Θέμα πηστιακής εργαζίας: Σρόποι ενίζτσζης και τρημαηοδόηηζης νεανικής επιτειρημαηικόηηηας και γσναικών επιτειρημαηιών

Transcript

1 Σ.Δ.Ι. ΚΑΒΑΛΑ ΥΟΛΗ ΓΙΟΙΚΗΗ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΙΚΗ Θέμα πηστιακής εργαζίας: Σρόποι ενίζτσζης και τρημαηοδόηηζης νεανικής επιτειρημαηικόηηηας και γσναικών επιτειρημαηιών Διζηγηηής: ΚΛΔΟΒΟΤΛΟΤ ΙΩΑΝΝΗ ποσδάζηριες: ΜΠΑΜΠΟΤΛΗ ΑΛΔΞΑΝΓΡΑ ΝΣΟΤΥΑΝΙΑΡΗ ΔΙΡΗΝΗ ΚΑΒΑΛΑ 2009

2 ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΑ ΔΙΑΓΩΓΗ 1 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 1 ο Η ΙΣΟΡΙΚΗ ΔΞΔΛΙΞΗ ΣΟΤ ΔΠΙΥΔΙΡΔΙΝ 1.1. Γεληθά Η επηρεηξεκαηηθφηεηα σο νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα Σχλδεζε ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο κε ηελ νηθνλνκηθή ζεσξεία Γεκφζηεο πνιηηηθέο γηα ηελ επηρεηξεκαηηθφηεηα. 10 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 2 ο ΔΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΟ ΣΗ ΔΠΙΥΔΙΡΗΜΑΣΙΚΟΣΗΣΑ 2.1. Η έλλνηα ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο Η επηρεηξεκαηηθφηεηα σο ζπληειεζηήο παξαγσγήο Ο ξφινο ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο ζε κηα νηθνλνκία Δθπαίδεπζε θαη επηρεηξεκαηηθφηεηα Παηδεία θαη επηρεηξείλ Η έλλνηα ηεο επηρείξεζεο Η θηινζνθία ηεο επηρείξεζεο Καηεγνξίεο επηρεηξήζεσλ Η έλλνηα ηνπ επηρεηξεκαηία Χαξαθηεξηζηηθά ηνπ επηηπρεκέλνπ επηρεηξεκαηία Τα πξψηα βήκαηα ηνπ ππνςήθηνπ επηρεηξεκαηία. 28 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 3 ο Η ΔΠΙΥΔΙΡΗΜΑΣΙΚΟΣΗΣΑ ΣΗΝ ΔΛΛΑΓΑ 3.1. Η επηρεηξεκαηηθφηεηα ζηα Διιεληθά δξψκελα Δπηρεηξεκαηηθή αληαγσληζηηθφηεηα Η επηρεηξεκαηηθφηεηα ζηελ Διιάδα ην Δπηρεηξεκαηηθφηεηα αλάγθεο Άιια ζεκαληηθά επξήκαηα ηεο έξεπλαο ηνπ ΙΟΒΔ Η Διιεληθή εμαγσγηθή εηθφλα.. 36 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 4 ο ΠΑΡΑΓΟΝΣΔ ΠΟΤ ΓΤΥΔΡΑΙΝΟΤΝ ΣΗΝ ΑΝΑΠΣΤΞΗ ΣΗ ΔΠΙΥΔΙΡΗΜΑΣΙΚΟΣΗΣΑ ΣΗΝ ΔΛΛΑΓΑ 4.1. Δηζαγσγή Θεζκηθφ θαη λνκηθφ πιαίζην αλάπηπμεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο Γξαθεηνθξαηία Έιιεηςε ρξεκαηνδφηεζεο ελίζρπζεο Αδπλακία ρνξήγεζεο επηρεηξεκαηηθψλ δαλείσλ Αλεπαξθήο εθπαίδεπζε ζε ζάκαηα επηρεηξεκαηηθνχ πεξηερνκέλνπ Έιιεηςε επηρεηξεκαηηθψλ επθαηξηψλ Ο κεγάινο θφβνο ηεο απνηπρίαο... 41

3 4.2. Ο ξφινο ηεο ρξεκαηνδφηεζεο ζηελ αλάπηπμε ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο ζηελ Διιάδα. 41 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 5 ο ΠΗΓΔ ΥΡΗΜΑΣΟΓΟΣΗΗ ΔΠΙΥΔΙΡΗΔΩΝ 5.1. Η ρξεκαηνδφηεζε ησλ επηρεηξήζεσλ Ο θχθινο δσήο ηεο επηρείξεζεο Μνξθέο ρξεκαηνδφηεζεο επηρεηξήζεσλ Δπηρεηξεκαηηθνί άγγεινη (Business Angels) Κεθάιαηα επηρεηξεκαηηθψλ ζπκκεηνρψλ (Venture capital) Θεξκνθνηηίδεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο θαη ηερλνινγηθά πάξθα Χξεκαηνδνηηθή κίζζσζε (Leasing) Πξαθηφξεπζε απαηηήζεσλ (Factoring) Γηθαηφρξεζε (Franchising) Τακείν εγγπνδνζίαο κηθξψλ θαη πνιχ κηθξψλ επηρεηξήζεσλ 64 (ΤΑΜΠΜΔ Α.Δ.) Πξνγξάκκαηα ρξεκαηνδφηεζεο ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο Δπηρεηξεζηαθφ Πξφγξακκα <<Αληαγσληζηηθφηεηα>> Πξφγξακκα <<Δπηρεηξείηε Ηιεθηξνληθά>> Πξφγξακκα <<Μεηέρσ>> Πξφγξακκα <<Γηθηπσζείηε>> Κέληξα επηρεηξεκαηηθήο θαη ηερλνινγηθήο αλάπηπμεο Γεληθή γξακκαηεία λέαο γεληάο Ο λένο αλαπηπμηαθφο λφκνο 3299/ ΚΔΦΑΛΑΙΟ 6 ο ΝΔΑΝΙΚΗ ΚΑΙ ΓΤΝΑΙΚΔΙΑ ΔΠΙΥΔΙΡΗΜΑΣΙΚΟΣΗΣΑ 6.1. Πξφγξακκα ελίζρπζεο λεαληθήο επηρεηξεκαηηθφηεηαο Όξγαλα πινπνίεζεο ηνπ πξνγξάκκαηνο Γεληθφ πιαίζην πινπνίεζεο ηνπ πξνγξάκκαηνο Πξνυπνζέζεηο ζπκκεηνρήο Όξηα πξνυπνινγηζκψλ θαη πνζνζηφ ρξεκαηνδφηεζεο Καηεγνξίεο επηιέμηκσλ δαπαλψλ Αλψηαηα φξηα επηρνξεγνχκελσλ δαπαλψλ ηνπ ζπλνιηθνχ 85 πξνυπνινγηζκνχ αλά θαηεγνξία επηιέμηκσλ δαπαλψλ θαη νηθνλνκηθφ ηνκέα δξαζηεξηνπνίεζεο Παξαθνινχζεζε έξγνπ-ηξφπνο ρξεκαηνδφηεζεο Πξφγξακκα <<Αλάπηπμεο ηεο γπλαηθείαο επηρεηξεκαηηθφηεηαο >> <<Όξγαλα πινπνίεζεο>> ηνπ πξνγξάκκαηνο είλαη Δπηρεηξεκαηηθφ ζρέδην Όξηα ρξεκαηνδφηεζεο Πεξηγξαθή επηιέμηκσλ δξάζεσλ Αλψηαηα φξηα επηιέμηκσλ δαπαλψλ αλά επηιέμηκε δξάζε Δμφθιεζε ησλ δαπαλψλ πινπνίεζεο ηνπ επηρεηξεκαηηθνχ ζρεδίνπ. 106

4 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 7 ο ΜΔΣΡΑ ΑΝΑΠΣΤΞΗ ΚΑΙ ΔΝΙΥΤΗ ΣΗ ΔΠΙΥΔΙΡΗΜΑΣΙΚΟΣΗΣΑ 7.1. Δθηηκήζεηο-πξνβιέςεηο Σηξαηεγηθέο αλάπηπμεο ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο Σηξαηεγηθέο γηα ηελ κεγέζπλζε ηνπ εζληθνχ πξντφληνο Σηξαηεγηθέο γηα ηελ αλάπηπμε ηεο απαζρφιεζεο Σηξαηεγηθέο γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ηεο θηψρεηαο Η ζηξαηεγηθή ησλ βαζηθψλ αλαγθψλ Σηξαηεγηθέο αλάπηπμεο αλάινγα κε ηε ζπνπδαηφηεηα ησλ 129 παξαγφλησλ πνπ επεξεάδνπλ ηελ επηρεηξεκαηηθή αλάπηπμε Σηξαηεγηθέο πνπ ππνγξακκίδνπλ έλαλ απνθαζηζηηθφ παξάγνληα 129 ζηελ αλάπηπμε Σηξαηεγηθέο πνπ ηνλίδνπλ ηππηθά πξφηππα αλάπηπμεο. 134 Δπίλογορ 136 Δπεξήγηση ςντμήσεων 140 Βιβλιογπαυία 141

5 Δηζαγσγή Ο φξνο «επηρεηξεκαηηθφηεηα» έρεη γίλεη πνιχ ηεο κφδαο ηελ ηειεπηαία δεθαεηία. Σν βιέπεη θαλείο ηφζν ζηνλ αθαδεκατθφ ρψξν φζν θαη ζην θνηλσληθφ θαη πνιηηηθφ γίγλεζζαη. Υαξαθηεξηζηηθφ είλαη ην πφζν πνιιέο ζρεηηθέο κειέηεο έρνπλ εθπνλεζεί ηνλ ηειεπηαίν θαηξφ, ηφζν ζηελ Διιάδα φζν θαη ζε νιφθιεξν ηνλ θφζκν, αλαθνξηθά κε ηα ραξαθηεξηζηηθά, ην ξφιν θαη ηε ζεκαζία ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο. Ζ ζπδήηεζε γηα ηελ επηρεηξεκαηηθφηεηα έρεη αξρίζεη απφ ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90 θπξίσο γηα δχν ιφγνπο: Πξψηνλ, φηη θαηά ηε δηάξθεηα ησλ δεθαεηηψλ ην 80 θαη ηνπ 90 εκθαλίζηεθαλ πνιιέο λέεο επηρεηξήζεηο πνπ εμειίρζεθαλ ηαρχηαηα ζε πνιπεζληθνχο θνινζζνχο. Απηφ αζθαιψο ζπλεπάγεηαη γηα ηε ρψξα πξνέιεπζεο απηψλ ησλ επηρεηξήζεσλ, αθελφο παξαγσγή ηερλνγλσζίαο θαη θαηλνηνκηψλ θαη αθεηέξνπ αχμεζε ηνπ εζληθνχ πινχηνπ (κέζσ ηεο αλάπηπμεο ηνπ ΑΔΠ, ηεο αχμεζεο ησλ εμαγσγψλ, αιιά θαη κέζσ ηεο έκκεζεο θαη άκεζε ζ θνξνινγίαο). Με άιια ιφγηα ζπκθέξεη κηα ρψξα λα δεκηνπξγνχληαη λέεο επηρεηξήζεηο. Γεχηεξνλ, θαη θπξηφηεξν, φζνλ αθνξά ηνπο πνιηηηθνχο, ήηαλ ην ζέκα ηεο απαζρφιεζεο. Πνιιέο θαη ηεθκεξησκέλεο κειέηεο απέδεημαλ φηη ε δεκηνπξγία λέσλ αιιά θαη ε χπαξμε κηθξνκεζαίσλ επηρεηξήζεσλ θέξλνπλ λέεο ζέζεηο εξγαζίαο θαη είλαη ίζσο ε θαιχηεξε ζπληαγή θαηά ηεο αλεξγίαο. Αο ζεκεησζεί φηη ε αλεξγία είλαη ν θαηεμνρήλ πνλνθέθαινο ηεο ειεχζεξεο νηθνλνκίαο (θάπνην ηνλ νλνκάδνπλ «αρίιιεην πηέξλα ηνπ θαπηηαιηζκνχ»). πλεπψο ην ζέκα ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο, απφ κία αθαδεκατθή αλαδήηεζε ζε θάπνηεο ρνιέο Γηνίθεζεο Δπηρεηξήζεσλ έγηλε δήηεκα θαηεμνρήλ θνηλσληθν - νηθνλνκηθφ. Ωο κηα θνηλσληθή θαη νηθνλνκηθή επηηαγή πιένλ, ην θαηλφκελν ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο είλαη έλα ηεξάζηην θαηλφκελν ην νπνίν ζπλερψο εμειίζζεηαη. Ζ επηηπρία ή ε απνηπρία νιφθιεξσλ θνηλσληψλ ζα επεξεαζηεί απφ ην επηρεηξεκαηηθφ πλεχκα θαη ηα ζπλαθή απνηειέζκαηά ηνπ. Ζ αχμεζε ηνπ πινχηνπ θαη ησλ ζέζεσλ εξγαζίαο απηφλ ηνλ αηψλα ζα εμαξηεζεί απφ ηελ αλαθάιπςε λέσλ ηδεψλ, λέσλ επηρεηξεκαηηθψλ κνληέισλ θαη γεληθφηεξα απφ ηε εθαξκνγή λέσλ πξαθηηθψλ απφ ηελ θαζεκεξηλφηεηά καο. Υσξίο ηελ επηρεηξεκαηηθφηεηα δελ ππάξρεη κέιινλ. 1

