Η ΔΠΙΥΔΙΡΗΜΑΣΙΚΟΣΗΣΑ ΣΗΝ ΔΛΛΑΓΑ : ΔΝΓΔΙΞΔΙ ΑΝΑΚΑΜΦΗ ΣΗ ΜΙΚΡΗ ΔΠΙΥΔΙΡΗΜΑΣΙΚΟΣΗΣΑ; ηαύπορ Ιυαννίδηρ. Ιυάννηρ Γιυηόποςλορ

Transcript

1 ΙΓΡΥΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΔΡΔΥΝΩΝ FOUNDATION FOR ECONOMIC & INDUSTRIAL RESEARCH Τσάμη Καρατάσου 11, Αθήνα, Tηλ.: , Fax: , 11 Tsami Karatassou, Athens, Greece, Tel.: , Fax: Η ΔΠΙΥΔΙΡΗΜΑΣΙΚΟΣΗΣΑ ΣΗΝ ΔΛΛΑΓΑ : ΔΝΓΔΙΞΔΙ ΑΝΑΚΑΜΦΗ ΣΗ ΜΙΚΡΗ ΔΠΙΥΔΙΡΗΜΑΣΙΚΟΣΗΣΑ; ηαύπορ Ιυαννίδηρ Ιυάννηρ Γιυηόποςλορ Φεβποςάπιορ 2014

2 Σν Ίδπςμα Οικονομικών και Βιομησανικών Δπεςνών είλαη ηδησηηθφο, κε θεξδνζθνπηθφο, θνηλσθειήο εξεπλεηηθφο νξγαληζκφο. Ιδξχζεθε κε ζθνπφ λα πξνσζεί ηελ επηζηεκνληθή έξεπλα γηα ηα ηξέρνληα θαη αλαδπφκελα πξνβιήκαηα ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο θαη λα παξέρεη αληηθεηκεληθή πιεξνθφξεζε θαη λα δηαηππψλεη πξνηάζεηο νη νπνίεο είλαη ρξήζηκεο ζηε δηακφξθσζε πνιηηηθήο. Copyright 2014 Ίδπςμα Οικονομικών & Βιομησανικών Δπεςνών ISSN ISBN Απαγνξεχεηαη ε κε νπνηνλδήπνηε ηξφπν αλαηχπσζε ή κεηάθξαζε νπνηνπδήπνηε κέξνπο ηεο κειέηεο, ρσξίο ηελ άδεηα ηνπ εθδφηε. Υοπηγόρ Έκδοζηρ 2

3 ΠΑΡΑΣΗΡΗΣΗΡΙΟ ΔΠΙΥΔΙΡΗΜΑΣΙΚΟΣΗΣΑ ΙΟΒΔ Σν Παξαηεξεηήξην Δπηρεηξεκαηηθφηεηαο ηνπ ΙΟΒΔ απνηειεί ηνλ ειιεληθφ εηαίξν ηνπ Παγθφζκηνπ Παξαηεξεηεξίνπ Δπηρεηξεκαηηθφηεηαο (Global Entrepreneurship Monitor -GEM) Δθνική επεςνηηική ομάδα GEM ηαύπορ Ιυαννίδηρ, Καζεγεηήο, Πάληεην Παλεπηζηήκην Τπεχζπλνο Έξεπλαο Παξαηεξεηεξίνπ Δπηρεηξεκαηηθφηεηαο ΙΟΒΔ Άγγελορ Σζακανίκαρ, Δπίθνπξνο Καζεγεηήο ΔΜΠ Γηεπζπληήο Έξεπλαο, ΙΟΒΔ Ιυάννηρ Γιυηόποςλορ, Δξεπλεηήο, ΙΟΒΔ Δπίθνπξνο Καζεγεηήο, Παλεπηζηήκην Πεινπνλλήζνπ (Τπφ Γηνξηζκφ) Δςαγγελία Βαλαβανιώηη, Δξεπλήηξηα ΙΟΒΔ Ανηώνιορ Σζιθλήρ, Αζθνχκελνο Δξεπλεηήο ΙΟΒΔ Οη απφςεηο πνπ εθθξάδνληαη απνηεινχλ ηε ζπληζηακέλε ησλ δηαθφξσλ αληηιήςεσλ θαη απφςεσλ ησλ ζπγγξαθέσλ, ελψ δελ αληαπνθξίλνληαη θαη αλάγθε πξνο απηέο ησλ νξγαληζκψλ πνπ ππνζηεξίδνπλ, ρξεκαηνδνηνχλ ή ζπλεξγάδνληαη κε ην ίδξπκα. 3

4 4

5 ΠΡΟΛΟΓΟ Σν ΙΟΒΔ δεκνζηεχεη ηελ Δηήζηα Έθζεζε γηα ηελ Δπηρεηξεκαηηθφηεηα ζηελ Διιάδα, ε νπνία αλαθέξεηαη ζηελ πεξίνδν Η Έθζεζε απηή απνξξέεη απφ ηε ζπκκεηνρή ηνπ ΙΟΒΔ ζην δηεζλέο εξεπλεηηθφ πξφγξακκα Global Entrepreneurship Monitor (GEM). Σν GEM απνηειεί κία θνηλνπξαμία απφ εξεπλεηηθά ηλζηηηνχηα θαη παλεπηζηήκηα ζην πιαίζην ηεο νπνίαο ζπιιέγνληαη εκπεηξηθά δεδνκέλα απφ έλα επξχ ζχλνιν ρσξψλ. Σν GEM δεκνζηεχεη παγθφζκηεο, αιιά θαη εηδηθέο ζεκαηηθέο εθζέζεηο ζρεηηθά κε δηάθνξεο δηαζηάζεηο ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο, ζπλεηζθέξνληαο ζηελ παγθφζκηα ζπδήηεζε γηα ηελ πξνψζεζε ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο. Σν ΙΟΒΔ, απνηειψληαο ηνλ απνθιεηζηηθφ ειιεληθφ εηαίξν ζηελ εξεπλεηηθή θνηλνπξαμία ηνπ GEM, έρεη ηελ επζχλε γηα ηελ νκαιή θαη νξζή δηεμαγσγή ησλ αλαγθαίσλ εξεπλψλ ζηνλ ειιεληθφ πιεζπζκφ, ηελ επεμεξγαζία ησλ απνηειεζκάησλ ζχκθσλα κε ηελ θνηλή ελαξκνληζκέλε κεζνδνινγία θαη ηελ έληαμε ησλ ηειηθψλ ζηνηρείσλ ζην δηεζλέο αλαιπηηθφ πιαίζην ηνπ GEM, έηζη ψζηε λα επηηπγράλεηαη ε ζπγθξηζηκφηεηα ησλ ζηνηρείσλ. Σν 2012 ήηαλ ην 14 ν έηνο δηεμαγσγήο ηεο εηήζηαο έξεπλαο ηνπ Παγθφζκηνπ Παξαηεξεηεξίνπ Δπηρεηξεκαηηθφηεηαο (GEM) θαη ην δέθαην ζπλερφκελν έηνο κε ειιεληθή ζπκκεηνρή. Ο φγθνο δεδνκέλσλ θαιχπηεη πιένλ ηελ πεξίνδν ηφζν πξηλ, φζν θαη κεηά ηελ παγθφζκηα θξίζε. Γίδεηαη έηζη ε δπλαηφηεηα λα εμεηαζηεί αλαιπηηθά ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν ε επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηφηεηα εμειίζζεηαη ζε πνιχ δηαθνξεηηθέο θάζεηο ηνπ νηθνλνκηθνχ θχθινπ. Απηφ έρεη ηδηαίηεξε ζεκαζία γηα ηελ απνηίκεζε ηεο εμέιημεο ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο ζηελ Διιάδα ζήκεξα, θαζψο επηηξέπεη ηελ αλάιπζε ηφζν ηεο εμέιημεο ησλ δηαθφξσλ δεηθηψλ πξηλ θαη κεηά ηελ θξίζε, φζν θαη ηελ ηνπνζέηεζε ηεο ρψξαο καο ζην δηεζλέο πιαίζην θαη ηε ζχγθξηζε κε ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ε επηρεηξεκαηηθφηεηα ζε άιιεο ρψξεο επεξεάζηεθε απφ ηελ θξίζε. 5

6 6

7 ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΑ ΤΝΟΠΣΙΚΗ ΔΠΙΚΟΠΗΗ... 9 ΚΔΦΑΛΑΙΟ ΟΙ ΒΑΙΚΟΙ ΓΔΙΚΣΔ ΓΙΑ ΣΗΝ ΔΠΙΥΔΙΡΗΜΑΣΙΚΟΣΗΣΑ ΣΗΝ ΔΛΛΑΓΑ ΣΟ Δπηρεηξεκαηηθφηεηα αξρηθψλ ζηαδίσλ Καζηεξσκέλε θαη ζπλνιηθή επηρεηξεκαηηθφηεηα Δπηρεηξεκαηηθέο πξνδηαζέζεηο θαη αληηιήςεηο Δπηρεηξεκαηηθφηεηα αλάγθεο θαη επθαηξίαο Η θιαδηθή δηάζηαζε ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο αξρηθψλ ζηαδίσλ Σα πνηνηηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ λέσλ επηρεηξεκαηηθψλ εγρεηξεκάησλ Μεηαλάζηεπζε θαη ειηθία Άηππνη επελδπηέο Δπηρεηξεκαηηθφ πεξηβάιινλ ΚΔΦΑΛΑΙΟ Η ΓΤΝΑΙΚΔΙΑ ΔΠΙΥΔΙΡΗΜΑΣΙΚΟΣΗΣΑ ΣΗΝ ΔΛΛΑΓΑ ΣΗ ΚΡΙΗ Οη πνζνηηθνί δείθηεο ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο αξρηθψλ ζηαδίσλ ησλ Διιελίδσλ Η εμέιημε ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο αξρηθψλ ζηαδίσλ ησλ Διιελίδσλ πξν θαη κεηά ηελ έλαξμε ηεο νηθνλνκηθήο θξίζεο Η θαζηεξσκέλε επηρεηξεκαηηθφηεηα ησλ Διιελίδσλ Αληηιήςεηο γηα ηηο ηθαλφηεηεο θαη ηνλ θφβν απνηπρίαο ησλ Διιελίδσλ ζρεηηθά κε ηελ έλαξμε κηαο λέαο επηρεηξεκαηηθήο πξνζπάζεηαο Κιαδηθή δηάξζξσζε ηεο επηρεηξεκαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο ησλ γπλαηθψλ Γηαθνπή ιεηηνπξγίαο επηρεηξεκαηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ ησλ γπλαηθψλ ζηελ Διιάδα Σν επίπεδν νηθνγελεηαθνχ εηζνδήκαηνο ησλ Διιελίδσλ επηρεηξεκαηηψλ Η ειηθηαθή θαηαλνκή ησλ Διιελίδσλ επηρεηξεκαηηψλ Σν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ησλ Διιελίδσλ επηρεηξεκαηηψλ Η θαηλνηνκηθφηεηα ησλ επηρεηξεκαηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ ησλ Διιελίδσλ Διιελίδεο επηρεηξεκαηίεο θαη ηερλνινγηθή αλαβάζκηζε Διιελίδεο επηρεηξεκαηίεο θαη έληαζε αληαγσληζκνχ Βαζκφο εμσζηξέθεηαο Διιελίδσλ επηρεηξεκαηηψλ Διιελίδεο επηρεηξεκαηίεο θαη πξνζδνθίεο γηα ηε δεκηνπξγία ζέζεσλ απαζρφιεζεο 85 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΣΗΜΑΣΑ Σν Παγθφζκην Παξαηεξεηήξην γηα ηελ Δπηρεηξεκαηηθφηεηα (GEM) Σν ελλνηνινγηθφ κνληέιν ηνπ GEM Βαζηθνί νξηζκνί θαη δείθηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο: κεζνδνινγηθφ πιαίζην ηνπ GEM Γηαηί δηαθέξνπλ ηα ζηνηρεία ηνπ GEM απφ ηα επίζεκα δεκνγξαθηθά ζηνηρεία (κεηξψα) ησλ επηρεηξήζεσλ; Σν εκπεηξηθφ κέξνο ηνπ εξεπλεηηθνχ πξνγξάκκαηνο GEM Ο ξφινο ηνπ ΙΟΒΔ ζην GEM Οη δηαζηάζεηο ηνπ επηρεηξεκαηηθνχ πεξηβάιινληνο

8 8

9 ΤΝΟΠΣΙΚΗ ΔΠΙΚΟΠΗΗ Σν ΙΟΒΔ δηεμάγεη απφ ην 2003 ηελ εηήζηα έξεπλα γηα ηελ επηρεηξεκαηηθφηεηα ζηελ Διιάδα, αμηνπνηψληαο έλα αληηπξνζσπεπηηθφ δείγκα 2000 εξσηψκελσλ αηφκσλ ειηθίαο εηψλ, ζην πιαίζην ηνπ εξεπλεηηθνχ πξνγξάκκαηνο ηνπ Παγθφζκηνπ Παξαηεξεηεξίνπ Δπηρεηξεκαηηθφηεηαο (Global Entrepreneurship Monitor, GEM). Η ζρεηηθή έθζεζε γηα ηελ πεξίνδν , εθηφο απφ ηνπο βαζηθνχο δείθηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο αλαιχεη ηηο αληηιήςεηο θαη ηα θίλεηξα γηα ηελ επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηφηεηα, ηα δεκνγξαθηθά θαη ηα πνηνηηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ επηρεηξεκαηηθψλ εγρεηξεκάησλ. Δπηπιένλ, ηα ζπζζσξεπκέλα ζηνηρεία ζε εηήζηα βάζε απφ ην 2003 έσο θαη ην 2012 δίλνπλ ηε δπλαηφηεηα λα δηεξεπλεζεί ζε έλα δπλακηθφ πιαίζην αλάιπζεο ε εμέιημε ησλ βαζηθψλ δεηθηψλ επηρεηξεκαηηθφηεηαο πξηλ θαη κεηά ηελ έλαξμε ηεο πξφζθαηεο νηθνλνκηθήο θξίζεο. Οι βαζικοί δείκηερ επισειπημαηικόηηηαρ ηο 2012 χκθσλα κε ηα απνηειέζκαηα ηεο έθζεζεο, ζηελ Διιάδα, ην πνζνζηφ ηνπ πιεζπζκνχ πνπ βξηζθφηαλ ζε θάζε εθθίλεζεο επηρεηξεκαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο ην 2012 ήηαλ 6,5%. Σν πνζνζηφ απηφ είλαη ζεκαληηθά ρακειφηεξν απφ ην 8% πνπ είρε θαηαγξαθεί ην πξνεγνχκελν έηνο γηα ηελ επηρεηξεκαηηθφηεηα αξρηθψλ ζηαδίσλ. Πξνθαλψο, ε πηψζε ηνπ δείθηε δελ είλαη άζρεηε απφ ηε δεηλή νηθνλνκηθή θαηάζηαζε ζηελ νπνία βξίζθεηαη ε ρψξα, θαζψο ε χθεζε ζπξξηθλψλεη ηηο επηρεηξεκαηηθέο πξσηνβνπιίεο πνπ ζεσξνχληαη βηψζηκεο. Έηζη, ελψ ην 2011 ε Διιάδα θαηαηαζζφηαλ ζηελ 4ε πςειφηεξε ζέζε αλάκεζα ζηηο ρψξεο θαηλνηνκίαο, ην 2012 βξίζθεηαη ζηελ 12ε ζέζε. Μάιηζηα, ηα πξψηα ζηνηρεία απφ ηελ έξεπλα ηνπ 2013 θαηαγξάθνπλ κηα πεξαηηέξσ πηψζε ηνπ δείθηε ζην 5,5%. ηελ Διιάδα πάλσ απφ έλα ηξίην (36,32%) ησλ επηρεηξεκαηηψλ αξρηθψλ ζηαδίσλ πξνέξρνληαλ ην 2012 απφ ην ειηθηαθφ θιηκάθην εηψλ. Πξφθεηηαη γηα ζεηηθφ γεγνλφο, θαζψο κπνξεί λα ππνηεζεί φηη νη λεφηεξεο ειηθίεο θέξλνπλ καδί ηνπο ζηνλ επηρεηξεκαηηθφ ζηίβν λέεο ηδέεο θαη δηάζεζε πεηξακαηηζκνχ. Ωζηφζν, αθφκα θαη αλ αμηνινγήζεη θαλείο ζεηηθά απηφ ην ζηνηρείν, είλαη βέβαην φηη απηφ πνπ εμεγεί ηελ ηάζε είλαη ε κεγάιε αλεξγία ησλ λέσλ ζηε ρψξα καο, πνπ απσζεί φιν θαη κηθξφηεξεο 9

10 ειηθίεο απφ ηελ ειπίδα ηεο εχξεζεο κηζζσηήο εξγαζίαο θαη, άξα, ηηο ζηξέθεη πξνο θάπνηνπ είδνπο απηφλνκεο επηρεηξεκαηηθήο δξαζηεξηνπνίεζεο. Η επηρεηξεκαηηθφηεηα αξρηθψλ ζηαδίσλ είλαη ειαθξψο πςειφηεξε ζηελ πεξίπησζε ησλ κεηαλαζηψλ ζε ζχγθξηζε κε ην πνζνζηφ πνπ θαηαγξάθεηαη γηα ηνλ γεγελή πιεζπζκφ (6,9% έλαληη 6,3%). Πξφθεηηαη βεβαίσο γηα αλακελφκελν εχξεκα, θαζψο νη κεηαλάζηεο αληηκεησπίδνπλ κεγαιχηεξεο δπζθνιίεο ζηελ πξφζβαζε ζε ζέζεηο κηζζσηήο απαζρφιεζεο (ζε ζχγθξηζε κε ηνλ γεγελή πιεζπζκφ), κε απνηέιεζκα ε επηρεηξεκαηηθή δηέμνδνο λα είλαη γηα απηνχο πην εχθνια επηιέμηκε. Η αλάιπζε ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο αξρηθψλ ζηαδίσλ ζε πεξηθεξεηαθφ επίπεδν είλαη εμίζνπ πςειήο ζπνπδαηφηεηαο θαζψο είλαη εχινγν λα ππνηεζεί φηη κεγάιεο δηαθνξέο ζηνλ ζπγθεθξηκέλν δείθηε δελ ζα εκθαλίδνληαη κφλν κεηαμχ ρσξψλ, αιιά θαη κεηαμχ ησλ πεξηθεξεηψλ εληφο ηεο ίδηαο ρψξαο. Σνπηθνί πνιηηηζκηθνί παξάγνληεο, αιιά θπξίσο ην επίπεδν νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο θάζε πεξηθέξεηαο, δελ κπνξεί παξά λα επεξεάδνπλ ηελ έθεζε ησλ αηφκσλ λα δξαζηεξηνπνηεζνχλ επηρεηξεκαηηθά. Με βάζε ηα απνηειέζκαηα πνπ πξνέθπςαλ ν δείθηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο αξρηθψλ ζηαδίσλ θπκαίλεηαη απφ 11.6% ζηελ Κεληξηθή Μαθεδνλία (ε πςειφηεξε ηηκή), ζε 1,7% ζηελ ηεξεά Διιάδα (ε ρακειφηεξε). Αμίδεη λα επηζεκαλζεί φηη κφλν ζε δχν απφ ηηο ππφινηπεο πεξηθέξεηεο ν δείθηεο ππεξβαίλεη ζεκαληηθά ηνλ εζληθφ κέζν φξν (Γπη. Μαθεδνλία 11,1% θαη Πεινπφλλεζνο 7,9%. ε φ,ηη αθνξά ηε θιαδηθή δηάξζξσζε ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο, ζηελ Διιάδα, ην 2012 πάλσ απφ ην 50% ησλ λέσλ εγρεηξεκάησλ θαηεπζχλνληαλ ζηελ δηάζεζε πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ ζηνλ ηειηθφ θαηαλαισηή. Ο δείθηεο απηφο ήηαλ δηαρξνληθά πςειφο ζηε ρψξα καο, αιιά έρεη κεησζεί ζεκαληηθά ηελ πεξίνδν ηεο θξίζεο ιφγσ ηεο κεγάιεο θάκςεο ηεο θαηαλαισηηθήο δήηεζεο. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ηελ πεξίνδν ηεο θξίζεο παξαηεξείηαη άλνδνο ηνπ πνζνζηνχ ησλ λέσλ εγρεηξεκάησλ πνπ πξνζθέξνπλ ππεξεζίεο πξνο επηρεηξήζεηο. Η θξίζε θαίλεηαη ινηπφλ φηη ζε θάπνην βαζκφ έρεη ζέζεη ζε θίλεζε δηαδηθαζίεο αλαδηάξζξσζεο, αθφκα θαη ζην επίπεδν ηεο «κηθξήο επηρεηξεκαηηθφηεηαο» πνπ ραξαθηεξίδεη ην ειιεληθφ επηρεηξείλ. Αλαθνξηθά κε ηνλ δείθηε θαζηεξσκέλεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο ε Διιάδα παξνπζηάδεη ηελ πςειφηεξε επίδνζε κεηαμχ ησλ ρσξψλ θαηλνηνκίαο (12,3%). Ωζηφζν, είλαη ζαθψο ρακειφηεξν ην πνζνζηφ ζε ζρέζε κε ην 2011 (15,8%). Σν εληππσζηαθφ ινηπφλ ζηνηρείν εδψ είλαη φηη παξφιν πνπ ην 2012 ήηαλ ην ρεηξφηεξν έηνο ηεο χθεζεο 10

11 ζηελ νπνία βξίζθεηαη ε Διιάδα ηα ηειεπηαία ρξφληα, κε φ,ηη απηφ ζπλεπάγεηαη γηα ηε βησζηκφηεηα ησλ επηρεηξήζεσλ θαη ηελ αλεξγία, ε δνκή ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο σο βαζηδφκελεο ζηε κηθξή επηρείξεζε δελ κεηαβάιιεηαη. Μνινλφηη ινηπφλ ε θξίζε έρεη πιήμεη δξαζηηθφηαηα ηηο ΜΜΔ ζηελ Διιάδα, ε δηάξζξσζε ηεο νηθνλνκίαο δελ έρεη επεξεαζηεί, θαζψο ε θπξηαξρία ηνπο ζηελ ειιεληθή νηθνλνκία θαίλεηαη φηη έρεη ππνρσξήζεη κφιηο νξηαθά. Η ρψξα καο ήηαλ ινηπφλ θαη παξακέλεη νηθνλνκία κηθξνεπηρεηξεκαηηψλ. Πξνο ηελ ίδηα θαηεχζπλζε ε Διιάδα θαηαγξάθεη ηελ δεχηεξε πςειφηεξε επίδνζε αλάκεζα ζηηο ρψξεο θαηλνηνκίαο ζηελ ζπλνιηθή επηρεηξεκαηηθφηεηα. Ωζηφζν ζα πξέπεη λα επηζεκαλζεί πσο γηα ηηο ρψξεο θαηλνηνκίαο πνπ θαηαγξάθνπλ πςειή ζπλνιηθή επηρεηξεκαηηθφηεηα, ε επίδνζή ηνπο νθείιεηαη θπξίσο ζηελ πςειή επηρεηξεκαηηθφηεηα αξρηθψλ ζηαδίσλ. Αληηζέησο, ε Διιάδα απνηειεί εμαίξεζε κεηαμχ απηψλ θαζψο ε πςειή επίδνζε ζην ζπλνιηθφ δείθηε δηακνξθψλεηαη πξσηίζησο απφ ηελ πςειή ηηκή ηεο θαζηεξσκέλεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο. Σν γεγνλφο απηφ ππνδειψλεη πσο ε πςειή ζπλνιηθή επηρεηξεκαηηθφηεηα ζηελ Διιάδα δελ αληαλαθιά ηε δπλακηθή ηεο νηθνλνκίαο αιιά πεξηζζφηεξν κηα ζρεηηθή αγθχισζε ζε παιαηφηεξεο δνκέο. Δπισειπημαηικέρ πποδιαθέζειρ και κίνηηπα Η αλάιπζε ησλ επηρεηξεκαηηθψλ πξνδηαζέζεσλ θαη αληηιήςεσλ εζηηάδεη ζε παξάγνληεο πνπ δηαθξίλνληαη ζε δχν θαηεγνξίεο: ζε πνιηηηζκηθνχο, κε ηελ έλλνηα φηη αλαθέξνληαη ζηε γεληθή ζηάζε κηαο θνηλσλίαο απέλαληη ζηελ επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηφηεηα θαη ζε πξνζσπηθνχο, πνπ αλαθέξνληαη ζην πψο βιέπεη ην ίδην ην άηνκν ην δήηεκα ηεο επηρεηξεκαηηθήο ηνπ δξαζηεξηνπνίεζεο. ηνπο πνιηηηζηηθνχο παξάγνληεο δελ πξνθαιεί εληχπσζε ε επίδνζε ηεο Διιάδαο ζηελ θνηλσληθή θαηαμίσζε θαη ζεβαζκφ πξνο ηνπο επηηπρεκέλνπο επηρεηξεκαηίεο. ε κηα ρψξα φπνπ θπξηαξρνχλ νη κηθξέο επηρεηξήζεηο θαη φπνπ ε θαζηεξσκέλε επηρεηξεκαηηθφηεηα παξακέλεη ηζρπξφηαηε παξά ηελ θξίζε, είλαη ινγηθφ λα αληηκεησπίδνληαη κε ζεβαζκφ εθείλνη πνπ έρνπλ επηηχρεη ζηνλ επηρεηξεκαηηθφ ζηίβν. Αληηζέησο, ε Διιάδα θαηαγξάθεη ζηαζεξά ηε ρακειφηεξε επίδνζε κεηαμχ ησλ ρσξψλ θαηλνηνκίαο ζηελ πξνβνιή επηηπρεκέλσλ πεξηπηψζεσλ επηρεηξεκαηηθφηεηαο απφ ηα κέζα ελεκέξσζεο. 11

12 Οη αληηιήςεηο ζηελ Διιάδα ζρεηηθά κε ηελ χπαξμε επηρεηξεκαηηθψλ επθαηξηψλ εληφο ηνπ επφκελνπ εμακήλνπ θαηαγξάθνπλ κε πνζνζηφ 12,9% κηα απφ ηηο ρακειφηεξεο επηδφζεηο παγθνζκίσο γηα ην Η επίπησζε ηεο καθξνρξφληαο χθεζεο ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο ζην ζρεηηθφ δείθηε είλαη βέβαηα αλακελφκελε. Ωζηφζν, ζε ζρέζε κε ηελ πεξίνδν παξαηεξείηαη κηα ζαθήο αληηζηξνθή ηεο πησηηθήο ηάζεο (π.ρ. ην 2011 ήηαλ 10,9%). Φαίλεηαη ινηπφλ φηη θαηαγξάθεηαη κηα ηάζε αλάθακςεο ηεο νηθνλνκίαο, θαζψο πεξηζζφηεξα άηνκα απφ φ,ηη ζην παξειζφλ δηαπηζηψλνπλ φηη ππάξρνπλ επηρεηξεκαηηθέο επθαηξίεο γχξσ ηνπο. Καζψο ε νηθνλνκία ζπξξηθλσλφηαλ, φιν θαη ιηγφηεξα άηνκα εθηηκνχζαλ φηη ε επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηνπνίεζε ζα ήηαλ ζε ζέζε λα εμαζθαιίζεη ζηνλ επηρεηξνχληα πςειφηεξν εηζφδεκα, εξγαζηαθή αζθάιεηα θαη αλεμαξηεζία, φια δειαδή ηα ζεσξνχκελα σο ζεηηθά επαθφινπζα ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο σο επαγγεικαηηθήο επηινγήο. Ωζηφζν, θαη εδψ έρεη ελδηαθέξνλ ε επίδνζε ηνπ δείθηε θαηά ην Σν 64,4% ηνπ δείγκαηνο απαληά φηη ε επηρεηξεκαηηθφηεηα είλαη θαιή επηινγή ζηαδηνδξνκίαο, ελψ ην αληίζηνηρν πνζνζηφ ην 2011 ήηαλ κφλν 61%. Η αχμεζε απηή ππνδειψλεη κηα ζεηηθφηεξε εθηίκεζε γηα ηηο πξννπηηθέο βησζηκφηεηαο λέσλ εγρεηξεκάησλ ζε ζχγθξηζε κε ην παξειζφλ, άξα ηελ εθηίκεζε φηη νη πξννπηηθέο ηεο νηθνλνκίαο αλακέλεηαη λα βειηησζνχλ. ε φ,ηη αθνξά ηηο αληηιήςεηο ηνπ πιεζπζκνχ ζρεηηθά κε ην εάλ ε επηρεηξεκαηηθφηεηα ζπληζηά θαιή επηινγή ζηαδηνδξνκίαο έρεη ελδηαθέξνλ ε επίδνζε ηνπ δείθηε ην 2012, φπνπ ην 64,4% ηνπ δείγκαηνο απαληά ζεηηθά, ελψ ην αληίζηνηρν πνζνζηφ ην 2011 ήηαλ κφλν 61%. Η αχμεζε απηή ππνδειψλεη κηα ζεηηθφηεξε εθηίκεζε γηα ηηο πξννπηηθέο βησζηκφηεηαο λέσλ εγρεηξεκάησλ ζε ζχγθξηζε κε ην παξειζφλ, άξα ηελ εθηίκεζε φηη νη πξννπηηθέο ηεο νηθνλνκίαο αλακέλεηαη λα βειηησζνχλ. Όζνλ αθνξά ηνπο πξνζσπηθνχο παξάγνληεο, νη Έιιελεο εμαθνινπζνχλ λα θαηαγξάθνπλ φπσο θαη φια ηα πξνεγνχκελα έηε- πςειή επίδνζε ζηνλ δείθηε πνπ αθνξά ηηο ηθαλφηεηεο, ηηο γλψζεηο θαη ηελ εκπεηξία γηα ηελ άζθεζε επηρεηξεκαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο. Μεγαιχηεξν ελδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ν άιινο πξνζσπηθφο παξάγνληαο πνπ αθνξά ηνλ θφβν ηεο απνηπρίαο θαζψο ην 2012, πεξηζζφηεξνη απφ επηά ζηνπο δέθα Έιιελεο δήισλαλ φηη ν θφβνο ηεο απνηπρίαο ζα ηνπο απέηξεπε λα μεθηλήζνπλ κηα επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηφηεηα. 12

13 Σα επξήκαηα αλαθνξηθά κε ηα θίλεηξα επηρεηξεκαηηθήο δξαζηεξηνπνίεζεο αλαδεηθλχνπλ πσο κεηά ηελ έλαξμε ηεο θξίζεο ζηελ Διιάδα ε επηρεηξεκαηηθφηεηα αλάγθεο ζεκείσζε ζεκαληηθή αχμεζε θαζψο 3 ζηνπο 10 επηρεηξεκαηίεο δειψλνπλ πσο ζηξάθεθαλ ζηνλ επηρεηξεκαηηθφ ζηίβν απφ αλάγθε. Με άιια ιφγηα, ε ζπλερηδφκελε χθεζε νδεγεί πεξηζζφηεξνπο Έιιελεο ζηνλ επηρεηξεκαηηθφ ζηίβν απφ αλάγθε, παξά γηα ιφγνπο εθκεηάιιεπζεο πξαγκαηηθψλ επηρεηξεκαηηθψλ επθαηξηψλ. Ποιοηικά σαπακηηπιζηικά ηυν νέυν επισειπημαηικών εγσειπημάηυν Η λέα επηρεηξεκαηηθφηεηα ζπκβάιιεη ζηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε φρη ηφζν κέζσ ηνπ πιήζνπο ησλ λέσλ εγρεηξεκάησλ πνπ ζέηεη ζε ιεηηνπξγία, φζν θπξίσο κέζσ ησλ πνηνηηθψλ ηνπο ραξαθηεξηζηηθψλ. ε απηφ ην πιαίζην, κεγαιχηεξε ζεκαζία έρεη ε θαηλνηνκηθφηεηα, ε εμσζηξέθεηα θαη νη πξννπηηθέο δεκηνπξγίαο απαζρφιεζεο ησλ λέσλ εγρεηξεκάησλ, παξά ν αξηζκφο ηνπο. ρεηηθά κε ηηο πξννπηηθέο δεκηνπξγίαο απαζρφιεζεο, απφ ην ζχλνιν ηνπ δείγκαηνο θαηά ηελ έξεπλα πιεζπζκνχ ην 2012, ην πςειφηεξν πνζνζηφ ησλ αηφκσλ ειηθίαο 18 έσο 64 εηψλ δήισλαλ φηη δελ πξνζδνθνχλ λα δεκηνπξγήζνπλ πάλσ απφ ηέζζεξηο λέεο ζέζεηο απαζρφιεζεο ζε βάζνο πεληαεηίαο, ελψ κφιηο ην 0,67% πξνζδνθνχζαλ λα δεκηνπξγήζνπλ κεηαμχ 5 θαη 19 λέεο ζέζεηο. Απηφ ζεκαίλεη φηη ε λέα επηρεηξεκαηηθφηεηα ζηε ρψξα καο εμαθνινπζεί λα αλαπαξάγεη ηε βαζηθή δνκή ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο: κηα νηθνλνκία πνπ βαζίδεηαη ζηελ χπαξμε θαη ιεηηνπξγία πνιχ κηθξψλ επηρεηξήζεσλ νη πεξηζζφηεξεο εθ ησλ νπνίσλ δελ αλαπηχζζνληαη θαη σο εθ ηνχηνπ δελ δεκηνπξγνχλ λέεο ζέζεηο εξγαζίαο. Ο ζχλζεηνο δείθηεο θαηλνηνκηθφηεηαο θαη έληαζεο αληαγσληζκνχ γηα ηελ Διιάδα ην 2012 δηακνξθψζεθε ζην 23%, επίδνζε κε ηελ νπνία ε ρψξα καο θαηαιακβάλεη κηα ζρεηηθά ρακειή ζέζε αλάκεζα ζηηο ρψξεο θαηλνηνκίαο. Πξφθεηηαη γηα κηα αληηζηξνθή ηεο ηάζεο πνπ είρε δηαθαλεί ηελ πξνεγνχκελε ηξηεηία, φηαλ ν δείθηεο γηα ηελ Διιάδα βξηζθφηαλ ζην 32%. Η ζαθήο πηψζε ηνπ δείθηε ην 2012 ελδερνκέλσο λα ζρεηίδεηαη κε ηε ζπλερηδφκελε χθεζε ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο. Δίλαη εχινγν ζε κηα θαηάζηαζε χθεζεο, φπνπ ζνβαξφ κέξνο ηνπ πιεζπζκνχ ηείλεη λα θαηεπζχλεηαη ζηνλ επηρεηξεκαηηθφ ζηίβν γηα ιφγνπο εμαζθάιηζεο ηνπ βηνπνξηζκνχ (επηρεηξεκαηηθφηεηα αλάγθεο), ην ζέκα ηεο θαηλνηνκηθφηεηαο λα ππνβαζκίδεηαη. 13

