OIKONOMIKO EΛTIO ALPHA BANK ΙΟΥΝΙΟΣ 2003 TEYXOΣ 86

Transcript

1 OIKONOMIKO EΛTIO TPIMHNIAIA EK OΣH THΣ ΙΟΥΝΙΟΣ 2003 TEYXOΣ 86 Η ΑΝΘHΣΗ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΙΚΗΣ ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΗΣΗΣ: ΝΕΑ ΠΡΟΪONTA ΜΕ ΧΑΜΗΛΑ ΕΠΙΤΟΚΙΑ ΓΙΑ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΑ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ... σελ. 3 ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ... σελ. 15 Η ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΤΙΣ ΗΠΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΖΩΝΗ ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΙΑΦΟΡΕΣ ΜΕΤΑΞΥ ΚΕΝΤΡΙΚΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ... σελ. 24 ΒΑΣΙΚΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΜΕΓΕΘΗ... σελ. 32

2 OIKONOMIKO EΛTIO ΙΟΥΝΙΟΣ 2003 TEYXOΣ 86 Tο Oικονοµικό ελτίο, πέραν του πληροφοριακού χαρακτήρος του, αποβλέπει στη συµβολή της Alpha Bank σε επίκαιρους οικονοµικούς προβλη- µατισµούς. Tα κείµενά του συντάσσονται κατά κανόνα από τα στελέχη της ιευθύνσεως Oικονοµικών Mελετών της Tραπέζης. Eπιτρέπεται η αναδηµοσίευση µε την παράκληση να αναφέρεται η πηγή και να στέλνονται στον εκδότη τα σχετικά δηµοσιεύµατα. Tριµηνιαία Έκδοση της Alpha Bank A.E. Yπεύθυνος σύµφωνα µε το Nόµο: M. E. Mασουράκης Σταδίου 40, AΘHNAI Eπιµέλεια / Παραγωγή: MetaDesign 2 OIKONOMIKO E TIO

3 H A H ƒ π à ª : ƒ ª à ª π π π π Àƒπ π πã πƒ π Εισαγωγή Η ένταξη της Ελλάδος στη Ζώνη του Ευρώ (ΖτΕ) συνοδεύτηκε από την αποκλιµάκωση των επιτοκίων στο πλαίσιο της σύγκλισης των µακροοικονοµικών µεγεθών στα αντίστοιχα της ΖτΕ. Έως το τέλος του 2000 τα επιτόκια καταθέσεων και χορηγήσεων καθορίζονταν σε µεγάλο βαθµό µε βάση τα επιτόκια παρέµβασης της Τραπέζης της Ελλάδος, τα οποία µε τη σειρά τους προσδιορίζονταν µε βάση τα µακροοικονοµικά δεδοµένα, τους ισχύοντες κινδύνους αγοράς και τις ανάγκες της οικονοµίας. Για το λόγο αυτό το ύψος των επιτοκίων χορηγήσεων παρέµενε σε υψηλότερο επίπεδο σε σύγκριση µε τα επιτόκια που ίσχυαν στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές οικονοµίες (βλέπε το ιάγραµµα 1). IA PAMMA 1 EÍ ÏÈÍË ÙˆÓ Ú appleúfiıâûìˆó ÂappleÈÙÔÎ ˆÓ ÔÚËÁ ÛÂˆÓ 30% Στη δεκαετία του 1990, οι επιχειρήσεις, λειτουργώντας σε ένα περιβάλλον υψηλών επιτοκίων, δανείζονταν τα απαραίτητα κεφάλαια για τη λειτουργία και την ανάπτυξή τους µε αρκετά υψηλότερο κόστος σε σχέση µε τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές επιχειρήσεις, γεγονός που είχε άµεση επίπτωση στο λειτουργικό κόστος και κατ επέκταση στην ανταγωνιστικότητά τους. 25% 20% 15% 10% 5% 0% ÏÏ πûapple Ó πù Ï ÔÚÙÔÁ Ï ËÁ : IMF, Inetrnational Financial Statistics, May 2003 Στη δεκαετία του 1990, οι επιχειρήσεις, λειτουργώντας σε ένα περιβάλλον υψηλών επιτοκίων, δανείζονταν τα απαραίτητα κεφάλαια για τη λειτουργία και την ανάπτυξή τους µε αρκετά υψηλότερο κόστος σε σχέση µε τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές επιχειρήσεις, γεγονός που είχε άµεση επίπτωση στο λειτουργικό κόστος και κατ επέκταση στην ανταγωνιστικότητά τους. Οι δυσκολίες χρηµατοδότησης ήταν µεγαλύτερες για τις µικρότερες επιχειρήσεις, οι οποίες αντιµετώπιζαν µεγαλύτερες δυσκολίες στην πρόσβασή τους σε ξένα κεφάλαια. Παρόµοια εικόνα αντιµετώπιζαν και οι ιδιώτες καθώς το κόστος τόσο των καταναλωτικών όσο και των στεγαστικών δανείων ήταν αρκετά υψηλό και τα κριτήρια για τη χορήγηση τέτοιων δανείων ήταν ιδιαίτερα αυστηρά. Αυτή ήταν και η αιτία που το συνολικό ύψος αυτών των δανείων ήταν ιδιαίτερα χαµηλό µέχρι την ένταξη στη ΖτΕ. Από όµως, το ύψος των επιτοκίων παρέµβασης και κατά συνέπεια των διατραπεζικών επιτοκίων καθορίζεται µε απόφαση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Tράπεζας και είναι κοινό για όλες τις χώρες της ΖτΕ. Η εξέλιξη αυτή είχε άµεση επίπτωση και στα τραπεζικά επιτόκια-καταθέσεων και 3 OIKONOMIKO E TIO

4 Έτσι σηµειώθηκε σηµαντική υποχώρηση και των επιτοκίων χορηγήσεων στην Ελλάδα, η οποία ωφέλησε σε µεγάλο βαθµό τους δανειζόµενους, ιδιώτες και επιχειρήσεις, των οποίων αυξήθηκαν ουσιαστικά οι δυνατότητες χρηµατοδότησης µε χαµηλό κόστος χρήµατος και µε σηµαντική µείωση του βάρους του παλαιού τους χρέους. Χρηµατοδοτικά προϊόντα επιχειρήσεων χορηγήσεων-καθώς αυτά διαµορφώνονται µε βάση τα επιτόκια παρέµβασης της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, λαµβάνοντας υπόψη και τις συνθήκες πιστοληπτικής ικανότητας των δανειζοµένων που ισχύουν σε κάθε χώρα. Έτσι σηµειώθηκε σηµαντική υποχώρηση και των επιτοκίων χορηγήσεων στην Ελλάδα, η οποία ωφέλησε σε µεγάλο βαθµό τους δανειζόµενους, ιδιώτες και επιχειρήσεις, των οποίων αυξήθηκαν ουσιαστικά οι δυνατότητες χρηµατοδότησης µε χαµηλό κόστος χρήµατος και µε σηµαντική µείωση του βάρους του παλαιού τους χρέους. Η αύξηση της ζήτησης για δάνεια τόσο από τον τοµέα των ιδιωτών όσο και από τον τοµέα των επιχειρήσεων συνέβαλε στη σηµαντική αύξηση της συνολικής τραπεζικής χρηµατοδότησης όπως φαίνεται και στο ιάγραµµα 2. 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 29,9 7,8 31,0 9,0 Οι τράπεζες µε τη σειρά τους, αναγνωρίζοντας τα νέα δεδοµένα, παρουσίασαν µία σειρά νέων ευέλικτων χρηµατοδοτικών προϊόντων τα οποία καλύπτουν αποτελεσµατικότερα το εύρος των αναγκών της αγοράς, τόσο στον τοµέα των ιδιωτών όσο και στον τοµέα των επιχειρήσεων. Τα δάνεια που απευθύνονται σε επιχειρήσεις µπορούν να διαχωριστούν στα βραχυπρόθεσµα και στα µεσο-µακροπρόθεσµα ενώ τα δάνεια των ιδιωτών µπορούν να διαχωριστούν στις υποκατηγορίες των καταναλωτικών και των στεγαστικών δανείων. Στη συνέχεια παρουσιάζεται µια πιο λεπτοµερής ανάλυση των βασικών αυτών κατηγοριών χορηγήσεων. Α. Βραχυπρόθεσµες χορηγήσεις πã πƒ π IA PAMMA 2 ÃÚËÌ ÙÔ fiùëûë π ȈÙÈÎÔ ÔÌ ˆ appleôûôûùfi ÙÔ 31,6 10,8 Στην κατηγορία αυτή συµπεριλαµβάνονται συνήθως οι χορηγήσεις για κεφάλαια κίνησης που είναι και το βασικό χορηγητικό προϊόν βραχυπρόθεσµου χαρακτήρα τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Περίπου το 70% των χορηγήσεων προς επιχειρήσεις της µεταποιητικής βιοµηχανίας και το 80% των χορηγήσεων προς εµπορικές επιχειρήσεις αποτελούν χορηγήσεις µε διάρκεια κάτω του ενός έτους, οι οποίες όµως στις περισσότερες περιπτώσεις ανανεώνονται σε συνεχή βάση. Στο διάγραµµα 3 παρουσιάζεται η εξέλιξη του µέσου επιτοκίου βραχυπρόθεσµων χορηγήσεων για επιχειρήσεις, όπου φαίνεται η σηµαντική αποκλιµάκωσή τους τα τελευταία χρόνια προς όφελος των επιχειρήσεων. Στο διάγραµµα 4 εµφανίζονται συγκριτικά στοιχεία των επιτοκίων βραχυπρόθεσµων χορηγήσεων από χώρες της ΖτΕ. 1 36,2 13,6 π Àƒπ 38,1 18,1 ËÁ : Ú appleâ ÙË ÏÏ Ô, Ù ÙÈÛÙÈÎfi ÂÏÙ Ô ÔÈÎÔÓÔÌÈÎ ÁÎ Ú 38,9 22,3 1. ÛÙÔÈ Â Â Ó È ÌË ÂÓ ÚÌÔÓÈÛÌ Ó, appleúô Ú ÔÓÙ È applefi ÛÙÔÈ Â appleô appleô ÏÏÔ Ó ÔÈ ıóèî ÂÓÙÚÈÎ Ú appleâ  ÛÙËÓ Úˆapple Î ÂÓÙÚÈÎ Ú appleâ Î È appleôùâïô Ó Ì Ó ÂÈÍË ÙÔ ÂappleÈapple Ô ÙˆÓ ÂappleÈÙÔÎ ˆÓ, Î ıò Ù ÚËÌ ÙÔ ÔÙÈÎ appleúô fióù ÂÓ Ô Ó Ù È Ú ÎÙËÚÈÛÙÈÎ Î È Î Ù Û Ó appleâè ÂÓ Â Ó È appleôï Ùˆ Û ÁÎÚ ÛÈÌ ÛÙÈ È ÊÔÚ ÒÚ ÙË Ù. 4 OIKONOMIKO E TIO

