικό Τοµέα 1 Εισαγωγή Στην Ελλάδα η οικονοµική κρίση

Διαβάστε περισσότερα

Δ Ε Λ Τ Ι Ο Τ Υ Π Ο Υ «Το ΕΒΕΠ θέτει την ανάγκη διαμόρφωσης νέου τοπίου στα επιτόκια χορηγήσεων επιχειρηματικών δανείων»

Δ Ε Λ Τ Ι Ο Τ Υ Π Ο Υ «Το ΕΒΕΠ θέτει την ανάγκη διαμόρφωσης νέου τοπίου στα επιτόκια χορηγήσεων επιχειρηματικών δανείων» Πειραιάς, 10 Ιουνίου 2013 Δ Ε Λ Τ Ι Ο Τ Υ Π Ο Υ «Το ΕΒΕΠ θέτει την ανάγκη διαμόρφωσης νέου τοπίου στα επιτόκια χορηγήσεων επιχειρηματικών δανείων» Στην Ελλάδα, τα επιτόκια χορηγήσεων παραμένουν σε υψηλό

Διαβάστε περισσότερα

Ίδρυµα Οικονοµικών & Βιοµηχανικών Ερευνών. Τριµηνιαία Έκθεση για την Ελληνική Οικονοµία 01-2012

Ίδρυµα Οικονοµικών & Βιοµηχανικών Ερευνών. Τριµηνιαία Έκθεση για την Ελληνική Οικονοµία 01-2012 Ίδρυµα Οικονοµικών & Βιοµηχανικών Ερευνών Τριµηνιαία Έκθεση για την Ελληνική Οικονοµία 01-2012 Το διεθνές περιβάλλον επιδεινώνεται 2011 Νέα επιβράδυνση ανάπτυξης παγκόσµιας οικονοµίας στο δ τρίµηνο του

Διαβάστε περισσότερα

IMF Survey. Ο μεταρρυθμισμένος δανεισμός του ΝΤ λειτούργησε καλά στην κρίση

IMF Survey. Ο μεταρρυθμισμένος δανεισμός του ΝΤ λειτούργησε καλά στην κρίση IMF Survey ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΝΤ Ο μεταρρυθμισμένος δανεισμός του ΝΤ λειτούργησε καλά στην κρίση Τμήμα στρατηγικής, πολιτικής και επανεξέτασης του ΝΤ 28 Σεπτεμβρίου 2009 Η στήριξη του ΔΝΤ επέτρεψε

Διαβάστε περισσότερα

ΟΜΙΛΙΑ ΧΡΗΣΤΟΥ ΠΟΛΥΖΩΓΟΠΟΥΛΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ Ο.Κ.Ε. ΑΘΗΝΑ 25 ΙΟΥΝΙΟΥ 2009 «Ο

ΟΜΙΛΙΑ ΧΡΗΣΤΟΥ ΠΟΛΥΖΩΓΟΠΟΥΛΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ Ο.Κ.Ε. ΑΘΗΝΑ 25 ΙΟΥΝΙΟΥ 2009 «Ο ΟΜΙΛΙΑ ΧΡΗΣΤΟΥ ΠΟΛΥΖΩΓΟΠΟΥΛΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ Ο.Κ.Ε. ΑΘΗΝΑ 25 ΙΟΥΝΙΟΥ 2009 «Ο ρόλος του χρηματοπιστωτικού συστήματος για την έξοδο από την κρίση και η συμβολή του για μακροχρόνια οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη»

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ Ο ΠΙΣΤΩΤΙΚΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΣΤΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Ο ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ Ο ΠΙΣΤΩΤΙΚΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΣΤΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Ομοσπονδία Τραπεζοϋπαλληλικών Οργανώσεων Ελλάδος Ο ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ Ο ΠΙΣΤΩΤΙΚΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΣΤΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η ΜΕΓΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΟΣ ΜΕΣΩ ΤΗΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

Δημόσιο Χρέος & Δανεισμός. Ετήσια Ενημερωτική Έκδοση

Δημόσιο Χρέος & Δανεισμός. Ετήσια Ενημερωτική Έκδοση Δημόσιο Χρέος & Δανεισμός Ετήσια Ενημερωτική Έκδοση 2018 Υπουργείο Οικονομικών Οργανισμός Διαχείρισης Δημοσίου Χρέους Δημόσιο Χρέος & Δανεισμός 2018 Η ετήσια έκθεση βρίσκεται διαθέσιμη στις ιστοσελίδες

Διαβάστε περισσότερα

Το διεθνές οικονομικό περιβάλλον κατά το 2013 και η Ελλάδα

Το διεθνές οικονομικό περιβάλλον κατά το 2013 και η Ελλάδα Βασικές διαπιστώσεις Μέρος Πρώτο Το διεθνές οικονομικό περιβάλλον κατά το 2013 και η Ελλάδα Η παγκόσμια οικονομική δραστηριότητα παρέμεινε ασθενής και επιβραδύνθηκε περαιτέρω το 2013 (2,9% από 3,2% το

Διαβάστε περισσότερα

Χαιρετισμός Προέδρου. 15 η Ετήσια Γενική Συνέλευση 9 Σεπτεμβρίου Αγαπητοί Μέτοχοι