6 Με δεδνκέλε ηελ εμαηξεηηθή ζεκαζία ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο ζηελ εμέιημε ηεο νηθνλνκίαο ηεο αγνξάο, ζα πεξίκελε θαλείο φηη ζα απνηεινχζε βαζηθφ αληηθείκελν αλάιπζεο ηεο νηθνλνκηθήο επηζηήκεο. Καη φκσο, κνινλφηη ηδέεο πεξί επηρεηξεκαηηθφηεηαο δηαηππψλνληαη θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηνπ 20 νπ αηψλα, ε νξζφδνμε νηθνλνκηθή ζεσξία, ηελ νπνία νη νηθνλνκνιφγνη ζπλήζσο πεξηγξάθνπλ σο «λενθιαζηθή», δελ ήηαλ ζε ζέζε λα πξνζεγγίζεη ην θαηλφκελν ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο κε ηα αλαιπηηθά ηεο εξγαιεία Ζ παξνχζα εξγαζία έρεη σο ζθνπφ λα παξνπζηάζεη ηνπο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο κπνξεί λα ρξεκαηνδνηεζεί ν λεαξφο θαη ε γπλαίθα επηρεηξεκαηίαο, απφ εζληθνχο αιιά θαη απφ θνηλνηηθνχο πφξνπο, ελψ παξάιιεια αλαιχεη ηηο ζηξαηεγηθέο εθείλεο κε ηηο νπνίεο κπνξεί λα επηηεπρζεί ζεκαληηθή ελίζρπζε ηεο ειιεληθήο επηρεηξεκαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο. Ζ εμέηαζε ησλ παξαπάλσ ζεκάησλ θξίλεηαη επίθαηξε θαη ζεκαληηθή, ελφςεη ησλ δηαθαηλφκελσλ επηπηψζεσλ ηεο παγθνζκηνπνίεζεο θαη ηνπ έληνλνπ αληαγσληζκνχ πνπ είλαη αλαγθαζκέλεο πιένλ λα ιεηηνπξγνχλ νη επηρεηξήζεηο ζηελ ρψξα καο. Πξνο ηελ θαηεχζπλζε απηή ε εμέηαζε ησλ ζεκάησλ πνπ άπηνληαη γεληθά ηελ επηρεηξεκαηηθφηεηα θαη εηδηθφηεξα ηηο πεγέο ρξεκαηνδφηεζεο πνπ εληζρχνπλ ηελ επηρεηξεκαηηθή δξάζε ζηελ ρψξα καο ζεσξνχκε φηη ζα βνεζήζεη ζηελ θαηαλφεζε εξκελεία ηφζν θάπνησλ βαζηθψλ ελλνηψλ γχξσ απφ ην ππφ δηεξεχλεζε ζέκα φζν θπξίσο ζηε δηαπίζησζε ησλ παξακέηξσλ-ζεκάησλ πνπ παίδνπλ θαζνξηζηηθφ ξφιν ζηελ πνξεία ησλ επηρεηξεκαηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ Ζ παξνχζα πηπρηαθή εξγαζία έρεη δνκεζεί ζε επηά θεθάιαηα, φπνπ ην πξψην θεθάιαην είλαη εηζαγσγηθφ θαη πεξηγξάθεη ην ηζηνξηθφ θαη ζεσξεηηθφ ππφβαζξν ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο. Σν δεχηεξν θεθάιαην επεμεγεί ηηο έλλνηεο ηεο επηρείξεζεο, ηνπ επηρεηξεκαηία θαη ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο θαζψο θαη ην πεξηερφκελν ησλ ελλνηψλ απηψλ. ην ηξίην θεθάιαην παξνπζηάδεηαη ε επξχηεξε εηθφλα ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο ζηελ Διιάδα, ελψ ζηε ζπλέρεηα ζην ηέηαξην θεθάιαην αλαθέξνληαη νη παξάγνληεο πνπ δπζραηξέλνπλ ηελ αλάπηπμε ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο ζηε ρψξα καο. ην πέκπην θαη έθην θεθάιαην γίλεηαη αλαθνξά ζηηο πεγέο ρξεκαηνδφηεζεο ησλ κηθξνκεζαίσλ ειιεληθψλ επηρεηξήζεσλ εζηηάδνληαο πεξηζζφηεξν ζηα πξνγξάκκαηα ελίζρπζεο ηεο λεαληθήο θαη γπλαηθείαο 2

7 επηρεηξεκαηηθφηεηαο. Σέινο, ην έβδνκν θεθάιαην αλαιχεη ηα κέηξα θαη ηηο ζηξαηεγηθέο ελίζρπζεο θαη βειηίσζεο ηεο επηρεηξεκαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο ζηελ Διιάδα.. 3

8 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 1 ν Η ηζηνξηθή εμέιημε ηνπ «επηρεηξείλ» 1.1 Γεληθά Μέρξη ηα κέζα ηνπ 19 νπ αηψλα θπξηαξρνχζαλ νη κηθξέο πξνζσπηθέο επηρεηξήζεηο ζε φινπο ηνπο νηθνλνκηθνχο ηνκείο. ηνλ αγξνηηθφ ρψξν είρακε νηθνγελεηαθέο εθκεηαιιεχζεηο, πνπ παξήγαγαλ νη ίδηεο ηελ κεγάιε πιεηνλφηεηα ησλ αγαζψλ πνπ θαηαλάισλαλ, ελψ ην κηθξφ πιεφλαζκα πνπ απέκελε (αλ απέκελε) κεηά ηελ θάιπςε ησλ αλαγθψλ, αληαιιαζζφηαλ κε αληηπξαγκαηηζκφ. ηνλ βηνηερληθφ ηνκέα, πάιη, ππήξραλ πξνζσπηθά εξγαζηήξηα ηερληηψλ πνπ ιεηηνπξγνχζαλ κε ειάρηζηα θεθάιαηα. Ο θχξηνο ιφγνο πνπ εκπφδηδε ηελ αλάπηπμε ηφζν ησλ αγξνηηθψλ, φζν θαη ησλ βηνηερληθψλ επηρεηξήζεσλ ήηαλ ν θαηαθεξκαηηζκφο ησλ αγνξψλ πνπ κε ηελ ζεηξά ηνπ νθείινληαλ ζην πςειφ θφζηνο κεηαθνξάο. Σν πςειφ θφζηνο κεηαθνξάο επέβαιιε ε θαηαλάισζε ηνπ πξντφληνο λα γίλεηαη φζν ην δπλαηφλ πιεζηέζηεξα ζηνλ ηφπν παξαγσγήο ηνπ, πεξηνξίδνληαο θαηά πνιχ ηελ φπνηα δπλεηηθή αγνξά ησλ επηρεηξήζεσλ. Ζ θαηάζηαζε απηή άξρηζε λα αιιάδεη, απφ ηα κέζα ηνπ 18 νπ αηψλα, ηνπιάρηζηνλ φζν αθνξά ηηο πξνεγκέλεο ρψξεο ηεο επνρήο, Αγγιία θαη Γαιιία, κε ηελ επέθηαζε ηνπ νδηθνχ δηθηχνπ ηνπο θαη ηελ θαηαζθεπή θαλαιηψλ. Σα πξάγκαηα ζα αιιάμνπλ ξηδηθά κε ηελ εκθάληζε ηνπ ζηδεξνδξφκνπ, απφ ην 1850 θαη χζηεξα (Υνπκαλίδε, Θ. Λ. Γνχθαο, Γ. 2004). Οη κεγάιεο επηρεηξήζεηο, φπνπ ππήξραλ, ήηαλ θξαηηθέο θαη ζπλήζσο αθνξνχζαλ ην ζηξαηφ (φπσο ηα Βαζηιηθά Ναππεγεία). Τπήξραλ επίζεο θαη ηδησηηθέο κεγάιεο επηρεηξήζεηο, αιιά ε χπαξμε θαη ε θεξδνθνξία ηνπο ζηεξηδφηαλ ζε κεγάιν βαζκφ ζε θάπνηα θξαηηθά πξνλφκηα, φπσο ην κνλνπσιηαθφ δηθαίσκα δηεμαγσγήο ηνπ εκπνξίνπ κε ηηο Ηλδίεο πνπ είρε ε αγγιηθή Δηαηξεία Αλαηνιηθψλ Ηλδηψλ. Δλαληίνλ απηψλ ησλ λνκηθψλ κνλνπσιίσλ, πνπ νπζηαζηηθά πεξηφξηδαλ ην εκπφξην, επηρεηξεκαηνιφγεζε ν A. Smith, ζην βηβιίν ηνπ γηα «Τα Αίτια και την Φύση του Πλούτου των Εθνών», πνπ δεκνζηεχζεθε ην

9 Μεηά ην 1850, ε κεγάιε επηρείξεζε (κεγάιε: κε βάζε ην ελεξγεηηθφ, ηελ παξαγσγή, ηηο πσιήζεηο, ην εξγαηηθφ δπλακηθφ ή ηελ θεθαιαηνπνίεζε) εκθαλίδεηαη φιν θαη πην ζπρλά ζε δηάθνξνπο θιάδνπο παξαγσγήο. Γελ είλαη, φκσο, κφλν ην κέζν κέγεζνο ηεο επηρείξεζεο πνπ απμάλεηαη. Οη κεγαιχηεξεο επηρεηξήζεηο ειέγρνπλ φιν θαη κεγαιχηεξα κεξίδηα ηεο αγνξάο ζηνλ ηνκέα πνπ δξαζηεξηνπνηνχληαη (ζπγθεληξνπνίεζε) θαη κεηαηξάπεθαλ νπζηαζηηθά ζε νιηγνπψιηα. Οη ζηδεξφδξνκνη ήηαλ εθείλνο ν θιάδνο ζηνλ νπνίν παξνπζηάζηεθαλ γηα πξψηε θνξά νη πξαγκαηηθά κεγάιεο επηρεηξήζεηο. ηε Βξεηαλία, ζηηο αξρέο ηνπ 20 νπ αηψλα, νη δέθα κεγαιχηεξεο εηαηξίεο κε θξηηήξην ηελ θεθαιαηνπνίεζε, ήηαλ φιεο εηαηξίεο ζηδεξνδξφκσλ (ΓΟΤΚΑ, Γ. 2004). Δθηφο απφ ηνπο ζηδεξνδξφκνπο, πάλησο, νη κεγάιεο εηαηξίεο εκθαλίζηεθαλ επίζεο ζηε βηνκεραλία, αιιά θαη ζην εκπφξην θαη ηελ ρξεκαηνδφηεζε (ηξάπεδεο), ελψ επεθηάζεθαλ θαη ζηνπο ηνκείο θνηλήο σθέιεηαο θαηά ηελ πεξίνδν ηνπ κεζνπνιέκνπ. Ζ ζπγθεληξνπνίεζε αξρίδεη λα παίξλεη ζνβαξέο δηαζηάζεηο απφ ηηο αξρέο ηνπ 20 νπ αηψλα, φηαλ νη ηέζζεξηο ή πέληε κεγαιχηεξεο επηρεηξήζεηο θάζε θιάδνπ, ειέγρνληαο ην 70%, ή θαη κεγαιχηεξν, πνζνζηφ ησλ πσιήζεσλ. Οη επηρεηξήζεηο απηέο, δελ ζεσξνχζαλ πηα ηηο ηηκέο ηεο αγνξάο σο δεδνκέλεο (ηέιεηνο αληαγσληζκφο), αιιά θαηάιαβαλ φηη κπνξνχλ λα ηηο δηακνξθψζνπλ νη ίδηεο (νιηγνπψιην, κνλνπσιηαθφο αληαγσληζκφο). Σν 1929, ηξεηο ακεξηθάληθεο απηνθηλεηνβηνκεραλίεο (Ford, General Motors θαη Chrysler) έιεγραλ ην 75% ηεο ακεξηθάληθεο αγνξάο. Σέηνηα κεγέζε δελ πξαγκαηνπνηνχληαη κφλν κε ηελ ελδνγελή αλάπηπμε ηεο επηρείξεζεο αιιά θαη κε ηηο ζπγρσλεχζεηο κεηαμχ ησλ εηαηξηψλ, πνπ θαηέθιπζαλ ηελ ακεξηθαληθή, ηδίσο, αγνξά, απφ ην 1900 θαη χζηεξα. Όηαλ ζπγρσλεχζεθαλ νη Federal Steel θαη ε Carnegie Steel, ην 1901, παξήγαγαλ ήδε ην 1/3 ηεο ζπλνιηθήο παξαγσγήο ράιπβα ζηηο ΖΠΑ. Ζ US Steel, πνπ δεκηνπξγήζεθε κεηά ηελ ζπγρψλεπζε ήηαλ, ιίγα ρξφληα αξγφηεξα, νθηψ θνξέο κεγαιχηεξε απφ ηελ δεχηεξε ζε κέγεζνο εηαηξία ράιπβα ζηελ Ακεξηθή. Λίγν πξηλ απφ ηνλ Β Παγθφζκην Πφιεκν, νη ηέζζεξηο απφ ηηο πέληε θνξπθαίεο θαη νη 33 απφ ηηο 50 κεγαιχηεξεο βηνκεραληθέο εηαηξίεο ζηνλ θφζκν ήηαλ ακεξηθάληθεο. 5