5 Ειδικότερα, οι Ελληνικές τράπεζες προσφέρουν τις ακόλουθες κατηγορίες χορηγήσεων για κεφάλαια κίνησης: IA PAMMA 3 Í ÏÈÍË Ú appleúfiıâûìˆó ÂappleÈÙÔÎ ˆÓ ÔÚËÁ ÛÂˆÓ appleúô ÂappleÈ ÂÈÚ ÛÂÈ Î È ÙˆÓ appleôïô appleˆó ÙˆÓ ÓÙ ÛÙÔÈ ˆÓ ÔÚËÁ ÛÂˆÓ appleèùfiîè ÀapplefiÏÔÈapple ÔÚËÁ ÛÂˆÓ I Ó-00 M Ú-00 M -00 IÔ Ï-00 Âapple-00 NÔÂ-00 I Ó-01 M Ú-01 M -01 IÔ Ï-01 Âapple-01 NÔÂ-01 I Ó-02 M Ú-02 M -02 IÔ Ï-02 E π π À 𠵃 ÃÀ ƒ ªø (ÂÎ Ù. ÚÒ) ËÁ : Ú appleâ ÙË ÏÏ Ô, Ù ÙÈÛÙÈÎfi ÂÏÙ Ô ÈÎÔÓÔÌÈÎ ÁÎ Ú άνεια για κεφάλαιο κίνησης επιχειρήσεων, µεταβλητού επιτοκίου, χωρίς χρονικούς περιορισµούς: Το επιτόκιο αυτής της κατηγορίας των δανείων προσδιορίζεται ως το Ελάχιστο ανειστικό Επιτόκιο (Ε Ε) που εφαρµόζει η κάθε τράπεζα συν το περιθώριο επιτοκίου που εφαρµόζεται σε κάθε πελάτη. Το Ε Ε προσδιορίζεται κάθε φορά µε βάση τα ισχύοντα επιτόκια στην Ευρωπαϊκή διατραπεζική αγορά, το λειτουργικό κόστος της τράπεζας και τους γενικούς κινδύνους που αντιµετωπίζονται στην οικονοµία. Το επιτόκιο αυτό ονοµάζεται πολλές φορές και προνοµιακό επιτόκιο (prime rate) γιατί προσφέρεται στους πελάτες που θεωρούνται ότι έχουν µηδενικό πιστωτικό κίνδυνο. Το περιθώριο επιτοκίου κυµαίνεται από 0 έως 3,5 εκατοστιαίες µονάδες περίπου και προσδιορίζεται για κάθε πελάτη σύµφωνα µε το βαθµό της πιστοληπτικής του ικανότητας. Με βάση τα ανωτέρω, το επιτόκιο αυτών των δανείων αναπροσαρµόζεται κάθε φορά που αλλάζει κάποιος από τους παράγοντες που το προσδιορίζουν. άνειο κεφαλαίου κίνησης µικροµεσαίων επιχειρήσεων (ΜΜΕ) σταθερού επιτοκίου. Πρόκειται για περισσότερο τυποποιηµένα προϊόντα που σκοπό έχουν τη γρήγορη εξυπηρέτηση του πελάτη, ο οποίος αντιµετωπίζει ένα σταθερό επιτόκιο σε ολόκληρη τη διάρκεια του δανείου. Στα δάνεια αυτής της κατηγορίας συνήθως προσδιορίζεται κάποιο ελάχιστο ποσό δανείου, ενώ η διάρκεια του δανείου µπορεί να είναι κατά κανόνα από 1 έως και τρία (3) έτη. Η αποπληρωµή του δανείου µπορεί να γίνεται κατ επιλογή του πελάτη: είτε σε ίσες 3-µηνιαίες τοκο-χρεωλυτικές δόσεις, είτε σε ίσα µέρη κεφαλαίου πλέον των αναλογούντων τόκων ανά 3-µηνο ή µε άλλο τρόπο που προσδιορίζεται από την τράπεζα. Το δάνεια αυτά, όπως και αυτά της προηγούµενης κατηγορίας, χορηγούνται για την κάλυψη των αναγκών κεφαλαίου κίνησης των επιχειρήσεων, όπως αυτές προσδιορίζονται από τον κύκλο εργασιών της επιχείρησης, τον παραγωγικόσυναλλακτικό κύκλο της, τη ρευστότητά της, την πιστωτική πολιτική των προµηθευτών της, κλπ. άνεια σταθερού επιτοκίου επιλέγονται συνήθως από τις επιχειρήσεις όταν τα τρέχοντα επιτόκια στην αγορά διαµορφώνονται σε πολύ 5 OIKONOMIKO E TIO

6 άνεια σταθερού επιτοκίου επιλέγονται συνήθως από τις επιχειρήσεις όταν τα τρέχοντα επιτόκια στην αγορά διαµορφώνονται σε πολύ χαµηλά επίπεδα και η προοπτική είναι ότι θα έχουν ανοδική πορεία στην περίοδο του δανείου. χαµηλά επίπεδα και η προοπτική είναι ότι θα έχουν ανοδική πορεία στην περίοδο του δανείου. IA PAMMA 4 appleèùfiîè Ú appleúfiıâûìˆó ÔÚËÁ ÛÂˆÓ appleúô ÂappleÈ ÂÈÚ ÛÂÈ ÛÙË ÒÓË ÙÔ ÚÒ 10% 8% 6% 4% 3,34% 8,55% 6,99% 3,94% 4,32% 8,64% 5,48% 5,39% 6,67% 5,29% 2% 0% µ ÏÁÈÔ ÂÚÌ Ó ÏÏ πûapple Ó ÏÏ πúï Ó πù Ï ÛÙÚ ÔÚÙÔÁ Ï Ô Ë ËÁ : Úˆapple Î ÂÓÙÚÈÎ Ú appleâ, «ıóèî ÂappleÈÙfiÎÈ Î Ù ı ÛÂˆÓ Î È ÔÚËÁ Ûˆӻ, ª ÚÙÈÔ Βραχυχρόνια δάνεια για κεφάλαιο κίνησης µεγάλων επιχειρήσεων χωρίς τοκοχρεωλυτικές δόσεις: Συνήθως το ελάχιστο ποσό δανείου υπερβαίνει τα i 150 χιλ. και η διάρκειά τους µπορεί να είναι από 1 έως 180 ηµέρες. Το επιτόκιο καθορίζεται κατά περίπτωση µε βάση κάποιο επιτόκιο αναφοράς (συνήθως κάποιο από τα διατραπεζικά επιτόκια αναφοράς Libor ή Euribor) και είναι σταθερό για όλη τη διάρκεια του δανείου. Το περιθώριο επιτοκίου καθορίζεται κατά περίπτωση, από 0-5 εκατοστιαίες µονάδες, ανάλογα µε το βαθµό πιστοληπτικής ικανότητας του πελάτη. Η εξόφληση είναι εφάπαξ για κεφάλαιο και τόκους στη λήξη της προθεσµίας αποπληρωµής. Κεφάλαιο κίνησης επιχειρήσεων σε συνάλλαγµα (USD, GBP, JPY, CHF), µε σταθερό ή κυµαινόµενο επιτόκιο: Τα δάνεια αυτά απευθύνονται σε επιχειρήσεις που είτε θέλουν να διαφοροποιήσουν το χαρτοφυλάκιο των υποχρεώσεών τους συµπεριλαµβάνοντας και δάνεια σε συνάλλαγµα (εκτός από τα δάνεια σε εγχώριο νόµισµα) είτε θεωρούν ότι ο δανεισµός τους σε ξένο νόµισµα θα αποδειχθεί τελικά χαµηλότερου κόστους. Αναλαµβάνουν, πάντως τον σχετικό συναλλαγµατικό κίνδυνο. Αν το επιτόκιο είναι µεταβλητό, τότε αυτό προσδιορίζεται µε βάση κάποιο σχετικό επιτόκιο αναφοράς ή προσδιορίζεται από την τράπεζα σε τακτά χρονικά διαστήµατα. Το περιθώριο επιτοκίου καθορίζεται επίσης κατά περίπτωση, από 0-4,5 εκατοστιαίες µονάδες περίπου ανάλογα µε τον βαθµό πιστοληπτικής ικανότητας του πελάτη. Χρηµατοδότηση κεφαλαίου κίνησης µε διάρκεια ανάλογη µε το µήκος του παραγωγικο-συναλλακτικού κυκλώµατος του δανειολήπτη. Το επιτόκιο προσδιορίζεται και εδώ µε βάση το Ελάχιστο ανειστικό Επιτόκιο (Ε Ε) ή prime rate της κάθε τράπεζας συν το περιθώριο επιτοκίου όπως ορίστηκε στα προηγούµενα. Η εξόφληση πραγµατοποιείται µε τακτές ή µη καταβολές έναντι του κεφαλαίου, ενώ η εξόφληση των τόκων πραγµατοποιείται κατά το λογισµό τους, δηλαδή κατά ηµερολογιακό τρίµηνο. Οποιαδήποτε χρηµατοδοτική ανάγκη σε κεφάλαιο κινήσεως που δεν είναι δυνατόν να καλυφθεί µέσω των ανωτέρω λογαριασµών, εξετάζεται από τις τράπεζες κατά περίπτωση. 6 OIKONOMIKO E TIO

