ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ

Transcript

1 Σχέδιο Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών του Υδατικού Διαμερίσματος Κρήτης GR13 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ, ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ i

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ II ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ VIII ΟΜΑΔΑ ΜΕΛΕΤΗΣ X 1. ΜΗ ΤΕΧΝΙΚΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΕΙΣΑΓΩΓΉ H Οδηγία Πλαίσιο 2000/60/ΕΚ για τα νερά Η Οδηγία 2001/42/ΕΚ ΥΦΙΣΤΆΜΕΝΗ ΚΑΤΆΣΤΑΣΗ ΥΣ ΣΤΟ ΥΔ ΚΡΉΤΗΣ Επιφανειακά ΥΣ Υπόγεια ΥΣ ΣΤΌΧΟΙ ΤΟΥ ΣΧΕΔΊΟΥ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΈΣ ΔΥΝΑΤΌΤΗΤΕΣ ΥΦΙΣΤΆΜΕΝΗ ΚΑΤΆΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΆΛΛΟΝΤΟΣ-ΣΗΜΑΝΤΙΚΈΣ ΠΙΈΣΕΙΣ Ατμοσφαιρική ρύπανση Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας Κλίμα Βιομηχανική ρύπανση Υδρολογικό ισοζύγιο Θαλάσσιο περιβάλλον Εδαφικοί πόροι Απόβλητα Χρήσεις Γης Βιοποικιλότητα Χλωρίδα και Πανίδα Προστατευόμενες περιοχές Ανθρωπογενές περιβάλλον ΕΚΤΊΜΗΣΗ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΌΓΗΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΏΣΕΩΝ ΤΟΥ ΣΧΕΔΊΟΥ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΆΛΛΟΝ ΜΈΤΡΑ ΠΡΌΛΗΨΗΣ, ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΎ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΏΠΙΣΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΏΣΕΩΝ ΤΟΥ ΣΧΕΔΊΟΥ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΆΛΛΟΝ ΣΧΈΔΙΟ ΠΑΡΑΚΟΛΟΎΘΗΣΗΣ Μέτρα πρόληψης, περιορισμού και αντιμετώπισης των επιπτώσεων του Σχεδίου στο περιβάλλον Σχέδιο παρακολούθησης ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΚΟΠΌΣ ΚΑΙ ΔΙΑΔΙΚΑΣΊΑ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΉΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΉΣ ΕΚΤΊΜΗΣΗΣ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΌ ΠΛΑΊΣΙΟ Το στρατηγικό επίπεδο προγραμματισμού Ανάδυση της ΣΠΕ μέσα από την εξέλιξη του Ευρωπαϊκού περιβαλλοντικού κεκτημένου Η Στρατηγική Περιβαλλοντική Εκτίμηση Η Οδηγία 2001/42/ΕΚ Η Κοινή Υπουργική Απόφαση ΥΠΕΧΩΔΕ / ΕΥΠΕ / οικ / ΣΎΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΉ ΑΝΤΙΚΕΊΜΕΝΟ ΤΟΥ ΣΧΕΔΊΟΥ Η Οδηγία Πλαίσιο περί Υδάτων Εφαρμογή της Οδηγίας Πλαίσιο περί Υδάτων Αντικείμενο του προτεινόμενου Σχεδίου 31 3 ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ - ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΑΛΛΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑ/ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΌΣ ΣΚΟΠΙΜΌΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΣΤΌΧΩΝ ΤΟΥ ΣΧΕΔΊΟΥ ΣΧΈΣΗ ΤΟΥ ΣΧΕΔΊΟΥ ΜΕ ΆΛΛΑ ΣΧΕΤΙΚΆ ΣΧΈΔΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΓΡΆΜΜΑΤΑ Εθνικό επίπεδο Διεθνές Κοινοτικό επίπεδο ΣΤΌΧΟΙ ΠΡΟΣΤΑΣΊΑΣ ΠΕΡΙΒΆΛΛΟΝΤΟΣ ΠΟΥ ΛΉΦΘΗΚΑΝ ΥΠΌΨΗ Γενικά Εξαιρέσεις βάσει των προβλέψεων της Οδηγίας Εξειδίκευση περιβαλλοντικών στόχων Προτεινόμενες εξαιρέσεις στο ΥΔ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΆ ΣΤΟΙΧΕΊΑ ΓΕΝΙΚΌ ΠΕΡΊΓΡΑΜΜΑ ΑΝΤΙΚΕΊΜΕΝΟ ΤΟΥ ΣΧΕΔΊΟΥ Σχέδιο Διαχείρισης Λεκάνης Απορροής Ποταμού Πρόγραμμα Μέτρων 55 ii

3 4.3. ΓΕΝΙΚΉ ΠΕΡΙΓΡΑΦΉ ΤΩΝ ΥΣ ΤΟΥ ΥΔ ΚΡΉΤΗΣ Επιφανειακά ΥΣ Υπόγεια υδατικά συστήματα Ιδιαιτέρως Τροποποιημένα Υδατικά Συστήματα (ΙΤΥΣ) και Τεχνητά Υδατικά Συστήματα (ΤΥΣ) ΑΞΙΟΛΌΓΗΣΗ ΥΦΙΣΤΆΜΕΝΗΣ ΚΑΤΆΣΤΑΣΗΣ ΥΣ Ταξινόμηση της κατάστασης των επιφανειακών υδατικών συστημάτων Ταξινόμηση της κατάστασης των υπόγειων υδατικών συστημάτων ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΊ ΣΤΌΧΟΙ ΕΞΑΙΡΈΣΕΙΣ Γενικές πρόνοιες της Οδηγίας Περιβαλλοντικοί Στόχοι Αιτιολόγηση εξαιρέσεων ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΉ ΑΝΆΛΥΣΗ ΤΗΣ ΧΡΉΣΗΣ ΎΔΑΤΟΣ Γενικά Προσδιορισμός υπηρεσιών ύδατος, παρόχων και χρηστών Εκτίμηση κόστους και βαθμού ανάκτησης υπηρεσιών & χρήσεων ύδατος ΠΡΌΓΡΑΜΜΑ ΜΈΤΡΩΝ Βασικά Μέτρα Συμπληρωματικά μέτρα ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΓΕΝΙΚΆ ΣΕΝΆΡΙΟ Α ΣΕΝΆΡΙΟ Β ΣΕΝΆΡΙΟ Γ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΉ ΑΞΙΟΛΌΓΗΣΗ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΏΝ ΣΕΝΑΡΊΩΝ Μηδενική Εναλλακτική Λύση (Σενάριο Α) Σενάριο Γ ΣΥΜΠΕΡΆΣΜΑΤΑ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΥΦΙΣΤΆΜΕΝΗ ΚΑΤΆΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΤΆΣΕΙΣ ΕΞΈΛΙΞΗΣ Ατμοσφαιρική ρύπανση Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας Κλιματικοί παράγοντες Υδατικοί πόροι Θαλάσσιο και παράκτιο περιβάλλον Εδαφικοί πόροι Γεωμορφολογία Απόβλητα Χρήσεις Γης Προστασία και Διαχείριση της Φύσης Τοπίο Ζώνες βλάστησης - Οικοσυστήματα Χλωρίδα - Πανίδα Ανθρωπογενές περιβάλλον ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΆ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΆ ΠΟΥ ΕΝΔΈΧΕΤΑΙ ΝΑ ΕΠΗΡΕΑΣΤΟΎΝ ΣΗΜΑΝΤΙΚΆ ΠΙΘΑΝΉ ΕΞΈΛΙΞΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΏΝ ΠΑΡΑΜΈΤΡΩΝ ΣΤΗΝ ΠΕΡΊΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΜΗ ΕΦΑΡΜΟΓΉΣ ΤΟΥ ΣΧΕΔΊΟΥ ΕΚΤΙΜΗΣΗ, ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΓΕΝΙΚΆ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΊΑ ΕΚΤΊΜΗΣΗΣ, ΑΞΙΟΛΌΓΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΏΠΙΣΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΏΣΕΩΝ Γενικά Μεθοδολογία του σταδίου προσδιορισμού των περιβαλλοντικών μεταβολών Μεθοδολογία του σταδίου χαρακτηρισμού των πιθανών επιπτώσεων και της αξιολόγησής τους ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΌΣ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΏΣΕΩΝ Μέτρα για την ανάκτηση του κόστους της χρήσης ύδατος Μέτρα για την αποδοτική και αειφόρο χρήση του νερού Μέτρα για την προστασία των υδάτων που προορίζονται για πόσιμο Μέτρα ελέγχου της απόληψης επιφανειακού και υπόγειου νερού Μέτρα για τον έλεγχο τεχνητού εμπλουτισμού των υπόγειων συστημάτων Μέτρα για τις σημειακές πηγές απορρίψεων 403 iii

4 7.3.7 Μέτρα για τις διάχυτες πηγές απορρίψεων Μέτρα για αντιμετώπιση αρνητικών επιπτώσεων στην κατάσταση των επιφανειακών υδάτων από υδρομορφολογικές αλλοιώσεις Ειδικά μέτρα για ουσίες προτεραιότητας και άλλες ουσίες Μέτρα για ρύπανση από ατυχήματα/ακραία φυσικά φαινόμενα Διοικητικά μέτρα Οικονομικά ή φορολογικά μέτρα Έλεγχος απολήψεων Έλεγχοι εκπομπής ρύπων Κώδικες Ορθής Γεωργικής Πρακτικής Μέτρα αποτελεσματικότητας και επαναχρησιμοποίησης Τεχνητός εμπλουτισμός υδροφορέων Ανασύσταση και αποκατάσταση περιοχών υγροβιοτόπων Έργα δομικών κατασκευών Έργα έρευνας, ανάπτυξης και επίδειξης (βέλτιστων πρακτικών) Εκπαιδευτικά μέτρα Περιβαλλοντικές συμφωνίες μετά από διαπραγμάτευση Συμπέρασμα ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΌΣ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΌΓΗΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΏΣΕΩΝ Εισαγωγή Βιοποικιλότητα Χλωρίδα Πανίδα Ύδατα Έδαφος Χρήσεις γης Τοπίο Μορφολογία Πληθυσμός Υγεία ΣΥΝΟΠΤΙΚΉ ΑΞΙΟΛΌΓΗΣΗ ΕΠΙΠΤΏΣΕΩΝ ΣΧΕΔΊΟΥ ΑΝΆ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΉ ΠΑΡΆΜΕΤΡΟ ΑΝΑΦΟΡΆΣ ΜΈΤΡΑ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΝΟΝΙΣΤΙΚΗΣ ΠΡΑΞΗΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΠΟΥ ΑΝΕΚΥΨΑΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΚΠΟΝΗΣΗ ΤΗΣ ΣΜΠΕ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ 469 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗΣ 474 iv

5 Γλωσσάριο Οι παρακάτω ορισμοί δίνονται στο άρθρο 2 της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ για τη διαχείριση των υδατικών πόρων. Όλες οι αναφορές σε άρθρα και παραρτήματα που περιλαμβάνονται, αφορούν την εν λόγω Οδηγία. Οι ορισμοί αυτοί χρησιμοποιούνται ουσιαστικά αυτούσιοι στα κείμενα εφαρμογής της Οδηγίας, δηλαδή στο Προσχέδιο και στα Σχέδια Διαχείρισης, καθώς και σε όλα τα κείμενα της διαβούλευσης. Επιφανειακά ύδατα: τα εσωτερικά ύδατα, εκτός των υπόγειων υδάτων τα μεταβατικά και τα παράκτια ύδατα, εκτός εάν πρόκειται για τη χημική τους κατάσταση, οπότε περιλαμβάνουν και τα χωρικά ύδατα. Υπόγεια ύδατα: το σύνολο των υδάτων που βρίσκονται κάτω από την επιφάνεια του εδάφους στη ζώνη κορεσμού και σε άμεση επαφή με το έδαφος ή το υπέδαφος. Εσωτερικά ύδατα: το σύνολο των στάσιμων ή των ρεόντων επιφανειακών υδάτων και όλα τα υπόγεια ύδατα που βρίσκονται προς την πλευρά της ξηράς σε σχέση με τη γραμμή βάσης από την οποία μετράται το εύρος των χωρικών υδάτων. Ποταμός: σύστημα εσωτερικών υδάτων το οποίο ρέει, κατά το πλείστον, στην επιφάνεια του εδάφους αλλά το οποίο μπορεί, για ένα μέρος της διαδρομής του, να ρέει και υπογείως. Λίμνη: σύστημα στάσιμων εσωτερικών επιφανειακών υδάτων. Μεταβατικά ύδατα: συστήματα επιφανειακών υδάτων πλησίον του στομίου ποταμών τα οποία είναι εν μέρει αλμυρά λόγω της γειτνίασής τους με παράκτια ύδατα αλλά τα οποία επηρεάζονται ουσιαστικά από ρεύματα γλυκού νερού. Παράκτια ύδατα: τα επιφανειακά ύδατα που βρίσκονται στην πλευρά της ξηράς μιας γραμμής, κάθε σημείο της οποίας βρίσκεται σε απόσταση ενός ναυτικού μιλίου προς τη θάλασσα από το πλησιέστερο σημείο της γραμμής βάσης από την οποία μετράται το εύρος των χωρικών υδάτων και τα οποία, κατά περίπτωση, εκτείνονται μέχρι του απώτερου ορίου των μεταβατικών υδάτων. Τεχνητό υδατικό σύστημα: ένα σύστημα επιφανειακών υδάτων που δημιουργείται με δραστηριότητα του ανθρώπου. Ιδιαιτέρως τροποποιημένο υδατικό σύστημα: ένα σύστημα επιφανειακών υδάτων του οποίου ο χαρακτήρας έχει μεταβληθεί ουσιαστικά λόγω φυσικών αλλοιώσεων από τις δραστηριότητες του ανθρώπου και το οποίο ορίζεται από το κράτος μέλος σύμφωνα με τις διατάξεις του Άρθρου 4, Παρ 3. Σύστημα επιφανειακών υδάτων: διακεκριμένο και σημαντικό στοιχείο επιφανειακών υδάτων, όπως π.χ. μια λίμνη, ένας ταμιευτήρας, ένα ρεύμα, ένας ποταμός ή μια διώρυγα, ένα τμήμα ρεύματος, ποταμού ή διώρυγας, μεταβατικά ύδατα ή ένα τμήμα παράκτιων υδάτων. Υδροφόρος ορίζοντας: υπόγειο στρώμα ή στρώματα βράχων ή άλλες γεωλογικές στοιβάδες επαρκώς πορώδεις και διαπερατές ώστε να επιτρέπουν είτε σημαντική ροή υπόγειων υδάτων είτε την άντληση σημαντικών ποσοτήτων υπόγειων υδάτων. Σύστημα υπόγειων υδάτων: συγκεκριμένος όγκος υπόγειων υδάτων εντός ενός ή περισσότερων υδροφόρων οριζόντων. Λεκάνη απορροής ποταμού: η εδαφική έκταση από την οποία συγκεντρώνεται το σύνολο της απορροής μέσω διαδοχικών ρευμάτων, ποταμών και πιθανώς λιμνών και παροχετεύεται στη θάλασσα με ενιαίο στόμιο ποταμού, εκβολές ή δέλτα. Υπολεκάνη: η εδαφική έκταση από την οποία συγκεντρώνεται το σύνολο της απορροής μέσω σειράς ρευμάτων, ποταμών και πιθανώς λιμνών σε συγκεκριμένο σημείο υδάτινου ρεύματος (συνήθως λίμνης ή συμβολής ποταμών). Περιοχή λεκάνης απορροής ποταμού: η θαλάσσια και χερσαία έκταση, που αποτελείται από μια ή περισσότερες γειτονικές λεκάνες απορροής ποταμού μαζί με τα συναφή υπόγεια και παράκτια ύδατα, και η οποία προσδιορίζεται δυνάμει του άρθρου 3 παράγραφος 1 ως η βασική μονάδα διαχείρισης λεκανών απορροής ποταμού. Αρμόδια αρχή: αρχή ή αρχές που προσδιορίζονται δυνάμει του άρθρου 3 παράγραφος 2 ή παράγραφος 3. v

6 Κατάσταση επιφανειακών υδάτων: η συνολική έκφραση της κατάστασης ενός επιφανειακού υδατικού συστήματος, που καθορίζεται από τις χαμηλότερες τιμές της οικολογικής και της χημικής του κατάστασης. Καλή κατάσταση επιφανειακών υδάτων: η κατάσταση επιφανειακού υδατικού συστήματος που χαρακτηρίζεται τουλάχιστον καλή, τόσο από οικολογική όσο και από χημική άποψη. Κατάσταση υπόγειων υδάτων: η συνολική έκφραση της κατάστασης υπογείου υδατικού συστήματος, που καθορίζεται από τις χαμηλότερες τιμές της ποσοτικής και της χημικής του κατάστασης. Καλή κατάσταση υπόγειων υδάτων: η κατάσταση υπόγειου υδατικού συστήματος που χαρακτηρίζεται τουλάχιστον καλή, τόσο από ποσοτική όσο και από χημική άποψη. Οικολογική κατάσταση: η ποιοτική έκφραση της διάρθρωσης και της λειτουργίας υδάτινων οικοσυστημάτων που συνδέονται με επιφανειακά ύδατα, η οποία ταξινομείται σύμφωνα με το παράρτημα V. Καλή οικολογική κατάσταση: η κατάσταση ενός συστήματος επιφανειακών υδάτων το οποίο ταξινομείται κατ' αυτόν τον τρόπο σύμφωνα με το παράρτημα V. Καλό οικολογικό δυναμικό: η κατάσταση ενός ιδιαίτερα τροποποιημένου ή τεχνητού υδατικού συστήματος, το οποίο ταξινομείται κατ' αυτόν τον τρόπο σύμφωνα με τις σχετικές διατάξεις του παραρτήματος V. Καλή χημική κατάσταση επιφανειακών υδάτων: η χημική κατάσταση που απαιτείται για την επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων για τα επιφανειακά ύδατα, οι οποίοι καθορίζονται στο άρθρο 4 παράγραφος 1 στοιχείο α), δηλαδή η χημική κατάσταση που έχει επιτύχει ένα σύστημα επιφανειακών υδάτων, στο οποίο οι συγκεντρώσεις ρύπων δεν υπερβαίνουν τα πρότυπα περιβαλλοντικής ποιότητας τα οποία ορίζονται στο παράρτημα IX και δυνάμει της παραγράφου 7 του άρθρου 16, καθώς και δυνάμει άλλων συναφών κοινοτικών νομοθετημάτων που θεσπίζουν ποιοτικά περιβαλλοντικά πρότυπα σε κοινοτικό επίπεδο. Καλή χημική κατάσταση υπόγειων υδάτων: η χημική κατάσταση συστήματος υπόγειων υδάτων, η οποία πληροί όλους τους όρους του πίνακα του παραρτήματος V. Ποσοτική κατάσταση: η έκφραση του βαθμού στον οποίο ένα σύστημα υπόγειων υδάτων επηρεάζεται από άμεσες και έμμεσες αντλήσεις. Διαθέσιμοι πόροι υπόγειων υδάτων: ο μακροπρόθεσμος μέσος ετήσιος ρυθμός γενικής ανατροφοδότησης ενός συστήματος υπόγειων υδάτων μείον τον μακροπρόθεσμο μέσο ετήσιο ρυθμό ροής που απαιτείται για την επίτευξη των στόχων οικολογικής ποιότητας για τα συναφή επιφανειακά ύδατα οι οποίοι ορίζονται στο άρθρο 4, για την αποφυγή οιασδήποτε σημαντικής μείωσης της οικολογικής κατάστασης των υδάτων αυτών και για την αποφυγή οιασδήποτε σημαντικής ζημίας των συναφών χερσαίων οικοσυστημάτων. Καλή ποσοτική κατάσταση: η κατάσταση που ορίζεται στον πίνακα του παραρτήματος V. Επικίνδυνες ουσίες: ουσίες ή ομάδες ουσιών που είναι τοξικές, σταθερές και επιρρεπείς σε βιοσυσσώρευση, καθώς και άλλες ουσίες ή ομάδες ουσιών που δημιουργούν ανάλογο βαθμό ανησυχίας. Ουσίες προτεραιότητας: ουσίες που καθορίζονται σύμφωνα με το άρθρο 16 παράγραφος 2 και απαριθμούνται στο παράρτημα X. Μεταξύ των ουσιών αυτών υπάρχουν επικίνδυνες ουσίες προτεραιότητας, δηλαδή ουσίες καθοριζόμενες σύμφωνα με το άρθρο 16 παράγραφοι 3 και 6, για τις οποίες πρέπει να ληφθούν μέτρα σύμφωνα με το άρθρο 16 παράγραφοι 1 και 8. Ρύπος: κάθε ουσία που εμπεριέχει τον κίνδυνο να προκαλέσει ρύπανση, ιδίως αυτές που απαριθμούνται στο παράρτημα VIII. Απευθείας απόρριψη στα υπόγεια ύδατα: απόρριψη ρύπων στα υπόγεια ύδατα χωρίς να διαπεράσουν το έδαφος ή το υπέδαφος. Ρύπανση: η, συνεπεία ανθρώπινων δραστηριοτήτων, άμεση ή έμμεση εισαγωγή, στον αέρα, το νερό ή το έδαφος, ουσιών ή θερμότητας που μπορούν να είναι επιζήμια για την υγεία του ανθρώπου ή για την ποιότητα των υδάτινων οικοσυστημάτων ή των χερσαίων οικοσυστημάτων που εξαρτώνται άμεσα vi

7 από υδατικά οικοσυστήματα, συντελούν στη φθορά υλικής ιδιοκτησίας, ή επηρεάζουν δυσμενώς ή παρεμβαίνουν σε λειτουργίες αναψυχής ή σε λοιπές νόμιμες χρήσεις του περιβάλλοντος. Περιβαλλοντικοί στόχοι: οι στόχοι που θεσπίζει το άρθρο 4. Ποιοτικό περιβαλλοντικό πρότυπο: η συγκέντρωση, στο νερό, το ίζημα ή το βιόκοσμο, συγκεκριμένου ρύπου ή ομάδας ρύπων της οποίας δεν πρέπει να σημειώνεται υπέρβαση, ώστε να προστατεύεται η υγεία του ανθρώπου και το περιβάλλον. Συνδυασμένη προσέγγιση: ο έλεγχος των απορρίψεων και των εκπομπών στα επιφανειακά ύδατα σύμφωνα με την προσέγγιση που εκτίθεται στο άρθρο 10. Νερό που προορίζεται για ανθρώπινη κατανάλωση: η ίδια έννοια όπως και στην οδηγία 80/778/ΕΟΚ, όπως τροποποιήθηκε από την οδηγία 98/83/ΕΚ. Υπηρεσίες ύδατος: όλες οι υπηρεσίες οι οποίες παρέχουν, για τα νοικοκυριά, τις δημόσιες υπηρεσίες ή για οποιαδήποτε οικονομική δραστηριότητα: α) άντληση, κατακράτηση, αποθήκευση, επεξεργασία και διανομή επιφανειακών ή υπόγειων υδάτων β) εγκαταστάσεις συλλογής και επεξεργασίας λυμάτων, οι οποίες στη συνέχεια πραγματοποιούν απορρίψεις σε επιφανειακά ύδατα. Χρήση ύδατος: υπηρεσίες ύδατος μαζί με οποιαδήποτε άλλη δραστηριότητα που προσδιορίζεται σύμφωνα με το άρθρο 5 και το παράρτημα II και η οποία έχει σημαντικές επιπτώσεις στην κατάσταση των υδάτων. Η έννοια αυτή έχει εφαρμογή για τους σκοπούς του άρθρου 1 και της οικονομικής ανάλυσης που διεξάγεται σύμφωνα με το άρθρο 5 και το παράρτημα III στοιχείο β). Οριακές τιμές εκπομπής: η μάζα, εκφρασμένη σε σχέση με ορισμένες ειδικές παραμέτρους, η συγκέντρωση ή/και η στάθμη μιας εκπομπής, της οποίας δεν επιτρέπεται η υπέρβαση κατά τη διάρκεια μιας ή περισσοτέρων συγκεκριμένων χρονικών περιόδων. Οριακές τιμές εκπομπής μπορούν επίσης να ορίζονται και για συγκεκριμένες ομάδες, οικογένειες ή κατηγορίες ουσιών, ιδίως δε όσες προσδιορίζονται στο άρθρο 16. Οι οριακές τιμές εκπομπής ουσιών ισχύουν κανονικά στο σημείο όπου οι εκπομπές βγαίνουν από την εγκατάσταση, χωρίς να υπολογίζεται, για τον προσδιορισμό τους, η τυχόν αραίωσή τους. Όσον αφορά τις έμμεσες απορρίψεις στο νερό, οι επιπτώσεις ενός σταθμού επεξεργασίας λυμάτων μπορούν να συνυπολογίζονται κατά τον προσδιορισμό των οριακών τιμών εκπομπής της συγκεκριμένης εγκατάστασης, υπό την προϋπόθεση ότι κατοχυρώνεται ισοδύναμο επίπεδο προστασίας του όλου περιβάλλοντος και ότι δεν γεννώνται μεγαλύτερα ρυπαντικά φορτία για το περιβάλλον. Έλεγχοι εκπομπών: έλεγχοι οι οποίοι απαιτούν περιορισμό μιας συγκεκριμένης εκπομπής, π.χ. μια οριακή τιμή εκπομπής, ή οι οποίοι ορίζουν, κατ' άλλο τρόπο, όρια ή συνθήκες για τις επιπτώσεις, τη φύση ή άλλα χαρακτηριστικά μιας εκπομπής ή τις συνθήκες λειτουργίας που επηρεάζουν τις εκπομπές. Η χρήση του όρου έλεγχος εκπομπών στην παρούσα οδηγία, σε σχέση με τις διατάξεις οποιασδήποτε άλλης οδηγίας, δεν μπορεί να θεωρείται ως νέα ερμηνεία των διατάξεων αυτών. vii

8 ΑΑΤ ΑΔΜΗΕ ΑΕΠΟ ΑΠΕ ΑΣΑ ΒΔΤ ΒΙΠΕ ΔΕΔΔΗΕ ΔΕΥΑ ΔΚ ΕΓΥ ΕΕ ΕΕΛ ΕΖΔ ΕΛΚΕΘΕ ΕΠ ΕΠΕ ΕΠΠΕΡΑΑ ΕΠΟ ΕΣΑ Ε.Συ.Α. ΕΤΠΑ ΕΥΔΕ ΙΓΜΕ ΙΠ ΙΤΥΣ ΚΔΑΥ ΚΔΚ ΚΜ ΜΔΥΠΚ ΜΕΣΑ ΜΦΙΚ ΟΑΔΥΚ ΟΑΝΑΚ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ Ανώτερες Αποδεκτές Τιμές Ανεξάρτητος Διαχειριστής Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας Απόφαση Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας Αστικά Στερεά Απόβλητα Βέλτιστες Διαθέσιμες Τεχνικές Βιομηχανική Περιοχή Διαχειριστής Ελληνικού Δικτύου Διανομής Ηλεκτρικής Ενέργειας Δημοτική Επιχείρηση Ύδρευσης Αποχέτευσης Δημοτική Κοινότητα Ειδική Γραμματεία Υδάτων Ευρωπαϊκή Ένωση Εγκατάσταση Επεξεργασίας Λυμάτων Ειδική Ζώνη Διατήρησης Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Εκτίμηση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη» Έγκριση Περιβαλλοντικών Όρων Ελληνικό Σκορ Αξιολόγησης Ελληνικό Σύστημα Αξιολόγησης Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης Ειδική Υπηρεσία Δημοσίων Έργων Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών Ισοδύναμος Πληθυσμός Ιδιαιτέρως Τροποποιημένο Υδατικό Σύστημα Κέντρα Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών Κώδικας Δήμων και Κοινοτήτων Κράτος (η) Μέλος (η) Μελέτη Διαχείρισης Υδατικών Πόρων Κρήτης Μέσος όρος Ελληνικού Σκορ Αξιολόγησης Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Οργανισμός Ανάπτυξης Δυτικής Κρήτης Οργανισμός Ανάπτυξης Ανατολικής Κρήτης viii

9 ΟΤΑ ΠΕ ΠΚ ΠΛΑΠ ΠΜ ΠΝΚ ΠΠΔ ΠΠΠ ΡΑΕ ΣΑΝ ΣΑΤΑΜΕ ΣΔ ΣΔΛΑΠ ΣΜΑ ΣΠΕ ΤΚ ΤΚΣ ΤΣ ΤΥΣ ΥΔ ΥΠΕΚΑ ΥΣ ΥΥΣ ΧΑΔΑ ΧΥΤΑ ΧΥΤΥ IPPC SCI SPA Οργανισμός Τοπικής Αυτοδιοίκησης Περιφερειακή Ενότητα Περιφέρεια Κρήτης Περιοχή Λεκάνης Απορροής Ποταμού Πρόγραμμα Μέτρων Περιοχές Νερών Κολύμβησης Πρότυπες Περιβαλλοντικές Δεσμεύσεις Πρότυπα Ποιότητας Περιβάλλοντος Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας Σχέδιο Ασφάλειας Νερού Σχέδιο Αντιμετώπισης Τεχνολογικών Ατυχημάτων Μεγάλης Έκτασης Σχέδιο Διαχείρισης Σχέδιο Διαχείρισης Λεκάνης Απορροής Ποταμού Σταθμός Μεταφόρτωσης Απορριμμάτων Στρατηγική Περιβαλλοντική Εκτίμηση Τοπική Κοινότητα Τόπος Κοινοτικής Σημασίας Ταμείο Συνοχής Τεχνητό Υδατικό Σύστημα Υδατικό Διαμέρισμα Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής Υδατικό σύστημα ή Υδάτινο σώμα. Υπόγειο Υδατικό Σύστημα Χώρος Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Απορριμμάτων Χώρος Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων Χώρος Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων Integrated Prevention Pollution Control Site of Community Importance Special Protection Area ix

10 ΟΜΑΔΑ ΜΕΛΕΤΗΣ Η παρούσα Έκθεση αποτελεί μέρος της μελέτης με τίτλο Κατάρτιση Σχεδίων Διαχείρισης των Λεκανών Απορροής Ποταμών του Υδατικού Διαμερίσματος Κρήτης, σύμφωνα με τις προδιαγραφές της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ, κατ εφαρμογή του Ν. 3199/2003 και του ΠΔ 51/2007 Τα Σχέδια Διαχείρισης των Υ.Δ. Κρήτης και Νήσων Αιγαίου, εκπονούνται από την Ειδική Γραμματεία Υδάτων. Στο πλαίσιο της υλοποίησης των μελετών έχει συσταθεί, στην Ειδική Γραμματεία Υδάτων, Ομάδα Συντονισμού όλων των απαιτούμενων εργασιών για την κατάρτιση του ΣΔ Κρήτης αποτελούμενη από τους: 1. Τασόγλου Σπύρο, ΠΕ Γεωτεχνικών, υπάλληλος της Ειδικής Γραμματείας Υδάτων, 2. Πλιάκα Θεόδωρο, ΠΕ Περιβάλλοντος, υπάλληλος της Ειδικής Γραμματείας Υδάτων, 3. Νίκα Κωνσταντίνα, ΠΕ Γεωτεχνικών, υπάλληλος της Ειδικής Γραμματείας Υδάτων. 4. Μουστακάτου Δήμητρα, Πολιτικός Μηχανικός, εξωτερική συνεργάτης της Ειδικής Γραμματείας Υδάτων. Επίσης, συγκροτήθηκε «Ομάδα Εργασίας για την υποστήριξη της Ειδικής Γραμματείας Υδάτων στην κατάρτιση του Σχεδίου Διαχείρισης των Λεκανών Απορροής Ποταμών του Υδατικού Διαμερίσματος Κρήτης», αποτελούμενη από τους: 1. Δρ Μαρίνο Κριτσωτάκη, Προϊστάμενος της Διεύθυνσης Υδάτων της Γενικής Δ/νσης Χωροταξικής και Περιβαλλοντικής Πολιτικής της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Κρήτης, ως συντονιστής και με αναπληρωτές τους Στέργιο Κοκολάκη και Εμμ. Ροβίθη, προϊσταμένους τμημάτων. 2. Καθ. Νικόλαο Νικολαΐδη του τμήματος Μηχανικών Περιβάλλοντος του Πολυτεχνείου Κρήτης, ως τακτικό μέλος, με αναπληρωτή τον καθ. Γεώργιο Καρατζά. 3. Δρ Αικατερίνη Βορεάδου, Υπεύθυνη Εργαστηρίου Υδροβιολογίας Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Κρήτης, με αναπληρώτρια την Ιωάννα Αντωνάκη, Υποψήφια διδάκτορα Υδροβιολογίας 4. Δρ Κων/νο Ντούνα, Βιολόγος, Ερευνητής Α Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ) Κρήτης και με αναπληρωτή τον Δρ. Χ. Αρβανιτίδη, ερευνητή. 5. Δρ Θέμη Μαγκανά, Αεροναυπηγός Μηχανικός Δ/ντης Οργανισμός Ανάπτυξης Ανατολικής Κρήτης (ΟΑΝΑΚ) με αναπληρωτή τον Μιχάλη Λιπάκη, Δασολόγο, με εξειδίκευση στα ΓΣΠ. 6. Μάρκο Πατρελάκη, Πολιτικός Μηχανικός Διευθυντή της Τ.Υ του Οργανισμός Ανάπτυξης Δυτικής Κρήτης (ΟΑΔΥΚ), ως τακτικό μέλος, με αναπληρωτή τον Ευάγγελο Μαμαγκάκη Πολιτικό Μηχανικό του ΟΑΔΥΚ υπεύθυνο Παραρτήματος Ρεθύμνου και βοηθό την Τριανταφυλλιά Νικολάου Φυσικό, συνεργάτιδα του ΟΑΔΥΚ σε θέματα ενεργειακά και υδάτων 7. Σαϊα Παυλίδου γεωλόγος Ι.Γ.Μ.Ε.Μ.- Περιφερειακή Μονάδα Κρήτης με αναπληρωτή τον Ιωάννη Κοϊνάκη γεωλόγο. Σε όλες τις φάσεις της μελέτης, συμμετέχουν επίσης τα ακόλουθα στελέχη της Ειδικής Γραμματείας Υδάτων (ΕΓΥ): 8. Μαρία Γκίνη, 9. Χριστίνα Ανδρικοπούλου, 10. Κωνσταντίνα Νίκα, 11. Χρυσούλα Νικολάρου, 12. Γεώργιος Αρβανιτίδης, 13. Θεόδωρος Πλιάκας, 14. Σπύρος Τασόγλου, x