14 Αλαιχνληαο ηνλ βαζκφ εμσζηξέθεηαο ησλ λέσλ επηρεηξήζεσλ πξνθχπηεη πσο ην 2012 ην 20,6% ησλ λέσλ επηρεηξεκαηηψλ δήισλαλ φηη πάλσ απφ ην 25% ησλ πειαηψλ ηνπο ζα πξνέξρνληαη απφ ην εμσηεξηθφ. Σν αληίζηνηρν πνζνζηφ ην 2011 ήηαλ κφλν 16,1%. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, 51,3% ησλ λέσλ επηρεηξεκαηηψλ δήισλαλ φηη ζα απεπζπλζνχλ απνθιεηζηηθά ζηελ εγρψξηα αγνξά, ελψ ην αληίζηνηρν πνζνζηφ ην 2011 ήηαλ 44,8%. Φαίλεηαη ινηπφλ φηη ε θξίζε έρεη ελεξγνπνηήζεη δχν αληηζεηηθέο ηάζεηο, νη νπνίεο ελδερνκέλσο αληαλαθινχλ αθελφο ηνλ ζπληεξεηηθφ πξνζαλαηνιηζκφ ησλ εγρεηξεκάησλ πνπ μεθηλνχλ θπξίσο γηα ιφγνπο αλάγθεο, αιιά αθεηέξνπ, θαη ηνλ πεξηζζφηεξν αηζηφδνμν πξνζαλαηνιηζκφ ησλ εγρεηξεκάησλ πνπ έρνπλ σο θίλεηξν ηελ εθκεηάιιεπζε ησλ επθαηξηψλ πνπ έρεη αλαδείμεη ε θξίζε. Σο επισειπημαηικό πεπιβάλλον ρεηηθά κε ηελ αλάιπζε ηνπ επηρεηξεκαηηθνχ πεξηβάιινληνο κε βάζε ηηο απφςεηο ησλ εκπεηξνγλσκφλσλ έλα βαζηθφ εχξεκα ηεο παξνχζαο έθζεζεο είλαη πσο ε απφζηαζε αλάκεζα ζηηο εθηηκήζεηο ησλ Διιήλσλ εκπεηξνγλσκφλσλ ζε ζρέζε κε ηηο εθηηκήζεηο ησλ εκπεηξνγλσκφλσλ ζε άιιεο ρψξεο θαηλνηνκίαο είλαη ζεκαληηθή ζε 3 θπξίσο δηαζηάζεηο ηνπ επηρεηξεκαηηθνχ πεξηβάιινληνο: α) ζην γεληθφηεξν πιαίζην εζληθψλ πνιηηηθψλ θαη πξνηεξαηνηήησλ, β) ζηα θπβεξλεηηθά πξνγξάκκαηα γηα ηελ ελίζρπζε ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο θαη γ) θαη ζηε ρξεκαηνδνηηθή ζηήξημε λέσλ επηρεηξήζεσλ. Με δεδνκέλε ηε δεκνζηνλνκηθή ζηελφηεηα ησλ ηειεπηαίσλ εηψλ, απηά ηα επξήκαηα δελ πξνθαινχλ έθπιεμε. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ελδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ε κηθξή ζρεηηθά απφζηαζε πνπ εκθαλίδεηαη αλάκεζα ζηηο γλψκεο Διιήλσλ θαη μέλσλ εκπεηξνγλσκφλσλ ζηηο δχν δηαζηάζεηο ηεο εθπαίδεπζεο. Γςναικεία επισειπημαηικόηηηα ην δεχηεξν Κεθάιαην αλαιχεηαη ε γπλαηθεία επηρεηξεκαηηθφηεηα ζε φξνπο πξνζδηνξηζηηθψλ παξαγφλησλ, αληηιήςεσλ θαη θηλήηξσλ. Δπηπιένλ, παξνπζηάδνληαη ηα πνηνηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο επηρεηξεκαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο ησλ γπλαηθψλ ζηελ Διιάδα. ην πιαίζην απηφ πξαγκαηνπνηείηαη θπξίσο ζπγθξηηηθή αλάιπζε ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο αξρηθψλ ζηαδίσλ θαηά θχιν. Δπηπιένλ, αμηνπνηψληαο ηα ζπζζσξεπκέλα ζηνηρεία απφ ην 2003 έσο θαη ην 2012, δηεξεπλάηαη ε εμέιημε ησλ 14

15 βαζηθψλ δεηθηψλ επηρεηξεκαηηθφηεηαο αξρηθψλ ζηαδίσλ ησλ Διιελίδσλ, πξηλ θαη κεηά ηελ νηθνλνκηθή θξίζε. Σν πνζνζηφ ησλ γπλαηθψλ πνπ βξίζθνληαλ ην 2012 ζηελ αξρηθή θάζε επηρεηξεκαηηθήο δξαζηεξηνπνίεζεο (επηρεηξεκαηηθφηεηα αξρηθψλ ζηαδίσλ) ζην ζχλνιν ηνπ γπλαηθείνπ πιεζπζκνχ (ειηθίαο 18-64) ήηαλ ηεο ηάμεσο ηνπ 4.3%. ηνλ αληίπνδα, ην αληίζηνηρν πνζνζηφ ησλ αλδξψλ ζην ζχλνιν ηνπ αλδξηθνχ πιεζπζκνχ (18-64) αλέξρεηαη ζην 8.6%. πλεπψο είλαη πξνθαλέο πσο ε γπλαηθεία επηρεηξεκαηηθφηεηα αξρηθψλ ζηαδίσλ πζηεξεί ζεκαληηθά (ζρεδφλ θαηά ην ήκηζπ) ηεο αλδξηθήο. Αλαθνξηθά κε ηα θίλεηξα ηεο γπλαηθείαο επηρεηξεκαηηθφηεηαο, ε επηρεηξεκαηηθφηεηα αλάγθεο ζηελ Διιάδα εκθαλίδεηαη ηζρπξφηεξε ζηηο γπλαίθεο επηρεηξεκαηίεο αξρηθψλ ζηαδίσλ ζπγθξηηηθά κε ηνπο άλδξεο. ηελ Διιάδα νη αληηιήςεηο ησλ γπλαηθψλ ζρεηηθά κε ην εάλ δηαζέηνπλ ηηο ηθαλφηεηεο θαη ηηο δεμηφηεηεο ψζηε λα αλαιάβνπλ επηρεηξεκαηηθή πξσηνβνπιία παξνπζηάδνπλ πνζνζηά πνπ είλαη ρακειφηεξα απφ ηηο ζρεηηθέο αληηιήςεηο ησλ αλδξψλ. Δηδηθφηεξα, ζην ζχλνιν ηνπ γπλαηθείνπ πιεζπζκνχ ην 42% ζεσξεί πσο έρεη ηηο δεμηφηεηεο πνπ απαηηνχληαη γηα ηελ εθθίλεζε κηαο επηρεηξεκαηηθήο πξνζπάζεηαο, ελψ ην αληίζηνηρν πνζνζηφ ησλ αλδξψλ είλαη 53%. ε φ,ηη αθνξά ηνλ θφβν απνηπρίαο, νη γπλαίθεο δειψλνπλ γηα ην 2012 πσο δηαθαηέρνληαη απφ θφβν απνηπρίαο γηα ηελ εθθίλεζε κηαο λέαο επηρεηξεκαηηθήο πξνζπάζεηαο ζε πνζνζηφ 77% ζην ζχλνιν ηνπ γπλαηθείνπ πιεζπζκνχ, πνζνζηφ πνπ είλαη ζαθψο πςειφηεξν ζε ζρέζε κε ηνπο άλδξεο (69%). Οη γπλαίθεο επηρεηξεκαηίεο αξρηθψλ ζηαδίσλ θαίλεηαη πσο εζηηάδνπλ θπξίσο ζηηο ππεξεζίεο πξνο θαηαλαισηέο κε ζπληξηπηηθφ πνζνζηφ ηεο ηάμεο ηνπ 62%. ηνλ αληίπνδα, κφιηο ην 19% ηεο γπλαηθείαο επηρεηξεκαηηθφηεηαο αξρηθψλ ζηαδίσλ παξέρεη ππεξεζίεο πξνο ηηο επηρεηξήζεηο (Β2Β: Business to Business), ην 14% εζηηάδεη ζην ηνκέα ηεο κεηαπνίεζεο, ελψ ην 5% πεξίπνπ δξαζηεξηνπνηείηαη ζηνλ πξσηνγελή ηνκέα. Σν πνζνζηφ ηνπ γπλαηθείνπ πιεζπζκνχ πνπ δειψλεη πσο έρεη δηαθφςεη ή αλαζηείιεη κηα επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηφηεηα ην 2012 αλέξρεηαη ζην 3,1%. Σν αληίζηνηρν πνζνζηφ ηνπ αλδξηθνχ πιεζπζκνχ δηακνξθψζεθε ζε πςειφηεξα επίπεδα, πεξίπνπ ζην 4,3%. Οη γπλαίθεο πνπ δηέθνςαλ ηελ επηρεηξεκαηηθή ηνπο δξαζηεξηφηεηα δειψλνπλ κε ίδηα αθξηβψο πνζνζηά σο βαζηθφηεξνπο ιφγνπο ηφζν ηελ απνπζία θεξδνθνξίαο ηεο επηρείξεζεο φζν θαη ηε ζπληαμηνδφηεζή ηνπο. 15

16 Οη άλδξεο λένη επηρεηξεκαηίεο εηζέξρνληαη ζηνλ επηρεηξεκαηηθφ ζηίβν ζε κηθξφηεξε ειηθία ζπγθξηηηθά κε ηηο γπλαίθεο. Δηδηθφηεξα, ην πςειφηεξν πνζνζηφ (35,71%) ησλ γπλαηθψλ επηρεηξεκαηηψλ θαίλεηαη πσο πινπνηεί κηα επηρεηξεκαηηθή ηδέα ζην ειηθηαθφ θιηκάθην εηψλ, ελψ νη άλδξεο επηρεηξεκαηίεο δξαζηεξηνπνηνχληαη ζε λέεο επηρεηξεκαηηθέο δηαδηθαζίεο θπξίσο κεηαμχ εηψλ κε πνζνζηφ 39,53%. Μία πηζαλή εξκελεία γηα ηελ είζνδν ησλ γπλαηθψλ ζηελ επηρεηξεκαηηθή αξέλα ζε κεγαιχηεξε ειηθία ζε ζρέζε κε ηνπο άλδξεο είλαη ε αθηέξσζε ησλ πξψησλ ζε νηθνγελεηαθέο ππνρξεψζεηο. Σν πνζνζηφ γπλαηθψλ επηρεηξεκαηηψλ πνπ θαηέρνπλ κεηαπηπρηαθφ θαη δηδαθηνξηθφ δίπισκα είλαη θαηά 7,5 κνλάδεο πεξίπνπ πςειφηεξν ζε ζρέζε κε ην αληίζηνηρν πνζνζηφ ησλ αλδξψλ. Οη εμεηδηθεπκέλεο γλψζεηο ησλ γπλαηθψλ κέζα ζην πιαίζην αλάιεςεο επηρεηξεκαηηθψλ πξσηνβνπιηψλ ζα κπνξνχζαλ λα δψζνπλ ζεκαληηθή ψζεζε ζηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε αθνχ ε αμηνπνίεζε ησλ εμεηδηθεπκέλσλ γλψζεσλ θαη ηθαλνηήησλ θαη ε κεηνπζίσζε ηνπο ζε επηρεηξεκαηηθέο πξσηνβνπιίεο ζα ελίζρπε ηηο πηζαλφηεηεο γηα ηελ κεηάβαζε απφ ηε «ξερή» επηρεηξεκαηηθφηεηα ζηελ επηρεηξεκαηηθφηεηα εληάζεσο γλψζεο. Σν 16,28% ησλ αλδξψλ επηρεηξεκαηηψλ δειψλεη πσο ην πξντφλ/ππεξεζία πνπ πξνζθέξνπλ ζεσξείηαη λέν θαη πξσηνπνξηαθφ απφ φινπο ηνπο πειάηεο ηνπο. Σν αληίζηνηρν πνζνζηφ γηα ηηο γπλαίθεο επηρεηξεκαηίεο αλέξρεηαη κφλν ζην 9,52%. Έηζη, ην επίπεδν θαζνιηθήο θαηλνηνκηθφηεηαο εκθαλίδεηαη ζαθψο πςειφηεξν ζηνπο άλδξεο επηρεηξεκαηίεο ζε ζρέζε κε ηηο γπλαίθεο. Ωζηφζν, ην 68,6% ησλ αλδξψλ λέσλ επηρεηξεκαηηψλ δειψλεη φηη ην πξντφλ ή ππεξεζία πνπ πξνζθέξνπλ δελ ζα ζεσξεζεί λέν απφ θαλέλαλ πειάηε ηνπο, ελψ ην αληίζηνηρν πνζνζηφ ησλ γπλαηθψλ επηρεηξεκαηηψλ είλαη 52,38%. Οη γπλαίθεο εκθαλίδνπλ άξα πνιχ πςειφηεξν πνζνζηφ (38,1%) έλαληη ησλ αλδξψλ (15,12%) ζην επίπεδν κεξηθήο θαηλνηνκηθφηεηαο. Με άιια ιφγηα, νη Διιελίδεο επηρεηξεκαηίεο είλαη ζε ζέζε, ζε κεγαιχηεξν βαζκφ απφ ηνπο άλδξεο ζπλαδέιθνπο ηνπο, λα παξνπζηάδνπλ ζρεηηθά λέα πξντφληα ή ππεξεζίεο ζηνπο πειάηεο ηνπο. Οη γπλαίθεο επίζεο έρνπλ ηε ηάζε λα αμηνπνηνχλ ηηο λεφηεξεο ηερλνινγίεο ζην επηρεηξεκαηηθφ ηνπο εγρείξεκα πνπ αλακέλεηαη άκεζα λα μεθηλήζεη ή είλαη πνιχ πξφζθαην, ελψ νη άλδξεο επηρεηξεκαηίεο θαίλεηαη πσο παξακέλνπλ ζε κεγαιχηεξν βαζκφ πξνζθνιιεκέλνη ζηε ρξήζε παιαηφηεξσλ ηερλνινγηψλ. Δπίζεο, θαίλεηαη πσο ε ππεξνρή ησλ Διιελίδσλ επηρεηξεκαηηψλ σο πξνο ηελ αμηνπνίεζε ζχγρξνλεο 16

17 ηερλνινγηθήο αλαβάζκηζεο κεηαθξάδεηαη ζε έλα βαζκφ ζε επηρεηξεκαηηθέο πξσηνβνπιίεο πνπ αληηκεησπίδνπλ ρακειφηεξεο εληάζεσο αληαγσληζκφ. Ωο εθ ηνχηνπ, νη γπλαίθεο εκθαλίδνληαη πεξηζζφηεξν ηθαλέο ζε ζρέζε κε ηνπο άλδξεο λα δεκηνπξγήζνπλ θαη λα αλαπηχμνπλ λέεο αγνξέο. Σν εκπεηξηθφ απηφ εχξεκα ηζρπξνπνηεί ηα επηρεηξήκαηα ππέξ ηεο πξνψζεζεο ηεο γπλαηθείαο επηρεηξεκαηηθφηεηαο θαη ζα πξέπεη λα ιεθζνχλ ππφςε ζην ζρεδηαζκφ δξάζεσλ απφ ηνπο δηακνξθσηέο πνιηηηθήο. Δπίζεο, απφ ηελ αλάιπζε πξνθχπηεη πσο νη γπλαίθεο επηρεηξεκαηίεο εκθαλίδνπλ έζησ θαη κε κηθξή δηαθνξά κία κεγαιχηεξε ηάζε έλαληη ησλ αλδξψλ λα αθνινπζήζνπλ ζηξαηεγηθή εμσζηξέθεηαο. Έηζη, ην 9,52% ησλ Διιελίδσλ επηρεηξεκαηηψλ δειψλεη πσο ην % ησλ πσιήζεψλ ηνπο πξνέξρεηαη απφ εμαγσγέο, ελψ ην αληίζηνηρν πνζνζηφ ησλ αλδξψλ είλαη ιίγν θάησ απφ 7%. Αληίζηνηρα, νη άλδξεο επηρεηξεκαηίεο πνπ δειψλνπλ πσο δελ εμάγνπλ θαζφινπ ππεξέρνπλ έλαληη ησλ γπλαηθψλ θαηά πεξηζζφηεξεο απφ 3,5 πνζνζηηαίεο κνλάδεο. Σέινο, κία άιιε βαζηθή δηαπίζησζε είλαη πσο ηα κεγαιχηεξα πνζνζηά ησλ εξσηψκελσλ θαη ζηηο δχν θαηαλνκέο ησλ θχισλ δειψλνπλ πσο εληφο ηεο εξρφκελεο πεληαεηίαο αλακέλεηαη λα δεκηνπξγήζνπλ 1 έσο 5 ζέζεηο εξγαζίαο κε πνζνζηφ 50,62% ζηηο γπλαίθεο θαη 45,28% ζηνπο άλδξεο. Σα κηθξφηεξα πνζνζηά θαη ζηηο δχν θαηαλνκέο αθνξνχλ ηελ εθηίκεζε πσο ην επηρεηξεκαηηθφ ηνπο επηρείξεκα ζα εμειηρζεί ζε «γαδέια», ζα αλαπηπρζεί δειαδή κε πνιχ πςεινχο ξπζκνχο θαη ζα δεκηνπξγήζεη πάξα πνιιέο ζέζεηο εξγαζίαο (πεξηζζφηεξεο απφ 20). 17

18 18

19 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 1 ΟΙ ΒΑΙΚΟΙ ΓΔΙΚΣΔ ΓΙΑ ΣΗΝ ΔΠΙΥΔΙΡΗΜΑΣΙΚΟΣΗΣΑ ΣΗΝ ΔΛΛΑΓΑ ΣΟ 2012 Σν εξεπλεηηθφ πξφγξακκα ηνπ Παγθφζκηνπ Παξαηεξεηεξίνπ Δπηρεηξεκαηηθφηεηαο (Global Entrepreneurship Monitor: GEM) μεθίλεζε ην 1999 κε ηε ζπκκεηνρή 10 ρσξψλ. 1 Σν 2012 έιαβαλ κέξνο ζηελ εηήζηα έξεπλα 69 ρψξεο. Έηζη, ην GEM είλαη ζήκεξα ζε ζέζε λα εξεπλά ην θαηλφκελν ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο ζε πεξηνρέο ηνπ πιαλήηε πνπ θαιχπηνπλ ην 74% ηνπ παγθφζκηνπ πιεζπζκνχ θαη πεξίπνπ ην 87% ηνπ παγθφζκηνπ πξντφληνο. Η αλάπηπμε απηή ζπλέβαιε απνθαζηζηηθά ηφζν ζηελ πνηφηεηα ησλ δεδνκέλσλ πνπ ζπγθεληξψλνληαη απφ ηηο εηήζηεο έξεπλεο, φζν θαη ζηελ αχμεζε ησλ πιεπξψλ ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο πνπ είλαη δπλαηφ λα κειεηεζνχλ κε βάζε απηά ηα δεδνκέλα. Δλψ ινηπφλ ζηελ αξρηθή ηνπ θάζε ην GEM πξνζέγγηδε ηελ επηρεηξεκαηηθφηεηα απνθιεηζηηθά σο ηε δηαδηθαζία ίδξπζεο θαη αλάπηπμεο λέσλ δξαζηεξηνηήησλ, ζήκεξα είλαη ζε ζέζε λα πξνζεγγίζεη κε επάξθεηα θαη ηελ δξαζηεξηφηεηα εθείλσλ ησλ αηφκσλ πνπ ήδε ιεηηνπξγνχλ επηρεηξεκαηηθά γηα κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα ζχκθσλα κε ηελ νξνινγία ηνπ GEM ηα άηνκα απηά πεξηγξάθνληαη σο «θαζηεξσκέλνη» επηρεηξεκαηίεο. Αθφκα, είλαη ζε ζέζε λα εμεηάζεη κε κεγαιχηεξε εγθπξφηεηα ηα «πνηνηηθά» ραξαθηεξηζηηθά ησλ επηρεηξεκαηηθψλ εγρεηξεκάησλ ηφζν εθείλσλ πνπ βξίζθνληαη ζε αξρηθφ ζηάδην εθθίλεζεο, φζν θαη ησλ «θαζηεξσκέλσλ»- θαζψο θαη λα αλαιχζεη ηα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ πξνθίι ησλ επηρεηξεκαηηψλ. ε απηή ηε βάζε, ε παξνχζα Έθζεζε αθηεξψλεη έλα εηδηθφ Κεθάιαην ζηελ γπλαηθεία επηρεηξεκαηηθφηεηα ζηελ Διιάδα, κε βαζηθφ βέβαηα ζηφρν λα δηεξεπλεζεί ε επίπησζε ηεο θξίζεο ζηελ επηρεηξεκαηηθή ελαζρφιεζε ηνπ κηζνχ πιεζπζκνχ ηεο 1 Η πξψηε ειιεληθή ζπκκεηνρή απφ ην ΙΟΒΔ ήηαλ ην

20 ρψξαο καο. Πξηλ φκσο απφ ηελ εμέηαζε απηνχ ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ δεηήκαηνο, ζην παξφλ Κεθάιαην παξνπζηάδνληαη νη βαζηθνί δείθηεο ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο πνπ εμάγνληαη ζε εηήζηα βάζε. θνπφο ηνπ Κεθαιαίνπ είλαη ε απνηχπσζε ηεο εμέιημεο ησλ βαζηθψλ δεηθηψλ θαηά ην 2012, κε ηδηαίηεξε βέβαηα έκθαζε ζηηο εμειίμεηο ζηε ρψξα καο Δπισειπημαηικόηηηα απσικών ζηαδίυν Ο πξψηνο δείθηεο πνπ ζα παξνπζηαζηεί είλαη ε «επηρεηξεκαηηθφηεηα αξρηθψλ ζηαδίσλ» (Early Stage Entrepreneurial Activity) θαη απνηειεί ην πνζνζηφ ηνπ πιεζπζκνχ θάζε ρψξαο, ειηθίαο εηψλ, ην νπνίν βξηζθφηαλ ζηε θάζε εθθίλεζεο κηαο λέαο επηρεηξεκαηηθήο πξσηνβνπιίαο ην Σα άηνκα απηά αλήθνπλ ζε δχν επηκέξνπο θαηεγνξίεο, ηνπο «επίδνμνπο» (εθείλνπο πνπ κφιηο μεθηλνχλ ηελ επηρεηξεκαηηθή ηνπο δξαζηεξηφηεηα) θαη ηνπο «λένπο» επηρεηξεκαηίεο (εθείλνπο πνπ ην εγρείξεκά ηνπο δελ έρεη ππεξβεί ηελ ειηθία ησλ 3,5 εηψλ). 2 Σν εξεπλεηηθφ πξφγξακκα ηνπ GEM δηαθξίλεη ηηο ρψξεο πνπ έιαβαλ κέξνο ην 2011 ζε ηξεηο νκάδεο, αλάινγα κε ηε βαζηθή πεγή ηνπ πξντφληνο πνπ παξάγνπλ. 3 Η πξψηε (Οκάδα Α) πεξηιακβάλεη ρψξεο ρακεινχ θαηά θεθαιήλ εηζνδήκαηνο, ην πξντφλ ησλ νπνίσλ πξνέξρεηαη θπξίσο απφ ηελ εθκεηάιιεπζε πξσηνγελψλ ζπληειεζηψλ παξαγσγήο. Η δεχηεξε (Οκάδα Β) πεξηιακβάλεη ρψξεο κεζαίνπ εηζνδήκαηνο, ε αλάπηπμε ησλ νπνίσλ βαζίδεηαη ζηε βειηίσζε ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ηεο νηθνλνκίαο. Σέινο ε ηξίηε (Οκάδα Γ) πεξηιακβάλεη ρψξεο πςεινχ εηζνδήκαηνο, νη νπνίεο βαζίδνπλ ηελ αλάπηπμή ηνπο ζηε ζπλερή πξνψζεζε ηεο θαηλνηνκίαο πξντφληνο θαη δηεξγαζηψλ. Σν Γηάγξακκα 1.1 πνπ αθνινπζεί θαηαγξάθεη ηνλ δείθηε επηρεηξεκαηηθφηεηαο αξρηθψλ ζηαδίσλ γηα φιεο ηηο ρψξεο πνπ έιαβαλ κέξνο ζηελ έξεπλα ηνπ GEM θαηά ην Γηα ιφγνπο νηθνλνκίαο ρψξνπ, αλαθέξνληαη κφλν νη κέζνη φξνη πνπ 2 Αλαιπηηθφηεξα απηέο νη θαηεγνξίεο πεξηγξάθνληαη ζην Παξάξηεκα. 3 Σν GEM αθνινπζεί εδψ ηελ νκαδνπνίεζε ηνπ World Economic Forum ζην Global Competitiveness Report. 20

21 Μ.Ο. Χϊρεσ Α Μ.Ο. Χϊρεσ Β Ιαπωνία Ιταλία Γαλλία Βζλγιο Γερμανία Δανία Σλοβενία Ιςπαν'ια Ελβετία Φινλανδία Ιρλανδία Σουθδία Ελλάδα Ιςραιλ Κορζα Νορβθγία Ταϊβάν Πορτογαλία Η.Β. Αυςτρία Σλοβακία Ολλανδία Σιγκαποφρθ ΗΠΑ αθνξνχλ ηηο νκάδεο ρσξψλ Α θαη Β. Οη ρψξεο ηεο νκάδαο Γ παξνπζηάδνληαη βεβαίσο αλαιπηηθά, θαζψο ζε απηέο αλήθεη θαη ε Διιάδα θαη ελδηαθέξεη λα εμεηαζηεί ε ζρεηηθή ζέζε ηεο ρψξαο καο. Γιάγπαμμα 1.1 Πνζνζηφ αηφκσλ ειηθίαο εηψλ πνπ εκπιέθεηαη ζε επηρεηξεκαηηθφηεηα αξρηθψλ ζηαδίσλ (λένη θαη επίδνμνη επηρεηξεκαηίεο) αλά ρψξα ην ,0% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% Πηγή: ΙΟΒΔ, επεξεπγαζία ζηοισείων GEM Όπσο θαη ηα πξνεγνχκελα ρξφληα, πξσηαζιεηέο ζηελ επηρεηξεκαηηθφηεηα αξρηθψλ ζηαδίσλ είλαη νη ρψξεο πνπ αλήθνπλ ζηηο νκάδεο Α θαη Β, δειαδή νη ρψξεο ρακεινχ θαηά θεθαιήλ εηζνδήκαηνο. Η εμήγεζε είλαη βεβαίσο ε πςειή «επηρεηξεκαηηθφηεηα αλάγθεο» πνπ θαηαγξάθεηαη ζε απηέο ηηο ρψξεο, ην γεγνλφο δειαδή φηη κεγάιν κέξνο ηνπ πιεζπζκνχ δξαζηεξηνπνηείηαη επηρεηξεκαηηθά φρη γηαηί έρεη αληηιεθζεί θάπνηα πξαγκαηηθή επηρεηξεκαηηθή επθαηξία, αιιά επεηδή δελ έρεη άιιε δπλαηφηεηα βηνπνξηζκνχ. Δπεηδή δελ κπνξεί δειαδή λα εμαζθαιίζεη κία ζέζε κηζζσηήο απαζρφιεζεο. Η ζρεηηθή επθνιία εχξεζεο κηζζσηήο εξγαζίαο εμεγεί ηε ρακειή επηρεηξεκαηηθφηεηα αξρηθψλ ζηαδίσλ πνπ θαηαγξάθνπλ νη ρψξεο πςεινχ θαηά θεθαιήλ εηζνδήκαηνο (νκάδα Γ). Δδψ ε επηρεηξεκαηηθφηεηα «επθαηξίαο» ζπληζηά ηνλ θχξην ιφγν επηρεηξεκαηηθήο δξαζηεξηνπνίεζεο, ηελ αλαθάιπςε δειαδή κηαο επθαηξίαο απφ ην 21

22 άηνκν, ε εθκεηάιιεπζε ηεο νπνίαο πξνζδνθά φηη ζα ηνλ νδεγήζεη ζε θαιχηεξε θαηάζηαζε ζην κέιινλ κε βάζε θάπνην θξηηήξην π.ρ. πςειφηεξν εηζφδεκα, κεγαιχηεξε αλεμαξηεζία ζηελ εξγαζία θιπ. ηελ Διιάδα ν δείθηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο αξρηθψλ ζηαδίσλ ην 2012 ήηαλ 6,5%. Απηφ ήηαλ ινηπφλ ην πνζνζηφ ηνπ πιεζπζκνχ πνπ βξηζθφηαλ ζε θάζε εθθίλεζεο επηρεηξεκαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο ην θαινθαίξη ηνπ 2012, φηαλ πξαγκαηνπνηήζεθε ε έξεπλα πιεζπζκνχ. Σν πνζνζηφ απηφ είλαη ζεκαληηθά ρακειφηεξν απφ ην 8% πνπ είρε θαηαγξαθεί ην πξνεγνχκελν έηνο. Έηζη, ελψ ην 2011 ε Διιάδα θαηαηαζζφηαλ ζηελ 4 ε πςειφηεξε ζέζε αλάκεζα ζηηο ρψξεο θαηλνηνκίαο (ηηο ρψξεο ηεο νκάδαο Γ), ην 2012 βξίζθεηαη ζηελ 12 ε ζέζε. Η πηψζε ηνπ δείθηε δελ κπνξεί βεβαίσο λα είλαη άζρεηε απφ ηε δεηλή νηθνλνκηθή θαηάζηαζε ζηελ νπνία βξίζθεηαη ε ρψξα, θαζψο ε χθεζε ζπξξηθλψλεη ηηο επηρεηξεκαηηθέο πξσηνβνπιίεο πνπ ζεσξνχληαη βηψζηκεο. Μάιηζηα, ηα πξψηα ζηνηρεία απφ ηελ έξεπλα ηνπ 2013 θαηαγξάθνπλ κηα πεξαηηέξσ πηψζε ηνπ δείθηε ζην 5,5%. Σν Γηάγξακκα 1.2 πνπ αθνινπζεί παξνπζηάδεη ηελ εμέιημε ηνπ δείθηε ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο αξρηθψλ ζηαδίσλ γηα φιε ηελ πεξίνδν ηεο ειιεληθήο ζπκκεηνρήο ζην εξεπλεηηθφ πξφγξακκα ηνπ GEM. Γιάγπαμμα 1.2 Δμέιημε επηρεηξεκαηηθφηεηαο αξρηθψλ ζηαδίσλ (TEA) σο % ηνπ πιεζπζκνχ 10,00% 9,00% 8,00% 7,00% 6,00% 5,00% 4,00% 3,00% 2,00% 1,00% 0,00% TEA (% πλθκυςμοφ) Πηγή: ΙΟΒΔ, επεξεπγαζία ζηοισείων GEM 22

23 Μέλεη λα δηαπηζησζεί απφ ηελ έξεπλα πνπ ζα πξαγκαηνπνηεζεί ην 2014 αλ απηή ε πησηηθή ηάζε ζα δηαηεξεζεί ή ζα αληηζηξαθεί, θάηη άιισζηε πνπ έρεη ζπκβεί θαη ζην παξειζφλ φπσο απνθαιχπηνπλ ηα αλσηέξσ δεδνκέλα. Ωζηφζν, ε εμέιημε ηνπ δείθηε ηα ηειεπηαία ρξφληα θαίλεηαη φηη επηβεβαηψλεη φηη, φπσο παξαηεξνχζε ην ΙΟΒΔ ζηελ πξνεγνχκελε Έθζεζή ηνπ γηα ηελ επηρεηξεκαηηθφηεηα ζηελ Διιάδα, ν δείθηεο εκθαλίδεη πνιχ πην απφηνκεο δηαθπκάλζεηο ηα ρξφληα ηεο θξίζεο ζε ζχγθξηζε κε ην παξειζφλ. Βεβαίσο, αθφκα θαη κε απηή ηελ πηψζε ην 2012 ν δείθηεο γηα ηελ Διιάδα βξίζθεηαη θάπνπ ζην κέζν ηεο θαηάηαμεο αλάκεζα ζηηο ρψξεο θαηλνηνκίαο. Γηα ηελ εμαγσγή ινηπφλ αζθαιέζηεξσλ ζπκπεξαζκάησλ ζρεηηθά κε ηελ επηρεηξεκαηηθφηεηα αξρηθψλ ζηαδίσλ ζηελ Διιάδα, κεγαιχηεξε ζεκαζία έρεη ε ζπλεθηίκεζε ησλ πνηνηηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ησλ λέσλ εγρεηξεκάησλ, φπσο ζα επηρεηξεζεί ζηε ζπλέρεηα ηνπ παξφληνο Κεθαιαίνπ. Ωζηφζν, πξηλ απφ ηελ εμέηαζε ησλ πνηνηηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο λέαο επηρεηξεκαηηθφηεηαο ζηελ Διιάδα, αμίδεη λα δηεξεπλεζεί κηα άιιε πιεπξά ηνπ θαηλνκέλνπ, ε νπνία ζπληζηά ζεκαληηθφ παξάγνληα γηα ηελ θαηαλφεζε ησλ επηπηψζεψλ ηνπ ζηελ νηθνλνκία. Πξφθεηηαη γηα ηε γεσγξαθηθή θαηαλνκή ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο αξρηθψλ ζηαδίσλ. Άιισζηε, είλαη εχινγν λα ππνηεζεί φηη κεγάιεο δηαθνξέο ζηνλ δείθηε επηρεηξεκαηηθφηεηαο αξρηθψλ ζηαδίσλ δελ ζα εκθαλίδνληαη κφλν αλάκεζα ζε δηαθνξεηηθέο ρψξεο, αιιά θαη αλάκεζα ζηηο δηαθνξεηηθέο πεξηθέξεηεο εληφο ηεο ίδηαο ρψξαο. Σνπηθνί πνιηηηζκηθνί παξάγνληεο, αιιά θπξίσο ην επίπεδν νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο θάζε πεξηθέξεηαο, δελ κπνξεί παξά λα επεξεάδνπλ ηελ έθεζε ησλ αηφκσλ λα δξαζηεξηνπνηεζνχλ επηρεηξεκαηηθά θαη ηειηθά ηελ ίδηα ηελ αλάπηπμε θάζε πεξηθέξεηαο. Σν Γηάγξακκα 1.3 πνπ αθνινπζεί θαηαγξάθεη ην επίπεδν επηρεηξεκαηηθφηεηαο αξρηθψλ ζηαδίσλ ζηηο 13 πεξηθέξεηεο ηεο ρψξαο καο. 23