7 Πρόσθετα xρηµατοδοτικά προϊόντα για µικροµεσαίες επιχειρήσεις Τέλος, ως ένας πρόσθετος τρόπος βραχυχρόνιας χρηµατοδότησης µπορεί να αναφερθεί η χρηµατοδότηση µέσω της προεξόφλησης από τις τράπεζες των απαιτήσεων των επιχειρήσεων, το γνωστό factoring άνεια για κεφάλαιο κίνησης µε επιστροφή τόκου: Πρόκειται για δάνεια στα οποία επιδιώκεται να µην επιβαρύνονται οι συνεπείς πελάτες των τραπεζών µε το κόστος µη εξυπηρέτησης των δανείων άλλων πελατών. Επίσης, µε τα δάνεια αυτά επιδιώκεται η χρηµατοδότηση µε χαµηλότερο κόστος πελατών των οποίων ο πιστωτικός κίνδυνος είναι αρκετά υψηλός όταν εξετάζεται η παροχή του δανείου (και εποµένως θα δικαιολογούσε την τιµολόγησή τους µε επιβολή υψηλότερου επιτοκίου) αλλά εκ των υστέρων ο πελάτης αποδεικνύεται απόλυτα συνεπής στις υποχρεώσεις του. Τα δάνεια αυτά απευθύνονται σε ΜΜΕ και ελεύθερους επαγγελµατίες µε ετήσιο κύκλο εργασιών συνήθως µέχρι i70-75 χιλ., και έχουν ως στόχο να εξασφαλίζουν µε γρήγορες διαδικασίες τα αναγκαία κεφάλαια κίνησης στο µεγάλο πλήθος των πελατών αυτής της κατηγορίας. Εάν η επιχείρηση είναι συνεπής στις πληρωµές της για την εξυπηρέτηση του δανείου, η τράπεζα ως επιβράβευση της επιστρέφει ένα ποσοστό των συνολικών τόκων στη λήξη του δανείου. Το ύψος των δανείων αυτής της κατηγορίας κυµαίνεται συνήθως από i3.000 i µε εφάπαξ εκταµίευση. Η διάρκεια του δανείου είναι συνήθως 6, 12, 18 ή 24 µήνες, κατ επιλογή του πελάτη. Το επιτόκιο µπορεί να είναι σταθερό ή µεταβλητό (όπως στις βασικές κατηγορίες δανείων που προαναφέρθηκαν), ενώ ο τρόπος αποπληρωµής του κεφαλαίου µπορεί να επιλέγεται από τον πελάτη (είτε εφάπαξ στη λήξη, είτε µε τρίµηνες ή εξάµηνες καταβολές).η καταβολή των τόκων γίνεται συνήθως ανά ηµερολογιακό τρίµηνο, ενώ υπάρχει δυνατότητα µερικής ή ολικής πρόωρης εξοφλήσεως του δανείου. Στις βραχυπρόθεσµες χορηγήσεις ανήκουν και εκείνες που διενεργούνται µέσω υπερ-αναλήψεων (overdraft) από συγκεκριµένους λογαριασµούς καταθέσεων που δίνουν αυτή τη δυνατότητα στους δικαιούχους τους. Οι λογαριασµοί αυτοί δίνουν τη δυνατότητα στην επιχείρηση να κάνει αναλήψεις χρηµατικών ποσών πέρα από το διαθέσιµο υπόλοιπο των ειδικών λογαριασµών εντός προ-εγκεκριµένων ορίων. Με άλλα λόγια, οι λογαριασµοί αυτοί λειτουργούν όπως οι λογαριασµοί όψεως (κινούµενοι µε επιταγές ή χρεωστικές και πιστωτικές κάρτες) µε τη διαφορά ότι ο πελάτης έχει τη δυνατότητα να κάνει αναλήψεις και όταν δεν υπάρχει υπόλοιπο στο λογαριασµό, µέχρι ενός ορίου που καθορίζεται ανάλογα µε την επιχείρηση ή τον πελάτη. Ο σκοπός αυτού του λογαριασµού είναι να δώσει τη δυνατότητα στην επιχείρηση να αντλήσει τα απαραίτητα κεφάλαια για την κάλυψη των τρεχουσών αναγκών της άµεσα και χωρίς χρονοβόρες διατυπώσεις. Τέλος, ως ένας πρόσθετος τρόπος βραχυχρόνιας χρηµατοδότησης µπορεί να αναφερθεί η χρηµατοδότηση µέσω της προεξόφλησης από τις τράπεζες των απαιτήσεων των επιχειρήσεων, το γνωστό factoring που αναπτύσσεται και στην Ελλάδα µε γρήγορους ρυθµούς τα τελευταία χρόνια. Το factoring στην πλήρη µορφή του περιλαµβάνει την παροχή µιας δέσµης υπηρεσιών από την εταιρεία factoring προς µία επιχείρηση η οποία της εκχωρεί το σύνολο ή µέρος των απαιτήσεών της προς πελάτες του εσωτερικού ή του εξωτερικού. Η εταιρεία factoring αγοράζει τις απαιτήσεις της επιχείρησης που προέρχονται από πωλήσεις επί πιστώσει και παρέχει στην επιχείρηση άµεσα ένα µέρος της αξίας αυτών των πωλήσεων σε µετρητά. Παράλληλα, η εταιρεία factoring αναλαµβάνει την παρακολούθηση και την είσπραξη αυτών των απαιτήσεων για λογαριασµό της επιχείρησης ενώ ταυτόχρονα ελέγχει και τη φερεγγυότητα των πελατών της επιχείρησης. Έτσι, το factoring αποτελεί εναλλακτική µορφή της βραχυπρόθεσµης χρηµατοδότησης µε κεφάλαια κίνησης, παρέχοντας ταυτόχρονα και µία σειρά άλλων υπηρεσιών και διευκολύνσεων στην ενδιαφερόµενη επιχείρηση. 7 OIKONOMIKO E TIO

8 B. Μεσο-µακροπρόθεσµες χορηγήσεις προς τις επιχειρήσεις Η χρηµατοδότηση µέσω της χρηµατοδοτικής µίσθωσης (leasing) αποτελεί έναν προνοµιακό τρόπο χρηµατοδότησης για πολλές κατηγορίες ΜΜΕ και µεγάλων επιχειρήσεων, ιδιαίτερα στην Ελλάδα όπου παρέχονται και φορολογικά κίνητρα. Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται εκείνα τα χρηµατοδοτικά προϊόντα τα οποία παρέχονται στις επιχειρήσεις µε σκοπό να καλύψουν τη δαπάνη για την αγορά παγίων στοιχείων που είναι απαραίτητα για τις δραστηριότητές της και κατά κανόνα έχουν µεγάλο κύκλο ζωής. Έτσι ένα τέτοιο δάνειο µπορεί να χρησιµοποιηθεί για παράδειγµα για την αγορά ιδιόκτητων εγκαταστάσεων ή για την αγορά µηχανολογικού εξοπλισµού. Στην ίδια κατηγορία εντάσσεται και η χρηµατοδότηση µέσω της χρηµατοδοτικής µίσθωσης (leasing) που αποτελεί έναν προνοµιακό τρόπο χρηµατοδότησης για πολλές κατηγορίες ΜΜΕ και µεγάλων επιχειρήσεων, ιδιαίτερα στην Ελλάδα όπου παρέχονται και φορολογικά κίνητρα. Όπως φαίνεται και από το ιάγραµµα 5, τα µέσα επιτόκια των µακροπρόθεσµων χορηγήσεων στην Ελλάδα έχουν υποχωρήσει σηµαντικά την τελευταία τριετία από τα επίπεδα του 13%, κοντά στα επίπεδα του 6,5% γεγονός που αντανακλά το σηµαντικό όφελος που αποκόµισαν οι επιχειρήσεις από την ένταξη της χώρας στη ΖτΕ. Είναι γεγονός ότι το κόστος δανεισµού µειώθηκε στο µισό βελτιώνοντας σηµαντικά την ανταγωνιστικότητα των ελληνικών επιχειρήσεων, οι οποίες απολαµβάνουν πλέον επιτόκια παρόµοια µε αυτά που ισχύουν και στην υπόλοιπη ΖτΕ, όπως φαίνεται και στο ιάγραµµα 6. appleèùfiîè IA PAMMA 5 Í ÏÈÍË Ì ÎÚÔappleÚfiıÂÛÌˆÓ ÂappleÈÙÔÎ ˆÓ ÔÚËÁ ÛÂˆÓ appleúô ÂappleÈ ÂÈÚ ÛÂÈ Î È ÙˆÓ appleôïô appleˆó ÙˆÓ ÓÙ ÛÙÔÈ ˆÓ ÔÚËÁ ÛÂˆÓ I Ó-00 M Ú-00 ÀapplefiÏÔÈapple ÔÚËÁ ÛÂˆÓ M -00 IÔ Ï-00 Âapple-00 NÔÂ-00 I Ó-01 M Ú-01 M -01 IÔ Ï-01 Âapple-01 NÔÂ-01 I Ó-02 M Ú-02 M -02 IÔ Ï-02 ËÁ : Ú appleâ ÙË ÏÏ Ô, Ù ÙÈÛÙÈÎfi ÂÏÙ Ô ÈÎÔÓÔÌÈÎ ÁÎ Ú 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% 5,88% 5,60% 6,58% IA PAMMA 6 appleèùfiîè ÌÂÛÔ-Ì ÎÚÔappleÚfiıÂÛÌˆÓ ÔÚËÁ ÛÂˆÓ appleúô ÂappleÈ ÂÈÚ ÛÂÈ ÛÙË ÒÓË ÙÔ Â ÚÒ, ª ÚÙÈÔ ,40% 4,65% 7,83% 4,30% 4,00% 5,18% 0% µ ÏÁÈÔ ÂÚÌ Ó ÏÏ πûapple Ó ÏÏ πúï Ó πù Ï ºÈÓÏ Ó Ô Ë ËÁ : Úˆapple Î ÂÓÙÚÈÎ Ú appleâ, «ıóèî ÂappleÈÙfiÎÈ Î Ù ı ÛÂˆÓ Î È ÔÚËÁ Ûˆӻ, ª ÚÙÈÔ OIKONOMIKO E TIO

9 Στην περίπτωση της επιλογής δανείου µεταβλητού επιτοκίου, ο πελάτης έχει τη δυνατότητα να επιλέξει ο εκτοκισµός του δανείου να γίνεται µε βάση είτε το ελάχιστο δανειστικό επιτόκιο (Ε Ε) που ορίζεται εκάστοτε από την τράπεζα είτε µε βάση κάποιο διεθνές επιτόκιο αναφοράς όπως π.χ. το EURIBOR ή το LIBOR. Επάνω σε αυτά τα επιτόκια προστίθεται το περιθώριο επιτοκίου ή προσαύξηση (spread) Το ύψος αυτών των µεσο-µακροπρόθεσµων χορηγήσεων καθορίζεται από την συνολική οικονοµική εικόνα της επιχείρησης και την αξιολόγηση της πιστοληπτικής της ικανότητας. Η χορήγηση µπορεί να καλύψει µέχρι και το 100% της αξίας της αγοράς ή του προϋπολογισµού δαπανών µίας επιχειρηµατικής επένδυσης. Η διάρκεια αποπληρωµής είναι συνήθως διαπραγµατεύσιµη και εξαρτάται από την αναµενόµενη ωφέλιµη ζωή του υπό χρηµατοδότηση παγίου στοιχείου. Το επιτόκιο καθορίζεται και αυτό κατόπιν διαπραγµάτευσης και ο πελάτης έχει τη δυνατότητα να επιλέξει µεταξύ κυµαινόµενου και σταθερού επιτοκίου. Παράλληλα στην περίπτωση της επιλογής δανείου µεταβλητού επιτοκίου ο πελάτης έχει τη δυνατότητα να επιλέξει ο εκτοκισµός του δανείου να γίνεται µε βάση είτε το ελάχιστο δανειστικό επιτόκιο (Ε Ε) που ορίζεται εκάστοτε από την τράπεζα είτε µε βάση κάποιο διεθνές επιτόκιο αναφοράς όπως π.χ. το EURIBOR ή το LIBOR. Επάνω σε αυτά τα επιτόκια προστίθεται το περιθώριο επιτοκίου ή προσαύξηση (spread), η οποία κυµαίνεται συνήθως µεταξύ 0%-4% και εξαρτάται από τη φερεγγυότητα της υπό χρηµατοδότηση επιχείρησης. Η εξόφληση του δανείου µπορεί να γίνει είτε µε τοκοχρεωλυτικές δόσεις είτε µε χρεωλυτικές δόσεις µετά των αναλογούντων τόκων µε συχνότητα καταβολής η οποία επιλέγεται από τον πελάτη. Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται εκτός των άλλων τα ακόλουθα χρηµατοοικονοµικά µέσα: άνειο για αγορά εξοπλισµού ή µέσων µεταφοράς σταθερού ή µεταβλητού επιτοκίου: Είναι δάνεια για ΜΜΕ και ελεύθερους επαγγελµατίες, που εξασφαλίζουν µε γρήγορες διαδικασίες την απαραίτητη χρηµατοδότηση για την απόκτηση εξοπλισµού ή/και µεταφορικών µέσων της επιχείρησης, επιλέγοντας την επιβάρυνσή τους µε σταθερό ή µεταβλητό επιτόκιο, ανάλογα µε το ύψος των επιτοκίων στην τρέχουσα περίοδο και µε τις προσδοκίες τους για την εξέλιξη των επιτοκίων στο µέλλον. Πολλές τράπεζες προσφέρουν προϊόντα µε επιστροφή ενός ποσοστού των τόκων, όπως αναλύθηκε προηγουµένως. Τα δάνεια µπορεί να είναι τυποποιηµένα µε συγκεκριµένο ύψος και διάρκεια, ή µπορεί να προσαρµόζονται στις ανάγκες του πελάτη. Συνήθως, η διάρκεια των δανείων αυτών κυµαίνεται από 3-5 έτη και πολλές φορές µπορεί να προβλέπεται και περίοδος χάριτος πριν την έναρξη της εξυπηρέτησης του δανείου. άνεια επαγγελµατικής στέγης µεταβλητού ή σταθερού επιτοκίου: Μπορεί να προσδιορίζεται κάποιο κατώτατο ύψος του δανείου (π.χ., i15.000), ενώ το συνολικό ύψος του δανείου µπορεί να προσδιορίζεται είτε µε βάση την αντικειµενική αξία της επαγγελµατικής στέγης ή µε βάση την αξία του συµβολαίου αγοράς του ακινήτου ή µε βάση τον προϋπολογισµό κόστους αποπεράτωσης, προσθήκης, συντήρησης του ακινήτου ή τέλος µε βάση τον προϋπολογισµό κόστους ανέγερσης επαγγελµατικής στέγης συµπεριλαµβανοµένης και της αξίας του οικοπέδου. Η διάρκεια των δανείων µπορεί να είναι 3, 6, 9, 12 ή και περισσότερα έτη. Όσον αφορά το επιτόκιο του δανείου µπορεί να είναι σταθερό για τα πρώτα 3-5 έτη του δανείου, ενώ µετά τη λήξη της τριετίας ή της πενταετίας ο πελάτης επιλέγει: είτε το τότε ισχύον σταθερό επιτόκιο αυτής της κατηγορίας δανείων, είτε κυµαινόµενο επιτόκιο το οποίο προσδιορίζεται από το εκάστοτε Ελάχιστο ανειστικό Επιτόκιο πλέον ενός περιθωρίου επιτοκίου. Η εξόφληση των δανείων αυτών πραγµατοποιείται συνήθως µε ίσες µηνιαίες τοκοχρεωλυτικές δόσεις. 9 OIKONOMIKO E TIO