10 1.2 Η επηρεηξεκαηηθφηεηα σο νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα Ζ επηρεηξεκαηηθφηεηα σο νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα είλαη έλα ζρεηηθά πξφζθαην θνηλσληθφ θαηλφκελν. ε παιηφηεξεο θνηλσλίεο, νη πεξηζζφηεξεο δξαζηεξηφηεηεο πνπ ζήκεξα πεξηγξάθνπκε σο επηρεηξεκαηηθέο δελ ήηαλ θνηλσληθά απνδεθηέο, ηδηαίηεξα φηαλ ηα απνηειέζκαηά ηνπο θαίλνληαλ φηη βάδνπλ ζε θίλδπλν ηνπο παηξνπαξάδνηνπο ηξφπνπο ηεο θνηλσληθήο δσήο, ή φηαλ βαζίδνληαλ ζε θίλεηξα πνπ δελ ήηαλ ζπκβαηά κε ηε ζξεζθεία θαη ηελ εζηθή ηεο επνρήο ηνπο. Δχθνια κπνξεί φκσο λα δηαπηζηψζεη θαλείο ηελ άβπζζν πνπ ρσξίδεη ηηο ζεκεξηλέο αληηιήςεηο γηα ηελ νηθνλνκηθή δξάζε απφ ηηο αληηιήςεηο εθείλσλ ησλ θνηλσληψλ. ήκεξα, ε ηδέα φηη ην θέξδνο είλαη αλήζηθν καο θαίλεηαη παξάινγε. Σν ίδην παξάινγε καο θαίλεηαη ε ηδέα φηη έλαο πθαληνπξγφο ή έλαο παξαγσγνχο θνπκπηψλ δελ έρεη ην δηθαίσκα λα πεηξακαηηζηεί κε λέα πιηθά, γηα λα παξνπζηάζεη ζηελ αγνξά λέα πξντφληα. Καη φκσο, βιέπνπκε φηη αληηιήςεηο πνπ είλαη γηα καο πεξίπνπ απηνλφεηεο έρνπλ επηθξαηήζεη πνιχ πξφζθαηα ζηελ ηζηνξία. Ση άιιαμε ζηελ αλζξψπηλε θνηλσλία ηνπο ηειεπηαίνπο ηξεηο αηψλεο; Απηφ πνπ άιιαμε είλαη φηη έρεη επηθξαηήζεη έλα ζχζηεκα νξγάλσζεο ηεο νηθνλνκίαο πνπ ήηαλ αδηαλφεην ζε παιαηφηεξεο κνξθέο θνηλσληψλ. Πξφθεηηαη γηα ην ζχζηεκα πνπ βαζίδεηαη ζην ζεζκφ ηεο αγνξάο, ζηελ χπαξμε δειαδή κηαο ζεζκηθήο ζθαίξαο ζην πιαίζην ηεο νπνίαο θάζε άηνκν κπνξεί λα ζπλαιιάζζεηαη κε φπνηνλ επηζπκεί θαη κε κνλαδηθφ θξηηήξην ηελ ηθαλνπνίεζε ηνπ αηνκηθνχ ηνπ νθέινπο, φπσο ην αληηιακβάλεηαη ην ίδην. ηε ζεζκηθή ζθαίξα ηεο αγνξάο ινηπφλ, δελ δηαζθαιίδεηαη κφλνλ ε ειεπζεξία ηεο νηθνλνκηθήο δξάζεο, αιιά ηαπηφρξνλα πξνάγεηαη θαη ε γεληθή επεκεξία ηεο θνηλσλίαο. Αιιά ν κεραληζκφο ηεο αγνξάο ήηαλ ήδε γλσζηφο απφ αηψλεο. Βξίζθνπκε ηζηνξηθέο αλαθνξέο ζε ιεηηνπξγνχζεο αγνξέο ζε φιεο ηηο ηζηνξηθέο θνηλσλίεο, απφ ηα αξραία ρξφληα κέρξη θαη ηνλ Μεζαίσλα. ε απηέο αληαιιάζζνληαλ αγαζά πνπ πξνέξρνληαλ θπξίσο απφ άιιεο πεξηνρέο, απνηεινχζαλ δειαδή ηνλ ρψξν ζηνλ νπνίν νη ηνπηθέο θνηλσλίεο έξρνληαλ ζε επαθή κε αγαζά πνπ πξνέξρνληαλ απφ κέξε καθξηλά. Ωζηφζν, ε αγνξά σο κεραληζκφο θαη ε αγνξά σο ζεζκηθή ζθαίξα κέζσ ηεο νπνίαο νξγαλψλεηαη θαη ζπληνλίδεηαη νιφθιεξε ε νηθνλνκηθή δσή κηαο θνηλσλίαο 6

11 είλαη δχν μερσξηζηά πξάγκαηα. Πξηλ απφ ηνλ 17 ν αηψλα νη άλζξσπνη ήηαλ εμνηθεησκέλνη κε ηελ πξψηε έλλνηα ηεο αγνξάο, αιιά ε ηδέα φηη ζα κπνξνχζε νιφθιεξε ε θνηλσληθή νξγάλσζε λα βαζηζηεί ζηελ αγνξά σο ζεζκφ, ηνπο ήηαλ εληειψο μέλε. Με δεδνκέλε ηελ εμαηξεηηθή ζεκαζία ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο ζηελ εμέιημε ηεο νηθνλνκίαο ηεο αγνξάο, ζα πεξίκελε θαλείο φηη ζα απνηεινχζε βαζηθφ αληηθείκελν αλάιπζεο ηεο νηθνλνκηθήο επηζηήκεο. Καη φκσο, κνινλφηη ηδέεο πεξί επηρεηξεκαηηθφηεηαο δηαηππψλνληαη θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηνπ 20 νπ αηψλα, ε νξζφδνμε νηθνλνκηθή ζεσξία ηελ νπνία νη νηθνλνκνιφγνη ζπλήζσο πεξηγξάθνπλ σο «λενθιαζηθή» - δελ ήηαλ ζε ζέζε λα πξνζεγγίζεη ην θαηλφκελν ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο κε ηα αλαιπηηθά ηεο εξγαιεία (ΠΔΣΡΑΚΖ, Π.,1996; ΓΟΤΚΑ, Γ., 2004; ΗΩΑΝΝΗΓΖ,.,1995). 1.3 χλδεζε ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο κε ηελ Οηθνλνκηθή Θεσξεία ην επίπεδν ηεο καθξνζεσξίαο ην ππφδεηγκα πνπ επηθξάηεζε ζηε κεηαπνιεκηθή πεξίνδν είλαη γλσζηφ σο «γεληθή ηζνξξνπία». Βαζηθή ηνπ ππφζεζε είλαη φηη φιεο νη αγνξέο ηνπ ζπζηήκαηνο ιεηηνπξγνχλ ππφ ζπλζήθεο ηέιεηνπ αληαγσληζκνχ, κηα θαηάζηαζε δειαδή φπνπ θαλέλα άηνκν δελ κπνξεί λα επεξεάζεη ηηο ηηκέο ησλ αγαζψλ πνπ δηακνξθψλνληαη ζηηο αγνξέο. Σν γεγνλφο φηη νη ηηκέο ππνηίζεηαη φηη βξίζθνληαη ζπλερψο ζην επίπεδν ηζνξξνπίαο ζεκαίλεη φηη νη ζπλαιιαζζφκελνη έρνπλ ηέιεηα γλψζε ησλ ζπλζεθψλ ηεο αγνξάο. Έηζη, πξνζαξκφδνπλ ηε δξάζε ηνπο απηφκαηα ζε νπνηαδήπνηε κεηαβνιή ησλ ηηκψλ πνπ πξνέξρεηαη απφ ην εμσηεξηθφ ηνπ ζπζηήκαηνο, ρσξίο ε πξνζαξκνγή απηή λα απαηηεί νχηε ρξφλν, αιιά νχηε θαη θάπνηα πξνζπάζεηα αλαθάιπςεο λέσλ κεζφδσλ δξάζεο. Σέινο, ζε έλα ζχζηεκα γεληθήο ηζνξξνπίαο δελ ππάξρνπλ νχηε θέξδε νχηε δεκίεο. Όινη νη ζπληειεζηέο παξαγσγήο ππνηίζεηαη φηη απνθνκίδνπλ ην αληίηηκν ηεο νξηαθήο ηνπο παξαγσγηθφηεηαο, εηζπξάηηνπλ δειαδή σο ακνηβή ην αθξηβέο αληίηηκν ηεο ζπλεηζθνξάο ηνπο ζηελ παξαγσγή ηνπ πξντφληνο. Απηφ ινηπφλ πνπ ζπλήζσο πεξηγξάθεηαη σο «θέξδνο» δελ είλαη ηίπνηα άιιν, ζην πιαίζην απηήο ηεο ινγηθήο, απφ ηελ ακνηβή ηνπ ζπληειεζηή «θεθάιαην». Δίλαη ινηπφλ θαλεξφ φηη, ζε απηφ ην πιαίζην, νπνηαδήπνηε έλλνηα επηρεηξεκαηηθφηεηαο πνπ ζα έδηλε βάξνο ζηελ αλάιεςε 7

12 πξσηνβνπιηψλ, νπζηαζηηθά αθπξψλεηαη. Αιιά ε απνπζία ηνπ επηρεηξεκαηία είλαη ηδηαίηεξα θαλεξή ζην επίπεδν ηε κηθξννηθνλνκηθήο αλάιπζεο. Ζ λενθιαζηθή ζεσξία ηεο επηρείξεζεο βαζίδεηαη ζηελ έλλνηα ηεο «ζπλάξηεζεο παξαγσγήο». Ζ επηρείξεζε ππνηίζεηαη φηη πεξηγξάθεηαη πιήξσο απφ κηα καζεκαηηθή ζπλάξηεζε, πνπ πξνζδηνξίδεη ην πςειφηεξν επίπεδν πξντφληνο πνπ κπνξεί λα παξαρζεί απφ θάζε ζπλδπαζκφ ζπληειεζηψλ παξαγσγήο. Ζ επηρείξεζε ππνηίζεηαη φηη επηιέγεη εθείλν ην επίπεδν παξαγσγήο ζην νπνίν κεγηζηνπνηεί ηα θέξδε ηεο. Ζ επηρείξεζε ζεσξείηαη φηη γλσξίδεη κε απφιπηε βεβαηφηεηα ηηο ηηκέο ησλ εηζξνψλ θαη ησλ εθξνψλ, θαζψο θαη ηα ηερληθά ζηνηρεία απφ ηα νπνία εμαξηάηαη ε κεηαηξνπή ησλ εηζξνψλ ζε εθξνέο. Με άιια ιφγηα, ε ηερλνινγία είλαη απφιπηα γλσζηή, δελ ππάξρεη ηίπνηα πνπ λα κπνξεί λα αλαθαιπθηεί απφ ηελ επηρείξεζε, πξάγκα πνπ ζεκαίλεη φηη ε έλλνηα ηεο ηερλνινγηθήο θαηλνηνκίαο είλαη αδχλαην λα ζεκαηνπνηεζεί ζην πιαίζην απηήο ηεο ινγηθήο. Δίλαη ινηπφλ θαλεξφ φηη δελ είλαη δπλαηφ λα αληηκεησπηζηεί ζεσξεηηθά ε δπλαηφηεηα ηνπ δξψληνο λα αλακνξθψλεη ην πιαίζην κέζα ζην νπνίν ζα δξάζεη. Με άιια ιφγηα, ε ζεψξεζε ηεο επηρείξεζεο σο ζπλάξηεζεο παξαγσγήο ζπλεπάγεηαη αλαγθαζηηθά κηαλ αληίιεςε ηνπ αηφκνπ σο παζεηηθνχ απνδέθηε ηηκψλ, ν νπνίνο δελ είλαη ζε ζέζε λα δεκηνπξγήζεη, ή ελ πάζε πεξηπηψζεη λα επεξεάζεη, ην πεξηβάιινλ κέζα ζην νπνίν δξα. (HEΗBRONER, R. L., 2000; ΓΟΤΚΑ, Γ, 2004; ΥΟΤΜΑΝΗΓΖ, Θ.,1980). Ο 20 νο αηψλαο ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ επηθξάηεζε ηεο κεγάιε επηρείξεζεο σο ηεο βαζηθήο κνλάδαο παξαγσγήο. Πξφθεηηαη γηα ην ππφδεηγκα βηνκεραληθήο νξγάλσζεο πνπ ζπλήζσο πεξηγξάθεηαη σο «θνξληηζκφο», απφ ην φλνκα ηεο γλσζηήο ακεξηθαληθήο απηνθηλεηνβηνκεραλίαο, βαζηθφηεξν ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ νπνίνπ είλαη ε καδηθή παξαγσγή ηππνπνηεκέλσλ πξντφλησλ. Σν γεγνλφο φηη ην πξντφλ είλαη ηππνπνηεκέλν επηηξέπεη ηελ θαιχηεξε θαη απνηειεζκαηηθφηεξε νξγάλσζε ηεο γξακκήο παξαγσγήο, άξα ηε δπλαηφηεηα εηζαγσγήο κεγάισλ εμεηδηθεπκέλσλ κεραλεκάησλ πνπ εμνηθνλνκνχλ εξγαζία, κε ηειηθφ απνηέιεζκα ηελ παξαγσγή κεγάινπ φγθνπ πξντφλησλ κε ην ρακειφηεξν δπλαηφ θφζηνο. Σν ρακειφ θφζηνο παξαγσγήο θάλεη ηα πξντφληα πξνζηηά ζε φιν θαη κεγαιχηεξεο κάδεο ηνπ πιεζπζκνχ, πξάγκα πνπ κε ηε ζεηξά ηνπ νδεγεί ζε φιν θαη κεγαιχηεξνπο φγθνπο παξαγσγήο, άξα θαη ζηελ εηζαγσγή φιν θαη παξαγσγηθφηεξσλ κεραλεκάησλ, κε απνηέιεζκα ζπλερείο κεηψζεηο ηνπ θφζηνπο. Ζ επέθηαζε ηνπ θνξληηθνχ κνληέινπ παξαγσγήο ζήκαηλε ηελ 8