24 Ανατολικι Μακεδονία & Θράκθ Βόρειο Αγαίο Δυτικι Ελλάδα Δυτικι Μακεδονία Ήπειροσ Θεςςαλία Ιόνιο Κεντρικι Μακεδονία Κριτθ Νότιο Αιγαίο Πελοπόννθςοσ Αττικι Στερεά Ελλάδα Γιάγπαμμα 1.3 Δπηρεηξεκαηηθφηεηα αξρηθψλ ζηαδίσλ αλά πεξηθέξεηα, ,0% 12,0% 10,0% 8,0% 6,0% 4,0% 2,0% 0,0% 3,3% 5,5% 2,8% 6,5% 4,1% 6,1% 7,1% 11,5% 3,2% 6,4% 7,9% 6,8% 1,7% Πηγή: ΙΟΒΔ, επεξεπγαζία ζηοισείων GEM Ο δείθηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο αξρηθψλ ζηαδίσλ θπκαίλεηαη ινηπφλ απφ 11.6% ζηελ Κεληξηθή Μαθεδνλία (ε πςειφηεξε ηηκή), ζε 1,7% ζηελ ηεξεά Διιάδα (ε ρακειφηεξε). Ο δείθηεο θάζε πεξηθέξεηαο αληαλαθιά ην πνζνζηφ ησλ λέσλ επηρεηξεκαηηψλ ζηνλ πιεζπζκφ ηεο αληίζηνηρεο πεξηθέξεηαο. Με δεδνκέλε ηελ πιεζπζκηαθή ζπγθέληξσζε ζηελ Αηηηθή, δελ είλαη παξάμελν πνπ ν δείθηεο ηεο Αηηηθήο βξίζθεηαη πνιχ θνληά ζηνλ εζληθφ κέζν φξν. Αμίδεη λα επηζεκαλζεί φηη κφλν ζε δχν απφ ηηο ππφινηπεο πεξηθέξεηεο ν δείθηεο ππεξβαίλεη ζεκαληηθά ηνλ εζληθφ κέζν φξν (Γπη. Μαθεδνλία 11,1% θαη Πεινπφλλεζνο 7,9%). Μάιηζηα, ζε έμη πεξηθέξεηεο νη αληίζηνηρνη δείθηεο εκθαλίδνληαη εμαηξεηηθά ρακεινί. Με άιια ιφγηα, ν αξηζκφο ησλ λέσλ εγρεηξεκάησλ πνπ δεκηνπξγήζεθαλ ζε απηέο είλαη πνιχ κηθξφο, κε φ,ηη αξλεηηθφ απηφ ζπλεπάγεηαη γηα ηηο αλαπηπμηαθέο πξννπηηθέο ησλ ζπγθεθξηκέλσλ πεξηθεξεηψλ Καθιεπυμένη και ζςνολική επισειπημαηικόηηηα Δθηφο ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο αξρηθψλ ζηαδίσλ ηνπ αζξνίζκαηνο δειαδή επίδνμσλ θαη λέσλ επηρεηξεκαηηψλ κε βάζε ηελ νξνινγία ηνπ GEM- ε έξεπλα θαηαγξάθεη θαη άιιεο θαηεγνξίεο επηρεηξεκαηηψλ φπσο νη «θαζηεξσκέλνη» θαη βεβαίσο ηελ ζπλνιηθή επηρεηξεκαηηθφηεηα ζε θάζε ρψξα. Σα ζρεηηθά δεδνκέλα παξνπζηάδνληαη ζηελ Πίλαθα 1.1 πνπ αθνινπζεί, έηζη ψζηε λα ζρεκαηηζηεί κηα γεληθή εηθφλα γηα φιεο ηηο 24

25 θάζεηο ηεο επηρεηξεκαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο θαηά ην Όπσο ζα θαλεί ζηε ζπλέρεηα, πξφθεηηαη γηα ζεκαληηθή πιεξνθνξία, θαζψο απηή αθνξά ηε δνκή ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο. Η ηειεπηαία ζηήιε ηνπ Πίλαθα παξαζέηεη ηα πνζνζηά ηεο ζπλνιηθήο επηρεηξεκαηηθφηεηαο, ηνπ αζξνίζκαηνο δειαδή ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο αξρηθψλ ζηαδίσλ θαη ηεο θαζηεξσκέλεο. O Πίλαθαο 1.1 παξνπζηάδεη αλαιπηηθά ηα ζρεηηθά δεδνκέλα γηα ηηο ρψξεο θαηλνηνκίαο (νκάδα Γ) θαη ηνπο κέζνπο φξνπο ησλ δχν άιισλ νκάδσλ ρσξψλ. Σν εληππσζηαθφ εχξεκα εδψ αθνξά ηελ θαζηεξσκέλε επηρεηξεκαηηθφηεηα ζηελ Διιάδα. Με πνζνζηφ 12,3%, ε ρψξα καο θαηαγξάθεη ηελ πςειφηεξε επίδνζε αλάκεζα ζηηο ρψξεο θαηλνηνκίαο. Αο ζεκεησζεί δε φηη ην πνζνζηφ απηφ είλαη πςειφηεξν αθφκα θαη απφ ηνλ κέζν φξν ησλ ρσξψλ ηεο νκάδαο Α (νη νηθνλνκίεο ησλ νπνίσλ βαζίδνληαη ζηελ εθκεηάιιεπζε πξσηνγελψλ ζπληειεζηψλ παξαγσγήο). Γελ πξφθεηηαη γηα πξσηφγλσξν απνηέιεζκα, θαζψο ε Διιάδα θαηέγξαθε ηνλ πςειφηεξν δείθηε θαζηεξσκέλεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο αλάκεζα ζηηο ρψξεο θαηλνηνκίαο θαη ην πξνεγνχκελν έηνο, θαη κάιηζηα πην πςειφ απφ ην 2012 (ην 2011 ήηαλ 15,8%). Σν εληππσζηαθφ ινηπφλ ζηνηρείν εδψ είλαη φηη παξφιν πνπ ην 2012 ήηαλ ην ρεηξφηεξν έηνο ηεο χθεζεο ζηελ νπνία βξίζθεηαη ε Διιάδα ηα ηειεπηαία ρξφληα, κε φ,ηη απηφ ζπλεπάγεηαη γηα ηε βησζηκφηεηα ησλ επηρεηξήζεσλ θαη ηελ αλεξγία, ε δνκή ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο σο βαζηδφκελεο ζηε κηθξή επηρείξεζε δελ κεηαβάιιεηαη. Μνινλφηη ινηπφλ ε θξίζε έρεη πιήμεη δξαζηηθφηαηα ηηο ΜΜΔ ζηελ Διιάδα, ε δηάξζξσζε ηεο νηθνλνκίαο δελ έρεη επεξεαζηεί, θαζψο ε θπξηαξρία ηνπο ζηελ ειιεληθή νηθνλνκία θαίλεηαη φηη έρεη ππνρσξήζεη κφιηο νξηαθά. Η ρψξα καο ήηαλ ινηπφλ θαη παξακέλεη νηθνλνκία κηθξνεπηρεηξεκαηηψλ. Η Διιάδα θαηαγξάθεη ηελ δεχηεξε πςειφηεξε επίδνζε αλάκεζα ζηηο ρψξεο θαηλνηνκίαο κεηά ηηο Η.Π.Α. ζηελ ζπλνιηθή επηρεηξεκαηηθφηεηα. ε αληίζεζε φκσο κε ηηο ηειεπηαίεο, φπνπ ε πςειή ζπλνιηθή επηρεηξεκαηηθφηεηα δηακνξθψλεηαη απφ ηελ πςειή επηρεηξεκαηηθφηεηα αξρηθψλ ζηαδίσλ, ζηελ Διιάδα ε πςειή ζπλνιηθή επηρεηξεκαηηθφηεηα δηακνξθψλεηαη απφ ηελ πςειή επίδνζε ζηελ θαζηεξσκέλε επηρεηξεκαηηθφηεηα. Δλψ ινηπφλ ε πςειή ζπλνιηθή επηρεηξεκαηηθφηεηα αληαλαθιά ηε δπλακηθή ηεο νηθνλνκίαο ζηελ πεξίπησζε ησλ Η.Π.Α., ζηελ πεξίπησζε ηεο Διιάδαο κάιινλ αληαλαθιά κηα ζρεηηθή αγθχισζε ζε παιαηφηεξεο δνκέο. 25

26 Πίνακαρ 1.1 πκκεηνρή ζηελ επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηφηεηα αλά ρψξα, 2012 Δπίδνμνη επηρεηξεκαηίεο (% πιεζπζκνχ ειηθίαο εηψλ) Νένη επηρεηξεκαηίεο Δπηρ/θφηεηα αξρηθψλ ζηαδίσλ Καζηεξσκέλνη επηρεηξεκαηίεο πλνιηθή επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηφηεηα Υώπερ Α 11,8 12,7 23,7 11,4 34,0 Υώπερ Β 7,8 5,6 13,1 7,8 20,4 Απζηξία 6,6 3,4 9,6 7,6 17,0 Βέιγην 3,3 2,0 5,2 5,1 10,3 Γαλία 3,1 2,4 5,4 3,4 8,4 Φηλιαλδία 3,5 2,7 6,0 8,0 13,6 Γαιιία 3,7 1,5 5,2 3,2 8,2 Γεξκαλία 3,5 2,1 5,3 5,0 10,1 Δλλάδα 3,8 2,8 6,5 12,3 18,4 Ιξιαλδία 3,9 2,3 6,1 8,3 13,9 Ιζξαήι 3,5 3,0 6,5 3,8 10,2 Ιηαιία 2,5 1,9 4,3 3,3 7,6 Ιαπσλία 2,3 1,7 4,0 6,1 9,7 Κνξέα 2,6 4,1 6,6 9,6 16,0 Οιιαλδία 4,1 6,3 10,3 9,5 19,3 Ννξβεγία 3,7 3,2 6,8 5,8 12,3 Πνξηνγαιία 4,3 3,6 7,7 6,2 13,9 ηγθαπνχξε 7,6 4,2 11,6 3,1 14,6 ινβαθία 6,6 3,9 10,2 6,4 16,4 ινβελία 2,9 2,5 5,4 5,8 11,2 Ιζπαλία 3,4 2,5 5,7 8,7 14,2 νπεδία 4,6 1,8 6,4 5,2 11,4 Διβεηία 2,9 3,0 5,9 8,4 14,1 Σατβάλ 3,3 4,2 7,5 10,4 17,7 ΗΒ 5,3 3,7 9,0 6,2 15,0 ΗΠΑ 8,9 4,1 12,8 8,6 20,6 Υώπερ Γ 4,2 3,0 7,1 6,7 13,5 Μ.Ο. GEM 7,3 6,1 13,0 8,1 20,6 Χώπερ Α: Χαμηλού κόζηοςρ, Χώπερ Β: βεληίωζηρ αποηελεζμαηικόηηηαρ, Χώπερ Γ: καινοηομίαρ Πηγή: ΙΟΒΔ, επεξεπγαζία ζηοισείων GEM 1.3. Δπισειπημαηικέρ πποδιαθέζειρ και ανηιλήτειρ Η απφθαζε γηα επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηνπνίεζε δελ είλαη πνηέ εχθνιε, θαζψο ζπλνδεχεηαη πάληνηε απφ κεγάιε αβεβαηφηεηα ζρεηηθά κε ηηο πξννπηηθέο ηεο. Σν GEM αλαγλσξίδεη φηη, πέξα απφ ηελ απηνλφεηε εμέηαζε ησλ πηζαλνηήησλ επηηπρίαο ελφο ζπγθεθξηκέλνπ εγρεηξήκαηνο απφ έλα ζπγθεθξηκέλν άηνκν, ππάξρνπλ θαη θάπνηνη γεληθφηεξνη κε ηελ έλλνηα φηη δελ ζρεηίδνληαη κε ην ζπγθεθξηκέλν 26

27 εγρείξεκα- παξάγνληεο πνπ είηε δηεπθνιχλνπλ, είηε δπζρεξαίλνπλ απηή ηελ απφθαζε. Πξφθεηηαη γηα παξάγνληεο πνπ δηαθξίλνληαη ζε δχν θαηεγνξίεο: ζε πολιηιζμικούρ, κε ηελ έλλνηα φηη αλαθέξνληαη ζηε γεληθή ζηάζε κηαο θνηλσλίαο απέλαληη ζηελ επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηφηεηα θαη ζε πποζωπικούρ, πνπ αλαθέξνληαη ζην πψο βιέπεη ην ίδην ην άηνκν ην δήηεκα ηεο επηρεηξεκαηηθήο ηνπ δξαζηεξηνπνίεζεο γεληθψο, πέξα δειαδή απφ νπνηνδήπνηε ζπγθεθξηκέλν εγρείξεκα γηα ην νπνίν πξνβιεκαηίδεηαη θαηά πφζνλ ζα ην αθνινπζήζεη. Σν GEM δηεξεπλά ηέζζεξηο δείθηεο πνπ αλήθνπλ ζηελ πξψηε θαηεγνξία, κε ηελ έλλνηα φηη αθνξνχλ ηηο αληηιήςεηο πνπ επηθξαηνχλ ζην επξχηεξν θνηλσληθφ πεξηβάιινλ κέζα ζην νπνίν θηλείηαη ν λένο επηρεηξεκαηίαο. Πξφθεηηαη γηα α) ην θαηά πφζνλ ππάξρνπλ επηρεηξεκαηηθέο επθαηξίεο θαηά ηε ζηηγκή ηεο δηεμαγσγήο ηεο έξεπλαο, β) αλ ε επηρεηξεκαηηθφηεηα αληηκεησπίδεηαη απφ ηε ζπγθεθξηκέλε θνηλσλία σο θαιή επηινγή ζηαδηνδξνκίαο, γ) αλ ε ζπγθεθξηκέλε θνηλσλία αληηκεησπίδεη ηνπο επηρεηξεκαηίεο σο άηνκα άμηα ζεβαζκνχ θαη δ) αλ ηα καδηθά κέζα ελεκέξσζεο εζηηάδνπλ ζην ζέκα ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο. Σν GEM δηεξεπλά δχν αθφκε δείθηεο, νη νπνίνη αθνξνχλ πξνζσπηθνχο παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ απφθαζε γηα επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηνπνίεζε: α) ην θαηά πφζνλ ηα άηνκα θξίλνπλ φηη δηαζέηνπλ ηηο γλψζεηο, ηελ ηθαλφηεηα θαη ηελ εκπεηξία γηα λα γίλνπλ επηρεηξεκαηίεο θαη β) ην θαηά πφζνλ ν θφβνο ηεο απνηπρίαο ζα ηνπο απέηξεπε απφ ην λα δνθηκάζνπλ λα εθκεηαιιεπηνχλ κηαλ επηρεηξεκαηηθή επθαηξία. Απφ θνηλνχ, νη πνιηηηζκηθνί θαη πξνζσπηθνί παξάγνληεο ζπληζηνχλ ηηο επηρεηξεκαηηθέο πξνδηαζέζεηο. ηε ζπλέρεηα, εμεηάδνληαη αλαιπηηθά απηνί νη παξάγνληεο, κε ηε ζεηξά πνπ αλαθέξζεθαλ, κε βάζε ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο πεδίνπ ηνπ 2012 πνπ παξνπζηάδνληαη ζηελ Πίλαθα 1.2. Δπηζεκαίλεηαη φηη ηα δεδνκέλα πξνέξρνληαη απφ ηηο απαληήζεηο νιφθιεξνπ ηνπ δείγκαηνο θαηά ηελ έξεπλα, θαη φρη κφλν ησλ αηφκσλ πνπ δξαζηεξηνπνηνχληαη ή πξφθεηηαη λα δξαζηεξηνπνηεζνχλ επηρεηξεκαηηθά. Όπσο θαη πξνεγνπκέλσο, ν Πίλαθαο πεξηιακβάλεη αλαιπηηθά ηα δεδνκέλα γηα ηηο ρψξεο θαηλνηνκίαο (νκάδα Γ) θαη κφλν ηνπο κέζνπο φξνπο γηα ηηο άιιεο δχν νκάδεο ρσξψλ. 27

28 Υψξεο Πίνακαρ 1.2 Πξνζσπηθνί θαη πνιηηηζηηθνί παξάγνληεο πξνψζεζεο ή παξεκπφδηζεο ηεο εκθάληζεο επηρεηξεκαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο (% ζεηηθψλ απαληήζεσλ ζηνλ πιεζπζκφ εηψλ, 2012) Δπηρ/θέο Δπθαηξίεο ην πξνζερέο 6κελν Γλψζεηο ηθαλφηεηα & εκπεηξία επηρ/ηαο Φφβνο απνηπρίαο Δπηρ/ηα σο θαιή επηινγή θαξηέξαο Κνηλσληθή θαηαμίσζε & ζεβαζκφο ζηνπο επηηπρεκέλνπο επηρ/ηίεο Δζηίαζε ησλ ΜΜΔ ζηελ επηρ/ηα Υώπερ Α 63,3 70,5 27,8 75,8 80,1 67,8 Υώπερ Β 41,5 52,4 36,6 69,8 68,9 60,0 ΗΠΑ 43,5 55,9 37,8 Δλλάδα 12,9 50,0 72,3 64,4 68,3 33,1 Οιιαλδία 34,4 42,3 39,1 79,3 65,2 58,3 Βέιγην 33,3 37,1 45,7 62,3 57,4 53,8 Γαιιία 37,5 35,7 46,7 64,5 76,8 41,1 Ιζπαλία 13,9 50,4 51,6 63,6 63,7 47,3 Ιηαιία 19,8 30,0 56,6 66,7 69,7 51,3 Διβεηία 35,7 37,3 32,2 44,2 63,5 57,4 Απζηξία 49,2 49,6 43,5 46,4 75,8 ΗΒ 32,8 47,1 40,9 49,8 76,7 47,0 Γαλία 44,4 31,0 42,1 νπεδία 66,5 37,0 38,9 Ννξβεγία 64,4 34,4 35,6 50,4 79,5 59,3 Γεξκαλία 36,2 37,1 49,0 48,9 76,4 49,0 ηγθαπνχξε 22,5 26,6 43,2 50,2 62,5 76,7 Ιαπσλία 6,4 9,0 46,9 29,7 54,8 52,9 Κνξέα 12,5 26,9 40,4 59,4 69,6 68,1 Πνξηνγαιία 16,2 46,8 52,5 Ιξιαλδία 25,6 45,2 41,2 45,4 81,4 61,4 Φηλιαλδία 55,3 34,3 39,3 45,1 83,4 68,4 ινβελία 19,6 51,3 41,5 52,7 71,1 51,1 ινβαθία 17,8 49,7 48,0 50,3 74,4 59,4 Σατβάλ 38,5 26,4 40,8 70,4 62,8 82,5 Ιζξαήι 30,6 29,3 41,7 59,5 72,4 47,4 Υώπερ Γ 32,1 38,3 44,5 55,2 70,3 56,1 Μ.Ο. GEM 42,4 50,9 37,7 65,8 71,3 60,0 Χώπερ Α: Χαμηλού κόζηοςρ, Χώπερ Β: βεληίωζηρ αποηελεζμαηικόηηηαρ, Χώπερ Γ: καινοηομίαρ Πηγή: ΙΟΒΔ, επεξεπγαζία ζηοισείων GEM ηνπο παξάγνληεο πνπ έρνπλ πεξηγξαθεί σο πνιηηηζκηθνί, δελ πξνθαιεί εληχπσζε ε επίδνζε ηεο Διιάδαο ζε απηφλ πνπ αθνξά ηελ θνηλσληθή θαηαμίσζε θαη ζεβαζκφ ζηνπο πεηπρεκέλνπο επηρεηξεκαηίεο. ε κηα ρψξα φπνπ θπξηαξρνχλ νη κηθξέο επηρεηξήζεηο θαη φπνπ ε θαζηεξσκέλε επηρεηξεκαηηθφηεηα παξακέλεη ηζρπξφηαηε παξά ηελ θξίζε, είλαη ινγηθφ λα αληηκεησπίδνληαη κε ζεβαζκφ εθείλνη πνπ έρνπλ 28

29 επηηχρεη ζηνλ επηρεηξεκαηηθφ ζηίβν. Αληίζεηα, ε ρψξα καο θαηαγξάθεη ζηαζεξά κε ηελ έλλνηα φηη απηφ έρεη ζηνηρεηνζεηεζεί απφ φιεο ηηο πξνεγνχκελεο έξεπλεο ηνπ GEM- ηε ρακειφηεξε επίδνζε αλάκεζα ζηηο ρψξεο θαηλνηνκίαο ζηελ πξνβνιή επηηπρεκέλσλ πεξηπηψζεσλ επηρεηξεκαηηθφηεηαο απφ ηα κέζα ελεκέξσζεο. Όπσο παξαηεξνχζε ην ΙΟΒΔ θαη ζηελ Έθζεζή ηνπ πξνεγνχκελνπ έηνπο, «φζν θαη αλ νη Έιιελεο ζεσξνχλ ηελ επηρεηξεκαηηθφηεηα θαιή επηινγή ζηαδηνδξνκίαο θαη εθηηκνχλ ηνπο ίδηνπο ηνπο επηρεηξεκαηίεο φπσο θάλεθε απφ ηνπο πξνεγνχκελνπο δείθηεο-, ε επηρεηξεκαηηθφηεηα απνπζηάδεη απφ ην δεκφζην ιφγν. Θα έιεγε θαλείο φηη ζηελ Διιάδα ε δεκφζηα ζπδήηεζε γηα ηελ επηρεηξεκαηηθή επηηπρία, θαηά θάπνην ηξφπν, δελ αληηκεησπίδεηαη σο έλα πνιηηηθά νξζφ ή, ηνπιάρηζηνλ, ελδηαθέξνλ αληηθείκελν ζπδήηεζεο. Οη άιινη δχν πνιηηηζκηθνί παξάγνληεο ρξεηάδνληαη φκσο κεγαιχηεξε ζπδήηεζε. Ο πξψηνο παξάγνληαο πνπ εμεηάδεηαη είλαη ην θαηά πφζνλ νη εξσηψκελνη δειψλνπλ φηη ζεσξνχλ πσο ζα ππάξμνπλ επηρεηξεκαηηθέο επθαηξίεο ζηνλ πεξίγπξφ ηνπο θαηά ην επφκελν εμάκελν. Με 12,9% ε Διιάδα θαηαγξάθεη κηαλ απφ ηηο ρακειφηεξεο επηδφζεηο παγθνζκίσο. Η επίπησζε ηεο καθξνρξφληαο χθεζεο ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο ζην ζρεηηθφ δείθηε είλαη βέβαηα αλακελφκελε, ηδηαίηεξα θαζψο, φπσο θαίλεηαη απφ ηα δεδνκέλα ηνπ Πίλαθα, ηηο ρακειφηεξεο επηδφζεηο ζε επξσπατθφ επίπεδν έρνπλ επίζεο ε Ιζπαλία θαη ε Πνξηνγαιία, ρψξεο πνπ επίζεο δηέξρνληαη κηα νηθνλνκηθά πνιχ δχζθνιε θάζε. 4 Ωζηφζν, ζεκαληηθά ζπκπεξάζκαηα γηα ηελ Διιάδα εμάγνληαη απφ ηελ απεηθφληζε ηεο εμέιημεο ηνπ δείθηε θαζ φια ηα έηε ειιεληθήο ζπκκεηνρήο ζην εξεπλεηηθφ πξφγξακκα ηνπ GEM, φπσο θαίλεηαη ζην Γηάγξακκα 1.4 πνπ αθνινπζεί. 4 Αο επηζεκαλζνχλ εδψ νη εμαηξεηηθά ρακειέο επηδφζεηο ηεο Ιαπσλίαο θαη ηεο Κνξέαο. Πξνθαλψο γηα απηέο ηηο ρψξεο παίδνπλ ξφιν άιινη παξάγνληεο πνπ εμεγνχλ απηή ηε ρακειή επίδνζε, θαζψο πξφθεηηαη γηα νηθνλνκίεο ζηηο νπνίεο ν ξφινο ησλ κεγάισλ επηρεηξήζεσλ είλαη θπξίαξρνο, ελψ νη πιεζπζκνί ηνπο δελ είλαη ελδερνκέλσο εμνηθεησκέλνη κε ηε «κηθξή» επηρεηξεκαηηθφηεηα θαη άξα κε ηελ αλαδήηεζε επθαηξηψλ ζηνλ πεξίγπξφ ηνπο. 29

30 Γιάγπαμμα 1.4 Δπηρεηξεκαηηθέο επθαηξίεο ην επφκελν εμάκελν (% πιεζπζκνχ) Πηγή: ΙΟΒΔ, επεξεπγαζία ζηοισείων GEM Η ζηαζεξή πηψζε ηνπ δείθηε κεηαμχ 2008 θαη 2011 δηθαηνινγείηαη πξνθαλψο απφ ηε κεγάιε χθεζε ζηελ νπνία βξίζθεηαη ε ειιεληθή νηθνλνκία απηφ ην ρξνληθφ δηάζηεκα. Ωζηφζν, παξνπζηάδεη ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ ε επίδνζε ηνπ 2012, θαζψο θαίλεηαη λα ππνδειψλεη κηα ζαθή αληηζηξνθή ηεο πησηηθήο ηάζεο. Σν πνζνζηφ ινηπφλ ησλ Διιήλσλ πνπ δήισλαλ ην 2012 φηη βιέπνπλ επηρεηξεκαηηθέο επθαηξίεο ην επφκελν εμάκελν ήηαλ 12,9%, ελψ ην αληίζηνηρν πνζνζηφ ην 2011 ήηαλ 10,9%. Σν εχξεκα απηφ ηαηξηάδεη απφιπηα κε κηα ηάζε πνπ είρε ήδε δηαθαλεί απφ ην πξνεγνχκελν έηνο. Δλψ κεησλφηαλ ην πνζνζηφ εθείλσλ πνπ έβιεπαλ επηρεηξεκαηηθέο επθαηξίεο, φηαλ εηίζεην ην εξψηεκα θαηά πφζν πξνζδνθνχλ πεξηζζφηεξεο επθαηξίεο γηα ην 2012 ζε ζχγθξηζε κε ην 2011, πάλσ απφ δχν ζηα ηξία άηνκα απαληνχζαλ ζεηηθά. ε ζπλδπαζκφ ηα δχν επξήκαηα θαίλεηαη ινηπφλ φηη δηαγξάθνπλ κηα ηάζε αλάθακςεο ηεο νηθνλνκίαο, θαζψο πεξηζζφηεξα άηνκα απφ φ,ηη ζην παξειζφλ δηαπηζηψλνπλ φηη ππάξρνπλ επηρεηξεκαηηθέο επθαηξίεο γχξσ ηνπο. Σν κεγάιν βέβαηα εξψηεκα είλαη αλ νη γεληθφηεξεο ζπλζήθεο θαη θπξίσο ε αζθπθηηθή έιιεηςε ξεπζηφηεηαο ζα επηηξέςνπλ ηε κεηαηξνπή απηήο ηεο δηαπίζησζεο ζε πξαγκαηηθή επηρεηξεκαηηθή δξάζε. Ο δεχηεξνο πνιηηηζκηθφο παξάγνληαο πνπ ζα εμεηαζηεί αλαιπηηθφηεξα είλαη ην θαηά πφζν νη Έιιελεο εθηηκνχλ φηη ε είζνδνο ζηνλ επηρεηξεκαηηθφ ζηίβν ζπληζηά κηα θαιή 30

31 επηινγή ζηαδηνδξνκίαο. 5 Σν Γηάγξακκα 1.5 παξνπζηάδεη ηα δεδνκέλα γηα ηελ Διιάδα θαηά ηελ ηειεπηαία δεθαεηία. Γιάγπαμμα 1.5 Δπηρεηξεκαηηθφηεηα: θαιή επηινγή ζηαδηνδξνκίαο (% πιεζπζκνχ) Πηγή: ΙΟΒΔ, επεξεπγαζία ζηοισείων GEM Καη εδψ είλαη βέβαηα πξνθαλήο ε ζηαζεξή πηψζε ηνπ δείθηε κεηά ην 2008, ηελ πεξίνδν ηεο θξίζεο δειαδή. Καζψο ε νηθνλνκία ζπξξηθλσλφηαλ, φιν θαη ιηγφηεξα άηνκα εθηηκνχζαλ φηη ε επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηνπνίεζε ζα ήηαλ ζε ζέζε λα εμαζθαιίζεη ζηνλ επηρεηξνχληα πςειφηεξν εηζφδεκα, εξγαζηαθή αζθάιεηα θαη αλεμαξηεζία, φια δειαδή ηα ζεσξνχκελα σο ζεηηθά επαθφινπζα ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο σο επαγγεικαηηθήο επηινγήο. Ωζηφζν, θαη εδψ έρεη ελδηαθέξνλ ε επίδνζε ηνπ δείθηε θαηά ην Σν 64,4% ηνπ δείγκαηνο απαληά φηη ε επηρεηξεκαηηθφηεηα είλαη θαιή επηινγή ζηαδηνδξνκίαο, ελψ ην αληίζηνηρν πνζνζηφ ην 2011 ήηαλ κφλν 61%. Η αχμεζε απηή ππνδειψλεη κηα ζεηηθφηεξε εθηίκεζε γηα ηηο πξννπηηθέο βησζηκφηεηαο λέσλ εγρεηξεκάησλ ζε ζχγθξηζε κε ην παξειζφλ, άξα ηελ εθηίκεζε φηη νη πξννπηηθέο ηεο νηθνλνκίαο αλακέλεηαη λα βειηησζνχλ. 5 Πξφθεηηαη πξνθαλψο γηα δηαθνξεηηθφ δήηεκα απφ ην θαηά πφζν νη επηρεηξεκαηίεο ραίξνπλ ζεβαζκνχ θαη θαηαμίσζεο, θαζψο ην εξψηεκα δελ αθνξά ηελ θνηλσληθή απνδνρή ηεο επηρεηξεκαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο, αιιά ηελ επηρεηξεκαηηθφηεηα σο επαγγεικαηηθή επηινγή. 31

32 Όζνλ αθνξά ηνπο πξνζσπηθνχο παξάγνληεο, νη Έιιελεο εμαθνινπζνχλ λα θαηαγξάθνπλ φπσο θαη φια ηα πξνεγνχκελα έηε- πςειή επίδνζε ζηνλ δείθηε πνπ αθνξά ηηο ηθαλφηεηεο, ηηο γλψζεηο θαη ηελ εκπεηξία γηα ηελ άζθεζε επηρεηξεκαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο. Γηα κηα ρψξα ε νηθνλνκία ηεο νπνίαο θπξηαξρείηαη απφ κηθξέο επηρεηξήζεηο δελ είλαη πεξίεξγν ν κηζφο πιεζπζκφο λα πηζηεχεη φηη κπνξεί λα ηδξχζεη θαη λα δηνηθήζεη κηα λέα επηρείξεζε. Μεγαιχηεξν ελδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ν άιινο πξνζσπηθφο παξάγνληαο πνπ αθνξά ηνλ θφβν ηεο απνηπρίαο. Σν Γηάγξακκα 1.6 θαηαγξάθεη ηα ζρεηηθά δεδνκέλα γηα ην Γιάγπαμμα 1.6 Φφβνο απνηπρίαο: (% πιεζπζκνχ) Πηγή: ΙΟΒΔ, επεξεπγαζία ζηοισείων GEM Σν 2012 ινηπφλ, πεξηζζφηεξνη απφ επηά ζηνπο δέθα Έιιελεο δήισλαλ φηη ν θφβνο ηεο απνηπρίαο ζα ηνπο απέηξεπε λα μεθηλήζνπλ κηα επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηφηεηα. Αο ζεκεησζεί δε φηη ε Διιάδα αλαδεηθλχεηαη ζε παγθφζκην πξσηαζιεηή ζηνλ ζπγθεθξηκέλν δείθηε ζρεδφλ θαζ φιε ηελ πξνεγνχκελε δεθαεηία, ηελ πεξίνδν δειαδή ηεο ειιεληθήο ζπκκεηνρήο ζην GEM. Απφ κηα πιεπξά, ε έληαζε ηνπ θφβνπ ηεο απνηπρίαο κπνξεί λα ζεσξεζεί σο ην αληίζηξνθν ηεο πςειήο εθηίκεζεο πνπ απνδίδεη ε ειιεληθή θνηλσλία ζηελ επηρεηξεκαηηθή επηηπρία. Σν γεγνλφο φηη ε ηειεπηαία αμηνινγείηαη ζεηηθά, ίζσο ππνδειψλεη φηη ε απνηπρία αληαλαθιά κε αξλεηηθφ ηξφπν θαη ζηηγκαηίδεη ηελ 32

33 πξνζσπηθφηεηα ηνπ απνηπρφληνο, σο εάλ ην άηνκν απηφ πξέπεη λα ζεσξείηαη πξνζσπηθά ειιεηκκαηηθφ κε βάζε ην επηρεηξεκαηηθφ απνηέιεζκα πνπ επέθεξε κε ηε δξάζε ηνπ. Ωζηφζν, φπνηα ζεκαζία θαη αλ έρνπλ ηέηνηεο «ςπρνινγηθέο» εξκελείεο ηνπ δεηήκαηνο, ηα δεδνκέλα ηεο έξεπλαο δελ επηηξέπνπλ νχηε ηελ επηβεβαίσζε αιιά νχηε θαη ηελ απφξξηςή ηνπο. Πξέπεη βεβαίσο λα επηζεκαλζεί εδψ φηη ην δήηεκα απηφ έρεη θαη κία επξσπατθή δηάζηαζε. Όπσο έρεη επαλεηιεκκέλα δηαηππσζεί ζε θείκελα ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο γηα ηελ ελίζρπζε ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο ζηελ Δπξψπε, ε επηρεηξεκαηηθή απνηπρία εμαθνινπζεί λα απνηειεί έλα ζηίγκα ζηε ζηαδηνδξνκία ηνπ επηρεηξνχληνο αηφκνπ, δπζθνιεχνληαο έηζη ηελ επηζηξνθή ηνπ ζηνλ επηρεηξεκαηηθφ ζηίβν κεηά ηελ απνηπρία. Μάιηζηα, ε πξαγκαηηθφηεηα απηή αληηπαξαηίζεηαη κε ηελ επηρεηξεκαηηθή θνπιηνχξα ζηηο ΗΠΑ, φπνπ ε επηρεηξεκαηηθή απνηπρία πνιιέο θνξέο ζεσξείηαη σο ζεηηθή εκπεηξία, κε ηελ έλλνηα φηη ελδερνκέλσο λα απμάλεη ηηο πηζαλφηεηεο επηηπρίαο ηελ επφκελε θνξά Δπισειπημαηικόηηηα ανάγκηρ και εςκαιπίαρ ην πιαίζην ηνπ εξεπλεηηθνχ πξνγξάκκαηνο ηνπ GEM γίλεηαη δηάθξηζε αλάκεζα ζε δχν ηχπνπο επηρεηξεκαηηθφηεηαο, αλάινγα κε ηα θίλεηξα ηα νπνία θηλεηνπνηνχλ ηελ απφθαζε ηνπ αηφκνπ λα εηζέιζεη ζηνλ επηρεηξεκαηηθφ ζηίβν: α) η επισειπημαηικόηηηα εςκαιπίαρ, πνπ αλαθέξεηαη ζηελ επηρεηξεκαηηθφηεηα πνπ έρεη σο θίλεηξν θπξίσο ηελ αμηνπνίεζε κηαο επηρεηξεκαηηθήο επθαηξίαο πνπ εληνπίδεηαη απφ ην άηνκν θαη αμηνινγείηαη ζην πιαίζην ηνπ νηθνλνκηθνχ πεξηβάιινληφο ηνπ θαη πξνθξίλεηαη ηθαλή είηε λα νδεγήζεη ζε αχμεζε ηνπ εηζνδήκαηφο ηνπ, είηε λα πξνζθέξεη εξγαζηαθή αλεμαξηεζία θαη β) η επισειπημαηικόηηηα ανάγκηρ, πνπ αλαθέξεηαη ζηελ πεξίπησζε φπνπ ην άηνκν σζείηαη ζηελ αλάιεςε επηρεηξεκαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο ιφγσ έιιεηςεο άιισλ επηινγψλ εξγαζίαο, δπζαξέζθεηαο κε ηελ ππάξρνπζα απαζρφιεζε, θφβνπ γηα πηζαλή απφιπζε βξαρππξφζεζκα κε ζηφρν απιψο ηε δηαηήξεζε ηνπ εηζνδήκαηφο ηνπ, ην νπνίν πξνθαλψο «απεηιείηαη» κε ζπξξίθλσζε. 6 6 Ο ραξαθηεξηζκφο ησλ αηφκσλ πνπ εηζέξρνληαη ζηνλ επηρεηξεκαηηθφ ζηίβν γηα λα δηαηεξήζνπλ ην εηζφδεκά ηνπο σο επηρεηξεκαηηψλ αλάγθεο έρεη γίλεη ηα ηειεπηαία ρξφληα ζην GEM. Σα άηνκα απηά, αλ θαη δειψλνπλ φηη αμηνπνηνχλ κία επθαηξία, δελ θαηαηάζζνληαη ζηνπο επηρεηξεκαηίεο επθαηξίαο, θαζψο δειψλνπλ ηελ ίδηα ζηηγκή φηη πξνρψξεζαλ ζηελ αμηνπνίεζε απηήο ηεο επηρεηξεκαηηθήο επθαηξίαο επεηδή αηζζάλνληαη φηη ε 33