10 Η αξιολόγηση της πιστοληπτικής ικανότητας µίας επιχείρησης είναι µία αρκετά πολύπλοκη διαδικασία, η οποία απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή, καθώς οποιοδήποτε σοβαρό σφάλµα µπορεί να οδηγήσει σε λανθασµένες χορηγήσεις που ενέχουν κίνδυνο µη αποπληρωµής και κατά συνέπεια ζηµιώνουν το πιστωτικό ίδρυµα αλλά και τη δανειζόµενη επιχείρηση και την οικονοµία ως σύνολο. Leasing: Πρόκειται για εναλλακτική µορφή χρηµατοδότησης του εξοπλισµού ή του ακινήτου που απαιτείται για τις ανάγκες λειτουργίας µίας επιχείρησης ή ενός ελεύθερου επαγγελµατία. Ο ελεύθερος επαγγελµατίας ή η επιχείρηση έρχεται σε επαφή µε την εταιρεία leasing και της υποδεικνύει τον εξοπλισµό ή το ακίνητο που τον ενδιαφέρει. Στη συνέχεια η εταιρεία leasing αγοράζει το ακίνητο ή τον εξοπλισµό, το µισθώνει στον ενδιαφερόµενο για ένα προσυµφωνηµένο χρονικό διάστηµα και στο τέλος της περιόδου ο πελάτης αποκτά την κυριότητα του ακινήτου ή του εξοπλισµού καταβάλλοντας ένα προσυµφωνηθέν αντίτιµο. Η διάρκεια αποπληρωµής καθορίζεται κατά περίπτωση και εξαρτάται από την ωφέλιµη ζωή του εξοπλισµού ή του ακινήτου. Το επιτόκιο καθορίζεται από την εταιρεία leasing και εξαρτάται από το τρέχον επίπεδο των επιτοκίων χορηγήσεων στην οικονοµία. Γ. Αξιολόγηση της πιστοληπτικής ικανότητας των επιχειρήσεων Η αξιολόγηση της πιστοληπτικής ικανότητας µίας επιχείρησης είναι µία αρκετά πολύπλοκη διαδικασία, η οποία απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή, καθώς οποιοδήποτε σοβαρό σφάλµα µπορεί να οδηγήσει σε λανθασµένες χορηγήσεις που ενέχουν κίνδυνο µη αποπληρωµής και κατά συνέπεια ζηµιώνουν το πιστωτικό ίδρυµα αλλά και τη δανειζόµενη επιχείρηση και την οικονοµία ως σύνολο. Η ορθή αξιολόγηση απαιτεί τη δηµιουργία των ανάλογων υποδοµών και τον σχεδιασµό των κατάλληλων συστηµάτων, που βασισµένα στη διεθνή εµπειρία οδηγούν στην εξαγωγή σωστών αποτελεσµάτων. Η σηµασία εφαρµογής ενός άρτιου συστήµατος αξιολόγησης είναι εµφανής και από την διεθνή εµπειρία όπου η αξιολόγηση της πιστοληπτικής ικανότητας των επιχειρήσεων πραγµατοποιείται από ανεξάρτητους εξειδικευµένους οργανισµούς όπως η Standard & Poor s, η Moody s, η Fitch, κ.ά. οι οποίες κατατάσσουν τις επιχειρήσεις σε κατηγορίες ανάλογα µε το βαθµό της πιστοληπτικής τους ικανότητας και αυτή η κατάταξη καθορίζει το κόστος δανεισµού των επιχειρήσεων τόσο έµµεσα από τις τράπεζες όσο και άµεσα (µε την έκδοση οµολόγων ή µετοχών) στις διεθνείς κεφαλαιαγορές. Όµως, το µέγεθος της µεγάλης πλειοψηφίας των ελληνικών επιχειρήσεων σε συνδυασµό µε το κόστος της αξιολόγησής τους από έναν ή περισσότερους από τους ανωτέρω διεθνείς οργανισµούς καθιστούν µία τέτοια αξιολόγηση ιδιαίτερα δύσκολη και δαπανηρή. Αντίθετα, οι τράπεζες, που χρηµατοδοτούν κατά κανόνα τη µεγάλη πλειοψηφία των επιχειρήσεων, αναπτύσσουν συστηµατικά τη σχέση τους µε τις επιχειρήσεις πελάτες τους και φροντίζουν να είναι πάντοτε ενήµερες για τις επιχειρηµατικές προοπτικές και τις οικονοµικές δυνατότητες της κάθε επιχείρησης. Επιπλέον, πραγµατοποιούν συστηµατικές αναλύσεις των οικονοµικών και επιχειρησιακών δεδοµένων της κάθε επιχείρησης και κατατάσσουν οι ίδιες τις επιχειρήσεις πελάτες τους σε κατηγορίες ανάλογα µε την πιστοληπτική ικανότητά τους. Με αυτό τον τρόπο οι επιχειρήσεις αποκτούν πρόσβαση στη χρηµατοδότησή τους χωρίς να χρειάζεται να αποδείξουν τον βαθµό της πιστοληπτικής τους ικανότητας µε προσφυγή σε ανεξάρτητους εξειδικευµένους οργανισµούς. Στην πραγµατικότητα οι τράπεζες προσπαθούν να προσφέρουν ολοκληρωµένες υπηρεσίες στις επιχειρήσεις πελάτες τους προσφέροντας όχι µόνο υπηρεσίες χρηµατοδότησης, αλλά και υπηρεσίες διαχείρισης διαθεσίµων και υποχρεώσεων, υπηρεσίες συµβουλών και επενδυτικής τραπεζικής κ.ά. Τα παραπάνω συστήµατα δεν βοηθούν µόνο 10OIKONOMIKO E TIO

11 στην ορθή αξιολόγηση µίας πρότασης χρηµατοδότησης αλλά ταυτόχρονα επιτρέπουν στην τράπεζα την εφαρµογή µίας αποτελεσµατικότερης και ορθολογικότερης πιστωτικής και τιµολογιακής πολιτικής, η οποία προσφέρει στις συνεπείς και φερέγγυες επιχειρήσεις ευκολότερη και φθηνότερη πρόσβαση σε ξένα κεφάλαια. Χρηµατοδοτικά προϊόντα ιδιωτών Α. Καταναλωτικά δάνεια Η κατηγορία αυτή των δανείων απευθύνεται σε ιδιώτες για την κάλυψη καταναλωτικών αναγκών που καλύπτουν ένα µεγάλο εύρος αγαθών. Τα καταναλωτικά δάνεια περιλαµβάνουν τα δάνεια προσωπικών αναγκών και τα καταναλωτικά δάνεια έναντι δικαιολογητικών. Τα δάνεια προσωπικών αναγκών διαφέρουν ουσιαστικά στο σηµείο ότι ο πελάτης δεν απαιτείται να προσκοµίσει τιµολόγιο αγοράς του αγαθού για το οποίο γίνεται η χρηµατοδότηση.τα καταναλωτικά δάνεια γνώρισαν ιδιαίτερη άνοδο την τελευταία τριετία, καθώς η πτώση των επιτοκίων, όπως φαίνεται και στο ιάγραµµα 7, έκανε το προϊόντα αυτά προσιτά στο ευρύτερο κοινό, γεγονός στο οποίο συνέβαλαν και τα πιστωτικά ιδρύµατα που δηµιούργησαν τις ανάλογες υποδοµές υποστήριξης και προώθησής τους. IA PAMMA 7 EÍ ÏÈÍË ÂappleÈÙÔÎ ˆÓ Î È ÙˆÓ appleôïô appleˆó Î Ù Ó ÏˆÙÈÎÒÓ Ó ˆÓ 22% appleèùfiîè 20% 18% 16% 14% 12% 10% 8% 6% ÀapplefiÏÔÈapple ÔÚËÁ ÛÂˆÓ 4% 0 I Ó-00 M Ú-00 M -00 IÔ Ï-00 Âapple-00 NÔÂ-00 I Ó-01 M Ú-01 M -01 IÔ Ï-01 Âapple-01 NÔÂ-01 I Ó-02 M Ú-02 M -02 IÔ Ï-02 Âapple-02 NÔÂ-02 I Ó-03 appleèùfiîèô YapplefiÏÔÈappleÔ (ÂÎ Ù. Àƒø) ËÁ : Ú appleâ ÙË ÏÏ Ô, Ù ÙÈÛÙÈÎfi ÂÏÙ Ô ÈÎÔÓÔÌÈÎ ÁÎ Ú άνεια προσωπικών αναγκών: Τα δάνεια προσωπικών αναγκών είχαν µέχρι πρόσφατα ανώτατο όριο τα ευρώ και η χορήγησή τους συνήθως διεκπεραιώνεται εντός µίας ή δύο ηµερών. Η διάρκεια αποπληρωµής του δανείου κυµαίνεται συνήθως µεταξύ 12 και 60 µηνών ανάλογα µε τις ανάγκες του πελάτη ο οποίος έχει τη δυνατότητα να επιλέξει µεταξύ σταθερού και κυµαινόµενου επιτοκίου. Η αποπληρωµή του δανείου γίνεται σε µηνιαίες ισόποσες τοκοχρεωλυτικές δόσεις. Τα προσωπικά δάνεια προσφέρονται και σε εναλλακτική µορφή η οποία ονοµάζεται ανοικτό δάνειο προσωπικών αναγκών. Η διαφορά µε τα προηγούµενα είναι ότι ο πελάτης δεν λαµβάνει εφάπαξ το χορηγούµενο ποσό, αλλά η τράπεζα εγκρίνει το όριο των ευρώ το οποίο µπορεί να χρησιµοποιηθεί ανά πάσα στιγµή ανάλογα µε τις ανάγκες του πελάτη. Η ανάληψη του εγκεκριµένου ποσού µπορεί να γίνει εφάπαξ ή σε τµηµατικές 11 OIKONOMIKO E TIO