11 15. Παναγιώτα Πούλου, 16. Βασιλική - Μαρία Τζατζάκη, 17. Λιάκου Ελένη, 18. Μαριλένα Παπανίκα, 19. Ευάγγελος Μπάρτζης, 20. Εισοδία Δούκα, 21. Μαρία Χρυσή, 22. Χριστίνα Κωτσάκη. Η παρούσα ΣΜΠΕ συντάχθηκε από την Ειδική Γραμματεία Υδάτων, με την ευγενική υποστήριξη της εταιρείας περιβαλλοντικών μελετών ADENS A.E. Θεωρήθηκε Αθήνα, 16/12/2014 Για την Ε.Γ.Υ./Υ.Π.Ε.Κ.Α. Η Προϊσταμένη της Δ/νσης Προστασίας και Διαχείρισης Υδάτινου Περιβάλλοντος Μ. Γκίνη xi

12 1. ΜΗ ΤΕΧΝΙΚΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ 1.1 Εισαγωγή H Οδηγία Πλαίσιο 2000/60/ΕΚ για τα νερά Η Οδηγία Πλαίσιο για τα νερά 2000/60/ΕΚ (στο εξής Οδηγία) εισάγει μια ολοκληρωμένη και συνολική προσέγγιση και αποτελεί ένα καινοτόμο βήμα για τη διαχείριση των υδατικών πόρων στην Ευρώπη. Εξορθολογικοποιεί και εκσυγχρονίζει την υπάρχουσα υδατική νομοθεσία θέτοντας κοινούς ευρωπαϊκούς και ευρείς στόχους για το νερό. Οι στόχοι κλειδιά της Οδηγίας όπως συνοψίζονται στο Άρθρο 1 αντιπροσωπεύουν μια ολιστική προσέγγιση στη διαχείριση του νερού στην οποία περιλαμβάνεται το σύνολο του κύκλου του νερού, επιφανειακού και υπόγειου, κατά μήκος της ροής του, μέχρι στις παράκτιες ζώνες και τη θάλασσα. Αντικειμενικός στόχος όπως αναφέρεται στο Άρθρο 4 είναι ότι τα Κράτη Μέλη (Κ.Μ) θα πρέπει να υλοποιήσουν το σύνολο των δράσεων και των ενεργειών ώστε να επιτύχουν την καλή κατάσταση των υπόγειων και επιφανειακών υδατικών συστημάτων και επί πλέον να εμποδίσουν την υποβάθμιση της κατάστασης των υδατικών συστημάτων. Η εναρμόνιση της Εθνικής Νομοθεσίας με την Οδηγία έχει γίνει με το Ν.3199/2003 «Προστασία και διαχείριση των υδάτων» (ΦΕΚ 280/Α / ) και το ΠΔ 51/2007 «Καθορισμός μέτρων και διαδικασιών για την ολοκληρωμένη προστασία και διαχείριση των υδάτων σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ» (ΦΕΚ 54/Α / ). Η Οδηγία δημιουργεί το πλαίσιο για τη διατήρηση και προστασία της ποσότητας και ποιότητας όλων των ΥΣ, το οποίο: αποτρέπει την περαιτέρω υποβάθμιση, και προστατεύει και βελτιώνει την κατάσταση όλων των υδατικών πόρων προωθεί τη βιώσιμη διαχείριση των υδάτων, μέσω της μακροπρόθεσμης προστασίας των διαθέσιμων υδατικών πόρων ενισχύει την προστασία του υδατικού περιβάλλοντος με την εφαρμογή μέτρων για τη μείωση της απόρριψης ρυπαντικών ουσιών και την εξάλειψη της απόρριψης τοξικών ρυπαντών με βάση κατάλογο προτεραιότητας διασφαλίζει την προοδευτική μείωση της ρύπανσης των υπόγειων υδάτων συμβάλλει στην αντιμετώπιση των επιπτώσεων ακραίων φαινομένων, πλημμύρων και ξηρασίας. Για την επίτευξη του σκοπού αυτού θεσπίζεται μια σειρά ρυθμίσεων που επιχειρούν: να επιτύχουν τη διατήρηση ή την αποκατάσταση της καλής κατάστασης των επιφανειακών και των υπόγειων υδάτων μέχρι το 2015 να ενοποιήσουν και να συμπληρώσουν την προηγούμενη αποσπασματική ευρωπαϊκή νομοθεσία για τα νερά να προσεγγίσουν τη διαχείριση των υδατικών πόρων σε επίπεδο υδατικής περιφέρειας, η οποία νοείται αποτελούμενη από μία ή περισσότερες γειτονικές λεκάνες απορροής μαζί με τα συναφή υπόγεια και παράκτια ύδατα, ορίζοντας για την άσκηση της την αρμόδια αρχή να ασκήσουν τη διαχείριση των υδατικών πόρων βάσει προγραμμάτων - σχεδίων διαχείρισης υδατικής περιφέρειας, τα οποία θα καταρτίσει κάθε ΚΜ και τα οποία θα περιλαμβάνουν τη γενική περιγραφή των χαρακτηριστικών της περιοχής, τις επιπτώσεις των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στην ποσότητα και την ποιότητα των υδατικών πόρων, τις χρήσεις του ύδατος κλπ. να διασφαλίσουν ρεαλιστική τιμολόγηση όλων των υπηρεσιών, που σχετίζονται με τη χρήση του νερού. 1

13 Οι σημαντικότερες καινοτομίες που εισάγονται μέσω της Οδηγίας είναι οι εξής: H οικολογική ποιότητα προσδιοριζόμενη από βιολογικές παραμέτρους αποτελεί το «κλειδί» του χαρακτηρισμού της κατάστασης ενός υδατικού επιφανειακού συστήματος, H ολοκληρωμένη θεώρηση των υπόγειων και των επιφανειακών υδατικών συστημάτων H θέσπιση οικονομικών εργαλείων, δηλαδή: 1. οικονομικών αρχών (ανάκτηση κόστους Υπηρεσιών, ο ρυπαίνων πληρώνει ), 2. οικονομικών μέτρων (φορολογικά μέτρα, περιβαλλοντικές συμφωνίες με διαπραγμάτευση, δικαιώματα νερού κλπ) 3. και άλλων μέτρων, τα οποία θα πρέπει όμως, να είναι οικονομικά αποδοτικά, για την επίτευξη συγκεκριμένων περιβαλλοντικών στόχων.. Οι αποκλίσεις που επιτρέπει ως προς την επίτευξη των στόχων της είναι ορισμένες (σε περιπτώσεις που οι στόχοι δεν είναι αντικειμενικά δυνατόν να επιτευχθούν λόγω των περιορισμών της φυσικής δομής του υδατικού συστήματος ή λόγω απρόβλεπτων ή εξαιρετικών καταστάσεων). Ταυτόχρονα όμως απαιτεί την αυστηρότερη προστασία υδάτινων σωμάτων (ΥΣ) σε ειδικές και καθορισμένες περιπτώσεις (υδάτινα σώματα που προορίζονται για ανθρώπινη κατανάλωση, ύδατα αναψυχής, ύδατα ευαίσθητα σε θρεπτικά ή υδάτινα σώματα σημαντικά οικονομικά ή οικολογικά). Οι στόχοι που θέτει η Οδηγία για την κατάσταση των ΥΣ επιτυγχάνονται μέσω ενός συστήματος ανάλυσης και σχεδιασμού (Σχέδια Διαχείρισης) σε επίπεδο λεκάνης απορροής ποταμού (ΣΔΛΑΠ). Τα ΣΔΛΑΠ που καταρτίζονται υπόκεινται σε δημόσια διαβούλευση διασφαλίζοντας με τον τρόπο αυτό, κοινωνική συμμετοχή και διαφάνεια στο σύστημα λήψης αποφάσεων. Μέσα σε κάθε μονάδα σχεδιασμού υπάρχουν τέσσερα (4) διακριτά στοιχεία: Ο χαρακτηρισμός των ΥΣ και ο προσδιορισμός των πιέσεων και των επιδράσεων Η παρακολούθηση Η θέσπιση περιβαλλοντικών στόχων για τα ΥΣ Η υλοποίηση προγράμματος μέτρων για την υλοποίηση των στόχων Οι κεντρικές δράσεις που πρέπει να αναλάβουν τα ΚΜ είναι: 1. Να προσδιορίσουν τις μεμονωμένες λεκάνες απορροής ποταμών που βρίσκονται μέσα στο εθνικό τους έδαφος και να τις υπάγουν σε επιμέρους Περιοχές Λεκάνης Απορροής Ποταμού (ΠΛΑΠ) και να προσδιορίσουν τις αρμόδιες αρχές μέχρι το 2003 (Άρθρο 3, Άρθρο 24) 2. Να χαρακτηρίσουν τις ΠΛΑΠ από την άποψη των πιέσεων, των επιπτώσεων και των οικονομικών των χρήσεων ύδατος, συμπεριλαμβανομένου ενός καταλόγου των προστατευόμενων ζωνών που βρίσκονται μέσα σε αυτές (Άρθρο 5, Άρθρο 6, Παράρτημα ΙΙ, Παράρτημα III). 3. Να πραγματοποιήσουν, από κοινού και μαζί με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τη διαβαθμονόμηση των συστημάτων ταξινόμησης της οικολογικής κατάστασης μέχρι το 2006 (Άρθρο 2 παράγραφος 22, Παράρτημα V). 4. Να καταστήσουν λειτουργικά τα δίκτυα παρακολούθησης μέχρι το 2006 (Άρθρο 8). 5. Με βάση τη σωστή παρακολούθηση και την ανάλυση των χαρακτηριστικών της λεκάνης ποταμών, να προσδιορίσουν ένα πρόγραμμα μέτρων ώστε επιτευχθούν οι περιβαλλοντικοί στόχοι της Οδηγίας με οικονομικά αποδοτικό τρόπο (Άρθρο 11, Παράρτημα III). 6. Να παραγάγουν και να δημοσιεύσουν Σχέδια Διαχείρισης Λεκάνης Απορροής Ποταμού (ΣΔΛΑΠ) για κάθε ΠΛΑΠ, συμπεριλαμβανομένου του προσδιορισμού των ιδιαίτερα τροποποιημένων ΥΣ (Άρθρο 13, Άρθρο 4.3) 2

14 7. Να εφαρμόσουν πολιτικές τιμολόγησης ύδατος που ενισχύουν την βιωσιμότητα των υδατικών πόρων (Άρθρο 9). 8. Να καταστήσουν τα μέτρα του προγράμματος λειτουργικά μέχρι το 2012 (Άρθρο 11). 9. Να εφαρμόσουν τα προγράμματα των μέτρων και να επιτύχουν τους περιβαλλοντικούς στόχους μέχρι το 2015 (Άρθρο 4). Τα ΣΔΛΑΠ θα πρέπει να ανανεώνονται κάθε 6 χρόνια. Σημαντικό τμήμα κάθε τέτοιου Σχεδίου είναι το Πρόγραμμα Μέτρων, που στόχο έχει, την επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων της Οδηγίας με οικονομικά αποδοτικό τρόπο. Με την Aπόφαση 706/ (ΦΕΚ 1383Β/ & ΦΕΚ 1572Β/ ), της Εθνικής Επιτροπής Υδάτων «περί καθορισμού των Λεκανών Απορροής Ποταμών της χώρας και ορισμού των αρμόδιων Περιφερειών για τη διαχείριση και προστασία τους» επικυρώθηκαν οι σαράντα-πέντε (45) Λεκάνες Απορροής Ποταμών, οι οποίες υπάγονται σε δεκατέσσερις (14) Περιοχές Λεκανών Απορροής Ποταμών (που αντιστοιχούν στον όρο Υδατικά Διαμερίσματα του Άρθρου 3 του ΠΔ 51/2007). Το Υδατικό Διαμέρισμα Κρήτης (ΥΔ13), περιλαμβάνει τρεις (3) Λεκάνες Απορροής: - Ρεμάτων Βορείου Τμήματος Χανίων - Ρεθύμνου - Ηρακλείου (GR39), συνολικής έκτασης 3.676,06 km 2, - Ρεμάτων Νοτίου Τμήματος Χανίων - Ρεθύμνου - Ηρακλείου (GR40), συνολικής έκτασης 2.798,2 km 2, - Ρεμάτων Ανατολικής Κρήτης (GR41), συνολικής έκτασης 1.870,28 km 2. Χάρτης : Λεκάνες Απορροής του ΥΔ Κρήτης Η Οδηγία δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στις συμμετοχικές δράσεις. Ειδικότερα τα ΚΜ καλούνται να ενθαρρύνουν την ενεργό συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων φορέων κατά τα επιμέρους στάδια εφαρμογής της Οδηγίας, καθώς και κατά τη σύνταξη των προγραμμάτων διαχείρισης. Πριν από την οριστικοποίηση των ΣΔΛΑΠ τα ΚΜ θέτουν το Σχέδιο Διαχείρισης σε δημόσια Διαβούλευση Η Οδηγία 2001/42/ΕΚ Η Στρατηγική Περιβαλλοντική Εκτίμηση (ΣΠΕ) αποτελεί μια δυναμική διαδικασία και στοχεύει στην εκπλήρωση του στόχου της βιώσιμης ανάπτυξης διαμέσου της ενσωμάτωσης της περιβαλλοντικής διάστασης στο κατά το δυνατόν έγκαιρο στάδιο της διαδικασίας σχεδιασμού πολιτικών, σχεδίων και προγραμμάτων. Με τη λογική ότι όταν οι αποφάσεις στηρίζονται σε περιβαλλοντικά θεμελιωμένες στρατηγικές, οι ενέργειες που ακολουθούν είναι εξίσου περιβαλλοντικά αποδεκτές, αυξάνεται η βεβαιότητα ότι η ανάπτυξη και η γενικότερη επέμβαση στο περιβάλλον δεν θα είναι επιβλαβής. Η ενσωμάτωση της διαδικασίας ΣΠΕ, στο ευρωπαϊκό περιβαλλοντικό κεκτημένο επήλθε με την Οδηγία 2001/42/ΕΚ «σχετικά με την εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων και προγραμμάτων» του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 27 ης Ιουνίου 2001 (Επ. Εφ. L 197/ σ ). Συνοπτικά, η Οδηγία 2001/42/ΕΚ («Οδηγία ΣΠΕ» εφεξής), θέτει ένα διπλό στόχο και ρυθμίζει τη διεξαγωγή της διαδικασίας Σ.Π.Ε σε τέσσερα επίπεδα. Ειδικότερα: 3

15 Ο διπλός στόχος της Οδηγίας ΣΠΕ είναι: η υψηλού επιπέδου προστασία του περιβάλλοντος και η ενσωμάτωση περιβαλλοντικών θεωρήσεων στην προετοιμασία και υιοθέτηση σχεδίων και προγραμμάτων με σκοπό την προώθηση βιώσιμης ανάπτυξης. Τα τέσσερα επίπεδα της διαδικασίας ΣΠΕ που προβλέπονται στην Οδηγία είναι: η διερεύνηση των περιβαλλοντικών ζητημάτων, μέσω μιας επιστημονικής μελέτης εκτίμησης των επιπτώσεων στο περιβάλλον από το προτεινόμενο σχέδιο ή πρόγραμμα, η διαβούλευση με τους πολίτες και τα όμορα Κ.Μ η ενσωμάτωση των αποτελεσμάτων της περιβαλλοντικής διερεύνησης και διαβούλευσης στην προς έγκριση μορφή του σχεδίου ή προγράμματος, η παρακολούθηση των μελλοντικών επιπτώσεων από την εφαρμογή του σχεδίου ή προγράμματος. Το εθνικό περιβαλλοντικό δίκαιο της Ελλάδας εναρμονίστηκε με την Οδηγία ΣΠΕ μέσω της Κοινής Υπουργικής Απόφασης (ΚΥΑ) με α.π. ΥΠΕΧΩΔΕ/ΕΥΠΕ/οικ / για την «εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων και προγραμμάτων, σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της Οδηγίας 2001/42/ΕΚ» (ΦΕΚ 1225Β), η οποία για λόγους συντομίας αναφέρεται ως ΚΥΑ-ΣΠΕ εφεξής. Μεταξύ των υποχρεώσεων που απορρέουν από την Οδηγία ΣΠΕ για τα ΚΜ, είναι η υποβολή σε διαδικασία Στρατηγικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης των Σχεδίων Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών. Η Οδηγία ως προς το σκέλος της που αφορά στη δημόσια διαβούλευση και η Οδηγία ΣΠΕ, αποτελούν δύο αλληλοσυμπληρούμενα νομοθετήματα τα οποία έχουν ως στόχο: την αποτύπωση και σύνθεση προτάσεων μέσω της διαβούλευσης με όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς, τον συγκερασμό των προτεραιοτήτων και την εφαρμογή των αρχών της διαφάνειας και της εταιρικής σχέσης H παρούσα αποτελεί τη Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) του Σχεδίου Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών του Υδατικού Διαμερίσματος Κρήτης (ΥΔ13). Το Σχέδιο Διαχείρισης και κατ επέκταση και η παρούσα ΣΜΠΕ περιλαμβάνει και πραγματεύεται π ρογραμμα Μέτρων. Το Πρόγραμμα Μέτρων, περιλαμβάνει τον καθορισμό των κανονιστικών διατάξεων ή των λεγόμενων Βασικών Μέτρων, που θα πρέπει να εφαρμοστούν προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι που καθορίζονται για το 2015 σύμφωνα με τις κοινοτικές ή/και εθνικές νομοθεσίες (π.χ. επέκταση των ευαίσθητων ή τρωτών περιοχών, σύστημα αδειοδοτήσεων και εγκρίσεων, καθορισμός περιοχών προστασίας των υδατικών πόρων, έλεγχος απορρίψεων, κλπ). Αυτά τα μέτρα περιλαμβάνουν επίσης μέτρα τιμολόγησης, που λαμβάνονται για να παρέχουν στους χρήστες κίνητρα για να διαχειριστούν τα νερά αποτελεσματικότερα. Εάν οι προαναφερθείσες πρόνοιες δεν αρκούν να επιτύχουν τους καθορισμένους στόχους, προτείνεται η λήψη Συμπληρωματικών Μέτρων. το 4

16 1.2 Υφιστάμενη Κατάσταση ΥΣ στο ΥΔ Κρήτης Επιφανειακά ΥΣ Στο ΥΔ Κρήτης (εφεξής ΥΔ13) τελικώς προσδιορίστηκαν 120 ποτάμια συστήματα (εκ των οποίων 16 ΙΤΥΣ). Η απεικόνιση των υδατικών συστημάτων στο ΥΔ Κρήτης φαίνεται στο Χάρτη που ακολουθεί Σε ό,τι αφορά τα λιμναία υδατικά συστήματα, η παρουσία αυτών είναι περιορισμένη και διάσπαρτη στο ΥΔ13, η σημασία όμως αυτών των νησιωτικών μικρών λιμνών για την Κρήτη είναι ιδιαιτέρως σημαντική. Για τον χαρακτηρισμό των λιμνών ελήφθη υπ όψη το κριτήριο της έκτασης που πρέπει να υπερβαίνει το 0,5 km 2 σύμφωνα με το Σύστημα Α της Οδηγίας. Οι τεχνητές λίμνες (φράγματα και ταμιευτήρες) θεωρούνται εξ ορισμού, ανάλογα με την περίπτωση, είτε τεχνητά, είτε ιδιαιτέρως τροποποιημένα υδατικά συστήματα και εξετάζονται αναλόγως. Με βάση το παραπάνω κριτήριο αναγνωρίστηκε ως υδατικό σύστημα φυσικής λίμνης μόνο η λίμνη Κουρνά στο νομό Χανίων, η οποία είναι και η μεγαλύτερη φυσική λίμνη στα νησιά της Μεσογείου. Στον ακόλουθο Πίνακα συνοψίζονται τα απαιτούμενα στοιχεία για την εφαρμογή της απαιτούμενης τυπολογίας στα 5 λιμναία υδατικά συστήματα. Τα 5 λιμναία υδατικά συστήματα του ΥΔ 13 ανήκου στον τύπο L-M5/7 W (wet) (βλ. και παράγραφο 6.1.4) Πίνακας : Στοιχεία των λιμναίων συστημάτων (φυσικών και ΙΤΥΣ) ΛΙΜΝΗ ΚΟΥΡΝΑ ΦΡΑΓΜΑ ΠΟΤΑΜΩΝ ΦΡΑΓΜΑ ΦΡΑΓΜΑ ΦΡΑΓΜΑ ΑΠΟΣΕΛΕΜΗ ΦΑΝΕΡΩΜΕΝΗΣ ΜΠΡΑΜΙΑΝΩΝ Βάθος (m) Μέγεθος (km 2 ) 0.5 1,6 1,928 1,017 1,050 Γεωλογία Καρστική δολίνη (σε Νεογενή - Φυλλίτες - Φυλλίτες Νεογενή Νεογενή επαφή με νεογενή) Χαλαζίτες Μέγεθος Λεκάνης (km 2 ) Υψόμετρο (ΚΣΛ) μ. +44 Μέση ετήσια Βροχόπτωση (mm) Μέση ετήσια θερμοκρασία ( o C) 20 17,7 5

17 Όσον αφορά στα μεταβατικά στο ΥΔ13 προσδιορίσθηκαν 4 μεταβατικά συστήματα στο εκβολικό τμήμα ποταμών με μόνιμη ροή. Αυτά φαίνονται στον πίνακα 1.2. Πίνακας : Μεταβατικά υδατικά συστήματα στο ΥΔ Κρήτης Α/Α ΟΝΟΜΑ ΥΔΑΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΥΠΟΣ ΚΩΔΙΚΟΠΟΙΗΣΗ 1 TAVRΟNITHS P. NRWB Α GR133901T0001N 2 KERITHS R. NRWB Α GR133901T0002N 3 KOILIARHS P. NRWB Α GR133901T0003N 4 MOYSELAS P. NRWB Α GR133901T0004N Με βάση την τυπολογία και το Σύστημα Β, εμφανίζεται ένας τύπος μεταβατικών συστημάτων στο ΥΔ Κρήτης: Πίνακας : Τύπος μεταβατικών συστημάτων στο ΥΔ Κρήτης Τύπος Αλατότητα Παλιρροιακό Φάσμα Έκθεση στα κύματα Α Υψηλής Αλατότητας 18 έως < 30 Μεσοπαλιρροιακό 2 έως 4 m Εκτεθειμένος Τέλος, στο ΥΔ13 προσδιορίσθηκαν 25 παράκτια ΥΣ τα οποία φαίνονται στον πίνακα (και το χάρτη) που ακολουθούν. Πίνακας : Παράκτια υδατικά συστήματα του ΥΔ Κρήτης Κωδικός συστήματος Ονομασία συστήματος Τύπος Μήκος ακτογραμμής (km) Λεκάνη Απορροής Ρεμάτων Βορείου Τμήματος Χανίων - Ρεθύμνου - Ηρακλείου (GR39) GR1339C0001N Ακτές κόλπου Κισσάμου ρηχό κινητό 45,0 GR1339C0002N Ακτές κόλπου Χανίων ρηχό κινητό 68,5 GR1339C0003N Όρμος Σούδας περιοχή προφυλαγμένη 30,8 GR1339C0004N Όρμος Αλμυρού ρηχό κινητό 32,7 GR1339C0005N Ακτές Ρεθύμνου ρηχό κινητό 16,1 GR1339C0006N Ακτές Μπαλί- Φόδελε ρηχό κινητό 45,1 GR1339C0007N Ακτές κόλπου Ηρακλείου ρηχό κινητό 13,4 GR1339C0008N Νήσος Δία βαθύ σκληρό 27,15 GR1339C0024N Ακτές στο Λυβικό πέλαγος-βδδ Κρήτη βαθύ σκληρό 62,1 GR1339C0025N Νήσος Γραμβούσα βαθύ σκληρό 2,2 GR1340C0018N Λεκάνη Απορροής Ρεμάτων Νοτίου Τμήματος Χανίων - Ρεθύμνου - Ηρακλείου (GR40) Ακτές Λυβικού πελάγους- Αστερούσια βαθύ σκληρό 72,7 GR1340C0019N Ακτές κόλπου Μεσσαράς ρηχό κινητό 36,8 GR1340C0020N Νήσοι Παξιμάδια βαθύ σκληρό 4,3 GR1340C0021N Νήσος Γαύδος βαθύ σκληρό 26,1 6

18 GR1340C0022N Νήσος Γαυδοπούλα βαθύ σκληρό 6,6 GR1340C0023N Ακτές στο Λυβικό πέλαγος - Χανιά/Ρέθυμνο βαθύ σκληρό 88,3 Λεκάνη Απορροής Ρεμάτων Ανατολικής Κρήτης (GR41) GR1341C0009N Κόλπος Μαλίων ρηχό κινητό 56,8 GR1341C0010N Νησίς Αβγό βαθύ σκληρό 0,5 GR1341C0011N Όρμος Ελούντας περιοχή προφυλαγμένη 13,0 GR1341C0012N Κόλπος Αγ. Νικολάου ρηχό κινητό 64,6 GR1341C0013N Ακτές Σητείας ρηχό κινητό 61,7 GR1341C0014N Ακτές Διονυσιάδων βαθύ σκληρό 21,7 GR1341C0015N Ακτές στο Λυβικό πέλαγος-βαα Κρήτη βαθύ σκληρό 19,5 GR1341C0016N Ακτές Λυβικού πελάγους- Λασίθι βαθύ σκληρό 72,0 GR1341C0017N Ακτές νήσου Χρυσή ρηχό κινητό 12,2 Α/Α Στο ΥΔ13, δεν προσδιορίζονται, ως ΙΤΥΣ, μεταβατικά ή παράκτια συστήματα, αλλά μόνο τα λιμναία και μέρος των ποτάμιων. Όσον αφορά στα υπόγεια υδατικά συστήματα (ΥΥΣ) η Κρήτη διακρίθηκε σε 91 ΥΥΣ που διακρίνονται σε 47 καρστικά, 35 πορώδη και 8 ρωγμώδη. Τα υδροφόρα συστήματα που που προσδιορίσθηκαν στο ΥΔ13 περιλαμβάνονται στον ακόλουθο Πίνακα. ΚΩΔΙΚΟΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Πίνακας : Υπόγεια υδατικά συστήματα του ΥΔ13 ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΤΥΠΟΣ ΥΔΡΟΦΟΡΕΑ ΕΚΤΑΣΗ (km 2 ) 1 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΤΟΠΟΛΙΩΝ Καρστικός GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΣΦΗΝΑΡΙΟΥ Καρστικός GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΚΙΣΣΑΜΟΥ Πορώδες GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΚΑΜΠΟΥ ΧΑΝΙΩΝ Πορώδες GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΑΠΟΚΟΡΩΝΟΥ Πορώδες GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΒΔ. ΛΕΥΚΩΝ ΟΡΕΩΝ (ΑΓΙΑΣ) Καρστικός GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΒΟΡΕΙΩΝ ΛΕΥΚΩΝ ΟΡΕΩΝ (ΣΤΥΛΟΥ-ΑΡΜΕΝΩΝ) Καρστικός GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΒΑ. ΛΕΥΚΩΝ ΟΡΕΩΝ (ΚΟΥΡΝΑ-ΓΕΩΡΓΙΟΥΠΟΛΗΣ) Καρστικός

19 9 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΝΟΤΙΩΝ ΛΕΥΚΩΝ ΟΡΕΩΝ Καρστικός GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΓΕΩΡΓΙΟΥΠΟΛΗΣ Καρστικός GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΑΡΜΕΝΩΝ-ΜΑΛΑΚΙΟΥ- ΜΟΥΝΤΡΟΥ- ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗΣ Καρστικός GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΗ-ΑΣΙΔΕΡΩΤΑ Καρστικός GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΚΕΔΡΟΥ Καρστικός GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΓΕΡΑΝΙΟΥ Καρστικός GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΒΔ. ΡΕΘΥΜΝΟΥ Πορώδες GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΒΑ. ΠΑΡΑΚΤΙΟΥ ΡΕΘΥΜΝΟΥ (ΚΑΜΠΟΥ ΡΕΘΥΜΝΟΥ- ΠΡΙΝΟΥ-ΠΕΡΑΜΑΤΟΣ) Πορώδες GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΒΑ.ΡΕΘΥΜΝΟΥ Πορώδες GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΚΕΝΤΡΙΚΟΥ ΡΕΘΥΜΝΟΥ Πορώδες GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΝΟΤΙΟΥ ΡΕΘΥΜΝΟΥ Πορώδες GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΤΑΛΑΙΩΝ Καρστικός GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΒΔ. ΨΗΛΟΡΕΙΤΗ Καρστικός GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΒΑ. ΨΗΛΟΡΕΙΤΗ Καρστικός GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΚΕΡΗΣ-ΤΥΛΙΣΣΟΥ Καρστικός GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΝΑ. ΨΗΛΟΡΕΙΤΗ Καρστικός GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΒΟΡΕΙΟ-ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ Πορώδες GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΒΟΡΕΙΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ Πορώδες

20 Από τα 120 ποτάμια ΥΣ, 13, δηλαδή ποσοστό 11%, υπήχθησαν στην κατηγορία υψηλή οικολογική κατάσταση / υψηλό οικολογικό δυναμικό, 12, δηλαδή ποσοστό 10%, υπήχθησαν στην κατηγορία καλή οικολογική κατάσταση / καλό οικολογικό δυναμικό, 19, δηλαδή ποσοστό 16%, στη μέτρια/μέτριο, 2 δηλαδή ποσοστό 2% στην ελλιπή/ελλιπές, 74 δηλαδή ποσοστό 61% δεν ταξινομήθηκαν ως προς την κατάσταση ή το δυναμικό τους. Επίσης, όσον αφορά στη χημική τους κατάσταση: 2 σώματα υπήχθησαν στην καλή χημική κατάσταση ενώ τα υπόλοιπα 118 δεν ταξινομήθηκαν Όσον αφορά στα λιμναία ΥΣ (περιλαμβανομένων και των ΙΤΥΣ) και στα μεταβατικά ΥΣ το σύνολο των σωμάτων δεν ταξινομήθηκε τόσο σχετικά με την οικολογική όσο και τη χημική κατάσταση. Από τα 25 παράκτια ΥΣ, 7 ταξινομήθηκαν σε υψηλή οικολογική κατάσταση 15 ταξινομήθηκαν σε καλή οικολογική κατάσταση 3 δεν ταξινομήθηκαν ως προς την οικολογική τους κατάσταση Όσον αφορά στη χημική τους κατάσταση το σύνολο των παράκτιων ΥΣ (πλην ενός που ταξινομήθηκε στην καλή κατάσταση) δεν ταξινομήθηκαν Υπόγεια ΥΣ Από τα 91 υπόγεια υδατικά συστήματα του ΥΔ13, τα 82 εμφανίζουν καλή ποιοτική κατάσταση και τα 9 κακή ποιοτική κατάσταση. Χάρτης : Αξιολόγηση της ποιοτικής κατάστασης των ΥΥΣ του ΥΔ13 9