Χαιρετισμός Προέδρου. 15 η Ετήσια Γενική Συνέλευση 9 Σεπτεμβρίου Αγαπητοί Μέτοχοι Χαιρετισμός Προέδρου 15 η Ετήσια Γενική Συνέλευση 9 Σεπτεμβρίου 2015 Αγαπητοί Μέτοχοι Το 2014 ήταν το δεύτερο έτος δημοσιονομικής προσαρμογής της κυπριακής οικονομίας μετά την τραπεζική και τη δημοσιονομική

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΥΓΚΥΡΙΑΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΥΓΚΥΡΙΑΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ 1 ΙΔΡΥΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΥΓΚΥΡΙΑΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ ΜΑΙΟΣ 2018 Χορηγός: 13 Ιουνίου 2018 2 Το ΙΟΒΕ διεξάγει κάθε μήνα από το 1981 Έρευνες Οικονομικής

Διαβάστε περισσότερα

Νικόλαος ΡΟΔΟΥΣΑΚΗΣ Κέντρο Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών (ΚΕΠΕ)

Νικόλαος ΡΟΔΟΥΣΑΚΗΣ Κέντρο Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών (ΚΕΠΕ) Υποτίμηση Μισθού έναντι Υποτίμησης Νομίσματος, Τιμές και Κατανομή Εισοδήματος: Συγκριτική Ανάλυση Εισροών- Εκροών της Ελληνικής και Ιταλικής Οικονομίας Θεόδωρος ΜΑΡΙΟΛΗΣ Τμήμα Δημόσιας Διοίκησης, Πάντειο

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΥΓΚΥΡΙΑΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΥΓΚΥΡΙΑΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ 1 ΙΔΡΥΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΥΓΚΥΡΙΑΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2018 Χορηγός: 8 Οκτωβρίου 2018 2 Το ΙΟΒΕ διεξάγει κάθε μήνα από το 1981 Έρευνες

Διαβάστε περισσότερα

Αποτελέσματα Έτους 2009

Αποτελέσματα Έτους 2009 Αποτελέσματα Έτους 2009 Καθαρά κέρδη Ομίλου 362εκ. 1 το 2009 (-45% έναντι του 2008) Κέρδη Δ τριμήνου 82εκ. ή 25εκ. μετά την έκτακτη φορολογική εισφορά των 57εκ. Σταθερά κέρδη προ προβλέψεων 1,6δισ. Μείωση

Διαβάστε περισσότερα

SEE Economic Review, Αύγουστος 2012 Recoupling Fast. Περίληψη στα Ελληνικά

SEE Economic Review, Αύγουστος 2012 Recoupling Fast. Περίληψη στα Ελληνικά SEE Economic Review, Αύγουστος 2012 Recoupling Fast Περίληψη στα Ελληνικά Αν ποτέ υπήρχε ένα επιχείρημα που υποστηρίζει την αποσύνδεση των αναδυόμενων οικονομιών από τις αναπτυγμένες χώρες, σίγουρα αυτό

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΙΓΜΑ ΠΡΙΝ ΤΙΣ ΔΙΟΡΘΩΣΕΙΣ

ΔΕΙΓΜΑ ΠΡΙΝ ΤΙΣ ΔΙΟΡΘΩΣΕΙΣ Πρόλογος Ευχαριστίες Βιογραφικά συγγραφέων ΜΕΡΟΣ 1 Εισαγωγή 1 Η οικονομική επιστήμη και η οικονομία 1.1 Πώς αντιμετωπίζουν οι οικονομολόγοι τις επιλογές 1.2 Τα οικονομικά ζητήματα 1.3 Σπανιότητα και ανταγωνιστική

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενα. Το Χρηματοπιστωτικό Σύστημα

Περιεχόμενα. Το Χρηματοπιστωτικό Σύστημα ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Το Χρηματοπιστωτικό Σύστημα 1.1 Ροή των χρηματικών πόρων...20 1.1.1 Άμεση χρηματοδότηση...20 1.1.2 Έμμεση χρηματοδότηση...22 1.2 Μορφές χρηματοοικονομικών οργανισμών...23 1.2.1 Οργανισμοί που

Διαβάστε περισσότερα

Εαρινές προβλέψεις : H ευρωπαϊκή ανάκαµψη διατηρεί τη δυναµική της, αν και υπάρχουν νέοι κίνδυνοι

Εαρινές προβλέψεις : H ευρωπαϊκή ανάκαµψη διατηρεί τη δυναµική της, αν και υπάρχουν νέοι κίνδυνοι IP/11/565 Βρυξέλλες, 13 Μαΐου 2011 Εαρινές προβλέψεις 2011-12: H ευρωπαϊκή ανάκαµψη διατηρεί τη δυναµική της, αν και υπάρχουν νέοι κίνδυνοι Η οικονοµία της ΕΕ αναµένεται ότι θα εδραιώσει περαιτέρω τη σταδιακή

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ. ΕΚΔΙΔΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΤΟΥ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΚΥΠΡΟΥ, ΤΕΥΧΟΣ αρ.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ. ΕΚΔΙΔΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΤΟΥ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΚΥΠΡΟΥ, ΤΕΥΧΟΣ αρ. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΕΚΔΙΔΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΤΟΥ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΚΥΠΡΟΥ, ΤΕΥΧΟΣ αρ. 30, ΙΟΥΝΙΟΣ 2010 ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Σύμφωνα με την έκθεση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου

Διαβάστε περισσότερα

Οι αιτίες του χρέους των χωρών της περιφέρειας: Συμμετοχή στην ΟΝΕ και ελλείμματα του ιδιωτικού τομέα

Οι αιτίες του χρέους των χωρών της περιφέρειας: Συμμετοχή στην ΟΝΕ και ελλείμματα του ιδιωτικού τομέα ΣΥΝΟΨΗ 21 ΣΥΝΟΨΗ Οι αιτίες του χρέους των χωρών της περιφέρειας: Συμμετοχή στην ΟΝΕ και ελλείμματα του ιδιωτικού τομέα 1. Η αναταραχή στην Ευρωζώνη οφείλεται στην παγκόσμια κρίση χρηματιστικοποίησης η

Διαβάστε περισσότερα

Η διεθνής οικονομία σήμερα

Η διεθνής οικονομία σήμερα Η διεθνής οικονομία σήμερα 1. Η διεθνής οικονομία τα τελευταία 2 έτη Από το 2001, η διεθνής οικονομία βρίσκεται σε περίοδο σημαντικής επιβράδυνσης. Η οικονομική κάμψη ξεκίνησε στις ΗΠΑ, εξαπλώθηκε στην

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΠΡΟΒΟΛΈΣ ΕΜΠΕΙΡΟΓΝΩΜΟΝΩΝ ΤΟΥ ΕΥΡΩΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΖΩΝΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩ

ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΠΡΟΒΟΛΈΣ ΕΜΠΕΙΡΟΓΝΩΜΟΝΩΝ ΤΟΥ ΕΥΡΩΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΖΩΝΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΠΡΟΒΟΛΈΣ ΕΜΠΕΙΡΟΓΝΩΜΟΝΩΝ ΤΟΥ ΕΥΡΩΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΖΩΝΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩ Οι εµπειρογνώµονες του Ευρωσυστήµατος κατάρτισαν προβολές για τις µακροοικονοµικές εξελίξεις στη ζώνη του ευρώ, µε βάση

Διαβάστε περισσότερα

Η ελληνική οικονομία και η απασχόληση Ετήσια Έκθεση 2019 Βασικά συμπεράσματα και εμπειρικά ευρήματα της Έκθεσης

Η ελληνική οικονομία και η απασχόληση Ετήσια Έκθεση 2019 Βασικά συμπεράσματα και εμπειρικά ευρήματα της Έκθεσης Η ελληνική οικονομία και η απασχόληση Ετήσια Έκθεση 2019 Βασικά συμπεράσματα και εμπειρικά ευρήματα της Έκθεσης Αν και το 2019 είναι έτος εκλογικό, δεν δημιουργεί αισιοδοξία το γεγονός ότι δεν γίνεται

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΜΙΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΜΙΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ Χωρίζεται σε δύο μεγάλες περιοχές: -ΜΙΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ -ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΜΙΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ Η συμπεριφορά της οικονομικής μονάδας (καταναλωτής, νοικοκυριό, επιχείρηση, αγορά). Εξετάζει θέματα

Διαβάστε περισσότερα

Η Ελληνική Οικονομία στο Διεθνές Οικονομικό σύστημα Σημειώσεις

Η Ελληνική Οικονομία στο Διεθνές Οικονομικό σύστημα Σημειώσεις Η Ελληνική Οικονομία στο Διεθνές Οικονομικό σύστημα Σημειώσεις Ακαδημαϊκό Έτος: 2018-2019 [Γ' εξάμηνο - Χειμερινό] Διδάσκων: Δημήτριος Σιδέρης Α. Το υπόδειγμα Συναθροιστικής Ζήτησης και Συναθροιστικής

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΝΤΡΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ 14 Οκτωβρίου 2013

ΚΕΝΤΡΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ 14 Οκτωβρίου 2013 14 Οκτωβρίου 2013 Γραµµατοσειρά: Calibri, 14 pt, Γραµµατοσειρά: Calibri, 14 pt, Έντονα, Πλάγια, Ελληνικά Οι προβλέψεις του ΚΕΠΕ για τις βραχυπρόθεσμες προοπτικές των βασικών μακροοικονομικών μεγεθών της

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΠΡΟΒΟΛΕΣ ΕΜΠΕΙΡΟΓΝΩΜΟΝΩΝ ΤΟΥ EΥΡΩΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΖΩΝΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩ

ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΠΡΟΒΟΛΕΣ ΕΜΠΕΙΡΟΓΝΩΜΟΝΩΝ ΤΟΥ EΥΡΩΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΖΩΝΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΠΡΟΒΟΛΕΣ ΕΜΠΕΙΡΟΓΝΩΜΟΝΩΝ ΤΟΥ EΥΡΩΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΖΩΝΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩ Οι εµπειρογνώµονες του Ευρωσυστήµατος κατάρτισαν προβολές για τις µακροοικονοµικές εξελίξεις στη ζώνη του ευρώ, µε βάση