12 Σύµφωνα µε την Π /ΤΕ 2523/12/6/2003, από 20/6/2003 αίρεται µία σειρά περιορισµών που ισχύουν στην καταναλωτική πίστη και στα δάνεια που χορηγούνται προς φυσικά πρόσωπα. Η ελκυστικότητα αυτών των προϊόντων έγκειται στο γεγονός ότι µε την σηµαντική µείωση των επιτοκίων, αρκετές φορές η δόση του δανείου δεν διαφέρει σηµαντικά από το ενοίκιο που καλείται να πληρώσει ο δανειολήπτης για τη χρήση ενός παρόµοιου ακινήτου. δόσεις ενώ στη συνέχεια ο πελάτης αποπληρώνει το ποσό που έχει δανειστεί σε µηνιαίες δόσεις. Το επιτόκιο των ανοικτών προσωπικών δανείων είναι κυµαινόµενο και είναι συνήθως λίγο υψηλότερο από αυτό των κλασικών προσωπικών δανείων λόγω της παραπάνω ευελιξίας που προσφέρει στο δανειζόµενο. Καταναλωτικά δάνεια έναντι δικαιολογητικών: Τα καταναλωτικά δάνεια έναντι δικαιολογητικών λειτουργούν ακριβώς µε τον ίδιο τρόπο των προσωπικών µε τη διαφορά ότι ο πελάτης πρέπει να προσκοµίσει τα απαραίτητα δικαιολογητικά που αποδεικνύουν την αγορά του αγαθού για το οποίο ζητείται η χρηµατοδότηση. Το ανώτατο ύψος των δανείων αυτών καθοριζόταν µέχρι πρόσφατα από την Τράπεζα της Ελλάδος στα ευρώ. Επίσης, το ποσό που χρηµατοδοτούν οι τράπεζες είναι το 65% της συνολικής δαπάνης, ενώ το επιτόκιο που µπορεί να επιλέξει ο πελάτης είναι είτε κυµαινόµενο είτε σταθερό. Η εξυπηρέτηση και αυτών των δανείων γίνεται σε ισόποσες µηνιαίες τοκοχρεωλυτικές δόσεις. Σύµφωνα µε την Π /ΤΕ 2523/12/6/2003, από 20/6/2003 αίρεται µία σειρά περιορισµών που ισχύουν στην καταναλωτική πίστη και στα δάνεια που χορηγούνται προς φυσικά πρόσωπα. Συγκεκριµένα, καταργείται το συνολικό, κατ άτοµο και κατά τράπεζα όριο των ευρώ καθώς επίσης και τα επί µέρους όρια για τις πιστοδοτήσεις προς φυσικά πρόσωπα, δηλαδή: α) Για αγορά αγαθών και υπηρεσιών, έναντι δικαιολογητικών, µέχρι το 65% της χρηµατοδοτούµενης δαπάνης, β) Μέσω χρήσης πιστωτικών δελτίων, γ) Μέσω υπεραναλήψεων από τρεχούµενο λογαριασµό καταθέσεων (µέχρι ευρώ), δ) Για την κάλυψη προσωπικών αναγκών χωρίς παραστατικά (µέχρι ευρώ) και ε) Για τις µέσω καρτών αναλήψεις µετρητών µέχρι ευρώ µηνιαίως. Η κατάργηση των ανωτέρω περιορισµών έγινε στο πλαίσιο της εναρµόνισης της άσκησης της νοµισµατικής πολιτικής από το Ευρωσύστηµα, σύµφωνα µε την αρχή της οικονοµίας της ανοικτής αγοράς µε ελεύθερο ανταγωνισµό. Με αυτή την κίνηση, που αλλάζει ουσιαστικά τα δεδοµένα της αγοράς καταναλωτικής πίστης, ο κάθε πελάτης θα έχει πλέον τη δυνατότητα να συζητήσει µε την τράπεζα το ύψος του δανείου που καλύπτει τις ανάγκες του, και η τράπεζα να καθορίσει µε τη σειρά της αν το ζητούµενο ποσό µπορεί να εξυπηρετηθεί µε βάση τα οικονοµικά στοιχεία του πελάτη. Β. Στεγαστικά δάνεια Τα στεγαστικά δάνεια είναι µία κατηγορία τραπεζικών προϊόντων που αναπτύχθηκαν τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα, καθώς το ευρύτερο οικονοµικό περιβάλλον και η σηµαντική µείωση των επιτοκίων, όπως φαίνεται και στο ιάγραµµα 8, δηµιούργησε τις κατάλληλες προϋποθέσεις ανάπτυξής τους. Τα δάνεια αυτά έχουν σκοπό να χρηµατοδοτήσουν την αγορά ή την ανέγερση κατοικίας ενώ σαν υποκατηγορία αυτών των προϊόντων προσφέρονται τα δάνεια επισκευής κατοικίας. Η ελκυστικότητα αυτών των προϊόντων έγκειται στο γεγονός ότι µε την σηµαντική µείωση των επιτοκίων, αρκετές φορές η δόση του δανείου δεν διαφέρει σηµαντικά από το ενοίκιο που καλείται να πληρώσει ο δανειολήπτης για τη χρήση ενός παρόµοιου ακινήτου. 12 OIKONOMIKO E TIO

13 IA PAMMA 8 EÍ ÏÈÍË ÂappleÈÙÔÎ ˆÓ Î È ÙˆÓ appleôïô appleˆó ÛÙÂÁ ÛÙÈÎÒÓ Ó ˆÓ 13% % 11% appleèùfiîè 10% 9% 8% 7% 6% 5% ÀapplefiÏÔÈapple ÔÚËÁ ÛÂˆÓ 4% 0 I Ó-00 M Ú-00 M -00 IÔ Ï-00 Âapple-00 NÔÂ-00 I Ó-01 M Ú-01 M -01 IÔ Ï-01 Âapple-01 NÔÂ-01 I Ó-02 M Ú-02 M -02 IÔ Ï-02 Âapple-02 NÔÂ-02 I Ó-03 appleèùfiîèô ÀapplefiÏÔÈappleÔ (ÂÎ Ù. ÚÒ) ËÁ : Ú appleâ ÙË ÏÏ Ô, Ù ÙÈÛÙÈÎfi ÂÏÙ Ô ÈÎÔÓÔÌÈÎ ÁÎ Ú Η πρόσφατη απελευθέρωση των ορίων των καταναλωτικών δανείων επιτρέπει στα πιστωτικά ιδρύµατα τη δηµιουργία νέων ακόµη πιο ευέλικτων προϊόντων τα οποία θα προσαρµόζονται κατά περίπτωση στο προφίλ του συγκεκριµένου δανειολήπτη ακόµη και όσον αφορά την τιµολόγηση, καθώς οι φερέγγυοι και συνεπείς πελάτες θα ανταµείβονται µε χαµηλότερα επιτόκια δανεισµού. Τα δάνεια αυτά καλύπτουν µέχρι και το 100% της αντικειµενικής αξίας του ακινήτου ή το 100% του προϋπολογισµού του κόστους ανέγερσης, αποπεράτωσης, επέκτασης, επισκευής ή βελτίωσης της κατοικίας. Σηµειώνεται ότι αρκετές τράπεζες χρηµατοδοτούν επιπλέον και τα έξοδα που προκύπτουν από τους φόρους µεταβίβασης, τις αµοιβές των συµβολαιογράφων και άλλες συναφείς δαπάνες. Η µεγάλη πλειοψηφία των δανείων αυτών διασφαλίζεται από πλευράς τράπεζας µε την εγγραφή πρώτης προσηµείωσης στο υπό χρηµατοδότηση ακίνητο, εκτός από περιπτώσεις όπου ο πελάτης διαθέτει άλλα περιουσιακά στοιχεία που µπορούν να δεσµευθούν. Η διάρκεια αποπληρωµής αυτών των δανείων κυµαίνεται συνήθως µεταξύ 5 και 30 ετών. Το επιτόκιο που προσφέρεται σε αυτά τα προϊόντα είναι είτε κυµαινόµενο είτε σταθερό. Με την επιλογή του σταθερού επιτοκίου ο πελάτης γνωρίζει από την αρχή και µέχρι το τέλος του δανείου το ακριβές τοκοχρεωλύσιο που πρέπει να καταβάλει. Με αυτό το τρόπο ο πελάτης προστατεύεται από πιθανές αυξήσεις του επιπέδου των επιτοκίων στην οικονοµία, από την άλλη πλευρά όµως δεν καρπούται το όφελος από πιθανές µειώσεις τους. Η εξόφληση αυτών των δανείων γίνεται µε µηνιαίες ή τριµηνιαίες ή εξαµηνιαίες τοκοχρεωλυτικές δόσεις, ενώ παρέχεται και η δυνατότητα πρόωρης εξόφλησης εάν ο πελάτης το επιθυµεί. Γ. Αξιολόγηση της πιστοληπτικής ικανότητας των ιδιωτών Η πρόσφατη απελευθέρωση των ορίων των καταναλωτικών δανείων επιτρέπει στα πιστωτικά ιδρύµατα τη δηµιουργία νέων ακόµη πιο ευέλικτων προϊόντων τα οποία θα προσαρµόζονται κατά περίπτωση στο προφίλ του συγκεκριµένου δανειολήπτη ακόµη και όσον αφορά την τιµολόγηση, καθώς οι φερέγγυοι και συνεπείς πελάτες θα ανταµείβονται µε χαµηλότερα επιτόκια δανεισµού. Η εφαρµογή βέβαια τέτοιων πολιτικών απαιτούν την ύπαρξη µίας βάσης δεδοµένων από την οποία θα απορρέει η συµπεριφορά του κάθε δανειολήπτη µέχρι σήµερα καθώς επίσης και η συνολική δανειακή του επιβάρυνση από όλα τα τραπεζικά ιδρύµατα της χώρας. Μόνο µε αυτό τον τρόπο, ένα πιστωτικό ίδρυµα µπορεί να εκτιµήσει την πραγµατική εικόνα ενός πελάτη και κατ επέκταση να προσδιορίσει µε όσο το δυνατόν µεγαλύτερη ακρίβεια το ύψος 13 OIKONOMIKO E TIO