21 Επίσης, από τα 91 υπόγεια υδατικά συστήματα, τα 81 εμφανίζουν καλή ποσοτική κατάσταση και τα 10 «κακή ποσοτική» κατάσταση. Χάρτης : Αξιολόγηση της ποσοτικής κατάστασης των ΥΥΣ του ΥΔ13 Από τα 91 υπόγεια υδατικά συστήματα (ΥΥΣ), τα 11 χρειάζονται επομένως περαιτέρω χαρακτηρισμό, όπως προέκυψε από τα στοιχεία του αρχικού χαρακτηρισμού. Τα 11 αυτά συστήματα και ο περαιτέρω χαρακτηρισμός τους παρουσιάζονται στον ακόλουθο Πίνακα. Πίνακας Περαιτέρω χαρακτηρισμός των υπόγειων ΥΣ του ΥΔ13 Α/Α Κωδικός συστήματος Ονομασία συστήματος Γεωλογία Έκταση (km 2 ) Τύπος υδροφορέα Τύπος υδροφόρου Υδροχημική κατάσταση 1 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΚΕΡΗΣ- ΤΥΛΙΣΣΟΥ 2 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ- ΓΟΥΒΩΝ- ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΥ Τριαδικοί έως Ιουρασικοί ασβεστόλιθοι Ζώνης Τρίπολης Τριαδικοί έως Κρητιδικοί Ασβεστόλιθοι Ζώνης Τρίπολης 8.27 Καρστικός Ελεύθερος Υφαλμύριση με Cl έως 1000 mg/l Καρστικός Ελεύθερος Υφαλμύριση με Cl έως 1000 mg/l 3 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΒΟΡΕΙΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ Τεταρτογενείς αποθέσεις Πορώδες Φρεάτιος και υποκείμενοι μερικώς υπό πίεση Υφαλμύριση με Cl έως 1000 mg/l 4 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΤΥΜΠΑΚΙΟΥ Τεταρτογενείς αποθέσεις 6.31 Πορώδες Φρεάτιος και υποκείμενοι μερικώς υπό πίεση Υφαλμύριση με Cl έως 400 mg/l 10

22 5 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΜΟΙΡΩΝ Τεταρτογενείς αποθέσεις Πορώδες Ελεύθερος και μερικώς υπό πίεση Παρουσία ΝΟ3 από 50 έως 100 mg/l. Τοπικά νιτρικά από 25 έως 50 mg/l 6 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΚΑΣΤΕΛΙΟΥ Τεταρτογενείς και Νεογενείς αποθέσεις Πορώδες Φρεάτιος και υποκείμενοι μερικώς υπό πίεση υπερεκμετάλλευση 7 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΡΟΥΣΟΧΩΡΙΩΝ Τεταρτογενείς και Νεογενείς αποθέσεις Πορώδες Φρεάτιος και υποκείμενοι μερικώς υπό πίεση υπερεκμετάλλευση Παρουσία τοπικά ΝΟ3 35 έως 90 mg/l 8 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΙΕΡΑΠΕΤΡΑΣ- ΚΕΝΤΡΙΟΥ Τεταρτογενείς και Νεογενείς αποθέσεις 27,84 Πορώδες Φρεάτιος και υποκείμενοι μερικώς υπό πίεση Παρουσία τοπικά ΝΟ3 35 έως 90 mg/l 9 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΣΚΟΠΗΣ-ΣΗΤΕΙΑΣ Τεταρτογενείς και Νεογενείς αποθέσεις Πορώδες Φρεάτιος και υποκείμενοι μερικώς υπό πίεση Υφαλμύριση με Cl έως 650 mg/l 10 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΓΟΥΔΟΥΡΑ Τεταρτογενείς αποθέσεις 2.28 Πορώδες Ελεύθερος Υφαλμύριση με Cl έως 500 mg/l 11 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΓΑΥΔΟΥ Τεταρτογενείς και Νεογενείς αποθέσεις 1.3 Στόχοι του Σχεδίου Πορώδες Φρεάτιος και υποκείμενοι μερικώς υπό πίεση Υφαλμύριση με Cl έως 400 mg/ Το προτεινόμενο Σχέδιο στηρίζεται στην αναγκαιότητα επίτευξης των περιβαλλοντικών στόχων που τίθενται στο Άρθρο 4 της Οδηγίας. Οι στόχοι αυτοί αφορούν την αποτροπή επιδείνωσης της κατάστασης των επιφανειακών και υπόγειων ΥΣ και την επίτευξη καλής κατάστασης μέχρι το Για τα Ιδιαίτερα Τροποποιημένα και Τεχνητά Υδάτινα Σώματα, τα οποία καθορίζονται βάσει ειδικών κριτηρίων, η Οδηγία θέτει «ειδικούς στόχους». Οι προθεσμίες για την επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων μπορούν να παρατείνονται (σταδιακή επίτευξη των στόχων) υπό την προϋπόθεση ότι δεν υποβαθμίζεται περαιτέρω η κατάσταση του πληττόμενου σώματος και εφόσον πληρούνται συγκεκριμένες προϋποθέσεις που αναφέρονται στην Οδηγία. Στο ΥΔ13 προέκυψε ότι υπάρχουν επιφανειακά υδάτινα σώματα τα οποία εκτιμάται ότι δεν θα επιτύχουν τους στόχους της Οδηγίας έως το 2015, διότι η οικολογική τους ή/και η χημική τους κατάσταση είναι κατώτερη της καλής και δεν είναι βέβαιο ότι τα βασικά και συμπληρωματικά μέτρα που προτείνονται προς εφαρμογή κατά την παρούσα διαχειριστική περίοδο θα έχουν το προσδοκώμενο αποτέλεσμα σε διάστημα 1 περίπου έτους (μέχρι το τέλος του 2015). Ο αριθμός τους ανέρχεται σε 13 ποτάμια ΥΣ, δηλαδή ποσοστό 11% του συνόλου των ποτάμιων ΥΣ του Υδατικού Διαμερίσματος Κρήτης (επί συνόλου 120 ποτάμιων ΥΣ). Όσον αφορά στα ΥΥΣ, επτά (7) συστήματα (επί συνόλου 91 ΥΥΣ) που βρίσκονται σε κακή ποιοτική και ποσοτική κατάσταση εξαιρούνται από την επίτευξη των στόχων μέχρι το Εναλλακτικές δυνατότητες Κατά τη σύνταξη του Σχεδίου εξετάστηκαν τρία εναλλακτικά σενάρια: Σενάριο Α: Μηδενική Λύση (do nothing scenario). Με βάση το Σενάριο Α παραμένουν οι ισχύουσες σήμερα πρόνοιες (όπως αυτές εφαρμόζονται ήδη ή θα εφαρμοστούν μελλοντικά βάσει άλλων σχετικών Σχεδίων), που αφορούν άμεσα ή έμμεσα την προστασία και διαχείριση του υδάτινου περιβάλλοντος, χωρίς την εφαρμογή των προτεινόμενων από την παρούσα μελέτη 11

23 Σενάριο Β: Σενάριο Γ: προνοιών. Η μηδενική λύση συνεπώς περιλαμβάνει τα μέτρα και τις ρυθμίσεις που απορρέουν από την εφαρμογή των προνοιών των διατάξεων άλλων κοινοτικών Οδηγιών αλλά και του υφιστάμενου εθνικού νομοθετικού πλαισίου, όπως επίσης και των συναφών σχεδίων και προγραμμάτων της παραγράφου 3.2. Εφαρμογή των προνοιών του Σχεδίου. Με βάση το Σενάριο Β εφαρμόζονται οι πρόνοιες του ΣΔΛΑΠ, όπως αυτό περιγράφεται και προτείνεται από τη σχετική μελέτη και συνοπτικά αναλύεται στην παρούσα μελέτη. Εφαρμογή προνοιών πλέον αυτών που προβλέπονται στο Σχέδιο. Με βάση το Σενάριο Γ εφαρμόζονται όλες οι πρόνοιες του Σεναρίου Β, αλλά και πρόσθετες πρόνοιες, οι οποίες φαίνεται κατ αρχήν ότι θα έχουν θετικές επιπτώσεις στη διαχείριση του υδάτινου περιβάλλοντος, με υψηλό όμως βαθμό αβεβαιότητας ως προς την αποτελεσματικότητά τους (τεχνική, περιβαλλοντική και οικονομική). Η αβεβαιότητα αυτή οφείλεται στην έλλειψη στοιχείων συσχέτισης της κατάστασης των σωμάτων με τις αιτίες υποβάθμισης αυτών, εντός της λεκάνης απορροής. Το σενάριο Γ έχει ως στόχο την επιτάχυνση στην επίτευξη της καλής κατάστασης των ΥΣ, ήτοι της καλής συνολικής κατάστασης όλων των ΥΣ (των οποίων η κατάσταση σήμερα είναι γνωστή) μέχρι το Υπενθυμίζεται ότι με βάση το Σενάριο Β ζητείται η εξαίρεση συνολικά 13 επιφανειακών και 7 υπόγειων ΥΣ από τους στόχους της Οδηγίας για το έτος 2015, επειδή εκτιμάται ότι δεν επαρκεί ο χρόνος μέχρι το εν λόγω έτος για την επίτευξη των στόχων με δεδομένα τα προτεινόμενα από το Σενάριο Β μέτρα. Για την επίτευξη επομένως του μαξιμαλιστικού αυτού στόχου του Σεναρίου Γ εκτιμάται (αν και με υψηλό βαθμό αβεβαιότητας) ότι θα πρέπει να εφαρμοσθούν, επιπλέον μέτρα των όσων έχουν προταθεί στο Σενάριο Β. Τα επιπλέον αυτά μέτρα που προτείνονται με βάση το Σενάριο Γ βρίσκονται στο πνεύμα των μέτρων του Σεναρίου Β, θέτουν όμως πιο αυστηρούς στόχους ή ανάλογα πιο αυστηρές κυρώσεις σε όσους δε συμμορφώνονται με αυτά. Για παράδειγμα, σε σχέση με όσα αντίστοιχα προβλέπονται από το Σενάριο Β, προτείνεται επέκταση των προστατευόμενων και ευαίσθητων περιοχών, μείωση των ορίων συνολικών απολήψεων, άμεση σφράγιση όλων των μη στεγανών βόθρων, απαγόρευση ανόρυξης νέων γεωτρήσεων κλπ. Η συγκρότηση εναλλακτικών Σχεδίων και η αξιολόγησή τους ως προς την αποτελεσματικότητα και ως προς την περιβαλλοντική τους συμβατότητα, αποτέλεσε συστατικό στοιχείο των διαδοχικών σταδίων ωρίμανσης του εξεταζόμενου στην παρούσα μελέτη Σχεδίου Διαχείρισης. Κατά τις διαδοχικές φάσεις προετοιμασίας του Σχεδίου, πραγματοποιήθηκε διερεύνηση και διαβούλευση, με στόχο την αποτύπωση και σύνθεση προτάσεων και τον συγκερασμό των προτεραιοτήτων. Όπως προκύπτει από την παραπάνω περιγραφή της διαδικασίας εκπόνησης του Σχεδίου, η αξιολόγηση εναλλακτικών λύσεων, με κριτήρια αναπτυξιακά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά, αποτέλεσε βασικό και διαρκές συστατικό των διεργασιών σχεδιασμού. Με βάση την αξιολόγηση των τριών Σεναρίων προέκυψε ότι βέλτιστο σενάριο, που μπορεί να συνδυάζει την επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων που θέτει η Οδηγία με τη μείωση των πιθανών επιπτώσεων στα οικονομικά μεγέθη της Χώρας και στις χρήσεις γης, είναι το Σενάριο Β. 1.5 Υφιστάμενη κατάσταση περιβάλλοντος-σημαντικές Πιέσεις Ατμοσφαιρική ρύπανση Η ποιότητα της ατμόσφαιρας στο ΥΔ13 δεν παρακολουθείται συστηματικά. Από σποραδικές μετρήσεις που υπάρχουν προκύπτει ότι οι βασικές παράμετροι που επηρεάζουν έμμεσα ή άμεσα την περιοχή της Κρήτης είναι το όζον (O 3 ) και τα σωματίδια PM 10. Για το τελευταίο ειδικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η επιρροή των μεταφερόμενων μαζών σκόνης από τη Βόρειο Αφρική, που είναι πλέον συχνό φαινόμενο την άνοιξη και το φθινόπωρο. Οι εκπομπές CO 2 στην Κρήτη οφείλονται κυρίως στη χρήση του πετρελαίου και των παραγώγων του (βενζίνης) και ελάχιστα στη χρήση υγραερίου 12

24 1.5.2 Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας Η περιοχή του ΥΔ13 παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και δυναμική στον τομέα των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας καθώς η διείσδυση αυτών αυξάνεται και αναμένεται να έχει θετική εξέλιξη λαμβανομένων υπόψη των εθνικών στόχων περί διείσδυσης των ΑΠΕ στην ηλεκτροπαραγωγή. Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία της ΔΕΔΔΗΕ Α.Ε., που προέρχονται από το Πληροφοριακό Δελτίο Παραγωγής Φεβρουαρίου 2014, η συνολική εγκατεστημένη ισχύς συστημάτων ΑΠΕ σήμερα στην Κρήτη ανέρχεται σε 264,56MW (περιλαμβάνεται ένας ΜΥΗΣ 0,3MW) εκ των οποίων 185,96MW αφορούν σε Αιολικά Πάρκα (Α/Π) και 78,30 MW Φωτοβολταϊκά (δεν συμπεριλαμβάνεται η ισχύς Φ/Β ειδικού Προγράμματος). Το ενεργειακό σύστημα της Κρήτης παρουσιάζει σημαντικά προβλήματα, που οφείλονται στην οριακή κάλυψη των αναγκών σε ηλεκτρική ενέργεια του νησιού κατά τους θερινούς μήνες και στο ιδιαίτερα υψηλό κόστος παραγωγής των μονάδων του νησιού, οι οποίες χρησιμοποιούν ως καύσιμο μαζούτ και Diesel, ενώ οι περισσότερες από αυτές είναι παλαιές μονάδες με χαμηλό βαθμό απόδοσης, μειωμένη διαθεσιμότητα και σημαντικά περιβαλλοντικά προβλήματα. Επιπλέον, η μέχρι σήμερα διείσδυση των ΑΠΕ στο μίγμα ηλεκτροπαραγωγής του νησιού είναι μάλλον περιορισμένη, παρά το πλούσιο αιολικό και ηλιακό δυναμικό του, γεγονός που οφείλεται στα σημαντικά προβλήματα ευστάθειας που μπορεί να δημιουργήσει η υψηλή διείσδυση ΑΠΕ σε ένα απομονωμένο ηλεκτρικό σύστημα όπως αυτό της Κρήτης. Για τους λόγους αυτούς η πολιτεία έχει προγραμματίσει τη διασύνδεση της Κρήτης με το ηπειρωτικό σύστημα μέχρι το Κλίμα Ο τύπος κλίματος της Κρήτης, είναι ένας μεταβατικός ενδιάμεσος τύπος μεταξύ του χερσαίου Μεσογειακού και του ερημοειδούς Μεσογειακού, στο οποίο υπάγεται κυρίως η νοτιοανατολική Κρήτη. Σύμφωνα με τα συνοπτικά για τον Ελληνικό χώρο κλιματολογικά χαρακτηριστικά η περιοχή καλύπτει ένα ευρύ φάσμα βιοκλιματικών ορόφων με σημαντικές διακυμάνσεις από τα ανατολικά προς τα δυτικά και από τα πεδινά προς τα ορεινά. H πεδινή ζώνη της Κρήτης αποτελεί κλιματικά μια μετάβαση από το μεσογειακό προς το ημιερημικό κλίμα. Χαρακτηρίζεται από μικρό ύψος βροχοπτώσεων, ήπιο χειμώνα και ξηρή περίοδο μεγάλης διάρκειας. Το θέρος, λόγω της θαλάσσιας αύρας και των ετησίων ανέμων είναι σχετικά δροσερό και διαρκεί από τον Ιούνιο μέχρι τον Σεπτέμβριο. Θερμότεροι μήνες είναι ο Ιούλιος και ο Αύγουστος. Στην περιοχή αυτή, δεν παρατηρείται ποτέ παγετός και η θερμοκρασία σπάνια πέφτει κάτω από 0 ο C. Οι θερμοκρασιακές αποκλίσεις είναι ήπιες. Η ορεινή ζώνη της Κρήτης εμφανίζει μεγαλύτερες θερμοκρασιακές αποκλίσεις, μέση ετήσια θερμοκρασία 2-3 ο C χαμηλότερη από την πεδινή ζώνη. Η μέση θερμοκρασία του θερμότερου μήνα (Ιούλιος) είναι στα επίπεδα της μέσης θερμοκρασίας του θερμότερου μήνα των πεδινών σταθμών, η μέση όμως θερμοκρασία του ψυχρότερου μήνα (Φεβρουάριος) είναι περί τους 3 o C χαμηλότερη. Η μέση ατμοσφαιρική σχετική υγρασία είναι σε ολόκληρη την βόρεια Κρήτη, ελάχιστη τον Ιούνιο και μέγιστη τον Δεκέμβριο ενώ στη νότια Κρήτη η ελάχιστη μέση μηνιαία σχετική υγρασία εμφανίζεται τον Ιούλιο Στη βόρεια Κρήτη η μέση ελάχιστη σχετική υγρασία μειώνεται από τα ανατολικά προς τα δυτικά. Η μέση ετήσια βροχόπτωση είναι στην ανατολική Κρήτη κατά 22% μικρότερη σε σχέση με τη Δυτική. Η μέση ετήσια βροχόπτωση παρουσιάζει αύξηση από τα ανατολικά προς τα δυτικά και από νότια προς βόρεια. Η μέση μηνιαία βροχόπτωση είναι μέγιστη τον Δεκέμβριο ή τον Ιανουάριο και ελάχιστη τον Ιούλιο και τον Αύγουστο οι οποίοι είναι σχεδόν άνομβροι σε ολόκληρη την πεδινή Κρήτη. Το 25% περίπου της ετήσιας βροχόπτωσης συμβαίνει στους περισσότερους σταθμούς της Κρήτης στη διάρκεια του βροχερότερου μήνα. Αντίστοιχα, ο μηνιαίος αριθμός ημερών βροχής κυμαίνεται μεταξύ 15 ημερών περίπου κατά τους μήνες Δεκέμβριο και Ιανουάριο και 0,3 ημέρες τον Ιούλιο και τον Αύγουστο. Ο αριθμός των ημερών βροχής δεν διαφέρει σημαντικά μεταξύ των ορεινών και των πεδινών περιοχών. Ο μέσος αριθμός ημερών βροχής στην Κρήτη ανέρχεται σε 90 περίπου ημέρες (25% του έτους). 13

25 1.5.4 Βιομηχανική ρύπανση Σύμφωνα και με παλαιότερη μελέτη (Περιφέρεια Κρήτης, 2003), ο δευτερογενής τομέας στο ΥΔ13 δεν είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένος. Το μεγαλύτερο τμήμα της βιοτεχνικής και βιομηχανικής δραστηριότητας είναι συγκεντρωμένο στην ευρύτερη περιοχή του πολεοδομικού συγκροτήματος του Ηρακλείου, όπου και λειτουργεί η μόνη οργανωμένη ΒΙΠΕ της Περιφέρειας. Στο Ρέθυμνο λειτουργεί βιοτεχνικό πάρκο (ΒΙΟΠΑ) στα δυτικά της πόλης με παράρτημα στα νότιά της όπου στεγάζεται η εγκατάσταση μεταποίησης αγροτικών προϊόντων των Γεωργικών Συνεταιρισμών Νομού Ρεθύμνης. Στο ΒΙΟΠΑ Χανίων στεγάζονται μικρές βιοτεχνίες οι οποίες έχουν κατά κύριο λόγο μετεγκατασταθεί από άλλα σημεία. Ένας σημαντικός αριθμός συσκευαστηρίων οπωροκηπευτικών λειτουργεί στην περιοχή της Μεσσαράς. Στην περιοχή του Ηρακλείου ήταν εγκατεστημένες το 2003 περί τις βιομηχανικές και βιοτεχνικές μονάδες. Ιδιαίτερες απαιτήσεις σε νερό έχουν οι πολλές οινοποιίες που υπάρχουν στο νησί ενώ σημαντική είναι η συνεισφορά στη ρύπανση των υπογείων και επιφανειακών υδάτων των πολλών ελαιοτριβείων που υπάρχουν στο ΥΔ. Στο ΥΔ13 λειτουργούν επίσης 11 βιομηχανίες εμφιάλωσης νερού Υδρολογικό ισοζύγιο Σύμφωνα με στοιχεία της μελέτης «Ολοκληρωμένη Διαχείριση Υδατικών Πόρων Κρήτης (2001)» η μέση ετήσια βροχόπτωση (περιόδου επαναφοράς 2 ετών) στο ΥΔ13 ανέρχεται σε 927 mm που αντιστοιχεί σε 7,69 δισ. κυβικά μέτρα κατακρημνισμάτων σε ετήσια βάση (πάνω από το 60% της ποσότητας αυτής χάνεται ως εξατμισοδιαπνοή) Πίνακας 1.5-1: Ετήσιο Υδατικό Ισοζύγιο ΥΔ13 ΕΤΗΣΙΟ ΥΔΑΤΙΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΚΡΗΤΗΣ (σε 10 9 x m 3 ) ΣΥΝΟΛΟ ΚΡΗΤΗΣ (έκταση km 2 ) ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΟ ΕΤΟΣ (Υ.Ε.) ΒΡΟΧΟΠΤΩΣΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ Ε/Δ ΑΠΟΡΡΟΗ ΚΑΤΕΙΣΔΥΣΗ Κανονικό Υ.Ε. (f = 50%, T = 2 έτη) 7,69 4,83 0,74 2,12 Υγρό Υ.Ε. (f = 10%, T = 10 έτη) 10,33 6,48 0,99 2,85 Ξηρό Υ.Ε. (f = 90%, T = 1,11 έτη) 5,07 3,18 0,49 1,40 ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΚΡΗΤΗ (έκταση km 2 ) ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΟ ΕΤΟΣ (Υ.Ε.) ΒΡΟΧΟΠΤΩΣΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ Ε/Δ ΑΠΟΡΡΟΗ ΚΑΤΕΙΣΔΥΣΗ Κανονικό Υ.Ε. (f = 50%, T = 2 έτη) 3,61 2,27 0,35 1,00 Υγρό Υ.Ε. (f = 10%, T = 10 έτη) 4,91 3,08 0,47 1,35 Ξηρό Υ.Ε. (f = 90%, T = 1,11 έτη) 2,33 1,46 0,22 0,64 ΔΥΤΙΚΗ ΚΡΗΤΗ (έκταση km 2 ) ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΟ ΕΤΟΣ (Υ.Ε.) ΒΡΟΧΟΠΤΩΣΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ Ε/Δ ΑΠΟΡΡΟΗ ΚΑΤΕΙΣΔΥΣΗ Κανονικό Υ.Ε. (f = 50%, T = 2 έτη) 4,07 2,55 0,39 1,12 Υγρό Υ.Ε. (f = 10%, T = 10 έτη) 5,40 3,39 0,52 1,49 Ξηρό Υ.Ε. (f = 90%, T = 1,11 έτη) 2,74 1,72 0,26 0, Θαλάσσιο περιβάλλον Με βάση τις πρόνοιες της Οδηγίας 2006/7/ΕΚ για τα Ύδατα, στο ΥΔ13 παρακολουθούνται 197 σημεία, τα οποία έχουν ομαδοποιηθεί σε 143 περιοχές νερών κολύμβησης (ΠΝΚ). Η ποιότητα των υδάτων των ΠΝΚ του ΥΔ13 χαρακτηρίζεται ως «εξαιρετική». ΟΙ κυριότερες πιέσεις που δέχονται τα θαλάσσια οικοσυστήματα σχετίζονται με τις σημειακές απορρίψεις λυμάτων (και ομβρίων), την ναυσιπλοΐα, την αλιεία και τις υδατοκαλλιέργειες. Σύμφωνα με μελέτη του 14

26 2005 (Παναγιωτάκης, 2005), η ανάπτυξη των υδατοκαλλιεργειών είναι γενικά στην Κρήτη πολύ περιορισμένη στην σε σχέση με την υπόλοιπη Ελλάδα. Από τα κυριότερα προβλήματα είναι η δυσκολία εξεύρεσης κατάλληλου θαλάσσιου χώρου λόγω της διαμόρφωσης των ακτών του Νομού και της τουριστικής ανάπτυξης η οποία δρα ανταγωνιστικά Εδαφικοί πόροι Εντός του ΥΔ13 υπάρχει πλήθος λατομείων αδρανών υλικών, σχιστολιθικών πλακών, μαρμάρων και λατομεία βιομηχανικών ορυκτών. Οι πιο επιβαρημένες λεκάνες απορροής όσο αφορά τις μεταλλευτικές δραστηριότητες είναι οι λεκάνες απορροής της Ανατολικής Κρήτης (GR41) και του Βορείου Τμήματος Χανίων-Ρεθύμνου-Ηρακλείου (GR39) Απόβλητα Στο ΥΔ13 και σε σχέση με την οδηγία για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων ισχύουν τα ακόλουθα: Δεν υπάρχουν οικισμοί Α Προτεραιότητας. Υπάρχουν 9 οικισμοί Β Προτεραιότητας (Αγ. Νικόλαος, Ηράκλειο, Ιεράπετρα, Μάλια, Νέα Κυδωνία, Ρέθυμνο, Σητεία, Χανιά και Χερσόνησος) οι οποίοι εξυπηρετούνται από υφιστάμενες ΕΕΛ σε λειτουργία. Υπάρχουν επίσης 21 οικισμοί Γ Προτεραιότητας. Από αυτούς, 7 οικισμοί εξυπηρετούνται από υφιστάμενες ΕΕΛ, σε 12 οικισμούς προβλέπεται η κατασκευή νέας ΕΕΛ ή η σύνδεση με υφιστάμενη σε ένα οικισμό η ΕΕΛ είναι υπό κατασκευή και σε ένα οικισμό δεν έχουν δρομολογηθεί έργα. Όσον αφορά στα στερεά απορρίμματα, ο αναθεωρημένος-τροποιημένος Περιφερειακός Σχεδιασμός για τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων της Περιφέρειας Κρήτης (ΠΕΣΔΑΚ) (Αποφ. οικ / έγκριση ΣΜΠΕ αναθεωρημένου - τροποιημένου ΠΕΣΔΑΚ) προβλέπει την επεξεργασίας και αξιοποίηση των ΑΣΑ και θέτει ως στόχο για το έτος 2013 την επεξεργασία κατ ελάχιστον τόνων ΑΣΑ πριν την τελική διάθεση και για το έτος τόνων ΑΣΑ. Για την επίτευξη των ανωτέρω προβλέπει την εφαρμογή προγραμμάτων Διαλογής στην Πηγή (ΔσΠ) Υλικών Συσκευασίας, τη λειτουργία Κέντρων Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών (ΚΔΑΥ) και Κεντρικών Μονάδων Επεξεργασίας των στερεών αποβλήτων Χρήσεις Γης Το ΥΔ13 είναι σε μικρό ποσοστό δασώδες (3% της συνολικής έκτασης), ενώ σημαντικό είναι το ποσοστό του που καλύπτεται από καλλιέργειες (27% της συνολικής έκτασης) και γεωργική γη/βοσκοτόπους (67% της συνολικής έκτασης). Οι αστικές περιοχές καλύπτουν μόλις το 1% της συνολικής έκτασης. Λόγω της έντονης τουριστικής ανάπτυξης υπάρχει μια διαχρονική συρρίκνωση των ιδιαίτερα ευαίσθητων φυσικών τοπίων του ΥΔ13, ενώ ταυτόχρονα δημιουργούνται διάσπαρτες ζώνες, περισσότερο ή λιγότερο αναπτυγμένες χωρίς κανόνες χωρικής.οργάνωσης. Για το λόγο αυτό στις χωρικές κατευθύνσεις για την προστασία του τοπίου και της υπαίθρου από την άναρχη οικιστική ανάπτυξη 1 αναφέρεται ότι κυριότερη απειλή κατά της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς αποτελεί η κατανάλωση χώρου από την άναρχη οικιστική ανάπτυξη. Για το δραστικό περιορισμό της, δίδονται οι ακόλουθες κατευθύνσεις: Προώθηση της αρχής της «συμπαγούς πόλης» σε όλα τα επίπεδα χωρικού σχεδιασμού. Οι όποιες προτάσεις επεκτάσεων θα πρέπει να αιτιολογούνται τεκμηριωμένα επί τη βάσει αντικειμενικών αναγκών (δημογραφικών, οικιστικών και παραγωγικών), κλπ. και για δε τον αγροτικό τομέα (προβλέπεται ο δραστικός περιορισμός της διάχυσης αστικών χρήσεων στη γεωργική γη υψηλής παραγωγικότητας. 1 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ, ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΚΑΙ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΚΡΗΤΗΣ, ΥΠΕΚΑ,

27 Βιοποικιλότητα Χλωρίδα και Πανίδα Προστατευόμενες περιοχές Στο ΥΔ 13 απαντώνται συνολικά 53 περιοχές, οι οποίες καλύπτουν συνολική έκταση περί τα ha. Ειδικότερα: 27 περιοχές που είναι χαρακτηρισμένες ως «Ειδική Ζώνη Διατήρησης» (ΕΖΔ), 25 περιοχές που είναι χαρακτηρισμένες ως «Ζώνη Ειδικής Προστασίας» (ΖΕΠ) και 1 περιοχή που είναι χαρακτηρισμένη ως «Ειδική Ζώνη Διατήρησης» (ΕΖΔ) και «Ζώνη Ειδικής Προστασίας» (ΖΕΠ). Σύμφωνα με το Ν.3937/2011 (ΦΕΚ 60/Α/ ), οι προαναφερόμενες ΕΖΔ και ΖΕΠ του ΥΔ13, περιλαμβάνονται στην κατηγορία «Περιοχές Προστασίας Οικοτόπων και Ειδών», του Εθνικού Συστήματος Προστατευόμενων Περιοχών. Επίσης στο ΥΔ 13, απαντάται ο Εθνικός Δρυμός Σαμαριάς. Ως προστατευόμενη περιοχή έχει χαρακτηρισθεί και ο Ψηλορείτης, ο οποίος το 2001 χαρακτηρίσθηκε ως Φυσικό Πάρκο. Στο ΥΔ 13 δεν απαντάται δεν απαντάται καμία περιοχή απολύτου προστασίας της φύσης., καμία περιοχή προστασίας της φύσης. Eπίσης δεν απαντώνται περιοχές χαρακτηρισμένες ως «Προστατευόμενοι Φυσικοί Σχηματισμοί» ή/και «Προστατευόμενα Τοπία». Τέλος στο ΥΔ13 απαντώνται: 54 Καταφύγια Άγριας Ζωής 1 Αισθητικό Δάσος. Πρόκειται για το «Φοινικόσαδος Βάι Λασιθίου» (ΦΕΚ 170/Α/1973), συνολικής έκτασης 20 ha. 5 από τα συνολικά 51 Διατηρητέα Μνημεία της Φύσης της Χώρας. 3 εκτροφεία Θηραμάτων 82 Τοπία Ιδιαιτέρου Φυσικού Κάλλους (ΤΙΦΚ), σύμφωνα με τη «Βάση Δεδομένων για την Ελληνική Φύση ΦΙΛΟΤΗΣ» Ανθρωπογενές περιβάλλον Η Περιφέρεια Κρήτης συγκεντρώνει το 6,24% του πληθυσμού της χώρας, με τάση αύξησης, αφού μεταξύ των απογραφών 2001 και 2011 ο πληθυσμός της αυξήθηκε κατά 13,60%. Στον Πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζεται η έκταση και ο πληθυσμός των περιοχών που περιλαμβάνονται στο Υδατικό Διαμέρισμα Κρήτης (GR 13) καθώς και ο ρυθμός αύξησης του πληθυσμού(τα στοιχεία αφορούν τον πραγματικό πληθυσμό. Η Περιφέρεια Κρήτης το 2001 (απογραφή του 2001 της ΕΛ.ΣΤΑΤ) είχε μόνιμο πληθυσμό και πραγματικό πληθυσμό κατοίκους, ενώ σύμφωνα με τα αποτελέσματα της απογραφής του 2011, η Περιφέρεια έχει μόνιμο και πραγματικό πληθυσμό. Στο ΥΔ13, σύμφωνα με την απογραφή του 2011, απαντώνται 1593 οικισμοί συνολικού πραγματικού πληθυσμού ίσου με κατοίκους. Η πλειονότητα των οικισμών (89%) έχει πληθυσμό μικρότερο των 500 κατοίκων και συγκεντρώνει το 20,1% του πληθυσμού του ΥΔ. Σε 38 οικισμούς με πληθυσμό μεγαλύτερο των κατοικεί το 61,7% του πληθυσμού του ΥΔ. 1.6 Εκτίμηση και αξιολόγηση των επιπτώσεων του Σχεδίου στο περιβάλλον Στον πίνακα που ακολουθεί δίνεται συνοπτικά η αξιολόγηση των επιπτώσεων του συνόλου του Σχεδίου ανά περιβαλλοντική παράμετρο. 16

