Π π ο φ ό ν η α κ ς τ έ λ η ρ

Transcript

1 1 Π π ο φ ό ν η α κ ς τ έ λ η ρ Π Α Ρ Α Γ Ω Γ Η, Υ Η Μ Ι Κ Η Τ Σ Α Η Κ Α Ι Υ Ρ Η Δ Ι Σ Ο Τ Κ Δ Ρ Ι Ο Τ Σ Ω Ν Μ Δ Λ Ι Ω Ν Αλδξέαο Θξαζπβνχινπ Δξγαζηήξην Μειηζζνθνκίαο-εξνηξνθίαο ρνιή Γεσπνλίαο ΑΡΙΣΟΣΔΛΔΙΟ ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΘΔΑΛΟΝΙΚΗ Σν θεξί απνηειεί κεηά ην κέιη, ην δεχηεξν νηθνλνκηθήο ζεκαζίαο πξντφλ γηα ηνλ κειηζζνθφκν. Σν πξντφλ απηφ έρεη επξεία ρξήζε ζηελ θαξκαθνβηνκεραλία ζηε βηνκεραλία θαιιπληηθψλ θαη θεξηψλ. Υξεζηκνπνηείηαη επίζεο ζε ηνπηθά αλαηζζεηηθά, ζε απνζκεηηθά ρψξνπ, ζε νδνληφπαζηεο, ζε αληειηαθά ιάδηα, ζε θξέκεο μπξίζκαηνο, ζε βεξλίθηα γηα δάπεδα, έπηπια θαη απηνθίλεηα, ζε καζηίρεο, ζε εληνκνθηφλα θαη κπνγηέο δσγξαθηθήο θαη ζε πνιιά άιια πξντφληα θαζεκεξηλήο ρξήζεο. Η παπαγυγή ηος κεπιού Ο Αξηζηνηέιεο πίζηεπε φηη νη κέιηζζεο ζπιιέγνπλ ην θεξί απφ ηα ινπινχδηα. Η άπνςε απηή επηθξάηεζε κέρξη ηελ αλαγέλλεζε. Σν 1744 ν Γεξκαλφο επηζηήκνλαο Hornbostel δηαπίζησζε φηη ην θεξί παξάγεηαη απφ ηηο ίδηεο ηηο κέιηζζεο ήκεξα γλσξίδνπκε φηη ην θεξί παξάγεηαη απφ ηέζζεξηο θεξνγφλνπο αδέλεο πνπ βξίζθνληαη ζηελ θνηιηά ησλ κειηζζψλ (εηθ.1) Σν θεξί εγθξίλεηαη ζε κνξθή «ιεπηνχ» ην νπνίν νη κέιηζζεο δπκψλνπλ θαη αλακηγλχνπλ κε εγθξίζεηο ησλ ζηεινγφλσλ αδέλσλ ηνπο θαη ζηε ζπλέρεηα ην ρξεζηκνπνηνχλ γηα ην θηίζηκν ησλ θεξπζξψλ θαη ην ζθξάγηζκα ησλ θειηψλ γφλνπ θαη κειηνχ. Σν θεξί πνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα θαιπθζεί ην ψξηκν κέιη έρεη αληηβηνηηθέο νπζίεο πνπ ζπκβάινπλ ζηε ζπληήξεζε ηνπ κειηνχ (Olariu et al 1983) Δηθφλα 1. Κάησ κέξνο ηεο θνηιίαο ηεο κέιηζζαο φπνπ θαίλεηαη ε έγθξηζε θεξηνχ απφ ηνπο θεξνγφλνπο αδέλεο. Παπαγυγή ποιοηικού κεπιού. Σν θεξί πνπ παξάγνπλ νη κέιηζζεο είλαη άξηζην επεξεάδεηαη φκσο απφ ηελ αλζξψπηλε επέκβαζε. Βαζηθέο γλψζεηο πνπ πξέπεη λα έρεη ν κειηζζνθφκνο ζρεηηθά κε ηελ εμαγσγή θαη ηελ επεμεξγαζία ηνπ θεξηνχ ψζηε λα κελ επεξεάζεη αξλεηηθά ηελ πνηφηεηά ηνπ είλαη:

2 2 α) Γηαρσξηζκφο ησλ πνιχ καχξσλ θεξεζξψλ απφ ηηο αλνηρηφρξσκεο. Οη ζθνηεηλφρξσκεο θεξήζξεο δίλνπλ θεξί ρακειήο πνηφηεηαο. β) Γηα λα δηαηεξεζεί ην θπζηθφ ρξψκα ηνπ θεξηνχ λα ρξεζηκνπνηνχληαη δνρεία απφ αινπκίλην, θαζζίηεξν θαη αλνμείδσην αηζάιη. Σα κεηαιιηθά δνρεία απφ ραιθφ θαη κπξνχληδν πξέπεη λ απνθεχγνληαη γηαηί δίλνπλ πξάζηλε απφρξσζε ζην θεξί, ελψ εθείλα απφ ζίδεξν θαη ςεπδάξγπξν πξνζδίδνπλ γθξίδν ρξσκαηηζκφ γ) Σν ιηψζηκν ησλ θεξεζξψλ πξέπεη λα γίλεη ακέζσο κεηά ηνλ ηξχγν. Η απνζήθεπζε θεξεζξψλ κε αζθξάγηζην ή ηξπγεκέλν κέιη, πξέπεη λα απνθεχγεηαη, γηαηί ην κέιη απνξξνθά πγξαζία απφ ην πεξηβάιινλ, μηλίδεη θαη αθήλεη ηελ δπζάξεζηε νζκή ηνπ ζην θεξί. δ) Οη απνζεθεκέλεο θεξήζξεο πνπ πξννξίδνληαη γηα ιηψζηκν, ζα πξέπεη λα πξνζηαηεπηνχλ απφ ηνλ θεξφζθσξν ζε ρακειέο ζεξκνθξαζίεο (5-7 ν C). Γελ ζπλίζηαηαη ε ρξεζηκνπνίεζε θεξνζθσξίλεο (παξαδηρισξνβελδφιην), ζεηαθηνχ ή νπνηαζδήπνηε άιιεο ρεκηθήο νπζίαο σο πξνζηαηεπηηθά γηα ηηο απνζεθεκέλεο θεξήζξεο. ε) Γελ ζπληζηάηαη ε πξνζζήθε ζεηηθνχ, νμηθνχ ή άιινπ νμένο ζηηο θεξήζξεο πνπ πξννξίδνληαη γηα ιηψζηκν. Γελ ζπληζηάηαη επίζεο ε πξνζζήθε ησλ νμέσλ απηψλ θαηά ηε δηαδηθαζία εμαγσγήο ηνπ θεξηνχ. ζη) Μεγάιεο πνζφηεηεο πξφπνιεο λα απνκαθξχλνληαη απφ ηα πιαίζηα, γηαηί φηαλ ε πξφπνιε ιηψζεη κε ην θεξί ηνπ πξνζδίδεη μέλε νζκή θαη ηνπ αιινηψλεη ην ρξψκα. δ) Σν θεξί είλαη πνιχ εχθιεθην γη απηφ δελ πξέπεη λα ζεξκαίλεηαη απ επζείαο ζηε θιφγα, αιιά πάληα ζε δνρεία κε δηπιά ηνηρψκαηα πνπ πεξηέρνπλ λεξφ (κπελ-καξί) ή αθφκε θαιχηεξα κέζα ζην ίδην ην λεξφ. Δξαγυγή ηος κεπιού. Οη θεξήζξεο κεηά απφ 2 έσο 4 ρξφληα παξακνλή ηνπο κέζα ζηελ θπςέιε ζα πξέπεη λα απνκαθξχλνληαη. ηηο παιηέο θεξήζξεο ηα θειηά ζηελεχνπλ απφ ηα θνπθνχιηα πνπ αθήλνπλ πίζσ ηνπο νη αλαπηπζζφκελεο ιάξβεο, κε απνηέιεζκα νη κέιηζζεο πνπ εθθνιάπηνληαη λα είλαη κηθξφηεξεο θαη λα απνδίδνπλ ιηγφηεξν (εηθ. 2). Παξάιιεια ζην θεξί ζπγθεληξψλνληαη παζνγφλνη κηθξννξγαληζκνί, ππνιείκκαηα θαξκάθσλ θαη βαξέα κέηαιια.

3 3 Δηθφλα 2. Παιηά θεξήζξα φπνπ θαίλεηαη ε αιινίσζε ηεο εμαγσληθήο δνκήο ησλ θειηψλ. Ο κειηζζνθφκνο ζπιιέγεη ην θεξί απφ ηηο παιηέο απηέο θεξήζξεο κε ηνπο εμήο ηξφπνπο: Ηιηαθφο θεξνηήθηεο. Ο ειηαθφο θεξνηήθηεο (εηθ. 3) είλαη έλαο απιφο θαη εχθνιν ηξφπνο γηα ηελ παξαγσγή θεξηνχ πςειήο πνηφηεηαο. Φαίλεηαη φηη ε ειηαθή αθηηλνβνιία βνεζά ζην λα δηαηεξεζεί ην ρξψκα θαη ην άξσκα ηνπ θεξηνχ. Σα βαζηθά πιενλεθηήκαηα ηεο κεζφδνπ είλαη ην ρακειφ θφζηνο ηεο ζπζθεπήο θαη ε ηαπηφρξνλε ιεχθαλζε ηνπ θεξηνχ κε ηελ επίδξαζε ησλ αρηίλσλ ηνπ ήιηνπ. Έρεη φκσο θαη δχν βαζηθά κεηνλεθηήκαηα: α) εκαληηθή πνζφηεηα ηνπ θεξηνχ παξακέλεη ζηα ππνιείκκαηα ησλ θεξεζξψλ. Τπνινγίδεηαη φηη ζηηο παιηέο καχξεο θεξήζξεο ην κηζφ κέρξη ηα ηξία ηέηαξηα ηνπ ζπλνιηθνχ θεξηνχ ζπγθξαηείηαη ζηα θνπθνχιηα πνπ παξακέλνπλ ζηνλ θεξνηήθηε. β) Η απνηειεζκαηηθφηεηά ηνπ εμαξηάηαη απφ ηελ ειηνθάλεηα ηεο πεξηνρήο Κεξνηήθηεο κε αηκφ: Απνηειείηαη απφ δχν κεηαιιηθά δνρεία. ην εζσηεξηθφ πνπ είλαη δηάηξεην ηνπνζεηνχληαη νη θεξήζξεο θαη ζην εμσηεξηθφ λεξφ. Με ηε ζέξκαλζε ηνπ λεξνχ παξάγεηαη αηκφο, πνπ ιηψλεη ην θεξί, ην νπνίν βγαίλεη απφ ηηο ηξχπεο ηνπ εζσηεξηθνχ δνρείνπ. Σν ιησκέλν θεξί ηνπνζεηείηαη ζε ήδε κνπζθεκέλα δνρεία κε λεξνζάπνπλν γηα λα κε θνιιήζεη.

4 4 Φιληπάπιζμα ηος κεπιού. Σν θεξί φηαλ δηαρσξηζηεί απφ ηηο θεξήζξεο, πξέπεη λα ξεπζηνπνηεζεί ζε λεξφ, ην νπνίν ζα δεζηαζεί ηφζν φζν λα ιηψζεη ην θεξί. Δάλ δεζηαζεί πεξηζζφηεξν, είλαη πηζαλφ λα καπξίζεη θαη λα θαηαζηξαθεί ε δνκή ηνπ. Δηθφλα 3. Ηιηαθφο θεξνηήθηεο Μφιηο ιηψζεη, ην θεξί θηιηξάξεηαη κ έλα θαζαξφ θίιηξν ζε δνρείν ην νπνίν είλαη βξεγκέλν κε ζαπνπλφλεξν. Σα θίιηξα πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ην κέιη είλαη θαηάιιεια θαη γηα ην θηιηξάξηζκα ηνπ θεξηνχ. Σν θηιηξαξηζκέλν θεξί πξέπεη λα πξνζηαηεπηεί κ έλα παλί απφ ηηο ζθφλεο ή άιιεο αθαζαξζίεο θαζψο επίζεο θαη απφ δπζνζκίεο ηνπ ρψξνπ. ε 24 ψξεο ην θεξί αθαηξείηαη απφ ην δνρείν θαη θπιάζζεηαη ζε θαζαξφ ρψξν αθνχ θαζαξηζηεί απφ ηπρφλ μέλεο νπζίεο πνπ βξίζθνληαη ζην θάησ κέξνο ηνπ.