14 του δανείου που µπορεί να του χορηγηθεί. Μία τέτοια βάση δεδοµένων βρίσκεται ήδη σε λειτουργία από τα πληροφοριακά συστήµατα της εταιρίας «Τειρεσίας». Η ύπαρξη πάντως µίας τέτοιας ενηµερωµένης βάσης δεδοµένων κρίνεται απαραίτητη έτσι ώστε να υπάρξει πλήρης εκµετάλλευση των ωφελειών από την απελευθέρωση της αγοράς καταναλωτικής πίστης τόσο από τους πελάτες όσο και από τα πιστωτικά ιδρύµατα. Με αυτό τον τρόπο και µε την ύπαρξη των κατάλληλων δοµών πληροφόρησης και συστηµάτων αξιολόγησης, ένα πιστωτικό ίδρυµα αποκτά τη δυνατότητα της ορθής εκτίµησης της πιστοληπτικής κατάστασης του δανειολήπτη και έτσι η τιµολόγηση είναι ορθολογικότερη και προς όφελος του καταναλωτή. Επίλογος Τα χορηγητικά προϊόντα τόσο για ιδιώτες όσο και για επιχειρήσεις καλύπτουν πλέον ένα µεγάλο εύρος των αναγκών της αγοράς, καθώς τα πιστωτικά ιδρύµατα ανταποκρίθηκαν άµεσα στις εξελίξεις στο µέτωπο των επιτοκίων σχεδιάζοντας µία σειρά προϊόντων που ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις και τις ιδιοµορφίες της κάθε περίπτωσης. Το αποτέλεσµα αυτής της προσπάθειας υπήρξε προς όφελος τόσο των επιχειρήσεων όσο και των ιδιωτών οι οποίοι απόκτησαν ευκολότερη πρόσβαση στα δάνεια αλλά και µε αρκετά χαµηλότερο κόστος. Το γεγονός αυτό µεταφράζεται σε αύξηση της ανταγωνιστικότητας των ελληνικών επιχειρήσεων αλλά και σε βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των νοικοκυριών καθώς και οι δύο απολαµβάνουν πλέον επιτόκια δανεισµού εφάµιλλα µε αυτά που ισχύουν στις υπόλοιπες χώρες της ΖτΕ. 14 OIKONOMIKO E TIO

15 øƒπ ª π ø π π Πληθωρισµός υψηλότερος από αυτόν της Ζώνης του Ευρώ Ο πληθωρισµός στην Ελλάδα παραµένει υψηλότερος από το µέσο όρο της Ζώνης του Ευρώ. Η απόκλιση του πληθωρισµού στην Ελλάδα µε βάση τον Εν ΤΚ από τον µέσο ετήσιο πληθωρισµό στη Ζώνη του Ευρώ διαµορφώθηκε στις 1,7 ποσοστιαίες µονάδες το 2002, έναντι 1,3 ποσοστιαίες µονάδες το 2001 και 0,8 ποσοστιαίες µονάδες το Έτσι, η ένταξη της Ελλάδος στη Ζώνη του κοινού νοµίσµατος δεν έχει οδηγήσει ακόµη σε σύγκλιση του πληθωρισµού της Ελλάδος. Όσον αφορά τον δοµικό πληθωρισµό (από τον οποίο εξαιρούνται οι τιµές των προϊόντων ενέργειας και των µη-επεξεργασµένων ειδών διατροφής) η σχετική απόκλιση ήταν 1,4 ποσοστιαίες µονάδες το 2002, έναντι 1,8 ποσοστιαίες µονάδες το 2001 και 0,7 ποσοστιαίες µονάδες το Στον τοµέα των βιοµηχανικών προϊόντων εκτός ενέργειας (που εντάσσονται στα διεθνώς εµπορεύσιµα αγαθά) η απόκλιση του πληθωρισµού της Ελλάδος από τον αντίστοιχο πληθωρισµό της ΖτΕ µειώθηκε στις 1,1 ποσοστιαίες µονάδες το 2002, έναντι 2 ποσοστιαίων µονάδων το Στον τοµέα των υπηρεσιών (που είναι διεθνώς µη-εµπορεύσιµες, εκτός εκείνων που συνδέονται µε τον τουρισµό), η απόκλιση διαµορφώθηκε στις 1,4 ποσοστιαίες µονάδες το 2002, έναντι 1,2 ποσοστιαίες µονάδες το Τέλος, στον τοµέα των επεξεργασµένων ειδών διατροφής (τα οποία είναι επίσης εµπορεύσιµα διεθνώς), η απόκλιση έφτασε τις 2,4 ποσοστιαίες µονάδες το 2002, έναντι 2,3 ποσοστιαίων µονάδων το Η εµµονή του εγχώριου πληθωρισµού να διαµορφώνεται σε υψηλότερα επίπεδα από ότι στη ΖτΕ αφορά τόσο στον πληθωρισµό στον τοµέα των υπηρεσιών, που σε µεγάλο βαθµό δεν είναι διεθνώς εµπορεύσιµες, όσο και στα βιοµηχανικά προϊόντα εκτός ενέργειας και στα επεξεργασµένα είδη διατροφής, που είναι διεθνώς εµπορεύσιµα. IA PAMMA 1 EÍ ÏÈÍË EÓ ÚÌÔÓÈÛÌ ÓÔ ÛÙËÓ ÏÏ Î È ÛÙË ÒÓË ÙÔ ÚÒ 5 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1/01 3/01 5/01 7/01 9/01 11/01 1/02 3/02 5/02 7/02 9/02 11/02 1/03 3/03 Eurozone ËÁ : TÚ appleâ ÙË ÏÏ Ô Î È Eurostat Greece Από τα στοιχεία αυτά προκύπτει ότι η εµµονή του εγχώριου πληθωρισµού να διαµορφώνεται σε υψηλότερα επίπεδα από ότι στη ΖτΕ αφορά τόσο τον πληθωρισµό µε βάση τον Εν ΤΚ όσο και το δοµικό πληθωρισµό και επίσης 15 OIKONOMIKO E TIO

16 αφορά τόσο στον πληθωρισµό στον τοµέα των υπηρεσιών, που σε µεγάλο βαθµό δεν είναι διεθνώς εµπορεύσιµες, όσο και στα βιοµηχανικά προϊόντα εκτός ενέργειας και στα επεξεργασµένα είδη διατροφής που είναι διεθνώς εµπορεύσιµα αγαθά. Προκύπτουν, εποµένως, τρία σηµαντικά ερωτήµατα που έχουν µεγάλη σηµασία για την οικονοµική πολιτική και την αναπτυξιακή διαδικασία στη χώρα µας: Πρώτον, ποιοι είναι οι παράγοντες που προσδιορίζουν αυτές τις διαφορές πληθωρισµού; εύτερον, ποια είναι η επίπτωση αυτών των διαφορών στην ανταγωνιστικότητα και στην αναπτυξιακή πορεία της οικονοµίας; Τρίτον, ποιες είναι οι προοπτικές να εξαλειφθούν αυτές οι διαφορές στο µέλλον; Εδώ, αναλύονται περιληπτικά τα τρία αυτά θέµατα. Παράγοντες που προσδιορίζουν τον υψηλότερο πληθωρισµό Εποµένως, παρά το γεγονός ότι τα προϊόντα ενέργειας έχουν σηµαντική επίδραση (αυξητική ή πτωτική) στον πληθωρισµό κάποιων µηνών δεν µπορούµε να στοιχειοθετήσουµε κάποια µονιµότερη επίδρασή τους στον Ελληνικό πληθωρισµό που να οφείλεται στην προβληµατική λειτουργία της αγοράς των καυσίµων. Παράγοντες που προσδιορίζουν τον υψηλότερο πληθωρισµό στην Ελλάδα. Ως βασικοί παράγοντες που συµβάλλουν στη διατήρηση του πληθωρισµού στην Ελλάδα σε υψηλότερα επίπεδα από τον µέσο όρο της Ζώνης του Ευρώ παρουσιάζονται οι ακόλουθοι: Α. Η υστέρηση της Ελληνικής οικονοµίας έναντι άλλων Ευρωπαϊκών Οικονοµιών όσον αφορά τις συνθήκες λειτουργίας των αγορών αγαθών και υπηρεσιών. εν λειτουργούν αποτελεσµατικά κρίσιµες εγχώριες αγορές, όπως, π.χ., η αγορά καυσίµων, η αγορά νωπών οπωροκηπευτικών, οι αγορές προσφοράς βασικών υπηρεσιών δηµοσίου χαρακτήρα, και αυτό έχει ως αποτέλεσµα να διογκώνονται οι επιπτώσεις εξωτερικών ή εσωτερικών διαταραχών (π.χ., της κακοκαιρίας, της ανόδου της διεθνούς τιµής του πετρελαίου, ή της ανόδου κάποιου άλλου στοιχείου του κόστους). Β. Το γεγονός ότι η Ελλάδα βρίσκεται τα τελευταία χρόνια στην ανοδική φάση του οικονοµικού της κύκλου (παρουσιάζοντας υψηλούς ρυθµούς ανάπτυξης) σε αντίθεση µε τις µεγάλες χώρες της ΖτΕ (και ιδιαίτερα τη Γερµανία) που βρίσκονται ουσιαστικά σε φάση σηµαντικής επιβράδυνσης των οικονοµιών τους. Αυτό δικαιολογεί την εµφάνιση αυξηµένου πληθωρισµού στην Ελλάδα, ιδιαίτερα στους τοµείς της οικονοµίας που παράγουν διεθνώς µη εµπορεύσιµα αγαθά και υπηρεσίες και σε κάποιο βαθµό οφείλεται στη γνωστή επίδραση από τον υψηλότερο ρυθµό αύξησης της παραγωγικότητας (το γνωστό αποτέλεσµα Balassa-Samuelson), όπως θα αναλυθεί στη συνέχεια. Επιπλέον, µπορεί να οφείλεται και στο γεγονός ότι η καθαρή εισροή σηµαντικών εισοδηµατικών και κεφαλαιακών πόρων στην Ελληνική οικονοµία διατηρεί ένα επίπεδο ζήτησης στην εγχώρια αγορά πολύ υψηλότερο από εκείνο που θα υπήρχε χωρίς αυτή την καθαρή εισροή πόρων, ασκώντας πρόσθετες πιέσεις στις τιµές των διεθνών µη εµπορεύσιµων προϊόντων. Γ. Το γεγονός ότι εξακολουθεί να παρατηρείται υψηλότερος ρυθµός ανόδου του κόστους εργασίας ανά µονάδα προϊόντος στην Ελλάδα από ότι στη Ζώνη του Ευρώ. Θα πρέπει όµως να σηµειωθεί ότι η διαφορά αυτή περιορίστηκε τα τελευταία χρόνια. Επιπλέον, προκύπτει το ερώτηµα αν η διαφορά αυτή είναι αυτόνοµη, αν δηλαδή οφείλεται στις συγκεκριµένες συνθήκες λειτουργίας της εγχώριας αγοράς εργασίας (και προκύπτει ανεξαρτήτως της ήδη υπάρχουσας διαφοράς στον πληθωρισµό), ή αν αποτελεί απλώς αντανάκλαση της υπάρχουσας διαφοράς στον πληθωρισµό. Θα πρέπει να σηµειωθεί ότι η επίδραση Balassa-Samuelson ισχύει και για τον προσδιορισµό των εργατικών αµοιβών. 16 OIKONOMIKO E TIO