28 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΕΠΙΠΤΩΣΗΣ ΑΙΤΙΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΗΣ Βιοποικιλότητα, χλωρίδα, πανίδα Ύδατα Έλεγχος μείωση των απολήψεων από ΥΣ Ζώνες προστασίας ΥΣ Έλεγχος μείωση των απορρίψεων από σημειακές και διάχυτες πηγές ρύπανσης + Προστασία των υγροβιοτόπων και των παρόχθιων δασών Μείωση των Ουσιών Προτεραιότητας Έλεγχος και πρόληψη της διαρροής ρύπων από τεχνικές εγκαταστάσεις - Δεν προκύπτουν αρνητικές μεταβολές Περιορισμός σπατάλης πόσιμου και αρδευτικού νερού Έλεγχος μείωση των απολήψεων από ΥΣ Ζώνες προστασίας ΥΣ Αύξηση ταμιευμένου όγκου αποθεμάτων + Κίνητρα για για εφαρμογή του ΚΟΓΠ Έλεγχος μείωση των απορρίψεων από σημειακές και διάχυτες πηγές ρύπανσης Μείωση εκπομπών ουσιών προτεραιότητας Έλεγχος και πρόληψη της διαρροής ρύπων από τεχνικές εγκαταστάσεις - Δεν προκύπτουν αρνητικές μεταβολές. 17

29 + Μείωση της χρήσης λιπασμάτων και αρδευτικού νερού Έλεγχος μείωση των απορρίψεων από σημειακές και διάχυτες πηγές ρύπανσης Μείωση των Ουσιών Προτεραιότητας Έλεγχος και πρόληψη της διαρροής ρύπων από τεχνικές εγκαταστάσεις Έδαφος Χρήσεις γης Τοπίο Μορφολογία - + Περιορισμοί στη γεωργική γη από τον καθορισμό ζωνών προστασίας των ΥΣ που χρησιμοποιούνται για ύδρευση. Πιέσεις στις χρήσεις γης που θα οδηγήσουν πιθανά σε μείωση των καλλιεργούμενων εκτάσεων, λόγω των περιορισμών στην άσκηση των αγροτικών δραστηριοτήτων, της τιμολογιακής πολιτικής για την ανάκτηση του κόστους της χρήσης ύδατος στη γεωργία, των μεταβολών στην παραγωγική δομή του πρωτογενούς τομέα με τους περιορισμούς στο διαθέσιμο αρδευτικό νερό κλπ Πιέσεις σε παραγωγικές εγκαταστάσεις (βιομηχανία, κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις κλπ) με επιβολή αυστηρότερων όρων λειτουργίας (θεσμοθέτηση ορίων εκπομπής ρύπων, διαχείριση αποβλήτων κλπ). Μέτρα προστασίας της λίμνης Κουρνά και της λίμνης Αγυιάς Αποκατάσταση υδρομορφολογικών χαρακτηριστικών ποτάμιων σωμάτων και υγροτοπικών περιοχών. - Δεν προκύπτουν αρνητικές μεταβολές Πληθυσμός Υγεία + Περιορισμός σπατάλης πόσιμου και αρδευτικού νερού Ζώνες προστασίας ΥΣ. Έλεγχος μείωση των απορρίψεων από σημειακές και διάχυτες πηγές ρύπανσης Μείωση των Ουσιών Προτεραιότητας Έλεγχος και πρόληψη της διαρροής ρύπων από τεχνικές εγκαταστάσεις Αποκατάσταση υδρομορφολογικών χαρακτηριστικών ποτάμιων σωμάτων αντιπλημμυρική προστασία - Κοινωνικές επιπτώσεις από τη νέα τιμολογιακή πολιτική. 18

30 ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ Στον ακόλουθο πίνακα παρουσιάζεται συνοπτική αξιολόγηση των επιπτώσεων του προτεινόμενου Σχεδίου ανά Περιβαλλοντική Παράμετρο Αναφοράς. Περιβαλλοντική Παράμετρος Αναφοράς Αξιολόγηση 1 Βιοποικιλότητα + 2 Πληθυσμός 3 Υγεία των ανθρώπων + 4 Πανίδα + 5 Χλωρίδα + 6 Έδαφος + 7 Κατανάλωση και αποθέματα νερού + 8 Ποιότητα υδάτων + 9 Ποιότητα κολυμβητικών υδάτων + 10 Ποιότητα αέρα - 11 Εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου 12 Τομεακή κατανομή εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου 13 Υλικά περιουσιακά στοιχεία 14 Πολιτισμική κληρονομιά 15 Τοπίο + 16 Βαθμός επεξεργασίας των υγρών αποβλήτων + 17 Παραγωγή, σύσταση, διάθεση και ανακύκλωση των στερεών απορριμμάτων 18 Παραγωγή και κατανάλωση ενέργειας 19 Μεταφορές 20 Διασυνοριακές περιβαλλοντικές επιπτώσεις Ασθενής συσχέτιση, πιθανή θετική / αρνητική συνεισφορά +/- Ισχυρή συσχέτιση, πιθανή θετική / αρνητική συνεισφορά +/- Αβέβαιη συσχέτιση Δεν υπάρχει συσχέτιση Από τον παραπάνω πίνακα συνάγονται τα ακόλουθα συμπεράσματα αναφορικά με την περιβαλλοντική αποτίμηση του προτεινόμενου Σχεδίου. Στο σύνολο των εξεταζόμενων παραμέτρων που αναμένονται επιπτώσεις στρατηγικού χαρακτήρα από την εφαρμογή του προτεινόμενου Σχεδίου, αυτές θα είναι προς τη θετική κατεύθυνση. Οι θετικές επιπτώσεις αφορούν κυρίως στο φυσικό αλλά και στο ανθρωπογενές περιβάλλον και επικεντρώνονται στην ποιότητα και ποσότητα των διαθέσιμων υδατικών πόρων, στη διατήρηση βιοποικιλότητας πανίδας χλωρίδας, στην προστασία / αποκατάσταση εδάφους και τοπίου 19

31 ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ και στον περιορισμό των υποστρωματικών παραγόντων που μπορούν να επιδράσουν αρνητικά στο επίπεδο της ανθρώπινης υγείας. Το σύνολο των αρνητικών επιπτώσεων, που όμως δεν είναι στρατηγικού χαρακτήρα, σχετίζεται με τις πιέσεις στον πρωτογενή και δευτερογενή τομέα, που προέρχονται στον πρωτογενή τομέα από την πιθανή αναδιάρθρωση καλλιεργειών, συνεπεία των νέων δεδομένων στη διαθέσιμη ποσότητα αρδευτικού νερού, και στο δευτερογενή τομέα από τα μέτρα που θα απαιτηθούν για τη μείωση των εκπομπών ρύπων. Επίσης μη στρατηγικού χαρακτήρα αρνητικές επιπτώσεις είναι πιθανό να υπάρξουν από εκπομπές αερίων ρύπων κατά την κατασκευή των προτεινόμενων δομικών έργων. Με βάση τις παραπάνω διαπιστώσεις, αποτιμάται ότι η συνολική συμβολή του προτεινόμενου Σχεδίου αναμένεται θετική και με ισχυρή ένταση στο σύνολο των περιβαλλοντικών παραμέτρων, όπου αναμένονται επιπτώσεις στρατηγικού χαρακτήρα. Οι όποιες τάσεις επιδείνωσης αφορούν επιπτώσεις που παρουσιάζουν ασθενή συσχέτιση με το εξεταζόμενο Σχέδιο. 20

32 ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ 1.7 Μέτρα πρόληψης, περιορισμού και αντιμετώπισης των επιπτώσεων του Σχεδίου στο περιβάλλον Σχέδιο Παρακολούθησης Μέτρα πρόληψης, περιορισμού και αντιμετώπισης των επιπτώσεων του Σχεδίου στο περιβάλλον Όπως προέκυψε από τη διαδικασία αξιολόγησης των επιπτώσεων του Σχεδίου Διαχείρισης και των συστατικών τμημάτων αυτού, δεν αναμένεται από την εφαρμογή του να επηρεαστεί δυσμενώς η βιοποικιλότητα. Αντιθέτως, το σύνολο των προτεινόμενων μέτρων έχουν ως στόχο τη βελτίωση τόσο της ποιοτικής όσο και της ποσοτικής κατάστασης των επιφανειακών και υπόγειων ΥΣ του ΥΔ13 και ως εκ τούτου συμβάλλουν εμμέσως στην αναβάθμιση των οικοσυστημικών χαρακτηριστικών του φυσικού περιβάλλοντος. Επιπροσθέτως, μέτρα όπως η προστασία των υγροτοπικών περιοχών και των παρόχθιων εκτάσεων κλπ έχουν άμεσες θετικές επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα της χλωρίδας και την πανίδας της περιοχής μελέτης. Παρά ταύτα συστήνεται η λήψη αυστηρών περιοριστικών μέτρων ως προς τη χωροθέτηση, τις προδιαγραφές κατασκευής και λειτουργίας των έργων τα οποία θα υλοποιηθούν σε εφαρμογή του Σχεδίου Διαχείρισης. Λαμβάνοντας υπόψη ότι η έγκριση της ΜΠΕ για κάθε έργο αποτελεί το τελικό μέσο πρόληψης περιβαλλοντικών επιδεινώσεων, η δομή των προϋπολογισμών και των χρηματικών ροών στα υλοποιούμενα έργα (όπως π.χ. στα έργα ύδρευσης και άρδευσης) θα πρέπει να ενσωματώνει κατάλληλες διασφαλίσεις αναφορικά με τις δαπάνες που κατευθύνονται προς την τήρηση των υποχρεώσεων που απορρέουν από τους όρους αυτούς. Όσον αφορά στον πληθυσμό, η συγκέντρωση του πληθυσμού στα μεγάλα αστικά κέντρα της περιοχής φαίνεται ότι δεν οφείλεται μόνο στη φυσική αύξηση του πληθυσμού, αλλά στην εγκατάσταση νέων κατοίκων που προέρχονται είτε από άλλες περιοχές είτε από μετανάστες. Η εφαρμογή του Σχεδίου Διαχείρισης αναμένεται να κάνει πιο ελκυστική την ύπαιθρο της περιοχής μελέτης και να ανακόψει το παρατηρούμενο κύμα αστικοποίησης του πληθυσμού. Οι επιπτώσεις στην υγεία είναι θετικές καθώς αναμένεται σημαντική αναβάθμιση της ποιότητας του νερού, επιφανειακού, υπόγειου ή θαλάσσιου. Αντίθετα όμως, η χωρική επέκταση ορισμένων παραγωγικών δραστηριοτήτων (π.χ. περαιτέρω ανάπτυξη της γεωργίας λόγω της διαθεσιμότητας νερού καλύτερης ποιότητας κλπ) θα τείνει να αυξήσει την περιβαλλοντική επιβάρυνση. Στη μείωση των επιπτώσεων μπορούν να συμβάλλουν οι τεχνολογίες αντιρρύπανσης αλλά και ο κατάλληλος στρατηγικός σχεδιασμός της επέκτασης των δραστηριοτήτων αυτών. Επισημαίνεται ότι δεν είναι σαφές αν το προτεινόμενο ΣΔΛΑΠ θα τείνει να αυξήσει ή να μειώσει την έκταση των γεωργικών εκτάσεων. Προς την κατεύθυνση της αύξησης αναμένεται να συμβάλουν οι καλύτερης ποιότητας επιφανειακοί και υπόγειοι υδατικοί πόροι που θα προκύψουν από την εφαρμογή του προτεινόμενου Σχεδίου αν και υπάρχουν πολλοί παράγοντες που θα τείνουν να μειώσουν την έκταση των καλλιεργούμενων εκτάσεων. Τέτοιοι παράγοντες είναι η θέσπιση των ζωνών προστασίας των υδροληπτικών έργων, αλλά πιθανά και μέτρα όπως ο εξορθολογισμός της χρήσης λιπασμάτων και νερού, η εφαρμογή ΚΟΓΠ κλπ. Για τους λόγους αυτούς προτείνεται η λεπτομερής παρακολούθηση της έκτασης των γεωργικών εκτάσεων στη διάρκεια εφαρμογής του Σχεδίου. Η ενδεχόμενη αναδιάρθρωση της γεωργίας (λόγω των περιορισμών στη χρήση αρδευτικού ύδατος που προτείνει το εξεταζόμενο Σχέδιο) και η αναπροσαρμογή της τιμολογιακής πολιτικής του αρδευτικού ύδατος είναι πιθανό να δημιουργήσει κάποιες πιέσεις στις χρήσεις γης (π.χ. ένα κομμάτι του αγροτικού πληθυσμού ενδεχομένως να οδηγηθεί στην εγκατάλειψη της συγκεκριμένης παραγωγικής δραστηριότητας) και κάποιες κοινωνικές αντιδράσεις. Τα μέτρα που μπορούν να ληφθούν για περιορισμό ανάλογων επιπτώσεων συνοψίζονται στα εξής: Διαρκής ενημέρωση του αγροτικού πληθυσμού για τα οφέλη που θα έχει ο ίδιος αλλά και η χώρα γενικότερα με την εφαρμογή μιας αναδιάρθρωσης της αγροτικής παραγωγής προς λιγότερο 21

33 ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ υδροβόρες καλλιέργειες. Σημειώνεται ότι το μέτρο αυτό της ενημέρωσης συμπεριλαμβάνεται ήδη στα μέτρα του προτεινόμενου με την παρούσα μελέτη Σχεδίου. Να δοθούν τα απαραίτητα κίνητρα στον αγροτικό πληθυσμό ώστε να αντιμετωπίσει θετικά τις προωθούμενες αλλαγές. Τέτοια κίνητρα μπορεί να είναι (ενδεικτικά και όχι περιοριστικά) οικονομικά (μέσω π.χ. της ένταξης ευρύτερων τμημάτων του αγροτικού πληθυσμού σε σχετικά ευρωπαϊκά προγράμματα ή στο ΠΑΑ ), φορολογικά (π.χ. πρόβλεψη φορολογικών ελαφρύνσεων για εισοδήματα που αποκτώνται από την εκμετάλλευση των νέων καλλιεργειών κλπ), θεσμικά (π.χ. επιτάχυνση των διαδικασιών για ανάπτυξη των απαραίτητων υποδομών,όπως π.χ. αρδευτικά δίκτυα, αναδασμοί κλπ, στις περιοχές που έχουν ενταχθεί σε προγράμματα αναδιάρθρωσης των καλλιεργειών) Η επιβολή αυστηρότερων όρων για τη λειτουργία των παραγωγικών εγκαταστάσεων (βιομηχανικών, κτηνοτροφικών κλπ), μέσω π.χ. της θεσμοθέτησης ορίων εκπομπής ρύπων ή της κατάρτισης μητρώου εκπομπών, απορρίψεων και διαρροών για όλες τις ουσίες προτεραιότητας, είναι πιθανό να δημιουργήσει κάποιες πιέσεις σε αυτές τις παραγωγικές εγκαταστάσεις. Για το μετριασμό των αρνητικών επιπτώσεων μπορούν να προνοηθούν μέτρα κίνητρα ανάλογα με τα προαναφερθέντα (οικονομικά, φορολογικά, θεσμικά κλπ), ώστε να διευκολυνθούν οι εν λόγω μονάδες για την εφαρμογή των νέων επικαιροποιημένων προϋποθέσεων λειτουργίας. Για την άρση των επιπτώσεων από την προωθούμενη αναπροσαρμογή της τιμολογιακής πολιτικής που αφορά τη χρήση ύδατος και η οποία προβλέπει αυξημένες χρεώσεις ανά m 3 τόσο υδρευτικού όσο και αρδευτικού νερού, μπορούν να περιοριστούν με τη λήψη μέτρων κοινωνικού χαρακτήρα, όπως π.χ. πρόνοιες για τις πολύτεκνες οικογένειες, πρόνοιες για τα κατώτερα οικονομικά στρώματα, ειδική πρόνοια για τους υδροβόρους κλάδους της μεταποιητικής βιομηχανίας και βιοτεχνίας. Οι βασικές αρνητικές επιπτώσεις που αναμένονται για το έδαφος οφείλονται σε κάποιες έμμεσες πιέσεις στις χρήσεις γης που αναφέρθηκαν παραπάνω αλλά και στην προαναφερόμενη πιθανή επέκταση παραγωγικών δραστηριοτήτων, ενώ θετική βελτίωση αναμένεται από έργα αποκατάστασης περιοχών (π.χ. αποκατάσταση ποτάμιων και λιμναίων οικοσυστημάτων από υδρομορφολογικές αλλοιώσεις κλπ). Όσον αφορά στην ποιότητα του αέρα και των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου δεν αναμένονται επιπτώσεις στρατηγικού χαρακτήρα από την εφαρμογή του προτεινόμενου Σχεδίου και ως εκ τούτου δεν προτείνονται συγκεκριμένα επανορθωτικά μέτρα. Οι μεταβολές που πιθανά θα προκύψουν στον τομέα των υλικών περιουσιακών στοιχείων, λόγω της εφαρμογής συγκεκριμένων μέτρων που προτείνονται από το εξεταζόμενο Σχέδιο (όπως π.χ. η δημιουργία ζωνών προστασίας των υδροληπτικών έργων, η αναδιάρθρωση των καλλιεργειών συνεπεία των περιορισμών στη λήψη αρδευτικού νερού, η λήψη μέτρων από τη βιομηχανία για τη μείωση των εκπομπών ρύπων κλπ) μπορούν να περιοριστούν και ρυθμιστούν μόνο μέσω ολοκληρωμένων χωροταξικών ρυθμίσεων. Στο τοπίο, αναμένονται τοπικά κάποιες αρνητικές επιπτώσεις από την χωροθέτηση έργων και δραστηριοτήτων (π.χ. έργα ύδρευσης και άρδευσης κλπ). Ακόμη και μικρές αλλαγές τοπικού χαρακτήρα στο τοπίο επιδρούν δυσμενώς στο αστικό και αγροτικό τοπίο σε μακροπρόθεσμη βάση, αφού δεν γίνονται άμεσα αντιληπτές και δεν αντιμετωπίζονται. Έτσι, παρατηρούνται απώλειες στον αστικό και αγροτικό χαρακτήρα τοπίων (μέσω απώλειας εδαφών, αλλαγών χρήσεων γης, κτιρίων και ιστορικού περιβάλλοντος). Πέρα από τις όποιες διορθωτικές παρεμβάσεις υιοθετηθούν στα πλαίσια των επιμέρους ΜΠΕ των έργων αυτών, απαιτούνται σοβαρές παρεμβάσεις στο θεσμικό πλαίσιο, κυρίως χωροταξικού χαρακτήρα. 22

34 ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ Σχέδιο παρακολούθησης Από την παρούσα μελέτη προτείνονται εννέα (9) συνολικά δείκτες για την παρακολούθηση της προόδου του προτεινόμενου Σχεδίου. Οι δείκτες αυτοί είναι συγκεκριμένοι ως προς τις δράσεις του Προγράμματος και μπορούν εύκολα να παρακολουθηθούν: 1. Αριθμός έργων εντός Προστατευόμενων Περιοχών. Έκταση που συνολικά καταλαμβάνουν τα νέα έργα εντός προστατευόμενων περιοχών 2. Συνολική ποσότητα επεξεργασμένων λυμάτων που δίνεται προς επαναχρησιμοποίηση. 3. Ποσοστό διαρροών αρδευτικών και υδρευτικών δικτύων 4. Εξοικονομούμενη ποσότητα αρδευτικού νερού λόγω βελτίωσης των αρδευτικών δικτύων. Εναλλακτικά μπορεί να χρησιμοποιηθεί ο δείκτης μήκους αρδευτικών δικτύων που αναβαθμίζονται ή υπογειοποιούνται. 5. Πρόγραμμα υλοποίησης και έκθεση πεπραγμένων σε σχέση με την εφαρμογή του περιφερειακού σχεδιασμού των αποβλήτων. Έκταση υποβαθμισμένων περιοχών περιλαμβανομένων και των ΧΑΔΑ που αποκαθίστανται. 6. Αριθμός ατόμων στα οποία παρέχονται βελτιωμένες υπηρεσίες ύδατος μέσω έργων ύδρευσης 7. Ισοδύναμος πληθυσμός συνδεδεμένος με Εγκαταστάσεις Επεξεργασίας Λυμάτων (ΕΕΛ) 8. Έκταση των παρόχθιων περιοχών που οριοθετείται και προστατεύεται. 9. Αριθμός νέων σταθμών παρακολούθησης της ποιότητας των νερών 23

35 ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ 2. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 2.1 Σκοπός και διαδικασία της Στρατηγικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης Νομοθετικό πλαίσιο Ορισμένα σχέδια και προγράμματα, δηλαδή οργανωμένα σύνολα έργων, δραστηριοτήτων και παρεμβάσεων είναι δυνατόν να συνοδεύονται, κατά την υλοποίησή τους και αργότερα, από δυσμενείς μεταβολές στο περιβάλλον. Καθώς οι διεθνείς και οι ευρωπαϊκές κοινότητες επαύξησαν το ενδιαφέρον τους για ορθότερη περιβαλλοντική διαχείριση, αλλά και για ανάπτυξη με αειφορικά χαρακτηριστικά, διαπιστώθηκε ότι η εκτίμηση και ο περιορισμός των επιπτώσεων σε επίπεδο έργων και δραστηριοτήτων δεν ήταν πάντοτε δυνατόν να προστατεύσουν επιτυχώς το περιβάλλον. Η αποσπασματικότητα της εστίασης μόνο στο επίπεδο των έργων φαινόταν καθαρότερα σε ζητήματα αθροιστικών και συνεργιστικών επιπτώσεων, αλλά και στον μακροπρόθεσμο ορίζοντα της λειτουργίας των έργων, κατά τον οποίο εμφανίζονταν δυσμενείς για το περιβάλλον τάσεις που δεν ήταν δυνατόν να προβλεφθούν εκ των προτέρων. Οι διαπιστώσεις αυτές οδήγησαν στην αναζήτηση μιας μεθόδου που να προλαμβάνει εξαρχής τέτοιες δυσμενείς καταστάσεις, που τις περισσότερες φορές οφείλονταν σε συγκεχυμένο προγραμματισμό ενός συνόλου έργων και όχι σε ελλιπή σχεδιασμό ή περιβαλλοντικές αβλεψίες των μεμονωμένων στοιχείων του συνόλου αυτού. Η εκτίμηση των επιπτώσεων στις αρχικές φάσεις εκπόνησης του σχεδίου ή του προγράμματος αποτελεί την προσφορότερη τέτοια μέθοδο. Ο επιδιωκόμενος στόχος της είναι η ισότιμη και ορθολογική συνεκτίμηση των περιβαλλοντικών ζητημάτων αρκετά νωρίς στη διαδικασία σχεδιασμού, ώστε στις αποφάσεις για την τελική μορφή του σχεδίου ή του προγράμματος να έχει ενσωματωθεί η μέριμνα για την προστασία του περιβάλλοντος Το στρατηγικό επίπεδο προγραμματισμού Για να καταστεί αποτελεσματική η εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από ορισμένα σχέδια και προγράμματα, θα πρέπει να πραγματοποιείται στο επίπεδο εκείνο που έπεται της διατύπωσης των κεντρικών κατευθύνσεων και στόχων και προηγείται των επιπέδων εξειδίκευσης και εφαρμογής. Στο επίπεδο αυτό, λαμβάνονται οι περισσότερες αποφάσεις γενικής φύσεως, οι οποίες έχουν συνήθως δύο χαρακτηριστικά: αφορούν κυρίως σε θέματα προσανατολισμού και οριστικοποίησης του πλαισίου για τα επόμενα στάδια υλοποίησης του προγράμματος, παρά σε συγκεκριμένα ζητήματα σχεδιασμού των επιμέρους έργων και δραστηριοτήτων που θα ενταχθούν στο πρόγραμμα, ενδεχόμενη ανατροπή ή μεταβολή των αποφάσεων αυτών στο μέλλον, συνοδεύεται από υψηλό έως δυσβάστακτο κόστος, συνήθως με την έννοια της ανατροπής ολόκληρων τμημάτων προγραμματισμού ή αυτή της παραίτησης από τη μεγάλη πλειοψηφία των στόχων του προγράμματος. Ακριβώς αυτά τα δύο χαρακτηριστικά είναι εκείνα που δίνουν στις αποφάσεις το στρατηγικό τους χαρακτήρα, και, για το λόγο αυτό, το επίπεδο λήψης τους αποκαλείται «στρατηγικό». Έτσι, η εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων που πραγματοποιείται σε αυτό το επίπεδο εκπόνησης του προγράμματος συνήθως ονομάζεται «Στρατηγική Περιβαλλοντική Εκτίμηση» (ΣΠΕ), παρότι στα επίσημα κείμενα θεσμοθέτης των σχετικών διαδικασιών δεν έχει υιοθετηθεί παρόμοια ορολογία Ανάδυση της ΣΠΕ μέσα από την εξέλιξη του Ευρωπαϊκού περιβαλλοντικού κεκτημένου Για την πληρέστερη κατανόηση των γενικών αρχών της ΣΠΕ, των αναγκών που η διαδικασία αυτή καλείται να καλύψει και των θεσμικών εργαλείων προς την κατεύθυνση αυτή, ενδιαφέρον παρουσιάζει η ανάδυση της ΣΠΕ μέσα από την εξέλιξη του Ευρωπαϊκού περιβαλλοντικού κεκτημένου. Τα σημαντικότερα σημεία αυτής της ανάδυσης παρουσιάζονται στις ενότητες που ακολουθούν. 24

36 ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ Η αρχή της πρόληψης Η αρχή της πρόληψης αντικατέστησε, στην πρώτη θέση των περιβαλλοντικών αρχών, την αρχή του ρυπαίνοντος. Το γεγονός αυτό οφείλεται σε μια σειρά λόγων, όπως είναι: η ευρεία συνειδητοποίηση πληθώρας περιβαλλοντικών προβλημάτων, πολλά εκ των οποίων έχουν αποκτήσει καθολικό χαρακτήρα και οι αρχικές τους αιτίες είναι διάσπαρτες, σύνθετες ή δύσκολο να εντοπισθούν, ώστε να τυγχάνει εφαρμογής η αρχή του ρυπαίνοντος, η σημαντική πολλές φορές μείωση της «φέρουσας ικανότητας» των διαφόρων οικοσυστημάτων, οι εκτεταμένες επιδράσεις που προκαλούν ιδιαίτερα τα μεγάλα έργα και τα προγράμματα στους παράγοντες και μεταβλητές του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος και η υιοθέτηση σε διεθνές επίπεδο της αρχής της βιώσιμης ανάπτυξης. Με την αρχή της πρόληψης, μετατοπίστηκε το βάρος της περιβαλλοντικής προστασίας από την αποκατάσταση, την καταστολή ή την αποτροπή στην πρόληψη. Η εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από έργα και δραστηριότητες Μέσα στις πρώτες εφαρμογές της αρχής της πρόληψης περιλαμβάνεται η Εκτίμηση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων από έργα και δραστηριότητες (ΕΠΕ), η οποία συνίσταται στην πρόβλεψη και την εκ των προτέρων αποφυγή των επιπτώσεων στο περιβάλλον από την υλοποίηση και λειτουργία μεμονωμένων έργων και δραστηριοτήτων. Ειδικότερα, τα αποτελέσματα της ΕΠΕ χρησιμοποιούνται ως εργαλείο για τη λήψη αποφάσεων αναφορικά με τη δυνατότητα αδειοδότησης των περισσότερων έργων ή δραστηριοτήτων, αλλά και με τις προϋποθέσεις περιβαλλοντικής συμβατότητας που θα πρέπει να ικανοποιεί ο σχεδιασμός τους. Στο επίπεδο αυτό η ΕΠΕ παρέχει λεπτομερή πληροφόρηση για τις επιπτώσεις, όμως, δεδομένης της εστίασής της σε μεμονωμένα έργα, δεν παρέχει τη δυνατότητα ολοκληρωμένης πρόληψης. Η ΕΠΕ πραγματοποιείται για έργα που η πιθανότητα να προκαλέσουν σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον είναι υπαρκτή. Θεωρείται πλέον ενοποιημένο κομμάτι της διαδικασίας σχεδιασμού έργων, που ξεκινά με την αξιολόγηση εναλλακτικών λύσεων και καταλήγει σε συμμετοχή του κοινού και σε ενδεχόμενη αναθεώρηση του έργου. Η διαδικασία ΕΠΕ περιλαμβάνει μία ή περισσότερες επιστημονικές Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, τις ενέργειες για τη δημοσιοποίηση και την αξιολόγησή τους και τέλος την ένταξή των πορισμάτων της μελέτης, των διαβουλεύσεων και της αξιολόγησης στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Σε επίπεδο ευρωπαϊκού περιβαλλοντικού δικαίου, η ΕΠΕ θεσμοθετήθηκε με την Οδηγία 85/337/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 27 ης Ιουνίου 1985 για την εκτίμηση των επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων δημοσίων και ιδιωτικών έργων στο περιβάλλον (Επ. Εφ. L175/ σ ) και επικαιροποιήθηκε με την Οδηγία 97/11/ΕΚ του Συμβουλίου της 3 ης Μαρτίου 1997 (Επ. Εφ. L073/ σ. 5 15). Το περιβαλλοντικό δίκαιο της Ελλάδας εναρμονίστηκε με τις Οδηγίες αυτές μέσω του Ν.1650/1986 «για την προστασία του περιβάλλοντος» (ΦΕΚ 160Α), όπως τροποποιήθηκε με το Ν.3010/2002 (ΦΕΚ 91Α) και το Ν.4014/2011 (ΦΕΚ 209Α), και με την κατ εξουσιοδότηση του Νόμου αυτού Υπουργική Απόφαση με α.η.π «Κατάταξη δημόσιων και ιδιωτικών έργων και δραστηριοτήτων σε κατηγορίες και υποκατηγορίες σύμφωνα με το Άρθρο 1 παράγραφος 4 του Ν. 4014/2011» (ΦΕΚ 21/Β / ). 25