5 5 Αποσπυμαηιζμόρ ηος κεπιού. Δπεηδή ην ρξψκα ηνπ θεξηνχ κεξηθέο θνξέο αιινηψλεηαη απφ ηε γχξε θαη ηε πξφπνιε πνπ ππάξρνπλ ζηηο θεξήζξεο ή είλαη ζθνχξν γηαηί παξάρζεθε απφ παιηέο θεξήζξεο (Ambrose, 1984) ζα πξέπεη λα αλνηρζεί κε ηε δηαδηθαζία ηεο ιεχθαλζεο ή ηνπ απνρξσκαηηζκνχ. Ο απνρξσκαηηζκφο γίλεηαη κε θπζηθά ή ρεκηθά κέζα. ηα θπζηθά κέζα ζπγθαηαιέγεηαη ε έθζεζε ηνπ θεξηνχ ζε ιεπηέο ζηξψζεηο ζηνλ ήιην. Οη αθηίλεο ηνπ ήιηνπ βνεζνχλ ψζηε λα θαηαζηξαθνχλ νη ρξσζηηθέο πνπ ππάξρνπλ ζην θεξί, δίλνληαο ηνπ έηζη αλνηθηφηεξν ρξψκα. Η κέζνδνο απηή είλαη απνηειεζκαηηθή φηαλ ην θεξί ηνπνζεηεζεί ζε θάπνην ζεξκνθήπην, απαηηεί φκσο αξθεηφ ρξφλν θαη δελ πεηπραίλεη πάληα. ην ρεκηθφ απνρξσκαηηζκφ ην θεξί πξέπεη πξψηα λα θηιηξαξηζηεί θαη λα θαζαξηζηεί απφ ηηο δηάθνξεο μέλεο πξνζκίμεηο. Μεηά ηνπνζεηείηαη ζε αλνμείδσην δνρείν θαη ζεξκαίλεηαη ζηνπο 113 ν C κε ηαπηφρξνλε γξήγνξε αλάδεπζε κε κεραληθφ αλαδεπηήξα. ην δεζηφ θεξί πξνζηίζεηαη πνζφηεηα ζπκππθλσκέλνπ ρεκηθά θαζαξνχ ππεξνμεηδίνπ ηνπ πδξνγφλνπ θαη ακέζσο κεηά βελδνιηθφ ππεξνμείδην ζε θνθθψδε ή κνξθή ζθφλεο. Η πνζφηεηα ησλ νπζηψλ πνπ ζα ηνπνζεηεζνχλ ζην θεξί βξίζθεηαη κε δνθηκέο πνπ γίλνληαη ζε κηθξέο πνζφηεηεο θεξηνχ. Απαξαίηεηε πξνυπφζεζε ηεο επηηπρίαο ηεο κεζφδνπο κε ηηο ρεκηθέο νπζίεο, είλαη ε γξήγνξε αλάδεπζε ηνπ θεξηνχ, γηαηί ην πδξνγφλν πνπ παξάγεηαη πξέπεη λα παξακείλεη ζ επαθή κε ην θεξί. Η αλάδεπζε ζπλερίδεηαη κέρξη λα ζηακαηήζνπλ λα εκθαλίδνληαη θπζαιίδεο ζηελ κάδα ηνπ θεξηνχ, έλδεημε φηη ηειείσζε ν απνρξσκαηηζκφο. Υξεηάδεηαη κεγάιε πξνζνρή ζηελ εθαξκνγή ηεο κεζφδνπ γηαηί ην ζπκππθλσκέλν ππεξνμείδην πξνθαιεί εγθαχκαηα ζην δέξκα θαη ζηα κάηηα. Δπίζεο ζα πξέπεη λα ππάξρεη θαιφ ζχζηεκα εμαεξηζκνχ, ψζηε λα απνκαθξχλνληαη νη αηκνί απφ ην δνρείν κε ην ιησκέλν θεξί. Παιαηφηεξα ρξεζηκνπνηήζεθε θαη ε ρισξίλε σο ιεπθαληηθφ ηνπ θεξηνχ, ζήκεξα φκσο απνθεχγεηαη γηαηί ε ρισξίλε απνξξνθάηαη θαη κέλεη ζην θεξί, κεηψλνληαο έηζη ηελ πνηφηεηά ηνπ. Γιαηήπηζη ηος κεπιού. Σν θεξί φηαλ πάξεη ηε κνξθή πιάθαο, δηαηεξείηαη ρσξίο θακία ηδηαίηεξε θξνληίδα θζάλεη λα κελ έξζεη ζε επαθή κε θιφγα, δηδαληνθηφλα ή παξαζηηνθηφλα θάξκαθα. Καηά ηελ απνζήθεπζε απμάλεηαη ν ζπληειεζηήο ζθιεξφηεηαο θαη επζξαπζηφηεηαο ηνπ θεξηνχ (Temnov, 1958). Υημική ζύζηαζη ηος κεπιού Σν θεξί απνηειείηαη απφ πδξνγνλάλζξαθεο (κε 23 έσο 33 άηνκα άλζξαθα), αιθνφιεο (κε 24 έσο 34 άηνκα άλζξαθα), νμέα (κε 16 έσο 32 άηνκα