13 ζπλερή άλνδν ηεο απαζρφιεζεο, θαη κάιηζηα ε εθκεράληζε ηεο παξαγσγήο ζπλεπαγφηαλ ηελ ηππνπνίεζε ηεο ίδηαο ηεο εξγαζίαο, πξάγκα ζεκαληηθφ δεδνκέλνπ φηη κπνξνχζε λα εμαζθαιίζεη απαζρφιεζε αθφκα θαη γηα ηα πην αλεηδίθεπηα κέξε ηνπ πιεζπζκνχ (ΥΟΤΜΑΝΗΓΖ, Θ.,1980). ε επίπεδν ινηπφλ δεκφζησλ πνιηηηθψλ, ε ελίζρπζε ησλ κεγάισλ βηνκεραληθψλ επηρεηξήζεσλ απνηέιεζε ηε βαζηθή δηαξζξσηηθή πνιηηηθή ησλ θπβεξλήζεσλ, έηζη ψζηε λα είλαη ζε ζέζε λα αληαγσληζηνχλ απνηειεζκαηηθφηεξα ζηνλ δηεζλή ζηίβν. Ζ πνιηηηθή απηή έγηλε επξχηεξα γλσζηή σο ε πνιηηηθή πνπ απνζθνπνχζε ζηε δηακφξθσζε «Δζληθψλ Πξσηαζιεηψλ». Σν κεγάιν κέγεζνο θαη ε νηθνλνκηθή δχλακε ζεσξνχληαλ ηθαλά λα ηνπο εμαζθαιίζνπλ ηελ εηζαγσγή θαηλνηνκηψλ ζηνλ αληίζηνηρν θιάδν θαη άξα ηε δηαηήξεζε ηνπ αληαγσληζηηθνχ ηνπο πιενλεθηήκαηνο. Σέινο, κνινλφηη ν εζληθφο αληαγσληζκφο απνηεινχζε ηε βάζε ηεο θηινζνθίαο απηήο ηεο πνιηηηθήο, ε δηεζλνπνίεζε ησλ νηθνλνκηψλ επέηξεπε ηελ επέθηαζε ησλ κεγάισλ επηρεηξήζεσλ πέξα απφ ηα εζληθά ηνπο ζχλνξα θαη ηε ιεηηνπξγία ηνπο, σο εληαίεο κνλάδεο επηρεηξεζηαθήο ζηξαηεγηθήο, ζε παγθφζκην επίπεδν κέζσ ηεο κνξθήο πνπ επεθηείλεηαη ξαγδαία κεηά ηνλ πφιεκν ηεο δηεζληθήο ή πνιπεζληθήο επηρείξεζεο. Δίλαη βέβαηα θαλεξφ φηη ζε απηφ ην πιαίζην ε κηθξή επηρείξεζε θαη ε επηρεηξεκαηηθφηεηα ζεσξνχληαη δεπηεξεχνπζαο ζεκαζίαο. Έρνπλ κελ ζεηηθέο θνηλσληθέο επηπηψζεηο επεηδή εμαζθαιίδνπλ απαζρφιεζε ζε θάπνην κέξνο ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ, αιιά δελ κπνξνχλ λα ζπκβάιινπλ ζνβαξά ζηε δηαδηθαζία ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο ή, πνιχ πεξηζζφηεξν, ζην επίπεδν ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο κηαο ρψξαο. (ΓΟΤΚΑ, Γ.,2004; ΥΟΤΜΑΝΗΓΖ, Θ.,1980). Ωζηφζν, ε κνξθή ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο αξρίδεη βαζκηαία λα αιιάδεη ήδε απφ ηε δεθαεηία ηνπ 70. Μνινλφηη ε πξψηε πεηξειατθή θξίζε ηνπ 1973 ζεσξείηαη πνιχ ζπρλά φηη ζπληζηά ην νξφζεκν αλάκεζα ζηηο δχν πεξηφδνπο, δελ είλαη πεηζηηθφ λα ππνζέζνπκε φηη ζπληζηά ηαπηφρξνλα θαη ηελ αηηία ησλ αιιαγψλ. Ζ έκθαζε κάιηζηα πξέπεη λα ηνπνζεηεζεί ζηνλ πιεζπληηθφ ηεο ιέμεο: αιιαγέο. Έλα πξψην θαηλφκελν είλαη ε κείσζε ηνπ εηδηθνχ βάξνπο ηεο βηνκεραλίαο ζην ΑΔΠ ησλ ρσξψλ ηεο Γχζεο, κε ηαπηφρξνλε αχμεζε ησλ ππεξεζηψλ. Έλα δεχηεξν είλαη κεγάιεο κεηαβνιέο ζηα θαηαλαισηηθά πξφηππα, πνπ ππνλνκεχνπλ ην κνληέιν ηεο καδηθήο παξαγσγήο ηππνπνηεκέλσλ πξντφλησλ. Όιν θαη πεξηζζφηεξν, εκπνξηθή επηηπρία γηα κηα επηρείξεζε ζεκαίλεη δπλαηφηεηα πξνζπέιαζεο πνιιψλ θαη δηαθνξεηηθψλ 9

14 λεζίδσλ αγνξάο θαη ε πξνζθνξά κηαο γθάκαο πξντφλησλ πνπ απεπζχλνληαη ζε θνηλσληθέο νκάδεο κε πνιχ δηαθνξεηηθά ραξαθηεξηζηηθά. Αιιά ε πην ζεκαληηθή αιιαγή είλαη φηη ε κηθξή θαη κεζαία επηρείξεζε αξρίδεη θαη θάλεη θαη πάιη δπλακηθά ηελ εκθάληζή ηεο, είηε πξνκεζεχνληαο ηνπο ηειηθνχο θαηαλαισηέο ζε εμεηδηθεπκέλεο αγνξέο, είηε πξνκεζεχνληαο άιιεο επηρεηξήζεηο κε εμεηδηθεπκέλα ελδηάκεζα αγαζά. Καη, πάλσ απ φια, φιεο απηέο νη αιιαγέο ζπκβαίλνπλ ηαπηφρξνλα κε κηα ζεκαληηθφηαηε ηερλνινγηθή αιιαγή: ηελ ηεξάζηηα αλάπηπμε ηεο πιεξνθνξηθήο θαη ησλ ηειεπηθνηλσληψλ πνπ έθεξε ηελ παγθφζκηα θνηλσλία ζηελ ςεθηαθή επνρή (ΥΟΤΜΑΝΗΓΖ, Θ.,1980; ΓΟΤΚΑ, Γ.,2004). Απηέο νη αιιαγέο θνξπθψλνληαη θαηά ηε δεθαεηία ηνπ 90, μαλαθέξλνληαο έηζη δξακαηηθά ζην πξνζθήλην ηελ έλλνηα ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο, γηα δχν θπξίσο ιφγνπο. Απφ ηε κηα πιεπξά, ε θαηάξξεπζε ησλ θαζεζηψησλ πνπ βαζίδνληαλ ζηνλ απφιπην θεληξηθφ ζρεδηαζκφ ηεο νηθνλνκίαο αλέδεηρλε ηα αδηέμνδα ελφο ζπζηήκαηνο πνπ απαγνξεχεη ηελ επηρεηξεκαηηθφηεηα. Απφ ηελ άιιε, ε νηθνλνκηθή αλάπηπμε απηήο ηεο πεξηφδνπ βαζηδφηαλ ζε κεγάιν βαζκφ ζηε δπλακηθή εμέιημε θαη εκπνξεπκαηνπνίεζε ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ πιεξνθνξηθήο θαη ηειεπηθνηλσληψλ, πνπ ζπλήζσο γηλφηαλ ζηα πιαίζηα κηθξψλ αιιά δπλακηθψλ λέσλ επηρεηξήζεσλ αληί ησλ βηνκεραληθψλ δεηλνζαχξσλ πνπ γλψξηδε ν θφζκνο. Δίλαη αθξηβψο απηέο νη αιιαγέο πνπ άλνημαλ ηε ζπδήηεζε πνπ ζπλερίδεηαη αθφκα πεξί «λέαο νηθνλνκίαο», ην θαηά πφζνλ δειαδή ν θφζκνο έρεη ήδε πεξάζεη ζε έλα λέν κνληέιν νξγάλσζεο ηεο παξαγσγήο, ζην νπνίν ε γλψζε απνηειεί ηνλ ζεκαληηθφηεξν ζπληειεζηή παξαγσγήο. 1.4 Γεκφζηεο πνιηηηθέο γηα ηελ επηρεηξεκαηηθφηεηα Ζ επηρεηξεκαηηθφηεηα, ππφ ηελ επξεία έλλνηα είλαη λννηξνπία, έλα απφ ηα ζεκειηψδε ζηνηρεία πνπ ζπλζέηνπλ θαη ραξαθηεξίδνπλ ην θπξίαξρν ζχζηεκα αμηψλ κηαο θνηλσλίαο, φπσο απηφ έρεη δηακνξθσζεί απφ ηελ ηζηνξία θαη ηνλ πνιηηηζκφ ηεο. Απνδίδεη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ζπιινγηθνί θνξείο θαη πνιίηεο αληηιακβάλνληαη ην (θνηλσληθφ, πνιηηηθφ θαη θπζηθφ) πεξηβάιινλ θαη αμηνινγνχλ ηνπο πεξηνξηζκνχο πνπ επηβάιινληαη θαη ηηο επθαηξίεο πνπ δεκηνπξγνχληαη. Απνδίδεη επίζεο ηελ πξφζεζε θαη ηθαλφηεηά ηνπο (ζηηο εθάζηνηε ζπλζήθεο) λα αλαιάβνπλ πξσηνβνπιίεο, λα αμηνπνηήζνπλ ηελ ππάξρνπζα ηερληθή γλψζε θαη εκπεηξία, λα δηαρεηξηζηνχλ ηνπο 10

15 δηαζέζηκνπο (θπζηθνχο θαη αλζξψπηλνπο) πφξνπο θαη ηνπο φπνηνπο θηλδχλνπο, γηα λα πεηχρνπλ ηνπο ζηφρνπο ηνπο (άκεζνπο ή καθξνπξφζεζκνπο, ζπιινγηθνχο ή αηνκηθνχο), ρσξίο νη πξσηνβνπιίεο απηέο λα θαηαιήγνπλ θαη αλάγθελ ζε επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηφηεηα. Ζ επηρεηξεκαηηθφηεηα ππφ ηε ζηελή έλλνηα, πνπ εθδειψλεηαη κε κνξθή ζπκβαηηθήο επηρεηξεκαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο, έρεη ζρέζε κε ηελ πξφζεζε θαη ηελ ηθαλφηεηα ησλ αλζξψπσλ λα δξαζηεξηνπνηεζνχλ ζηελ νηθνλνκία ηεο αγνξάο, κφλνη ηνπο ή ζην πιαίζην ελφο νξγαληζκνχ, λα αλαγλσξίζνπλ αλάγθεο θαη επνκέλσο επθαηξίεο, λα ηηο εθκεηαιιεπηνχλ αμηνπνηψληαο πφξνπο θαη γλψζεηο, γηα λα δεκηνπξγήζνπλ πξφζζεηε αμία θαη λα επηηχρνπλ ηειηθά νηθνλνκηθφ φθεινο. ην πιαίζην απηφ, ε επηρεηξεκαηηθφηεηα κπνξεί λα ζπλδέεηαη κε ηελ πεξαηηέξσ αλάπηπμε πθηζηάκελεο επηρείξεζεο ή κε ηε δεκηνπξγία κηαο λέαο επηρείξεζεο, νπφηε, κε ειάρηζηεο εμαηξέζεηο, είλαη ζπλπθαζκέλε κε ηελ ίδξπζε ή/θαη επέθηαζε κηθξνκεζαίσλ επηρεηξήζεσλ. Απφ ηνλ 19 ν αηψλα θαη κέρξη ην ηειεπηαίν ηέηαξην ηνπ 20 νπ αηψλα, ήηαλ δηάρπηε ε πεπνίζεζε φηη νη κεγάιεο επηρεηξήζεηο ζα θπξηαξρήζνπλ. Ζ πεπνίζεζε απηή ζεκειηψζεθε ζηε δπλαηφηεηα ησλ κεγάισλ επηρεηξήζεσλ λα αμηνπνηήζνπλ ηελ ηερλνινγηθή γλψζε θαη λα επηηχρνπλ νηθνλνκίεο θιίκαθαο ζηε βάζε κηαο επηζηεκνληθήο θαη απζηεξά ηεξαξρηθήο νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο. Πξάγκαηη, ηηο δεθαεηίεο ηνπ 1960 θαη 1970 ήηαλ εκθαλήο ε θπξηαξρία ησλ κεγάισλ επηρεηξήζεσλ. Παξά ηαχηα, κε ηε κεγάιε θξίζε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1970, ε ηάζε θαίλεηαη λα αληηζηξέθεηαη. Σν ηειεπηαίν ηέηαξην ηνπ 20 νπ αηψλα εμειίζζνληαη ξαγδαία νη λέεο ηερλνινγίεο δεκηνπξγψληαο λέα αγνξέο πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ, πξνσζείηαη εληππσζηαθά ε δηεζλνπνίεζε ηεο νηθνλνκίαο θαη ηεο ηερλνινγίαο ελψ επηηαρχλεηαη ε δηεχξπλζε, απειεπζέξσζε θαη ελνπνίεζε ηεο εζσηεξηθήο αγνξάο ηεο ΔΔ. Οη κεγάιεο επηρεηξήζεηο άξρηζαλ λα αλαδηνξγαλψλνληαη πεξηνξίδνληαο ηα κεγάια θαη δπζιεηηνπξγηθά κεγέζε, δηακνξθψλνπλ πην νξηδφληηα θαη επέιηθηα νξγαλσηηθά ζρήκαηα, δίλνπλ κεγαιχηεξε έκθαζε ζηνλ αλζξψπηλν παξάγνληα θαη ζηε γλψζε θαη αλαζέηνπλ πνιιέο απφ ηηο παξαδνζηαθέο ιεηηνπξγίεο ηνπο ζε ηξίηνπο. 11