37 ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ Ανάγκη για ολοκληρωμένη πρόληψη Η ΕΠΕ αναφέρεται κατ εξοχήν στον τρόπο με τον οποίο ένα προτεινόμενο έργο πρέπει να πραγματοποιηθεί, ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι δυσμενείς περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Ερωτήματα όπως εάν, πού και ποιος τύπος ανάπτυξης πρέπει να επιλεγεί αποτελούν το αντικείμενο προηγούμενων διαδικασιών πολιτικής. Και συχνά, αυτές οι αποφάσεις εμφανίζονται με ελάχιστη ή καμία περιβαλλοντική ανάλυση. Από την εισαγωγή της ΕΠΕ, περίπου 25 έτη πριν, ο κόσμος έχει αλλάξει κατά πολύ. Ο γενικός στόχος της βιώσιμης ανάπτυξης παρουσιάζεται ως η νέα πρόκληση και η περιβαλλοντική ποιότητα συχνά επιδεινώνεται παρά τα θεσμικά και πρακτικά μέτρα σε επίπεδο έργων. Έτσι, τα τελευταία χρόνια, κατέστη εμφανές ότι η προσέγγιση από έργο σε έργο της ΕΠΕ δεν εξασφαλίζει επαρκώς την περιβαλλοντική ποιότητα και δεν είναι αρκεί είτε για να καλύψει έντονα περιβαλλοντικά προβλήματα που προκύπτουν ως αποτελέσματα προγραμματικών σχεδιασμών, είτε να αποτελέσει την προληπτική ασπίδα για μεγάλους χρονικούς ορίζοντες. Ειδικά στο ζήτημα της ανεπαρκούς κάλυψης των προγραμματικών σχεδιασμών, συνειδητοποιήθηκε ότι η διαδικασία ΕΠΕ εφαρμοζόταν στα τελικά στάδια υλοποίησης και συχνά δεν υπήρχαν άλλες δυνατότητες πρόληψης των επικείμενων επιπτώσεων παρά μόνο η ανατροπή του προγράμματος τότε όμως ήταν ήδη αργά. Μετά την επανάληψη τέτοιων καταστάσεων, έγινε φανερό ότι για την αποτελεσματική, μακροχρόνια και υψηλού επιπέδου προστασία του περιβάλλοντος είναι αναγκαία η ενσωμάτωση των περιβαλλοντικών διαστάσεων σε ανώτερα επίπεδα της λήψης αποφάσεων που διαμορφώνουν το πλαίσιο για τις μετέπειτα άδειες σχετικά με την εκτέλεση έργων, δηλαδή σε επίπεδο στρατηγικού σχεδιασμού και προγραμματισμού. Έτσι η εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων πολιτικών, σχεδίων και προγραμμάτων εμφανίστηκε γύρω στο 1995 σε διάφορες χώρες όπως ο Καναδάς και η Ολλανδία και διάφορους οργανισμούς, όπως η Διεθνής Τράπεζα, με την ονομασία Στρατηγική Περιβαλλοντική Εκτίμηση (ΣΠΕ) Η Στρατηγική Περιβαλλοντική Εκτίμηση Μετά από ένα σχετικά μεγάλο διάστημα προβληματισμού και ανάγνωσης των διεθνών εξελίξεων, η Ευρωπαϊκή Ένωση υιοθέτησε τη διαδικασία της ΣΠΕ, εφαρμόζοντας στην πράξη τις, διατυπωμένες σε επίπεδο πολιτικής, δεσμεύσεις για υψηλού επιπέδου προστασία του περιβάλλοντος. Με την ώριμη πλέον μορφή της, η ΣΠΕ είναι μια δυναμική διαδικασία και στοχεύει στην εκπλήρωση του στόχου της βιώσιμης ανάπτυξης διαμέσου της ενσωμάτωσης της περιβαλλοντικής διάστασης στο κατά το δυνατόν έγκαιρο στάδιο της διαδικασίας σχεδιασμού πολιτικών, σχεδίων και προγραμμάτων. Με τη λογική ότι όταν οι αποφάσεις στηρίζονται σε περιβαλλοντικά θεμελιωμένες στρατηγικές, οι ενέργειες που ακολουθούν είναι εξίσου περιβαλλοντικά αποδεκτές, αυξάνεται η βεβαιότητα ότι η ανάπτυξη και η γενικότερη επέμβαση στο περιβάλλον δεν θα είναι επιβλαβής. Η ΣΠΕ δεν αντικαθιστά την ΕΠΕ αλλά λειτουργεί συμπληρωματικά σε ένα προγενέστερο, ανώτερο επίπεδο σχεδιασμού και προγραμματισμού της περιβαλλοντικής διαχείρισης. Συντίθεται δηλαδή μια νέα μορφή πολιτικής, ένα ενδυναμωμένο και αποτελεσματικό σύστημα εκτίμησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων σε στρατηγικό επίπεδο, σε στενή πάντοτε σχέση με τη λειτουργική βιωσιμότητα, και όχι με πολιτικές χαμηλής αποτελεσματικότητας και υψηλού προστατευτισμού (π.χ. πράσινες πολιτικές και οικολογικές παρεμβάσεις αντίστοιχα) Η Οδηγία 2001/42/ΕΚ Οι αρχικές δεσμεύσεις γύρω από το ζήτημα της ΣΠΕ περιλαμβάνονται στην «έκθεση Brundtland» και στην Agenda 21, ενώ συγκεκριμένες σχετικές αναφορές περιελήφθησαν στην αρχική Στρατηγική της Λισσαβόνας και διατηρήθηκαν κατά την αναθεώρησή της. Η ενσωμάτωση στο ευρωπαϊκό περιβαλλοντικό κεκτημένο επήλθε με την Οδηγία 2001/42/ΕΚ «σχετικά με την εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων και προγραμμάτων» του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 27 ης Ιουνίου 2001 (Επ. Εφ. L197/ σ ). Στο κείμενο της 26

38 ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ Οδηγίας δεν υιοθετείται ο όρος «Στρατηγική Περιβαλλοντική Εκτίμηση», παρά μόνο ο εν πολλοίς ισοδύναμος όρος της «εκτίμησης των επιπτώσεων στο περιβάλλον από σχέδια και προγράμματα». Συνοπτικά, η Οδηγία 2001/42/ΕΚ («Οδηγία ΣΠΕ» εφεξής), θέτει ένα διπλό στόχο και ρυθμίζει τη διεξαγωγή της διαδικασίας ΣΠΕ σε τέσσερα επίπεδα. Ειδικότερα: Ο διπλός στόχος της Οδηγίας ΣΠΕ είναι: η υψηλού επιπέδου προστασία του περιβάλλοντος και η ενσωμάτωση περιβαλλοντικών θεωρήσεων στην προετοιμασία και υιοθέτηση σχεδίων και προγραμμάτων με σκοπό την προώθηση βιώσιμης ανάπτυξης. Τα τέσσερα επίπεδα της διαδικασίας ΣΠΕ που προβλέπονται στην Οδηγία είναι: η διερεύνηση των περιβαλλοντικών ζητημάτων, μέσω μιας επιστημονικής μελέτης εκτίμησης των επιπτώσεων στο περιβάλλον από το προτεινόμενο σχέδιο ή πρόγραμμα, η διαβούλευση με τους πολίτες και τα όμορα Κ.Μ, η ενσωμάτωση των αποτελεσμάτων της περιβαλλοντικής διερεύνησης και διαβούλευσης στην προς έγκριση μορφή του σχεδίου ή προγράμματος, η παρακολούθηση των μελλοντικών επιπτώσεων από την εφαρμογή του σχεδίου ή προγράμματος. Το κείμενο της Οδηγίας ΣΠΕ παρέχει, κατά κοινή ομολογία, σημαντική ελευθερία στην ερμηνεία του, πολύ περισσότερη από την πλειοψηφία των Ευρωπαϊκών Οδηγιών και σαφώς μεγαλύτερη από αυτό της Οδηγίας ΕΠΕ. Βέβαια, το γεγονός αυτό δικαιολογείται από το ότι: η ποικιλία των σχεδίων και προγραμμάτων που χρειάζεται να υποβληθούν σε ΣΠΕ χαρακτηρίζεται από μεγάλο εύρος και σημαντικές διαφοροποιήσεις μεταξύ των κρατών μελών, όμοια μεγάλο εύρος έχει διαμορφωθεί και στην ποικιλία των μηχανισμών εκπόνησης σχεδίων και προγραμμάτων. Η παροχή σημαντικού εύρους ελευθερίας για την ερμηνεία της Οδηγίας ΣΠΕ, δικαιολογείται επίσης από την εννοιολογική ευρύτητα των θεμάτων που ρυθμίζει. Για παράδειγμα, σε αντίθεση με τον όρο «έργο» που διακρίνεται από επαρκή σαφήνεια, οι όροι «σχέδιο» και «πρόγραμμα» δεν έχουν παγιωμένη εννοιολογική οριοθέτηση, με αποτέλεσμα τα θεωρούμενα ως «προγράμματα» σε ένα ΚΜ να μοιάζουν με τις «πολιτικές» ενός άλλου. Πάντως, το συνηθέστερο πρακτικά και βιβλιογραφικά περιεχόμενο των όρων αυτών, σε αντιδιαστολή με τον όρο «πολιτική» είναι το εξής: Πολιτική: Σχέδιο: Πρόγραμμα: Έμπνευση και καθοδήγηση για δράση. Ένα σύνολο συντονισμένων και χρονοθετημένων στόχων για την υλοποίηση της πολιτικής. Ένα οργανωμένο σύνολο έργων σε ένα συγκεκριμένο τομέα.» Η Οδηγία ΣΠΕ δεν διευκρινίζει ρητά την έννοια των σχεδίων και προγραμμάτων αλλά καθορίζει δύο ιδιότητές τους που τα ξεχωρίζουν από παρεμφερή σύνολα στόχων και ομάδων έργων. Οι ιδιότητες αυτές, οι οποίες πρέπει να είναι παρούσες αθροιστικά, είναι: η οργανωμένη εκπόνηση και έγκριση, δηλαδή η ιδιότητα της εκπόνησης ή και έγκρισης από μια αρχή σε εθνικό, περιφερειακό ή τοπικό επίπεδο ή της εκπόνησης από μια αρχή και της έγκρισης μέσω νομοθετικής διαδικασίας, η εκ των προτέρων απαίτηση του σχεδιασμού, βάσει νομοθετικών, κανονιστικών ή διοικητικών διατάξεων. Το σημείο της Οδηγίας ΣΠΕ με τη χαρακτηριστικά μεγαλύτερη ελευθερία ερμηνείας είναι το πεδίο εφαρμογής, δηλαδή ο καθορισμός του είδους και του μεγέθους των σχεδίων και προγραμμάτων που θα πρέπει να υποβληθούν σε ΣΠΕ. Σε αντίθεση με την Οδηγία ΕΠΕ, στην οποία προβλέπονταν αναλυτικά τα 27

39 ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ έργα και οι δραστηριότητες που απαιτούνται να υποβληθούν σε εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων, η Οδηγία ΣΠΕ ρυθμίζει το συγκεκριμένο θέμα, καθορίζοντας ορισμένα χαρακτηριστικά, τα οποία πρέπει να διακρίνουν ένα σχέδιο ή πρόγραμμα, ή τις τροποποιήσεις τους, για να εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής. Τα χαρακτηριστικά αυτά είναι ο τομέας του σχεδίου ή προγράμματος, ο οποίος θα πρέπει να είναι ένας ή περισσότεροι από τους τομείς γεωργίας, δασοπονίας, αλιείας, ενέργειας, βιομηχανίας, μεταφορών, διαχείρισης υγρών αποβλήτων, διαχείρισης στερεών αποβλήτων, διαχείρισης υδάτινων πόρων, τηλεπικοινωνιών, τουρισμού, πολεοδομίας και χωροταξίας ή χρήσης γης ο καθορισμός, από το σχέδιο ή πρόγραμμα, του πλαισίου για μελλοντικές άδειες έργων που απαιτούν ΕΠΕ, οι σημαντικές ενδεχόμενες συνέπειές τους σε περιοχές που προστατεύονται για το φυσικό τους περιβάλλον. Πέραν των ιδιοτήτων αυτών, επαφίεται στα Κ.Μ η τελική απόφαση για τον καθορισμό συγκεκριμένων ειδών ή ομάδων σχεδίων και προγραμμάτων για τα οποία απαιτείται ΣΠΕ. Σε αντιδιαστολή με την ελευθερία του ορισμού του πεδίου εφαρμογής, η Οδηγία ΣΠΕ είναι πολύ σαφής ως προς την τελική της επιδίωξη, την ενσωμάτωση των αποτελεσμάτων της περιβαλλοντικής εκτίμησης και διαβούλευσης στην προς έγκριση μορφή του σχεδίου ή προγράμματος Η Κοινή Υπουργική Απόφαση ΥΠΕΧΩΔΕ / ΕΥΠΕ / οικ / Το εθνικό περιβαλλοντικό δίκαιο της Ελλάδας εναρμονίστηκε με την Οδηγία ΣΠΕ μέσω της Κοινής Υπουργικής Απόφασης (ΚΥΑ) με α.π. ΥΠΕΧΩΔΕ/ΕΥΠΕ/οικ / για την «εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων και προγραμμάτων, σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της Οδηγίας 2001/42/ΕΚ» (ΦΕΚ 1225Β), η οποία για λόγους συντομίας αναφέρεται ως ΚΥΑ-ΣΠΕ εφεξής. Πρόκειται για μια πιστή μεταφορά της Οδηγίας ΣΠΕ στα μέτρα και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ελληνικής πραγματικότητας, στην οποία τηρείται τόσο ο διπλός στόχος όσο και τα τέσσερα επίπεδα της διαδικασίας. Τα νέα, ειδικότερα στοιχεία της ΚΥΑ-ΣΠΕ σε σχέση με την Οδηγία είναι: ο σαφέστερος καθορισμός του πεδίου εφαρμογής, στο οποίο εντάσσονται συγκεκριμένα είδη σχεδίων και προγραμμάτων, όπως Επιχειρησιακά προγράμματα του Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης και άλλα σχέδια και προγράμματα που συγχρηματοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Ένωση, Ειδικά ή Περιφερειακά Πλαίσια Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης, καθώς και σημαντικός αριθμός άλλων συγκεκριμένων ειδών σχεδίων και προγραμμάτων, η θέσπιση της διαδικασίας περιβαλλοντικού προελέγχου, ώστε να διαπιστώνεται εάν για ένα σχέδιο ή πρόγραμμα απαιτείται όντως να τηρηθεί η διαδικασία ΣΠΕ, η ρύθμιση του τρόπου διαβούλευσης, τόσο στο εσωτερικό όσο και διασυνοριακά, ο καθορισμός των απαιτήσεων από την περιβαλλοντική μελέτη, για την οποία εισάγεται ο όρος «Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων» (ΣΜΠΕ). Ειδικότερα, στο άρθρο 6 της ΚΥΑ-ΣΠΕ ορίζονται μια σειρά χαρακτηριστικών που πρέπει να διαθέτει η ΣΜΠΕ: Στη ΣΜΠΕ εντοπίζονται, περιγράφονται και αξιολογούνται οι ενδεχόμενες σημαντικές επιπτώσεις που θα έχει στο περιβάλλον η εφαρμογή του σχεδίου ή προγράμματος, καθώς και λογικές εναλλακτικές δυνατότητες, σε περιεκτική μορφή, λαμβανομένων υπόψη των στόχων και του γεωγραφικού πεδίου εφαρμογής του σχεδίου ή προγράμματος. Η ΣΜΠΕ περιλαμβάνει τις πληροφορίες που ευλόγως μπορεί να απαιτούνται για την εκτίμηση των ενδεχόμενων σημαντικών επιπτώσεων που θα έχει στο περιβάλλον η εφαρμογή του σχεδίου ή προγράμματος, λαμβάνοντας υπόψη τις υφιστάμενες γνώσεις και μεθόδους εκτίμησης, το περιεχόμενο και το επίπεδο λεπτομερειών του σχεδίου ή του προγράμματος, το στάδιο της 28

40 ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ διαδικασίας εκπόνησής του και το βαθμό στον οποίο οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις δύνανται να αξιολογηθούν καλύτερα σε διαφορετικά επίπεδα σχεδιασμού ώστε να αποφεύγεται η επανάληψη εκτίμησής τους. Πέραν των παραπάνω χαρακτηριστικών, το περιεχόμενο της ΣΜΠΕ καθορίζεται στο Παράρτημα ΙΙΙ της ΚΥΑ- ΣΠΕ, οι προδιαγραφές του οποίου τηρούνται πλήρως στην παρούσα μελέτη. Η διαδικασία για την έγκριση της ΣΜΠΕ, όπως αυτή αναλυτικά περιγράφεται στην παραπάνω ΚΥΑ, έχει ως ακολούθως: Η αρχή σχεδιασμού υποβάλλει αίτηση στην αρμόδια αρχή (στην προκειμένη περίπτωση ΕΥΠΕ του ΥΠΕΚΑ), η οποία συνοδεύεται από το Φάκελο της ΣΜΠΕ. Η αρμόδια αρχή αφού εξετάσει το φάκελο και διαπιστώσει ότι είναι πλήρης τον διαβιβάζει εντός είκοσι (20) ημερών από την υποβολή του στις κατά περίπτωση δημόσιες αρχές και στην αρχή σχεδιασμού, ώστε να προβεί αυτή στη δημοσιοποίησή του στο κοινό. Οι προαναφερόμενες δημόσιες αρχές διαβιβάζουν τη γνώμη και τις τυχόν παρατηρήσεις τους στην αρμόδια αρχή μέσα σε προθεσμία 45 ημερών από την παραλαβή του φακέλου, ενώ η αρχή σχεδιασμού δημοσιοποιεί στο κοινό το φάκελο ΣΜΠΕ, ώστε να λάβει γνώση και δίνει στο ενδιαφερόμενο κοινό την ευκαιρία να διατυπώσει τις απόψεις του. Τα σχετικά αποτελέσματα της διαβούλευσης αποστέλλονται στην αρμόδια αρχή μέσα σε προθεσμία 45 ημερών από την παραλαβή του φακέλου. Η αρμόδια αρχή, από την παραλαβή των γνωμοδοτήσεων από τις προαναφερόμενες δημόσιες αρχές ή άλλως από την παρέλευση της προθεσμίας των 45 ημερών και ανεξάρτητα από το αν έχουν διαβιβασθεί ή όχι οι γνωμοδοτήσεις αυτές, αξιολογεί τις ενδεχόμενες σημαντικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις του σχεδίου ή προγράμματος, λαμβάνοντας υπόψη το φάκελο της ΣΜΠΕ, τα αποτελέσματα των διαβουλεύσεων με τις δημόσιες αρχές και το ενδιαφερόμενο κοινό και προβαίνει μέσα σε 20 ημέρες στην εκπόνηση σχεδίου απόφασης έγκρισης ή μη της ΣΜΠΕ. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, η παρούσα Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) περιλαμβάνει όλες τις πληροφορίες που καθορίζονται στο Παράρτημα ΙΙΙ της ΚΥΑ-ΣΠΕ, για την εκτίμηση των επιπτώσεων στο περιβάλλον ορισμένων σχεδίων και/ή προγραμμάτων. Στα επόμενα κεφάλαια εξετάζονται διεξοδικά οι επιπτώσεις από το προτεινόμενο Σχέδιο στους ακόλουθους τομείς: Βιοποικιλότητα, χλωρίδα, πανίδα Ανθρώπινος πληθυσμός, ποιότητα ζωής, ανάπτυξη, τουρισμός, χρήση υδάτων για σκοπούς αναψυχής Ανθρώπινη υγεία Έδαφος Ύδατα περιλαμβανομένων των παράκτιων ως επίσης και υποτομείς όπως πλημμύρες κλπ Εκλύσεις θερμοκηπιακών αερίων και κλιματικές αλλαγές Φυσικό και ανθρωπογενές τοπίο και πολιτιστική κληρονομιά. 29

41 ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ 2.2 Σύντομη περιγραφή αντικείμενο του Σχεδίου Η Οδηγία Πλαίσιο περί Υδάτων Η Οδηγία 2000/60/ΕΚ [0] (εφεξής Οδηγία) θεσπίζει ένα πλαίσιο για την προστασία όλων των υδάτων (συμπεριλαμβανομένων των εσωτερικών επιφανειακών υδάτων, των μεταβατικών υδάτων, των παράκτιων υδάτων και των υπόγειων νερών), το οποίο: Αποτρέπει την περαιτέρω επιδείνωση, προστατεύει και ενισχύει την κατάσταση των υδάτινων πόρων. Προωθεί τη βιώσιμη χρήση ύδατος βασισμένη στη μακροπρόθεσμη προστασία των διαθέσιμων υδάτινων πόρων. Στοχεύει στην ενίσχυση της προστασίας και της βελτίωσης του υδάτινου περιβάλλοντος μέσω συγκεκριμένων μέτρων για την προοδευτική μείωση των εκπομπών, απορρίψεων και διαρροών Ουσιών Προτεραιότητας και την παύση ή τη σταδιακή εξάλειψη των εκπομπών, απορρίψεων και διαρροών των Επικίνδυνων Ουσιών Προτεραιότητας. Εξασφαλίζει την προοδευτική μείωση της ρύπανσης των υπόγειων νερών και αποτρέπει την περαιτέρω ρύπανσή τους, και Συμβάλλει στην αντιμετώπιση των αποτελεσμάτων των πλημμυρών και των ξηρασιών. Για την επίτευξη των στόχων της Οδηγίας τα Κ.Μ θα πρέπει, αφού έχουν καθορίσει τις Περιοχές Λεκάνης Απορροής Ποταμού (ΠΛΑΠ) και έχουν παρακολουθήσει και αναλύσει τα χαρακτηριστικά τους, να παραγάγουν και να δημοσιεύσουν Σχέδια Διαχείρισης Λεκάνης Απορροής Ποταμού (ΣΔΛΑΠ) για κάθε ΠΛΑΠ. Σημαντικό τμήμα κάθε τέτοιου Σχεδίου είναι το Πρόγραμμα Μέτρων (ΠΜ), που στόχο έχει να επιτευχθούν οι περιβαλλοντικοί στόχοι της Οδηγίας με οικονομικά αποδοτικό τρόπο Εφαρμογή της Οδηγίας Πλαίσιο περί Υδάτων Η εναρμόνιση της Εθνικής Νομοθεσίας με την Οδηγία έχει γίνει με το Ν.3199/2003 «Προστασία και διαχείριση των υδάτων» (ΦΕΚ 280/Α / ) και το ΠΔ 51/2007 «Καθορισμός μέτρων και διαδικασιών για την ολοκληρωμένη προστασία και διαχείριση των υδάτων σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ» (ΦΕΚ 54/Α / ). Σύμφωνα με το Ν. 1739/87 (ΦΕΚ 201/Α / ) «Διαχείριση των υδατικών πόρων και άλλες διατάξεις» και ειδικότερα το Άρθρο 1, παρ. 4, έχει θεσμοθετηθεί η διαίρεση της χώρας σε 14 μονάδες (σύνολα λεκανών απορροής) με κατά το δυνατόν όμοιες υδρολογικές υδρογεωλογικές συνθήκες, οι οποίες αποτελούν το περιφερειακό επίπεδο στον τομέα της διαχείρισης του νερού. Οι μονάδες αυτές ονομάζονται Υδατικά Διαμερίσματα (ΥΔ), αντιστοιχούν σε Περιοχές Λεκάνης Απορροής Ποταμών (ΠΛΑΠ) και είναι σύμφωνες με τα κριτήρια της Οδηγίας και του σχετικού Καθοδηγητικού Εγγράφου (Guidance Document).Ο όρος ΥΔ εφεξής θεωρείται ταυτόσημος με τον όρο ΠΛΑΠ. Το ΣΔ με βάση τις πρόνοιες της Οδηγίας και των καθοδηγητικών της εγγράφων εκπονείται σε επίπεδο ΠΛΑΠ (ή ΥΔ) Επισημαίνεται ότι στην Οδηγία, υπάρχει σαφής διαχωρισμός μεταξύ της έννοιας της ΠΛΑΠ και των επί μέρους λεκανών απορροής που ενδεχομένως υπάρχουν σε κάθε ΠΛΑΠ. Με βάση τον διαχωρισμό της ελληνικής επικράτειας σε 14 Υδατικά Διαμερίσματα και 45 λεκάνες απορροής η οποία δημοσιεύθηκε στην υπ. αριθ. 706/ (ΦΕΚ Β /1383/ ) της Εθνικής Επιτροπής Υδάτων, το ΥΔ Κρήτης [GR13] αποτελείται από τρεις (3) λεκάνες απορροής: Ρεμάτων Βορείου Τμήματος Χανίων - Ρεθύμνου - Ηρακλείου (GR39), Ρεμάτων Νοτίου Τμήματος Χανίων - Ρεθύμνου - Ηρακλείου (GR40), Ρεμάτων Ανατολικής Κρήτης (GR41). 30

42 ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ Αντικείμενο του προτεινόμενου Σχεδίου Όπως έχει αναφερθεί και παραπάνω, αντικείμενο της παρούσας Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) αποτελεί το Σχέδιο Διαχείρισης Λεκάνης Απορροής Ποταμού (ΣΔΛΑΠ) για το ΥΔ Κρήτης (GR13). Επισημαίνεται ότι το οριστικό ΣΔΛΑΠ διαμορφώνεται μετά την ολοκλήρωση της διαδικασίας διαβούλευσης του άρθρου 14 της Οδηγίας. Η προετοιμασία του εν λόγω Σχεδίου έχει ολοκληρωθεί από την Ειδική Γραμματεία Υδάτων του ΥΠΕΚΑ. Κύριο συστατικό στοιχείο του ΣΔΛΑΠ αποτελεί το Πρόγραμμα Μέτρων Οι βασικές λειτουργίες του ΣΔΛΑΠ είναι να: αποτελέσει ένα θεμελιώδη μηχανισμό μητρώων και τεκμηρίωσης για πληροφορίες που συγκεντρώνονται σύμφωνα με την Οδηγία. συντονίσει το Πρόγραμμα Μέτρων με άλλα σχετικά προγράμματα που υλοποιούνται στην ΠΛΑΠ, χρησιμεύσει ως ο κεντρικός μηχανισμός αναφοράς της ΕΓΥ στην ΕΕ. Βασικό συστατικό στοιχείο του ΣΔΛΑΠ είναι η κατάρτιση και εφαρμογή των προγραμμάτων των μέτρων που περιγράφονται στο Άρθρο 11 της Οδηγίας. Το Πρόγραμμα Μέτρων περιλαμβάνει τον καθορισμό των κανονιστικών διατάξεων ή των βασικών μέτρων που θα πρέπει να εφαρμοστούν προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι που καθορίζονται για το έτος 2015 σύμφωνα με τις κοινοτικές ή/και εθνικές νομοθεσίες (π.χ. επέκταση των ευαίσθητων ή ευάλωτων περιοχών, σύστημα αδειοδοτήσεων και εγκρίσεων, καθορισμός περιοχών προστασίας των υδατικών πόρων, έλεγχος απορρίψεων, κ.λ.π.). Αυτά τα μέτρα περιλαμβάνουν επίσης μέτρα τιμολόγησης, που λαμβάνονται για να παρέχουν στους χρήστες κίνητρα για να διαχειριστούν τα νερά αποτελεσματικότερα. Εάν οι προαναφερθείσες πρόνοιες δεν αρκούν να επιτύχουν τους καθορισμένους στόχους, προτείνεται η λήψη συμπληρωματικών μέτρων. Η Οδηγία παρέχει έναν μη αποκλειστικό κατάλογο τέτοιων μέτρων, τα οποία στοχεύουν είτε στην ενίσχυση των προηγούμενων διατάξεων είτε στην οργάνωση νέων διατάξεων όπως κώδικες ορθής πρακτικής, εθελοντικές συμφωνίες, οικονομικά και φορολογικά όργανα κ.λ.π. Τα βασικά μέτρα περιλαμβάνουν την αποκαλούμενη συνδυασμένη προσέγγιση (Άρθρο 10). Αυτό σημαίνει ότι η πολιτική ύδατος πρέπει να βασιστεί στον έλεγχο της ρύπανσης στην πηγή μέσω του καθορισμού οριακών τιμών εκπομπών και περιβαλλοντικών ποιοτικών προτύπων. Η απαγόρευση των άμεσων απορρίψεων ρύπων στα υπόγεια νερά είναι ένα βασικό μέτρο υποκείμενο σε μερικές εξαιρέσεις (π.χ χρήση για γεωθερμικούς λόγους, έγχυση για μεταλλευτικές δραστηριότητες, κατασκευές, έργα πολιτικού μηχανικού κ.λ.π.) που παρατίθενται στο Άρθρο 11 (ι). Η χρήση οικονομικών μέσων είναι επίσης μέρος των βασικών μέτρων. Όπως αναφέρεται στην Οδηγία, η αρχή της ανάκτησης του κόστους των υπηρεσιών ύδατος, συμπεριλαμβανομένων του περιβαλλοντικού και του κόστους φυσικού πόρου, όπως και κάθε βλάβη ή αρνητική επίπτωση στο υδάτινο περιβάλλον, πρέπει να ληφθούν υπόψη σύμφωνα με την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει». Τα βασικά μέτρα πρέπει να εξασφαλίσουν την υψηλή ποιότητα νερού που προορίζεται για ανθρώπινη κατανάλωση συμπεριλαμβανομένου του προσδιορισμού των υδάτων που χρησιμοποιούνται για την υδροληψία πόσιμου νερού. Η ποιότητα πόσιμου νερού πρέπει να προστατευθεί προκειμένου να μειωθεί το επίπεδο επεξεργασίας καθαρισμού. Τα βασικά μέτρα πρέπει ακόμα να περιλαμβάνουν ελέγχους των σχετικών αντλήσεων γλυκού επιφανειακού νερού ή υπόγειων νερών και των ταμιευτήρων/ δεξαμενών φρέσκου επιφανειακού νερού και του τεχνητού εμπλουτισμού των υπόγειων νερών. Για την ποσότητα ύδατος, πρέπει να καθοριστούν γενικές αρχές για τον έλεγχο της υδροληψίας και της αποθήκευσης προκειμένου να εξασφαλιστεί η περιβαλλοντική βιωσιμότητα των επηρεασθέντων υδάτινων σωμάτων. Όλες οι προαναφερθείσες πρόνοιες υλοποιούνται με μία σειρά βασικών και συμπληρωματικών μέτρων, αναλυτική περιγραφή των οποίων συμπεριλαμβάνεται στο κεφάλαιο 4 της παρούσας μελέτης. 31

43 ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ 3 ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ - ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΑΛΛΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑ/ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ 3.1 Προσδιορισμός σκοπιμότητας και στόχων του Σχεδίου Όπως έχει αναφερθεί και παραπάνω, βασικό συστατικό στοιχείο του ΣΔΛΑΠ αποτελεί το Πρόγραμμα Μέτρων. Το ΠΜ περιλαμβάνει τον καθορισμό των κανονιστικών διατάξεων ή των βασικών μέτρων που θα πρέπει να εφαρμοστούν προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι που καθορίζονται για το 2015 σύμφωνα με τις κοινοτικές ή/και εθνικές νομοθεσίες. Σύμφωνα με το άρθρο 13 της Οδηγίας, τα «βασικά μέτρα» είναι οι στοιχειώδεις απαιτήσεις που πρέπει να πληρούνται από τα ΚΜ και συνίστανται συνοπτικά στα εξής: σε μέτρα που απαιτούνται για την εφαρμογή της κοινοτικής νομοθεσίας για την προστασία των υδάτων σε μέτρα που αφορούν στην εφαρμογή της αρχής της ανάκτησης του κόστους των υπηρεσιών ύδατος, σύμφωνα με την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει». σε μέτρα για την προαγωγή μιας αποτελεσματικής και βιώσιμης χρήσης ύδατος προκειμένου να μην διακυβεύεται η επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων της Οδηγίας. σε μέτρα για την προστασία των υδατικών συστημάτων που χρησιμοποιούνται για την υδροληψία για ανθρώπινη κατανάλωση με σκοπό να αποφευχθεί η υποβάθμιση της ποιότητάς τους, έτσι ώστε να μειωθεί το επίπεδο επεξεργασίας καθαρισμού που απαιτείται για την παραγωγή πόσιμου ύδατος. σε ελέγχους που διέπουν την άντληση γλυκών επιφανειακών και υπόγειων υδάτων και την κατακράτηση γλυκών επιφανειακών υδάτων. σε ελέγχους σχετικά με τεχνική ανατροφοδότηση ή αύξηση των συστημάτων υπόγειων υδάτων. σε απαίτηση για προηγούμενη κανονιστική ρύθμιση για τις σημειακές πηγές απορρίψεων που ενδέχεται να προκαλέσουν ρύπανση σε μέτρα για την πρόληψη ή τον έλεγχο της διοχέτευσης ρύπων για τις διάχυτες πηγές ικανές να προκαλέσουν ρύπανση. σε μέτρα για οιεσδήποτε σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στην κατάσταση του ύδατος και ιδίως μέτρα για να εξασφαλισθεί ότι οι υδρομορφολογικές συνθήκες των υδάτινων συστημάτων αντιστοιχούν στην επιδίωξη της απαιτούμενης οικολογικής κατάστασης ή καλού οικολογικού δυναμικού για υδατικά συστήματα που χαρακτηρίζονται τεχνητά ή ιδιαιτέρως τροποποιημένα. σε απαγόρευση των απορρίψεων ρύπων, απευθείας στα υπόγεια ύδατα. Τα «βασικά μέτρα» που συμπεριλαμβάνονται στο προτεινόμενο Σχέδιο ικανοποιούν τις παραπάνω απαιτήσεις της Οδηγίας και μπορούν να ενταχθούν στις ακόλουθες ομάδες μέτρων: Μέτρα που προκύπτουν από την εφαρμογή της βασικής κοινοτικής νομοθεσίας, η οποία συνοψίζεται σε μία σειρά από κοινοτικές οδηγίες. Μέτρα για την ανάκτηση του κόστους της χρήσης ύδατος Μέτρα για την αποδοτική και αειφόρο χρήση του νερού Μέτρα για την προστασία των υδάτων που προορίζονται για πόσιμο Μέτρα ελέγχου της απόληψης επιφανειακού και υπόγειου νερού Μέτρα για τον έλεγχο τεχνητού εμπλουτισμού των υπόγειων συστημάτων Μέτρα για τις σημειακές πηγές απορρίψεων Μέτρα για τις διάχυτες πηγές απορρίψεων Μέτρα για αντιμετώπιση αρνητικών επιπτώσεων στην κατάσταση των επιφανειακών υδάτων από υδρομορφολογικές αλλοιώσεις Ειδικά μέτρα για ουσίες προτεραιότητας και άλλες ουσίες Μέτρα για ρύπανση από ατυχήματα/ακραία φυσικά φαινόμενα Πέραν των παραπάνω «Βασικών Μέτρων», στο προτεινόμενο Σχέδιο περιλαμβάνεται και μία σειρά «Συμπληρωματικών Μέτρων». Σύμφωνα με την 4 του άρθρου 11 της Οδηγίας, ως «Συμπληρωματικά» ορίζονται εκείνα τα μέτρα, που καταρτίζονται και τίθενται σε εφαρμογή επιπλέον των βασικών μέτρων, με σκοπό την επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων που αναφέρονται στο άρθρο 4 της Οδηγίας. 32