6 6 άλζξαθα), πδξνμπνμέα (κε 16 έσο 28 άηνκα άλζξαθα) θαη δηφιεο (κε 24 έσο 32 άηνκα άλζξαθα). Η ρεκηθή ζχζηαζε ηνπ θεξηνχ δίλεηαη ζηνλ πίλαθα 1. Πίνακαρ 1. Υεκηθή ζχζηαζε ηνπ θεξηνχ (Tulloch, 1980) Αξηζκφο ησλ ζπζηαηηθψλ ζηα θιάζκαηα πζηαηηθά θιαζκάησλ % Κχξηα Γεπηεξεχνληα Τδξνγνλάλζξαθεο Μνλνεζηέξεο Γηεζηέξεο Σξηεζηέξεο Τδξνμπκνλεζηέξεο Τδξνμππνιπεζηέξεο Δζηέξεο νμέσλ Πνιπεζηέξεο νμέσλ Eιεχζεξα Ομέα Αιθνφιεο Απξνζδηφξηζηα ζηνηρεία ?? χλνιν Με ηνλ φξν θχξηα ζπζηαηηθά αλαθέξνληαη εθείλα πνπ ην πνζνζηφ ηνπο ππεξβαίλεη ην 1% ζε θάζε θιάζκα. Πνιιά απφ ηα ζπζηαηηθά πνπ αλαθέξνληαη σο θχξηα ζηνλ πίλαθα 1, κπνξεί λα κελ ππάξρνπλ ζε κεγάιεο ζπγθεληξψζεηο, εάλ ην ζπγθεθξηκέλν θιάζκα ζην νπνίν αλήθεη απνηειεί αλαινγηθά ην κηθξφηεξν ζπζηαηηθφ ζην ζχλνιν ηεο ρεκηθήο ζχζηαζεο ηνπ θεξηνχ. Σα θχξηα ζπζηαηηθά ηνπ θεξηνχ πξηλ απφ ηνλ δηαρσξηζκφ ηνπ ζε θιάζκαηα είλαη ηα εμήο: Σξεηο θνξεζκέλνη πδξνγνλάλζξαθεο: C 27 (4%), C 29 (2%), C 31 (1%), Γχν αθφξεζηνη πδξνγνλάλζξαθεο: C 31:1 (1%), C 33:1 (2,5%), Πέληε θνξεζκέλνη κνλνεζηέξεο: C 40 (6%), C 42, C 44 (καδί 3%), C 46 (8%), C 48 (6%) Γχν αθφξεζηνη κνλνεζηέξεο C 46:1 (2%), C 48:1 (2%) Πέληε δηεζηέξεο: C 56, C 58, C 60 (φινη 2%), C 62 (3%), C 64 (1%), Έλαο πδξνμπεζηέξαο: C 46 (1%) Σξία ιηπαξά νμέα C 24 (6%), C 26, C 28 (καδί 1%)

7 7 Οη ελψζεηο απηέο ζπληζηνχλ ην 56% ηνπ θεξηνχ θαη κφλν 4 απφ απηέο (ηξεηο εζηέξεο C 40, C 46 θαη C 48 ) θαη έλα νμχ, (C 24 ) μεπεξλνχλ ην 5% ηνπ θεξηνχ. Σν ππφινηπν 46% απνηειείηαη απφ ελψζεηο νη νπνίεο ζεσξνχληαη ππεχζπλεο γηα ην ρακειφ ζεκείν ηήμεο θαη ηηο πιαζηηθέο ηδηφηεηεο ηνπ θεξηνχ. Σα θπξηφηεξα πδξνμπνμέα πνπ ππάξρνπλ κέζα ζην θεξί είλαη ην 15-πδξνμπδεθαεμαλντθφ (15-πδξνμπ-παικηηηθφ) (72%), ην 14-πδξνμπ-δεθαεμαλντθφ (13%), ην 16-πδξνμπ-δεθανθηαλντθφ (3%), ην 17-πδξνμπ-δεθανθηαλντθφ (4%), ην 19-πδξνμπ-εηθνζαλντθφ (2%) θαη ην 23-πδξνμπ-εηθνζηηε-ηξαλντθφ (3%). Οη εζηέξεο ησλ νμέσλ δηαθξίλνληαη ζηνπο πνιπεζηέξεο νμέσλ θαη ζηνπο κνλνεζηέξεο νμέσλ. Οη κνλνεζηέξεο νμέσλ απνηεινχληαη απφ πδξνμπνμέα εζηεξνπνηεκέλα κε παικηηηθφ νμχ. Σα ζπζηαηηθά ηνπ θιάζκαηνο απηνχο βξίζθνληαη ζε ρακειφηεξα πνζνζηά κέζα ζην θεξί (Tulloch, 1980). Ππυηεΐνερ ηος κεπιού. Δθηφο απφ πδξνγνλάλζξαθεο, αιθνφιεο, νμέα θαη παξάγσγα απηψλ, είλαη πηζαλφ ην θεξί λα πεξηέρεη θαη άιιεο ελψζεηο πνπ απνδεηθλχεηαη απφ ην γεγνλφο φηη ην θεξί πνπ εθθξίλεηαη απφ ηηο κέιηζζεο θαη απηφ πνπ πξνέξρεηαη απφ ηα θειηά ησλ θεξεζξψλ έρεη δηαθνξεηηθή δηαιπηφηεηα. Έηζη ζε θεξί πνπ πάξζεθε απφ θειηά ησλ θεξεζξψλ, βξέζεθε πξσηεΐλε ζε πνζνζηφ 6 κg/mg θεξηνχ, ελψ ζε θεξί πνπ πξνεξρφηαλ απφ εθθξίζεηο κειηζζψλ, νη νπνίεο είραλ ηξαθεί κε ζηξφπη, βξέζεθαλ πξσηεΐλε κφλν 2 κg/mg θεξηνχ (Hepburn, 1986). Φςζικέρ ιδιόηηηερ ηος κεπιού Σν θαζαξφ θεξί φπσο παξάγεηαη απφ ηηο κέιηζζεο, είλαη άζπξν ή δηαθαλέο, ελψ νη θίηξηλεο απνρξψζεηο ζηηο θεξήζξεο νθείινληαη ζε ζπζηαηηθά