Διαβάστε περισσότερα

του ΑΔΑΜΙΔΗ ΙΩΑΝΝΗ,ΑΡ.ΜΗΤΡΩΟΥ :AUD115 Επιβλέπων Καθηγητής: Λαζαρίδης Ιωάννης Θεσσαλονίκη, 2016

του ΑΔΑΜΙΔΗ ΙΩΑΝΝΗ,ΑΡ.ΜΗΤΡΩΟΥ :AUD115 Επιβλέπων Καθηγητής: Λαζαρίδης Ιωάννης Θεσσαλονίκη, 2016 ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΤΩΝ ΑΚΟΛΟΥΘΟΥΜΕΝΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΣΤΙΣ ΕΞΑΓΟΡΕΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΩΝΕΥΣΕΙΣ ΤΟΥ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟΥ ΚΛΑΔΟΥ ΔΙΕΘΝΩΣ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ: H ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΠΕΙΡΑΙΩΣ του ΑΔΑΜΙΔΗ ΙΩΑΝΝΗ,ΑΡ.ΜΗΤΡΩΟΥ :AUD115

Διαβάστε περισσότερα

Αποτελέσματα B Τριμήνου 2009

Αποτελέσματα B Τριμήνου 2009 Αποτελέσματα B Τριμήνου 2009 Αύξηση καθαρών κερδών σε 88εκ., 9% υψηλότερα σε σχέση με το Α τρίμηνο Διπλασιασμός οργανικών κερδών σε 61εκ. το Β τρίμηνο, από 33εκ. το Α τρίμηνο Αύξηση χορηγήσεων Ομίλου προς

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΕΔΙΟ ΕΚΘΕΣΗΣ. EL Eνωμένη στην πολυμορφία EL. Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο 2019/0000(INI)

ΣΧΕΔΙΟ ΕΚΘΕΣΗΣ. EL Eνωμένη στην πολυμορφία EL. Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο 2019/0000(INI) Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο 2019-2024 Επιτροπή Οικονομικής και Νομισματικής Πολιτικής 2019/0000(INI) 19.8.2019 ΣΧΕΔΙΟ ΕΚΘΕΣΗΣ σχετικά με τις οικονομικές πολιτικές της ζώνης του ευρώ (2019/0000(INI)) Επιτροπή

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΥΓΚΥΡΙΑΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΥΓΚΥΡΙΑΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ ΙΔΡΥΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΥΓΚΥΡΙΑΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ ΜΑΡΤΙΟΣ 218 Χορηγός: 18 Απριλίου 218 1 Το ΙΟΒΕ διεξάγει κάθε µήνα από το 1981 Έρευνες Οικονοµικής

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στη Διεθνή Μακροοικονομική. Ισοζύγιο Πληρωμών, Συναλλαγματικές Ισοτιμίες, Διεθνείς Χρηματαγορές και το Διεθνές Νομισματικό Σύστημα

Εισαγωγή στη Διεθνή Μακροοικονομική. Ισοζύγιο Πληρωμών, Συναλλαγματικές Ισοτιμίες, Διεθνείς Χρηματαγορές και το Διεθνές Νομισματικό Σύστημα Εισαγωγή στη Διεθνή Μακροοικονομική Ισοζύγιο Πληρωμών, Συναλλαγματικές Ισοτιμίες, Διεθνείς Χρηματαγορές και το Διεθνές Νομισματικό Σύστημα 1 Αντικείµενο Διεθνούς Μακροοικονοµικής Η διεθνής µακροοικονοµική

Διαβάστε περισσότερα

Σύντομος πίνακας περιεχομένων

Σύντομος πίνακας περιεχομένων Σύντομος πίνακας περιεχομένων Πρόλογος 15 Οδηγός περιήγησης 21 Πλαίσια 24 Ευχαριστίες της ενδέκατης αγγλικής έκδοσης 27 Βιογραφικά συγγραφέων 28 ΜΕΡΟΣ 4 ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ 29 15 Εισαγωγή στη μακροοικονομική

Διαβάστε περισσότερα

Βασικές Αρχές για την Αποδοτικότερη Αξιοποίηση των Επενδύσεων

Βασικές Αρχές για την Αποδοτικότερη Αξιοποίηση των Επενδύσεων Βασικές Αρχές για την Αποδοτικότερη Αξιοποίηση των Επενδύσεων 1 Θέματα παρουσίασης Η Παγκόσμια Αγορά ο κύκλος της οικονομίας και των επενδύσεων Το Τρίπτυχο της Επένδυσης : Κατανομή Διασπορά Χρονικός Ορίζοντας

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΜΗΜΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΩΝ: ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΑΖΑΝΑΣ

ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΜΗΜΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΩΝ: ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΑΖΑΝΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΜΗΜΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΩΝ: ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΑΖΑΝΑΣ Μακροχρόνια οικονομική μεγέθυνση Οι χώρες εμφανίζουν μεγέθυνση με πολύ

Διαβάστε περισσότερα

Τα αίτια της πρόσφατης παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης

Τα αίτια της πρόσφατης παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης Τα αίτια της πρόσφατης παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης Χρήστος Καμπόλης Επίκουρος Καθηγητής Οικονομικών & Χρηματοοικονομικής, ALBA Graduate Business School, και Επιστημονικός Συνεργάτης, International

Διαβάστε περισσότερα

Κρίση στην Ευρωζώνη. Συνέπειες για τη στρατηγική θέση της Ευρώπης στον παγκόσμιο χάρτη.