44 ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ Τα «Συμπληρωματικά Μέτρα» που συμπεριλαμβάνονται στο προτεινόμενο Σχέδιο είναι συνοπτικά τα εξής: Διοικητικά μέτρα Οικονομικά ή φορολογικά μέτρα Έλεγχος απολήψεων Έλεγχοι εκπομπής ρύπων Κώδικες Ορθής Γεωργικής Πρακτικής Μέτρα αποτελεσματικότητας και επαναχρησιμοποίησης Τεχνητός εμπλουτισμός υδροφορέων Ανασύσταση και αποκατάσταση περιοχών υγροβιοτόπων Έργα δομικών κατασκευών Έργα έρευνας, ανάπτυξης και επίδειξης Εκπαιδευτικά μέτρα Περιβαλλοντικές συμφωνίες μετά από διαπραγμάτευση Εκτενής αναφορά στο περιεχόμενο των προαναφερθέντων μέτρων γίνεται στο Κεφάλαιο 4 της παρούσας έκθεσης. Επίσης η παρούσα μελέτη εξετάζει επίσης σε στρατηγικό επίπεδο, τα ζητήματα των εξαιρέσεων των άρθρων 4.4, 4.5, 4.6, και 4.7 της Οδηγίας. 33

45 ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ 3.2 Σχέση του Σχεδίου με άλλα σχετικά σχέδια και προγράμματα Εθνικό επίπεδο Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς (ΕΣΠΑ) ΠΕΠ Κρήτης και Νήσων Αιγαίου Ο εθνικός αναπτυξιακός σχεδιασμός είναι αποτέλεσμα μίας απαιτητικής προσπάθειας σύνθεσης προτάσεων και συγκερασμού προτεραιοτήτων και καλύπτει μια πολυεπίπεδη προσέγγιση που αγγίζει τις συνολικές αναπτυξιακές επιλογές της οικονομίας και της κοινωνίας της χώρας, τις κατευθύνσεις της ΕΕ, την οικονομική συγκυρία και τις αντικειμενικές δυνατότητες αποτελεσματικής και αποδοτικής υλοποίησης των έργων. Στο πλαίσιο των διαδικασιών σχεδιασμού πραγματοποιήθηκε μια ευρύτατη διαβούλευση, επιδιώκοντας τη μεγαλύτερη δυνατή συμμετοχή και συναίνεση στη διαμόρφωση των στρατηγικών επιλογών που θα οδηγήσουν στην επίτευξη ενός μακροπρόθεσμου αναπτυξιακού οράματος για τη χώρα. Στο ΕΣΠΑ προσδιορίζονται οι παρακάτω πέντε (5) θεματικές προτεραιότητες, οι οποίες εξειδικεύουν τη στρατηγική στόχευση της χώρας για τη νέα προγραμματική περίοδο και προωθούν την επίτευξη του αναπτυξιακού οράματος: Επένδυση στον παραγωγικό τομέα της οικονομίας Κοινωνία της γνώσης και καινοτομία Απασχόληση και Κοινωνική Συνοχή Θεσμικό Περιβάλλον Ελκυστικότητα της Ελλάδας και των Περιφερειών, ως τόπο επενδύσεων, εργασίας και διαβίωσης Το ΕΣΠΑ καθορίζει γενικούς αναπτυξιακούς στόχους για το σύνολο της χώρας καθώς και ειδικούς για τις πέντε χωρικές ενότητες στις οποίες χωρίζεται η Ελλάδα. Όσον αφορά τη χωρική ενότητα Κρήτης, όπως αυτό αποτυπώνεται στο ΠΕΠ «Κρήτης και Νήσων Αιγαίου» το αναπτυξιακό όραμα για την περίοδο συμπυκνώνεται στην «Ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και ανάδειξη της ελκυστικότητας της Χωρικής Ενότητας» Οι Γενικοί Στόχοι του ΠΕΠ για την Περιφέρεια Κρήτης συνοψίζονται στα εξής: Ανάπτυξη και εκσυγχρονισμός των φυσικών υποδομών και των συναφών υπηρεσιών του συστήματος μεταφορών Ενίσχυση των παραγωγικών επενδύσεων, προώθηση της καινοτομίας και αποτελεσματική αξιοποίηση των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών (ΤΠΕ) στην Περιφέρεια Κρήτης Αναβάθμιση των υποδομών εκπαίδευσης, υγείας και κοινωνικής πρόνοιας, αειφορική διαχείριση του περιβάλλοντος και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς στην Περιφέρεια Κρήτης, που θεωρούνται βασικοί πυλώνες για την ενίσχυση της χωρικής και κοινωνικής συνοχής και την βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων της Οι παραπάνω Γενικοί Αναπτυξιακοί Στόχοι της Περιφέρειας αναλύονται περαιτέρω σε Ειδικούς Στόχους ως ακολούθως: Δημιουργία και λειτουργία ολοκληρωμένου δικτύου συνδυασμένων μεταφορών επιβατών και φορτίων Ενίσχυση της έρευνας και της χρήσης νέων τεχνολογιών και σύνδεση των ερευνητικών αποτελεσμάτων με την παραγωγική διαδικασία και επιχειρηματικότητα. Ανάπτυξη Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών Αναβάθμιση του τουρισμού Προστασία - Ανάδειξη φυσικού περιβάλλοντος και πολιτιστικού αποθέματος Αστική ανάπτυξη Ανάπτυξη ορεινών και αγροτικών περιοχών Ανάπτυξη ανθρώπινου δυναμικού 34

46 ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Περιβάλλον & Αειφόρος Ανάπτυξη» Κύρια αναπτυξιακή επιδίωξη του προγράμματος είναι η προστασία, αναβάθμιση και αειφορική διαχείριση του περιβάλλοντος, ώστε να αποτελέσει το υπόβαθρο για την προστασία της δημόσιας υγείας, την άνοδο της ποιότητας ζωής των πολιτών καθώς και να συμβάλει στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της Οικονομίας. Η επιλογή του στόχου αυτού συνάδει με τις προτεραιότητες του ΕΣΠΑ- Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς, καθώς η εξισορροπημένη και αειφόρος διαχείριση του περιβάλλοντος προωθεί ταυτόχρονα στόχους που συνδέονται άρρηκτα με την οικονομία, την κοινωνία και το περιβάλλον. Εποπτικά, μερικές από τις κυριότερες παρεμβάσεις που θα υλοποιηθούν στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος, είναι η ολοκληρωμένη διαχείριση στερεών και επικίνδυνων αποβλήτων και η προστασία των εδαφών, η διαχείριση αστικών λυμάτων, η εφαρμογή σχεδίων δράσης για τον περιορισμό της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, της ρύπανσης του θαλάσσιου περιβάλλοντος και των ακτών. Στοχεύει επίσης στην ολοκληρωμένη προστασία και διαχείριση των βιότοπων, στις υποδομές αντιπλημμυρικής προστασίας μεγάλης κλίμακας, στην πρόληψη και στην αποτελεσματική αντιμετώπιση των φυσικών και τεχνολογικών καταστροφών. Το ΕΠ θέτει δύο γενικούς στόχους, οι οποίοι είναι: Γενικός Στόχος 1: Η αειφορική διαχείριση των περιβαλλοντικών μέσων, του φυσικού αποθέματος και των αστικών κέντρων (έδαφος, υδατικό περιβάλλον, ατμόσφαιρα, φύση). Γενικός Στόχος 2: Η βελτίωση της αποτελεσματικότητας της Δημόσιας Διοίκησης στο σχεδιασμό και την εφαρμογή περιβαλλοντικής πολιτικής και η βελτίωη της απόκρισης της κοινωνίας και των πολιτών σε θέματα περιβαλλοντικής προστασίας. Για την επίτευξη των γενικών στόχων του ΕΠ διαμορφώνονται διακριτοί τομείς παρέμβασης, που οργανώνονται επιχειρησιακά σε δύο Ομάδες Αξόνων Προτεραιότητας (Α και Β), μια για κάθε ένα από τα Κοινοτικά Ταμεία που το χρηματοδοτούν, το Ταμείο Συνοχής (ΤΣ) και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) αντίστοιχα. Οι αναπτυξιακοί και περιβαλλοντικοί (γενικοί) στόχοι του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη» ταυτίζονται, και συνεπώς η επίτευξη των στόχων αυτών αναμένεται να οδηγήσει τόσο στην προώθηση της ανάπτυξης όσο και στην προστασία του περιβάλλοντος. Οι συνολικά 11 Άξονες Προτεραιότητας με τους αντίστοιχους περιβαλλοντικούς στόχους έχουν ως εξής: Άξονας Προτεραιότητας 1- ΑΠ.1: Προστασία Ατμοσφαιρικού Περιβάλλοντος & Αστικές Μεταφορές Αντιμετώπιση Κλιματικής Αλλαγής Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας Ο γενικός στόχος του ΑΠ.1 είναι η συμβολή στη μείωση της ρύπανσης του ατμοσφαιρικού περιβάλλοντος και την αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής με την υλοποίηση έργων εξοικονόμησης ενέργειας και αξιοποίησης των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας. Άξονας Προτεραιότητας 2- ΑΠ.2: Προστασία και Διαχείριση Υδατικών Πόρων Ο γενικός στόχος του ΑΠ.2 είναι η προστασία της ποιότητας των υδάτων καθώς και η διασφάλιση της παροχής πόσιμου νερού επαρκούς σε ποσότητα και καλής ποιότητας σε επιλεγμένα αστικά κέντρα, σε τουριστικές περιοχές της χώρας και σε περιοχές με οξυμένα προβλήματα λειψυδρίας. Άξονας Προτεραιότητας 3- ΑΠ.3: Πρόληψη & Αντιμετώπιση Περιβαλλοντικού Κινδύνου Ο γενικός στόχος του ΑΠ.3 είναι η ενίσχυση των υποδομών πρόληψης και αντιμετώπισης περιβαλλοντικού κινδύνου σε ό,τι αφορά σε υποδομές αντιπλημμυρικής προστασίας, οι οποίες είναι απαραίτητες για την προστασία της ζωής και των περιουσιών των πολιτών καθώς και για την προσέλκυση επενδύσεων. Άξονας Προτεραιότητας 4- ΑΠ.4: Προστασία Εδαφικών Συστημάτων Διαχείριση Στερεών Αποβλήτων 35

47 ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ Ο γενικός στόχος του ΑΠ.4 είναι η διασφάλιση της προστασίας της δημόσιας υγείας, των εδαφικών πόρων και των υπόγειων υδροφορέων από τη ρύπανση που προκαλείται από την ανεξέλεγκτη διάθεση αστικών στερεών αποβλήτων. Άξονας Προτεραιότητας 5- ΑΠ.5: Τεχνική Βοήθεια Ο γενικός στόχος του ΑΠ.5 είναι η υποστήριξη της Διαχειριστικής Αρχής του Προγράμματος και των Τελικών Δικαιούχων στην υλοποίηση του Προγράμματος και των έργων που αντίστοιχα εκτελούν. Άξονας Προτεραιότητας 6- ΑΠ.6: Προστασία Ατμοσφαιρικού Περιβάλλοντος Αντιμετώπιση Κλιματικής Αλλαγής Ο γενικός στόχος του ΑΠ.6 είναι η προστασία της ποιότητας του ατμοσφαιρικού περιβάλλοντος από την υποβάθμιση που προκαλούν τόσο οι εκπομπές αερίων ρύπων όσο και ο θόρυβος και οι ακτινοβολίες. Άξονας Προτεραιότητας 7 ΑΠ.7 2 : Προστασία & Διαχείριση Υδατικών Πόρων Ο γενικός στόχος του ΑΠ.7 είναι η ορθολογική και αειφορική διαχείριση των υδατικών πόρων της χώρας ώστε να διασφαλιστεί σε μακροχρόνια βάση η επαρκής διαθεσιμότητα υψηλής ποιότητας υδατικών πόρων για όλες τις απαραίτητες χρήσεις (άρδευση, βιομηχανική και οικιακή χρήση). Άξονας Προτεραιότητας 8- ΑΠ.8: Πρόληψη & Αντιμετώπιση Περιβαλλοντικού Κινδύνου Ο γενικός στόχος του ΑΠ.8 είναι η συνολική ενίσχυση και βελτίωση της αποτελεσματικότητας της δημόσιας διοίκησης στην πρόληψη και αντιμετώπιση του περιβαλλοντικού κινδύνου μέσα από την οργάνωση ενός αξιόπιστου και πλήρως ανεπτυγμένου δικτύου πολιτικής προστασίας με έμφαση στην πρόληψη, που όμως δίνει τη δυνατότητα για έγκαιρη επέμβαση και αποκατάσταση. Άξονας Προτεραιότητας 9- ΑΠ.9: Προστασία Φυσικού Περιβάλλοντος & Βιοποικιλότητας Ο γενικός στόχος του ΑΠ.9 είναι η ανάσχεση της απώλειας και προστασία της βιοποικιλότητας στο πλαίσιο της επίτευξης και διατήρησης ικανοποιητικής κατάστασης των οικοτόπων και των πληθυσμών των απειλούμενων και κινδυνευόντων ειδών. Άξονας Προτεραιότητας 10- ΑΠ.10: Θεσμοί & Μηχανισμοί Ο γενικός στόχος του ΑΠ.10 είναι η βελτίωση της διοικητικής αποτελεσματικότητας του ΥΠΕΧΩΔΕ στην άσκηση περιβαλλοντικής πολιτικής Άξονας Προτεραιότητας 11- ΑΠ.11: Τεχνική Βοήθεια Ο γενικός στόχος του ΑΠ.11 είναι η υποστήριξη της Διαχειριστικής Αρχής του Προγράμματος και των Τελικών Δικαιούχων στην υλοποίηση του Προγράμματος και των έργων που αντίστοιχα εκτελούν. Οι γενικοί στόχοι των ΑΠ 1,2,3,4,6,7 και 9 είναι συμβατοί με τα μέτρα που υιοθετούνται στο προτεινόμενο Σχέδιο Διαχείρισης. 2 Χρηματοδοτεί την εκπόνηση των Σχεδίων Διαχείρισης 36

48 ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Αλιείας (ΕΠ) Το ΕΠ Αλιείας για την περίοδο εξειδικεύεται σε σειρά στρατηγικών στόχων, οι οποίοι μεταξύ άλλων αναφέρονται σε: Επίτευξη διαρκούς ισορροπίας μεταξύ αλιευτικών πόρων και αντίστοιχων αλιευτικών δραστηριοτήτων (εξασφάλιση οικονομικής βιωσιμότητας αλιείας) Αειφόρος ανάπτυξη του κλάδου της υδατοκαλλιέργειας Αειφόρος ανάπτυξη επιλεγμένων αλιευτικών περιοχών Προστασία και βελτίωση του περιβάλλοντος, ιδιαίτερα αυτού που σχετίζεται με τον αλιευτικό τομέα Για την επίτευξη των ανωτέρω στρατηγικών στόχων του ΕΠ έχουν οργανωθεί δράσεις στο πλαίσιο πέντε αξόνων προτεραιότητας. Ο Άξονας Προτεραιότητας (ΑΠ)1 περιλαμβάνει κυρίως δράσεις που αφορύν στη μόνιμη και προσωρινή παύση αλιευτικών δραστηριοτήτων, επενδύσεις επί αλιευτικών σκαφών αποβλέποντας στη βελτίωση της ασφάλειας και την εξοικονόμηση ενέργειας καθώς και η ενίσχυση της παράκτιας αλιείας μικρής κλίμακας. Ο Άξονας Προτεραιότητας (ΑΠ)2 αφορά στην ανάπτυξη του κλάδου της υδατοκαλλιέργειας, της αλιείας εσωτερικών υδάτων και την εμπορία προϊόντων αλιείας και υδατοκαλλιέργειας. Ο Άξονας Προτεραιότητας (ΑΠ)3 αναφέρεται σε μέτρα κοινού ενδιαφέροντος με γενικό στόχο τη βελτίωση του αναγκαίου περιβάλλοντος για την ανάπτυξη των επιχειρήσεων του τομέα της αλιείας. Τα μέτρα αυτά συμβάλλουν στην επίτευξη των στόχων της Κοινής Αλιευτικής Πολιτικής και των μέτρων διαχείρισης στην Μεσόγειο θάλασσα (1967/2006). Μεταξύ άλλων, προτείνονται μέτρα για την προστασία και ανάπτυξη της υδρόβιας πανίδας και χλωρίδας, συμπεριλαμβανομένων και των περιοχών του δικτύου Natura 2000, εφ όσον αφορούν άμεσα τις αλιευτικές δραστηριότητες. Στα πλαίσια του ΑΠ 4 περιλαμβάνονται δράσεις που σκοπό έχουν την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των αλιευτικών περιοχών (νησιωτικών και παράκτιων) και η βελτίωση της ελκυστικότητας των περιοχών αυτών, μέσω της αναβάθμισης βασικών υποδομών και της προστασίας του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος. Ο Άξονας Προτεραιότητας (ΑΠ)5 έχει εποπτική προτεραιότητα, ως προς την εφαρμογή των δράσεων του Επιχειρησιακού Προγράμματος και για το λόγο αυτό, συνίσταται σε ένα σύνολο δράσεων που σχετίζονται με την διαχείριση και παρακολούθηση του ΕΠ. Στο προτεινόμενο Σχέδιο περιλαμβάνονται μέτρα και δράσεις σύμφωνα με τις κατευθύνσεις του ΕΠ, ώστε να διασφαλίζεται η ορθή και αειφορική λειτουργία των μονάδων υδατοκαλλιέργειας και των αλιευτικών δράσεων εν γένει, στο εξεταζόμενο ΥΔ Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης (ΠΑΑ) Οι Στρατηγικοί Στόχοι του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης της Ελλάδας για την 4η Προγραμματική Περίοδο είναι: Διατήρηση και βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της γεωργίας, της δασοκομίας και του αγροδιατροφικού τομέα (γενικός στρατηγικός στόχος 1). Προστασία του περιβάλλοντος και αειφόρος διαχείριση των φυσικών πόρων (γενικός στρατηγικός στόχος 2). Βελτίωση της ποιότητας ζωής στις αγροτικές περιοχές και ενθάρρυνση της διαφοροποίησης της αγροτικής οικονομίας (γενικός στρατηγικός στόχος 3). Δημιουργία τοπικών ικανοτήτων για την απασχόληση και τη διαφοροποίηση στις αγροτικές περιοχές μέσω της προσέγγισης Leader (γενικός στρατηγικός στόχος 4). Το πρόγραμμα θα υλοποιηθεί μέσω των ακόλουθων Αξόνων και Μέτρων: 37

49 ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ Άξονας 1: Διατήρηση και βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της γεωργίας,της δασοκομίας και του αγροδιατροφικού τομέα 111 Επαγγελματική κατάρτιση και δράσεις ενημέρωσης 112 Εγκατάσταση νέων γεωργών 113 Πρόωρη συνταξιοδότηση γεωργών και γεωργικών εργατών 114 Χρήση συμβουλευτικών υπηρεσιών στην εκμετάλλευση γεωργικών και δασοκομικών συμβουλευτικών υπηρεσιών 121 Εκσυγχρονισμός των γεωργικών εκμεταλλεύσεων 122 Βελτίωση της οικονομικής αξίας των δασών 123 Προστιθέμενη αξία των γεωργικών και δασοκομικών προϊόντων 125 Υποδομή σχετική με την ανάπτυξη και προσαρμογή της γεωργίας και της δασοκομίας 126 Αποκατάσταση του γεωργικού παραγωγικού δυναμικού που ζημιώθηκε από φυσικές καταστροφές και εισαγωγή των κατάλληλων δράσεων πρόληψης 131 Εκπλήρωση των προτύπων με βάση την κοινοτική νομοθεσία 132 Συμμετοχή γεωργών σε συστήματα για την ποιότητα τροφίμων 133 Δραστηριότητες ενημέρωσης και προώθησης των προϊόντων 144 Εκμεταλλεύσεις υπό αναδιάρθρωση λόγω μεταρρύθμισης κοινής οργάνωσης αγοράς Άξονας 2: Προστασία του περιβάλλοντος και αειφόρος διαχείριση των φυσικών πόρων 211 Ενισχύσεις για φυσικά μειονεκτήματα στους γεωργούς ορεινών περιοχών 212 Ενισχύσεις στους γεωργούς περιοχών με μειονεκτήματα, εκτός των ορεινών περιοχών 213 Ενισχύσεις Natura 2000 και ενισχύσεις που συνδέονται με την Οδηγία για τα Νερά (Οδ. 2000/60/ΕΚ) 214 Γεωργο-περιβαλλοντικές ενισχύσεις 216 Στήριξη για μη παραγωγικές επενδύσεις 221 Πρώτη δάσωση γεωργικής γης 223 Πρώτη δάσωση μη γεωργικής γης 224 Ενισχύσεις Natura Αποκατάσταση του δασοκομικού δυναμικού και εισαγωγή δράσεων πρόληψης 227 Στήριξη για μη παραγωγικές επενδύσεις Άξονας 3: Ποιότητα ζωής στις αγροτικές περιοχές και διαφοροποίηση της αγροτικής οικονομίας 311 Διαφοροποίηση προς μη γεωργικές δραστηριότητες 312 Στήριξη της δημιουργίας και ανάπτυξης πολύ μικρών επιχειρήσεων 313 Ενθάρρυνση τουριστικών δραστηριοτήτων 321 Βασικές υπηρεσίες για την οικονομία και τον αγροτικό πληθυσμό 322 Ανακαίνιση και ανάπτυξη των χωριών 323 Διατήρηση και αναβάθμιση της αγροτικής κληρονομιάς 38

50 ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ 341 Απόκτηση δεξιοτήτων και εμψύχωση με στόχο την προπαρασκευή και υλοποίηση μιας στρατηγικής τοπικής ανάπτυξης Άξονας 4: Δημιουργία τοπικών ικανοτήτων για την απασχόληση και την διαφοροποίηση στις αγροτικές περιοχές μέσω της προσέγγισης Leader 41 Ανταγωνιστικότητα 421 Συνεργασίες 431 Λειτουργικά / Απόκτηση δεξιοτήτων & εμψύχωση Στα πλαίσια του Μέτρου 213 του Άξονα 2 αναφέρεται ότι οι δικαιούχοι δεσμεύονται έναντι των εγκεκριμένων Διαχειριστικών Σχεδίων των περιοχών και επιπλέον, να μην καταστρέφουν ή αλλοιώνουν φυσικές υδατοσυλλογές και φυσικά υδατικά στοιχεία. Το Μέτρο 214 αναφέρεται στις ενισχύσεις των γεωργών εκείνων, οι οποίοι εφαρμόζουν μεθόδους γεωργικής παραγωγής, που αποσκοπούν: στην προστασία και βελτίωση του περιβάλλοντος και των φυσικών του πόρων (έδαφος, νερό, αέρα) στη διατήρηση της βιοποικιλότητας ιδίως των γενετικών πόρων στη διατήρηση του γεωργικού τοπίου και των χαρακτηριστικών του. Η Δράση 1.4 «Αμειψισπορά με ξηρικές καλλιέργειες» του Υπομέτρου 1 «Προώθηση πρακτικών παραγωγής φιλικών προς το περιβάλλον» θέτει ως στόχους την προστασία των φυσικών πόρων (έδαφος, νερό, αέρα) και τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, καθώς και την αειφόρο αγροτική ανάπτυξη. Η λογική του υπομέτρου προσομοιάζει με αυτή των προτεινόμενων μέτρων περί αμειψισποράς. Οι στόχοι αυτοί ενδυναμώνονται από τα λοιπά μέτρα του Άξονα 2 και τα μέτρα του Άξονα 1. Ειδικότερα, το Υπομέτρο 2 του ανωτέρω μέτρου «Γεωργοπεριβαλλοντικές δράσεις για την προστασία των υδατικών πόρων», που περιλαμβάνει τις Δράσεις 2.1 «Προστασία των ευαίσθητων στα νιτρικά περιοχών» και 2.2. «Προστασία υγροτοπικών συστημάτων» συνάδει με το αντικείμενο των περιβαλλοντικών στόχων του Σχεδίου Διαχείρισης. Οι παραπάνω προτεινόμενες δράσεις του ΠΑΑ, που αναφέρονται ενδεικτικά, παρουσιάζουν άμεση και θετική συσχέτιση με το προτεινόμενο με την παρούσα μελέτη Σχέδιο και συγκεκριμένα με τα προτεινόμενα μέτρα ελέγχου απόληψης επιφανειακού και υπόγειου νερού και αποθήκευσης επιφανειακού νερού και τα μέτρα για τις διάχυτες πηγές απορρίψεων ικανές να προκαλέσουν ρύπανση Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, εκπονήθηκε στο πλαίσιο εφαρμογής της Ευρωπαϊκής Ενεργειακής Πολιτικής σε σχέση με την διείσδυση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, την Εξοικονόμηση Ενέργειας και τον περιορισμό των εκπομπών αερίων ρύπων του θερμοκηπίου. Η Έκθεση του Εθνικού Σχεδίου Δράσης απορρέει από την Οδηγία 2009/28/ΕΚ και περιλαμβάνει εκτιμήσεις για την εξέλιξη του ενεργειακού τομέα και τη διείσδυση των τεχνολογιών των ΑΠΕ έως το Οι εκτιμήσεις αυτές εξειδικεύονται στη συμμετοχή των ΑΠΕ στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, θερμότητας και ψύξης κυρίως για τον οικιακό τομέα, αλλά και στη χρήση βιοκαυσίμων στις μεταφορές. Αναφέρονται επίσης μέτρα για την μείωση της κατανάλωσης ενέργειας και την αύξηση της αξιοποίησης των ΑΠΕ, καθώς και στοιχεία για τις βασικές διοικητικές δομές που θα επιταχύνουν τη διείσδυση αυτή. Με το Νόμο 3851/2010 η πολιτεία προχώρησε στην αύξηση του εθνικού στόχου συμμετοχής των ΑΠΕ στην τελική κατανάλωση ενέργειας στο 20%, ο οποίος και εξειδικεύεται σε 40 % συμμετοχή των ΑΠΕ στην ηλεκτροπαραγωγή, 20 % σε ανάγκες θέρμανσης-ψύξης και 10 % στις μεταφορές. Επιπρόσθετα, σε σχέση με την εξοικονόμηση ενέργειας η Ελλάδα έχει ήδη καταρτίσει το 1ο Σχέδιο Δράσης Ενεργειακής Αποδοτικότητας όπου προβλέπεται 9% εξοικονόμηση ενέργειας στην τελική κατανάλωση μέχρι το έτος 2016 σύμφωνα και με την Οδηγία 2006/32/ΕΚ, ενώ πρόσφατα και με τον Νόμο 3855/2010, ο οποίος 39

51 ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ προστίθεται και στον πρόσφατο κανονισμό που αφορά την ενεργειακή συμπεριφορά των κτιρίων, προχωρά στην ανάπτυξη μηχανισμών της αγοράς και εφαρμογής συγκεκριμένων μέτρων και πολιτικών που αποσκοπούν στην επίτευξη του συγκεκριμένου εθνικού στόχου για εξοικονόμηση ενέργειας. Η επίτευξη του ποσοστού συμμετοχής των ΑΠΕ στην ηλεκτροπαραγωγή (40%) μέχρι το 2020, θα επιτευχθεί μόνο με τη συνδυαστική εφαρμογή θεσμικών, κανονιστικών, οικονομικών και τεχνολογικών μέτρων που έχουν ως βασικό στόχο την αξιοποίηση του οικονομικού δυναμικού ανάπτυξης μεγάλων έργων ΑΠΕ, την ολοκλήρωση των αναγκαίων εργασιών επέκτασης και αναβάθμισης του ηλεκτρικού δικτύου και στη σταδιακή ανάπτυξη ενός διεσπαρμένου τρόπου παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Αντίστοιχα, για την ικανοποίηση των εθνικών στόχων συμμετοχής των ΑΠΕ σε θέρμανση-ψύξη και μεταφορές, προβλέπεται αξιοποίηση όλων των θεσμικών αλλαγών που έχουν ήδη υλοποιηθεί ή δρομολογούνται ώστε να επιτευχθεί εξοικονόμηση ενέργειας μέσω βελτίωσης της ενεργειακής απόδοσης και υιοθέτησης πολιτικών ορθολογικής χρήσης ενέργειας σε όλους τους τομείς. Παράλληλα, η ανάπτυξη συγκεκριμένων τεχνολογιών, όπως οι αντλίες θερμότητας, καθώς και η ενίσχυση και περαιτέρω ανάπτυξη εφαρμογών από θερμικά ηλιακά συστήματα και βιομάζα τόσο στον οικιακό και τριτογενή τομέα, όσο και στη βιομηχανία απαιτείται ώστε να μπορέσουν να ικανοποιηθούν οι συγκεκριμένοι εθνικοί στόχοι. Ειδικά για τα βιοκαύσιμα, η προσπάθεια εντοπίζεται στην αξιοποίηση του εγχώριου δυναμικού για την παραγωγή βιο-ντήζελ μέσω ενεργειακών καλλιεργειών, καθώς και στην ανάπτυξη των απαραίτητων δικτύων διαχείρισης της βιομάζας για ενεργειακή χρήση. Συγκεκριμένα οι εθνικοί στόχοι για το 2020, σύμφωνα και με τα αποτελέσματα των ενεργειακών μοντέλων, αναμένεται να ικανοποιηθούν για τη μεν ηλεκτροπαραγωγή με την ανάπτυξη περίπου 13300MW από ΑΠΕ (από περίπου 4000MW σήμερα), όπου συμμετέχουν το σύνολο των τεχνολογιών με προεξέχουσες τα αιολικά πάρκα με 7500MW, υδροηλεκτρικά με 3000MW και τα ηλιακά με περίπου 2500MW, ενώ για τη θέρμανση και ψύξη με την ανάπτυξη των αντλιών θερμότητας, των θερμικών ηλιακών συστημάτων, αλλά και των εφαρμογών βιομάζας. Παρότι το προτεινόμενο από την παρούσα μελέτη Σχέδιο δεν έχει άμεση σχέση με την κατανάλωση ενέργειας, εντούτοις κάποια από τα προτεινόμενα μέτρα ενδεχομένως συνεπάγονται την ίδρυση εγκαταστάσεων, των οποίων η λειτουργία απαιτεί την κατανάλωση ενέργειας. Η ίδρυση των εγκαταστάσεων αυτών θα πρέπει να εξεταστεί εκτενέστερα από ενεργειακής άποψης και να ενταχθεί στα πλαίσια του Σχεδίου Δράσης για την προώθηση των ΑΠΕ και την εξοικονόμηση ενέργειας Εθνικό Πρόγραμμα για την Κλιματική Αλλαγή Η τελευταία επίσημη εθνική απογραφή εκπομπών/απορροφήσεων αερίων του θερμοκηπίου πριν την εκπόνηση του Εθνικού σχεδίου Κατανομής και την υποβολή του στην Ε. Επιτροπή, υποβλήθηκε τον Φεβρουάριο του 2006 στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και στη Γραμματεία της Σύμβασης - Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή και καλύπτει την περίοδο Σύμφωνα με την απόφαση 2002/358/ΕΚ για την έγκριση εξ ονόματος της Ευρωπαϊκής Κοινότητας του Πρωτοκόλλου του Κιότο, η Ελλάδα δεσμεύεται να περιορίσει την αύξηση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου κατά τη περίοδο στο 25% σε σχέση με τις εκπομπές του έτους βάσης. Το 2ο Εθνικό Πρόγραμμα για την Κλιματική Αλλαγή συντάχθηκε και υιοθετήθηκε το 2002 (ΠΥΣ 5/ ) και είχε ως στόχο τον προσδιορισμό μίας δέσμης πρόσθετων πολιτικών και μέτρων περιορισμού των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου προκειμένου η Ελλάδα να εκπληρώσει τις εθνικές υποχρεώσεις που απορρέουν από την εφαρμογή του Πρωτοκόλλου του Κιότο και συγκεκριμένα τον περιορισμό της αύξησης των συνολικών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στο 25% σε σχέση με τις εκπομπές βάσης. Το 2 ο Εθνικό Πρόγραμμα στοχεύει στην εκπλήρωση του στόχου του Κιότο για τη χώρα με την υλοποίηση κατά βάση εγχώριων πολιτικών και μέτρων περιορισμού των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, χωρίς ταυτόχρονα να αποκλείεται και η χρήση των ευέλικτων μηχανισμών του Πρωτοκόλλου εφόσον αυτό κριθεί αναγκαίο. Η υλοποίηση των εν λόγω πολιτικών και μέτρων προχωρά αρκετά ικανοποιητικά και επικαιροποιημένες ποσοτικές εκτιμήσεις σχετικά με την εξέλιξη εφαρμογής τους δίνονται τόσο στην 4η 40