πνπ πξνέξρνληαη απφ ηε γχξε θαη ηε πξφπνιε (Ambrose, 1984). Σνπιάρηζηνλ έμη δηαθνξεηηθέο ρξσζηηθέο ελψζεηο έρνπλ βξεζεί ζηελ πξφπνιε, ηέζζεξηο απφ ηηο νπνίεο ππάξρνπλ κέζα ζην θεξί θαη ζ απηέο νθείιεηαη ν θίηξηλνο ρξσκαηηζκφο θαηά ηελ ηήμε θαη παξαιαβή ηνπ θεξηνχ. Σν θεξί πνπ πξνέξρεηαη απφ παιηέο θεξήζξεο έρεη πην ζθνχξν ρξψκα απ φηη ην θεξί πνπ πξνέξρεηαη απφ ηα ζθξαγίζκαηα ησλ θειηψλ, ιφγσ ηεο ζπζζψξεπζεο θνπθνπιηψλ θαη γχξεο κε ηελ νπνία ηξέθνληαη νη λεαξέο πξνλχκθεο (Coggshall 1953). Σν θεξί είλαη πνιχ εχθιεθην. Γη απηφ θαηά ηελ επεμεξγαζία ηνπ, δελ ζα πξέπεη λα ζεξκαίλεηαη απ επζείαο ζηε θιφγα, αιιά πάληνηε ζε δνρεία κε δηπιά ηνηρψκαηα πνπ πεξηέρνπλ λεξφ ή αθφκε κέζα ζην ίδην ην λεξφ (Θξαζπβνχινπ, 1992). Δίλαη αδηάιπην ζην λεξφ θη εληειψο δηαιπηφ ζην ρισξνθφξκην (Simpson & Fairey, 1966), έρεη ζρεηηθά ρακειφ ζεκείν ηήμεσο (63-65 ν C), είλαη καιαθφ θαη κε πιαζηηθέο ηδηφηεηεο (Tulloch, 1980). Όηαλ θαίγεηαη, παξάγεη ιηγφηεξν θαπλφ, ζε ζχγθξηζε κε ην θεξί απφ παξαθίλε, θαη πεξηζζφηεξν επράξηζηε νζκή (Rose, 1987). Η εηδηθή ζεξκφηεηα ηνπ θεξηνχ εμαξηάηαη απφ ηελ ζεξκνθξαζία θαη ηε ζχζηαζή ηνπ θαη θπκαίλεηαη απφ 0,418 έσο 0,5551 cal.g -1 o C -1 (Timbers et al, 1977). Η ζεξκν-αγσγηκφηεηα ηνπ θεξηνχ εμαξηάηαη επίζεο απφ ηελ

8 8 ζεξκνθξαζία θαη ηε ζχζηαζε ηνπ θαη θπκαίλεηαη απφ 0,279 έσο 0,304 W/m. o C γηα ην αθαηέξγαζην θεξί θαη απφ 0,271 έσο 0,299 W/m. o C γηα ην θεξί πνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηελ θαηαζθεπή ησλ θεξεζξψλ. Η ζεξκν-αγσγηκφηεηα ηνπ θεξηνχ ζε δηαθνξεηηθέο ζεξκνθξαζίεο δίλεηαη ζηνλ πίλαθα 2 (Timbers & Gochnauer, 1982). Πίνακαρ 2. Θεξκηθή αγσγηκφηεηα γηα 2 είδε θεξηνχ ζε 5 ζεξκνθξαζίεο (Timbers & Gochnauer, 1982). Θεξκν-αγσγηκφηεηα (W/m. o C) Θεξκνθξαζία ν C Αθαηέξγαζην θεξί Κεξί θεξεζξψλ ,2977 0, ,2798 0,0021 0,2804 0,0021 0,2810 0,0036 0,3041 0,0084 0,2915 0,0042 0,2755 0,0023 0,2710 0,0039 0,2738 0,0041 0,2993 0,0049 Όπσο θαίλεηαη απφ ηνλ πίλαθα 22 ε ζεξκναγσγηκφηεηα ζηνπο 40 ν C είλαη πεξίπνπ 6-8% πςειφηεξε απ φηη ζηνπο 15 ν C θαη ε ζεξκναγσγηκφηεηα ζηνπο - 15 ν C είλαη πεξίπνπ 8-10% πςειφηεξε απ φηη ζηνπο 15 ν C. Απηή ε αχμεζε ηεο ζεξκναγσγηκφηεηαο ηνπ θεξηνχ ζε πςειφηεξεο θαη ρακειφηεξεο ζεξκνθξαζίεο πηζαλφλ λα νθείινληαη ζε αιιαγέο ηεο θξπζηαιιηθήο δνκήο ηνπ θεξηνχ κε ηελ ζεξκνθξαζία (Timbers & Gochnauer, 1982). Ποιοηικόρ έλεγσορ ηος κεπιού Γελ ππάξρνπλ λνκνζεηεκέλα αγνξαλνκηθά θξηηήξηα γηα ην θεξί. Απφ ηελ Γηεζλή Δπηηξνπή γηα ην κέιη πξνηείλνληαη καθξνζθνπηθνί, νξγαλνιεπηηθνί θαη θπζηθνρεκηθνί έιεγρνη θαζψο επίζεο θαη αλαιχζεηο γηα ππνιείκκαηα θαξκάθσλ Σα καθξνζθνπηθά θαη νξγαλνιεπηηθά θξηηήξηα