Κρίση στην Ευρωζώνη. Συνέπειες για τη στρατηγική θέση της Ευρώπης στον παγκόσμιο χάρτη. Κρίση στην Ευρωζώνη. Συνέπειες για τη στρατηγική θέση της Ευρώπης στον παγκόσμιο χάρτη. Ιωάννης Τσαμουργκέλης Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστήμιο Αιγαίου Ελληνική Ένωση Επιχειρηματιών, Οικονομική Διάσκεψη

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΕΘΝΗ ΤΡΑΠΕΖΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

ΔΙΕΘΝΗ ΤΡΑΠΕΖΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ Ενότητα 9: Σύγχρονα Προβλήματα στη Διεθνή Τραπεζική (2) Μιχαλόπουλος Γεώργιος Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες,

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 7

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 7 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ 1.1. Γενικά... 21 1.2. Η σχέση της οικονομικής με τις άλλες κοινωνικές επιστήμες... 26 1.3. Οικονομική Περιγραφή και Ανάλυση...

Διαβάστε περισσότερα

Χρηματοοικονομικοί Κίνδυνοι Εισαγωγικά Στοιχεία των Παραγώγων. Χρηματοοικονομικών Προϊόντων Χρήση και Σημασία των Παραγώγων...

Χρηματοοικονομικοί Κίνδυνοι Εισαγωγικά Στοιχεία των Παραγώγων. Χρηματοοικονομικών Προϊόντων Χρήση και Σημασία των Παραγώγων... Πρόλογος Γ Έκδοσης... 19 κεφάλαιο 1 ΠΑΡΑΓΩΓΑ ΚΑΙ ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΕΣ ΑΓΟΡΕΣ 1.1 Εξελίξεις στο Χρηματοπιστωτικό Χώρο και Χρηματοοικονομικοί Κίνδυνοι... 27 1.2 Εισαγωγικά Στοιχεία των Παραγώγων Χρηματοοικονομικών

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΜΗΜΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΩΝ: ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΑΖΑΝΑΣ

ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΜΗΜΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΩΝ: ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΑΖΑΝΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΜΗΜΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΩΝ: ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΑΖΑΝΑΣ Μακροοικονομική Θεωρία Τι σημαίνει "οικονομική ολοκλήρωση"; Ο βαθμός

Διαβάστε περισσότερα

Δ. Κ. ΜΑΡΟΥΛΗΣ Διευθυντής Διεύθυνση Οικονομικών Μελετών Alpha Bank. H Ελληνική Εμπειρία ως Οδηγός για την Κύπρο

Δ. Κ. ΜΑΡΟΥΛΗΣ Διευθυντής Διεύθυνση Οικονομικών Μελετών Alpha Bank. H Ελληνική Εμπειρία ως Οδηγός για την Κύπρο Δ. Κ. ΜΑΡΟΥΛΗΣ Διευθυντής Διεύθυνση Οικονομικών Μελετών Alpha Bank H Ελληνική Εμπειρία ως Οδηγός για την Κύπρο Διάρθρωση Παρουσίασης Α. Γιατί επιδιώκεται η ένταξη στη Ζώνη του Ευρώ από μικρές οικονομίες

Διαβάστε περισσότερα

Γραφείο Προϋπολογισμού του Κράτους στη Βουλή. Παρουσίαση Έκθεσης Α τριμήνου 2018 Τετάρτη 30/5/2018

Γραφείο Προϋπολογισμού του Κράτους στη Βουλή. Παρουσίαση Έκθεσης Α τριμήνου 2018 Τετάρτη 30/5/2018 Γραφείο Προϋπολογισμού του Κράτους στη Βουλή Παρουσίαση Έκθεσης Α τριμήνου 2018 Τετάρτη 30/5/2018 Σκοπός Τεκμηριωμένη ενημέρωση του Κοινοβουλίου και των πολιτών για τις σημαντικότερες μακροοικονομικές,

Διαβάστε περισσότερα

EL Eνωμένη στην πολυμορφία EL A8-0302/7. Τροπολογία. Marco Valli, Marco Zanni, Rolandas Paksas εξ ονόματος της Ομάδας EFDD

EL Eνωμένη στην πολυμορφία EL A8-0302/7. Τροπολογία. Marco Valli, Marco Zanni, Rolandas Paksas εξ ονόματος της Ομάδας EFDD 16.11.2016 A8-0302/7 7 Παράγραφος 1 α (νέα) 1α. καταγγέλλει το γεγονός ότι η ευρωζώνη συνεχίσει να πλήττεται από υψηλά επίπεδα ανεργίας και υπερβολικά χαμηλό πληθωρισμό, ως άμεση συνέπεια της υιοθέτησης

Διαβάστε περισσότερα

9473/19 ΘΚ/νκ 1 ECOMP 1A

9473/19 ΘΚ/νκ 1 ECOMP 1A Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βρυξέλλες, 17 Μαΐου 2019 (OR. en) 9473/19 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ Αποστολέας: Αποδέκτης: Γενική Γραμματεία του Συμβουλίου Αντιπροσωπίες αριθ. προηγ. εγγρ.: 9021/19 Θέμα:

Διαβάστε περισσότερα

ΟΜΙΛΙΑ ΠΡΟΕΔΡΟΥ Ο.Κ.Ε. κ. ΧΡΗΣΤΟΥ ΠΟΛΥΖΩΓΟΠΟΥΛΟΥ ΣΤΗΝ ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΤΗΣ Ο.Κ.Ε. ΜΕ ΘΕΜΑ: «ΤΟ ΛΙΑΝΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ

ΟΜΙΛΙΑ ΠΡΟΕΔΡΟΥ Ο.Κ.Ε. κ. ΧΡΗΣΤΟΥ ΠΟΛΥΖΩΓΟΠΟΥΛΟΥ ΣΤΗΝ ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΤΗΣ Ο.Κ.Ε. ΜΕ ΘΕΜΑ: «ΤΟ ΛΙΑΝΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΟΜΙΛΙΑ ΠΡΟΕΔΡΟΥ Ο.Κ.Ε. κ. ΧΡΗΣΤΟΥ ΠΟΛΥΖΩΓΟΠΟΥΛΟΥ ΣΤΗΝ ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΤΗΣ Ο.Κ.Ε. ΜΕ ΘΕΜΑ: «ΤΟ ΛΙΑΝΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΩΣ ΣΥΝΙΣΤΩΣΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΣΕ ΠΕΡΙΟΔΟΥΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ» ΠΕΜΠΤΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΑΣΕ/ICAP CEO Index Τέλος 2 ου τριμήνου Τριμηνιαίος Δείκτης Οικονομικού Κλίματος

ΕΑΣΕ/ICAP CEO Index Τέλος 2 ου τριμήνου Τριμηνιαίος Δείκτης Οικονομικού Κλίματος ΕΑΣΕ/ICAP CEO Index Τέλος 2 ου τριμήνου Τριμηνιαίος Οικονομικού Κλίματος Η έρευνα για την κατάρτιση του δείκτη πραγματοποιείται από την Εταιρεία Ανώτατων Στελεχών Επιχειρήσεων (ΕΑΣΕ), φορέα που εκφράζει

Διαβάστε περισσότερα

(Πολιτική. Οικονομία ΙΙ) Τμήμα ΜΙΘΕ. Καθηγητής Σπύρος Βλιάμος. Αρχές Οικονομικής ΙΙ. 14/6/2011Εαρινό Εξάμηνο 2010-2011. (Πολιτική Οικονομία ΙΙ) 1

(Πολιτική. Οικονομία ΙΙ) Τμήμα ΜΙΘΕ. Καθηγητής Σπύρος Βλιάμος. Αρχές Οικονομικής ΙΙ. 14/6/2011Εαρινό Εξάμηνο 2010-2011. (Πολιτική Οικονομία ΙΙ) 1 Αρχές Οικονομικής ΙΙ (Πολιτική Οικονομία ΙΙ) Καθηγητής Σπύρος Βλιάμος Τμήμα ΜΙΘΕ Καθηγητής Σπύρος Βλιάμος 2010-2011 Αρχές Οικονομικής ΙΙ (Πολιτική Οικονομία ΙΙ) 1 Θεματικές Ενότητες Επισκόπηση της Μακροοικονομικής-Τα

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΜΗΜΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΩΝ: ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΑΖΑΝΑΣ

ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΜΗΜΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΩΝ: ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΑΖΑΝΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΜΗΜΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΩΝ: ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΑΖΑΝΑΣ Σταθεροποιητική πολιτική Πολιτική για τη σταθεροποίηση του προϊόντος

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΗ ΣΕ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ ΥΠΟ ΤΗΝ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΣΥΝΘΗΚΩΝ

ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΗ ΣΕ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ ΥΠΟ ΤΗΝ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΣΥΝΘΗΚΩΝ ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΗ ΣΕ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ ΥΠΟ ΤΗΝ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΣΥΝΘΗΚΩΝ Σύντομη Περιγραφή της μελέτης περίπτωσης / Εκπαιδευτικοί στόχοι Η συγκεκριμένη μελέτη επιχειρεί μία εστιασμένη προσέγγιση στον

Διαβάστε περισσότερα

Ομιλία «Economist» 11/05/2015. Κυρίες και Κύριοι,

Ομιλία «Economist» 11/05/2015. Κυρίες και Κύριοι, Ομιλία «Economist» 11/05/2015 Κυρίες και Κύριοι, Μετά από 6 χρόνια βαθιάς ύφεσης, το 2014, η Ελληνική οικονομία επέστρεψε σε θετικούς ρυθμούς, οι οποίοι μπορούν να ενισχυθούν. Παράλληλα, διαφαίνονται προοπτικές

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΥΓΚΥΡΙΑΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΥΓΚΥΡΙΑΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ ΙΔΡΥΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΥΓΚΥΡΙΑΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 17 Χορηγός: 22 Ιανουαρίου 18 1 Το ΙΟΒΕ διεξάγει κάθε μήνα από το 1981 Έρευνες