34 Οη δχν απηνί ηχπνη απνηεινχλ ζηελ πξαγκαηηθφηεηα δχν αθξαίνπο πφινπο, θαζψο δηάθνξεο πεξηπηψζεηο κπνξεί λα θηλνχληαη αλάκεζα ζηα δχν άθξα. Ο Πίλαθαο 1.3 πεξηιακβάλεη ηα ζρεηηθά δεδνκέλα. Δδψ σο επηρεηξεκαηηθφηεηα επθαηξίαο θαηαγξάθεηαη εθείλε ε δξαζηεξηφηεηα πνπ έρεη ζηφρν ηελ αχμεζε ηνπ εηζνδήκαηνο ή/θαη ηελ αλεμαξηεζία ζηελ εξγαζία. Αο ζεκεησζεί φηη ε κεγάιε πιεηνλφηεηα ησλ απαληήζεσλ ζέηεη απηά ηα δχν θίλεηξα σο βαζηθά γηα ηελ επηδίσμε κηαο επηρεηξεκαηηθήο επθαηξίαο. Σα δεδνκέλα επηβεβαηψλνπλ ην ζηαζεξφ ζπκπέξαζκα πνπ εμάγεηαη απφ ην εξεπλεηηθφ πξφγξακκα ηνπ GEM, φηη δειαδή ε θαηαλνκή αλάκεζα ζε επηρεηξεκαηηθφηεηα αλάγθεο θαη επηρεηξεκαηηθφηεηα επθαηξίαο ζρεηίδεηαη κε ην επίπεδν ηνπ θαηά θεθαιήλ εηζνδήκαηνο θάζε ρψξαο. Όζν πςειφηεξν ην εηζφδεκα, ηφζν κεγαιχηεξν ην πνζνζηφ ησλ λέσλ επηρεηξεκαηηψλ πνπ θηλεηνπνηνχληαη απφ ηελ επηζπκία εθκεηάιιεπζεο κηα επθαηξίαο, παξά απφ ηελ αλάγθε βηνπνξηζκνχ. Οη επηδφζεηο ηεο Διιάδαο ζηνπο δείθηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο αλάγθεο θαη επθαηξίαο θηλνχληαη εληφο ηνπ εχξνπο ησλ επηδφζεσλ πνπ θαηαγξάθνληαη ζηηο ρψξεο θαηλνηνκίαο (29,9% θαη 32,1% αληηζηνίρσο) ην Ωζηφζν, είλαη ζαθήο ε επηδείλσζε ησλ δεηθηψλ αλάκεζα ζηα δχν έηε (ήηαλ 25,4% θαη 36,8% αληηζηνίρσο ην 2011). Με άιια ιφγηα, ε ζπλερηδφκελε χθεζε νδεγεί πεξηζζφηεξνπο Έιιελεο ζηνλ επηρεηξεκαηηθφ ζηίβν απφ αλάγθε, παξά γηα ιφγνπο εθκεηάιιεπζεο πξαγκαηηθψλ επηρεηξεκαηηθψλ επθαηξηψλ. Σν εχξεκα απηφ νδεγεί ζε έλα ελδηαθέξνλ ζπκπέξαζκα, φηη αλ θαη νη Έιιελεο βιέπνπλ γχξσ ηνπο πεξηζζφηεξεο επηρεηξεκαηηθέο επθαηξίεο ην 2012 ζε ζχγθξηζε κε ην πξνεγνχκελν έηνο (Γηάγξακκα 1.7 παξαθάησ), απηφ δελ έρεη αθφκα επεξεάζεη ηελ θξίζε ηνπο γηα ηνπο ιφγνπο πνπ νδεγνχληαη ζηελ επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηφηεηα, θαζψο εμαθνινπζνχλ κάιινλ λα εθηηκνχλ φηη σζνχληαη ζε απηή ιφγσ έιιεηςεο δπλαηνηήησλ κηζζσηήο απαζρφιεζεο, παξά γηα ηελ εθκεηάιιεπζε επηρεηξεκαηηθψλ επθαηξηψλ. ηξέρνπζα απαζρφιεζε δελ απνθέξεη πιένλ ην εηζφδεκα ην νπνίν είραλ «ζπλεζίζεη». 34

35 Πίνακαρ 1.3 Κίλεηξα έλαξμεο επηρεηξεκαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο αλά ρψξα, 2012 Υψξεο Δπηρεηξεκαηηθφηεηα αλάγθεο (% επηρεηξεκαηηψλ αξρηθψλ ζηαδίσλ) Δπηρεηξεκαηηθφηεηα επθαηξίαο (% επηρεηξεκαηηψλ αξρηθψλ ζηαδίσλ) Υώπερ Α 35,4 42,1 Υώπερ Β 27,8 45,7 ΗΠΑ 21,4 59,5 Δλλάδα 29,9 32,1 Οιιαλδία 8,4 66,3 Βέιγην 17,9 61,6 Γαιιία 18,1 58,9 Ιζπαλία 25,6 32,5 Ιηαιία 15,7 22,3 Διβεηία 18,1 57,5 Απζηξία 10,8 38,2 ΗΒ 18,3 42,6 Γαλία 8,2 70,7 νπεδία 6,8 48,6 Ννξβεγία 7,4 69,6 Γεξκαλία 21,7 50,7 ηγθαπνχξε 14,8 54,4 Ιαπσλία 20,7 66,4 Κνξέα 34,9 46,2 Πνξηνγαιία 17,9 53,1 Ιξιαλδία 28,1 40,5 Φηλιαλδία 17,1 59,9 ινβελία 7,4 64,0 ινβαθία 35,6 42,9 Σατβάλ 17,9 42,6 Ιζξαήι 19,2 46,1 Υώπερ Γ 18,4 51,1 Μ.Ο. GEM 25,9 46,9 Χώπερ Α: Χαμηλού κόζηοςρ, Χώπερ Β: βεληίωζηρ αποηελεζμαηικόηηηαρ, Χώπερ Γ: καινοηομίαρ Πηγή: ΙΟΒΔ, επεξεπγαζία ζηοισείων GEM Η δηαπίζησζε απηή θάλεη αλαγθαίν λα εμεηαζηεί ε εμέιημε ηεο ζρέζεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο αλάγθεο θαη επθαηξίαο ζηελ Διιάδα δηαρξνληθά, έηζη ψζηε λα δηαθαλεί ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν ε χθεζε έρεη επηδξάζεη ζε απηήλ. Σν δηάγξακκα 1.7 πνπ αθνινπζεί θαηαγξάθεη ηα δεδνκέλα γηα νιφθιεξε ηε δεθαεηία ηεο ειιεληθήο ζπκκεηνρήο ζην εξεπλεηηθφ πξφγξακκα ηνπ GEM. Αο ζεκεησζεί φηη εδψ σο επηρεηξεκαηηθφηεηα επθαηξίαο θαηαγξάθεηαη νπνηαδήπνηε δξαζηεξηφηεηα δελ έρεη σο 35

36 θίλεηξν ηελ αλάγθε (κε βάζε ηηο απαληήζεηο ηνπ δείγκαηνο) θαη φρη κφλν εθείλε πνπ έρεη θίλεηξν ηε επηδίσμε πςειφηεξνπ εηζνδήκαηνο ή/θαη εξγαζηαθήο αλεμαξηεζίαο (πνπ παξνπζηαδφηαλ ζηνλ Πίλαθα 1.3 παξαπάλσ). Γιάγπαμμα 1.7 Δμέιημε θαηαλνκήο ζε επηρεηξεκαηηθφηεηα αλάγθεο θαη επθαηξίαο 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0, Επιχειρθματικότθτα ευκαιρίασ Επιχειρθματικότθτα ανάγκθσ Πηγή: ΙΟΒΔ, επεξεπγαζία ζηοισείων GEM Δίλαη ζαθήο ε δηαθνξά ηεο ηάζεο ζηα ρξφληα πξηλ θαη κεηά ηελ θξίζε. ηελ πξψηε πεξίνδν, ην πνζνζηφ ησλ επηρεηξεκαηηψλ πνπ δήισλαλ σο βαζηθφ θίλεηξν ηελ αλάγθε κεησλφηαλ ζηαζεξά κε ηνλ πάξνδν ησλ εηψλ. Αληίζεηα, απφ ην 2008 ε ηάζε απηή δηαθφπηεηαη απφηνκα, θαζψο ζρεδφλ ηξεηο ζηνπ δέθα επηρεηξεκαηίεο νκνινγνχλ φηη ζηξάθεθαλ ζηνλ επηρεηξεκαηηθφ ζηίβν γηα ιφγνπο αλάγθεο. Έρεη ελδηαθέξνλ φηη ην πνζνζηφ απηφ παξακέλεη ζρεηηθά ζηαζεξφ θαζ φιε ηελ ηειεπηαία πεληαεηία. Απηφ ζεκαίλεη φηη, φζν θαη αλ βαζαίλεη ε χθεζε, ην πνζνζηφ εθείλσλ πνπ δξαζηεξηνπνηνχληαη επηρεηξεκαηηθά θηλεηνπνηνχκελνη απφ ηελ χπαξμε πξαγκαηηθψλ επηρεηξεκαηηθψλ επθαηξηψλ παξακέλεη ζαθψο πςειφηεξν. Ωζηφζν, ππάξρεη θαη κηα άιιε εμήγεζε πνπ ελδερνκέλσο λα είλαη πεξηζζφηεξν εχινγε. Καζψο ε χθεζε πξνρσξνχζε, νη αληηιήςεηο γηα ην ηη ζπληζηά επηρεηξεκαηηθή επθαηξία κεηαβάιινληαλ. Έηζη, νη λένη επηρεηξεκαηίεο γίλνληαλ πεξηζζφηεξν δεθηηθνί ζηελ ηδέα φηη νπνηαδήπνηε πξννπηηθή ηνχο απνκαθξχλεη απφ ηνλ θίλδπλν ηεο αλεξγίαο ζπληζηά κηα επηρεηξεκαηηθή επθαηξία. Απηή ε αληίιεςε, κνινλφηη ζα 36

37 θαηαηαζζφηαλ ζηελ επηρεηξεκαηηθφηεηα αλάγθεο απφ ηε ζθνπηά ηνπ εξεπλεηή, γηα ηνλ ίδην ηνλ επηρεηξεκαηία αληηπξνζσπεχεη κηα πξαγκαηηθή επθαηξία θαη σο ηέηνηα θαηαγξάθεηαη ζηελ έξεπλα πιεζπζκνχ Η κλαδική διάζηαζη ηηρ επισειπημαηικόηηηαρ απσικών ζηαδίυν Ωο πξνο ηελ θιαδηθή δηάζηαζε ησλ λέσλ εγρεηξεκάησλ, ην εξεπλεηηθφ πξφγξακκα ηνπ GEM αθνινπζεί ηελ θιαδηθή θαηαλνκή ηνπ ΟΗΔ, δηαθξίλεη ινηπφλ αλάκεζα ζε α) πξσηνγελή ηνκέα, β) κεηαπνηεηηθή δξαζηεξηφηεηα, γ) ππεξεζίεο πξνο επηρεηξήζεηο θαη δ) πξντφληα/ππεξεζίεο πξνο ηνλ ηειηθφ θαηαλαισηή. Ο Πίλαθαο 1.4 πνπ αθνινπζεί θαηαγξάθεη ηελ θιαδηθή θαηαλνκή ησλ εγρεηξεκάησλ ην Όπσο θαη ζηνπο πξνεγνχκελνπο πίλαθεο, παξνπζηάδνληαη αλαιπηηθά ηα δεδνκέλα γηα ηηο ρψξεο θαηλνηνκίαο θαη κφλν νη κέζνη φξνη γηα ηηο άιιεο δχν νκάδεο ρσξψλ. ε φιεο ηηο ρψξεο ηνπ θφζκνπ, ν θιάδνο ζηνλ νπνίν θαηεπζχλεηαη ε πιεηνλφηεηα ησλ λέσλ εγρεηξεκάησλ είλαη ε παξνρή πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ πξνο ηνλ ηειηθφ θαηαλαισηή. Ωζηφζν, απηφ πνπ δηαθνξνπνηεί απνθαζηζηηθά ηηο ρψξεο θαηλνηνκίαο απφ ηη άιιεο δχν νκάδεο ρσξψλ είλαη ν δείθηεο πνπ αθνξά ηνλ θιάδν παξνρήο ππεξεζηψλ πξνο επηρεηξήζεηο (business to business), θαζψο ζηηο ρψξεο θαηλνηνκίαο είλαη ζηαζεξά πςειφηεξνο. Γελ πξφθεηηαη βεβαίσο γηα ηπραίν εχξεκα. Όζν βαζχηεξε ε αιπζίδα αμίαο κηαο νηθνλνκίαο, ηφζν ηζρπξφηεξε είλαη ε έληαζε ηνπ αληαγσληζκνχ ζε φια ηα ζηάδηα παξαγσγήο ηνπ πξντφληνο, κε απνηέιεζκα ηελ αχμεζε ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ηεο νηθνλνκίαο. Αθφκα, πεξηζζφηεξεο πηζαλφηεηεο έρεη ε αχμεζε απηή ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο λα πξνέξρεηαη απφ ηελ εηζαγσγή θαηλνηνκηψλ. 37

38 Πίνακαρ 1.4 Πνζνζηηαία θαηαλνκή ηεο επηρεηξεκαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο αξρηθψλ ζηαδίσλ ζηηο ρψξεο θαηλνηνκίαο θαηά ηνκέα, 2012 Πξσηνγελήο ηνκέαο Μεηαπνηεηηθή δξαζηεξηφηεηα Τπεξεζίεο πξνο επηρεηξήζεηο Πξντφληα/ππεξεζίεο πξνο θαηαλαισηέο Υώπερ Α 9,4 21,2 6,0 63,4 Υώπερ Β 7,2 25,2 13,6 54,0 Απζηξία 1,6 11,4 40,1 46,8 Βέιγην 3,0 26,2 22,6 48,2 Γαλία 3,3 20,1 34,3 42,3 Φηλιαλδία 15,7 19,5 27,9 36,9 Γαιιία 5,3 17,2 33,4 44,1 Γεξκαλία 0,8 14,8 30,5 54,0 Δλλάδα 3,5 19,8 24,4 52,2 Ιξιαλδία 5,1 19,4 34,8 40,7 Ιζξαήι 0,0 16,7 24,1 59,2 Ιηαιία 7,7 24,5 24,9 42,8 Ιαπσλία 5,4 23,5 24,5 46,5 Κνξέα 3,8 30,5 19,0 46,7 Οιιαλδία 3,7 25,4 27,9 42,9 Ννξβεγία 9,0 24,1 33,1 33,8 Πνξηνγαιία 5,1 26,2 23,8 44,9 ηγθαπνχξε 0,0 12,5 27,2 60,3 ινβαθία 3,8 25,3 32,3 38,5 ινβελία 3,8 28,3 41,8 26,0 Ιζπαλία 3,8 18,4 25,6 52,2 νπεδά 9,5 14,1 38,2 38,1 Διβεηία 4,5 15,7 33,6 46,1 Σατβάλ 0,7 20,0 15,8 63,6 ΗΒ 2,4 23,0 33,0 41,6 ΗΠΑ 3,6 21,9 33,2 41,3 Υώπερ Γ 4,4 20,8 29,4 45,4 Μ.Ο. GEM 6,6 22,8 17,8 52,7 Χώπερ Α: Χαμηλού κόζηοςρ, Χώπερ Β: βεληίωζηρ αποηελεζμαηικόηηηαρ, Χώπερ Γ: καινοηομίαρ Πηγή: ΙΟΒΔ, επεξεπγαζία ζηοισείων GEM ηελ Διιάδα, ην 2012 πάλσ απφ ην 50% ησλ λέσλ εγρεηξεκάησλ θαηεπζχλνληαλ ζηελ δηάζεζε πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ ζηνλ ηειηθφ θαηαλαισηή. Ο δείθηεο απηφο ήηαλ δηαρξνληθά πςειφο ζηε ρψξα καο, αλ θαη έρεη κεησζεί ζεκαληηθά ηελ πεξίνδν ηεο θξίζεο ιφγσ ηεο κεγάιεο θάκςεο ηεο θαηαλαισηηθήο δήηεζεο (φπσο θαίλεηαη ζην Γηάγξακκα 1.8 παξαθάησ). ηνλ πξσηνγελή ηνκέα θαη ηελ κεηαπνηεηηθή δξαζηεξηφηεηα, νη επηδφζεηο ηεο Διιάδαο ην 2012 (3,5% θαη 19,8% αληίζηνηρα) βξίζθνληαη πνιχ θνληά ζην κέζν φξν ησλ ρσξψλ θαηλνηνκίαο. Απηφ ινηπφλ πνπ 38

39 πξέπεη λα δηεξεπλεζεί δηεμνδηθφηεξα είλαη ε επίδνζε ηεο ρψξαο ζηνλ ηνκέα ππεξεζηψλ πξνο επηρεηξήζεηο. Μάιηζηα, απηφ πνπ έρεη ηδηαίηεξε ζεκαζία είλαη λα εμεηαζηεί ε δηαρξνληθή εμέιημε απηνχ ηνπ δείθηε θαη ηδηαίηεξα ε ζπκπεξηθνξά ηνπ ηελ πεξίνδν ηεο θξίζεο. Σα ζρεηηθά δεδνκέλα παξνπζηάδνληαη ζην Γηάγξακκα 1.8. Γιάγπαμμα 1.8 Γηαρξνληθή εμέιημε ηεο θιαδηθήο θαηαλνκήο ησλ λέσλ επηρεηξεκαηηθψλ εγρεηξεκάησλ ζηελ Διιάδα (% επηρεηξεκαηηθφηεηαο αξρηθψλ ζηαδίσλ) Πρωτογενισ Τομζασ Μεταποίθςθ Υπθρεςίεσ προσ Επιχειριςεισ Υπθρεςίεσ προσ Καταναλωτζσ Πηγή: ΙΟΒΔ, επεξεπγαζία ζηοισείων GEM Η δηαρξνληθή εμέιημε ηεο θιαδηθήο θαηαλνκήο ησλ λέσλ εγρεηξεκάησλ ζηελ Διιάδα αλαδεηθλχεη ηε ζνβαξή αλαδηάξζξσζε πνπ εμειίζζεηαη ηα ηειεπηαία ρξφληα. Απφ ηε κία πιεπξά, θαίλεηαη θαζαξά ε κείσζε ηνπ πνζνζηνχ ησλ λέσλ εγρεηξεκάησλ πνπ απεπζχλνληαη ζηνλ ηειηθφ θαηαλαισηή ηα ρξφληα ηεο θξίζεο, γηα ηνπο ιφγνπο πνπ έρνπλ ήδε αλαθεξζεί (δξαζηηθή κείσζε ηεο θαηαλαισηηθήο δήηεζεο). Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ηελ ίδηα πεξίνδν παξαηεξείηαη άλνδνο ηνπ πνζνζηνχ ησλ λέσλ εγρεηξεκάησλ πνπ πξνζθέξνπλ ππεξεζίεο πξνο επηρεηξήζεηο, θάηη πνπ σζεί ην ζρεηηθφ δείθηε θνληχηεξα ζην κέζν φξν ησλ ρσξψλ θαηλνηνκίαο. Σελ ίδηα δηαπίζησζε δηαηχπσλε ην ΙΟΒΔ θαη ζηελ πξνεγνχκελε Έθζεζή ηνπ γηα ηελ επηρεηξεκαηηθφηεηα ζηελ Διιάδα. 39

40 Σν γεγνλφο ινηπφλ φηη ηα επξήκαηα ηνπ 2012 επηβεβαηψλνπλ απηή ηελ ηάζε δηθαηνινγνχλ ηελ αηζηνδνμία πνπ δηαηππσλφηαλ ζε εθείλε ηελ Έθζεζε φηη «ε θξίζε θαίλεηαη λα έρεη ζέζεη ζε θίλεζε δηαδηθαζίεο αλαδηάξζξσζεο, αθφκα θαη ζε απηφ ην επίπεδν ηεο κηθξήο «επηρεηξεκαηηθφηεηαο» Σα ποιοηικά σαπακηηπιζηικά ηυν νέυν επισειπημαηικών εγσειπημάηυν ε κηα αλεπηπγκέλε νηθνλνκία πνπ ζπκπεξηιακβάλεηαη ζηηο ρψξεο θαηλνηνκίαο, ε λέα επηρεηξεκαηηθφηεηα ζπκβάιιεη ζηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε φρη ηφζν κέζσ ηνπ πιήζνπο ησλ λέσλ εγρεηξεκάησλ πνπ ζέηεη ζε ιεηηνπξγία, φζν θπξίσο κέζσ ησλ πνηνηηθψλ ηνπο ραξαθηεξηζηηθψλ. Γηα ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε ινηπφλ εθείλσλ ησλ ρσξψλ πνπ αλήθνπλ ζηνλ αλεπηπγκέλν θφζκν, κεγαιχηεξε ζεκαζία έρεη ε θαηλνηνκηθφηεηα, ε εμσζηξέθεηα θαη νη πξννπηηθέο δεκηνπξγίαο απαζρφιεζεο ησλ λέσλ εγρεηξεκάησλ, παξά ν αξηζκφο ηνπο. Άιισζηε, φπσο έρεη παξαηεξεζεί ζε φιεο ηηο Δθζέζεηο ηνπ ΙΟΒΔ γηα ηελ επηρεηξεκαηηθφηεηα ζηελ Διιάδα, νη πξαγκαηηθέο πζηεξήζεηο ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο ζηε ρψξα καο αλαδεηθλχνληαη αθξηβψο ζε ζρέζε κε απηά ηα πνηνηηθά ηεο ραξαθηεξηζηηθά. ε απηή ηελ Δλφηεηα εμεηάδνληαη ηέζζεξα πνηνηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο αξρηθψλ ζηαδίσλ ζηελ Διιάδα: Οη πξννπηηθέο δεκηνπξγίαο απαζρφιεζεο Η θαηλνηνκηθφηεηα θαη ε έληαζε ηνπ αληαγσληζκνχ πνπ αλακέλεηαη λα αληηκεησπίζνπλ Ο βαζκφο εμσζηξέθεηάο ηνπο Σν επίπεδν ηεο ηερλνινγίαο πνπ ζα ρξεζηκνπνηνχλ Γημιοςπγία απαζσόληζηρ Η αλαθνξά ζε πνηνηηθά θξηηήξηα αθνξά ηνλ βαζκφ ζηνλ νπνίν ηα λέα εγρεηξήκαηα αλακέλεηαη λα επηδξάζνπλ ζηελ αλάπηπμε ηεο νηθνλνκίαο. ε απηφ ην πιαίζην, ην πξψην θαη ίζσο ζεκαληηθφηεξν θξηηήξην αλαθέξεηαη ζηηο πξννπηηθέο δεκηνπξγίαο απαζρφιεζεο πνπ δηαβιέπνπλ νη ίδηνη επηρεηξεκαηίεο. Η έξεπλα ηνπ GEM εξσηά ινηπφλ ηνπο επηρεηξεκαηίεο αλ πξνζδνθνχλ, ζε βάζνο πεληαεηίαο, λα δεκηνπξγήζνπλ 0-4, 5-19, ή πάλσ απφ 20 λέεο ζέζεηο εξγαζίαο. Σν Γηάγξακκα 1.9 παξαζέηεη ηα ζρεηηθά δεδνκέλα γηα ην

41 Αυςτρία Βζλγιο Δανία Φινλανδία Γαλλία Γερμανία Ελλάδα Ιρλανδία Ιςραιλ Ιταλία Ιαπωνία Κορζα Ολλανδία Νορβθγία Πορτογαλία Σιγκαποφρθ Σλοβακία Σλοβενία Ιςπανία Σουθδία Ελβετία Ταϊβάν ΗΒ ΗΠΑ Χϊρεσ Α Χϊρεσ Β % Ενθλίκων μεταξφ ετϊν Γιάγπαμμα 1.9 Πξννπηηθέο δεκηνπξγίαο ζέζεσλ απαζρφιεζεο εληφο ηεο επφκελεο πεληαεηίαο 20,00 18,00 16,00 14,00 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 Προοπτικζσ απαςχόλθςθσ (0-4 κζςεισ εργαςίασ) Προοπτικζσ απαςχόλθςθσ (5-19 κζςεισ εργαςίασ) Προοπτικζσ απαςχόλθςθσ (20 κζςεισ εργαςίασ και άνω) Χώπερ Α: Χαμηλού κόζηοςρ, Χώπερ Β: βεληίωζηρ αποηελεζμαηικόηηηαρ, Χώπερ Γ: καινοηομίαρ Πηγή: ΙΟΒΔ, επεξεπγαζία ζηοισείων GEM Δίλαη θαλεξφ φηη ζε φιν ηνλ θφζκν ε κεξίδα ηνπ ιένληνο ησλ λέσλ εγρεηξεκάησλ πξνζδνθά λα δεκηνπξγήζεη ην πνιχ έσο ηέζζεξηο λέεο ζέζεηο εξγαζίαο. Άξα, ε κνξθή ηεο πνιχ κηθξήο επηρείξεζεο κε ρακεινχο ξπζκνχο αλάπηπμεο θαίλεηαη πσο απνηειεί ηνλ θαλφλα σο πξνο ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν εκθαλίδεηαη θαη εμειίζζεηαη ε λέα επηρεηξεκαηηθφηεηα. Βεβαίσο ηα εγρεηξήκαηα πνπ ζα έρνπλ ζνβαξή επίπησζε ζηελ απαζρφιεζε ζην κέιινλ είλαη εθείλα ηα νπνία μεθηλνχλ κε ηελ πξνζδνθία ηεο δεκηνπξγίαο πεξηζζφηεξσλ απφ πέληε ζέζεηο εξγαζίαο. Ιδηαίηεξν ελδηαθέξνλ δε έρνπλ εθείλα γηα ηα νπνία νη επηρεηξεκαηίεο πνπ ηα ηδξχνπλ πξνζδνθνχλ άλσ ησλ 20 λέεο ζέζεηο απαζρφιεζεο νη επηρεηξήζεηο απηέο ζπλήζσο πεξηγξάθνληαη ζηε δηεζλή βηβιηνγξαθία σο «γαδέιεο». Οη επηδφζεηο ηεο Διιάδαο ζηνπο ζρεηηθνχο δείθηεο είλαη πνιχ ρακειέο. Απφ ην ζχλνιν ηνπ δείγκαηνο θαηά ηελ έξεπλα πιεζπζκνχ ηνπ 2012, ην 3,27% ησλ αηφκσλ ειηθίαο 18 έσο 64 εηψλ δήισλαλ φηη δελ πξνζδνθνχλ λα δεκηνπξγήζνπλ πάλσ απφ ηέζζεξηο λέεο ζέζεηο απαζρφιεζεο ζε βάζνο πεληαεηίαο. Μφιηο ην 0,67% 41

42 πξνζδνθνχζαλ λα δεκηνπξγήζνπλ κεηαμχ 5 θαη 19 λέεο ζέζεηο. Αθφκα δε ρακειφηεξν ήηαλ ην πνζνζηφ ησλ λέσλ επηρεηξεκαηηψλ (0,24%) πνπ πξνζδνθνχζαλ λα δεκηνπξγήζνπλ κηα επηρείξεζε ηχπνπ γαδέιαο κεηά απφ κηα πεληαεηία. Αο ζεκεησζεί φηη αληίζηνηρεο επηδφζεηο θαηαγξάθεη ε ρψξα καο θαζ φιε ηελ ηειεπηαία δεθαεηία, ηελ πεξίνδν δειαδή ηεο ειιεληθήο ζπκκεηνρήο ζην εξεπλεηηθφ πξφγξακκα ηνπ GEM. Πξφθεηηαη, επνκέλσο, γηα έλα ζηαζεξφ ραξαθηεξηζηηθφ ηεο λέαο επηρεηξεκαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο ζηελ Διιάδα, ην νπνίν δελ έρεη κεηαβιεζεί θαζ νηνλδήπνηε ηξφπν ηελ πεξίνδν ηεο θξίζεο. Απηφ ζεκαίλεη φηη ε λέα επηρεηξεκαηηθφηεηα ζηε ρψξα καο εμαθνινπζεί λα αλαπαξάγεη ηε βαζηθή δνκή ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο: κηα νηθνλνκία πνπ βαζίδεηαη ζηελ χπαξμε θαη ιεηηνπξγία πνιχ κηθξψλ επηρεηξήζεσλ νη πεξηζζφηεξεο εθ ησλ νπνίσλ δελ αλαπηχζζνληαη θαη σο εθ ηνχηνπ δελ δεκηνπξγνχλ λέεο ζέζεηο εξγαζίαο. Καινοηομικόηηηα και ένηαζη ανηαγωνιζμού Βαζηθφο παξάγνληαο πνπ θαζνξίδεη ηελ επίπησζε ηεο λέαο επηρεηξεκαηηθφηεηαο ζηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε είλαη ε θαηλνηνκηθφηεηά ηεο. Η θαηλνηνκία δελ κεγεζχλεη απιψο ην πξντφλ ηεο νηθνλνκίαο, αιιά θαη ην δηαθνξνπνηεί, είηε δεκηνπξγψληαο λέα πξντφληα ηα νπνία νη θαηαλαισηέο πξνηηκνχλ ζε ζχγθξηζε κε ηα ήδε ππάξρνληα (θαηλνηνκία πξντφληνο), είηε εηζάγνληαο λέεο δηεξγαζίεο πνπ κεηψλνπλ ην θφζηνο παξαγσγήο θαη απμάλνπλ ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο νηθνλνκίαο (θαηλνηνκία δηεξγαζηψλ). Σν εξεπλεηηθφ πξφγξακκα ηνπ GEM δηεξεπλά ην ζέκα ηεο θαηλνηνκηθφηεηαο ησλ λέσλ εγρεηξεκάησλ ζέηνληαο επζέσο ην εξψηεκα ζηνπο λένπο επηρεηξεκαηίεο θαηά πφζνλ ην πξντφλ ή ε ππεξεζία πνπ ζα πξνζθέξνπλ ζα πξνζιακβάλεηαη απφ ηνπο πειάηεο ηνπο σο θάηη εληειψο λέν ή φρη. Αλ ην πξντφλ ή ε ππεξεζία είλαη πξάγκαηη λέα, ν επηρεηξεκαηίαο ζα αληηκεησπίδεη ρακειφ αληαγσληζκφ, θαζψο δελ ζα αληηκεησπίζεη αληαγσληζηέο ή ζα αληηκεησπίζεη ιίγνπο- πνπ λα δηαζέηνπλ παξφκνην πξντφλ ή ππεξεζία. Γηα λα ειέγμεη ινηπφλ ηηο απαληήζεηο ζην εξψηεκα πεξί θαηλνηνκίαο, ε έξεπλα πιεζπζκνχ ηνπ GEM ζέηεη έλα δεχηεξν εξψηεκα ζρεηηθά κε ην αλ νη λένη επηρεηξεκαηίεο πξνζδνθνχλ φηη ζα ζπλαληήζνπλ έληνλν, κέηξην ή ρακειφ αληαγσληζκφ. Με βάζε ηηο απαληήζεηο ζηα δχν εξσηήκαηα θαηαζθεπάδεηαη έλαο ζχλζεηνο δείθηεο πνπ απνηππψλεη ζπλδπαζηηθά ηηο δχν κεηαβιεηέο. Σν Γηάγξακκα 1.10 θαηαγξάθεη ην χςνο απηνχ ηνπ δείθηε γηα ην

43 Χϊρεσ Α Χϊρεσ Β Ταϊβάν Σουθδία Ιαπωνία Σιγκαποφρθ Νορβθγία Ελλάδα Κορζα Σλοβακία Ολλανδία Φινλανδία Ιςραιλ Ιταλία ΗΒ Ιςπανία Πορτογαλία Γερμανία Ελβετία Αυςτρία ΗΠΑ Βζλγιο Ιρλανδία Σλοβενία Δανία Γαλλία Γιάγπαμμα 1.10 Καηλνηνκία θαη Έληαζε Αληαγσληζκνχ ζηελ Δπηρεηξεκαηηθφηεηα Αξρηθψλ ηαδίσλ (2012) 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% -10% Χώπερ Α: Χαμηλού κόζηοςρ, Χώπερ Β: βεληίωζηρ αποηελεζμαηικόηηηαρ, Χώπερ Γ: καινοηομίαρ Πηγή: ΙΟΒΔ, επεξεπγαζία ζηοισείων GEM Χώρες Γ Ο ζρεηηθφο δείθηεο γηα ηελ Διιάδα βξίζθεηαη ζην 23%, επίδνζε κε ηελ νπνία ε ρψξα καο θαηαιακβάλεη κηα ζρεηηθά ρακειή ζέζε αλάκεζα ζηηο ρψξεο θαηλνηνκίαο. Πξφθεηηαη γηα κηα αληηζηξνθή ηεο ηάζεο πνπ είρε δηαθαλεί ηελ πξνεγνχκελε ηξηεηία, φηαλ ν δείθηεο γηα ηελ Διιάδα βξηζθφηαλ ζην 32% θαη ε ρψξα θαηαηαζζφηαλ ζηηο πςειέο ζέζεηο. Βεβαίσο, θαη πάιη, ην γεγνλφο φηη ζρεδφλ έλα ζηα ηέζζεξα λέα εγρεηξήκαηα εθδειψλεη θάπνηα θαηλνηνκηθφηεηα δελ είλαη ακειεηέν, ηδηαίηεξα αλ ιεθζεί επίζεο ππφςε ην πνηεο ρψξεο θαηαιακβάλνπλ ρακειέο ζέζεηο ζηελ παγθφζκηα θαηάηαμε, φπσο ε ρψξα καο (Ιαπσλία, Κνξέα, Φηλιαλδία, θα.). Ωζηφζν, είλαη δχζθνιν λα ππνζέζεη θαλείο φηη ε ζαθήο πηψζε ηνπ δείθηε ην 2012 δελ ζρεηίδεηαη κε ηε ζπλερηδφκελε χθεζε ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο. Δίλαη εχινγν ζε κηα θαηάζηαζε χθεζεο, φπνπ ζνβαξφ κέξνο ηνπ πιεζπζκνχ ηείλεη λα θαηεπζχλεηαη ζηνλ επηρεηξεκαηηθφ ζηίβν γηα ιφγνπο εμαζθάιηζεο ηνπ βηνπνξηζκνχ (επηρεηξεκαηηθφηεηα αλάγθεο), ην ζέκα ηεο θαηλνηνκηθφηεηαο λα ππνβαζκίδεηαη. 43