πεξηιακβάλνπλ ηνπο εμήο ειέγρνπο: Υπώμα: Απφ θίηξηλν έσο θηηξηλν-θαθέ. Οζμή: Δπράξηζηε θαη λα ζπκίδεη ην κέιη. Σεζη μαζήμαηορ: Γελ πξέπεη ην θεξί λα θνιιά ζηα δφληηα. Σεζη θπςμμαηιζμού: Όηαλ ζπάζεη ην θεξί, εζσηεξηθά πξέπεη λα είλαη ιεπηνθνθθψδεο λα έρεη θνθηεξέο αθκέο θαη δελ πξέπεη λα εκθαλίδεη θξπζηάιινπο. Σεζη καηά ηο κότιμο: Ση θεξί φηαλ θφβεηαη δελ πξέπεη λα θνιιά ζην καραίξη. Σεζη εκδοπάρ: Όηαλ ην θεξί γξαηδνπλίδεηαη κε έλα καραίξη ή θαξθί, ηα ζξπκκαηίζκαηα ζα πξέπεη λα έρνπλ ζπεηξνεηδή κνξθή. Σεζη ζςμώμαηορ: Όηαλ ην θεξί δπκψλεηαη (καιάζζεηαη) γηα 10 ιεπηά πξέπεη λα απνθηά πιαζηηθφηεηα. Παξάιιεια κε ηα παξαπάλσ ηεζη πξνηείλνληαη ηα πνηνηηθά θξηηήξηα πνπ θαίλνληαη ζηνλ πίλαθα 3

9 9 Πίλαθαο 3. Πνηνηηθά θξηηήξηα θεξηνχ (πξνηεηλφκελα) Φςζικοσημικά σαπ/κά Αποδεκηή ηιμή Τγξαζία <1% Γείθηεο δηάζιαζεο 75 ν C 0,4398-1,4451 εκείν ηήμεο ν C Ομχηεηα Αξηζκφο εζηεξνπνίεζεο Βαζκφο ζαπσλνπνίεζεο Ξέλα ζψκαηα (αθαζαξζίεο) Να απνπζηάδνπλ Γιπθεξφιεο, Πνιπφιεο, Να απνπζηάδνπλ ιηπαξά νμέα, ιίπε Τδξνγνλάλζξαθεο Μέγηζην 14,5% Ανίσνεςζη ηηρ νοθείαρ ηος κεπιού. Ο θπξηφηεξνο ηξφπνο λνζείαο ηνπ θεξηνχ είλαη ε παξαθίλε. Η λφζεπζε κπνξεί λα αληρλεπζεί κε ην ηεζη ζαπσλνπνίεζεο θαηά ην νπνίν δεκηνπξγείηαη λεθέισκα (saponidication cloud test) ή κε θζνξηζκφ ζε ππεξηψδεο θσο. Η ηηκή ησδίνπ ηνπ θεξηνχ ηεο κέιηζζαο είλαη Υακειφηεξεο ηηκέο απνδεηθλχνπλ ηελ πξνζζήθε παξαθίλεο. Δπίζεο πξνηείλνληαη αλαιχζεηο πδξνγνλαλζξάθσλ θαη ιηπαξψλ νμέσλ (παικηηηθνχ θαη ζηεαξηθνχ) θαζψο επίζεο θαη αλάιπζε ηξηγιπθεξηδίσλ γηα λα αληρλεπηεί ε πξνζζήθε θπηηθνχ θεξηνχ. Τπολείμμαηα θαπμακεςηικών οςζιών ζηο κεπί. Σν θεξί επηβαξχλεηαη απφ δηάθνξα αθαξενθηφλα ζθεπάζκαηα πνπ ρξεζηκνπνηνχλ νη κειηζζνθφκνη πξνθεηκέλνπ λα αληηκεησπίζνπλ ηε βαξξφα. Τπνινγίζηεθε φηη ε επηβάξπλζε απηή θπκαίλεηαη απφ 1 έσο 20 mg/kg θεξηνχ γηα θάζε νπζία μερσξηζηά. Σα ππνιείκκαηα απηά δεκηνπξγνχλ ηδηαίηεξα κεγάιν πξφβιεκα γηα ην θεξί πνπ θαηεπζχλεηαη ζηελ θαξκαθνβηνκεραλία. Γηα ην θεξί απηφ έρνπλ θαζνξηζηεί αλεθηέο ζπγθεληξψζεηο πνπ παξνπζηάδνληαη ζηνλ πίλαθα 4 Πίλαθαο 4. Αλεθηέο πνζφηεηεο θαηαινίπσλ (MRL) γηα ην θεξί κειηζζψλ πνπ πξννξίδεηαη γηα θαξκαθεπηηθή εθαξκνγή Υεκηθή νπζία MRL mg/kg Cymiazol 1 Fluvalinate 0,05 Amitraz 0,2 Flumethrin 0,005 Coumaphos 0,1 Para-dichrorobenzene 0,05 Thymol 0,8 Με ηαπηνπνηεκέλα ππνιείκκαηα 0,01 Βαξέα κέηαιια. Μφιπβδνο 1 Βαξέα κέηαιια. Κάδκην 0,1 Γιάθεζη και σπήζειρ ηος κεπιού