52 ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ Εθνική Έκθεση για την Κλιματική Αλλαγή όσο και στην Έκθεση Προόδου της χώρας μέχρι το 2005 ως προς τους στόχους του Κιότο, που έχουν κατατεθεί στη Γραμματεία της Σύμβασης για τη κλιματική αλλαγή. Όπως αναφέρθηκε και στην προηγούμενη παράγραφο παρότι το προτεινόμενο από την παρούσα μελέτη Σχέδιο δεν έχει άμεση σχέση με την κατανάλωση ενέργειας, εντούτοις κάποια από τα προτεινόμενα μέτρα ενδεχομένως συνεπάγονται την ίδρυση εγκαταστάσεων, των οποίων η λειτουργία απαιτεί την κατανάλωση ενέργειας. Με τη συμμόρφωση με τις πρόνοιες του προαναφερόμενου Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας και την προώθηση των ΑΠΕ θα υπάρξει αντίστοιχα θετική συμβολή και όσον αφορά στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου Εθνικός Ενεργειακός Σχεδιασμός- Οδικός Χάρτης για το 2050 Εκτός από τα όσα προαναφέρθηκαν στα πλαίσια του σχεδιασμού στρατηγικών δράσεων για τους τομείς της κλιματικής αλλαγής, των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και της εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων, το ΥΠΕΚΑ προχώρησε στην κατάρτιση Ενεργειακού Σχεδιασμού για την Ελλάδα, που θα αποτελέσει τον ολοκληρωμένο ενεργειακό οδικό χάρτη της χώρας μέχρι το Η πορεία αυτή θα μπορεί να εντάσσεται στο γενικότερο πλαίσιο των σχεδιασμών της ΕΕ, που αποβλέπει στην μεγιστοποίηση της δυνατότητας διασυνοριακών συναλλαγών, με τον κατάλληλο σχεδιασμό των δικτύων. Κεντρικοί στόχοι του Ενεργειακού Σχεδιασμού είναι: 1. Η διαφοροποίηση του ενεργειακού μίγματος, η σταδιακή απεξάρτηση από τον άνθρακα και η ενίσχυση της ενεργειακής ασφάλειας της χώρας. 2. Η επέκταση των υποδομών και αξιοποίηση των δυνατοτήτων στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ), συμπεριλαμβανομένης και της εξαγωγής ενέργειας που παράγεται από ΑΠΕ. 3. Η εκπλήρωση των στόχων μας για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, της προστασίας του περιβάλλοντος, αλλά και της ενίσχυσης της ανάπτυξης και της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας. Η επίτευξη των εθνικών ενεργειακών στόχων τόσο για το 2020 όσο και στο μακροχρόνιο ορίζοντα του 2050 απαιτεί το σχεδιασμό, την υιοθέτηση, καθώς και την παρακολούθηση εφαρμογής και την αξιολόγηση μέτρων ενεργειακής πολιτικής, ικανών να δημιουργήσουν το πλαίσιο για την εξέλιξη του μίγματος της ηλεκτροπαραγωγής και των τάσεων στους τομείς τελικής κατανάλωσης ενέργειας, σύμφωνα με τους άξονες του εθνικού ενεργειακού σχεδιασμού. Τα μέτρα ενεργειακής πολιτικής, οφείλουν να έχουν συνέχεια καθ όλη τη χρονική περίοδο μέχρι και το 2050, να λαμβάνουν υπόψη και να προσαρμόζονται τόσο σε οικονομικά μεγέθη όσο και στην τεχνολογική εξέλιξη, ενώ οφείλουν παράλληλα να είναι παρεμβατικά και στρατηγικά, όπου απαιτείται, ώστε να διαμορφώνουν τις δομές και το πλαίσιο για να υπάρχει σύγκλιση με τους άξονες του οδικού εθνικού ενεργειακού χάρτη. Τα μέτρα αυτά αφορούν σε: παρεμβάσεις/αλλαγές κυρίως στο νομοθετικό και κανονιστικό πλαίσιο, έργα υποδομών, ανάπτυξη μηχανισμών της αγοράς καθώς και χρηματοδοτικών εργαλείων ή/και κινήτρων, υιοθέτηση και προώθηση νέων ενεργειακών τεχνολογιών με προστιθέμενη αξία, εκπαίδευση και επιμόρφωση επαγγελματικών ή/και κοινωνικών ομάδων, δράσεις ενημέρωσης και προώθησης για την αλλαγή της ανθρώπινης συμπεριφοράς, ανάπτυξη ενός μηχανισμού για την παρακολούθηση και αξιολόγηση των αποτελεσμάτων των μέτρων ενεργειακής πολιτικής. Στο πλαίσιο αυτό, και σε συνδυασμό με τα όσα προαναφέρθηκαν στις προηγούμενες παραγράφους σχετικά με τους ενεργειακούς πόρους, είναι διακριτή η συνάφεια του Ενεργειακού Σχεδιασμού με το Σχέδιο Διαχείρισης, στον τομέα εξοικονόμησης ενέργειας και της αναπτυξιακής πολιτικής που προωθεί την αειφορική χρήση των φυσικών πόρων και την προστασία του περιβάλλοντος. 41

53 ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ Ελληνικό Σχέδιο Δράσης για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης Η ερημοποίηση, όπως έχει οριστεί στην Παγκόσμια Διάσκεψη Κορυφής του Περιβάλλοντος (1992), είναι η υποβάθμιση της γης στις ξηρές, ημίξηρες και ύφυγρες περιοχές, η οποία προκύπτει από την δράση πολλών παραγόντων στους οποίους περιλαμβάνονται οι κλιματικές μεταβολές και οι ανθρώπινες δραστηριότητες. Ο όρος ερημοποίηση δεν θα πρέπει να συγχέεται με την δημιουργία ερήμων. Η ερημοποίηση είναι η διαδικασία σύμφωνα με την οποία η παραγωγική γη υποβαθμίζεται και σταδιακά μετατρέπεται σε αφιλόξενη για την αναπτυσσόμενη βλάστηση, δημιουργώντας έτσι κηλίδες απογυμνωμένων περιοχών με την εμφάνιση του μητρικού πετρώματος στην επιφάνεια. Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης κυρώθηκε από τη Βουλή των Ελλήνων το 1997, κατέστη Νόμος του Κράτους (Ν. 2468/97) και οδήγησε στη σύσταση της Εθνικής Επιτροπής για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης (ΕΚΕΘΕ). Η ΕΚΕΘΕ είχε τη ευθύνη της σύνταξης και κατάρτισης του Ελληνικού Σχεδίου Δράσης για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης, το οποίο η ελληνική κυβέρνηση αποδέχθηκε με την ΚΥΑ 99605/3719 (ΦΕΚ 974/Τ.Β/ ). Το εν λόγω Σχέδιο Δράσης παρουσιάζει αναλυτικά τους παράγοντες και τις διαδικασίες που προκαλούν την ερημοποίηση στην Ελλάδα, και προτείνει ένα συνεκτικό πλαίσιο μέτρων πρόληψης και αντιμετώπισης του φαινομένου. Συνοπτικά, οι βασικοί άξονες του Σχεδίου Δράσης για την ερημοποίηση είναι: α) Η προστασία των δασών από πυρκαγιές και καταστροφικές εκχερσώσεις, καθώς και η έγκαιρη αποκατάσταση της καταστρεφόμενης από τις πυρκαγιές δασικής βλάστησης. β) Η προστασία των υδατικών πόρων από την υπερκατανάλωση και τη ρύπανση. Ιδιαίτερη έμφαση αποδίδεται στον τομέα της γεωργίας με πρόνοια για την εφαρμογή αρδευόμενης γεωργίας μόνο σε περιπτώσεις εξασφαλισμένης αειφόρου επάρκειας υδατικών πόρων, με παράλληλο εκσυγχρονισμό των αρδευτικών συστημάτων και λαμβανομένων υπόψη και των αναγκών της πρόληψης της αλάτωσης των εδαφών. γ) Η προστασία των αγροτικών γαιών και βοσκοτόπων από την εντατική εκμετάλλευση λαμβάνοντας υπόψη τα όρια της βιοϊκανότητας τους και με πρόνοια για άσκηση της γεωργίας μόνο σε εδάφη με μικρές κλίσεις. Επίσης, προστασία αγροτόπων και δασικών εκτάσεων από πιέσεις για οικοδομική, βιομηχανική και τουριστική χρήση, καθώς και αναθεώρηση του συστήματος γεωργικών και κτηνοτροφικών επιδοτήσεων οι οποίες δεν εξασφαλίζουν την αειφόρο ανάπτυξη. δ) Η ενίσχυση της έρευνας, ανταλλαγής πληροφοριών και εκπαίδευσης, και οργάνωση μηχανισμών παρακολούθησης με την επιλογή κατάλληλων δεικτών. Οι ειδικές δράσεις που θεσπίζονται ανά κατηγορία, περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων: Για τη Γεωργία: Προσδιορισμός κριτηρίων ένταξης γαιών στην αειφόρο γεωργία Λήψη μέτρων μείωσης των απωλειών και αύξησης της αποθήκευσης του εδαφικού ύδατος Εφαρμογή συστημάτων άρδευσης που περιορίζουν τον κίνδυνο δευτερογενούς αλάτωσης των εδαφών και διείσδυσης θαλασσίου ύδατος στους υπόγειους υδροφορείς Θέσπιση κίνητρων εφαρμογής αειφόρων γεωργικών πρακτικών Για τους Υδάτινους Πόρους: Ενίσχυση του συντονισμού της διαχείρισης εθνικών υδατικών πόρων και επίσπευση λήψης απαιτούμενων θεσμικών μέτρων Κατάρτιση μελετών επάρκειας ύδατος στις απειλούμενες περιοχές σε επίπεδο Νομού- Προστασία γαιών και βλάστησης στις λεκάνες απορροής Προώθηση πρακτικών για την ανακύκλωση και επαναχρησιμοποίηση αρδευτικού ύδατος Εφαρμογή ολοκληρωμένων συστημάτων διαχείρισης αρδευτικού ύδατος 42

54 ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ Το πνεύμα που διέπει το Σχέδιο Δράσης κατά της ερημοποίησης είναι σύμφωνο με τα αναφερόμενα στα προτεινόμενα μέτρα του Σχεδίου (μέτρα για τις σημειακές και τις διάχυτες πηγές απορρίψεων, για απαγόρευση της απόρριψης ρύπων απευθείας στα υπόγεια νερά, μέτρα για την αποδοτική και αειφόρο χρήση του νερού) Διεθνές Κοινοτικό επίπεδο Η εξέταση της συνάφειας των μέτρων του Σχεδίου Διαχείρισης με τα προβλεπόμενα από το ευρωπαϊκό και διεθνές θεσπιζόμενο πλαίσιο θα εξετασθεί κατά θεματική ενότητα, ώστε να επιτευχθεί καλύτερη διαχείριση του όγκου των πληροφοριών. Για το λόγο αυτό, παρατίθενται τα δεδομένα για τις εξής θεματικές ενότητες: Ύδατα Ατμόσφαιρα Κλιματική Αλλαγή Βιοποικιλότητα- Χλωρίδα- Πανίδα Έδαφος Περιβάλλον και Υγεία Ύδατα Μία σειρά οδηγιών της ΕΕ (πέραν της ίδιας της Οδηγίας) σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με την ορθολογική διαχείριση των υδατικών πόρων και την προστασία τους από πιθανή ρύπανση και δρουν συμπληρωματικά ως προς αυτήν. Αναλυτική αναφορά στις Οδηγίες, στις πρόνοιες αυτών και στα ειδικά μέτρα τα οποία λαμβάνονται για την εφαρμογή τους γίνεται στην έκθεση του ΣΔ, στην έκθεση του Προγράμματος Μέτρων και στα παραρτήματα αυτών, αλλά και στην παρούσα μελέτη, όπου στην γίνεται συνοπτική αναφορά στις πρόνοιες των Οδηγιών αυτών. Οι Οδηγίες αυτές επιγραμματικά είναι οι ακόλουθες: Η Οδηγία 76/160/ΕΟΚ «περί της ποιότητος των υδάτων κολυμβήσεως» Η Οδηγία 80/778/ΕΟΚ «περί της ποιότητας του πόσιμου νερού» και η Οδηγία 98/83/ΕΚ με την οποία αντικαταστάθηκε, σχετικά με την ποιότητα του νερού ανθρώπινης κατανάλωσης. Η Οδηγία 96/82/ΕΚ «για την αντιμετώπιση των κινδύνων μεγάλων ατυχημάτων σχετιζόμενων με επικίνδυνες ουσίες» («SEVESO II») Η Οδηγία 91/271/EOK «για την επεξεργασία και διάθεση αστικών λυμάτων» Η Οδηγία 91/676/ΕΟΚ για την προστασία των υδάτων από τη νιτρορρύπανση γεωργικής προέλευσης Η Οδηγία 96/61/ΕΚ «σχετικά με την Ολοκληρωμένη Πρόληψη και Έλεγχο της Ρύπανσης (Integrated Prevention Pollution Control, I.P.P.C.)» Η Οδηγία 2006/118/ΕΚ για την προστασία των υπόγειων νερών από την ρύπανση και την υποβάθμιση Η Οδηγία 2007/60/ΕΚ για την αξιολόγηση και τη διαχείριση των κινδύνων πλημμύρας Οι ανωτέρω Οδηγίες της ΕΕ διασφαλίζουν την ορθολογική αξιοποίηση των υδατικών πόρων με τρόπο ώστε να προστατεύονται από πιθανές πηγές ρύπανσης, και δρουν συμπληρωματικά με τις επιταγές της Οδηγίας. Στο Πρόγραμμα Μέτρων για την εφαρμογή του άρθρου 11 της Οδηγίας προτείνονται συγκεκριμένα μέτρα για την εφαρμογή των ανωτέρω οδηγιών Ατμοσφαιρική Ρύπανση 6 ο Πρόγραμμα Δράσης για το Περιβάλλον: Θεματική στρατηγική για την ατμοσφαιρική ρύπανση - COM(2005) 446 Στο Έκτο Κοινοτικό Πρόγραμμα Δράσης για το περιβάλλον (6 ο Πρόγραμμα Δράσης) προβλέπεται η διαμόρφωση θεματικής στρατηγικής για την ατμοσφαιρική ρύπανση, με σκοπό την επίτευξη «επιπέδων ποιότητας του αέρα που δεν θα έχουν ουσιαστικές αρνητικές επιπτώσεις και κινδύνους για την ανθρώπινη 43

55 ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ υγεία και το περιβάλλον». Κατόπιν της ανακοίνωσής της σχετικά με το πρόγραμμα «Καθαρός αέρας για την Ευρώπη» (Clean Air For Europe - CAFE), η Επιτροπή εξέτασε κατά πόσον η ισχύουσα νομοθεσία επαρκεί για την επίτευξη των στόχων του 6ου Προγράμματος Δράσης έως το Στην επιλεγείσα στρατηγική καθορίζονται υγειονομικοί και περιβαλλοντικοί στόχοι (παράρτημα 3) και στόχοι μείωσης των εκπομπών για τους κυριότερους ρύπους. Οι στόχοι αυτοί θα επιτευχθούν σταδιακά. Με τον καθορισμό στόχων που πρόκειται να επιτευχθούν έως το 2020, οι πολίτες της ΕΕ θα προστατευθούν από την έκθεση σε σωματίδια και όζον στην ατμόσφαιρα και τα οικοσυστήματα της Ευρώπης θα προστατευθούν καλύτερα από την όξινη βροχή, το πλεόνασμα θρεπτικού αζώτου και το όζον. Οι στόχοι συνεπάγονται μείωση της συγκέντρωσης ΑΣ2,5 κατά 75% και τροποσφαιρικού όζοντος κατά 60% από το τεχνικώς εφικτό επίπεδο, έως το Επιπλέον, η απειλή για το φυσικό περιβάλλον τόσο από την οξίνιση, όσο και από τον ευτροφισμό θα μειωθεί κατά 55% από το τεχνικώς εφικτό επίπεδο. Για να επιτευχθούν οι ανωτέρω στόχοι, οι εκπομπές SO2 θα χρειασθεί να ελαττωθούν κατά 82%, οι εκπομπές NOx κατά 60%, οι εκπομπές ΠΟΕ κατά 51%, αμμωνίας κατά 27% και πρωτογενών ΑΣ2,5 κατά 59%, σε σχέση με τις εκπομπές το Μεγάλο μέρος αυτού του περιορισμού των εκπομπών θα είναι αποτέλεσμα μέτρων που έχουν ήδη εγκριθεί και εφαρμόζονται στα Κ.Μ. Με τις μειώσεις αυτές, υπολογίζεται ότι θα σωθούν 1,71 εκατομ. έτη ζωής από την έκθεση σε σωματίδια και θα περιορισθεί η οξεία θνησιμότητα από την έκθεση στο όζον κατά περιπτώσεις, σε σχέση με την κατάσταση το Θα περιορισθούν επίσης σημαντικά οι περιβαλλοντικές ζημίες στα δάση, τις λίμνες και τους ποταμούς, καθώς και στη βιοποικιλότητα, εξαιτίας της όξινης βροχής, και θα προστατευθούν καλύτερα τα οικοσυστήματα της Ευρώπης από τις ατμοσφαιρικές εισροές θρεπτικού αζώτου. Οδηγία 96/62/ΕΚ για την εκτίμηση και τη διαχείριση της ποιότητας του αέρα του περιβάλλοντος Γενικός στόχος της συγκεκριμένης Οδηγίας είναι ο καθορισμός των βασικών αρχών μιας κοινής στρατηγικής με σκοπό: τον προσδιορισμό και καθορισμό των στόχων για την ποιότητα του αέρα του περιβάλλοντος στην Κοινότητα, ώστε να αποφεύγονται, να προλαμβάνονται ή να μειώνονται οι επιβλαβείς επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία και στο σύνολο του περιβάλλοντος, την, βάσει κοινών μεθόδων και κριτηρίων, εκτίμηση της ποιότητας του αέρα του περιβάλλοντος στα Κ.Μ, τη συγκέντρωση κατάλληλων πληροφοριών για την ποιότητα του αέρα του περιβάλλοντος και την ενημέρωση του κοινού, μεταξύ άλλων, μέσω ορίων συναγερμού, τη διατήρηση της ποιότητας του αέρα του περιβάλλοντος, όταν είναι καλή και τη βελτίωσή της στις άλλες περιπτώσεις. Οδηγία 2008/50/ΕΚ για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα και καθαρότερο αέρα για την Ευρώπη Η ανωτέρω Οδηγία ουσιαστικά αναθεωρεί την Οδηγία 96/62/ΕΚ που αναπτύχθηκε στην προηγούμενη ενότητα, όπως επίσης και τις Οδηγίες: 1999/30/ΕΚ, σχετικά με τις οριακές τιμές διοξειδίου του θείου, διοξειδίου του αζώτου και οξειδίων του αζώτου, σωματιδίων και μολύβδου, στον αέρα του περιβάλλοντος, 2000/69/ΕΚ, για οριακές τιμές βενζολίου και μονοξειδίου του άνθρακα στον αέρα του περιβάλλοντος 2002/3/ΕΚ, σχετικά με το όζον στον ατμοσφαιρικό αέρα (8) και απόφαση 97/101/ΕΚ του Συμβουλίου, για την καθιέρωση διαδικασίας για την αμοιβαία ανταλλαγή πληροφοριών και δεδομένων που προέρχονται από τα δίκτυα και τους μεμονωμένους σταθμούς μέτρησης της ρύπανσης του αέρα του περιβάλλοντος στα ΚΜ Η Οδηγία έχει τους ίδιους στόχους με την Οδηγία 96/62/ΕΟΚ και επιπλέον θέτει ως στόχο την προαγωγή μεγαλύτερης συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών σε ό,τι αφορά στη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. 44

56 ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ Ο σχεδιασμός των δράσεων για την ατμοσφαιρική ρύπανση, σε κάθε περίπτωση, αποσκοπεί στην αναβάθμιση του περιβάλλοντος, καθώς η μείωση των αέριων ρύπων προάγει την ποιότητα ζωής. Η συνάφεια με το Σχέδιο Διαχείρισης έγκειται στα μέτρα που σχετίζονται με τα φαινόμενα όξινης βροχής και ευτροφισμού Κλιματική Αλλαγή Πρωτόκολλο του Κυότο Το πρωτόκολλο του Κυότο που διαδέχεται τη σύμβαση-πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για τις κλιματικές μεταβολές είναι μία από τις σημαντικότερες διεθνείς νομοθετικές πράξεις καταπολέμησης των κλιματικών μεταβολών. Περιλαμβάνει τις δεσμεύσεις που έχουν αναλάβει οι εκβιομηχανισμένες χώρες για τον περιορισμό των οικείων εκπομπών ορισμένων αερίων που συμβάλλουν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου, υπεύθυνων για τη θέρμανση του πλανήτη. Οι συνολικές εκπομπές των ανεπτυγμένων χωρών πρέπει να μειωθούν τουλάχιστον κατά 5% την περίοδο σε σύγκριση με τα επίπεδα του Η Ελλάδα υπέγραψε το Πρωτόκολλο τον Απρίλιο του 1998, παράλληλα με τα υπόλοιπα Κ.Μ της ΕΕ και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Όλα τα Κ.Μ της ΕΕ κύρωσαν το Πρωτόκολλο το Μάιο Η Ελλάδα το κύρωσε με το Νόμο 3017/2002 (ΦΕΚ Α'117). Σύμφωνα με το Πρωτόκολλο, η ΕΕ και τα Κ-Μ της έχουν υποχρέωση μείωσης των εκπομπών κατά 8% κατά τη περίοδο σε σύγκριση με τις εκπομπές του έτους βάσης (1990). Για την επίτευξη των εν λόγω στόχων, το Πρωτόκολλο προτείνει μια σειρά μέσων: ενίσχυση ή θέσπιση εθνικών πολιτικών μείωσης των εκπομπών (αύξηση της ενεργειακής αποτελεσματικότητας, προώθηση των αειφόρων μορφών γεωργίας, ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας κ.ά.) συνεργασία με τα άλλα συμβαλλόμενα μέρη (ανταλλαγή πείρας ή πληροφοριών, συντονισμός των εθνικών πολιτικών, μέσω αδειών εκπομπής, από κοινού εφαρμογής, και κατάλληλου μηχανισμού ανάπτυξης). Απόφαση αριθ. 280/2004/ΕΚ Η ανωτέρω απόφαση καθιέρωσε μηχανισμό παρακολούθησης των εκπομπών αερίων που συμβάλλουν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου στην Κοινότητα και εφαρμογής του πρωτοκόλλου του Κιότο. Ο κύριος στόχος περιβαλλοντικής προστασίας των ανωτέρω Σχεδίων που συνδέεται έμμεσα με το προτεινόμενο με την παρούσα μελέτη Σχέδιο είναι η μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου Βιοποικιλότητα Χλωρίδα Πανίδα Οδηγία 79/409/ΕΟΚ περί της διατηρήσεως των αγρίων πτηνών: Η Οδηγία αφορά στη διατήρηση όλων των ειδών πτηνών που ζουν εκ φύσεως σε άγρια κατάσταση στο ευρωπαϊκό έδαφος των κρατών μελών στο οποίο εφαρμόζεται η συνθήκη. Έχει αντικείμενο την προστασία, τη διαχείριση και τη ρύθμιση των ειδών αυτών και κανονίζει την εκμετάλλευσή τους. Τα Κ.Μ λαμβάνουν όλα τα αναγκαία μέτρα με σκοπό να διαφυλαχθεί, διατηρηθεί ή αποκατασταθεί για όλα τα προαναφερόμενα είδη πτηνών, μία επαρκής ποικιλία και επιφάνεια οικοτόπων. Η διαφύλαξη, η συντήρηση και η αποκατάσταση των βιοτόπων και των οικοτόπων περιλαμβάνουν τα ακόλουθα μέτρα: α) δημιουργία ζωνών προστασίας β) συντήρηση και διευθέτηση σύμφωνα με τις οικολογικές απαιτήσεις των οικοτόπων που βρίσκονται στο εσωτερικό και στο εξωτερικό των ζωνών προστασίας γ) αποκατάσταση των κατεστραμμένων βιοτόπων δ) δημιουργία βιοτόπων 45

57 ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ Οδηγία 92/43/ΕΟΚ για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας: Η Οδηγία σκοπό έχει να συμβάλει στην προστασία της βιολογικής ποικιλομορφίας, μέσω της διατήρησης των φυσικών οικοτόπων, καθώς και της άγριας χλωρίδας και πανίδας στο ευρωπαϊκό έδαφος των κρατών μελών όπου εφαρμόζεται η συνθήκη. Τα μέτρα τα οποία λαμβάνονται, αποσκοπούν στη διασφάλιση της διατήρησης ή της αποκατάστασης σε ικανοποιητική κατάσταση διατήρησης, των φυσικών οικοτόπων και των άγριων ειδών χλωρίδας και πανίδας κοινοτικού ενδιαφέροντος. Κατά τη λήψη μέτρων, λαμβάνονται υπόψη οι οικονομικές, κοινωνικές και πολιτιστικές απαιτήσεις, καθώς και οι περιφερειακές και τοπικές ιδιομορφίες. Στα πλαίσια της εν λόγω Οδηγίας, συστήθηκε το ευρωπαϊκό οικολογικό δίκτυο ειδικών ζωνών, επονομαζόμενο "Natura 2000". Το δίκτυο αποτελείται από δύο κατηγορίες περιοχών: Τις «Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ)» (στα αγγλικά: Special Protection Areas - SPA) για την Ορνιθοπανίδα, όπως ορίζονται στην Οδηγία 79/409/EK, και τους «Τόπους Κοινοτικής Σημασίας (ΤΚΣ)» (στα αγγλικά: Sites of Community Importance SCI) όπως ορίζονται στην Οδηγία 92/43/ΕΟΚ. Για τον προσδιορισμό των ΤΚΣ λαμβάνονται υπόψη οι τύποι οικοτόπων και τα είδη των Παραρτημάτων Ι και ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ καθώς και τα κριτήρια του Παραρτήματος ΙΙΙ αυτής. Οι ΖΕΠ, μετά τον χαρακτηρισμό τους από τα Κ.Μ, εντάσσονται αυτόματα στο Δίκτυο Natura 2000, και η διαχείρισή τους ακολουθεί τις διατάξεις του άρθρου 6 παρ. 2, 3, 4 της Οδηγίας 92/43/ΕΚ και τις διατάξεις του άρθρου 4 της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ. Αντίθετα, για την ένταξη των ΤΚΣ πραγματοποιείται επιστημονική αξιολόγηση και διαπραγμάτευση μεταξύ των Κρατών Mελών και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, σύμφωνα με τα αποτελέσματα των κατά οικολογική ενότητα Βιογεωγραφικών Σεμιναρίων. Οι ΤΚΣ υπόκεινται στις διατάξεις του άρθρου 6 παρ. 2, 3, 4 της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ. Πέραν των δύο παραπάνω οδηγιών, βρίσκονται σε ισχύ και οι ακόλουθες συμβάσεις: Σύμβαση Ramsar για τους Υγροτόπους Διεθνούς Σημασίας ως ενδιαιτήματος για τα υδρόβια πουλιά (1971). Σύμβαση για το διεθνές εμπόριο ειδών της άγριας πανίδας και χλωρίδας που απειλούνται με εξαφάνιση (Σύμβαση CITES) (1971) Σύμβαση Βόννης για τη διατήρηση των αποδημητικών ειδών της άγριας πανίδας (1973) Σύμβαση Βέρνης για τη διατήρηση της άγριας ζωής και του φυσικού περιβάλλοντος της Ευρώπης (1979) «Η ασφάλεια ζωής μας, το φυσικό μας κεφάλαιο: στρατηγική της ΕΕ για τη βιοποικιλότητα με ορίζοντα το COM(2011) 244» Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει εκδόσει την ευρωπαϊκή στρατηγική για την βιοποικιλότητα με ορίζοντα ως το Ως βασικός στόχος τίθεται η ανάσχεση της απώλειας βιοποικιλότητας και της υποβάθμισης των οικοσυστημικών υπηρεσιών στην ΕΕ μέχρι το 2020 και η αποκατάστασή τους στο βαθμό του εφικτού, με παράλληλη ενίσχυση της συμβολής της ΕΕ στην αποτροπή της απώλειας βιοποικιλότητας παγκοσμίως. Μέχρι το 2050 η βιοποικιλότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και οι οικοσυστημικές υπηρεσίες που παρέχει το φυσικό της κεφάλαιο θα προστατευθούν, θα αποτιμηθούν και θα αποκατασταθούν καταλλήλως για την εγγενή αξία της βιοποικιλότητας και για την ουσιώδη συμβολή τους στην ανθρώπινη ευημερία και την οικονομική ευμάρεια, ούτως ώστε να αποτραπούν καταστροφικές αλλαγές που οφείλονται στην απώλεια βιοποικιλότητας. Η στρατηγική για τη βιοποικιλότητα με ορίζοντα το 2020 περιλαμβάνει έξι αλληλοϋποστηριζόμενους και αλληλένδετους ειδικούς στόχους εκ των οποίων ο καθένας επιδιώκει να καλύψει ένα συγκεκριμένο ζήτημα: προστασία και αποκατάσταση της βιοποικιλότητας και των σχετικών οικοσυστημικών υπηρεσιών (ειδικοί στόχοι 1 και 2), ενίσχυση της θετικής συμβολής της γεωργίας και της δασοκομίας και μείωση των βασικών πιέσεων που δέχεται η βιοποικιλότητα της ΕΕ (ειδικοί στόχοι 3, 4 και 5) και αύξηση της συμβολής της ΕΕ στην παγκόσμια βιοποικιλότητα (ειδικός στόχος 6). Η νέα ευρωπαϊκή στρατηγική συμβαδίζει και με το παγκόσμιο στρατηγικό σχέδιο για τη βιοποικιλότητα που εγκρίθηκε στο πλαίσιο της 10ης Διάσκεψης των Συμβαλλόμενων Μερών (CoP 10) της 46