44 Δπισειπημαηική εξωζηπέθεια Με δεδνκέλε ηε καθξφρξνλε χθεζε πνπ καζηίδεη ηελ ειιεληθή νηθνλνκία θαη ηε κείσζε ησλ εηζνδεκάησλ θαη ηεο δήηεζεο ζηελ νπνία έρεη νδεγήζεη, ε εμσζηξέθεηα ησλ επηρεηξήζεσλ, ε αλαδήηεζε δειαδή πειαηψλ ζην εμσηεξηθφ, ζπληζηά ζεκαληηθφ δεηνχκελν. Βεβαίσο, ε εμσζηξέθεηα απνηειεί θπξίσο δεηνχκελν γηα ηηο κεγαιχηεξεο θαη θαζηεξσκέλεο επηρεηξήζεηο, θαζψο ε γλψζε ησλ ζπλζεθψλ ηεο δηεζλνχο αγνξάο, ην απνηειεζκαηηθφ marketing ησλ πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ ζην εμσηεξηθφ θ.ά., απαηηνχλ πφξνπο θαη δεμηφηεηεο ε δεκηνπξγία ησλ νπνίσλ απαηηεί ρξφλν θαη εκπεηξία πνπ ηα λέα εγρεηξήκαηα δελ δηαζέηνπλ. Ωζηφζν, ε δηεξεχλεζε ηεο εμσζηξέθεηαο ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο αξρηθψλ ζηαδίσλ είλαη ελδηαθέξνπζα ζην βαζκφ πνπ απνθαιχπηεη ηηο γεληθέο πξνζέζεηο ησλ λέσλ επηρεηξεκαηηψλ, ηνλ βαζκφ δειαδή ζηνλ νπνίν αληηιακβάλνληαη φηη νη πξννπηηθέο ηνπ εγρεηξήκαηφο ηνπο πξέπεη λα πεξηιακβάλνπλ ην άλνηγκα ζηελ παγθφζκηα αγνξά. Σν GEM δηεξεπλά ην δήηεκα ηεο εμσζηξέθεηαο ησλ λέσλ εγρεηξεκάησλ κεηξψληαο ην πνζνζηφ ησλ πειαηψλ θάζε εγρεηξήκαηνο πνπ βξίζθνληαη εθηφο ησλ ζπλφξσλ ηεο ρψξαο. Ο Πίλαθαο 1.5 πνπ αθνινπζεί θαηαγξάθεη ηα ζρεηηθά δεδνκέλα γηα φιεο ηηο ρψξεο θαηλνηνκίαο θαηά ην Όπσο έρεη παξαηεξεζεί θαη ζε πξνεγνχκελεο Δθζέζεηο ηνπ ΙΟΒΔ κε βάζε ηα δεδνκέλα ηνπ GEM, θαηαγξάθεηαη κηα ζαθήο δηαθνξά αλάκεζα ζηηο ηξεηο νκάδεο ρσξψλ ζρεηηθά κε ην βαζκφ εμσζηξέθεηαο ησλ λέσλ εγρεηξεκάησλ. Όζν πςειφηεξν ην επίπεδν θαηά θεθαιήλ εηζνδήκαηνο, ηφζν κεγαιχηεξα ηα πνζνζηά ησλ λέσλ επηρεηξήζεσλ πνπ ζηνρεχνπλ λα απεπζπλζνχλ ζε πειάηεο εθηφο ησλ εζληθψλ ηνπο ζπλφξσλ. 44

45 Πίνακαρ 1.5 Δμαγσγηθφο πξνζαλαηνιηζκφο (% επηρεηξεκαηηψλ αξρηθψλ ζηαδίσλ), 2012 Υψξεο Μφλν εγρψξηνη πειάηεο <25% ησλ πειαηψλ βξίζθνληαη ζην εμσηεξηθφ 26-75% ησλ πειαηψλ βξίζθνληαη ζην εμσηεξηθφ % ησλ πειαηψλ βξίζθνληαη ζην εμσηεξηθφ Υώπερ Α 66,3 20,3 9,0 4,3 Υώπερ Β 58,5 25,5 9,8 6,2 ΗΠΑ 25,0 62,5 8,2 4,3 Δλλάδα 51,3 28,1 12,0 8,6 Οιιαλδία 54,5 31,9 6,0 7,6 Βέιγην 40,0 51,9 2,9 5,3 Γαιιία 41,2 28,7 20,7 9,4 Ιζπαλία 74,5 11,5 7,1 6,9 Ιηαιία 58,4 24,4 7,1 10,1 Διβεηία 22,6 52,4 16,7 8,4 Απζηξία 34,5 39,1 15,4 11,1 ΗΒ 41,6 45,3 8,9 4,2 Γαλία 58,0 21,1 6,6 14,3 νπεδία 59,7 18,4 13,8 8,1 Ννξβεγία 68,9 19,7 3,8 7,6 Γεξκαλία 46,5 44,0 7,1 2,5 ηγθαπνχξε 1,3 55,7 26,8 16,2 Ιαπσλία 46,3 39,0 7,6 7,1 Κνξέα 44,7 32,1 13,0 10,1 Πνξηνγαιία 27,6 48,8 14,2 9,4 Ιξιαλδία 34,4 37,6 14,1 13,9 Φηλιαλδία 55,3 24,1 10,8 9,9 ινβελία 38,9 29,1 15,5 16,4 ινβαθία 35,1 44,4 15,2 5,3 Σατβάλ 50,0 35,0 9,7 5,3 Ιζξαήι 39,4 38,1 12,9 9,6 Υώπερ Γ 43,7 35,9 11,5 8,8 Μ.Ο. GEM 54,7 28,2 10,3 6,8 Χώπερ Α: Χαμηλού κόζηοςρ, Χώπερ Β: βεληίωζηρ αποηελεζμαηικόηηηαρ, Χώπερ Γ: καινοηομίαρ Πηγή: ΙΟΒΔ, επεξεπγαζία ζηοισείων GEM Η Διιάδα θαηέγξαθε πάληα ρακειέο επηδφζεηο ζην δήηεκα ηεο εμσζηξέθεηαο ησλ λέσλ επηρεηξήζεσλ. Ωζηφζν, ε ζχγθξηζε ησλ επξεκάησλ ηνπ 2012 κε εθείλα ηνπ πξνεγνχκελνπ έηνπο νδεγνχλ ζε θάπνηα ελδηαθέξνληα ζπκπεξάζκαηα. Σν 2012 ην 20,6% ησλ λέσλ επηρεηξεκαηηψλ δήισλαλ φηη πάλσ απφ ην 25% ησλ πειαηψλ ηνπο ζα πξνέξρνληαη απφ ην εμσηεξηθφ. Σν αληίζηνηρν πνζνζηφ ην 2011 ήηαλ κφλν 16,1%. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, 51,3% ησλ λέσλ επηρεηξεκαηηψλ δήισλαλ φηη ζα απεπζπλζνχλ 45

46 απνθιεηζηηθά ζηελ εγρψξηα αγνξά, ελψ ην αληίζηνηρν πνζνζηφ ην 2011 ήηαλ 44,8%. Δκθαλίδεηαη έηζη κηα πφισζε ζρεηηθά κε ηηο πξννπηηθέο εμσζηξέθεηαο, θαζψο απμάλεηαη κελ ην πνζνζηφ εθείλσλ πνπ έρνπλ θάπνην ζνβαξφ εμαγσγηθφ πξνζαλαηνιηζκφ ελψ, ζην άιιν άθξν, πεξηζζφηεξνη δειψλνπλ φηη δελ έρνπλ θαλέλα ηέηνην πξνζαλαηνιηζκφ. Φαίλεηαη ινηπφλ φηη ε θξίζε έρεη ελεξγνπνηήζεη δχν αληηζεηηθέο ηάζεηο, νη νπνίεο ελδερνκέλσο αληαλαθινχλ αθελφο ηνλ ζπληεξεηηθφ πξνζαλαηνιηζκφ ησλ εγρεηξεκάησλ πνπ μεθηλνχλ θπξίσο γηα ιφγνπο αλάγθεο, αιιά αθεηέξνπ, θαη ηνλ πεξηζζφηεξν αηζηφδνμν πξνζαλαηνιηζκφ ησλ εγρεηξεκάησλ πνπ έρνπλ σο θίλεηξν ηελ εθκεηάιιεπζε ησλ επθαηξηψλ πνπ έρεη αλαδείμεη ε θξίζε. Τεσνολογικό επίπεδο Σέινο, ζεκαληηθφ πνηνηηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ηεο λέαο επηρεηξεκαηηθφηεηαο είλαη ην επίπεδν ηεο ηερλνινγίαο πνπ νη επηρεηξεκαηίεο πξφθεηηαη λα ρξεζηκνπνηήζνπλ ή ρξεζηκνπνηνχλ ήδε. ην πιαίζην ηνπ εξεπλεηηθνχ πξνγξάκκαηνο ηνπ GEM, ε ζπδήηεζε γηα λέεο ηερλνινγίεο/δηεξγαζίεο γίλεηαη κε αλαθνξά ζηελ ζπγθεθξηκέλε ρψξα θαη αγνξά ζηελ νπνία δξαζηεξηνπνηείηαη ν λένο επηρεηξεκαηίαο. Με άιια ιφγηα, φηαλ θάπνηνο απαληά φηη πξφθεηηαη λα ρξεζηκνπνηήζεη εληειψο λέα ηερλνινγία, απηφ δελ ζεκαίλεη φηη πξφθεηηαη γηα κηαλ εληειψο λέα ηερλνινγία κε φξνπο παγθφζκηαο αγνξάο, αιιά κε φξνπο ηεο ηνπηθήο αγνξάο ζηελ νπνία δξαζηεξηνπνηείηαη. Απηφ άιισζηε εμεγεί ην γεγνλφο φηη, ζην ζπγθεθξηκέλν δήηεκα δελ θαηαγξάθνληαη ζεκαληηθέο δηαθνξέο αλάκεζα ζηηο ρψξεο θαηλνηνκίαο θαη ζηηο ρψξεο ησλ νκάδσλ Α θαη Β. Ο Πίλαθαο 1.6 πνπ αθνινπζεί παξνπζηάδεη ηα ζρεηηθά δεδνκέλα γηα ηηο ρψξεο θαηλνηνκίαο ην Όπσο ζπλήζσο, αλαθέξνληαη επίζεο νη κέζνη φξνη ησλ νκάδσλ ρσξψλ Α θαη Β. Η Διιάδα θαηέγξαθε ηα πξνεγνχκελα ρξφληα πςειά πνζνζηά λέσλ εγρεηξεκάησλ πνπ ζθφπεπαλ λα ρξεζηκνπνηήζνπλ εληειψο λέεο ηερλνινγίεο. Σν 2012 παξαηεξείηαη ζεκαληηθή πηψζε ηνπ αληίζηνηρνπ πνζνζηνχ, απφ 17,1% ην 2011, ζην 10%. Ωζηφζν, παξαηεξείηαη επίζεο ζεκαληηθή αχμεζε ηνπ πνζνζηνχ ησλ επηρεηξεκαηηψλ πνπ δειψλνπλ φηη ζα ρξεζηκνπνηήζνπλ λέεο (έζησ θαη φρη εληειψο λέεο) θαη κείσζε ηνπ πνζνζηνχ εθείλσλ πνπ ζα ρξεζηκνπνηήζνπλ παιαηφηεξεο ηερλνινγίεο. Ο ηειεπηαίνο δείθηεο (ρξεζηκνπνίεζε παιαηψλ ηερλνινγηψλ) έρεη ίζσο κεγαιχηεξε ζεκαζία εδψ, θαζψο ην πνζνζηφ ησλ Διιήλσλ πνπ πξνηίζεληαη λα ρξεζηκνπνηήζνπλ παιαηέο ηερλνινγίεο είλαη απφ ηα ρακειφηεξα αλάκεζα ζηηο ρψξεο θαηλνηνκίαο. Πξφθεηηαη πξνθαλψο γηα έλα αηζηφδνμν εχξεκα, θαζψο ππνδειψλεη φηη, αλ θαη απμάλεη ε 46

47 επηρεηξεκαηηθφηεηα αλάγθεο ελψ ηαπηφρξνλα ε νηθνλνκία δηέξρεηαη κηαλ εμαηξεηηθά δχζθνιε θάζε απφ ηελ ζθνπηά ησλ δπλαηνηήησλ ρξεκαηνδφηεζεο λέσλ εγρεηξεκάησλ, ην ηερλνινγηθφ επίπεδν ησλ λέσλ εγρεηξεκάησλ δελ έρεη ππνβαζκηζηεί. Πίνακαρ 1.6 Πνζνζηφ λέσλ θαη επίδνμσλ επηρεηξεκαηηθψλ εγρεηξεκάησλ πνπ ρξεζηκνπνηεί λέεο ηερλνινγίεο/δηαδηθαζίεο Υψξεο Δληειψο λέεο ηερλνινγίεο Νέεο Σερλνινγίεο Παιαηφηεξεο ηερλνινγίεο Υώπερ Α 17,6 16,7 65,8 Υώπερ Β 11,9 17,7 70,3 ΗΠΑ 6,8 20,3 72,9 Δλλάδα 10,0 (17,1)* 35,3 (24,2)* 54,7 (58,7)* Οιιαλδία 7,6 14,8 77,5 Βέιγην 9,6 21,2 69,2 Γαιιία 13,0 21,4 65,6 Ιζπαλία 12,5 19,1 68,3 Ιηαιία 19,8 24,0 56,2 Διβεηία 11,7 12,8 75,5 Απζηξία 5,6 15,7 78,7 ΗΒ 6,1 17,9 76,0 Γαλία 3,2 15,8 81,0 νπεδία 8,5 16,0 75,5 Ννξβεγία 6,7 20,7 72,6 Γεξκαλία 14,4 15,2 70,4 ηγθαπνχξε 15,4 28,5 56,1 Ιαπσλία 10,8 20,9 68,3 Κνξέα 10,3 11,0 78,7 Πνξηνγαιία 9,3 26,1 64,7 Ιξιαλδία 8,1 22,8 69,2 Φηλιαλδία 8,3 14,7 77,0 ινβελία 6,0 24,5 69,4 ινβαθία 16,3 17,4 66,3 Σατβάλ 10,4 14,4 75,1 Ιζξαήι 20,9 21,3 57,8 Υώπερ Γ 10,5 19,7 69,9 Μ.Ο. GEM 12,5 18,2 69,3 Χώπερ Α: Χαμηλού κόζηοςρ, Χώπερ Β: βεληίωζηρ αποηελεζμαηικόηηηαρ, Χώπερ Γ: καινοηομίαρ Πηγή: ΙΟΒΔ, επεξεπγαζία ζηοισείων GEM * ηελ παξέλζεζε αλαθέξνληαη ηα αληίζηνηρα πνζνζηά πνπ είραλ πξνθχςεη απφ ηελ έξεπλα ηνπ

48 1.7. Μεηανάζηεςζη και ηλικία Η έξεπλα ηνπ GEM δηεξεπλά αλαιπηηθά ην πξνθίι ησλ επηρεηξεκαηηψλ ζε θάζε ρψξα, φπσο θαίλεηαη ζηηο εηήζηεο Δθζέζεηο ηνπ ΙΟΒΔ πνπ παξνπζηάδνπλ ηα δεδνκέλα γηα ηε ρψξα καο ζρεηηθά κε ην θχιν ησλ επηρεηξεκαηηψλ, ηελ ειηθία θ.ά. Σν δήηεκα ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο ησλ Διιελίδσλ απνηειεί αληηθείκελν εηδηθνχ Κεθαιαίνπ ζηελ παξνχζα Έθζεζε. Δδψ ζα εμεηαζηνχλ δχν άιινη πξνζσπηθνί παξάγνληεο: ε ειηθία θαη ην θαηά πφζνλ ν λένο επηρεηξεκαηίαο πξνέξρεηαη απφ ηνλ γεγελή πιεζπζκφ ή πξνέξρεηαη απφ νηθνγέλεηα κεηαλαζηψλ, ζεσξνχκελνο έηζη ν ίδηνο σο κεηαλάζηεο πξψηεο ή δεχηεξεο γεληάο, άζρεηα βέβαηα απφ ην λνκηθφ θαζεζηψο πνπ δηέπεη ηελ έληαμή ηνπ ζηελ ειιεληθή θνηλσλία. Σν 2012 ήηαλ ην πξψην έηνο θαηά ην νπνίν ην δήηεκα ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο ησλ κεηαλαζηψλ δηεξεπλήζεθε απφ ην GEM θαη ηα ζρεηηθά δεδνκέλα παξνπζηάδνληαη ζην Γηάγξακκα Οη δχν ζηήιεο ζηελ αξηζηεξή πιεπξά ηνπ Γηαγξάκκαηνο θαηαγξάθνπλ ηνλ δείθηε επηρεηξεκαηηθφηεηαο αξρηθψλ ζηαδίσλ γηα ηνπο κεηαλάζηεο θαη ηνλ γεγελή πιεζπζκφ. Οη δχν ζηήιεο δεμηά θαηαγξάθνπλ ηνλ ίδην δείθηε γηα κεηαλάζηεο πξψηεο θαη δεχηεξεο γεληάο. Γιάγπαμμα 1.11 Δπηρεηξεκαηηθφηεηα αξρηθψλ ζηαδίσλ κεηαλαζηψλ 9,0% 8,3% 8,0% 7,0% 6,0% 6,9% 6,3% 6,5% 5,0% 4,0% 3,0% 2,0% 1,0% 0,0% Μετανάςτεσ Οφτε ο ερωτϊμενοσ οφτε οι γονείσ του είναι Μετανάςτεσ Πρϊτθσ Γενιάσ Δεφτερθσ Γενιάσ Πηγή: ΙΟΒΔ, επεξεπγαζία ζηοισείων GEM Η επηρεηξεκαηηθφηεηα αξρηθψλ ζηαδίσλ είλαη ινηπφλ ειαθξά πςειφηεξε ζηελ πεξίπησζε ησλ κεηαλαζηψλ ζε ζχγθξηζε κε ην πνζνζηφ πνπ θαηαγξάθεηαη γηα ηνλ 48

49 γεγελή πιεζπζκφ (6,9% έλαληη 6,3%). Πξφθεηηαη βεβαίσο γηα αλακελφκελν εχξεκα, θαζψο νη κεηαλάζηεο αληηκεησπίδνπλ κεγαιχηεξεο δπζθνιίεο ζηελ πξφζβαζε ζε ζέζεηο κηζζσηήο απαζρφιεζεο (ζε ζχγθξηζε κε ηνλ γεγελή πιεζπζκφ), κε απνηέιεζκα ε επηρεηξεκαηηθή δηέμνδνο λα είλαη γηα απηνχο πην εχθνια επηιέμηκε. Μάιηζηα, κε δεδνκέλεο απηέο ηηο δπζθνιίεο, ε δηαθνξά ησλ δχν δεηθηψλ δελ θαίλεηαη άμηα ιφγνπ. Ωζηφζν, ην πηζαλφηεξν είλαη ε έξεπλα λα νδεγεί ζε κεγάιε ππνηίκεζε ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο ησλ κεηαλαζηψλ, θαζψο είλαη εχινγν λα ππνηεζεί φηη δελ θαηνξζψλεη λα πξνζεγγίζεη εθείλν ην κέξνο ησλ κεηαλαζηψλ νη νπνίνη, ιφγσ έιιεηςεο λφκηκεο άδεηαο παξακνλήο ή/θαη κε λφκηκεο δξαζηεξηφηεηαο, απνθεχγνπλ λα απαληήζνπλ ζε ηέηνηεο έξεπλεο. Δχινγα θαίλνληαη επίζεο ηα πνζνζηά ηνπ δείθηε επηρεηξεκαηηθφηεηαο αξρηθψλ ζηαδίσλ πνπ θαηαγξάθνληαη γηα ηνπο κεηαλάζηεο πξψηεο θαη δεχηεξεο γεληάο. Γηα ηε δεχηεξε γεληά, ελδερνκέλσο ε ηαθηνπνίεζε ηνπ θαζεζηψηνο παξακνλήο θαη εξγαζίαο ζηελ Διιάδα λα ελζαξξχλεη ηελ αλάιεςε επηρεηξεκαηηθψλ πξσηνβνπιηψλ, φπσο ππνδειψλεη ην ζρεηηθά πςειφ πνζνζηφ λέαο επηρεηξεκαηηθφηεηαο πνπ εκθαλίδνπλ νη κεηαλάζηεο δεχηεξεο γεληάο. ρεηηθά κε ηελ ειηθηαθή θαηαλνκή ησλ επηρεηξεκαηηψλ αξρηθψλ ζηαδίσλ, ηα ζρεηηθά δεδνκέλα παξνπζηάδνληαη ζηνλ Πίλαθα 1.7 πνπ αθνινπζεί. Γηα λα είλαη εχθνιε ε ζχγθξηζε κε ην πξνεγνχκελν έηνο, γηα ηελ Διιάδα παξαηίζεηαη ζε παξέλζεζε ην αληίζηνηρν εχξεκα γηα ην Έλα πξψην ζπκπέξαζκα πνπ κπνξεί λα εμαρζεί είλαη φηη, φζν ρακειφηεξν ην θαηά θεθαιήλ εηζφδεκα, ηφζν κηθξφηεξεο νη ειηθίεο ζηηο νπνίεο ην κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ πιεζπζκνχ εηζέξρεηαη ζηνλ επηρεηξεκαηηθφ ζηίβν. Παξαηεξνχκε φηη ην 60% ησλ λέσλ επηρεηξεκαηηψλ ζηηο ρψξεο ηεο νκάδαο Α θαη ζρεδφλ ην 50% ζηηο ρψξεο ηεο νκάδαο Β είλαη λεφηεξνη απφ 34 σλ εηψλ. Αληίζεηα, ζηηο ρψξεο θαηλνηνκίαο (νκάδα Γ), ην κεγαιχηεξν κέξνο ησλ επηρεηξεκαηηψλ αξρηθψλ ζηαδίσλ θαηαλέκεηαη ηζνκεξψο αλάκεζα ζηα ειηθηαθά θιηκάθηα θαη Με άιια ιφγηα, ζηηο αλεπηπγκέλεο πεξηνρέο ηνπ πιαλήηε ε έλαξμε επηρεηξεκαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο είλαη ππφζεζε κεγαιχηεξσλ ειηθηψλ, πξάγκα πνπ ζεκαίλεη φηη ζε απηέο ηηο πεξηνρέο νη λένη επηρεηξεκαηίεο θέξλνπλ ζηνλ επηρεηξεκαηηθφ ζηίβν πςειφηεξν αλζξψπηλν θεθάιαην, θαζψο έρνπλ πςειφηεξν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν θαη πινπζηφηεξε πξνεγνχκελε επαγγεικαηηθή εκπεηξία. Δίλαη δε πξνθαλέο φηη ην πςειφηεξν αλζξψπηλν θεθάιαην δελ κπνξεί παξά λα επεξεάδεη ζεηηθά ην επίπεδν ησλ πνηνηηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ησλ λέσλ εγρεηξεκάησλ πνπ μεθηλνχλ απφ άηνκα απηψλ ησλ ειηθηψλ. 49

50 Πίνακαρ 1.7 Καηαλνκή επηρεηξεκαηηθφηεηαο αξρηθψλ ζηαδίσλ θαηά ειηθηαθά θιηκάθηα (2012) Υψξεο % επί ηνπ ΣΔΑ ειηθίαο % επί ηνπ ΣΔΑ ειηθίαο % επί ηνπ ΣΔΑ ειηθίαο % επί ηνπ ΣΔΑ ειηθίαο % επί ηνπ ΣΔΑ ειηθίαο Υώπερ Α 23,24 38,30 21,75 11,76 4,94 Υώπερ Β 16,05 33,82 26,01 16,72 7,39 ΗΠΑ 11,76 23,44 27,13 22,81 14,86 Δλλάδα 7,47 (10,5) 36,32 (27,5) 27,15 (32,9) 16,27 (14,5) 12,79 (14,6) Οιιαλδία 9,71 21,68 31,71 26,44 10,45 Βέιγην 4,72 15,56 26,17 42,83 10,72 Γαιιία 8,32 34,50 29,22 21,20 6,75 Ιζπαλία 6,91 33,19 30,11 21,35 8,44 Ιηαιία 7,17 37,42 26,22 17,88 11,31 Διβεηία 6,39 17,03 39,47 22,25 14,86 Απζηξία 9,97 26,43 29,73 24,74 9,12 ΗΒ 13,48 24,01 31,83 19,20 11,48 Γαλία 16,08 23,80 22,12 29,15 8,84 νπεδία 12,56 25,78 24,36 21,13 16,17 Ννξβεγία 6,67 24,44 31,85 17,78 19,26 Γεξκαλία 9,01 28,25 35,73 15,11 11,91 ΐγθαπνχξε 8,83 20,41 32,00 28,39 10,38 Ιαπσλία 11,56 24,71 20,50 22,64 20,60 Κνξέα 2,33 18,66 33,84 31,24 13,93 Πνξηνγαιία 12,48 33,30 24,64 19,69 9,88 Ιξιαλδία 12,19 33,86 17,69 25,28 10,98 Φηλιαλδία 9,30 32,18 22,79 23,19 12,54 ινβελία 10,36 31,39 32,33 15,91 10,01 ινβαθία 18,88 33,63 20,47 20,73 6,29 Σατβάλ 10,60 35,93 30,42 15,52 7,53 Ιζξαήι 15,64 34,73 23,42 17,63 8,58 Υώπερ Γ 10,10 27,94 27,95 22,43 11,57 Μ.Ο. GEM 15,31 32,59 25,88 17,81 8,41 Χώπερ Α: Χαμηλού κόζηοςρ, Χώπερ Β: βεληίωζηρ αποηελεζμαηικόηηηαρ, Χώπερ Γ: καινοηομίαρ Πηγή: ΙΟΒΔ, επεξεπγαζία ζηοισείων GEM ηελ Διιάδα πάλσ απφ έλα ηξίην (36,32%) ησλ επηρεηξεκαηηψλ αξρηθψλ ζηαδίσλ πξνέξρνληαλ ην 2012 απφ ην ειηθηαθφ θιηκάθην ε απηφ ην ειηθηαθφ θιηκάθην, κεγαιχηεξν πνζνζηφ απφ ηελ Διιάδα εκθαλίδεη κφλν ε Ιηαιία (απφ ηηο ρψξεο θαηλνηνκίαο). Ωζηφζν, απηφ πνπ έρεη ηδηαίηεξε αμία λα επηζεκαλζεί είλαη ε ξαγδαία κείσζε ησλ ειηθηψλ απφ ηηο νπνίεο πξνέξρεηαη ε πιεηνλφηεηα ησλ λέσλ επηρεηξεκαηηψλ. Σν 2010 ην ειηθηαθφ θιηκάθην πνπ ππεξηεξνχζε ήηαλ ην 45-54, θαζψο ην 35% ησλ λέσλ εγρεηξεκάησλ ηδξχζεθαλ απφ άηνκα απηήο ηεο ειηθίαο. Σν 2011 ην ειηθηαθφ θιηκάθην πνπ ππεξηεξνχζε ήηαλ ην κε 32,9%. Σν 2012 ην 50

51 θιηκάθην πνπ ππεξηεξεί είλαη ην κε 36,32%. Καζ φιε ινηπφλ ηελ ηειεπηαία ηξηεηία, φιν θαη λεφηεξνη Έιιελεο απνθαζίδνπλ λα δξαζηεξηνπνηεζνχλ επηρεηξεκαηηθά. Πξφθεηηαη γηα ζεηηθφ γεγνλφο, θαζψο κπνξεί λα ππνηεζεί φηη νη λεφηεξεο ειηθίεο θέξλνπλ καδί ηνπο ζηνλ επηρεηξεκαηηθφ ζηίβν κεγαιχηεξε θξεζθάδα θαη δηάζεζε πεηξακαηηζκνχ. Ωζηφζν, αθφκα θαη αλ αμηνινγήζεη θαλείο ζεηηθά απηφ ην ζηνηρείν, είλαη βέβαην φηη απηφ πνπ εμεγεί ηελ ηάζε είλαη ε κεγάιε αλεξγία ησλ λέσλ ζηε ρψξα καο, πνπ απσζεί φιν θαη κηθξφηεξεο ειηθίεο απφ ηελ ειπίδα ηεο εχξεζεο κηζζσηήο εξγαζίαο θαη, άξα, ηηο ζηξέθεη πξνο θάπνηνπ είδνπο απηφλνκε επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηνπνίεζε Άηςποι επενδςηέρ Όια ηα δεδνκέλα πνπ έρνπλ παξνπζηαζηεί ζηα παξαπάλσ βαζίδνληαη ζηηο απαληήζεηο πνπ δφζεθαλ θαηά ηελ έξεπλα πιεζπζκνχ απφ άηνκα πνπ είραλ κφιηο μεθηλήζεη, ή εμαθνινπζνχζαλ λα έρνπλ θαηά ηε ζηηγκή ηεο έξεπλαο, θάπνηνπ είδνπο επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηφηεηα. Η δξαζηεξηφηεηα απηή ζεσξείηαη «άκεζε», κε ηελ έλλνηα φηη δηεμάγεηαη απφ ηνπο ίδηνπο ηνπο απαληψληεο. Ωζηφζν, ππάξρεη θαη ε «έκκεζε» ελαζρφιεζε κε ηελ επηρεηξεκαηηθφηεηα, φηαλ έλα άηνκν ρξεκαηνδνηεί θάπνην άιιν γηα λα μεθηλήζεη έλα λέν εγρείξεκα, ζην νπνίν ν ρξεκαηνδφηεο δελ δξαζηεξηνπνηείηαη άκεζα, ρσξίο δειαδή νχηε λα αζθεί δηνίθεζε, αιιά νχηε θαη λα απνθηά κέξνο ηεο ηδηνθηεζίαο ηνπ λένπ εγρεηξήκαηνο. Σα άηνκα απηά πεξηγξάθνληαη ζηελ νξνινγία ηνπ GEM σο «άηππνη επελδπηέο» (informal investors). 7 Με δεδνκέλε ηε δπζθνιία εμαζθάιηζεο επίζεκεο ρξεκαηνδφηεζεο πνπ αληηκεησπίδεη θάζε επηρεηξεκαηίαο πνπ κφιηο μεθηλάεη ηε δξαζηεξηφηεηά ηνπ θαζψο δελ έρεη αθφκα νηθνδνκήζεη έλα πξνθίι θεξεγγπφηεηαο, νχηε έρεη αθφκα απνδείμεη ηε βησζηκφηεηα ηεο επηρεηξεκαηηθήο ηνπ ηδέαο- ν ξφινο ησλ άηππσλ επελδπηψλ γηα ηελ επηρεηξεκαηηθφηεηα αξρηθψλ ζηαδίσλ έρεη πάληα θεληξηθή ζεκαζία. Αιιά βέβαηα ε ζεκαζία ηνπ πνιιαπιαζηάδεηαη ζε πεξηφδνπο θξίζεο, φηαλ ε ζπξξίθλσζε ηεο ξεπζηφηεηαο πξνο ηελ πξαγκαηηθή νηθνλνκία θαη ε πηζησηηθή αζθπμία θάλνπλ ηελ πξφζβαζε ησλ λέσλ επηρεηξεκαηηψλ ζε επίζεκε ρξεκαηνδφηεζε αθφκα πην δχζθνιε. Ο Πίλαθαο 1.8 θαηαγξάθεη ηα πνζνζηά ηνπ πιεζπζκνχ ζηηο ρψξεο θαηλνηνκίαο (αλαθέξνληαη επίζεο νη κέζνη φξνη ησλ νκάδσλ ρσξψλ Α θαη Β) πνπ έδξαζαλ σο άηππνη επελδπηέο ην ηε δηεζλή βηβιηνγξαθία ρξεζηκνπνηείηαη επίζεο ν φξνο business angels. 51

52 Σν πξψην ραξαθηεξηζηηθφ πνπ πξέπεη λα επηζεκαλζεί ζρεηηθά κε ηα δεδνκέλα πνπ παξνπζηάδνληαη παξαθάησ είλαη ε ζεκαληηθή δηαθνξά αλάκεζα ζηα πνζνζηά ησλ άηππσλ επελδπηψλ ζηηο νκάδεο ρσξψλ Α θαη Β θαη ζηηο ρψξεο θαηλνηνκίαο. Σα πςειφηεξα πνζνζηά ησλ πξψησλ αληαλαθινχλ πξνθαλψο ηνλ αηειή ραξαθηήξα ησλ ζεζκψλ επίζεκεο ρξεκαηνδφηεζεο ζε απηέο ηηο ρψξεο, κε απνηέιεζκα ν ξφινο ησλ άηππσλ επελδπηψλ γηα ηελ ίδξπζε λέσλ εγρεηξεκάησλ λα είλαη εμαηξεηηθά ζεκαληηθφο. Σν δεχηεξν δήηεκα πνπ πξέπεη λα ζπδεηεζεί είλαη ην πνζνζηφ πνπ θαηαγξάθεη ε ρψξα καο, ην νπνίν βξίζθεηαη ρακειφηεξα απφ ηνλ κέζν φξν ησλ ρσξψλ θαηλνηνκίαο. Πίνακαρ 1.8 Πνζνζηφ άηππσλ επελδπηψλ (2012) ζηηο ρψξεο εληάζεσο θαηλνηνκίαο Υψξεο Άηππνη Δπελδπηέο Υώπερ Α Υώπερ Β 6.02 Απζηξία 6.27 Βέιγην 3.13 Γαλία 2.98 Φηλιαλδία 3.11 Γαιιία 2.99 Γεξκαλία 3.00 Δλλάδα 3.02 Ιξιαλδία 3.75 Ιζξαήι 6.00 Ιηαιία 2.41 Ιαπσλία 1.37 Κνξέα 2.54 Οιιαλδία 3.57 Ννξβεγία 3.15 Πνξηνγαιία 2.28 ηγθαπνχξε 3.70 ινβαθία 7.17 ινβελία 3.83 Ιζπαλία 3.85 νπεδία 4.25 Διβεηία 4.73 Σατβάλ 5.31 Η.Β ΗΠΑ 5.44 Υώπερ Γ 3.79 Μ.Ο. GEM 6.18 Χώπερ Α: Χαμηλού κόζηοςρ, Χώπερ Β: βεληίωζηρ αποηελεζμαηικόηηηαρ, Χώπερ Γ: καινοηομίαρ Πηγή: ΙΟΒΔ, επεξεπγαζία ζηοισείων GEM 52

53 Απφ κία πιεπξά, ε παξαηεηακέλε χθεζε θαη ε πηψζε ηνπ δείθηε επηρεηξεκαηηθφηεηαο αξρηθψλ ζηαδίσλ δηθαηνινγνχλ ην γεγνλφο φηη θαη ε δήηεζε γηα άηππε ρξεκαηνδφηεζε ήηαλ ρακειή. Ωζηφζν, ππάξρεη έλαο νπζηαζηηθφηεξνο θαη πεξηζζφηεξν «δνκηθφο» ιφγνο πνπ εμεγεί απηφ ην δεδνκέλν θαη ν νπνίνο ζρεηίδεηαη κε ηελ πξνζσπηθή ζρέζε αλάκεζα ζηνλ άηππν επελδπηή θαη ηνλ απνδέθηε ηεο επέλδπζεο ηνλ πξαγκαηηθφ επηρεηξεκαηία δειαδή. Ο Πίλαθαο 1.9 πνπ αθνινπζεί θαηαγξάθεη αθξηβψο ηε ζρέζε πνπ ζπλέδεε ηνπο Έιιελεο άηππνπο επελδπηέο κε ηνπο απνδέθηεο ησλ επελδχζεψλ ηελ ηειεπηαία εμαεηία. Έηνο Πίνακαρ 1.9 Πνηα ήηαλ ε ζρέζε κε ην άηνκν πνπ έιαβε ηελ πην πξφζθαηε πξνζσπηθή ζαο επέλδπζε; Κνληηλφ κέινο ηεο νηθνγέλεηαο (ζχδπγνο, αδειθφο, παηδί, γνλέαο ή εγγφλη) Άιινο ζπγγελήο (εμ αίκαηνο ή εμ αγρηζηείαο) πλάδειθνο Φίινο ή γείηνλαο Άγλσζηνο πνπ είρε κηα θαιή επηρεηξεκαηηθή ηδέα ,8% 10,3% 27,6% 25,9% ,4% 10,8% - 32,4% 5,4% ,9% 14,6% - 19,5% 0,0% ,1% 19,4% 5,1% 21,4% 1,0% ,6% 11,4% 8,6% 18,6% 2,9% ,7% 10,0% 1,7% 23,3% 3,3% Πηγή: ΙΟΒΔ, επεξεπγαζία ζηοισείων GEM Σα παξαπάλσ δεδνκέλα απνθαιχπηνπλ φηη νη Έιιελεο άηππνη επελδπηέο θαηεπζχλνπλ ηηο επελδχζεηο ηνπ ζε ηεξάζηην πνζνζηφ ζε κέιε ηεο ζηελφηεξεο ή επξχηεξεο νηθνγέλεηάο ηνπο. Πξφθεηηαη γηα κηα απφδεημε ηνπ γεγνλφηνο φηη νη ζρέζεηο εκπηζηνζχλεο πνπ είλαη απαξαίηεην λα ππάξρνπλ αλάκεζα ζηνλ άηππν επελδπηή θαη ησλ απνδέθηε ηεο ρξεκαηνδφηεζεο- γηα ηνπο Έιιελεο ππάξρνπλ ζρεδφλ απνθιεηζηηθά ζην πιαίζην ησλ ηζρπξψλ νηθνγελεηαθψλ δεζκψλ. Πξέπεη λα επηζεκαλζεί φηη, φπσο θαη ζε παιαηφηεξεο έξεπλεο ηνπ GEM, δελ πξφθεηηαη απνθιεηζηηθά γηα ειιεληθφ θαηλφκελν, αθνχ θαίλεηαη λα θαηαγξάθεηαη ζε φιεο ηηο ρψξεο ηεο λφηηαο Δπξψπεο. Βεβαίσο, φπσο έρεη επίζεο επηζεκαλζεί ζε πξνεγνχκελεο Δθζέζεηο ηνπ ΙΟΒΔ, ππάξρνπλ δχν πξνβιήκαηα εδψ εηδηθά γηα ηε ρψξα καο. Πξψηνλ, ππάξρνπλ πνιχ κεγαιχηεξεο δπζθνιίεο πξφζβαζεο ζε ρξεκαηνδφηεζε εθείλσλ πνπ 53