16 Οη δηαξζξσηηθέο απηέο κεηαβνιέο, δηεπξχλνπλ ην δσηηθφ ρψξν ησλ ΜΜΔ. Έηζη, ηελ πεξίνδν ν αξηζκφο ησλ ΜΜΔ ζηηο ρψξεο ηνπ ΟΟΑ απμήζεθε απφ 29 ζε 45 εθαηνκκχξηα. Παξά ην γεγνλφο φηη νη επξσπατθέο ζηαηηζηηθέο δελ είλαη αθφκα πιήξσο ελαξκνληζκέλεο, νχηε απνιχησο αθξηβείο, εθηηκάηαη φηη ζηελ ΔΔ (ησλ 15) ππάξρνπλ πεξίπνπ 19 εθαηνκκχξηα επηρεηξήζεηο, απφ ηηο νπνίεο πάλσ απφ ην 99% είλαη ΜΜΔ. Οη επξσπατθέο ΜΜΔ είλαη ζπγθξηηηθά κηθξέο θαη απαζρνινχλ θαηά κέζν φξν 6 άηνκα (10 ζηελ Ηαπσλία, 19 ζηηο ΖΠΑ). Έρνπλ φκσο κεγάιν εηδηθφ βάξνο γηα ηελ επξσπατθή νηθνλνκία θαη θνηλσλία: παξάγνληαο ην 60% ηεο εγρψξηαο πξνζηηζέκελεο αμίαο θαη απαζρνιψληαο ην 67% ησλ εξγαδνκέλσλ (46% ζηηο ΖΠΑ, 33% ζηελ Ηαπσλία). 12

17 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 2 ν Έλλνηα θαη πεξηερφκελν ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο 2.1 Η έλλνηα ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο Ζ επηρεηξεκαηηθφηεηα πξνέξρεηαη απφ ην ξήκα επηρεηξψ πνπ ζεκαίλεη ελεξγψ κε ζπγθεθξηκέλν ζηφρν. Ωο επηρεηξεκαηηθφηεηα νξίδεηαη ε αλάιεςε θάζε νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο απφ έλα άηνκν ή κηα ζπλεξγαδφκελε νκάδα αηφκσλ, κε ζηφρν ηελ εμαζθάιηζε ηδησηηθνχ θέξδνπο, ζπκβάιινληαο ηαπηφρξνλα κε ηνλ ηξφπν απηφ, ζηελ ελίζρπζε ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο ηεο νηθνλνκίαο ηεο θάζε ρψξαο, ζηελ αχμεζε ηεο απαζρφιεζεο θαη ζηε ζπλνιηθφηεξε νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή αλάπηπμε. Ζ επηηπρεκέλε επηρεηξεκαηηθφηεηα «επηβξαβεχεηαη» απφ ην θέξδνο, αληίζεηα ε απνηπρεκέλε επηρεηξεκαηηθφηεηα «ηηκσξείηαη» απφ ηε δεκία. Ζ έλλνηα ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο πεξηιακβάλεη θαηά θχξην ιφγν ηε δξαζηεξηνπνίεζε θαη ηελ ηθαλφηεηα ησλ αηφκσλ λα αλαγλσξίδνπλ ηηο επθαηξίεο θαη λα ηηο αμηνπνηνχλ, πξνθείκελνπ λα επηηεπρζεί νηθνλνκηθφ φθεινο, ρσξίο λα ππάξρεη αβεβαηφηεηα γηα ην ηειηθφ απνηέιεζκα. Ζ δεκηνπξγηθφηεηα, ν δπλακηζκφο ην θαηλνηφκν πλεχκα, ε ζπλέπεηα ε αμηνπηζηία, ην αίζζεκα ηεο επζχλεο, ην ζάξξνο αλάιεςεο θηλδχλσλ, ε ηθαλφηεηα δηαρείξηζεο απξφβιεπησλ παξαγφλησλ αιιά θχξηα θαη πξσηαξρηθά ε γλψζε απνηεινχλ αλακθηζβήηεηα ηα θχξηα ζηνηρεία ηεο έλλνηαο ηνπ επηρεηξείλ. Σέινο, ε έλλνηα ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο ή αιιηψο επηρεηξεκαηηθήο πξσηνβνπιίαο, ρξεζηκνπνηείηαη θαηά θφξνλ γηα ηηο αλαιχζεηο ηεο ιεηηνπξγίαο ηεο επηρείξεζεο θαη δελ έρεη ιάβεη έλα αθξηβέο πεξηερφκελν θνηλά απνδεθηφ. 2.2 Η επηρεηξεκαηηθφηεηα σο ζπληειεζηήο παξαγσγήο Όπσο είλαη γλσζηφ απφ ηελ Οηθνλνκηθή Θεσξεία, νη ζπληειεζηέο παξαγσγήο ζε έλα νηθνλνκηθφ πεξηβάιινλ είλαη ηξεηο: ην έδαθνο, ε εξγαζία θαη ην θεθαιαίν. Αλαιπηηθφηεξα: 13

18 ην έδαθορ (γε). Ο ζπληειεζηήο «έδαθνο» πεξηιακβάλεη φινπο ηνπο θπζηθνχο πφξνπο νη νπνίνη είλαη δηαζέζηκνη ζηελ επηθάλεηα ή ζην ππέδαθνο ηεο γεο (π.ρ. αέξαο, λεξφ, πεηξέιαην θ.ιπ.).ζ γε ζηελ νπνία έρεη εγθαηαζηαζεί κία βηνκεραληθή κνλάδα, ε θαιιηεξγνχκελε γε, απνηεινχλ παξαδείγκαηα ηνπ ζπληειεζηή «έδαθνο». ε επγαζία. Ο ζπληειεζηήο «εξγαζία» πεξηιακβάλεη ηελ θαηαβνιή ηεο αλζξψπηλεο δξαζηεξηφηεηαο, ζσκαηηθήο θαη πλεπκαηηθήο, γηα ηελ παξαγσγή ελφο πξντφληνο. Ζ εξγαζία πνπ πξνζθέξνπλ νη εξγαδφκελνη κπνξεί λα είλαη είηε πιήξνπο απαζρφιεζεο (πιήξεο απαζρφιεζε ζεσξείηαη ην νθηάσξν) είηε κεξηθήο απαζρφιεζεο (ιηγφηεξεο ψξεο απαζρφιεζεο, κε ρακειφηεξν εηζφδεκα). Δπίζεο, αλάινγα κε ην είδνο ηεο απαζρφιεζεο, ν εξγαδφκελνο πξνζθέξεη ηερληθή εξγαζία ή απαζρφιεζε ζε ζέκαηα δηνίθεζεο. ην κεθάλαιο. Ο ζπληειεζηήο «θεθάιαην» πεξηιακβάλεη αθ ελφο φια εθείλα ηα αγαζά (κεραλήκαηα, εμνπιηζκφ, εξγαιεία θαη άιια πξντφληα) πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ηελ παξαγσγή άιισλ πξντφλησλ. Δπίζεο, πεξηιακβάλεη ηα απαξαίηεηα θεθάιαηα γηα ηελ θάιπςε ησλ εμφδσλ πνπ απαηηνχληαη γηα ηελ παξαγσγή ησλ πξντφλησλ. Σα γεσξγηθά κεραλήκαηα πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζηε γεσξγηθή παξαγσγή, ηα κεραλήκαηα ελφο εξγνζηαζίνπ, νη δαπάλεο πνπ απαηηνχληαη γηα λα ρξεκαηνδνηεζεί ε αγνξά πξψησλ πιψλ, απνηεινχλ παξαδείγκαηα ηνπ ζπληειεζηή «θεθάιαην». Σαπηφρξνλα κηα εηδηθή κνξθή θεθαιαίνπ, ην αλζξψπηλν θεθαιαίν είλαη ελζσκαησκέλν ζηελ εξγαζία θαη ζπλίζηαηαη γηα ηελ απφθηεζε νξηζκέλσλ ραξαθηεξηζηηθψλ, ηα νπνία είλαη ρξήζηκα γηα ηελ παξαγσγή, θαη ην νπνίν απνθηάηαη κε ηελ εθπαίδεπζε θαη ηελ εμεηδίθεπζε. Δπηπιένλ ππάξρεη, κηα εηδηθή κνξθή εξγαζίαο πνπ γηα πνιινχο νηθνλνκνιφγνπο είλαη έλαο μερσξηζηφο παξαγσγηθφο ζπληειεζηήο. Ζ εηδηθή απηή κνξθή εξγαζίαο ιέγεηαη επηρεηξεκαηηθφηεηα. Ζ έλλνηα ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο σο παξαγσγηθνχ ζπληειεζηή πεξηιακβάλεη ηξία απιά ζηνηρεία: 14

19 Πξψηνλ, ε επηρεηξεκαηηθφηεηα πεξηιακβάλεη ηελ πξσηνβνπιία γηα ηελ έλαξμε κηαο παξαγσγηθήο δηαδηθαζίαο κε ην ζπληνληζκφ ηεο εξγαζίαο, θπζηθψλ πφξσλ θαη θεθαιαίνπ θαη ηε εμεχξεζε ηνπ ρξεκαηηθνχ θεθαιαίνπ πνπ είλαη απαξαίηεην Γεχηεξνλ, ε επηρεηξεκαηηθφηεηα πεξηιακβάλεη ηελ πξσηνβνπιία εηζαγσγήο θαηλνηνκηψλ ζηελ παξαγσγή. (π.ρ. ζην ζρήκα ηνπ πξντφληνο ή ζηνλ ηξφπν πψιεζεο) Σξίηνλ ε επηρεηξεκαηηθφηεηα πεξηιακβάλεη ηελ αλάιεςε ηνπ θηλδχλνπ ηεο νηθνλνκηθήο απνηπρίαο. ηελ ειεχζεξε θαπηηαιηζηηθή νηθνλνκία δελ ππάξρεη εγγχεζε φηη κηα επηρείξεζε ζα επηηχρεη θέξδε. Ζ έλαξμε κηαο λέαο παξαγσγηθήο δξαζηεξηφηεηαο ή εηζαγσγή ελφο λένπ πξντφληνο ή ην άλνηγκα ζε κηα λέα αγνξά κπνξεί λα θέξεη κεγάια θέξδε, κπνξεί φκσο λα θέξεη θαη κεγάιεο δεκηέο. 2.3 Ο ξφινο ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο ζε κηα νηθνλνκία Ζ επηρεηξεκαηηθφηεηα σο ηέηαξηνο ζπληειεζηήο ζπκβάιιεη ζηελ ελίζρπζε ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο ηεο νηθνλνκίαο ηεο θάζε ρψξαο, ζηελ αχμεζε ηεο απαζρφιεζεο θαη ζηε ζπλνιηθφηεξε νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή αλάπηπμε. Ζ επηρεηξεκαηηθφηεηα, φπσο επίζεο ε δηεχξπλζε ηεο παξαγσγηθήο βάζεο, απνηεινχλ ηηο θχξηεο ζπληζηψζεο γηα ηελ επίηεπμε κίαο βηψζηκεο εγρψξηαο νηθνλνκίαο πνπ ζα είλαη ηθαλή λα αληαπεμέιζεη ζηνλ δηεζλή νηθνλνκηθφ αληαγσληζκφ. πεξηιακβάλεη: Ζ ζηξαηεγηθή γηα ηελ ζηήξημε θαη αλάπηπμε ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο Σελ ελίζρπζε ησλ αληαγσληζηηθψλ ηθαλνηήησλ ησλ επηρεηξήζεσλ πνπ ήδε ιεηηνπξγνχλ 15