17 Συνθήκες ανταγωνισµού στις αγορές Το γεγονός ότι η αγορά πετρελαίου στην Ελλάδα δεν είναι όσο θα έπρεπε ανταγωνιστική µπορεί να έχει διάφορες αρνητικές επιπτώσεις στην οικονοµία αλλά, µε τα στοιχεία που έχουµε, δεν µπορούµε να αποδείξουµε ότι επιδρά ανοδικά ή πτωτικά στον ετήσιο πληθωρισµό Η ύπαρξη ολιγοπωλιακών καταστάσεων στην αγορά αυτή ή σε οποιαδήποτε άλλη αγορά, µπορεί να επηρεάζει το επίπεδο των τιµών των αγαθών, αλλά αυτό δεν σηµαίνει ότι και ο ρυθµός αύξησης των τιµών (ο πληθωρισµός) από χρόνο σε χρόνο µπορεί να διαφέρει συστηµατικά. Συνθήκες ανταγωνισµού στις αγορές αγαθών και υπηρεσιών Από πολλές πλευρές τονίζεται το γεγονός ότι οι συνθήκες ανταγωνισµού στις αγορές αρκετών προϊόντων και υπηρεσιών και ιδιαίτερα στην αγορά πετρελαίου και στην αγορά νωπών οπωροκηπευτικών δεν είναι ιδανικές στην Ελλάδα και ότι αυτό αποτελεί βασική αιτία του αυξηµένου πληθωρισµού στη χώρα µας. Όσον αφορά την αγορά των καυσίµων, η τιµή της βενζίνης και του πετρελαίου θέρµανσης συνέβαλαν στην άµεση αύξηση του πληθωρισµού κατά 0,80 ποσοστιαίες µονάδες στο 12-µηνο που έληγε τον Μάρτιο του 2003, έναντι 0,32 π.µ. στο 12-µηνο που έληγε τον Μάρτιο του 2002 και 0,02 π.µ. στο 12- µηνο που έληγε τον Μάρτιο του Αυτή η επίδραση των 0,80 π.µ. τον Μάρτιο του 2003 αντιστράφηκε σχεδόν εξ ολοκλήρου τον Απρίλιο του 2003 λόγω της επαναφοράς των τιµών του πετρελαίου στα προ του πολέµου στο ΙΡΑΚ επίπεδα. Εποµένως, παρά το γεγονός ότι τα προϊόντα ενέργειας έχουν σηµαντική επίδραση (αυξητική ή πτωτική) στον πληθωρισµό κάποιων µηνών δεν µπορούµε να στοιχειοθετήσουµε κάποια µονιµότερη επίδρασή τους στον Ελληνικό πληθωρισµό που να οφείλεται στην προβληµατική λειτουργία της αγοράς των καυσίµων. Είναι γεγονός ότι στην αγορά αυτή οι τιµές ρυθµίζονται έµµεσα από την Κυβέρνηση µέσω του ελέγχου που ασκεί στην εταιρεία Ελληνικά Πετρέλαια ΑΕ και µέσω της φορολογίας. Η πολιτική τιµών που ακολουθήθηκε τα τελευταία χρόνια στον τοµέα αυτό θα µπορούσε να λεχθεί ότι ήταν σε µεγάλο βαθµό ουδέτερη και προσδιορίστηκε από τις διακυµάνσεις των διεθνών τιµών του πετρελαίου. εν έγιναν παρεµβάσεις για µείωση των επιπτώσεων στον πληθωρισµό όταν η τιµή του πετρελαίου είχε ανοδική πορεία (όπως, για παράδειγµα έγινε στην Πορτογαλία το 1999 και το 2000), ενώ δεν είναι εµφανές ότι περιορίστηκε η πτωτική επίδραση στον πληθωρισµό όταν οι διεθνείς τιµές είχαν πτωτική πορεία (εκτός ορισµένων ακραίων εξαιρέσεων όπου επιδιώχθηκε, ενδεχοµένως, η αύξηση των κερδών της Εταιρείας Ελληνικά Πετρέλαια ΑΕ για να διευκολυνθεί η ιδιωτικοποίησή της). Εποµένως, το γεγονός ότι η αγορά πετρελαίου στην Ελλάδα δεν είναι όσο θα έπρεπε ανταγωνιστική µπορεί να έχει διάφορες αρνητικές επιπτώσεις στην οικονοµία οι οποίες θα πρέπει να εξεταστούν, αλλά µε τα στοιχεία που έχου- µε δεν µπορούµε να αποδείξουµε ότι επιδρά ανοδικά ή πτωτικά στον ετήσιο πληθωρισµό τα τελευταία τρία χρόνια. Η αγορά των νωπών οπωροκηπευτικών είναι επίσης µια αγορά που επηρεάζεται αποφασιστικά από εξωγενείς παράγοντες (όπως οι καιρικές συνθήκες) και µπορεί να έχει µεγάλη επίδραση στην εξέλιξη του πληθωρισµού από µήνα σε µήνα, αλλά και σε ετήσια βάση. Έτσι, τον Μάιο του 2003 ο 12-µηνος πληθωρισµός επιβαρύνεται από τις αυξηµένες τιµές αυτών των προϊόντων κατά περίπου 1,41 ποσοστιαίες µονάδες, πράγµα που αποδίδεται κατά κύριο λόγο στη µειωµένη προσφορά διαφόρων κατηγοριών φρούτων και λαχανικών που προκλήθηκε από τις δυσµενείς καιρικές συνθήκες τον Αύγουστο-Σεπτέµβριο του 2002 και τον εκέµβριο 2002-Μάρτιο Σε κάθε περίπτωση, η ύπαρξη ολιγοπωλιακών καταστάσεων στην αγορά αυτή είναι γνωστή και γενικότερα αναγνωρισµένη και συζητείται σε µεγάλη έκταση κάθε φορά που οι καιρικές συνθήκες συµβάλλουν στην εκτίναξη των τιµών πολλών φρούτων και λαχανικών σε υψηλά επίπεδα. Όµως, η ύπαρξη ολιγοπωλιακών καταστάσεων στην αγορά αυτή ή σε οποιαδήποτε άλλη αγορά, µπορεί να επηρεάζει 17 OIKONOMIKO E TIO

18 το επίπεδο των τιµών των αγαθών, δηλαδή µπορεί στην Ελλάδα (ολιγοπωλιακή αγορά) η τιµή της ντοµάτας να είναι υψηλότερη από τη Γερµανία (ανταγωνιστική αγορά), αλλά αυτό δεν σηµαίνει ότι και ο ρυθµός αύξησης των τιµών (ο πληθωρισµός) από χρόνο σε χρόνο µπορεί να διαφέρει συστηµατικά. Άλλωστε, στην Ελλάδα υπήρξαν περίοδοι, όπως εκείνη των ετών , όπου η µεταβολή των τιµών των φρούτων και των λαχανικών είχε πολύ ευνοϊκή επίδραση στον πληθωρισµό. Για παράδειγµα, ο 12-µηνος πληθωρισµός είχε επιβαρυνθεί από τα Φρούτα-Λαχανικά-Πατάτες κατά 0,25 ποσοστιαίες µονάδες τον Μάιο του 1998, κατά 0,10 ποσοστιαίες µονάδες τον Μάιο του 1999, κατά 0,01 ποσοστιαίες µονάδες τον Μάιο του 2000, κατά 0,28 ποσοστιαίες µονάδες κατά τον Μάιο του 2001 και κατά 0,10 ποσοστιαίες µονάδες τον Μάιο του Εποµένως, η φετινή επιβάρυνση του πληθωρισµού κατά 1,41 ποσοστιαίες µονάδες τον Μάιο είναι συγκυριακή και οφείλεται στο γεγονός ότι λόγω της κακοκαιρίας Ιανουαρίου-Μαρτίου 2003 καθυστέρησε η ωρίµανση των φρούτων (πολλά από τα οποία µπήκαν στην αγορά στα µέσα Μαΐου αντί στο τέλος Απριλίου) και των λαχανικών (ντοµάτες εκτός θερµοκηπίου θα εισέλθουν στην αγορά στα µέσα Ιουνίου φέτος αντί του τέλους Μαΐου στα προηγούµενα έτη). Όπως συµβαίνει κάθε χρόνο η επιβάρυνση από τα Φ-Λ-Π τον Μάιο θα εξαλειφθεί κατά το µεγαλύτερο µέρος της (εκτός απροόπτου) από το 12-µηνο πληθωρισµό στην περίοδο Ιουνίου-Σεπτεµβρίου Η αγορά των µη-εµπορεύσιµων υπηρεσιών: Εκτός από τις ανωτέρω αγορές των καυσίµων και των µη επεξεργασµένων φρούτων και λαχανικών, αρκετές άλλες αγορές λειτουργούν µη ανταγωνιστικά, µε χαρακτηριστική την περίπτωση των επιχειρήσεων προσφοράς δηµόσιων υπηρεσιών των οποίων η τιµολογιακή πολιτική ελέγχεται από το κράτος (ηλεκτρική ενέργεια, ύδρευση-αποχέτευση, υγεία-νοσοκοµειακή περίθαλψη, αστικές-αεροπορικέςθαλάσσιες µεταφορές, εκπαίδευση, κ.ά). Μετά την ένταξη στη Ζώνη του Ευρώ υπάρχει πίεση προς την Κυβέρνηση για προσαρµογή των τιµών των βασικών υπηρεσιών δηµοσίου χαρακτήρα σε επίπεδα κάλυψης του κόστους, η οποία σε συνδυασµό µε την πολιτική µείωσης του λειτουργικού κόστους, επιδιώκεται να συµβάλλει στην εξάλειψη των ελλειµµάτων. Ó Î 1 Í ÛÂÈ ÙÈÌÒÓ ÙˆÓ ÛÈÎÒÓ ÌË-ÂÌappleÔÚ ÛÈÌˆÓ appleúô fióùˆó ( Á ıòó Î È appleëúâûèòó) ª ÚÙÈÔ 2002 ª ÚÙÈÔ 2003 Οι τιµές προσδιορίζονται από το Κράτος Ύδρευση-Αποχέτευση 3,1% 4,1% Ηλεκτρικό Ρεύµα 4,4% 3,9% Ιατρικές υπηρεσίες 4,9% 5,7% Νοσοκοµειακή Περίθαλψη 4,5% 4,4% Έξοδα Ξενοδοχείου 12,7% 5,3% Εισιτήρια Αεροπλάνων 12,2% 0,0% Κόµιστρο Ταξί 0,0% 8,0% Εισιτήρια πλοίων 6,1% 26,9% ίδακτρα 3,6% 4,5% Οι τιµές προσδιορίζονται από την αγορά Οι τιµές προσδιορίζονται από την αγορά Φαγητό εκτός οικίας 6,7% 3,8% Βιβλία-Εφηµερίδες 3,7% 4,0% Αναψυκτικά σερβιριζόµενα 8,4% 5,0% Κουρεία κοµµωτήρια 11,0% 7,9% Σέρβις Αυτοκινήτου 3,2% 7,2% 18 OIKONOMIKO E TIO