54 δελ είλαη αξθεηά ηπρεξνί λα αλήθνπλ ζε νηθνγέλεηεο κε επαξθείο πφξνπο. Καη δεχηεξνλ, ε θαηεχζπλζε απηψλ ησλ πφξσλ ζε ηφζν κεγάιν βαζκφ ζε κέιε ηεο νηθνγέλεηαο δελ κπνξεί λα κε ζέηεη έλα εξσηεκαηηθφ ζρεηηθά κε ην θαηά πφζνλ νη πφξνη απηνί δηαηίζεληαη κε πξαγκαηηθά νξζνινγηθά νηθνλνκηθά θξηηήξηα θαη φρη κε βάζε ηνπο ζπλαηζζεκαηηθνχο δεζκνχο πνπ ζπλδένπλ ηα κέιε ηεο ίδηαο νηθνγέλεηαο Δπισειπημαηικό πεπιβάλλον Δθηφο απφ ηελ έξεπλα πιεζπζκνχ, ην GEM ρξεζηκνπνηεί έλα άιιν εξεπλεηηθφ εξγαιείν: ζπλεληεχμεηο κε εζληθνχο εκπεηξνγλψκνλεο, νη νπνίνη επηιέγνληαη ιφγσ ηεο γλψζεο θαη ησλ εκπεηξηψλ πνπ θαηέρνπλ ζε δηάθνξεο δηαζηάζεηο ηνπ επηρεηξεκαηηθνχ πεξηβάιινληνο ζε θάζε ρψξα. Πξφθεηηαη γηα αθαδεκατθνχο, άηνκα πνπ πξνέξρνληαη απφ ηνλ επηρεηξεκαηηθφ ρψξν, αιιά θαη δηακνξθσηέο πνιηηηθήο. ηελ Διιάδα ε νκάδα ησλ εζληθψλ εκπεηξνγλσκφλσλ πεξηιακβάλεη 36 άηνκα, ηα νπνία θαηαλέκνληαη (αλά ηέζζεξα) ζηηο 9 δηαζηάζεηο ηνπ επηρεηξεκαηηθνχ πεξηβάιινληνο πνπ πεξηγξάθνληαη ζην Παξάξηεκα. θνπφο απηήο ηεο πιεπξάο ηνπ εξεπλεηηθνχ πξνγξάκκαηνο ηνπ GEM είλαη λα εμαγάγεη ζπκπεξάζκαηα γηα ην επηρεηξεκαηηθφ πεξηβάιινλ ζε θάζε ρψξα, πιεξνθφξεζε ηελ νπνία δελ είλαη πάληα ζε ζέζε λα παξέρνπλ ηα ίδηα ηα άηνκα πνπ δξαζηεξηνπνηνχληαη επηρεηξεκαηηθά θαη ηα νπνία απαληνχλ ζηελ έξεπλα πιεζπζκνχ. Γηα λα είλαη δπλαηή κεγαιχηεξε αλάιπζε ησλ ζρεηηθψλ επξεκάησλ, ηξεηο απφ ηηο ελλέα δηαζηάζεηο ηνπ επηρεηξεκαηηθνχ πεξηβάιινληνο (βιέπε ην Παξάξηεκα) ππνδηαηξνχληαη ζε δχν ππνδηαζηάζεηο ε θάζε κία. Έηζη, ε εθπαίδεπζε ππνδηαηξείηαη ζε πξσηνβάζκηα θαη δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε αθελφο, θαη κεηαιπθεηαθή εθπαίδεπζε, αθεηέξνπ. Οη θπβεξλεηηθέο πνιηηηθέο ππνδηαηξνχληαη ζε γεληθέο πνιηηηθέο θαη πνιηηηθέο ξχζκηζεο ησλ αγνξψλ. Σέινο, ε δηάζηαζε ηεο εζσηεξηθήο αγνξάο ππνδηαηξείηαη ζηε δηάζηαζε ηεο ηαρχηεηαο ησλ κεηαβνιψλ αθελφο, θαη ζε εθείλε πνπ αθνξά ην πφζν αλνηρηή είλαη, αθεηέξνπ. Σα δχν δηαγξάκκαηα πνπ αθνινπζνχλ ζπγθξίλνπλ ηηο γλψκεο ησλ Διιήλσλ εκπεηξνγλσκφλσλ κε εθείλεο ησλ εκπεηξνγλσκφλσλ ζηηο άιιεο ρψξεο θαηλνηνκίαο. Σν Γηάγξακκα 1.12 παξαθάησ παξνπζηάδεη ηελ αμηνιφγεζε ησλ Διιήλσλ εκπεηξνγλσκφλσλ ζπγθξηηηθά κε ηνλ κέζν φξν ησλ αμηνινγήζεσλ ζηηο ρψξεο θαηλνηνκίαο, γηα ηηο πξψηεο ηέζζεξηο δηαζηάζεηο ηνπ επηρεηξεκαηηθνχ πεξηβάιινληνο 54

55 ζηνλ θαηάινγν πνπ πξνεγήζεθε. Όπσο δε αλαθέξζεθε ήδε, δχν απφ απηέο (εθπαίδεπζε θαη θπβεξλεηηθέο πνιηηηθέο) έρνπλ ππνδηαηξεζεί ζε δχν ππνδηαζηάζεηο. Γιάγπαμμα 1.12 Γηαζηάζεηο επηρεηξεκαηηθνχ πεξηβάιινληνο Ι Εκπαίδευςθ- Μεταδευτεροβάκμι α Εκπαίδευςθ- Πρωτοβάκμια και Δευτεροβάκμια Χρθματοδοτικι Στιριξθ 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 Γενικότερο Πλαίςιο Εκνικϊν Πολιτικϊν και Προτεραιοτιτων Εκνικζσ Πολιτικζσ ςε κζματα Γραφειοκρατίασ και Φορολογίασ Ελλάδα Χϊρεσ Γ Κυβερνθτικά Προγράμματα Χώπερ Γ: καινοηομίαρ Πηγή: ΙΟΒΔ, επεξεπγαζία ζηοισείων GEM Δίλαη θαλεξφ φηη νη Έιιελεο εκπεηξνγλψκνλεο αμηνινγνχλ ηηο ζπγθεθξηκέλεο δηαζηάζεηο ηνπ επηρεηξεκαηηθνχ πιαηζίνπ πην αξλεηηθά απφ φ,ηη νη αληίζηνηρνη εκπεηξνγλψκνλεο ζηηο άιιεο ρψξεο θαηλνηνκίαο. Γελ πξφθεηηαη γηα πξσηφγλσξν εχξεκα, θαζψο φιεο νη εηήζηεο Δθζέζεηο ηνπ ΙΟΒΔ ηελ ηειεπηαία δεθαεηία αλαδεηθλχνπλ απηή ηελ εθηίκεζε, φπσο άιισζηε θαη νη εηήζηεο Δθζέζεηο Doing Business ηεο World Bank. Ωζηφζν, αμίδεη λα επηζεκαλζεί φηη, ζε ζχγθξηζε κε ηα πξνεγνχκελα ρξφληα ε ζχγθξηζε κε ην 2011, φπσο θαηαγξαθφηαλ ζε αληίζηνηρα δηαγξάκκαηα ζηελ Έθζεζε ηνπ ΙΟΒΔ γηα ην 2011 είλαη εμαηξεηηθά ελδηαθέξνπζα-, εκθαλίδεηαη κηα ζαθέζηαηε βειηίσζε, κηα κείσζε δειαδή ηεο απφζηαζεο ζπγθξηηηθά κε ηηο άιιεο ρψξεο θαηλνηνκίαο. ε ηξεηο δηαζηάζεηο ε απφζηαζε αλάκεζα ζηηο εθηηκήζεηο ησλ Διιήλσλ εκπεηξνγλσκφλσλ κε ηηο εθηηκήζεηο ησλ εκπεηξνγλσκφλσλ ζε άιιεο ρψξεο θαηλνηνκίαο είλαη ζεκαληηθή: α) ζην γεληθφηεξν πιαίζην εζληθψλ πνιηηηθψλ θαη πξνηεξαηνηήησλ, β) ζηα θπβεξλεηηθά πξνγξάκκαηα γηα ηελ ελίζρπζε ηεο 55

56 επηρεηξεκαηηθφηεηαο θαη γ) θαη ζηε ρξεκαηνδνηηθή ζηήξημε λέσλ επηρεηξήζεσλ. Με δεδνκέλε ηε δεκνζηνλνκηθή ζηελφηεηα ησλ ηειεπηαίσλ εηψλ, απηά ηα επξήκαηα δελ πξνθαινχλ έθπιεμε. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ελδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ε κηθξή ζρεηηθά απφζηαζε αλάκεζα ζηηο γλψκεο Διιήλσλ θαη μέλσλ εκπεηξνγλσκφλσλ ζηηο δχν δηαζηάζεηο ηεο εθπαίδεπζεο. Σν Γηάγξακκα 1.13 πνπ αθνινπζεί παξνπζηάδεη ηηο αμηνινγήζεηο ησλ εκπεηξνγλσκφλσλ ζηηο ππφινηπεο έμη δηαζηάζεηο ηνπ επηρεηξεκαηηθνχ πεξηβάιινληνο. Γιάγπαμμα 1.13 Γηαζηάζεηο επηρεηξεκαηηθνχ πεξηβάιινληνο ΙΙ Κουλτοφρα και Νοοτροπία Ζρευνα & Ανάπτυξθ Εμπορικι και Επαγγελματικι Υποδομι Ελλάδα Πρόςβαςθ ςε Υλικζσ Υποδομζσ Εγχϊριεσ Αγορζσ- Δυναμικι Χϊρεσ Γ Χώπερ Γ: καινοηομίαρ Πηγή: ΙΟΒΔ, επεξεπγαζία ζηοισείων GEM Εγχϊριεσ Αγορζσ- Διευκόλυνςθ Ειςόδου Καη ζε απηέο ηηο δηαζηάζεηο είλαη εληππσζηαθή ε κείσζε ηεο απφζηαζεο απφ ηηο άιιεο ρψξεο θαηλνηνκίαο ζπγθξηηηθά κε πξνεγνχκελεο έξεπλεο. Ιδηαίηεξα ζε δχν δηαζηάζεηο, ηελ πνηφηεηα ηεο εκπνξηθήο θαη επαγγεικαηηθήο ππνδνκήο θαη ηε δπλακηθή ησλ εγρψξησλ αγνξψλ, ε αμηνιφγεζε ησλ Διιήλσλ εκπεηξνγλσκφλσλ νπζηαζηηθά ηαπηίδεηαη κε εθείλε ζηηο άιιεο ρψξεο θαηλνηνκίαο. Δλδηαθέξνλ επίζεο έρεη ην γεγνλφο φηη, θαη ζηηο ππφινηπεο δηαζηάζεηο, κνινλφηη ε εθηίκεζε ησλ Διιήλσλ εκπεηξνγλσκφλσλ είλαη αξλεηηθφηεξνη, ε απφζηαζε απφ ηηο άιιεο ρψξεο θαηλνηνκίαο εκθαλίδεηαη ζρεηηθά κηθξή. 56

57 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 2 Η ΓΤΝΑΙΚΔΙΑ ΔΠΙΥΔΙΡΗΜΑΣΙΚΟΣΗΣΑ ΣΗΝ ΔΛΛΑΓΑ ΣΗ ΚΡΙΗ Σν ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ γηα ηελ επηρεηξεκαηηθφηεηα ησλ γπλαηθψλ θαη γηα ηηο πνιηηηθέο κέζσ ησλ νπνίσλ ζα κπνξνχζε λα εληζρπζεί εθδειψλεηαη ζε παγθφζκην επίπεδν θαη αθνξά ηφζν ηελ αθαδεκατθή θνηλφηεηα, φζν θαη ηνπο δηακνξθσηέο πνιηηηθήο. 8 Αθεηεξία απηνχ ηνπ ελδηαθέξνληνο είλαη ε εκπεηξηθή παξαηήξεζε φηη ζε φιεο ηηο ρψξεο ε επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηφηεηα είλαη θαηά βάζε κηα αλδξηθή ππφζεζε. χκθσλα κε ηα επξήκαηα ηεο ηειεπηαίαο Παγθφζκηαο Έθζεζεο ηνπ GEM, 9 ζε ειάρηζηεο ρψξεο ηα πνζνζηά ζπκκεηνρήο ησλ γπλαηθψλ ζηελ επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηφηεηα πιεζηάδνπλ ηα αληίζηνηρα ησλ αλδξψλ. Μάιηζηα, νη ρψξεο ζηηο νπνίεο ζπκβαίλεη απηφ πξνέξρνληαη απφ ηηο θησρέο πεξηνρέο ηνπ πιαλήηε, ζηηο νπνίεο έλα κεγάιν πνζνζηφ γπλαηθψλ σζνχληαη ζηνλ επηρεηξεκαηηθφ ζηίβν επεηδή απιψο δελ έρνπλ άιιε δπλαηφηεηα βηνπνξηζκνχ. Αληίζεηα, ζηηο πινπζηφηεξεο ρψξεο ε γπλαηθεία επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηνπνίεζε ππνιείπεηαη ζηαζεξά ηεο αλδξηθήο. Σν γεγνλφο φηη έλα ζνβαξφ πνζνζηφ ηνπ γπλαηθείνπ πιεζπζκνχ δελ εηζέξρεηαη ζηνλ επηρεηξεκαηηθφ ζηίβν ζεκαίλεη φηη ιηγφηεξεο επηρεηξεκαηηθέο επθαηξίεο γίλνληαη αληηθείκελν εθκεηάιιεπζεο, άξα δεκηνπξγνχληαη ιηγφηεξεο επηρεηξήζεηο απφ φζεο ζα κπνξνχζαλ λα ηδξπζνχλ θαη λα απνδεηρζνχλ θεξδνθφξεο. Αιιά ην ζέκα δελ είλαη απιψο πνζνηηθφ, θαζψο έρεη κηα εμαηξεηηθά ζεκαληηθή «πνηνηηθή» πιεπξά. Δθφζνλ ε αληίιεςε επηρεηξεκαηηθψλ επθαηξηψλ εμαξηάηαη απφ ηελ εκπεηξία θαη ηελ πξφηεξε γλψζε ηνπ δπλεηηθνχ επηρεηξεκαηία, έρεη ηδηαίηεξε ζεκαζία λα κελ απνζαξξχλνληαη απφ ηελ επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηνπνίεζε νκάδεο ηνπ πιεζπζκνχ πνπ θαηαγξάθνπλ 8 Πξφζθαηεο εκπεηξηθέο έξεπλεο (π.ρ. Minniti θαη Nardone, 2007; Langowitz θαη Minniti, 2007; Arenius θαη Kovalainen, 2006) πεξηιακβάλνπλ εθηελείο επηζθνπήζεηο κειεηψλ πνπ δηεξεπλνχλ ηε γπλαηθεία επηρεηξεκαηηθφηεηα ρξεζηκνπνηψληαο δηαθνξεηηθέο πξνζεγγίζεηο. 9 Βιέπε Xavier et al (2013). 57

58 πςειέο επηδφζεηο ζε απηέο ηηο ηδηφηεηεο. χκθσλα κε ηελ Δπξσπατθή Δπηηξνπή (European Commission 2008), ην 59% ησλ πηπρηνχρσλ θαη ην 61% ησλ δηδαθηφξσλ ζηελ Δ.Δ. είλαη γπλαίθεο. Σν γεγνλφο ινηπφλ φηη κηθξφηεξν πνζνζηφ ησλ γπλαηθψλ ζηελ Δπξψπε ελζαξξχλνληαη λα δξνπλ επηρεηξεκαηηθά ζεκαίλεη φηη ε πνηφηεηα ησλ λέσλ εγρεηξεκάησλ είλαη ρακειφηεξε απφ ην δπλεηηθφ επίπεδν, θαζψο έλα κέξνο ηνπ πιεζπζκνχ κε πςειά πξνζφληα δελ ελζαξξχλεηαη λα αλαθαιχςεη επηρεηξεκαηηθέο επθαηξίεο κε βάζε ηελ εκπεηξία θαη ηηο γλψζεηο πνπ θαηέρεη. Δίλαη ζεκαληηθφ λα επηζεκαλζεί φηη απηή ε πνηνηηθή δηάζηαζε ηεο γπλαηθείαο επηρεηξεκαηηθφηεηα έρεη θαηαγξαθεί κε ζαθήλεηα θαη ζηελ Διιάδα. Η κειέηε ηνπ ΙΟΒΔ γηα ηελ γπλαηθεία επηρεηξεκαηηθφηεηα ζηελ Διιάδα (Ισαλλίδεο, 2007) απεδείθλπε φηη, κνινλφηη ε επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηφηεηα ησλ Διιελίδσλ πζηεξνχζε εθείλεο ησλ αλδξψλ φπσο, άιισζηε, ζε φιεο ηηο επξσπατθέο ρψξεο- ππεξηεξνχζε ζε ηξεηο εμαηξεηηθά ζεκαληηθνχο πνηνηηθνχο δείθηεο: ηελ καινοηομικόηηηα ησλ επηρεηξήζεσλ πνπ ηδξχνληαλ απφ γπλαίθεο, ην ηεσνολογικό ηοςρ επίπεδο θαη ηηο πποοπηικέρ δημιοςπγίαρ απαζσόληζηρ. Καη ζηηο ηξεηο απηέο πεξηνρέο, ε Διιελίδεο θαηέγξαθαλ θαιχηεξεο επηδφζεηο απφ ηνπο άλδξεο ζπκπαηξηψηεο ηνπο. ην παξφλ Κεθάιαην γίλεηαη πξνζπάζεηα λα θαηαλνεζεί ζε κεγαιχηεξν βαζκφ ε γπλαηθεία επηρεηξεκαηηθφηεηα ζε φξνπο πξνζδηνξηζηηθψλ παξαγφλησλ, αληηιήςεσλ, θηλήηξσλ αιιά θαη λα παξνπζηαζζνχλ ηα πνηνηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο επηρεηξεκαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο ησλ γπλαηθψλ ζηελ Διιάδα. ην πιαίζην απηφ πξαγκαηνπνηείηαη θπξίσο ζπγθξηηηθή αλάιπζε ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο αξρηθψλ ζηαδίσλ θαηά θχιν. Δπηπιένλ, αμηνπνηψληαο ηα ζπζζσξεπκέλα ζηνηρεία απφ ην 2003 έσο θαη ην 2012, δηεξεπλάηαη ε εμέιημε ησλ βαζηθψλ δεηθηψλ επηρεηξεκαηηθφηεηαο αξρηθψλ ζηαδίσλ ησλ Διιελίδσλ, πξηλ θαη κεηά ηελ νηθνλνκηθή θξίζε. Με βάζε ηα ζηνηρεία ηνπ GEM ζε επίπεδν αηφκσλ γηα ηελ Διιάδα θαη κέζα απφ ηελ εθηελή πεξηγξαθηθή αλάιπζε ησλ Διιελίδσλ επηρεηξεκαηηψλ, ζηφρνο είλαη λα αλαδεηρζνχλ ηα δηαξζξσηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο γπλαηθείαο επηρεηξεκαηηθφηεηαο, λα θαηαγξαθνχλ πηζαλέο πζηεξήζεηο θαη εκπφδηα θαη λα δηαηππσζνχλ πξνηάζεηο πνιηηηθήο γηα ηελ αληηκεηψπηζή ηνπο, αιιά θαη γηα ηελ αλάδεημε ησλ δπλεηηθψλ σθειεηψλ πνπ αλακέλεηαη λα έρεη ζηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε ε αμηνπνίεζε ηεο γπλαηθείαο επηρεηξεκαηηθφηεηαο. 58

59 2.1. Οι ποζοηικοί δείκηερ ηηρ επισειπημαηικόηηηαρ απσικών ζηαδίυν ηυν Δλληνίδυν Σν πνζνζηφ ησλ γπλαηθψλ πνπ βξίζθνληαλ ην 2012 ζηελ αξρηθή θάζε επηρεηξεκαηηθήο δξαζηεξηνπνίεζεο (επηρεηξεκαηηθφηεηα αξρηθψλ ζηαδίσλ) ζην ζχλνιν ηνπ γπλαηθείνπ πιεζπζκνχ (ειηθίαο 18-64) ήηαλ ηεο ηάμεσο ηνπ 4.3%. ηνλ αληίπνδα, ην αληίζηνηρν πνζνζηφ ησλ αλδξψλ ζην ζχλνιν ηνπ αλδξηθνχ πιεζπζκνχ (18-64) αλέξρεηαη ζην 8.6%. πλεπψο είλαη πξνθαλέο πσο ε γπλαηθεία επηρεηξεκαηηθφηεηα αξρηθψλ ζηαδίσλ πζηεξεί ζεκαληηθά (ζρεδφλ θαηά ην ήκηζπ) ηεο αλδξηθήο. Σν Γηάγξακκα 2.1 πνπ αθνινπζεί παξνπζηάδεη ηα ίδηα δεδνκέλα σο πνζνζηά ηεο ζπλνιηθήο επηρεηξεκαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο αξρηθψλ ζηαδίσλ, πνπ παξνπζηάζηεθε ζην πξνεγνχκελν Κεθάιαην. Γιάγπαμμα 2.1 Πνζνζηηαία θαηαλνκή επηρεηξεκαηηθφηεηαο αξρηθψλ ζηαδίσλ αλά θχιν ζηελ Διιάδα γηα ην ,00% 70,00% 67,20% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 32,80% 20,00% 10,00% 0,00% Άνδρεσ Γυναίκεσ Πηγή: ΙΟΒΔ, επεξεπγαζία ζηοισείων GEM Όιεο νη εζληθέο έξεπλεο ηνπ GEM γηα ηηο ρψξεο θαηλνηνκίαο απνθαιχπηνπλ πσο ε ζπκκεηνρή ηνπ γπλαηθείνπ πιεζπζκνχ ζε επηρεηξεκαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο αξρηθψλ ζηαδίσλ πζηεξεί έλαληη ηεο αληίζηνηρεο ζπκκεηνρήο ηνπ αλδξηθνχ πιεζπζκνχ. Πιένλ αθφκα θαη ζηε ηγθαπνχξε ππάξρεη απηή ε πζηέξεζε, ελψ ζε πξνεγνχκελεο έξεπλεο ηνπ GEM ήηαλ ε κνλαδηθή ρψξα θαηλνηνκίαο πνπ θαηέγξαθε ζηαζεξά πςειφηεξα πνζνζηά επηρεηξεκαηηθήο δξαζηεξηνπνίεζεο ησλ γπλαηθψλ ζε ζρέζε κε ην αλδξηθφ θχιν. 59

60 Υψξεο Πίνακαρ 2.1 Δπηρεηξεκαηηθφηεηα αξρηθψλ ζηαδίσλ κε βάζε ην θχιν (2012) Δπηρ/ηα αξρηθψλ ζηαδίσλ ζηνπο άλδξεο (σο % ηνπ αλδξηθνχ πιεζπζκνχ) Δπηρ/ηα αξρηθψλ ζηαδίσλ ζηηο γπλαίθεο (σο % ηνπ γπλαηθείνπ πιεζπζκνχ) Υώπερ Α Υώπερ Β Απζηξία Βέιγην Γαλία Φηλιαλδία Γαιιία Γεξκαλία Δλλάδα Ιξιαλδία Ιζξαήι Ιηαιία Ιαπσλία Κνξέα Οιιαλδία Ννξβεγία Πνξηνγαιία ηγθαπνχξε ινβαθία ινβελία Ιζπαλία νπεδία Διβεηία Σατβάλ Η.Β ΗΠΑ Υώπερ Γ Μ.Ο. GEM Χώπερ Α: Χαμηλού κόζηοςρ, Χώπερ Β: βεληίωζηρ αποηελεζμαηικόηηηαρ, Χώπερ Γ: καινοηομίαρ Πηγή: ΙΟΒΔ, επεξεπγαζία ζηοισείων GEM 60

61 Υψξεο Πίνακαρ 2.2 Πνζνζηφ επηρεηξεκαηηθφηεηαο αλάγθεο ζηε ζπλνιηθή επηρεηξεκαηηθφηεηα αξρηθψλ ζηαδίσλ αλά θχιν (2012) Δπηρ/ηα αλάγθεο ζηνπο άλδξεο (σο % ηεο αλδξηθήο επηρ/ηαο αξρηθψλ ζηαδίσλ) Δπηρ/ηα αλάγθεο ζηηο γπλαίθεο (σο % ηεο γπλαηθείαο επηρ/ηαο αξρηθψλ ζηαδίσλ) Υώπερ Α Υώπερ Β Απζηξία Βέιγην Γαλία Φηλιαλδία Γαιιία Γεξκαλία Δλλάδα Ιξιαλδία Ιζξαήι Ιηαιία Ιαπσλία Κνξέα Οιιαλδία Ννξβεγία Πνξηνγαιία ηγθαπνχξε ινβαθία ινβελία Ιζπαλία νπεδία Διβεηία Σατβάλ Η.Β ΗΠΑ Υώπερ Γ Μ.Ο. GEM Χώπερ Α: Χαμηλού κόζηοςρ, Χώπερ Β: βεληίωζηρ αποηελεζμαηικόηηηαρ, Χώπερ Γ: καινοηομίαρ Πηγή: ΙΟΒΔ, επεξεπγαζία ζηοισείων GEM 61

62 Αλαθνξηθά κε ηα θίλεηξα ηεο γπλαηθείαο επηρεηξεκαηηθφηεηαο, θαίλεηαη ζηνλ Πίλαθα 2.2 πσο ε επηρεηξεκαηηθφηεηα αλάγθεο ζηελ Διιάδα εκθαλίδεηαη ηζρπξφηεξε ζηηο γπλαίθεο επηρεηξεκαηίεο αξρηθψλ ζηαδίσλ ζπγθξηηηθά κε ηνπο άλδξεο. Δίλαη αμηνζεκείσην πσο ε Διιάδα θαηαγξάθεη έλα απφ ηα πςειφηεξα πνζνζηά σο πξνο ην θίλεηξν αλάγθεο κεηαμχ ησλ ρσξψλ θαηλνηνκίαο. Η πηζαλφηεξε εξκελεία γηα ην ζπγθεθξηκέλν εχξεκα είλαη πσο ε παξαηεηακέλε χθεζε ζηελ Διιάδα έρεη πεξηνξίζεη δξακαηηθά ηηο επθαηξίεο γηα κηζζσηή απαζρφιεζε θαη παξάιιεια ηα πνζνζηά αλεξγίαο απμάλνπλ κε γξήγνξνπο ξπζκνχο θαη σο εθ ηνχηνπ ε αλάγθε γηα εμαζθάιηζε εηζνδήκαηνο ζηηο ειιεληθέο νηθνγέλεηεο σζεί ηηο γπλαίθεο ζε θάπνηνπ ηχπνπ επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηνπνίεζε Η εξέλιξη ηηρ επισειπημαηικόηηηαρ απσικών ζηαδίυν ηυν Δλληνίδυν ππο και μεηά ηην έναπξη ηηρ οικονομικήρ κπίζηρ Σν Γηάγξακκα 2.2 απνηππψλεη ηελ εμέιημε ηεο θαηαλνκήο θαηά θχιν ηεο επηρεηξεκαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο αξρηθψλ ζηαδίσλ απφ ην έηνο 2003 έσο θαη ην 2012 φπνπ ππάξρνπλ δηαζέζηκα ζηνηρεία γηα ηελ Διιάδα. Όπσο θαίλεηαη, ε ζπκκεηνρή ησλ γπλαηθψλ ζηελ επηρεηξεκαηηθφηεηα αξρηθψλ ζηαδίσλ ήηαλ ζαθψο ρακειφηεξε ζε ζρέζε κε ηε ζπκκεηνρή ησλ αλδξψλ ζε φιεο ηηο ππφ εμέηαζε ρξνληθέο πεξηφδνπο. Απφ ην 2004 (φπνπ ε ζρεηηθή ζπκκεηνρή ησλ αλδξψλ ζηελ επηρεηξεκαηηθφηεηα είλαη ηξεηο θνξέο κεγαιχηεξε απφ ηελ αληίζηνηρε ησλ γπλαηθψλ) έσο θαη ην 2008, θαηαγξάθεηαη κία ηάζε ζχγθιηζεο ησλ πνζνζηψλ ζπκκεηνρήο ησλ δχν θχισλ ζηελ επηρεηξεκαηηθφηεηα. Η πνζνζηηαία απηή ζρεηηθή αχμεζε ηεο ζπκκεηνρήο ησλ γπλαηθψλ ελδερνκέλσο λα νθείιεηαη ζηελ αχμεζε ησλ δξάζεσλ κε ηε ζπγρξεκαηνδφηεζε θνηλνηηθψλ θαη εζληθψλ πφξσλ κε ζηφρν ηελ ππνζηήξημε θαη ελζάξξπλζε ηεο γπλαηθείαο επηρεηξεκαηηθφηεηαο. Η ζρεηηθή ζπκκεηνρή ησλ γπλαηθψλ ζηελ επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηφηεηα αξρηθψλ ζηαδίσλ θαίλεηαη πσο ζηαζεξνπνηείηαη ηελ πεξίνδν ηεο θξίζεο ζε πνζνζηφ ηεο ηάμεσο ηνπ 38%. Δμαίξεζε απνηειεί ην έηνο 2012 φπνπ θαηαγξάθεηαη ζεκαληηθή πηψζε ηεο ελ ιφγσ ζπκκεηνρήο ζην 32%. 62

63 Γιάγπαμμα 2.2 Γηαρξνληθή εμέιημε πνζνζηηαίαο θαηαλνκήο επηρεηξεκαηηθφηεηαο αξρηθψλ ζηαδίσλ θαηά θχιν 90% 80% 70% 60% 50% 40% Άνδρεσ Γυναίκεσ 30% 20% 10% 0% Πηγή: ΙΟΒΔ, επεξεπγαζία ζηοισείων GEM Αλαιχνληαο ηε δηαζέζηκε ρξνλνζεηξά ησλ ηειεπηαίσλ 10 εηψλ γηα ηνπο άλδξεο θαη ηηο γπλαίθεο πνπ ζπκκεηέρνπλ ζηελ επηρεηξεκαηηθφηεηα αξρηθψλ ζηαδίσλ σο πνζνζηφ ηνπ πιεζπζκηαθνχ θχινπ, δηαθαίλεηαη κεηά ηελ έλαξμε ηεο θξίζεο κία ζεκαληηθή θάκςε ηνπ πνζνζηνχ θαη ησλ δχν θχισλ, φπσο αλαιπηηθφηεξα παξνπζηάδεηαη ζην Γηάγξακκα 2.3. Σν ελδηαθέξνλ εδψ είλαη φηη ηα πνζνζηά ζπκκεηνρήο αλδξψλ θαη γπλαηθψλ ζηελ επηρεηξεκαηηθφηεηα αξρηθψλ ζηαδίσλ κεηαβάιινληαη δηαρξνληθά ζρεδφλ απφιπηα παξάιιεια. Σα δεδνκέλα απηά αθνξνχλ βέβαηα ηελ Διιάδα, σζηφζν, ην ίδην θαηλφκελν εκθαλίδεηαη ζε φιεο ηηο ρψξεο θαηλνηνκίαο. Μνινλφηη ινηπφλ ε ξνπή ηνπ γεληθνχ πιεζπζκνχ πξνο ην επηρεηξείλ επεξεάδεηαη απφ ηελ νηθνλνκηθή ζπγθπξία, ε ζρεηηθή ζπκκεηνρή ησλ δχν θχισλ κνηάδεη λα εμειίζζεηαη κάιινλ αλεμάξηεηα απφ ηελ εμέιημε ησλ παξακέηξσλ ηνπ νηθνλνκηθνχ πεξηβάιινληνο. Φαίλεηαη ινηπφλ φηη ιεηηνπξγνχλ εδψ βαζχηεξνη πνιηηηζκηθνί παξάγνληεο πνπ θαζνξίδνπλ έλαλ άηππν θαηακεξηζκφ αλάκεζα ζηα θχια, σο πξνο ηελ ξνπή πξνο επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηνπνίεζε. 63

64 Γιάγπαμμα 2.3 Γηαρξνληθή εμέιημε επηρεηξεκαηηθφηεηαο αξρηθψλ ζηαδίσλ θαηά πιεζπζκηαθφ θχιν 14% 12% 10% 8% 6% 4% Άνδρεσ (ΤΕΑ) ςτο ςφνολο του ανδρικοφ πλθκυςμοφ Γυναίκεσ(ΤΕΑ) ςτο ςφνολο του γυναικείου πλθκυςμοφ 2% 0% Πηγή: ΙΟΒΔ, επεξεπγαζία ζηοισείων GEM 2.3. Η καθιεπυμένη επισειπημαηικόηηηα ηυν Δλληνίδυν Η θαηαλνκή ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο αξρηθψλ ζηαδίσλ αλάκεζα ζηα θχια δελ αιιάδεη ινηπφλ νπζηαζηηθά θαζ φιε ηελ πεξίνδν ηα ειιεληθήο ζπκκεηνρήο ζην εξεπλεηηθφ πξφγξακκα ηνπ GEM. Ωζηφζν, ζα ήηαλ αλακελφκελν ε χθεζε ηεο νηθνλνκίαο λα ζέηεη ζε θίλεζε αληηθαηηθέο ηάζεηο ζρεηηθά κε ηελ επηρεηξεκαηηθφηεηα ησλ γπλαηθψλ. Απφ ηε κία πιεπξά, ε άλνδνο ηεο αλεξγίαο νδεγεί πεξηζζφηεξεο γπλαίθεο ζηελ επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηνπνίεζε απιψο θαη κφλν επεηδή δελ είλαη πιένλ ζε ζέζε λα εμαζθαιίζνπλ κηζζσηή απαζρφιεζε. Απφ ηελ άιιε πιεπξά φκσο, απμάλεηαη επίζεο ε αλεξγία ησλ αλδξψλ. ε θνηλσλίεο ζηηο νπνίεο ν βηνπνξηζκφο ηεο νηθνγέλεηαο εμαθνινπζεί λα ζεσξείηαη σο βαζηθή επζχλε ηνπ ζπδχγνπ, ην απνηέιεζκα ζηε γπλαηθεία επηρεηξεκαηηθφηεηα είλαη ηψξα αληίζεην. Η δξαζηεξηνπνίεζε ησλ γπλαηθψλ απνζαξξχλεηαη θαη, κε θάπνην άξξεην ηξφπν, αλαγλσξίδεηαη ζηνπο άλδξεο πξνηεξαηφηεηα ζηελ επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηνπνίεζε. Δίλαη δχζθνιν λα πξνβιέςεη θαλείο ην θαζαξφ απνηέιεζκα απηψλ ησλ δχν αληηζεηηθψλ ηάζεσλ. Ωζηφζν, είλαη εχινγν λα ππνηεζεί φηη, ζε θνηλσλίεο φπνπ ν 64