Διαβάστε περισσότερα

Σύνοψη και προοπτικές για το μέλλον

Σύνοψη και προοπτικές για το μέλλον Σύνοψη και προοπτικές για το μέλλον Δημήτρης Βαγιανός (LSE), Νίκος Βέττας (ΟΠΑ & ΙΟΒΕ), Κώστας Μεγήρ (Yale), Χριστόφορος Πισσαρίδης (LSE) Αθήνα, 2 Οκτωβρίου 2017 Εθνικό Εισόδημα 48.000 ΑΕΠ κατά κεφαλή

Διαβάστε περισσότερα

Η ΑΜΕΣΩΣ ΕΠΟΜΕΝΗ ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΓΟΡΑ ΜΕΤΟΧΩΝ

Η ΑΜΕΣΩΣ ΕΠΟΜΕΝΗ ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΓΟΡΑ ΜΕΤΟΧΩΝ Η ΑΜΕΣΩΣ ΕΠΟΜΕΝΗ ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΓΟΡΑ ΜΕΤΟΧΩΝ Οι Παράμετροι που Δημιουργούν τις Νέες Προσδοκίες Το επόμενο και τελικό στοίχημα --μέχρι το επόμενο-- που καλείται να προεξοφλήσει το Ελληνικό Χρηματιστήριο

Διαβάστε περισσότερα

Αποτελέσματα Εννεαμήνου 2009

Αποτελέσματα Εννεαμήνου 2009 Αποτελέσματα Εννεαμήνου Καθαρά κέρδη 111εκ. το Γ τρίμηνο, αυξημένα κατά 26,6% έναντι του Β τριμήνου Αύξηση προ προβλέψεων κερδών στο τρίμηνο κατά 6,4% σε 414εκ., ιστορικά τα υψηλότερα σε τριμηνιαία βάση

Διαβάστε περισσότερα

Μακροοικονομικές Προβλέψεις για την Κυπριακή Οικονομία

Μακροοικονομικές Προβλέψεις για την Κυπριακή Οικονομία Μακροοικονομικές Προβλέψεις για την Κυπριακή Οικονομία Υποθέσεις εργασίας Οι μακροοικονομικές προβλέψεις για την Κύπρο βασίζονται στις κοινές υποθέσεις εργασίας του Ευρωσυστήματος για μεγέθη που αφορούν

Διαβάστε περισσότερα

Οι οικονομολόγοι μελετούν...

Οι οικονομολόγοι μελετούν... Οι οικονομολόγοι μελετούν... Πώς αποφασίζουν οι άνθρωποι. Πώς αλληλεπιδρούν μεταξύ τους οι άνθρωποι. Ποιες δυνάμεις επηρεάζουν την οικονομία συνολικά. Ποιο είναι το αντικείμενο της μακροοικονομικής; Μακροοικονομική:

Διαβάστε περισσότερα

Ευρωπαϊκή Οικονομία. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Σχολή Οικονομικών & Πολιτικών Επιστημών Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης & Δημόσιας Διοίκησης.

Ευρωπαϊκή Οικονομία. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Σχολή Οικονομικών & Πολιτικών Επιστημών Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης & Δημόσιας Διοίκησης. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Σχολή Οικονομικών & Πολιτικών Επιστημών Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης & Δημόσιας Διοίκησης Ευρωπαϊκή Οικονομία Νίκος Κουτσιαράς σε συνεργασία με την Ειρήνη Τσακνάκη Πηγές- Βιβλιογραφία

Διαβάστε περισσότερα

Αποτελέσµατα Ευρώ σε Χρηµατοοικονοµικές αγορές οµολόγων

Αποτελέσµατα Ευρώ σε Χρηµατοοικονοµικές αγορές οµολόγων Αποτελέσµατα Ευρώ σε Χρηµατοοικονοµικές αγορές οµολόγων 1. Μεταβολές στα χαρτοφυλάκια 2. Μεταβολές στο εύρος µεταξύ επιτοκίων στην Ευρωζώνη Ευρώ και διεθνείς αγορές οµολόγων 1η Ιανουαρίου 1999, 11 χώρες

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 16 Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΣΤΗ ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΖΗΤΗΣΗ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 16 Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΣΤΗ ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΖΗΤΗΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 16 Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΣΤΗ ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΖΗΤΗΣΗ Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΣΤΗ ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΖΗΤΗΣΗ O Υπουργός Οικονομικών ανακοίνωσε στην

Διαβάστε περισσότερα

Ενημερωτικό δελτίο 1 ΓΙΑΤΙ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ Η ΕΕ ΕΝΑ ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ;

Ενημερωτικό δελτίο 1 ΓΙΑΤΙ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ Η ΕΕ ΕΝΑ ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ; Ενημερωτικό δελτίο 1 ΓΙΑΤΙ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ Η ΕΕ ΕΝΑ ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ; Από την έναρξη της παγκόσμιας οικονομικής και χρηματοπιστωτικής κρίσης, η ΕΕ βρίσκεται αντιμέτωπη με χαμηλά επίπεδα επενδύσεων. Απαιτούνται

Διαβάστε περισσότερα

Ορισμένα από τα βασικά Συμπεράσματα της Έκθεσης του ΙΝΕ ΓΣΕΕ για την Ελληνική Οικονομία και την Απασχόληση 2017

Ορισμένα από τα βασικά Συμπεράσματα της Έκθεσης του ΙΝΕ ΓΣΕΕ για την Ελληνική Οικονομία και την Απασχόληση 2017 Ορισμένα από τα βασικά Συμπεράσματα της Έκθεσης του ΙΝΕ ΓΣΕΕ για την Ελληνική Οικονομία και την Απασχόληση 2017 Η ασκούμενη πολιτική δημοσιονομικής λιτότητας έχει φτάσει σε ακραία όρια τόσο ως προς τη

Διαβάστε περισσότερα

Αναβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας των επιχειρήσεων τη διετία και θετικές προοπτικές για το 2018.

Αναβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας των επιχειρήσεων τη διετία και θετικές προοπτικές για το 2018. Αναβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας των επιχειρήσεων τη διετία 2016-2017 και θετικές προοπτικές για το 2018. Η ICAP, στις 7 Ιουλίου 2011, στο ξεκίνημα της κρίσης που ακόμη ταλανίζει την εθνική μας

Διαβάστε περισσότερα

Εαρινές προβλέψεις : από την ύφεση προς τη βραδεία ανάκαμψη

Εαρινές προβλέψεις : από την ύφεση προς τη βραδεία ανάκαμψη ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ - ΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ Εαρινές προβλέψεις 2012-13: από την ύφεση προς τη βραδεία ανάκαμψη Bρυξέλλες, 11 Μαΐου 2012 Ως επακόλουθο της συρρίκνωσης της παραγωγής τους τελευταίους μήνες του 2011,

Διαβάστε περισσότερα

«Οι προοπτικές της ελληνικής οικονομίας το 2008» του Γκίκα Α. Χαρδούβελη

«Οι προοπτικές της ελληνικής οικονομίας το 2008» του Γκίκα Α. Χαρδούβελη «Οι προοπτικές της ελληνικής οικονομίας το 2008» του Γκίκα Α. Χαρδούβελη Καθηγητής στο Τμήμα Χρηματοοικονομικής και Τραπεζικής Διοικητικής του Πανεπιστημίου Πειραιώς και Οικονομικός Σύμβουλος του Ομίλου

Διαβάστε περισσότερα

EPSILON EUROPE PLC. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ Έτος που έληξε στις 31 Δεκεμβρίου 2017

EPSILON EUROPE PLC. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ Έτος που έληξε στις 31 Δεκεμβρίου 2017 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ Έτος που έληξε στις ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΕΛΙΔΑ Ενοποιημένη κατάσταση αποτελεσμάτων και λοιπών συνολικών εσόδων 1 Ενοποιημένη κατάσταση χρηματοοικονομικής θέσης 2

Διαβάστε περισσότερα

Αποτελέσματα Εννεαμήνου 2008

Αποτελέσματα Εννεαμήνου 2008 Αθήνα, 30 Οκτωβρίου Αποτελέσματα Εννεαμήνου Αύξηση Καθαρών Κερδών Ομίλου κατά 4,6% σε 647εκ., παρά τις αντίξοες συνθήκες στο παγκόσμιο τραπεζικό και χρηματοπιστωτικό σύστημα Ενίσχυση Οργανικών Κερδών κατά

Διαβάστε περισσότερα

Δομή του δημοσίου χρέους στην Ελλάδα Σύνθεση και διάρκεια λήξης

Δομή του δημοσίου χρέους στην Ελλάδα Σύνθεση και διάρκεια λήξης Δομή του δημοσίου χρέους στην Ελλάδα Σύνθεση και διάρκεια λήξης Στην Ελλάδα η μη ρεαλιστική πρόβλεψη του ταμειακού ελλείμματος κατά το έτος 2009, εξαιτίας της υπερεκτίμησης των εσόδων και της αύξησης των

Διαβάστε περισσότερα

Οι ελληνικές τράπεζες δεν κινδυνεύουν από την κρίση

Οι ελληνικές τράπεζες δεν κινδυνεύουν από την κρίση Οι ελληνικές τράπεζες δεν κινδυνεύουν από την κρίση Η φερεγγυότητα των ελληνικών τραπεζών δεν κινδυνεύει απ' αυτή την κρίση, διότι δεν υπάρχουν οι δίαυλοι για τη μετάδοση στην Ελλάδα των προβλημάτων που

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΥΓΚΥΡΙΑΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΥΓΚΥΡΙΑΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ 1 ΙΔΡΥΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΥΓΚΥΡΙΑΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2019 Χορηγός: 16 Μαΐου 2019 2 Το ΙΟΒΕ διεξάγει κάθε μήνα από το 1981 Έρευνες Οικονομικής

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΑΓΟΡΩΝ

ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΑΓΟΡΩΝ ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Π.Μ.Σ. ΔΕΣ ερωτήματα στο μάθημα ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΑΓΟΡΩΝ από το βιβλίο των PAUL R. KRUGMAN & «ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ Θεωρία και Πολιτική» MAURICE

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΥΓΚΥΡΙΑΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΥΓΚΥΡΙΑΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ 1 ΙΔΡΥΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΥΓΚΥΡΙΑΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 218 Χορηγός: 18 Ιανουαρίου 219 2 Το ΙΟΒΕ διεξάγει κάθε μήνα από το 1981 Έρευνες

Διαβάστε περισσότερα