20 Σε δεκηνπξγία λέσλ επηρεηξήζεσλ πνπ ζα αμηνπνηνχλ ην ζχλνιν ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ θαη θαηλνηνκηψλ θαη ζα εθκεηαιιεχνληαη ηηο δπλαηφηεηεο ηεο θνηλσλίαο ηεο πιεξνθνξίαο θαη ηεο γλψζεο Σελ αλαδηάξζξσζε ηνκέσλ θαη θιάδσλ ηεο βηνκεραληθήο παξαγσγήο θαη ηνπ ηξηηνγελή ηνκέα ησλ ππεξεζηψλ Σελ αχμεζε ησλ ζέζεσλ απαζρφιεζεο Σελ επίηεπμε πεξηθεξεηαθήο αλάπηπμεο κε παξάιιειε ζπκβνιή ζηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο (Ησαλλίδο. & Καξαγηάλλεο Γ. SEC, 2000). Ζ χπαξμε αβεβαηφηεηαο σο πξνο ηελ ηειηθή έθβαζε ηεο πξνζπάζεηαο εηζάγεη θαη ηνλ θίλδπλν απνηπρίαο. Οη ζηφρνη ελεξγνπνίεζεο ηνπ επηρεηξεκαηία κπνξεί λα είλαη αξθεηνί. Ο ζεκαληηθφηεξνο απφ απηνχο είλαη ν ζηφρνο ηεο κεγηζηνπνίεζεο ησλ θεξδψλ ηνπ απφ ηελ επηρεηξεκαηηθή πξνζπάζεηα. Τπάξρνπλ φκσο θαη άιινη ζηφρνη πνπ κπνξεί λα έρεη έλαο επηρεηξεκαηίαο φπσο ε δεκηνπξγία, ε θνηλσληθή πξνβνιή, ε εμαζθάιηζε εξγαζίαο θ.ιπ. 2.4 Δθπαίδεπζε θαη Δπηρεηξεκαηηθφηεηα Ζ επηρεηξεκαηηθφηεηα φπσο απηή νξίδεηαη απφ ηελ ΔΔ πεξηθιείεη ηε δξαζηεξηνπνίεζε θαη φρη ηελ ηθαλφηεηα πνπ έρεη έλα άηνκν, κεκνλσκέλα ή ζην πιαίζην ελφο νξγαληζκνχ, λα αλαγλσξίζεη ηηο επθαηξίεο θαη λα ηηο εθκεηαιιεχεηαη πξνθεηκέλνπ λα έρεη πξνζηηζέκελε αμία. Ζ επηρεηξεκαηηθφηεηα είλαη λννηξνπία, ηξφπνο δεκηνπξγίαο δξαζηεξηφηεηαο, κέζσ ηνπ ζπλδπαζκνχ αλάιεςεο θηλδχλνπ, ηεο δεκηνπξγηθφηεηαο θαη ηεο θαηλνηνκίαο, κε ηε ρξεζηή δηαρείξηζε θαη ηθαλφηεηα πξνζαξκνγήο. Σα απνηειέζκαηα ηεο επηρεηξεκαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο είλαη ε παξαγσγή πινχηνπ, ζέζεσλ εξγαζίαο Κνηλσληθή θαη νηθνλνκηθή ζπλνρή θαη πνηθηιία επηινγψλ γηα ηνπο θαηαλαισηέο. Οη θαλφλεο νη νπνίνη θαζνξίδνπλ ηε βησζηκφηεηα κηαο επηρείξεζεο πξέπεη λα αληαπνθξίλνληαη ζε θάπνηεο ζηαζεξέο πνπ πξέπεη λα 16

21 ιακβάλνληαη ππφςε απφ ηνπο ππνςήθηνπο επηρεηξεκαηίεο. Σέηνηεο αμίεο είλαη ε Κνηλσληθή επηρεηξεκαηηθφηεηα θαη ε εηαηξηθή Κνηλσληθή επζχλε. Κνηλσληθή επηρεηξεκαηηθφηεηα είλαη ν ππξήλαο ηεο εμέιημεο ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο θαη ηεο επδαηκνλίαο, είλαη ν θαηαιχηεο ηεο πλεπκαηηθήο αλφξζσζεο θαη ηεο αηψληαο εμέιημεο, πνπ θέξλεη λέεο κεζφδνπο επηρεηξεκαηηθφηεηαο, βαζηδφκελεο πάλσ ζε δεκνθξαηηθέο αμίεο ηεο ελνπνηεκέλεο Δπξψπεο θαη ηελ παξάδνζε ηεο αζηηθήο θνηλσλίαο, εκπινπηίδνληαο θαηά ζπλέπεηα ην επξσπατθφ θνηλσληθφ κνληέιν. Ζ έλλνηα ηεο εηαηξηθήο θνηλσληθήο επζχλεο απνηειεί ην δίαπιν κέζα απφ ηνλ νπνίν πεξλνχλ νη ζηφρνη ηεο ζηξαηεγηθήο ηεο Ληζζαβφλαο γηα αληαγσληζηηθφηεξε νηθνλνκία ηεο γλψζεο, γηα βηψζηκε νηθνλνκηθή αλάπηπμε θαη γηα θαιχηεξε θνηλσληθή ζπλνρή. ην ζχγρξνλν επηρεηξείλ ελζσκαηψλεηαη ε ππεχζπλε ζπκπεξηθνξά ζε φινπο ηνπο ηνκείο, γηαηί κνλφ απηή νδεγεί ζε βηψζηκε επηρεηξεκαηηθή επηηπρία. 2.5 Παηδεία θαη επηρεηξείλ Ση είλαη, φκσο, ην επηρεηξεκαηηθφ πλεχκα θαη πσο κπνξεί λα αλαπηπρζεί? Ο κεγάινο Απζηξηαθφο νηθνλνκνιφγνο Γηφδεθ νπκπέξηεξ ( ), ζην κλεκεηψδεο βηβιίν ηνπ νζηαιηζκφο, Καπηηαιηζκφο θαη Γεκνθξαηία, άθελε λα ππνλνεζεί φηη ην επηρεηξεκαηηθφ πλεχκα δελ είλαη νχηε επηζηήκε, νχηε ηέρλε, νχηε πξνδηάζεζε γηα εθκεηάιιεπζε ησλ άιισλ. Δίλαη κηα δηαλνεηηθή, πξσηίζησο, πξνδηάζεζε, ε νπνία ζπλδπάδεη ηελ αλάιεςε επελδπηηθψλ θηλδχλσλ κε ηελ νξζνινγηθή αμηνπνίεζε γλψζεσλ θαη παξαηεξήζεσλ14. Ζ εθπαίδεπζε γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ επηρεηξεκαηηθνχ πλεχκαηνο απνηειεί έλαλ αθφκα παξάγνληα πνπ ζπκβάιιεη πξνο κηα δπλακηθφηεξε επηρεηξεκαηηθή παξάδνζε. Οη γεληθέο γλψζεηο ζρεηηθά κε ηηο επηρεηξήζεηο θαη ην επηρεηξεκαηηθφ πλεχκα πξέπεη λα δηδάζθνληαη κε ηνλ θαηάιιειν ηξφπν ηφζν ζηελ πξσηνβάζκηα θαη δεπηεξνβάζκηα φζν θαη ζηελ ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε. Σν εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα κπνξεί λα πξνζθέξεη ηφζν δεμηφηεηεο φζν θαη ην θαηάιιειν πεξηβάιινλ γηα ηελ αλάπηπμε ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο θαη ηελ 17

22 ελδπλάκσζε θαη θαηαμίσζε ηνπ επηρεηξεκαηηθνχ ξφινπ. Δπεηδή ηφζν ε πξνζσπηθφηεηα θαη νη δηνηθεηηθέο δεμηφηεηεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ επηρεηξεκαηηθφηεηα πξέπεη λα δηδάζθνληαη απφ πνιχ λσξίο θαη λα ζπλερίδνληαη ζε πάλε παλεπηζηεκηαθφ επίπεδν, ζην νπνίν πξέπεη λα δίλεηαη ηδηαίηεξε βαξχηεηα ζηελ απφθηεζε δηνηθεηηθψλ ηθαλνηήησλ. Οη δηαδηθαζίεο ηεο κάζεζεο πξέπεη λα ιεηηνπξγνχλ σο εθαιηήξηα πνπ αλαλεψλνπλ ηα θίλεηξα γηα κάζεζε θαη νδεγνχλ ζε κηα ζεηξά λέσλ επηινγψλ. Γηα ην ιφγν απηφ, είλαη απαξαίηεην λα δηεπθνιπλζεί ε πξφζβαζε ησλ λέσλ ζηελ επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηφηεηα κέζσ: κείσζεο/ εμάιεηςεο ηπρφλ πξνζθνκκάησλ ζηνλ ηνκέα ηνπ δηνηθεηηθνχ θαη θνξνινγηθνχ βάξνπο, ζηνπο δεκνζηνλνκηθνχο θαη ρξεκαηννηθνλνκηθνχο θαλφλεο, ηα νπνία ελδέρεηαη λα παξαθσιχνπλ ηελ απηφαπαζρφιεζε θαη ηε δεκηνπξγία κηθξψλ επηρεηξήζεσλ ζηα λεαξά άηνκα.. Οη λένη πξέπεη λα αλαπηχμνπλ πεξηζζφηεξν ην επηρεηξεκαηηθφ πλεχκα θαη λα ιάβνπλ ηελ θαηάιιειε ζηήξημε, απφ θνηλνχ κε ηνπο εθπαηδεπηέο ηνπο, γηα ηελ αλάπηπμε επηρεηξεκαηηθψλ πξσηνβνπιηψλ. Ζ επέλδπζε ζηε λενιαία ζεκαίλεη επέλδπζε ζε απηφ πνπ απνηειεί ηνλ πινχην ησλ θνηλσληψλ καο, ησλ ζεκεξηλψλ θαη ησλ απξηαλψλ. Πξφθεηηαη ζπλεπψο γηα έλα απφ ηα θιεηδηά ηεο επηηπρίαο ηνπ πνιηηηθνχ ζηφρνπ πνπ θαζνξίζηεθε απφ ην Δπξσπατθφ πκβνχιην ζηε Ληζζαβφλα, δειαδή λα θαηαζηεί ε Δπξψπε «ε πην αληαγσληζηηθή θαη ε πην δπλακηθή νηθνλνκία ηεο γλψζε ζηνλ θφζκν». Ζ δεκηνπξγία κηαο θνηλσλίαο πνπ επλνεί ηελ επηρεηξεκαηηθφηεηα, πξνυπνζέηεη ηε ζπλδξνκή φισλ. Οη επηρεηξεκαηηθέο δεμηφηεηεο θαη ε επηρεηξεκαηηθή ζπκπεξηθνξά πξνζθέξνπλ δηάθνξα νθέιε ζηελ θνηλσλία πνπ ππεξβαίλνπλ ην απζηεξφ πιαίζην ηεο επηρεηξεκαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο. 2.6 Η έλλνηα ηεο επηρείξεζεο Καηά ηνλ Gutenberg θπξηφηεξα ζπλζεηηθά ζηνηρεία ηεο έλλνηαο επηρείξεζε απνηεινχλ ην θέξδνο θαη ε απηνλνκία (απηνηέιεηα).ωο επηρείξεζε εθιακβάλεηαη νπνηαδήπνηε νληφηεηα αζθεί νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα, δειαδή παξάγεη αγαζά θαη/ή πξνζθέξεη ππεξεζίεο, ζε ζπγθεθξηκέλε αγνξά, αλεμάξηεηα απφ ηε λνκηθή 18