65 θνηλσληθφο ξφινο ησλ αλδξψλ παξακέλεη ηζρπξφηεξνο απφ εθείλν ησλ γπλαηθψλ, ελδερνκέλσο ε δεχηεξε ηάζε λα απνδεηθλχεηαη ηζρπξφηεξε. Απηφ θαίλεηαη λα ζπκβαίλεη ζηελ πεξίπησζε ηεο Διιάδαο. ηελ εηδηθή Έθζεζε γηα ηε γπλαηθεία επηρεηξεκαηηθφηεηα πνπ είρε δεκνζηεχζεη ην ΙΟΒΔ ην 2007 (Ισαλλίδεο, 2007), είρε παξαηεξεζεί θαη ζρνιηαζηεί έλα ελδηαθέξνλ εχξεκα. Δλψ ε θαηαλνκή ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο αξρηθψλ ζηαδίσλ ε ίδξπζε δειαδή λέσλ επηρεηξήζεσλαλάκεζα ζηα θχια ήηαλ ζηελ Διιάδα πεξίπνπ ίδηα κε φιεο ηηο ππφινηπεο επξσπατθέο ρψξεο, ε ζπκκεηνρή ησλ γπλαηθψλ ζηελ θαζηεξσκέλε επηρεηξεκαηηθφηεηα ήηαλ ζρεδφλ ίζε κε εθείλε ησλ αλδξψλ. Η εξκελεία πνπ είρε πξνηαζεί ηφηε ήηαλ φηη ζηε ρψξα καο θαίλεηαη λα ιεηηνπξγεί έλαο άηππνο ελδννηθνγελεηαθφο θαηακεξηζκφο αλάκεζα ζηα θχια, φπνπ ν άλδξαο ηεο νηθνγέλεηαο αλαιακβάλεη ηελ ίδξπζε κηαο επηρείξεζεο, αιιά ε γπλαίθα αλαιακβάλεη ηε ιεηηνπξγία ηεο κεηά ηελ ίδξπζε. Ωζηφζν, ε απεηθφληζε ζην Γηάγξακκα 2.4 ηεο εμέιημεο ηεο θαζηεξσκέλεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο ησλ Διιελίδσλ θαηά ηελ ηειεπηαία δεθαεηία απνθαιχπηεη ελδηαθέξνληα ζπκπεξάζκαηα γηα ηελ πεξίνδν ηεο θξίζεο. Γιάγπαμμα 2.4 Γηαρξνληθή εμέιημε θαζηεξσκέλεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο αλά θχιν 35,00% 30,00% 25,00% 20,00% 15,00% 10,00% 5,00% 0,00% Άνδρεσ κακιερωμζνοι επιχειρθματίεσ ςτο ςφνολο του ανδρικοφ πλθκυςμοφ Γυναίκεσ κακιερωμζνεσ επιχειρθματίεσ ςτο ςφνολο του γυναικείου πλθκυςμοφ Πηγή: IOBE, επεξεπγαζία ζηοισείων GEM 65

66 Σα δεδνκέλα πνπ αθνξνχλ ηελ πεξίνδν πξηλ απφ ηελ θξίζε επηβεβαηψλνπλ απφιπηα ηηο δηαπηζηψζεηο ηεο πξνεγνχκελεο Έθζεζεο ηνπ ΙΟΒΔ γηα ηε γπλαηθεία επηρεηξεκαηηθφηεηα. Πξάγκαηη, εκθαλίδεηαη κηα ηζρπξή ηάζε εμίζσζεο ησλ πνζνζηψλ ζπκκεηνρήο αλδξψλ θαη γπλαηθψλ ζηελ θαζηεξσκέλε επηρεηξεκαηηθφηεηα αλάκεζα ζην 2003 θαη ην Ωζηφζν, ηα πνζνζηά αξρίδνπλ λα απνθιίλνπλ ζεκαληηθά απφ ην 2008 θαη κεηά. Σν πνζνζηφ ησλ Διιελίδσλ θαζηεξσκέλσλ επηρεηξεκαηηψλ κέλεη βεβαίσο ζρεδφλ ακεηάβιεην, αιιά αλεβαίλεη ην αλδξηθφ πνζνζηφ. Απηφ ζεκαίλεη φηη νη άλδξεο παξακέλνπλ ζην πεδάιην επηρεηξήζεσλ πνπ νη ίδηνη είραλ μεθηλήζεη πξσηχηεξα θαη νη νπνίεο έρνπλ πιένλ ηνλ ραξαθηήξα ησλ θαζηεξσκέλσλ- ελψ ζην παξειζφλ θάπνηνη ζα κεηαβίβαδαλ απηφ ην ξφιν ζε κηα γπλαίθα. Έηζη, ηα πνζνζηά ζπκκεηνρήο ησλ γπλαηθψλ ζηελ θαζηεξσκέλε επηρεηξεκαηηθφηεηα ηείλνπλ λα εμηζσζνχλ κε εθείλα ζηελ επηρεηξεκαηηθφηεηα αξρηθψλ ζηαδίσλ (πεξίπνπ 70% άλδξεο έλαληη κφλν 30% ησλ γπλαηθψλ). Απηφ ζπληζηά κηα δπζκελή εμέιημε, θαζψο απνθαιχπηεη φηη κεηψλεηαη, ιφγσ ηεο νηθνλνκηθήο θξίζεο, ην πνζνζηφ ησλ Διιελίδσλ πνπ ζπκκεηέρεη ζηε δεμακελή ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο πνπ είλαη δηαζέζηκε ζηελ ειιεληθή νηθνλνκία. Δίλαη δε θαλεξφ φηη απηφ δελ έρεη αξλεηηθέο επηπηψζεηο κφλν ζην νηθνλνκηθφ επίπεδν, αιιά επεξεάδεη αξλεηηθά ην πνιχ επξχηεξν πξφβιεκα ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ ησλ γπλαθψλ απφ έλα θξίζηκν ηνκέα έληαμεο, φπσο είλαη ε επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηφηεηα Ανηιλήτειρ για ηιρ ικανόηηηερ και ηον θόβο αποηςσίαρ ηυν Δλληνίδυν ζσεηικά με ηην έναπξη μιαρ νέαρ επισειπημαηικήρ πποζπάθειαρ ηελ Διιάδα νη αληηιήςεηο ησλ γπλαηθψλ ζρεηηθά κε ην εάλ δηαζέηνπλ ηηο ηθαλφηεηεο θαη ηηο δεμηφηεηεο ψζηε λα αλαιάβνπλ επηρεηξεκαηηθή πξσηνβνπιία παξνπζηάδνπλ πνζνζηά πνπ είλαη ρακειφηεξα απφ ηηο ζρεηηθέο αληηιήςεηο ησλ αλδξψλ. Καη πξέπεη λα επηζεκαλζεί φηη κε ηελ εξψηεζε απηή ην GEM επηρεηξεί λα πξνζεγγίζεη φρη κφλν ηελ ηπρφλ πξνγελέζηεξε εκπεηξία ή θαηάξηηζε, αιιά θαη ηελ εκπηζηνζχλε πνπ έρεη θάζε άηνκν ζηηο ηθαλφηεηέο ηνπ. Δηδηθφηεξα, ζην ζχλνιν ηνπ γπλαηθείνπ πιεζπζκνχ ην 42% ζεσξεί πσο έρεη ηηο δεμηφηεηεο πνπ απαηηνχληαη γηα ηελ εθθίλεζε κηαο επηρεηξεκαηηθήο πξνζπάζεηαο, ελψ ην αληίζηνηρν πνζνζηφ ησλ αλδξψλ είλαη 53%. 10 Βιέπε Pines et al (2010), φπνπ ην δήηεκα ηεο ζπκκεηνρήο ησλ γπλαηθψλ ζηελ επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηφηεηα ηίζεηαη θαη κε φξνπο απνθπγήο ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ. 66

67 Απηφ ην ράζκα πνπ παξαηεξείηαη ζηηο αληηιήςεηο κεηαμχ ησλ δχν θχισλ ίζσο λα εμεγεί ζε θάπνην βαζκφ θαη ηε δηαθνξά πνπ παξαηεξείηαη δηαρξνληθά, φπσο πξναλαθέξζεθε, ζηελ επηρεηξεκαηηθφηεηα αξρηθψλ ζηαδίσλ. Καη ηνχην δηφηη ηα άηνκα πνπ έρνπλ ηελ πεπνίζεζε πσο κπνξνχλ λα αληεπεμέιζνπλ ζηελ εθθίλεζε κηαο επηρείξεζεο είλαη πην πηζαλφ λα είλαη θαη απηά πνπ ηειηθά ζα αλαιάβνπλ ηελ πινπνίεζε κηαο λέαο επηρεηξεκαηηθήο πξσηνβνπιίαο. Σν εχξεκα απηφ έρεη ελδηαθέξνλ δηφηη ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα ζηελ Διιάδα ραξαθηεξίδεηαη απφ πςειή πξφζβαζε ησλ γπλαηθψλ, ππνδειψλνληαο έηζη πσο θάπνηνη άιινη θνηλσληθνί/πνιηηηζκηθνί παξάγνληεο επεξεάδνπλ ηηο αληηιήςεηο ησλ γπλαηθψλ σο πξνο ηηο ηθαλφηεηέο ηνπο γηα επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηνπνίεζε. Έηζη, ζα πξέπεη λα εληνπηζηνχλ απηνί νη παξάγνληεο θαη λα κειεηεζνχλ ηξφπνη κέζσ ησλ νπνίσλ ζα κπνξνχζαλ λα ηνπο επεξεάζνπλ πνιηηηθέο γηα ηελ ελίζρπζε ηεο γπλαηθείαο επηρεηξεκαηηθφηεηαο. Με άιια ιφγηα, απαηηνχληαη πνιηηηθέο πνπ ζα ππεξβαίλνπλ νπζηαζηηθά πξνθαλή θαη πνιπζπδεηεκέλα ζρεηηθά κέηξα (φπσο πνπ ζα επηηξέπνπλ ζηηο γπλαίθεο επηρεηξεκαηίεο λα ζπλδπάδνπλ ηηο αλάγθεο ηεο εξγαζίαο ηνπο θαη ηεο νηθνγελεηαθήο ηνπο δσήο, δεκηνπξγψληαο, γηα παξάδεηγκα, θαηάιιειεο θαη νηθνλνκηθά πξνζηηέο ππεξεζίεο θξνληίδαο γηα ηα παηδηά ή/θαη ηα εμαξηψκελα ειηθησκέλα άηνκα). Γιάγπαμμα 2.5 Πνζνζηφ αηφκσλ αλά θχιν πνπ πηζηεχνπλ πσο έρνπλ ηηο ηθαλφηεηεο θαη ηηο δεμηφηεηεο λα μεθηλήζνπλ κηα επηρεηξεκαηηθή πξνζπάζεηα. 0, ,5 0, ,3 0,2 0,1 0 Άνδρεσ Γυναίκεσ Πηγή: ΙΟΒΔ, επεξεπγαζία ζηοισείων GEM 67

68 ε φ,ηη αθνξά ηνλ θφβν απνηπρίαο, νη γπλαίθεο δειψλνπλ γηα ην 2012 πσο δηαθαηέρνληαη απφ θφβν απνηπρίαο γηα ηελ εθθίλεζε κηαο λέαο επηρεηξεκαηηθήο πξνζπάζεηαο ζε πνζνζηφ 77% ζην ζχλνιν ηνπ γπλαηθείνπ πιεζπζκνχ, πνζνζηφ πνπ είλαη ζαθψο πςειφηεξν ζε ζρέζε κε ηνπο άλδξεο (69%). Δπηπιένλ, ζην ζχλνιν ησλ γπλαηθψλ πνπ αλαγλσξίδνπλ επηρεηξεκαηηθέο επθαηξίεο, ην πνζνζηφ εθείλσλ πνπ δειψλνπλ πσο ραξαθηεξίδνληαη απφ πςειφ θφβν απνηπρίαο είλαη θαη απηφ πςειφηεξν (66%) ζε ζρέζε κε ην αληίζηνηρν ησλ αλδξψλ (60%). Με άιια ιφγηα, αθφκα θαη κεηαμχ ησλ αηφκσλ πνπ δειψλνπλ πσο εληνπίδνπλ ηελ χπαξμε επηρεηξεκαηηθψλ επθαηξηψλ ζηελ πεξηνρή πνπ δνπλ, νη γπλαίθεο εκθαλίδνπλ θαη εδψ πςειφηεξν θφβν απνηπρίαο ζε ζρέζε κε ηνπο άλδξεο. 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 0,69 0,77 Φόβοσ αποτυχίασ ςτο ςφνολο του πλθκυςμιακοφ φφλου Γιάγπαμμα 2.6 Φφβνο απνηπρίαο αλά θχιν 0,6 0,66 Φόβοσ αποτυχίασ ςτο ςφνολο του πλθκυςμιακοφ φφλου που εντοπίηει επιχειρθματικζσ ευκαιρίεσ Άνδρεσ Γυναίκεσ Πηγή: ΙΟΒΔ, επεξεπγαζία ζηοισείων GEM Δλδηαθέξνλ έρεη ε δηαρξνληθή εμέιημε απηνχ ηνπ πνζνζηνχ πξν θαη κεηά ηελ έλαξμε ηεο νηθνλνκηθήο θξίζεο, φπσο θαηαγξάθεηαη ζην Γηάγξακκα 2.7 πνπ αθνινπζεί. Έλα πξψην πξνθαλέο ζπκπέξαζκα πνπ κπνξεί λα εμαρζεί είλαη πσο νη γπλαίθεο ζηελ Διιάδα ραξαθηεξίδνληαη δηαρξνληθά (γηα νιφθιεξε ηελ πεξίνδν πνπ ππάξρνπλ δηαζέζηκα ζηνηρεία απφ ηελ έξεπλα GEM ζηελ Διιάδα, δειαδή ηελ πεξίνδν ) απφ έλα πςειφηεξν θφβν απνηπρίαο σο πξνο ηελ επηρεηξεκαηηθή ηνπο δξαζηεξηνπνίεζε ζε ζρέζε κε ηνπο άλδξεο (κε εμαίξεζε ην 2004 φπνπ ε αίζζεζε ηνπ θφβνπ απνηπρίαο θπκαίλεηαη ζρεδφλ ζηα ίδηα πνζνζηά κεηαμχ ησλ δχν θχισλ). Μέρξη λα μεζπάζεη ε θξίζε ζηελ Διιάδα, ηα πνζνζηά θφβνπ απνηπρίαο ησλ 68

69 γπλαηθψλ γηα αλάιεςε επηρεηξεκαηηθψλ πξσηνβνπιηψλ θπκαίλνληαλ ζε έλα εχξνο ηηκψλ κεηαμχ 50% θαη 60%. Όκσο κεηά ηελ έλαξμε ηεο θξίζεο θαη θαζψο νη επηπηψζεηο ηεο γίλνληαλ νινέλα θαη πην εκθαλείο ζηελ πξαγκαηηθή νηθνλνκία, ν θφβνο απνηπρίαο ησλ γπλαηθψλ γηα επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηνπνίεζε θαίλεηαη νινέλα θαη πην ηζρπξφο θαζψο θαηαγξάθεη κία ζπλερψο αλνδηθή ηξνρηά θηάλνληαο ζην 77% ζχκθσλα κε ηα ηειεπηαία δηαζέζηκα ζηνηρεία. Βεβαίσο ε ίδηα ηάζε θαηαγξάθεηαη θαη γηα ηνπο άλδξεο επηρεηξεκαηίεο θαη, άξα, ζηνλ γεληθφ πιεζπζκφ φπσο δηαπηζηψζεθε ζην πξνεγνχκελν Κεθάιαην. Γιάγπαμμα 2.7 Γηαρξνληθή εμέιημε θφβνπ απνηπρίαο αλά θχιν 90% 80% 70% 60% 50% 40% Άνδρεσ Γυναίκεσ 30% 20% 10% 0% Πηγή: ΙΟΒΔ, επεξεπγαζία ζηοισείων GEM Έλα δήηεκα πνπ ελδερνκέλσο εμεγεί ελ κέξεη ηφζν ηε ζπκκεηνρή ησλ γπλαηθψλ ζηελ επηρεηξεκαηηθφηεηα, φζν θαη ηελ έληαζε ηνπ θφβνπ ηεο απνηπρίαο, είλαη ε εμνηθείσζε ηνπ γπλαηθείνπ πιεζπζκνχ κε πξφηππα επηρεηξεκαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο. Σν εξεπλεηηθφ πξφγξακκα ηνπ GEM δηεξεπλά απηφ ην δήηεκα ζέηνληαο ην εξψηεκα ζε νιφθιεξν ην δείγκα ηεο έξεπλαο πεδίνπ θαηά πφζνλ γλσξίδνπλ πξνζσπηθά θάπνηνλ/α πνπ μεθίλεζε κηαλ επηρείξεζε θαηά ηελ ηειεπηαία δηεηία. Σν Γηάγξακκα 2.8 παξνπζηάδεη ηηο απαληήζεηο πνπ δφζεθαλ δηαρξνληθά ζε απηφ ην εξψηεκα απφ άλδξεο θαη γπλαίθεο. 69

70 Γιάγπαμμα 2.8 Γηαρξνληθή εμέιημε εμνηθείσζεο κε ηελ επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηνπνίεζε αλά θχιν 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% Άνδρεσ Γυναίκεσ 20,00% 10,00% 0,00% Πηγή: ΙΟΒΔ, επεξεπγαζία ζηοισείων GEM Απφ κία πιεπξά, ε εμέιημε ηνπ απνηππψλεηαη ζην Γηάγξακκα παξαπάλσ δελ πξνθαιεί έθπιεμε, θαζψο είλαη αλακελφκελν ε κεγαιχηεξε ζπκκεηνρή ησλ αλδξψλ ζηελ επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηφηεηα λα ζπκβαδίδεη κε κεγαιχηεξε εμνηθείσζε κε πξφηππα επηρεηξεκαηηθφηεηαο. Ωζηφζν, είλαη θαλεξφ φηη ηα επξήκαηα απηά θαίλεηαη φηη αληαλαθινχλ ηελ χπαξμε ελφο θαχινπ θχθινπ: ε κηθξφηεξε γπλαηθεία ζπκκεηνρή ζηελ επηρεηξεκαηηθφηεηα νδεγεί ζε ρακειφηεξε εμνηθείσζε κε πξφηππα επηρεηξεκαηηθφηεηαο, ελψ ηαπηφρξνλα ε ρακειφηεξε εμνηθείσζε εληείλεη ηηο δπζθνιίεο (θαη ηνπο θφβνπο) γηα επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηνπνίεζε. Πξφθεηηαη γηα δήηεκα κε ηδηαίηεξε ζεκαζία γηα ην ζρεδηαζκφ πνιηηηθψλ γηα ηελ ελίζρπζε ηεο γπλαηθείαο επηρεηξεκαηηθφηεηαο, δεδνκέλνπ φηη ε έιιεηςε εμνηθείσζεο κε πξφηππα επηρεηξεκαηηθφηεηαο ζα κπνξνχζε λα ππνθαηαζηαζεί απνηειεζκαηηθά απφ ζεζκνχο θαη κεραληζκνχο νη νπνίνη ζα είραλ ζπκβνπιεπηηθφ ξφιν πξνο ηηο γπλαίθεο πνπ δξαζηεξηνπνηνχληαη επηρεηξεκαηηθά, θαζψο θαη απφ ηε ζεζκνζέηεζε θαη επέθηαζε δπλαηνηήησλ πξνζθπγήο ζε ππεξεζίεο mentoring, θάηη πνπ ζα κπνξνχζε λα νξγαλσζεί ηφζν απφ δεκφζηεο, φζν θαη ηδησηηθέο πξσηνβνπιίεο. 70

71 2.5. Κλαδική διάπθπυζη ηηρ επισειπημαηικήρ δπαζηηπιόηηηαρ ηυν γςναικών Δθηφο ησλ ρακειψλ πνζνζηψλ ζπκκεηνρήο ησλ γπλαηθψλ ζηελ επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηφηεηα, θαηαγξάθεηαη επίζεο κία κεγαιχηεξε ηάζε ησλ γπλαηθψλ ζε ζρέζε κε ηνπο άλδξεο λα δξαζηεξηνπνηνχληαη ζε θιάδνπο πνπ απεπζχλνληαη ζηνλ ηειηθφ θαηαλαισηή θαη νη νπνίνη ζεσξνχληαη σο ρακειφηεξεο εληάζεσο ηερλνινγίαο π.ρ. ιηαληθφ εκπφξην. Έηζη, θαίλεηαη πσο νη γπλαίθεο επηρεηξεκαηίεο επηιέγνπλ λα δξαζηεξηνπνηεζνχλ θπξίσο ζε θιάδνπο κε κηθξφηεξε ζπκβνιή ζηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε. Όηαλ φκσο ε πιεηνλφηεηα ησλ λέσλ επηρεηξεκαηηθψλ εγρεηξεκάησλ αλεμάξηεηα απφ ην θχιν ηνπ ηδξπηή ηνπο- θαηεπζχλεηαη ζε δξαζηεξηφηεηεο κε κηθξή αλαπηπμηαθή δπλακηθή, επηθξαηεί απηφ πνπ ην ΙΟΒΔ έρεη πεξηγξάςεη ήδε απφ ηηο πξψηεο Δθζέζεηο ηνπ γηα ηελ επηρεηξεκαηηθφηεηα σο «ξερή» επηρεηξεκαηηθφηεηα. Ιδηαηηέξσο ζε πεξηφδνπο νηθνλνκηθήο θξίζεο φπσο ε ζεκεξηλή, απηνχ ηνπ είδνπο ε επηρεηξεκαηηθφηεηα εκπεξηέρεη κηθξή πηζαλφηεηα επηβίσζεο θαη δελ πξνζδίδεη δπλακηθή ζηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε, δηφηη ζπλήζσο ραξαθηεξίδεηαη απφ απνπζία εμσζηξεθνχο ζηξαηεγηθήο, έιιεηςε θαηλνηφκσλ ραξαθηεξηζηηθψλ θαη ρακειή πξνζηηζέκελε αμία. Όπσο μεθάζαξα απνηππψλεηαη ζην Γηάγξακκα 2.9 πνπ αθνινπζεί, νη γπλαίθεο επηρεηξεκαηίεο αξρηθψλ ζηαδίσλ θαίλεηαη πσο εζηηάδνπλ θπξίσο ζηηο ππεξεζίεο πξνο θαηαλαισηέο κε ζπληξηπηηθφ πνζνζηφ ηεο ηάμεο ηνπ 62%. ηνλ αληίπνδα, κφιηο ην 19% ηεο γπλαηθείαο επηρεηξεκαηηθφηεηαο αξρηθψλ ζηαδίσλ παξέρεη ππεξεζίεο πξνο ηηο επηρεηξήζεηο (Β2Β: Business to Business), ην 14% εζηηάδεη ζην ηνκέα ηεο κεηαπνίεζεο, ελψ ην 5% πεξίπνπ δξαζηεξηνπνηείηαη ζηνλ πξσηνγελή ηνκέα. Οη απνθιίζεηο ζηνπο ζπζρεηηζκνχο κεηαμχ ησλ ηνκεαθψλ δξαζηεξηνηήησλ παξνπζηάδνληαη ζαθψο κηθξφηεξεο ζηνπο άλδξεο επηρεηξεκαηίεο αξρηθψλ ζηαδίσλ, θαζψο λαη κελ νη ππεξεζίεο πξνο ηνπο θαηαλαισηέο θαη ζε απηφ ην γθξνππ επηρεηξεκαηηψλ ππεξηεξνχλ, αιιά φρη κε ζπληξηπηηθφ πνζνζηφ (44.19%). 71

72 Γιάγπαμμα 2.9 Κιαδηθή δηάξζξσζε ηεο επηρεηξεκαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο 70% 60% 61,91% 50% 44,19% 40% 30% 20% 24,42% 14,29% 27,91% 19,05% Άνδρεσ Γυναίκεσ 10% 3,48% 4,76% 0% Πρωτογενισ Τομζασ Βιομθχανικι Δραςτθριότθτα Υπθρεςίεσ προσ Επιχειριςεισ Υπθρεςίεσ προσ Καταναλωτζσ Πηγή: ΙΟΒΔ, επεξεπγαζία ζηοισείων GEM Κνηλσληθά δηαξζξσηηθά ραξαθηεξηζηηθά κπνξεί ζε θάπνην βαζκφ λα εμεγνχλ ηε ζπγθεθξηκέλε επηρεηξεκαηηθή ηάζε ησλ γπλαηθψλ, φπσο ην γεγνλφο πσο νη γπλαίθεο επηρεηξεκαηίεο αληηιακβάλνληαη ζε κηθξφηεξν πνζνζηφ (50%) ζε ζρέζε κε ηνπο άλδξεο (68%) ηελ επηρεηξεκαηηθφηεηα ζηελ Διιάδα σο κία θαιή επηινγή ζηαδηνδξνκίαο. Παξαηεξψληαο ηε δηαρξνληθή εμέιημε (Γηάγξακκα 2.10) ηεο θαηαλνκήο ηεο γπλαηθείαο επηρεηξεκαηηθφηεηαο ζηνπο ηέζζεξηο βαζηθνχο παξαγσγηθνχο ηνκείο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο, κπνξεί εχθνια λα δηαπηζηψζεη θαλείο πσο ηα λέα επηρεηξεκαηηθά εγρεηξήκαηα ησλ γπλαηθψλ επηθεληξψλνληαη δηαρξνληθά ζηνπο ηνκείο παξνρήο ππεξεζηψλ πξνο ηνπο θαηαλαισηέο, ζε δξαζηεξηφηεηεο δειαδή πνπ ραξαθηεξίδνληαη απφ ρακειή πξνζηηζέκελε αμία. Μφλν ην 2009, ην έηνο δειαδή πνπ ε θξίζε έγηλε εκθαλήο ζηελ πξαγκαηηθή νηθνλνκία ηεο Διιάδαο, παξνπζηάδεηαη κία πηψζε ηνπ πνζνζηνχ απηνχ ηνπ ηχπνπ επηρεηξεκαηηθφηεηαο, πνπ φκσο αλέξρεηαη μαλά ζηα πξνεγνχκελα επίπεδα απφ ην επφκελν έηνο θαη κεηά. Απηφ ην εχξεκα ππνδειψλεη πσο αθφκα θαη κε ηελ παξαηεηακέλε θξίζε ε θαηεχζπλζε ηεο γπλαηθείαο επηρεηξεκαηηθφηεηαο δελ αιιάδεη. Ωζηφζν, φπσο παξαηεξήζεθε ζην πξνεγνχκελν 72

73 Κεθάιαην ζρεηηθά κε ηελ επηρεηξεκαηηθφηεηα αξρηθψλ ζηαδίσλ γεληθά, θαη ζηελ πεξίπησζε ησλ γπλαηθψλ επηρεηξεκαηηψλ θαίλεηαη φηη ε θξίζε έρεη νδεγήζεη ζε κηα αχμεζε ηεο γπλαηθείαο ζπκκεηνρήο ζηνλ θιάδν ππεξεζηψλ πξνο επηρεηξήζεηο. 70% Γιάγπαμμα 2.10 Γηαρξνληθή εμέιημε πνζνζηηαίαο ηνκεαθήο θαηαλνκήο γπλαηθείαο επηρεηξεκαηηθφηεηαο αξρηθψλ ζηαδίσλ 60% 50% 40% 30% 20% Πρωτογενισ Τομζασ Βιομθχνικι Δραςτθριότθτα Υπθρεςίεσ προσ Επιχειριςεισ Υπθρεςίεσ προσ Καταναλωτζσ 10% 0% Πηγή: ΙΟΒΔ, επεξεπγαζία ζηοισείων GEM 2.6. Γιακοπή λειηοςπγίαρ επισειπημαηικών δπαζηηπιοηήηυν ηυν γςναικών ζηην Δλλάδα Σν πνζνζηφ ηνπ γπλαηθείνπ πιεζπζκνχ πνπ δειψλεη πσο έρεη δηαθφςεη ή αλαζηείιεη κηα επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηφηεηα ην 2012 αλέξρεηαη ζην 3,1%. Σν αληίζηνηρν πνζνζηφ ηνπ αλδξηθνχ πιεζπζκνχ δηακνξθψζεθε ζε πςειφηεξα επίπεδα, πεξίπνπ ζην 4,3%. Βεβαίσο, φπσο αλαθέξζεθε πξνεγνπκέλσο, νη λέεο επηρεηξεκαηηθέο πξνζπάζεηεο ηνπ αλδξηθνχ πιεζπζκνχ είλαη ζρεδφλ δηπιάζηεο εθείλσλ ησλ γπλαηθψλ, νπφηε θαη ε πηζαλφηεηα γηα έμνδν είλαη πςειφηεξε. Σα πνζνζηά εμφδνπ φκσο ησλ αλδξψλ δελ είλαη αλαινγηθά δηπιάζηα ζε ζρέζε κε ησλ γπλαηθψλ. Οπφηε έκκεζα κπνξεί λα εμαρζεί ην ζπκπέξαζκα πσο νη επηρεηξεκαηηθέο πξσηνβνπιίεο ησλ γπλαηθψλ πζηεξνχλ κε φξνπο βησζηκφηεηαο. 73

74 ην παξαθάησ Γηάγξακκα 2.11 απνηππψλνληαη νη βαζηθνί ιφγνη δηαθνπήο ιεηηνπξγίαο ησλ επηρεηξεκαηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ ζηελ Διιάδα κε βάζε ηα ζηνηρεία πνπ πξνέθπςαλ ην 2012 απφ ηελ έξεπλα πεδίνπ ζην πιαίζην ηνπ GEM. ηνλ αλδξηθφ πιεζπζκφ, σο βαζηθφηεξνο παξάγνληαο δηαθνπήο ή αλαζηνιήο ιεηηνπξγίαο κηαο επηρείξεζεο εκθαλίδεηαη ε έιιεηςε θεξδνθνξίαο κε πνζνζηφ 50%. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, νη γπλαίθεο πνπ δηέθνςαλ ηελ επηρεηξεκαηηθή ηνπο δξαζηεξηφηεηα δειψλνπλ κε ίδηα αθξηβψο πνζνζηά σο βαζηθφηεξνπο ιφγνπο ηφζν ηελ απνπζία θεξδνθνξίαο ηεο επηρείξεζεο φζν θαη ηε ζπληαμηνδφηεζή ηνπο. Δληχπσζε πξνθαιεί ην γεγνλφο πσο ζε κία πεξίνδν πνπ ε πξαγκαηηθή νηθνλνκία ζηελ Διιάδα αληηκεησπίδεη ζνβαξά πξνβιήκαηα έιιεηςεο ξεπζηφηεηαο ιφγσ ηεο πηζησηηθήο αζθπμίαο, ηα πξνβιήκαηα ρξεκαηνδφηεζεο απνηεινχλ ηνλ ηξίην θπξηφηεξν παξάγνληα κε πνιχ ρακειφηεξα πνζνζηά θαη ζηα δχν θχια. Απηφ ην παξάδνμν εχξεκα ίζσο θαη λα εμεγείηαη απφ ηνλ δηαξζξσηηθφ ραξαθηήξα ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο ζηελ Διιάδα φπνπ θπξηαξρνχλ νη νηθνγελεηαθέο θαη πνιχ κηθξνχ κεγέζνπο επηρεηξήζεηο, γεγνλφο πνπ ππνδειψλεη πσο νη ελ ιφγσ επηρεηξήζεηο ζηελ Διιάδα ζηεξίδνληαη γηα ηε ρξεκαηνδφηεζή ηνπο θπξίσο ζηνπο άηππνπο επελδπηέο (π.ρ. ζπγγελείο, θίινπο θιπ), φπσο επίζεο δηαπηζηψζεθε ζην Κεθάιαην 1. Γιάγπαμμα 2.11 Λφγνη δηαθνπήο ή αλαζηνιήο ιεηηνπξγίαο αλά θχιν (2012) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 3,6% 30,4% 3,6% 7,1% 50,0% 45,7% 8,6% 45,7% Προςωπικοί λόγοι Συνταξιοδότθςθ Εφρεςθ άλλθσ εργαςίασ Προβλιματα χρθμα/δότθςθσ Μθ κερδοφόρα επιχείρθςθ Ευκαιρία για πϊλθςθ 10% 0% 5% Άνδρεσ Γυναίκεσ Πηγή: ΙΟΒΔ, επεξεπγαζία ζηοισείων GEM

75 2.7. Σο επίπεδο οικογενειακού ειζοδήμαηορ ηυν Δλληνίδυν επισειπημαηιών Η βηβιηνγξαθία πνπ εζηηάδεη ζηελ αλάιπζε ηεο γπλαηθείαο επηρεηξεκαηηθφηεηαο έρεη επηζεκάλεη ηε ζεκαζία θνηλσληθψλ θαη δεκνγξαθηθψλ παξαγφλησλ φπσο είλαη ε ειηθία, ην εηζνδεκαηηθφ επίπεδν, ην επίπεδν εθπαίδεπζεο θ.α., ζηελ εξκελεία ηεο επηρεηξεκαηηθήο ζπκπεξηθνξάο θαη ζηελ εμήγεζε ζρεηηθψλ δηαθνξψλ πνπ θαηαγξάθνληαη κεηαμχ ησλ δχν θχισλ. ηελ παξνχζα ελφηεηα γίλεηαη πξνζπάζεηα λα θαηαγξαθνχλ νη δηαθνξέο ζηα εηζνδεκαηηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ Διιήλσλ θαη Διιελίδσλ λέσλ επηρεηξεκαηηψλ. ην Γηάγξακκα 2.12 πνπ αθνινπζεί παξνπζηάδεηαη ην επίπεδν ηνπ νηθνγελεηαθνχ εηζνδήκαηνο ησλ λέσλ επηρεηξεκαηηψλ θαηά θχιν. Όπσο θαη ζηηο πξνεγνχκελεο εηήζηεο εθζέζεηο ηνπ GEM ην ζπγθεθξηκέλν δεκνγξαθηθφ ζηνηρείν θαηαλέκεηαη ζε ηξία δηαθξηηά εηζνδεκαηηθά θιηκάθηα πνπ αληηζηνηρνχλ ζην ρακειφηεξν, ζην κεζαίν θαη ζην πςειφηεξν 1/3 επίπεδν εηζνδήκαηνο. Γιάγπαμμα 2.12 Δηζνδεκαηηθφ επίπεδν θαη επηρεηξεκαηηθφηεηα αξρηθψλ ζηαδίσλ θαηά θχιν 45 41, ,56 35,71 38, ,19 25,58 Άνδρεσ Γυναίκεσ Χαμθλότερο 1/3 Μεςαίο 1/3 Υψθλότερο 1/3 Πηγή: ΙΟΒΔ, επεξεπγαζία ζηοισείων GEM Παξαηεξνχληαη ινηπφλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ αλδξψλ θαη γπλαηθψλ λέσλ επηρεηξεκαηηψλ σο πξνο ηελ θιίκαθα νηθνγελεηαθνχ εηζνδήκαηνο πνπ δειψλνπλ πσο 75