10 10 Οη κεγαιχηεξεο πνζφηεηεο ηνπ θεξηνχ παξάγνληαη ζηελ Αθξηθή επεηδή ππάξρνπλ επλντθέο ζπλζήθεο πεξηβάιινληνο, ηφζν γηα ηελ παξαγσγή κειηνχ φζν θαη γηα ηελ παξαγσγή θεξηνχ. Σν 1973 ε εμαγσγή θεξηνχ απφ ηελ Αθξηθή έθηαζε ηνπο 1908 ηφλνπο κε πξννξηζκφ ηηο Ηλσκέλεο Πνιηηείεο, ηελ Αγγιία, ηελ Γαιιία, ηελ Ιαπσλία, ηε Γπηηθή Γεξκαλία θαη ηελ Οιιαλδία. Δλψ ε ηηκή δηάζεζεο θαη πψιεζεο ηνπ θεξηνχ παξνπζηάδεη αχμεζε, ε πνζφηεηα παξαγσγήο ηνπ παξέκεηλε ε ίδηα. Γηα ηελ αχμεζε ηεο παξαγσγήο ηνπ θεξηνχ απαηηείηαη λα γίλεη εθζπγρξνληζκφο ησλ ζπζηεκάησλ ηα νπνία ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ηελ εμαγσγή ηνπ. Σν πξφβιεκα ηε δηάζεζεο ηνπ θεξηνχ ζηελ παγθφζκηα αγνξά, έγθεηηαη ζηελ απνπζία απνδνηηθψλ ηερληθψλ κεζφδσλ παξαγσγήο, θαη ζπιινγήο ηνπ θεξηνχ (Gebreyesus, 1978). Αξθεηά απνηξηρσηηθά πεξηέρνπλ σο θχξην ζπζηαηηθφ ην θεξί. Σα δηάθνξα ζηίθο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα θαξκαθεπηηθνχο ζθνπνχο έρνπλ θεξί ζηελ εμσηεξηθή ζηνηβάδα ηνπο. Αξθεηά αληηεθηδξσηηθά πεξηέρνπλ θεξί η νπνίν ζπγθξαηεί ηηο βαθηεξηνθηφλεο νπζίεο ηνπ ζθεπάζκαηνο. Σν θεξί ρξεζηκνπνηείηαη επίζεο ζε ηνπηθά αλαηζζεηηθά, ζε απνζκεηηθά ρψξνπ, ζε νδνληφπαζηεο, ζε αληειηαθά ιάδηα, ζε θξέκεο μπξίζκαηνο θαη ζ άιια πξντφληα θαζεκεξηλήο ρξήζεο. Δπίζεο αξθεηά θίιηξα ηζηγάξσλ πεξηέρνπλ θεξί, η νπνίν ζπγθξαηεί ηελ πίζζα θαη ηε ληθνηίλε ρσξίο λα επεξεάδεη ην άξσκα ηνπ θαπλνχ. Αθφκε ην θεξί ρξεζηκνπνηείηαη ζε βεξλίθηα γηα δάπεδα, έπηπια θαη απηνθίλεηα, ζε καζηίρεο θαη θνπθέηα θαη σο πξνζθνιεηηθφ ζε εληνκνθηφλα θαη κπνγηέο δσγξαθηθήο. Κεπί από άλλερ μέλιζζερ Ο Tulloch (1980), ρξεζηκνπνηψληαο ηε κέζνδν ηεο ρξσκαηνγξαθίαο αεξίνππγξνχ θαη ιεπηήο ζηνηβάδαο, κειέηεζε ηε ζχζηαζε ηνπ θεξηνχ κεηαμχ δηαθνξεηηθψλ εηδψλ ηεο κέιηζζαο θαη δηαθνξεηηθψλ πεξηνρψλ. Γηαπίζησζε φηη ην θεξί πνπ πξνέξρεηαη απφ δηαθνξεηηθά είδε κειηζζψλ ηεο Αζίαο (A. dorsata, A. cerana και A. florea) έρεη πεξίπνπ ηελ ίδηα ρεκηθή ζχζηαζε θαη δηαθέξεη απφ ην θεξί πνπ παξάγνπλ νη επξσπατθέο θπιέο ηεο A. mellifera. Σν θιάζκα ησλ πδξνγνλαλζξάθσλ ηνπ θεξηνχ πνπ πξνέξρεηαη απφ είδε κειηζζψλ ηεο Αζίαο πεξηέρεη πςειφηεξα πνζνζηά πδξνγνλαλζξάθσλ κε 25 άηνκα άλζξαθα θαη ρακειφηεξα πνζνζηά κε 31 θαη 33 άηνκα άλζξαθα θαζψο θαη ρακειφηεξα πνζνζηά ειεχζεξσλ ιηπαξψλ νμέσλ. Τπάξρνπλ επίζεο θαη δηαθνξέο ζηηο ηδηφηεηεο ηνπ θεξηνχ πνπ παξάγεηαη απφ ηηο αζηαηηθέο θαη επξσπατθέο κέιηζζεο Αξιοποίηζη ηος κεπιού ζηην ιαηπική Η ζπκβαηφηεηα ηνπ αλζξψπηλνπ ηζηνχ κε ειαζηηθέο ελζπιαθψζεηο ειεθηξνληθψλ κηθξνζπζθεπψλ πνπ εκθπηεχνληαη ζην ζψκα απμάλεηαη ζεκαληηθά φηαλ ζην ειαζηηθφ θφκκη ελζσκαησζεί θεξί θαηά ηελ δηαδηθαζία ηεο εθζείσζεο (ζθιήξπλζεο ηνπ θανπηζνχθ κε ζείν) (Θξαζχβνχινπ, 1994). πγθξηηηθά κε ην δστθφ ιίπνο, ην θεξί ππεξέρεη, φκσο πξνθαιεί κεγαιχηεξε ειάηησζε ηεο δηαπεξαηφηεηαο ηνπ νξνχ ηνπ αίκαηνο (Wells, 1977).