23 κνξθή ηεο θαη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ρξεκαηνδνηείηαη, κε απψηεξν ζθνπφ ηελ πξαγκαηνπνίεζε ηνπ κέγηζηνπ δπλαηνχ θέξδνπο. Σν θέξδνο απνηειεί ζηφρν ηνπ θνξέα (ηδηνθηήηε) ηεο επηρείξεζεο, ν νπνίνο ηε ρξεζηκνπνηεί σο κέζν γηα πινπνίεζε ηνπ ζηφρνπ ηνπ απηνχ. Ζ πξνζπάζεηα απνηειεζκαηηθνχ ζπλδπαζκνχ ησλ ζπληειεζηψλ ηεο παξαγσγήο εκπεξηέρεη ηνλ θίλδπλν ηεο απνηπρίαο, ε νπνία είλαη δπλαηφλ λα νδεγήζεη ηνλ θνξέα αθφκε θαη ζε απψιεηα ησλ θεθαιαίσλ ηνπ. Γηα ην ιφγν απηφ, ην θέξδνο λνκηκνπνηείηαη ζην πιαίζην ηνπ θεθαιαηνθξαηηθνχ ζπζηήκαηνο σο επηβξάβεπζε ηνπ επηρεηξεκαηία γηα ηνλ θίλδπλν πνπ απηφο αλαιακβάλεη. Με άιια ιφγηα, ε επηρείξεζε ιακβάλεη απηνηειψο απνθάζεηο γηα ην είδνο, ηελ πνζφηεηα θαη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ζα παξάγεη ηα αγαζά έρνληαο επίγλσζε ησλ θηλδχλσλ, θαζψο επίζεο θαη ηεο αβεβαηφηεηαο γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζε ηνπ επηδησθφκελνπ θέξδνπο Με δεδνκέλν φηη ε χπαξμε κηαο επηρείξεζεο είλαη αδηαλφεηε ρσξίο ηελ παξνπζία αλζξψπσλ, επηθξαηεί φιν θαη πεξηζζφηεξν ε αληηκεηψπηζε ηεο σο θνηλσληθνχ-νηθνλνκηθνχ ζπζηήκαηνο Η θηινζνθία ηεο επηρείξεζεο Ωο θηινζνθία θαηαλνείηαη γεληθψο ε πξνζπάζεηα ζπλνιηθήο θαηαλφεζεο ηεο χπαξμεο ηνπ αηφκνπ, δειαδή ε θνζκνζεσξία ηνπ θαη θαηά θαλφλα ρξεζηκνπνηείηαη σο θαηεπζπληήξηνο θάξνο ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ. Ζ επηρεηξεζηαθή θηινζνθία αληηθαηνπηξίδεη, θαηά αληηζηνηρία πξνο ηνλ νξηζκφ απηφ, ηελ εηθφλα ηεο επηρείξεζεο αλαθνξηθά κε ηε ζέζε θαη ηελ απνζηνιή ηεο ζηελ θνηλσλία θαη ζηελ νηθνλνκία θαζψο θαη ζηε ζρέζε ηεο απέλαληη ζην άηνκν. Ζ επηρεηξεζηαθή θηινζνθία σο έθθξαζε ησλ αμηψλ θαη ησλ εζηθψλ πξνηχπσλ πνπ αζπάδεηαη κηα επηρείξεζε ζπγθεθξηκελνπνηείηαη κε ηελ εηαηξηθή θνπιηνχξα θαη ηελ εηαηξηθή ηαπηφηεηα (αθάξαο Κ. & Σζάηζνο Κ ) Ζ ζχιιεςε ηεο ηδέαο ηεο εηαηξηθήο θνπιηνχξαο έρεη αθεηεξία ζην γεγνλφο φηη νη άλζξσπνη αλαδεηνχλ ζην πεξηβάιινλ ηνπο δπλαηφηεηεο ηαχηηζεο κε ζπγθεθξηκέλεο νκάδεο. Με άιια ιφγηα, επηδηψθνπλ ηθαλνπνίεζε ηεο αλάγθεο λα αλήθνπλ θάπνπ. Αμηνπνηψληαο ηε δηαπίζησζε απηή νη ζχγρξνλεο επηρεηξήζεηο 19

24 επηδηψθνπλ ηελ πξφθιεζε, αλάπηπμε θαη απνδνρή απφ ηνπο εξγαδφκελνπο ραξαθηεξηζηηθψλ πνπ ηνπο ππνβνεζνχλ λα ηαπηίδνληαη κε ηελ επηρείξεζε. Με απηφλ ηνλ ηξφπν δηακνξθψλεηαη έλα ζχλνιν αμηψλ θαη πξνηχπσλ πνπ ραξαθηεξίδνπλ ηηο ζηάζεηο, ηε λννηξνπία, ηνλ πξνζαλαηνιηζκφ θαη ην πιαίζην ζπκπεξηθνξάο πνπ επεξεάδεη ηνλ ηξφπν ιήςεο απνθάζεσλ θαη αλάιεςεο δξάζεο θαη είλαη γλσζηφ σο εηαηξηθή θνπιηνχξα. Ζ πεξηγξαθή θαη ε αμηνιφγεζε ηεο εηαηξηθήο θνπιηνχξαο πξαγκαηνπνηείηαη κε δείθηεο πνπ απνηεινχλ έλα ζχζηεκα ζπκβφισλ. ηνηρεία ελφο ηέηνηνπ ζπζηήκαηνο ζπκβφισλ ηεο επηρεηξεζηαθήο θνπιηνχξαο κπνξνχλ λα απνηειέζνπλ νη ηειεηέο (γηνξηέο, επέηεηνη, απνραηξεηηζκνί θ.α.), ε επηρεηξεζηαθή αηκφζθαηξα πνπ βηψλνπλ νη εξγαδφκελνη (επηθνηλσλία ζηνλ εληθφ, ζπλέπεηα, αμηνπηζηία) θαζψο θαη νη πνηθίιεο παξνρέο (πξφζζεηε αζθάιηζε πγείαο-γήξαηνο, ζηγνπξηά γηα ηελ εξγαζηαθή ζέζε, ζπκκεηνρή ζηε δηνίθεζε θαη/ή ζηα θέξδε, παηδηθφο ζηαζκφο θ.α.). Ζ εηαηξηθή ηαπηφηεηα απνηειεί απηνπξνζδηνξηζκφ κηαο ζπγθεθξηκέλεο επηρείξεζεο θαη εθδειψλεηαη σο εληαία εηθφλα παξνπζίαζεο ηεο πξνο ηα έμσ. Σν Μάλαηδκελη κηαο ζπγθεθξηκέλεο επηρείξεζεο νθείιεη λα θαζηεξψζεη θαη λα ζπληεξεί κηα απαξάκηιιε εηθφλα ηεο εηαηξίαο πνπ ζα ηηο πξνζδίδεη ηαπηφηεηα θαη ζα επηηξέπεη ζηνπο εξγαδφκελνπο θαη ζηελ θνηλσλία λα ηελ αληηιακβάλνληαη σο πξνζσπηθφηεηα. Ζ ραξαθηεξηζηηθή πξνζσπηθφηεηα κηαο εηαηξίαο ζπκβάιιεη ψζηε ηδηαίηεξα ζε πεξηφδνπο έληνλνπ αληαγσληζκνχ ε εηαηξία λα μερσξίδεη απφ ηνπο αληαγσληζηέο ηεο. Με απηφ ηνλ ηξφπν πξνθχπηεη έλα ζηξαηεγηθφ αληαγσληζηηθφ πιενλέθηεκα πνπ ππνβνεζεί ηελ επηρείξεζε ζηελ νηθνδφκεζε ζρέζεσλ εκπηζηνζχλεο κε ηνπο πειάηεο. Ζ δεκηνπξγία ηεο εηαηξηθήο ηαπηφηεηαο επηηπγράλεηαη κε ζηξαηεγηθά κέηξα επηθνηλσλίαο (corporate communication), ζπκπεξηθνξάο (corporate behavior) θαη εηθφλαο παξνπζίαζεο (corporate design), πνπ ζπκβνιίδνπλ ηελ ηδηαηηεξφηεηα ηεο εηαηξηθήο θνπιηνχξαο. Σα ζηξαηεγηθά κέηξα επηθνηλσλίαο απνβιέπνπλ ζηελ αλάπηπμε ζπιινγηθήο ζπλείδεζεο ( εκείο ) θαη πεξηιακβάλνπλ δξαζηεξηφηεηεο δηακφξθσζεο θαη παξνπζίαζεο κηαο ζαθψο δνκεκέλεο εηθφλαο ηεο επηρείξεζεο πξνο ηα έμσ (θνηλσλία) αιιά θαη πξνο ηα έζσ (εξγαδφκελνη). Σα ζηξαηεγηθά κέζα ζπκπεξηθνξάο απνηεινχλ ην ζεκαληηθφηεξν εξγαιείν θαη είλαη επίζεο πξνζαλαηνιηζκέλα ζην εζσηεξηθφ θαη ζην εμσηεξηθφ ηεο επηρείξεζεο. Αθνξνχλ ζε ζπγθεθξηκέλεο πνιηηηθέο (πνιηηηθή πεξηβάιινληνο, θνηλσληθή πνιηηηθή, πνιηηηθή 20

25 πιεξνθφξεζεο), ζην πξνζσπηθφ (εληαίνο ηχπνο ζπκπεξηθνξάο ησλ εξγαδνκέλσλ κεηαμχ ηνπο θαη πξνο ηα έμσ) θαη ζηα κέζα καδηθήο ελεκέξσζεο (ζηπι δεκνζίσλ ζρέζεσλ, πξνβνιήο, ζπκπεξηθνξά πξνο δεκνζηνγξάθνπο θ.α.). Σέινο, ηα ζηξαηεγηθά κέηξα εηθφλαο παξνπζίαζεο έρνπλ αληηθείκελν ηελ παξνπζίαζε εληαίαο νπηηθήο εηθφλαο ηεο επηρείξεζεο πξνο ηα έζσ θαη πξνο ηα έμσ. Σα κέηξα απηά πεξηιακβάλνπλ: Γξαθηζηηθή, δηακφξθσζε ηεο εηθφλαο (ηππνγξαθηθφ πιηθφ, πιηθφ παξνπζίαζεο, θαζηέξσζε ρξσκάησλ, ελδπκαζίαο θ.α.). Γηακφξθσζε πξντφληνο (ζπζθεπαζία πξαθηηθή, ρξήζηκε, νηθνινγηθή θ.α.). Αξρηηεθηνληθή δηακφξθσζε ( ρηππεηή -ζχγρξνλε εμσηεξηθή αξρηηεθηνληθή γξακκή θηηξίσλ, εξγνλνκηθή επίπισζε ησλ ρψξσλ εξγαζίαο θ.α 1,5, Καηεγνξίεο Δπηρεηξήζεσλ Με γλψκνλα ην θξηηήξην θιάδνο δξαζηεξηφηεηαο δηαθξίλνπκε ηξεηο θαηεγνξίεο επηρεηξήζεσλ: α) Δπηρεηξήζεηο ηνπ πξσηνγελνχο ηνκέα παξαγσγήο ε απηέο αλήθνπλ επηρεηξήζεηο πνπ αζρνινχληαη κε ηελ εθκεηάιιεπζε ηνπ ππεδάθνπο, ηελ θαιιηέξγεηα γεσξγηθψλ εδαθψλ θαη ηελ εθκεηάιιεπζε ηνπ ζαιάζζηνπ θαη ππνζαιάζζηνπ θαζψο θαη ηνπ δαζηθνχ πινχηνπ (γεσξγηθέο, θηελνηξνθηθέο, δαζηθέο θ.α.). β) Δπηρεηξήζεηο ηνπ δεπηεξνγελνχο ηνκέα παξαγσγήο Απηέο αλαιακβάλνπλ ηε κεηαπνίεζε ησλ πξντφλησλ ηνπ πξσηνγελνχο ηνκέα θαη ηε κεηαηξνπή ηνπο ζε αγαζά ηειηθήο θαηαλάισζεο. ηελ θαηεγνξία απηή αλήθνπλ νη βηνκεραλίεο θαη νη βηνηερλίεο. 21

26 γ) Δπηρεηξήζεηο ηνπ ηξηηνγελνχο ηνκέα παξαγσγήο Απνζηνιή ησλ επηρεηξήζεσλ ηεο θαηεγνξίαο απηήο είλαη ε δηάζεζε ησλ πξντφλησλ πνπ παξάγνπλ νη επηρεηξήζεηο ησλ δχν θαηεγνξηψλ πνπ πξναλαθέξζεθαλ, θαζψο θαη ε παξνρή ππεξεζηψλ (κεηαθνξηθέο, αζθαιηζηηθέο, ηνπξηζηηθέο θ.α. επηρεηξήζεηο) (αθάξαο θ.ά 2004) Απφ άπνςε κεγέζνπο θαηαηάζζνληαη νη επηρεηξήζεηο ζε δχν θαηεγνξίεο: κηθξέο θαη κεγάιεο, ελψ ζηελ θαζεκεξηλή πξαθηηθή ρξεζηκνπνηείηαη θαη κηα ηξίηε θαηεγνξία, ησλ κεζαίσλ επηρεηξήζεσλ. Μηα ζαθήο νξηνζέηεζε κεηαμχ ησλ θαηεγνξηψλ απηψλ είλαη δχζθνιε θαζψο ηα θξηηήξηα πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ηνλ πξνζδηνξηζκφ ηνπ κεγέζνπο είλαη ζπκβαηηθά θαη πνηθίινπλ αλά πεξίπησζε. χκθσλα κε κηα ηαμηλφκεζε ηεο ΔΔ ην κέγεζνο νξίδεηαη δηαθνξεηηθά ζε θάζε θιάδν επηρεηξήζεσλ (βηνκεραληθέο, εκπνξηθέο, ιηαληθνχ/ρνλδξηθνχ εκπνξίνπ, ππεξεζηψλ θ.α.) θαη πξνθχπηεη απφ έλα ζπλδπαζκφ θξηηεξίσλ. πλήζε θξηηήξηα απνηεινχλ: α) ν αξηζκφο ησλ εξγαδνκέλσλ, β) ην χςνο ηνπ απαζρνινχκελνπ θεθαιαίνπ (ηδίνπ θαη μέλνπ), γ) ν θχθινο εξγαζηψλ, δ) ην παξαγσγηθφ δπλακηθφ, ε) ε έθηαζε ηνπ ρξεζηκνπνηνχκελνπ εδάθνπο θαζψο θαη άιια ηερληθήο θχζεσο θξηηήξηα, φπσο ε ηππνδχλακε ησλ ρξεζηκνπνηνχκελσλ κεραλεκάησλ, ε πνζφηεηα ηεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο πνπ θαηαλαιψλεηαη θ.α. Δίλαη γεληθά παξαδεθηφ φηη θάζε έλα απφ ηα παξαπάλσ θξηηήξηα κφλν ηνπ δελ πξνζθέξεη κέηξν ηθαλφ γηα ηε δηάθξηζε ησλ επηρεηξήζεσλ απφ άπνςε κεγέζνπο, θαζψο π.ρ. κηα επηρείξεζε εληάζεσο εξγαζίαο είλαη δπλαηφλ λα απαζρνιεί κεγάιν αξηζκφ εξγαδνκέλσλ, ελψ κία άιιε κε κηθξφ αξηζκφ εξγαδνκέλσλ λα απαζρνιεί πνιιά θεθάιαηα (επηρείξεζε έληαζεο θεθαιαίνπ) θαη σο εθ ηνχηνπ κε βάζε ην θξηηήξην παξαγσγηθή ηθαλφηεηα λα ππεξέρεη ηεο πξψηεο απφ άπνςε κεγέζνπο. Γηα 22