19 Οι υψηλοί ρυθµοί ανάπτυξης της Ελληνικής οικονοµίας και ειδικότερα ο υψηλός ρυθµός της πιστωτικής επέκτασης (που στηρίζεται και στα µεγάλα πλεονάσµατα στο λογαριασµό κεφαλαίων του εξωτερικού ισοζυγίου πληρωµών), επηρεάζουν τον εγχώριο πληθωρισµό. Από τα στοιχεία της ΕΣΥΕ προκύπτει (βλέπε τον Πίνακα 1) ότι οι αυξήσεις τιµών των περισσότερων από αυτές τις υπηρεσίες ήταν τα δύο προηγούµενα 12-µηνα (που έληγαν τον Μάρτιο του 2002 και του 2003) υψηλότερες από τον µέσο πληθωρισµό και από τις αυξήσεις των τιµών των βασικών διεθνώς εµπορεύσιµων προϊόντων. Στις περισσότερες από τις περιπτώσεις αυτές, οι αυξήσεις τιµών που εγκρίνονταν στη δεκαετία του 1990 ήταν πολύ χαµηλότερες σε πραγµατικές τιµές από τις αυξήσεις που εφαρµόζονταν στις άλλες χώρες της Ζώνης του Ευρώ, µε συνέπεια το επίπεδο αυτών των τιµών σήµερα να είναι χαµηλότερο από αυτό που ισχύει σε αυτές τις χώρες στις περισσότερες περιπτώσεις. Αποτέλεσµα αυτής της πολιτικής ήταν η δηµιουργία υπηρεσιών στην Ελλάδα µε µεγάλα ελλείµµατα και συσσωρευµένα χρέη (π.χ., αστικές, σιδηροδροµικές και αεροπορικές συγκοινωνίες, νοσοκοµεία, κ.ά) ενώ, από την άλλη µεριά, ο πληθωρισµός διαµορφωνόταν στις περιόδους εκείνες σε χαµηλότερα επίπεδα από αυτά που θα υπήρχαν, αν οι τιµές αυτών των υπηρεσιών διαµορφώνονταν µε βάση µια πολιτική πλήρους κάλυψης του κόστους. Μετά την ένταξη στη Ζώνη του Ευρώ και την εισαγωγή του κοινού νοµίσµατος υπάρχει πίεση προς την Κυβέρνηση για προσαρµογή των τιµών σε επίπεδα κάλυψης του κόστους, η οποία σε συνδυασµό µε την πολιτική µείωσης του λειτουργικού κόστους, επιδιώκεται να συµβάλλει στην εξάλειψη των ελλειµµάτων. Ακόµα και σε υπηρεσίες που δεν υπάρχουν ελλείµ- µατα (όπως στον τοµέα της ηλεκτρικής ενέργειας) υπάρχει πίεση για αύξηση των τιµών στην Ελλάδα στην πορεία εναρµόνισής τους µε τις υψηλότερες τιµές αυτών των υπηρεσιών στις άλλες χώρες της Ζώνης του Ευρώ, γιατί µόνο έτσι θα καταστούν αποδοτικές οι επενδύσεις από ιδιώτες στην απελευθερωµένη αγορά της ενέργειας. Τέλος, και στην περίπτωση των ακτοπλοϊκών συγκοινωνιών υπάρχει προσαρµογή των τιµών προς τα πάνω λόγω προσαρ- µογής τους στα πλαίσια της πλήρους απελευθέρωσης αυτής της αγοράς στο διεθνή ανταγωνισµό (κατάργηση των επιχορηγήσεων από τον κρατικό προϋπολογισµό, οι οποίες διατηρούνται τώρα µόνο για τις άγονες γραµµές). Επιπλέον των ανωτέρω, υπάρχει και µια άλλη κατηγορία διεθνώς µη-εµπορεύσιµων προϊόντων (φαγητό εκτός οικίας, σερβιριζόµενα αναψυκτικά και καφές, προσωπικά επαγγέλµατα, service αυτοκινήτων βιβλία-εφηµερίδες, κ.ά), των οποίων οι τιµές δεν προσδιορίζονται από το κράτος, στις οποίες επίσης παρατηρούνται πολύ υψηλότερες αυξήσεις τιµών από το µέσο πληθωρισµό τα τελευταία δύο χρόνια, όπως φαίνεται στον Πίνακα 1. Οι µεγάλες αυξήσεις τιµών στην περίπτωση αυτή σχετίζονται κατά κύριο λόγο µε την εισαγωγή των χαρτονοµισµάτων και κερµάτων σε Ευρώ, καθώς και µε το υψηλό επίπεδο ζήτησης που επικρατεί τα τελευταία χρόνια στην εγχώρια οικονοµία, που στηρίζει αυτές τις αυξήσεις τιµών. Yψηλότεροι ρυθµοί ανάπτυξης και πληθωρισµός Υψηλότεροι ρυθµοί ανάπτυξης και πληθωρισµός. Οι υψηλοί ρυθµοί ανάπτυξης της Ελληνικής οικονοµίας και ειδικότερα ο υψηλός ρυθµός της πιστωτικής επέκτασης (που στηρίζεται και στα µεγάλα πλεονάσµατα στο λογαριασµό κεφαλαίων του εξωτερικού ισοζυγίου πληρωµών), επηρεάζουν τον εγχώριο πληθωρισµό από δύο πλευρές: Πρώτον, η αυξηµένη ζήτηση, στο βαθµό που απευθύνεται σε εγχώρια διεθνώς µη εµπορεύσιµα προϊόντα ασκεί αυξητική πίεση στις τιµές αυτών των προϊόντων, ενώ στο 19 OIKONOMIKO E TIO

20 Η αύξηση των µισθών δεν επηρεάζει τις τιµές των διεθνώς εµπορεύσιµων προϊόντων (οι οποίες προσδιορίζονται από τις συνθήκες προσφοράς και ζήτησης στις διεθνείς αγορές), ενώ αυξάνει τις τιµές των µη εµπορεύσιµων προϊόντων. Το «έλλειµµα ανταγωνιστικότητας» µπορεί να είναι χαµηλότερο από ό,τι θα ήταν αν... δεν λαµβάνονταν υπόψη η επίπτωση των υψηλότερων ρυθµών αύξησης της παραγωγικότητας στη διαµόρφωση της πραγµατικής σταθµισµένης συναλλαγµατικής ισοτιµίας ισορροπίας. βαθµό που απευθύνεται σε διεθνώς εµπορεύσιµα προϊόντα αυξάνει το έλλειµµα στο ισοζύγιο αγαθών και υπηρεσιών (λαµβάνοντας τις τιµές των διεθνώς εµπορεύσιµων προϊόντων ως δεδοµένες-προσδιοριζόµενες στις διεθνείς αγορές). εύτερο, στο βαθµό που οι υψηλοί ρυθµοί ανάπτυξης οφείλονται κατά κύριο λόγο στην επίτευξη υψηλών ρυθµών αύξησης της παραγωγικότητας στους τοµείς που παράγουν διεθνώς εµπορεύσιµα προϊόντα (όπως πράγµατι συµβαίνει στην περίπτωση της Ελλάδος), τότε ισχύει το αποτέλεσµα Balassa-Samuelson που εξηγεί επίσης ένα µέρος της διαφοράς µεταξύ του πληθωρισµού στην Ελλάδα και του µέσου πληθωρισµού στη ΖτΕ. Η επίδραση του σχετικού ρυθµού αύξησης της παραγωγικότητας στους τοµείς που παράγουν διεθνώς εµπορεύσιµα προϊόντα ή αποτέλεσµα Balassa Samuelson. Σύµφωνα µε τις µελέτες των δύο αυτών οικονοµολόγων, η αύξηση της συνολικής παραγωγικότητας των συντελεστών της παραγωγής των διεθνώς εµπορεύσιµων προϊόντων σε µια χώρα αυξάνει τους εργατικούς µισθούς όχι µόνο στον τοµέα των εµπορεύσιµων αλλά και σε εκείνο των µη εµπορεύσιµων (λόγω της κινητικότητας της εργασίας µεταξύ τοµέων εντός της χώρας). Η αύξηση των µισθών δεν επηρεάζει τις τιµές των διεθνώς εµπορεύσιµων προϊόντων (οι οποίες προσδιορίζονται από τις συνθήκες προσφοράς και ζήτησης στις διεθνείς αγορές), ενώ αυξάνει τις τιµές των µη εµπορεύσιµων προϊόντων. Η διαδικασία αυτή αυξάνει τον εγχώριο πληθωρισµό σε σχέση µε τον πληθωρισµό στις άλλες χώρες της Ζώνης του Ευρώ και αυξάνει επίσης τη σχετική τιµή των µη εµπορεύσιµων σε σχέση µε τα εµπορεύσιµα προϊόντα, πράγµα που συνιστά απώλεια ανταγωνιστικότητας. Εάν τώρα υποτεθεί ότι ο ρυθµός αύξησης της παραγωγικότητας των διεθνώς εµπορεύσιµων προϊόντων είναι υψηλότερος στις αναπτυσσόµενες οικονοµίες όπως η Ελλάδα, από ότι στις άλλες αναπτυγµένες χώρες της Ζώνης του Ευρώ, αυτό µπορεί να εξηγήσει σε κάποιο βαθµό αφενός τόν υψηλότερο πληθωρισµό στην Ελλάδα από ότι στις υπόλοιπες χώρες της Ζώνης του Ευρώ, και αφετέρου δικαιολογεί κάποια ανατίµηση της πραγµατικής συναλλαγµατικής ισοτιµίας του εγχώριου νοµίσµατος χωρίς αυτό να σηµαίνει αναγκαστικά και απώλεια ανταγωνιστικότητας για την Ελλάδα. Η ανταγωνιστικότητα µιας οικονοµίας αντανακλάται στο δείκτη της πραγµατικής σταθµισµένης συναλλαγµατικής ισοτιµίας, που είναι η ονοµαστική σταθ- µισµένη (µε βάση τον όγκο των διµερών εµπορικών συναλλαγών) συναλλαγ- µατική ισοτιµία του εγχώριου νοµίσµατος µε εκείνα των ανταγωνιστριών χωρών, αποπληθωρισµένη µε κάποιο δείκτη σχετικών τιµών (π.χ. το σχετικό ΤΚ) ή κόστους (π.χ. το σχετικό κόστος εργασίας ανά µονάδα προϊόντος) ανάµεσα στην Ελλάδα και σε αυτές τις χώρες. Η εκτιµώµενη για κάθε περίοδο πραγµατική σταθµισµένη συναλλαγµατική ισοτιµία συγκρίνεται µε την αντίστοιχη ισοτιµία ισορροπίας για τη χώρα, που είναι εκείνη που εξασφαλίζει ότι η οικονοµία της χώρας αυτής χαρακτηρίζεται από εσωτερική και εξωτερική ισορροπία. Η διαφορά που προκύπτει είναι το λεγόµενο «έλλειµµα ή πλεόνασµα ανταγωνιστικότητας». Βασικός παράγων στη διαµόρφωση της πραγµατικής σταθµισµένης συναλλαγµατικής ισοτιµίας ισορροπίας είναι ο ρυθµός αύξησης της συνολικής παραγωγικότητας στους τοµείς που παράγουν διεθνώς εµπορεύσιµα προϊόντα στην εγχώρια οικονοµία σε σχέση µε 20 OIKONOMIKO E TIO