76 αλήθνπλ. πγθεθξηκέλα, ε πιεηνςεθία (38,1%) ησλ γπλαηθψλ επηρεηξεκαηηψλ δειψλεη πσο αλήθεη ζην πςειφηεξν θιηκάθην νηθνγελεηαθνχ εηζνδήκαηνο, ελψ κφιηο ην 26,19% απαληάεη πσο πξνέξρεηαη απφ ην θαηψηαην εηζνδεκαηηθφ θιηκάθην. Σν εμαηξεηηθά ελδηαθέξνλ εχξεκα εδψ φηη ζηελ Διιάδα ε αληίζηνηρε θαηαλνκή ησλ αλδξψλ γηα ην 2012 δηακνξθψλεηαη εληειψο αληίζηξνθα απφ ηηο γπλαίθεο, θαζψο ε πιεηνλφηεηα απηψλ (41,86%) δειψλεη πσο αλήθεη ζην ρακειφηεξν εηζνδεκαηηθφ θιηκάθην. Δθ πξψηεο φςεσο, απηφ ην εχξεκα θαίλεηαη πσο έξρεηαη ζε αληίζεζε κε ην απνηέιεζκα πνπ δηαπηζηψζεθε παξαπάλσ ζρεηηθά κε ηελ επηρεηξεκαηηθφηεηα αλάγθεο. Καζψο δηαπηζηψζεθε φηη ε ηειεπηαία εκθαλίδεηαη πςειφηεξε ζηηο γπλαίθεο, ζα πεξίκελε θαλείο λα ππάξρεη ζεηηθή ζπζρέηηζε κεηαμχ ρακειφηεξνπ εηζνδεκαηηθνχ θιηκαθίνπ θαη επηρεηξεκαηηθφηεηαο αλάγθεο. Καη ηνχην δηφηη ζπλήζσο είλαη ηα άηνκα πνπ αλήθνπλ ζε ρακειά θιηκάθηα νηθνγελεηαθνχ εηζνδήκαηνο πνπ νδεγνχληαη ζηελ επηρεηξεκαηηθφηεηα αλάγθεο. Ωζηφζν, άιια επξήκαηα πνπ έρνπλ ήδε ζπδεηεζεί ελδερνκέλσο εμεγνχλ ην ζπγθεθξηκέλν θαηλφκελν. Όπσο δηαπηζηψζεθε, ζηελ Διιάδα παξακέλεη ηζρπξή ε ηδέα φηη ε επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηφηεηα είλαη κία θαηά βάζε αλδξηθή ππφζεζε. Γελ είλαη ινηπφλ παξάμελν ζηηο νηθνγέλεηεο ρακεινχ εηζνδήκαηνο λα είλαη ν άλδξαο απηφο πνπ αλαιακβάλεη επηρεηξεκαηηθέο πξσηνβνπιίεο. Αληίζεηα, νη νηθνγέλεηεο πςεινχ εηζνδήκαηνο έρνπλ πεξηζζφηεξνπο πφξνπο δηαζέζηκνπο γηα επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηνπνίεζε. Άξα, νη γπλαίθεο απηψλ ησλ νηθνγελεηψλ έρνπλ έλα ζνβαξφ πιενλέθηεκα Η ηλικιακή καηανομή ηυν Δλληνίδυν επισειπημαηιών Η αλάιπζε ηεο ειηθηαθήο θαηαλνκήο ησλ Διιελίδσλ επηρεηξεκαηηψλ κπνξεί λα θαλεί ηδηαηηέξσο ρξήζηκε δηφηη ζα επηηξέςεη λα εμαρζνχλ θξίζηκα ζπκπεξάζκαηα αλαθνξηθά κε ηε ζχλζεζε ηεο γπλαηθείαο επηρεηξεκαηηθφηεηαο. ην Γηάγξακκα 2.13, απνηππψλεηαη μεθάζαξα πσο νη άλδξεο λένη επηρεηξεκαηίεο εηζέξρνληαη ζηνλ επηρεηξεκαηηθφ ζηίβν ζε κηθξφηεξε ειηθία ζπγθξηηηθά κε ηηο γπλαίθεο. Δηδηθφηεξα, ην πςειφηεξν πνζνζηφ (35,71%) ησλ γπλαηθψλ επηρεηξεκαηηψλ θαίλεηαη πσο πινπνηεί κηα επηρεηξεκαηηθή ηδέα ζην ειηθηαθφ θιηκάθην εηψλ, ελψ νη άλδξεο επηρεηξεκαηίεο δξαζηεξηνπνηνχληαη ζε λέεο επηρεηξεκαηηθέο δηαδηθαζίεο θπξίσο κεηαμχ εηψλ κε πνζνζηφ 39,53%. 76

77 Γιάγπαμμα 2.13 Ηιηθηαθή θαηαλνκή επηρεηξεκαηηθφηεηαο αξρηθψλ ζηαδίσλ θαηά θχιν ,53 30,95 35, ,52 6,98 22,09 17,44 13,95 11,9 11,9 Άνδρεσ Γυναίκεσ ετϊν ετϊν ετϊν ετϊν ετϊν Πηγή: ΙΟΒΔ, επεξεπγαζία ζηοισείων GEM Μία πηζαλή εξκελεία γηα ηελ είζνδν ησλ γπλαηθψλ ζηελ επηρεηξεκαηηθή αξέλα ζε κεγαιχηεξε ειηθία ζε ζρέζε κε ηνπο άλδξεο είλαη ε αθηέξσζε ησλ πξψησλ ζε νηθνγελεηαθέο ππνρξεψζεηο. Η εχινγε απηή ππφζεζε επηβεβαηψλεηαη επίζεο θαη απφ ηηο δηεζλείο εθζέζεηο ηνπ GEM πνπ παξέρνπλ ζρεηηθά επξήκαηα θαη γηα άιιεο ρψξεο. Σν πξνβιεκαηηθφ δήηεκα εδψ ζρεηηθά κε ηε γπλαηθεία επηρεηξεκαηηθφηεηα ζπλδέεηαη κε ηε γεληθή δηαπίζησζε, πνπ γίλεηαη νινέλα πιένλ θαη πεξηζζφηεξν απνδεθηή ζε δηεζλέο επίπεδν, πσο ηα άηνκα λεφηεξεο ειηθίαο έρνπλ ηε ηάζε λα αλαιακβάλνπλ επηρεηξεκαηηθέο πξσηνβνπιίεο πνπ ραξαθηεξίδνληαη σο πςειφηεξνπ ξίζθνπ θαη σο πην θηιφδνμεο, κε πςειφηεξεο πηζαλφηεηεο εηζαγσγήο θάπνηαο κνξθήο θαηλνηνκίαο, κεγαιχηεξεο πξννπηηθέο αλάπηπμεο θιπ. Ωο εθ ηνχηνπ, έρεη κεγάιε ζεκαζία γηα ηε ράξαμε πνιηηηθψλ ελίζρπζεο ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο ησλ γπλαηθψλ ν ζρεδηαζκφο κέηξσλ πνπ ζα ζηνρεχνπλ ζηελ άξζε ησλ εκπνδίσλ επηρεηξεκαηηθήο δξαζηεξηνπνίεζεο ησλ γπλαηθψλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηηο νηθνγελεηαθέο ηνπο ππνρξεψζεηο, ψζηε λα είλαη εθηθηφ νη γπλαίθεο λα πινπνηήζνπλ ηηο επηρεηξεκαηηθέο ηνπο ηδέεο ζε κηθξφηεξε ειηθία. Τπφ ηελ πξνυπφζεζε πινπνίεζεο ηέηνησλ 77

78 καθξνρξφλησλ κέηξσλ, ηα νθέιε αλακέλεηαη λα είλαη πνιιαπιαζηαζηηθά ζε φξνπο πςειήο δπλακηθήο επηρεηξεκαηηθψλ πξσηνβνπιηψλ θαη άξα νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο Σο εκπαιδεςηικό επίπεδο ηυν Δλληνίδυν επισειπημαηιών Απνηειεί ηδηαίηεξεο ζπνπδαηφηεηαο δήηεκα ε θαηαλνκή ησλ γπλαηθψλ επηρεηξεκαηηψλ ζηελ Διιάδα κε βάζε ην επίπεδν εθπαίδεπζήο ηνπο. ην Γηάγξακκα 2.14 πνπ αθνινπζεί παξνπζηάδεηαη ε θαηαλνκή ησλ αξξέλσλ θαη ησλ ζειέσλ επηρεηξεκαηηψλ ζε ηέζζεξα επίπεδα εθπαίδεπζεο: α) κεξηθή δεπηεξνβάζκηα, β) δεπηεξνβάζκηα, γ) ηξηηνβάζκηα, θαη δ) κεηαπηπρηαθφ ή δηδαθηνξηθφ επίπεδν. Η βαζηθή δηαπίζησζε είλαη πσο δελ ππάξρνπλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο ζηηο θαηαλνκέο κεηαμχ ησλ αλδξψλ θαη γπλαηθψλ, είλαη δε θαλεξφ πσο θαη ζηα δχν θχια ηα κεγαιχηεξα πνζνζηά λέσλ επηρεηξεκαηηψλ έρνπλ νινθιεξψζεη ηε ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε. Γιάγπαμμα 2.14 Δθπαηδεπηηθφ επίπεδν επηρεηξεκαηηθφηεηαο αξρηθψλ ζηαδίσλ θαηά θχιν , ,58 21,43 19,05 Άνδρεσ Γυναίκεσ 11, ,49 7,14 0 Μερικι Δευτεροβάκμια Δευτεροβάκμια Τριτοβάκμια Τριτοβάκμια Μεταπτυχιακό ι Διδακτορικό Πηγή: ΙΟΒΔ, επεξεπγαζία ζηοισείων GEM Ωζηφζν, ππάξρνπλ θάπνηεο δηαθνξνπνηήζεηο φηαλ γίλεηαη άκεζε αληηπαξάζεζε ησλ ζρεηηθψλ πνζνζηψλ αλά επίπεδν εθπαίδεπζεο κεηαμχ ησλ δχν θχισλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, θαίλεηαη πσο νη γπλαίθεο απφθνηηνη δεπηεξνβάζκηαο θαη ηξηηνβάζκηαο 78

79 εθπαίδεπζεο ππνιείπνληαη έλαληη ησλ αλδξψλ απνθνίησλ θαηά 4 πεξίπνπ πνζνζηηαίεο κνλάδεο αληίζηνηρα. Αιιά ην πνζνζηφ γπλαηθψλ επηρεηξεκαηηψλ πνπ θαηέρνπλ κεηαπηπρηαθφ θαη δηδαθηνξηθφ δίπισκα είλαη θαηά 7,5 κνλάδεο πεξίπνπ πςειφηεξν ζε ζρέζε κε ην αληίζηνηρν πνζνζηφ ησλ αλδξψλ. Απηφ ην ελδηαθέξνλ εχξεκα δελ εκθαλίδεηαη γηα πξψηε θνξά, θαζψο είρε δηαπηζησζεί θαη ζηελ πξνεγνχκελε Έθζεζε ηνπ ΙΟΒΔ (2007) γηα ηελ επηρεηξεκαηηθφηεηα ησλ γπλαηθψλ ζηελ Διιάδα. Δίλαη δε ζεκαληηθφ φηη ε θξίζε δελ έρεη κεηψζεη ηε ξνπή πξνο ηελ επηρεηξεκαηηθφηεηα Διιελίδσλ κε πςειά πξνζφληα. Όπσο δε είρε επηζεκαλζεί θαη ζε εθείλε ηελ Έθζεζε, απφ απηφ ην εχξεκα πξνθχπηεη έλα ζεκαληηθφηαην επηρείξεκα γηα ηνλ ζρεδηαζκφ πνιηηηθψλ ελίζρπζεο ηεο γπλαηθείαο επηρεηξεκαηηθφηεηαο. Οη εμεηδηθεπκέλεο γλψζεηο ησλ γπλαηθψλ κέζα ζην πιαίζην αλάιεςεο επηρεηξεκαηηθψλ πξσηνβνπιηψλ ζα κπνξνχζαλ λα δψζνπλ ζεκαληηθή ψζεζε ζηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε αθνχ ε αμηνπνίεζε ησλ εμεηδηθεπκέλσλ γλψζεσλ θαη ηθαλνηήησλ θαη ε κεηνπζίσζε ηνπο ζε επηρεηξεκαηηθέο πξσηνβνπιίεο ζα ελίζρπε ηηο πηζαλφηεηεο γηα ηελ κεηάβαζε απφ ηε «ξερή» επηρεηξεκαηηθφηεηα ζηελ επηρεηξεκαηηθφηεηα εληάζεσο γλψζεο Η καινοηομικόηηηα ηυν επισειπημαηικών δπαζηηπιοηήηυν ηυν Δλληνίδυν ηηο πξνεγνχκελεο ππν-ελφηεηεο δφζεθε έκθαζε ζηελ εμέιημε ησλ πνζνηηθψλ δεηθηψλ ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο αξρηθψλ ζηαδίσλ θαη ζηελ αλάιπζε ησλ δεκνγξαθηθψλ ζηνηρείσλ θαη ησλ πξνζσπηθψλ ζηνηρείσλ ησλ Διιελίδσλ επηρεηξεκαηηψλ. Με ηελ παξνχζα ελφηεηα ε αλάιπζε ζηξέθεηαη πξνο ηα πνηνηηθά θαη δηαξζξσηηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ λέσλ επηρεηξεκαηηθψλ πξσηνβνπιηψλ ησλ Διιελίδσλ γηα ην έηνο Πην ζπγθεθξηκέλα εμεηάδνληαη ν βαζκφο θαηλνηνκηθφηεηαο, ην επίπεδν ηερλνινγηθήο αλαβάζκηζεο, ε έληαζε ηνπ αληαγσληζκνχ, ν βαζκφο εμσζηξέθεηαο, θαη πξννπηηθή δεκηνπξγίαο λέσλ ζέζεσλ απαζρφιεζεο θαηά ηελ επφκελε πεληαεηία. Η εηήζηα έξεπλα γηα ηελ επηρεηξεκαηηθφηεηα ζηελ Διιάδα ζηα πιαίζηα ηνπ GEM δηεξεπλά ην βαζκφ θαηλνηνκίαο ησλ πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ πνπ παξέρνπλ νη επηρεηξεκαηίεο ζηελ αγνξά. Δηδηθφηεξα, ε ζρεηηθή εξψηεζε πξνο ηνπο επηρεηξεκαηίεο πνπ πξνζπαζεί λα πξνζεγγίζεη ην βαζκφ θαηλνηνκίαο ηίζεηαη σο εμήο: εάλ πνιινί, ιίγνη ή θαλέλαο απφ ηνπο πειάηεο ηνπο ζεσξνχλ πσο ην πξντφλ ή ππεξεζία πνπ 79

80 παξέρνπλ ζηελ αγνξά είλαη λέν θαη πξσηνπνξηαθφ. Παξά ην γεγνλφο πσο ε ζπγθεθξηκέλε εξψηεζε θαη ε αληίζηνηρε πιεξνθνξία πνπ εμάγεηαη κπνξεί λα ζεσξεζεί σο θαζαξά ππνθεηκεληθή, έρεη σζηφζν ηελ αμία ηεο θαζψο απνηειεί κία κεηαβιεηή πνπ κπνξεί λα πξνζεγγίζεη ηελ εθξνή θαηλνηνκίαο, φπσο άιισζηε ρξεζηκνπνηείηαη θαη απφ ηηο αληίζηνηρεο δηεζλείο εθζέζεηο ηνπ GEM. ην Γηάγξακκα 2.15 παξνπζηάδνληαη ηα δεδνκέλα ζρεηηθά κε ηα επίπεδα θαηλνηνκίαο κεηαμχ ησλ δχν θχισλ πνπ απνθάιπςε ε έξεπλα πεδίνπ ην Γιάγπαμμα 2.15 Καηλνηνκία θαη επηρεηξεκαηηθφηεηα αξρηθψλ ζηαδίσλ αλδξψλ θαη γπλαηθψλ Επιχειρθματικότθτα αρχικϊν ςταδίων γυναικϊν 9,52 38,1 52,38 Επιχειρθματικότθτα αρχικϊν ςταδίων ανδρϊν 16,28 15,12 68,6 0% 20% 40% 60% 80% 100% Από όλουσ Από κάποιουσ Από κανζναν Πηγή: ΙΟΒΔ, επεξεπγαζία ζηοισείων GEM Σν 16,28% ησλ αλδξψλ επηρεηξεκαηηψλ δειψλεη ινηπφλ πσο ην πξντφλ/ππεξεζία πνπ πξνζθέξνπλ ζεσξείηαη λέν θαη πξσηνπνξηαθφ απφ φινπο ηνπο πειάηεο ηνπο. Σν αληίζηνηρν πνζνζηφ γηα ηηο γπλαίθεο επηρεηξεκαηίεο αλέξρεηαη κφλν ζην 9,52%. Έηζη, ην επίπεδν θαζνιηθήο θαηλνηνκηθφηεηαο εκθαλίδεηαη ζαθψο πςειφηεξν ζηνπο άλδξεο επηρεηξεκαηίεο ζε ζρέζε κε ηηο γπλαίθεο. Ωζηφζν, ην 68,6% ησλ αλδξψλ λέσλ επηρεηξεκαηηψλ δειψλεη φηη ην πξντφλ ή ππεξεζία πνπ πξνζθέξνπλ δελ ζα ζεσξεζεί λέν απφ θαλέλαλ πειάηε ηνπο, ελψ ην αληίζηνηρν πνζνζηφ ησλ γπλαηθψλ επηρεηξεκαηηψλ είλαη 52,38%. 80

81 Οη γπλαίθεο εκθαλίδνπλ άξα πνιχ πςειφηεξν πνζνζηφ (38,1%) έλαληη ησλ αλδξψλ (15,12%) ζην επίπεδν κεξηθήο θαηλνηνκηθφηεηαο. Με άιια ιφγηα, νη Διιελίδεο επηρεηξεκαηίεο είλαη ζε ζέζε, ζε κεγαιχηεξν βαζκφ απφ ηνπο άλδξεο ζπλαδέιθνπο ηνπο, λα παξνπζηάδνπλ ζρεηηθά λέα πξντφληα ή ππεξεζίεο ζηνπο πειάηεο ηνπο. Καη πάιη, ην ίδην εχξεκα είρε επηζεκαλζεί απφ ην ΙΟΒΔ ζηελ κειέηε ηνπ 2007 γηα ηε γπλαηθεία επηρεηξεκαηηθφηεηα, άξα ε θξίζε δελ θαίλεηαη λα έρεη απνδπλακψζεη απηφ ην ηζρπξφ ραξαθηεξηζηηθφ ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο ησλ Διιελίδσλ Δλληνίδερ επισειπημαηίερ και ηεσνολογική αναβάθμιζη Δμεηάδεηαη ηψξα κία άιιε εθδνρή ηεο θαηλνηνκίαο σο εηζξνήο, θαη φρη σο εθξνήο φπσο αλαιχζεθε πξνεγνπκέλσο, πνπ αθνξά ηε ηερλνινγηθή αλαβάζκηζε ησλ Διιήλσλ θαη Διιελίδσλ επηρεηξεκαηηψλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, δηεξεπλάηαη ν βαζκφο ζηνλ νπνίν νη επηρεηξεκαηίεο αξρηθψλ ζηαδίσλ ζηελ Διιάδα ρξεζηκνπνηνχλ λέεο ηερλνινγίεο/δηεξγαζίεο γηα ηελ παξαγσγή ησλ πξντφλησλ ηνπο θαη ηελ παξνρή ησλ ππεξεζηψλ ηνπο, δίλνληαο έκθαζε ζηηο ζρεηηθέο επηδφζεηο ησλ αλδξψλ θαη ησλ γπλαηθψλ. ην δηάγξακκα 2.16 παξνπζηάδνληαη ηα πεξηγξαθηθά ζηνηρεία αλαθνξηθά κε ην εάλ νη εξσηψκελνη επηρεηξεκαηίεο ρξεζηκνπνηνχλ θαηά ηελ επηρεηξεκαηηθή ηνπο πξνζπάζεηα ηηο πην πξφζθαηεο δηαζέζηκεο ηερλνινγίεο πνπ έρνπλ εκθαληζζεί θαηά ην ηειεπηαίν έηνο, ζρεηηθά λέεο ηερλνινγίεο πνπ έρνπλ εηζαρζεί πξηλ απφ έλα έηνο θαη εληφο ηεο ηειεπηαίαο πεληαεηίαο, ή παιαηφηεξεο ηερλνινγίεο/δηεξγαζίεο. 81

82 Γιάγπαμμα 2.16 Νέεο ηερλνινγίεο / δηεξγαζίεο θαη επηρεηξεκαηηθφηεηα αξρηθψλ ζηαδίσλ θαηά θχιν Επιχειρθματικότθτα αρχικϊν ςταδίων γυναικϊν 9,52 42,86 47,62 Επιχειρθματικότθτα αρχικϊν ςταδίων ανδρϊν 9,3 31,4 59,3 0% 20% 40% 60% 80% 100% Πιο πρόςφατεσ τεχνολογίεσ (λιγότερο από 1 ζτοσ) Νζεσ τεχνολογίεσ (1-5 ζτθ) Παλαιότερεσ τεχνολογίεσ Πηγή: ΙΟΒΔ, επεξεπγαζία ζηοισείων GEM Σα επξήκαηα ηεο ζπγθεθξηκέλεο αλάιπζεο απνθαιχπηνπλ πσο νη Διιελίδεο επηρεηξεκαηίεο ρξεζηκνπνηνχλ νξηαθά ζε κεγαιχηεξν βαζκφ ηηο ηειεπηαίεο δηαζέζηκεο ηερλνινγίεο/δηεξγαζίεο ζε ζρέζε κε ηνπο Έιιελεο επηρεηξεκαηίεο. Η ππεξνρή ησλ γπλαηθψλ εκθαλίδεηαη μεθάζαξε ζηε ρξήζε ησλ ζρεηηθά λέσλ ηερλνινγηψλ ζηελ παξαγσγηθή ηνπο δηαδηθαζία, θαζψο θαηαγξάθνπλ πνζνζηφ 42,86% έλαληη 31,4% ηνπ αληίζηνηρνπ πνζνζηνχ ησλ αλδξψλ. Με άιια ιφγηα νη άλδξεο επηρεηξεκαηίεο θαίλεηαη πσο παξακέλνπλ ζε κεγαιχηεξν βαζκφ πξνζθνιιεκέλνη ζηε ρξήζε παιαηφηεξσλ ηερλνινγηψλ (59,3%), ελψ νη γπλαίθεο έρνπλ ηε ηάζε λα αμηνπνηνχλ ηηο λεφηεξεο ηερλνινγίεο ζην επηρεηξεκαηηθφ ηνπο εγρείξεκα πνπ αλακέλεηαη άκεζα λα μεθηλήζεη ή είλαη πνιχ πξφζθαην. Καη ζην δήηεκα απηφ, ηα δεδνκέλα ηνπ 2012 ζπκθσλνχλ απφιπηα κε ηα πνξίζκαηα ηεο κειέηεο ηνπ Δλληνίδερ επισειπημαηίερ και ένηαζη ανηαγυνιζμού Η έληαζε ηνπ αληαγσληζκνχ ζπληζηά έλαλ θξίζηκν παξάγνληα ζηε βηβιηνγξαθία ηεο βηνκεραληθήο νξγάλσζεο θαη ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο θαζψο έρεη θαζνξηζηηθή ζπκβνιή ζηε βειηίσζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο, ζηελ πξνψζεζε ηεο θαηλνηνκίαο θαη 82

83 γεληθφηεξα ζηελ ελζάξξπλζε ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ε χπαξμε ρακειήο εληάζεσο αληαγσληζκνχ, φηαλ εθθξάδεη ηε δεκηνπξγία «λεζίδσλ αγνξάο» ζηηο νπνίεο δελ πθίζηαηαη ηνπιάρηζηνλ ζηα πξψηα ζηάδηα κεγάινο αξηζκφο αληαγσληζηψλ, έρεη ζεκαληηθή αμία θαζψο ελδερνκέλσο ππνδειψλεη πσο νη επηρεηξήζεηο πνπ έρνπλ δεκηνπξγήζεη ηηο «λεζίδεο αγνξάο» αθνινπζνχλ ζηξαηεγηθέο δηαθνξνπνίεζεο ηνπ πξντφληνο θαη απμάλνπλ ηε πηζαλφηεηα εηζαγσγήο θαη δηαηήξεζεο θαηλνηνκίαο. Η εξψηεζε πνπ πξνζεγγίδεη ηελ έληαζε ηνπ αληαγσληζκνχ, δηαηππψλεηαη πξνο ηνπο εξσηψκελνπο επηρεηξεκαηίεο σο αθνινχζσο: εάλ ππάξρνπλ πνιιέο, ιίγεο ή θακία επηρείξεζε πνπ είηε λα πξνζθέξνπλ ην ίδην ή φκνην πξντφλ είηε λα παξέρνπλ ίδηα ή φκνηα ππεξεζία. Όπσο δείρλνπλ ηα πεξηγξαθηθά ζηνηρεία πνπ παξέρεη ην δηάγξακκα 2.17, νη γπλαίθεο επηρεηξεκαηίεο εκθαλίδνληαη πεξηζζφηεξν ηθαλέο λα δεκηνπξγήζνπλ θάπνηα «λεζίδα αγνξάο» ζε ζρέζε κε ηνπο άλδξεο επηρεηξεκαηίεο ζηελ Διιάδα, θαηαγξάθνληαο ζρεδφλ δηπιάζην πνζνζηφ. Γιάγπαμμα 2.17 Έληαζε αληαγσληζκνχ θαη επηρεηξεκαηηθφηεηα αξρηθψλ ζηαδίσλ θαηά θχιν Επιχειρθματικότθτα αρχικϊν ςταδίων γυναικϊν 59,52 33,33 7,14 Επιχειρθματικότθτα αρχικϊν ςταδίων ανδρϊν 56,98 39,53 3,49 0% 20% 40% 60% 80% 100% Πολλοί ανταγωνιςτζσ Λίγοι ανταγωνιςτζσ Κανζνασ ανταγωνιςτισ Πηγή: ΙΟΒΔ, Δπεξεπγαζία ζηοισείων GEM Σν ζεκαληηθφ απηφ εχξεκα ππνζηεξίδεη ην πξνεγνχκελν απνηέιεζκα θαζψο θαίλεηαη πσο ε ππεξνρή ησλ Διιελίδσλ επηρεηξεκαηηψλ σο πξνο ηελ αμηνπνίεζε ζχγρξνλεο 83

84 ηερλνινγηθήο αλαβάζκηζεο κεηαθξάδεηαη ζε έλα βαζκφ ζε επηρεηξεκαηηθέο πξσηνβνπιίεο πνπ αληηκεησπίδνπλ ρακειφηεξεο εληάζεσο αληαγσληζκφ. Έηζη, απφ ηελ αλάιπζε κπνξεί λα εμαρζεί έλα επηπιένλ ζεκαληηθφ ζπκπέξαζκα φηη νη γπλαίθεο εκθαλίδνληαη πεξηζζφηεξν ηθαλέο ζε ζρέζε κε ηνπο άλδξεο λα δεκηνπξγήζνπλ θαη λα αλαπηχμνπλ λέεο αγνξέο. Σν εκπεηξηθφ απηφ εχξεκα ηζρπξνπνηεί ηα επηρεηξήκαηα ππέξ ηεο πξνψζεζεο ηεο γπλαηθείαο επηρεηξεκαηηθφηεηαο θαη ζα πξέπεη λα ιεθζνχλ ππφςε ζην ζρεδηαζκφ δξάζεσλ απφ ηνπο δηακνξθσηέο πνιηηηθήο Βαθμόρ εξυζηπέθειαρ Δλληνίδυν επισειπημαηιών Η πξννπηηθέο εμσζηξέθεηαο ησλ λέσλ εγρεηξεκάησλ απνηεινχλ έλα θεληξηθήο ζεκαζίαο πνηνηηθφ θξηηήξην ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο αξρηθψλ ζηαδίσλ. ε έλα παγθνζκηνπνηεκέλν πιένλ επηρεηξεκαηηθφ πεξηβάιινλ, ν πξνζαλαηνιηζκφο ησλ επηρεηξήζεσλ ζε εγρεηξήκαηα κε εμσζηξεθή ραξαθηήξα δεκηνπξγεί ηηο πξνυπνζέζεηο θαη απμάλεη ηηο πηζαλφηεηεο γηα ηε βησζηκφηεηά ηνπο, ηελ αλάπηπμή ηνπο θαη ηε δεκηνπξγία λέσλ ζέζεσλ απαζρφιεζεο, ηε δεκηνπξγία θαη δηαηήξεζε αληαγσληζηηθνχ πιενλεθηήκαηνο ζηελ εγρψξηα αγνξά, ηε κεηαθνξά θαη ηε δηάρπζε γλψζεο, ηελ επίηεπμε θαηλνηνκίαο πξντφληνο, δηεξγαζηψλ ή νξγάλσζεο θιπ. Γιάγπαμμα 2.18 Γηεζλνπνίεζε θαη επηρεηξεκαηηθφηεηα αξρηθψλ ζηαδίσλ θαηά θχιν 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Επιχειρθματικότθτα αρχικϊν ςταδίων ανδρϊν 46,51 42,86 26,74 23,81 11,63 9,52 6,98 9,52 Επιχειρθματικότθτα αρχικϊν ςταδίων γυναικϊν Κακόλου 1-25% 26-75% % Πηγή: ΙΟΒΔ, επεξεπγαζία ζηοισείων GEM 84

85 Παξαηεξψληαο ηα ζηνηρεία πνπ παξνπζηάδνληαη ζην δηάγξακκα 2.18, είλαη εχθνιν λα δηαπηζηψζεη θαλείο πσο νη γπλαίθεο επηρεηξεκαηίεο εκθαλίδνπλ έζησ θαη κε κηθξή δηαθνξά κία κεγαιχηεξε ηάζε έλαληη ησλ αλδξψλ λα αθνινπζήζνπλ ζηξαηεγηθή εμσζηξέθεηαο. Έηζη, ην 9,52% ησλ Διιελίδσλ επηρεηξεκαηηψλ δειψλεη πσο ην % ησλ πσιήζεψλ ηνπο πξνέξρεηαη απφ εμαγσγέο, ελψ ην αληίζηνηρν πνζνζηφ ησλ αλδξψλ είλαη ιίγν θάησ απφ 7%. Αληίζηνηρα, νη άλδξεο επηρεηξεκαηίεο πνπ δειψλνπλ πσο δελ εμάγνπλ θαζφινπ ππεξέρνπλ έλαληη ησλ γπλαηθψλ θαηά πεξηζζφηεξεο απφ 3,5 πνζνζηηαίεο κνλάδεο. Βεβαίσο, ζα πξέπεη λα επηζεκαλζεί πσο ε ζπληξηπηηθή πιεηνλφηεηα ηφζν ησλ αλδξψλ (46,51%) φζν θαη ησλ γπλαηθψλ (42,86%) επηρεηξεκαηηψλ δειψλεη πσο δελ αθνινπζεί εμαγσγηθφ πξνζαλαηνιηζκφ, γεγνλφο πνπ απνθαιχπηεη ηνλ εζσζηξεθή ραξαθηήξα ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο ζηε ρψξα καο, φπσο άιισζηε δηαπηζηψζεθε ζην Κεθάιαην Δλληνίδερ επισειπημαηίερ και πποζδοκίερ για ηη δημιοςπγία θέζευν απαζσόληζηρ Μία θξίζηκε εξψηεζε ζηελ έξεπλα ηνπ GEM αθνξά ηηο πξνζδνθίεο πνπ έρνπλ νη επηρεηξεκαηίεο γηα ην πφζεο ζέζεηο εξγαζίαο εθηηκνχλ πσο ζα δεκηνπξγήζεη ην λέν ηνπο επηρεηξεκαηηθφ εγρείξεκα εληφο ηεο επφκελεο πεληαεηίαο. Η αλάδεημε ηπρφλ δηαθνξψλ ζηηο πξνζδνθίεο κεηαμχ ησλ δχν θχισλ έρεη ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ. Γεληθφηεξα, ην ζέκα ηεο αλάπηπμεο ησλ επηρεηξεκαηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ θαη ηεο δεκηνπξγίαο λέσλ ζέζεσλ εξγαζίαο απνθηά αθφκα κεγαιχηεξε ζεκαζία, θαζψο ε παξαηεηακέλε βαζηά χθεζε εδψ θαη 6 ζπλερή ρξφληα πνπ θαηαγξάθεηαη ζηελ Διιάδα ραξαθηεξίδεηαη απφ κηα ζπλερή αλνδηθή πνξεία ζηα πνζνζηά αλεξγίαο. 85

86 Γιάγπαμμα 2.19 Πξνζδνθψκελε απαζρφιεζε ζε νξίδνληα πεληαεηίαο 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Επιχειρθματικότθτα αρχικϊν ςταδίων ανδρϊν 7,55 6,17 18,87 45,28 14,81 50,62 28,3 28,4 Επιχειρθματικότθτα αρχικϊν ςταδίων γυναικϊν 20 κζςεισ εργαςίασ και άνω 6-19 κζςεισ εργαςίασ 1-5 κζςεισ εργαςίασ Καμία κζςθ εργαςίασ Πηγή: ΙΟΒΔ, επεξεπγαζία ζηοισείων GEM ην παξαπάλσ Γηάγξακκα απεηθνλίδνληαη ηα ζηνηρεία πνπ αθνξνχλ ηηο πξνζδνθίεο ησλ αλδξψλ θαη ησλ γπλαηθψλ επηρεηξεκαηηψλ ζηελ Διιάδα ζρεηηθά κε ηηο ζέζεηο απαζρφιεζεο πνπ ζα δεκηνπξγήζεη ε επηρεηξεκαηηθή ηνπο πξσηνβνπιία θαηά ηελ επφκελε πεληαεηία. Μία βαζηθή δηαπίζησζε είλαη πσο ηα κεγαιχηεξα πνζνζηά ησλ εξσηψκελσλ θαη ζηηο δχν θαηαλνκέο ησλ θχισλ δειψλνπλ πσο εληφο ηεο εξρφκελεο πεληαεηίαο αλακέλεηαη λα δεκηνπξγήζνπλ 1 έσο 5 ζέζεηο εξγαζίαο κε πνζνζηφ 50,62% ζηηο γπλαίθεο θαη 45,28% ζηνπο άλδξεο. Όκνηα είλαη ηα πνζνζηά ησλ επηρεηξεκαηηψλ κεηαμχ ησλ δχν θχισλ πνπ δειψλνπλ πσο δελ ζα δεκηνπξγήζνπλ θακία ζέζε εξγαζίαο κεζνπξφζεζκα. Σα κηθξφηεξα πνζνζηά θαη ζηηο δχν θαηαλνκέο αθνξνχλ ηελ εθηίκεζε πσο ην επηρεηξεκαηηθφ ηνπο επηρείξεκα ζα εμειηρζεί ζε «γαδέια», ζα αλαπηπρζεί δειαδή κε πνιχ πςεινχο ξπζκνχο θαη ζα δεκηνπξγήζεη πάξα πνιιέο ζέζεηο εξγαζίαο (πεξηζζφηεξεο απφ 20). Οη πξνζδνθίεο ησλ αλδξψλ γηα ηε κεηεμέιημε ηνπ επηρεηξεκαηηθνχ ηνπο εγρεηξήκαηνο ζε «γαδέια» θαίλεηαη λα ππεξέρνπλ νξηαθά (7,55%) έλαληη ησλ γπλαηθψλ (6,17%). 86