27 ην ιφγν απηφ απηή ε ηππνινγία ησλ επηρεηξήζεσλ κε θξηηήξην ην κέγεζνο ηνπο επηβάιιεηαη λα πεξηιακβάλεη νκνεηδείο επηρεηξήζεηο θαη λα εμππεξεηεί ην ζπγθεθξηκέλν ζθνπφ γηα ηνλ νπνίν απηή πξαγκαηνπνηείηαη. Πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη αθφκε θαη αλ πιεξνχληαη νη παξαπάλσ δχν πξνυπνζέζεηο είλαη αδχλαην λα δηαζθαιηζηεί θαζνιηθή ηζρχο ηεο δηάθξηζεο ησλ επηρεηξήζεσλ κε θξηηήξην ην κέγεζνο ηνπο. Έηζη, δελ πξέπεη λα εθπιήζζεη ην γεγνλφο φηη νη επηρεηξήζεηο πνπ ζηελ Διιάδα ζεσξνχληαη κεγάιεο είλαη δπλαηφλ ζηηο Ζλσκέλεο Πνιηηείεο θαη ζε άιιεο ρψξεο ηηο ΔΈ λα ραξαθηεξίδνληαη σο κεζαίεο ή θαη σο κηθξέο (αθάξαο Κ. & Σεξδίδεο Κ., 200..) Ωζηφζν, έλα νινθιεξσκέλν θαη νκνηφκνξθν πιαίζην αλαθνξάο γηα ηα πξνγξάκκαηα, ηελ πνιηηηθή θαη ηε λνκνζεζία ηεο ΔΔ πνπ αθνξνχλ ηηο κηθξνκεζαίεο επηρεηξήζεηο (ΜΜΔ) πξνζθέξεη ε ζχζηαζε ηεο Δπηηξνπήο ηεο 3 εο Απξηιίνπ 1996 (96/280/ΔΚ) ζρεηηθά κε ηνλ νξηζκφ ησλ ΜΜΔ. Ο νξηζκφο πνπ δηαηππψλεη ε Δπηηξνπή είλαη απνηέιεζκα ηεο ζχλζεζεο δηαθφξσλ θξηηεξίσλ φπσο: ν αξηζκφο ησλ εξγαδνκέλσλ, ε αλεμαξηεζία ηεο επηρείξεζεο, ν θχθινο εξγαζηψλ θαη ην χςνο ηνπ ηζνινγηζκνχ. χκθσλα κε ηνλ νξηζκφ απηφ γηα λα ζεσξείηαη κηα επηρείξεζε σο ΜΜΔ πξέπεη λα έρεη πεξηζζφηεξνπο απφ 50 θαη ιηγφηεξνπο απφ 250 εξγαδφκελνπο, ν εηήζηνο θχθινο εξγαζηψλ λα κελ είλαη άλσ ησλ 40 εθαηνκκπξίσλ ή ν εηήζην ηζνινγηζκφο ηεο λα κελ ππεξβαίλεη ηα 27 εθαηνκκχξηα. Γηα λα ζεσξείηαη κηθξή κηα επηρείξεζε πξέπεη λα έρεη ιηγφηεξνπο απφ 50 εξγαδφκελνπο, έλαλ θχθιν εξγαζηψλ πνπ λα κελ μεπεξλά ηα 7 εθαηνκκχξηα ή έλα εηήζην ηζνινγηζκφ πνπ λα κελ ππεξβαίλεη ηα 5 εθαηνκκχξηα. Σέινο, σο πνιχ κηθξέο ζεσξνχληαη νη επηρεηξήζεηο πνπ απαζρνινχλ ιηγφηεξνπο απφ 10 εξγαδφκελνπο (θνχληδνο Θ. & ΑΦΑΡΑ, Κ. 2004) Σν άιιν βαζηθφ θξηηήξην ραξαθηεξηζκνχ κηαο επηρείξεζεο σο κεζαίαο ή σο κηθξήο είλαη ε αλεμαξηεζία ηεο (απηνηέιεηα). χκθσλα κε ηε ζχζηαζε ηεο Δπηηξνπήο αλεμάξηεηεο επηρεηξήζεηο είλαη εθείλεο πνπ δελ αλήθνπλ, θαηά πνζνζηφ 25% ή πεξηζζφηεξν ηνπ θεθαιαίνπ ή ησλ δηθαησκάησλ ςήθνπ, ζε κηα επηρείξεζε ή απφ θνηλνχ ζε πεξηζζφηεξεο επηρεηξήζεηο, νη νπνίεο δελ αληαπνθξίλνληαη ζηνπο 23

28 νξηζκνχο ηεο ΜΜΔ ή ηηο κηθξήο επηρείξεζεο (αλάινγα κε ηελ πεξίπησζε). Τπέξβαζε απηνχ ηνπ αλψηαηνπ νξίνπ επηηξέπεηαη ζηηο εμήο δχν πεξηπηψζεηο: Αλ ε θπξηφηεηα ηεο επηρείξεζεο αλήθεη ζε δεκφζηεο εηαηξίεο ζπκκεηνρψλ, ζε εηαηξίεο παξνρήο επηρεηξεκαηηθνχ θεθαιαίνπ ή ζεζκηθνχο επελδπηέο θαη ππφ ηνλ φξν φηη δελ αζθείηαη έιεγρνο νχηε αηνκηθά νχηε απφ θνηλνχ. Αλ ην θεθάιαην είλαη δηαζπαξκέλν θαηά ηέηνην ηξφπν ψζηε λα κελ είλαη δπλαηφλ λα θαζνξηζηεί πνηνο ην θαηέρεη θαη αλ ε επηρείξεζε δειψλεη φηη κπνξεί εχινγα λα ππνζέζεη φηη δελ αλήθεη, θαηά πνζνζηφ 25% ή πεξηζζφηεξν, ζε κία επηρείξεζε ή απφ θνηλνχ ζε πεξηζζφηεξεο επηρεηξήζεηο, νη νπνίεο δελ αληαπνθξίλνληαη ζηνπο νξηζκνχο ηεο ΜΜΔ ή ηεο κηθξήο επηρείξεζεο (αλάινγα κε ηελ πεξίπησζε). ηελ πεξίπησζε ησλ θξαηψλ-κειψλ, ηα φξηα πνπ ππνδεηθλχεη ε ζχζηαζε είλαη ηα αλψηαηα, ιφγσ ησλ κεγάισλ δηαθνξνπνηήζεσλ πνπ ππάξρνπλ κεηαμχ ησλ δηαθφξσλ ρσξψλ, πξνθεηκέλνπ λα ιεθζνχλ ππφςε νη ηνπηθέο θαη πεξηθεξεηαθέο ηδηαηηεξφηεηεο. Δίλαη γεγνλφο, πάλησο, φηη νη κηθξέο επηρεηξήζεηο ππεξέρνπλ ζπληξηπηηθά απφ αξηζκεηηθή άπνςε ησλ κεγάισλ ζηε ρψξα καο ψζηε δηθαηνινγεκέλα λα ραξαθηεξίδνληαη σο ε ξαρνθνθαιηά ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο. Σν θαηλφκελν ηεο αξηζκεηηθήο επηθξάηεζεο ησλ ΜΜΔ κπνξεί λα απνδνζεί κεηαμχ άιισλ θαη ζε πνιπάξηζκα ζπγθξηηηθά πιενλεθηήκαηα ησλ κηθξψλ έλαληη ησλ κεγάισλ επηρεηξήζεσλ, θπξηφηεξα απφ ηα νπνία είλαη: α) Ακεζφηεηα ηεο επηθνηλσλίαο ηνπ ηδηνθηήηε κε ηνπο πειάηεο, πξνκεζεπηέο, εξγαδφκελνπο θαη ε ζπλεπαγφκελε άκεζε θαη ζπλεπψο απνηειεζκαηηθφηεξε επνπηεία ηεο επηρείξεζεο. β) Ζ επειημία ηεο Γηνίθεζεο ζηε ιήςε απνθάζεσλ θαη ζπλεπψο ε ηθαλφηεηα ηεο επηρείξεζεο λα αληαπνθξίλεηαη ηαρχηεξα ζηηο πξνθιήζεηο ηνπ πεξηβάιινληνο. γ) Ζ θαηά θαλφλα επλντθφηεξε θνξνινγηθή κεηαρείξηζε ησλ κηθξψλ 24

29 επηρεηξήζεσλ. Παξ φια ηα πιενλεθηήκαηα πνπ εκθαλίδνπλ νη κηθξέο επηρεηξήζεηο, ε ζπγθέληξσζε (κε ηε κνξθή ζπγρσλεχζεσλ θαη εμαγνξψλ) θαη ε δεκηνπξγία νκίισλ επηρεηξήζεσλ ιακβάλεη κεγάιεο δηαζηάζεηο ζηηο κέξεο καο, γεγνλφο πνπ απνδίδεηαη ζηηο ηάζεηο εμπγίαλζεο ηεο αγνξάο θαη ζηελ πξνζπάζεηα ελίζρπζεο ηεο αληαγσληζηηθήο ηθαλφηεηαο ησλ επηρεηξήζεσλ. Με γλψκνλα ηελ λνκηθή κνξθή ηνπο, νη επηρεηξήζεηο δηαθξίλνληαη ζε α) αηνκηθέο, β) ζε νκφξξπζκεο, γ) ζε εηεξφξξπζκεο, δ) ζε εηαηξίεο πεξηνξηζκέλεο επζχλεο θαη ε) ζε αλψλπκεο. Κάζε λνκηθή κνξθή επηρείξεζεο έρεη εηδηθά ραξαθηεξηζηηθά θαη ε επηινγή ηεο εμππεξεηεί νξηζκέλε νηθνλνκηθή ζθνπηκφηεηα. Αηνκηθή επηρείξεζε: Ζ κνξθή απηή είλαη ηδηαίηεξα δηαδεδνκέλε. Κχξην πιενλέθηεκά ηεο είλαη ε κεγάιε επειημία σο πξνο ηηο επηρεηξεκαηηθέο απνθάζεηο πνπ αθνξνχλ ζην είδνο ηεο δξαζηεξηφηεηαο, ζηελ επηινγή ησλ ηερληθψλ κεζφδσλ θαη, σο έλα βαζκφ, ζην κέγεζνο ηεο παξαγσγήο. Σα πιενλεθηήκαηα απηά είλαη νπζηψδε, θπξίσο γηα ηηο κηθξέο θαη κέζνπ κεγέζνπο αγξνηηθέο, βηνηερληθέο θαη εκπνξηθέο επηρεηξήζεηο, ζηηο νπνίεο ε πξνζσπηθή επίβιεςε θαη πξσηνβνπιία είλαη κεγάιεο ζεκαζίαο. Όηαλ φκσο ην είδνο ηεο δξαζηεξηφηεηαο επηβάιιεη ηελ αλάπηπμε κεγάινπ κεγέζνπο, ηφηε ε εηαηξηθή κνξθή ηεο επηρείξεζεο είλαη ζπρλά ε πην θαηάιιειε. Οκφξξπζκε Δηαηξία (Ο.Δ.): Ζ εηαηξηθή επηρείξεζε αλήθεη ζε δχν ή πεξηζζφηεξα άηνκα, ηνπο εηαίξνπο, πνπ ζπλδένληαη κε εηδηθή ζρέζε κεηαμχ ηνπο, ηελ εηαηξηθή, πνπ θαζνξίδεηαη αλάινγα κε ην είδνο ηεο εηαηξείαο. ηελ νκφξξπζκε, φινη νη εηαίξνη είλαη αιιειέγγπα ππεχζπλνη κε φιε ηνπο ηελ πεξηνπζία γηα ηε δξαζηεξηφηεηα θαη ηα ρξέε ηεο εηαηξείαο. Δπηπιένλ ππφθεηληαη ζε πξνζσπηθή θξάηεζε φηαλ βξίζθνληαη ζε αδπλακία λα εμνθιήζνπλ ηνπο πηζησηέο ηνπο. Δηεξφξξπζκε Δηαηξία (Δ.Δ.): ηελ εηεξφξξπζκε έλαο ηνπιάρηζηνλ εηαίξνο (ν νκφξξπζκνο) είλαη ππεχζπλνο κε φιε ηνπ ηελ πεξηνπζία γηα ηα ρξέε ηεο εηαηξείαο 25