11 11 Σν θεξί ρξεζηκνπνηήζεθε σο θαξκαθεπηηθή νπζία γηα λ αληηκεησπηζηεί ε ρξφληα καζηίηηδα, ην έθδεκα, ηα εγθαχκαηα, ε ηξηρνθπΐα, ε δεξκαηίηηδα, ε ζπιαθίηηδα, ε ζεισκάησζε θαη η απνζηήκαηα, ή ζππξηά ηνπ δέξκαηνο. Παξάιιεια κε ηηο αινηθέο θαη ηα δηάθνξα άιια θαξκαθεπηηθά ζθεπάζκαηα, ππάξρεη επίζεο θαη θεξί ζε ζπξέη πνπ δεκηνπξγεί κηα ιεπηή ζηνηβάδα πάλσ ζηελ πιεγή. Σν θεξί ρξεζηκνπνηήζεθε αξθεηά ζηελ νδνληηαηξηθή γηαηί δηαπηζηψζεθε φηη πεξηνξίδεη ηελ ηεξεδφλα θαη δπλακψλεη ηα νχια. Ρνπκάλνη επηζηήκνλεο (Olariu et al, 1983) βξήθαλ φηη ην θεξί πνπ ρξεζηκνπνηνχλ νη κέιηζζεο γηα λα θαιχςνπλ ην ψξηκν κέιη (απνιεπίζκαηα) έρεη αληηβηνηηθέο θαη ζπληεξεηηθέο νπζίεο, κε ζεξαπεπηηθέο ηδηφηεηεο. Έηζη ην θεξί απηφ παξνπζηάδεη ζεκαληηθή ζεξαπεπηηθή δξάζε γηα αζζέλεηεο ηεο ζηνκαηηθήο θνηιφηεηαο, γηα θαγπγγν-ακπγδαιίηηδεο θαη άιια πξνβιήκαηα ηνπ άλσ αλαπλεπζηηθνχ ζπζηήκαηνο. ε θιηληθέο έξεπλεο πνπ έγηλαλ απφ ηνπο ίδηνπο επηζηήκνλεο βξέζεθε φηη ζεξαπεχηεθαλ ην 38% ησλ αζζελψλ πνπ ππέθεξαλ απφ θαξπγγν-ακπγδαιίηηδεο ρσξίο πχν, ην 47% ησλ αζζελψλ πνπ ππέθεξαλ απφ θαξπγγν-ακπγδαιίηηδεο ππνξξννχζεο (κε αηηία ζηξεπηφθνθθνπο ή ζηαθπιφθνθθνπο), ην 32% ησλ αζζελψλ πνπ ππέθεξαλ απφ ιαξπγγν-ηξαρείηηδα θαη νμεία βξνγρίηηδα θαη ην 55% ησλ αζζελψλ πνπ ππέθεξαλ απφ νμεία νπιίηηδα. Δπίζεο εξγαζηεξηαθέο αλαιχζεηο απέδεημαλ φηη ην θεξί έρεη αληηβαθηεξηαθέο ηδηφηεηεο. Βεληίυζη θαπμακεςηικών ζκεςαζμάηυν. Πνιιέο θαξκαθεπηηθέο νπζίεο κε θνθθψδε κνξθή, επηθαιχπηνληαη κε θεξί πξηλ λα ηνπνζεηεζνχλ ζε θάςνπιεο ψζηε λ απνθηήζνπλ νκνηνκνξθία αλεμάξηεηα απφ ην δηαθνξεηηθφ ηνπο κέγεζνο. Ο Merck (1970), δεκηνχξγεζε παηέληα γηα ηε ζηαζεξνπνίεζε θαξκάθσλ ζε ιεπηέο θάςνπιεο δειαηίλεο κε αλάκημε θεξηνχ, ιεθηζίλεο, βηηακηλψλ Α, Β, θαη Δ, αξαρηδέιαηνπ θαη θξακβέιαηνπ. Οη πεξηνδνληηθνί επίδεζκνη απνηεινχληαη απφ 40-50% θεξί ζε αλάκημε κε ξεηίλε, ιεπθαληηθφ TiO 2 θαη αληηνμεηδσηηθά (Wells, 1977). Αξθεηά ππφζεηα πεξηβάιινληαη απφ θεξί κειηζζψλ πνπ ειέγρεη ηελ απειεπζέξσζε ηεο δξαζηηθήο νπζίαο ζηνλ αλζξψπηλν νξγαληζκφ. Οη Krowszunski et al, ην 1973, φπσο πεξηέβαιαλ ηελ αζπηξίλε κε θεξί θαη αηζπιηθή θεινπιφδε, θαη βξήθαλ φηη ην πεξηθάιπκκα απηφ κεηψλεη ηελ ηαρχηεηα δηάιπζεο ηεο αζπηξίλεο ζην αίκα κε απνηέιεζκα λα βειηηψλεηαη ε ζηαζεξφηεηα ηνπ θαξκάθνπ ρσξίο λα επεξεάδεηαη ε βηνινγηθή ηνπ δξάζε. Δπίζεο ε απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο αζπηξίλεο απμήζεθε, γηαηί βειηηψζεθε ε αμηνπνίεζή ηεο απφ ηνλ αλζξψπηλν νξγαληζκφ. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. AMBROSE J.T. (1984) Beeswax: Production, Harvesting, Processing And Products - A Book Review. American Bee Journal 124(11): CARLILE B. (1975) How to handle beeswax. American Bee Journal 115 (3): COGGSHALL W.L. (1953) Secretion and Coloration of Beeswax. American Bee Journal 93 (7): GEBREYESUS M. (1978) Some Aspects of the Beeswax Shortage in World Markets. American Bee Journal 118 (4):

12 12 5. GROUT R.A. (1953) The Importance of Beeswax. American Bee Journal 93 (7): HEPBURN H.R. (1986) Chapter 5. Composition and synthesis of beeswax 44-56pp. Chapter 12. Pollen and wax production pp. In HONEYBEES AND WAX. Spiringer - Verlag Berlin Heidelberg New York London Paris Tokyo 205pp. 7. ΘΡΑΤΒΟΤΛΟΤ Α. (1992) Πψο λα παξάγεηαη θεξί θαιήο πνηφηεηαο. Μειηζζνθνκηθή Δπηζεψξεζε 6 (11): ΘΡΑΤΒΟΤΛΟΤ Α. (1994) Σα πξντφληα ηεο κέιηζζαο. Σν θεξί. Μειηζζνθνκηθή Δπηζεψξεζε 8 (12) OLARIU T., DAGHIE V., NICOLAU N. (1983) Clinical and antimicrobiol effects of the combs uncapping product. In Proccedings of the XXIX th International Congress of Apiculture. Budapest. Apimondia 408pp. 10.ΠΑΠΑ Ν. (1992). Οη αδέλεο ηεο κέιηζζαο. Μειηζζνθνκηθή Δπηζεψξεζε 6 (10): ROSE E.A. (1987) Products of the Hive and Their Uses. American Bee Journal 127(8): SIMPSON J., FAIREY M.E. (1966) How Effeciently Can Wax be Ectracted from Old Brood Combs by Simple Methods. American Bee Journal 106 (7): THURBER P.F. (1984) A Honey - Wax Seperator for a Solar Melter. American Bee Journal 124 (1): TIMBERS G.E., ROBERTSON G.D., GOCHNAUER T.A. (1977) Thermal properties of beeswax and beeswax-paraffin mixtures. Journal of Apicultural Research 16 (1): TIMBERS G.E., GOCHNAUER T.A. (1982) Note on the thermal conductivity of beeswax. Journal of Apicultural Research 21 (4): TULLOCH A.P. (1980) Beeswax-composition and analysis. Bee World 61 (2): WELLS F.B. (1977) Hive product use - beeswax Part V - Conclusion. American Bee Journal 117(3): 150.