58 ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τη Βιολογική Ποικιλότητα, στη Ναγκόγια της Ιαπωνίας το 2010, για την αντιμετώπιση της παγκόσμιας απώλειας της βιοποικιλότητας κατά την ερχόμενη δεκαετία. Στα πλαίσια των προτεινόμενων Δράσεων που αναπτύσσονται στην Ευρωπαϊκή Στρατηγική, αναφέρεται και η αύξηση των άμεσων ενισχύσεων για περιβαλλοντικά δημόσια αγαθά στο πλαίσιο της κοινής γεωργικής πολιτικής της ΕΕ (Δράση 8), η οποία αναλύεται σε δύο μέρη: Οι άμεσες ενισχύσεις βάσει της κοινής γεωργικής πολιτικής θα ανταμείβουν την παροχή περιβαλλοντικών δημόσιων αγαθών πέραν της πολλαπλής συμμόρφωσης (π.χ. μόνιμοι βοσκότοποι, φυτοκάλυψη, αμειψισπορά, οικολογική αγρανάπαυση, Natura 2000). Βελτίωση και απλούστευση των προτύπων πολλαπλής συμμόρφωσης που αφορούν την καλή γεωργική και περιβαλλοντική κατάσταση και εξέταση ενδεχομένου να συμπεριληφθεί η οδηγία-πλαίσιο για τα ύδατα στο πεδίο εφαρμογής της πολλαπλής συμμόρφωσης, μετά την εφαρμογή της οδηγίας και τον προσδιορισμό των λειτουργικών υποχρεώσεων των γεωργών, ώστε να βελτιωθεί η κατάσταση των υδάτινων οικοσυστημάτων στις αγροτικές περιοχές. Επομένως, και λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, είναι διακριτή η συνάφεια του προτεινόμενου Σχεδίου Διαχείρισης του οποίου τα μέτρα συμβάλλουν στη διατήρηση της καλής ποιότητας των υδατικών πόρων και κατ επέκταση στη διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας και στην προστασία του περιβάλλοντος Έδαφος 6 ο Πρόγραμμα Δράσης για το Περιβάλλον: Θεματική στρατηγική για την προστασία του εδάφους - COM (2006) 232 Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην ανακοίνωσή της «Προς μια θεματική στρατηγική για την προστασία του εδάφους», COM(2006)231, προσδιόρισε τις οκτώ βασικές απειλές που αντιμετωπίζουν τα εδάφη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ). Πρόκειται για τη διάβρωση, την απομείωση οργανικών υλών, τη ρύπανση, την αλάτωση, τη συμπύκνωση (συμπίεση), την απώλεια εδαφικής βιοποικιλότητας, τη σφράγιση (στεγανοποίηση), τις κατολισθήσεις και τις πλημμύρες. Στην προστασία του εδάφους υπεισέρχονται διάφορες κοινοτικές πολιτικές, ιδιαιτέρως δε η περιβαλλοντική πολιτική (για την προστασία του αέρα και των υδάτινων πόρων) και η γεωργική πολιτική (γεωργοπεριβαλλοντικά θέματα και καθεστώς πολλαπλής συμμόρφωσης). Η ΕΕ έχει υιοθετήσει μια συνολική στρατηγική για την προστασία του εδάφους, στο πλαίσιο της οποίας θα πρέπει να συνεκτιμώνται όλες οι διαφορετικές λειτουργίες που επιτελούνται στα διαφόρων τύπων εδάφη, η μεταβλητότητα και πολυπλοκότητα των τελευταίων και το εύρος των διαφόρων διεργασιών υποβάθμισης στις οποίες υπόκεινται, ενώ παράλληλα θα πρέπει να συνεκτιμώνται και πτυχές κοινωνικοοικονομικού χαρακτήρα. Ο απώτερος στόχος της στρατηγικής αυτής είναι η προστασία και αειφόρος χρήση του εδάφους με βάση τις ακόλουθες κατευθυντήριες αρχές: Πρόληψη της περαιτέρω υποβάθμισης του εδάφους και διατήρηση των λειτουργιών του Αποκατάσταση υποβαθμισμένων εδαφών σε τέτοιο βαθμό λειτουργικότητας ώστε να εξυπηρετούνται τρέχουσες και μελλοντικές χρήσεις, ενώ παράλληλα θα συνεκτιμώνται οι επιπτώσεις ως προς το κόστος αποκατάστασης του εδάφους. Οδηγία 86/278/ΕΟΚ σχετικά με την προστασία του περιβάλλοντος και ιδίως του εδάφους κατά τη χρησιμοποίηση της ιλύος καθαρισμού λυμάτων στη γεωργία Η Οδηγία στοχεύει στη ρύθμιση της χρησιμοποίησης της ιλύος καθαρισμού λυμάτων στη γεωργία ώστε να αποφεύγονται τυχόν επιβλαβείς επιπτώσεις στο έδαφος, τη βλάστηση, τα ζώα και τον άνθρωπο, ενθαρρύνοντας παράλληλα την ορθή χρήση της. Σε Εθνικό επίπεδο, η σχετική νομοθεσία έχει υιοθετήσει την 86/278/ΕΟΚ χωρίς τροποποιήσεις. Έχει γίνει μόνο προσθήκη ορίων για το χρώμιο: 500 mg/kg ξηράς ουσίας για το Cr(ΙΙΙ) και 10 mg/kg ξηρού για το Cr(VΙ). Τα ελληνικά νομοθετήματα που σχετίζονται με την ιλύ είναι: 47

59 ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ Νόμος 1650/1986 (ΦΕΚ 160/Α/ ): Για την προστασία του περιβάλλοντος, όπως τροποποιήθηκε από το Νόμο 3010/2002 και το Ν.4014/2011. ΚΥΑ 80568/4225/1991 (ΦΕΚ 6641/Β/ ): Για τη χρήση της ιλύος αποβλήτων στη γεωργία ΚΥΑ 82805/2224/1993 (ΦΕΚ 699/Β/1993): Σχετικά με την πρόληψη της ατμοσφαιρικής ρύπανσης που προκαλείται από την καύση αστικών απορριμμάτων ΚΥΑ /1997 (ΦΕΚ 1016/Β/ ): Κατάρτιση πλαισίου προδιαγραφών και γενικών προγραμμάτων διαχείρισης στερεών αποβλήτων ΚΥΑ 29407/3508/2002 (ΦΕΚ 1572/Β/ ): Μέτρα και όροι για την υγειονομική ταφή των αποβλήτων ΚΥΑ 50910/2727/2003 (ΦΕΚ 1909/Β/ ): Μέτρα και όροι για την διαχείριση Στερεών Αποβλήτων. Εθνικός και Περιφερειακός Σχεδιασμός Διαχείρισης. Τα μέτρα που περιλαμβάνονται στο υπό εξέταση Σχέδιο έχουν άμεση συνάφεια με την προστασία των εδαφοϋδατικών πόρων και ως εκ τούτου είναι πλήρως συμβατά με τις προβλέψεις των παραπάνω Προγραμμάτων Περιβάλλον και Υγεία Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή στρατηγική για το περιβάλλον και την υγεία COM(2003)338, παρά το γεγονός ότι οι περιβαλλοντικές εκτιμήσεις και οι πολιτικές δράσεις έχουν επικεντρωθεί στους επιμέρους ρύπους εντός των επιμέρους στοιχείων του περιβάλλοντος (αέρας, νερό, έδαφος) λύνοντας πολλά προβλήματα υγείας που σχετίζονται με το περιβάλλον, έχουν υποτιμηθεί ορισμένες επιπτώσεις στην υγεία, διότι στην πραγματικότητα η κατάσταση είναι πολύ πιο πολύπλοκη: οι ρύποι μεταφέρονται μεταξύ των διαφόρων στοιχείων του περιβάλλοντος (από τον αέρα στο έδαφος, στα ύδατα κλπ) και ο πληθυσμός εκτίθεται σε συνδυασμό ρύπων που αλληλεπιδρούν εντός του περιβάλλοντος και εντός του ανθρωπίνου σώματος. Οι απώτεροι στόχοι της προτεινόμενης στρατηγικής είναι οι εξής: Να μειωθεί στην ΕΕ η επιβάρυνση της υγείας από ασθένειες που προκαλούνται από περιβαλλοντικούς παράγοντες Να προσδιοριστούν και να προληφθούν οι νέες απειλές στην υγεία που προκαλούνται από περιβαλλοντικούς παράγοντες Να ενισχυθεί η ικανότητα της ΕΕ για χάραξη πολιτικής στον εν λόγω τομέα. Η στρατηγική προσβλέπει στο να διευρυνθεί το πεδίο της γνώσης αναφορικά με τον τρόπο που αλληλεπιδρούν το περιβάλλον και η υγεία, ώστε να προσδιορισθεί και ο τρόπος με τον οποίο οι περιβαλλοντικοί παράγοντες μπορούν να προκαλέσουν επιβάρυνση στην υγεία του πληθυσμού εντός της ΕΕ. Τα μέτρα που περιλαμβάνονται στο Σχέδιο Διαχείρισης και ακολουθούν την κατεύθυνση περί ελέγχων, τόσο στην απόληψη επιφανειακών και υπόγειων υδάτων, όσο και στις πηγές ρύπανσης, συνιστούν έμμεσα τρόπους διαφύλαξης της υγείας του πληθυσμού και συνεπώς είναι σύμφωνα με τα αναφερόμενα στην ως άνω Ευρωπαϊκή στρατηγική. 48

60 ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ 3.3 Στόχοι προστασίας περιβάλλοντος που λήφθηκαν υπόψη Γενικά Η σύνταξη του προτεινόμενου Σχεδίου στηρίχτηκε στην αναγκαιότητα επίτευξης των περιβαλλοντικών στόχων που τίθενται στο Άρθρο 4 της Οδηγίας [0]. Η Οδηγία θέτει τους ακόλουθους κύριους περιβαλλοντικούς στόχους για τα επιφανειακά ΥΣ: να αποτραπεί επιδείνωση στην κατάστασή τους, να αποκατασταθεί σε καλή, η κατάσταση επιφανειακών νερών (ή σε καλό οικολογικό δυναμικό για ιδιαίτερα τροποποιημένα και τεχνητά υδατικά συστήματα) μέχρι το 2015, και να εφαρμοστούν τα απαραίτητα μέτρα με στόχο τη σταδιακή μείωση της ρύπανσης από τις Ουσίες Προτεραιότητας και την παύση ή τη σταδιακή κατάργηση των εκπομπών, απορρίψεων και διαρροών από τις Επικίνδυνες Ουσίες Προτεραιότητας. Για τα επιφανειακά υδάτινα σώματα η καλή κατάσταση ερμηνεύεται από την ίδια την Οδηγία στο άρθρο 2 (ορισμοί) ως συνδυασμός καλής οικολογικής και καλής χημικής κατάστασης. Για τα υπόγεια υδάτινα σώματα η καλή κατάσταση ερμηνεύεται επίσης στο άρθρο 2 (ορισμοί) και είναι συνδυασμός καλής ποσοτικής και καλής χημικής κατάστασης. Οι καταστάσεις αυτές θα πρέπει να επιτευχθούν για όλα τα σώματα μέχρι το Η Οδηγία θέτει τους ακόλουθους κύριους περιβαλλοντικούς στόχους για τα ΥΥΣ: να εφαρμοστούν τα απαραίτητα μέτρα για να αποτρέψουν ή να περιορίσουν τη διοχέτευση ρύπων στα υπόγεια νερά και για να αποτρέψουν την υποβάθμιση της κατάστασης όλων των υπόγειων νερών, να προστατευτούν, να αναβαθμιστούν και να αποκατασταθούν όλα τα ΥΥΣ, να διασφαλιστεί η ισορροπία μεταξύ της άντλησης και της ανατροφοδότησης των υπόγειων νερών, με στόχο την επίτευξη καλής κατάστασης τον Δεκέμβριο του 2015 το αργότερο, και να εφαρμοστούν τα απαραίτητα μέτρα για να αναστραφεί οποιαδήποτε σημαντική και έμμονη ανοδική τάση στη συγκέντρωση οποιουδήποτε ρύπου, που οφείλεται στην ανθρώπινη δραστηριότητα, προκειμένου να μειωθεί η ρύπανση των υπόγειων νερών σταδιακά. Η Οδηγία θέτει τους ακόλουθους κύριους περιβαλλοντικούς στόχους για τις προστατευόμενες περιοχές: να επιτευχθεί συμμόρφωση, μέχρι το Δεκέμβριο του 2015 το αργότερο, με συγκεκριμένα πρότυπα και στόχους που διευκρινίζονται στην Κοινοτική νομοθεσία στο πλαίσιο της οποίας οι μεμονωμένες προστατευόμενες περιοχές έχουν καθιερωθεί, να επιτευχθεί συμμόρφωση με το στόχο της καλής κατάστασης μέχρι το Δεκέμβριο του Στην περίπτωση που για ένα συγκεκριμένο υδάτινο σώμα τίθενται περισσότεροι του ενός στόχοι, πρέπει να επιτευχθεί ο πιο αυστηρός. Ειδικά για τα επιφανειακά υδάτινα σώματα, υπό ορισμένες συνθήκες, η Οδηγία επιτρέπει στα Κ.Μ να αναγνωρίσουν και να προσδιορίσουν τεχνητά υδάτινα σώματα (ΤΥΣ) και ιδιαιτέρως τροποποιημένα υδάτινα σώματα (ΙΤΥΣ), σύμφωνα με το άρθρο 4(3). Για τα ΤΥΣ και ΙΤΥΣ ο περιβαλλοντικός στόχος ορίζεται με βάση την έννοια του δυναμικού και όχι της κατάστασης, σύμφωνα με το άρθρο 4.1, παρ. α(ii). Έτσι, απαιτείται η επίτευξη καλού οικολογικού δυναμικού και καλής χημικής κατάστασης έως το Ο καθορισμός των περιβαλλοντικών στόχων μπορεί να θεωρηθεί ως μία από τις βασικές συνιστώσες (πυρήνας) της εφαρμογής της Οδηγίας και επίσης των διαδικασιών εφαρμογής της. Όπως εξηγείται πριν, ο καθορισμός των στόχων στο πλαίσιο της Οδηγίας σημαίνει αποφάσεις σχετικά με τη χρησιμοποίηση των διαφορετικών επιλογών του Άρθρου 4. Ο καθορισμός των περιβαλλοντικών στόχων προσδιορίζει όχι μόνο 49

61 ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ την ακριβή κατάσταση ενός ορισμένου υδάτινου σώματος αλλά και το χρονικό ορίζονταεπίτευξης της καλής κατάστασης. Κατά συνέπεια, η έκφραση του καθορισμού στόχων χρησιμοποιείται προκειμένου να γίνει μια διάκριση μεταξύ των στόχων που ορίζονται στην ίδια την Οδηγία και αυτών που τίθενται για το εξεταζόμενο ΥΔ Εξαιρέσεις βάσει των προβλέψεων της Οδηγίας Αναπόσπαστο μέρος των περιβαλλοντικών στόχων, που ορίζονται στο Άρθρο 4, είναι οι λεγόμενες εξαιρέσεις. Οι παράγραφοι 4.3, 4.4, 4.5, 4.6 και 4.7 του άρθρου αυτού, περιγράφουν τους όρους και τη διαδικασία μέσω της οποίας μπορούν να εφαρμοστούν. Η Οδηγία διευκρινίζει ότι οι προθεσμίες για την επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων μπορούν να παρατείνονται (σταδιακή επίτευξη των στόχων) υπό την προϋπόθεση ότι δεν υποβαθμίζεται περαιτέρω η κατάσταση του πληττόμενου σώματος, εφόσον πληρούνται όλες οι ακόλουθες προϋποθέσεις: α) τα ΚΜ διαπιστώνουν ότι δεν είναι ευλόγως δυνατόν να επιτευχθούν όλες οι απαιτούμενες βελτιώσεις της κατάστασης του Υ.Σ. εντός των προθεσμιών που καθορίζονται στην παράγραφο αυτή, για έναν τουλάχιστον από τους ακόλουθους λόγους: i) η κλίμακα των απαιτούμενων βελτιώσεων δεν είναι, για τεχνικούς λόγους, δυνατόν να επιτευχθεί παρά μόνο σε χρονικά στάδια που υπερβαίνουν το χρονοδιάγραμμα ii) iii) η ολοκλήρωση των βελτιώσεων εντός του χρονοδιαγράμματος θα ήταν δυσανάλογα δαπανηρή οι φυσικές συνθήκες δεν επιτρέπουν έγκαιρες βελτιώσεις στην κατάσταση του ΥΣ. β) η παράταση της προθεσμίας και η αντίστοιχη αιτιολογία εκτίθενται ειδικά και επεξηγούνται στο ΣΔ. γ) οι παρατάσεις περιορίζονται σε 2 το πολύ περαιτέρω ενημερώσεις ΣΔΛΑΠ, εκτός από τις περιπτώσεις που οι φυσικές συνθήκες είναι τέτοιες ώστε οι στόχοι να μην είναι δυνατόν να επιτευχθούν εντός της περιόδου αυτής δ) το ΣΔΛΑΠ περιλαμβάνει περίληψη των μέτρων τα οποία απαιτούνται σύμφωνα με το άρθρο 11 και τα οποία θεωρούνται αναγκαία για να φθάσουν προοδευτικά τα υδατικά συστήματα στην απαιτούμενη κατάσταση μέσα στην παραταθείσα προθεσμία, τους λόγους για οποιαδήποτε αξιοσημείωτη καθυστέρηση εφαρμογής των εν λόγω μέτρων και το αναμενόμενο χρονοδιάγραμμα για την εφαρμογή τους. Με βάση τα ανωτέρω, οι εξαιρέσεις εκτείνονται από μικρής κλίμακας προσωρινές εξαιρέσεις έως και μακροπρόθεσμες παρεκκλίσεις από το στόχο "καλή κατάσταση ως το 2015", και περιλαμβάνουν τις ακόλουθες πτυχές: την παράταση της προθεσμίας, με άλλα λόγια, η καλή κατάσταση πρέπει να επιτευχθεί ως το 2021 ή 2027 το αργότερο (παράγραφος 4.4) ή μόλις το επιτρέψουν οι φυσικές συνθήκες μετά το 2027 την επίτευξη λιγότερο αυστηρών περιβαλλοντικών στόχων υπό ορισμένες προϋποθέσεις (παράγραφος 4.3 και 4.5) την προσωρινή επιδείνωση της κατάστασης που απορρέει από φυσικά αίτια ή από ανωτέρα βία (παράγραφος 4.6) νέες τροποποιήσεις των φυσικών χαρακτηριστικών επιφανειακών υδάτων ή μεταβολές της στάθμης υπόγειων υδάτων, ή αδυναμία πρόληψης της υποβάθμισης των επιφανειακών υδάτων (συμπεριλαμβανομένης της μεταβολής από την υψηλή στην καλή κατάσταση), ως αποτέλεσμα νέων ανθρώπινων δραστηριοτήτων βιώσιμης ανάπτυξης (παράγραφος 4.7). 50

62 3 ο Σχέδιο Διαχείρισης 2 ο Σχέδιο Διαχείρισης 1 ο Σχέδιο Διαχείρισης ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ, ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ Κοινό στοιχείο σε όλες τις πιθανές περιπτώσεις εξαιρέσεων είναι: οι αυστηρές προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούνται και η αιτιολόγηση που πρέπει να περιλαμβάνεται στο Σχέδιο Διαχείρισης. Σημειώνεται ότι οι παράγραφοι 8 και 9 του Άρθρου 4, εισάγουν δύο αρχές που ισχύουν για όλες τις εξαιρέσεις, οι εξαιρέσεις για ένα ΥΣ δεν πρέπει να υπονομεύουν την επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων σε άλλα ΥΣ. πρέπει να επιτυγχάνεται τουλάχιστον το ίδιο επίπεδο προστασίας που προβλέπεται από το ισχύον κοινοτικό δίκαιο (συμπεριλαμβανομένων των στοιχείων δικαίου που πρέπει να καταργηθούν). Τα ανωτέρω βήματα παρουσιάζονται συνοπτικά στο ακόλουθο σχήμα. Τα πορτοκαλί κουτιά του σχήματος αναφέρονται στην παράγραφο 4.5 της Οδηγίας και τα πράσινα, εκτός από το πρώτο, στην παράγραφο 4.4. Για τα ΙΤΥΣ και ΤΥΣ οι αναφορές σε «καλή κατάσταση» θα πρέπει να νοούνται ως «καλό οικολογικό δυναμικό» και καλή χημική κατάσταση. Σημειώνεται ότι αν τίθεται ο στόχος της «καλής κατάστασης» (πράσινα κουτιά), η επίτευξη της «καλής κατάστασης» πρέπει να επιβεβαιωθεί από στοιχεία παρακολούθησης. Μπορεί η καλή κατάσταση να επιτευχθεί ως το 2015; ΟΧΙ Εκτός των περιπτώσεων που εξαρτώνται από τη χρονική κλίμακα των φυσικών διεργασιών, μπορούν οι απαιτούμενες βελτιώσεις να επιτρέψουν την επίτευξη της καλής κατάστασης ως το 2015; ΝΑΙ ΝΑΙ Στόχος η καλή κατάσταση ως το 2015 Στόχος η καλή κατάσταση ως το 2015 ή μόλις το επιτρέψουν οι φυσικές συνθήκες μετά το 2015 ΟΧΙ Μπορεί η καλή κατάσταση να επιτευχθεί πριν το 2021 ή μπορούν να γίνουν όλες οι απαιτούμενες βελτιώσεις ως το 2021 εκτός αυτών που εξαρτώνται από φυσικές διεργασίες ; ΝΑΙ Στόχος η καλή κατάσταση ως το 2021ή μόλις το επιτρέψουν οι φυσικές συνθήκες μετά το 2021 ΟΧΙ Μπορεί η καλή κατάσταση να επιτευχθεί πριν το 2027 ή μπορούν να γίνουν όλες οι απαιτούμενες βελτιώσεις ως το 2027 εκτός αυτών που εξαρτώνται από φυσικές διεργασίες ; ΝΑΙ Στόχος η καλή κατάσταση ως το 2027 ή μόλις το επιτρέψουν οι φυσικές συνθήκες μετά το 2027 ΟΧΙ Τίθενται λιγότερο αυστηροί περιβαλλοντικοί στόχοι ΝΑΙ Λιγότερο αυστηροί περιβαλλοντικοί στόχοι ως το 2015 ΟΧΙ Επανεξέταση των λιγότερο αυστηρών στόχων το 2015 Μπορούμε να πλησιάσουμε ή να επιτύχουμε την καλή κατάσταση πριν το 2021; ΝΑΙ Καλή κατάσταση ή νέοι λιγότερο αυστηροί στόχοι ως το 2021 ΟΧΙ Διατηρούνται οι προηγούμενοι λιγότερο αυστηροί στόχοι για το 2021 Αν έχουν τεθεί λιγότερο αυστηροί περιβαλλοντικοί στόχοι στο προηγούμενο Σχέδιο Διαχείρισης, επανεξέταση ξανά ως το 2021 Μπορούμε να πλησιάσουμε ή να επιτύχουμε την καλή κατάσταση πριν το 2027; ΟΧΙ ΝΑΙ Καλή κατάσταση ή νέοι λιγότερο αυστηροί στόχοι ως το 2027 Διατηρούνται οι προηγούμενοι λιγότερο αυστηροί στόχοι για το 2027 Σχήμα Σταδιακή διαδικασία για την αντιμετώπιση πιθανών εξαιρέσεων από την καλή κατάσταση [2] 51

63 ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ Αναλυτικότερα τα βήματα για την αντιμετώπιση των πιθανών εξαιρέσεων παρουσιάζονται στο ακόλουθο σχήμα Σχήμα Σχηματική απεικόνιση Άρθρου 4 [3] Aναλυτικότερα στοιχεία για την εφαρμογή εξαιέσεων από τις πρόνοιες της Οδηγίας στο ΥΔ13 παρουιάζονται σο κεφ

64 ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ Εξειδίκευση περιβαλλοντικών στόχων Οι γενικοί περιβαλλοντικοί στόχοι που αναφέρθηκαν στην προηγούμενη παράγραφο και περιγράφουν και αποδίδουν το νόημα της εφαρμογής της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ, εξειδικεύονται ανά επιφανειακό και υπόγειο υδάτινο σώμα στους Πίνακες που ακολουθούν. Στους Πίνακες αναφέρεται η υφιστάμενη κατάσταση κάθε ΥΣ βάσει της αξιολόγησης που έχει διεξαχθεί στο πλαίσιο του παρόντος έργου. Υπενθυμίζεται ότι η υφιστάμενη κατάσταση είναι η συνολική αξιολόγηση της κατάστασης ενός εκάστου ΥΣ βάσει της δυσμενέστερης αξιολόγησης εκ της οικολογικής και της χημικής κατάστασής του. Ακολούθως αναφέρεται ο περιβαλλοντικός στόχος που τίθεται για το κάθε ΥΣ βάσει της υφιστάμενης αυτής κατάστασης. Οι γενικές αρχές που ακολουθούνται κατά τον καθορισμό των επιμέρους Περιβαλλοντικών Στόχων είναι οι ακόλουθες: Για τα ΥΣ των οποίων η υφιστάμενη κατάσταση αξιολογήθηκε ως καλή ή υψηλή (δηλ. ότι επιτυγχάνουν στην παρούσα φάση τους στόχους της Οδηγίας), ο σχετικός περιβαλλοντικός στόχος είναι πάντα η μη υποβάθμιση δηλαδή η διατήρηση της υφιστάμενης κατάστασής τους και στο μέλλον. Για τα ΥΣ, των οποίων η υφιστάμενη κατάσταση αξιολογήθηκε ως γενικά κατώτερη της καλής, (δηλ. ότι δεν επιτυγχάνουν στην παρούσα φάση τους στόχους της Οδηγίας), τίθεται σχετικός περιβαλλοντικός στόχος αναβάθμισης της κατάστασης, ο οποίος αναμένεται ότι θα επιτευχθεί μετά την εφαρμογή του Προγράμματος Μέτρων. Για τα ΥΣ για τα οποία εκτιμήθηκε ότι δεν θα επιτύχουν την καλή οικολογική κατάσταση στο πέρας του τρέχοντος διαχειριστικού κύκλου (2015), οι Πίνακες παραπέμπουν στην εφαρμοζόμενη σχετικά παράγραφο του Άρθρου 4 που αναφέρονται στις «εξαιρέσεις» (παράγραφοι άρθρου 4, από 4.4 έως 4.7). Στην περίπτωση αυτή, περισσότερες πληροφορίες δίδονται σε ακόλουθη παράγραφο που αφορά στις «εξαιρέσεις». Τέλος, για όσα ΥΣ η οικολογική και χημική τους κατάσταση παραμένει άγνωστη κατά την παρούσα φάση λόγω έλλειψης διαθέσιμων δεδομένων που να επιτρέπουν την αξιολόγησή τους, δεν τίθεται περιβαλλοντικός στόχος. Στις περιπτώσεις αυτές, το Πρόγραμμα Μέτρων προβλέπει την συγκέντρωση δεδομένων μέσω του δικτύου παρακολούθησης προκειμένου να μπορέσει να αξιολογηθεί η κατάστασή τους στο μέλλον Προτεινόμενες εξαιρέσεις στο ΥΔ13 Τα ζητούμενα των εξαιρέσεων με βάση την Οδηγία μπορούν να αφορούν στα εξής: Παράταση προθεσμίας (Άρθρο 4.4 της Οδηγίας) Λιγότερο αυστηροί στόχοι (Άρθρο 4.5 της Οδηγίας) Προσωρινή υποβάθμιση (Άρθρο 4.6 της Οδηγίας) Νέες τροποποιήσεις (Άρθρο 4.7 της Οδηγίας) Στην περίπτωση του ΥΔ13 οι προτεινόμενες εξαιρέσεις αφορούν σε παράταση της προθεσμίας για την πλειονότητα των περιπτώσεων, ενώ για δεκατρείς (13) περιπτώσεις έργων προτείνεται η περαιτέρω εξέτασή τους για πιθανή ένταξή τους στις διατάξεις του Άρθρου 4, παράγρ. 7, της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ. Αναλυτικά οι προτεινόμενες από το ΣΔΛΑΠ εξαιρέσεις και οι σχετικές αιτιολογήσεις αναφέρονται αναλυτικά στην 4.5 της παρούσας. 53

65 4. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ 4.1 Γεωγραφικά στοιχεία Όπως έχει αναφερθεί και σε προηγούμενα κεφάλαια, με το Ν. 1739/87 έχει θεσμοθετηθεί η διαίρεση της χώρας σε 14 Υδατικά Διαμερίσματα (ΥΔ) που αντιστοιχούν σε Περιοχές Λεκάνης Απορροής Ποταμών (ΠΛΑΠ) και είναι σύμφωνες με τα κριτήρια της Οδηγίας και του σχετικού Καθοδηγητικού Εγγράφου. Επισημαίνεται ότι στην Οδηγία, υπάρχει σαφής διαχωρισμός μεταξύ της έννοιας της ΠΛΑΠ και των επί μέρους λεκανών απορροής που ενδεχομένως υπάρχουν σε κάθε ΠΛΑΠ. Με βάση τον διαχωρισμό της ελληνικής επικράτειας σε 14 Υδατικά Διαμερίσματα και 45 λεκάνες απορροής, η οποία δημοσιεύθηκε στην υπ. αριθ. 706/ (ΦΕΚ Β /1383/ ) της Εθνικής Επιτροπής Υδάτων, το ΥΔ Κρήτης (GR13) περιλαμβάνει τρεις (3) Λεκάνες Απορροής: Ρεμάτων Βορείου Τμήματος Χανίων - Ρεθύμνου - Ηρακλείου (GR39), συνολικής έκτασης 3.676,06 km 2, Ρεμάτων Νοτίου Τμήματος Χανίων - Ρεθύμνου - Ηρακλείου (GR40), συνολικής έκτασης 2.798,2 km 2, Ρεμάτων Ανατολικής Κρήτης (GR41), συνολικής έκτασης 1.870,28 km 2. Σχήμα 4.1.1: Το ΥΔ13 και οι λεκάνες απορροής που περιλαμβάνει 54

66 4.2 Γενικό περίγραμμα Αντικείμενο του Σχεδίου Σχέδιο Διαχείρισης Λεκάνης Απορροής Ποταμού Όπως έχει αναφερθεί και στην παρ. 2.2, η Οδηγία θεσπίζει ένα πλαίσιο για την προστασία όλων των υδάτων, το οποίο προστατεύει την κατάσταση των υδάτινων πόρων και προωθεί τη βιώσιμη χρήση ύδατος. Για την επίτευξη των στόχων της Οδηγίας τα Κ.Μ θα πρέπει, αφού έχουν καθορίσει τις Περιοχές Λεκάνης Απορροής Ποταμού (ΠΛΑΠ) και έχουν παρακολουθήσει και αναλύσει τα χαρακτηριστικά τους, να προσδιορίσουν ένα ΠΜ για να επιτευχθούν οι περιβαλλοντικοί στόχοι της Οδηγίας με οικονομικά αποδοτικό τρόπο (Άρθρο 11, Παράρτημα III). Θα πρέπει ακόμα να παραγάγουν και να δημοσιεύσουν Σχέδια Διαχείρισης Λεκάνης Απορροής Ποταμού (ΣΔΛΑΠ) για κάθε ΠΛΑΠ. Όπως αναφέρθηκε η ελληνική επικράτεια έχει διαιρεθεί σε 14 Υδατικά Διαμερίσματα και 45 λεκάνες απορροής. Αντικείμενο της παρούσας Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) αποτελεί το Σχέδιο του Σχεδίου Διαχείρισης Λεκάνης Απορροής Ποταμού (ΣΔΛΑΠ), του ΥΔ Κρήτης (GR13), το οποίο περιλαμβάνει τις λεκάνες απορροής Ρεμάτων Βορείου Τμήματος Χανίων - Ρεθύμνου - Ηρακλείου (GR39), Ρεμάτων Νοτίου Τμήματος Χανίων - Ρεθύμνου - Ηρακλείου (GR40) και Ρεμάτων Ανατολικής Κρήτης (GR41). Βασικό συστατικό στοιχείο του Σχεδίου αποτελεί το Πρόγραμμα Μέτρων, οι βασικές κατευθύνσεις του οποίου δίνονται ακολούθως Πρόγραμμα Μέτρων Για την εφαρμογή της Οδηγίας θα πρέπει σε κάθε ΠΛΑΠ να καταρτιστεί ένα Διαχειριστικό Σχέδιο. Το ΣΔΛΑΠ έχει διάφορες λειτουργίες, αλλά πρώτιστα καταγράφει την παρούσα κατάσταση των υδάτινων σωμάτων μέσα στην ΠΛΑΠ και καθορίζει, γενικά, ποια μέτρα πρέπει να ληφθούν για να επιτευχθούν οι περιβαλλοντικοί στόχοι του άρθρου 4 της Οδηγίας. Επομένως, βασικό συστατικό στοιχείο του ΣΔΛΑΠ είναι η κατάρτιση και εφαρμογή των προγραμμάτων των μέτρων που περιγράφονται στο Άρθρο 11 της Οδηγίας. Το Πρόγραμμα Μέτρων περιλαμβάνει τον καθορισμό των κανονιστικών διατάξεων ή των βασικών μέτρων που θα πρέπει να εφαρμοστούν προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι που καθορίζονται για το 2015 σύμφωνα με τις κοινοτικές ή/και εθνικές νομοθεσίες (π.χ. επέκταση των ευαίσθητων ή τρωτών περιοχών, σύστημα αδειοδοτήσεων και εγκρίσεων, καθορισμός περιοχών προστασίας των υδατικών πόρων, έλεγχος απορρίψεων κλπ). Αυτά τα μέτρα περιλαμβάνουν επίσης μέτρα τιμολόγησης, που λαμβάνονται για να παρέχουν στους χρήστες κίνητρα για να διαχειριστούν τα νερά αποτελεσματικότερα. Εάν τα παραπάνω βασικά μέτρα δεν αρκούν να επιτύχουν τους καθορισμένους στόχους, προτείνεται η λήψη συμπληρωματικών μέτρων. Η Οδηγία παρέχει έναν μη αποκλειστικό κατάλογο τέτοιων μέτρων, τα οποία στοχεύουν είτε στην ενίσχυση των προηγούμενων διατάξεων είτε στην οργάνωση νέων διατάξεων, όπως κώδικες ορθής πρακτικής, εθελοντικές συμφωνίες, οικονομικά και φορολογικά όργανα κλπ. Τα βασικά μέτρα περιλαμβάνουν την αποκαλούμενη συνδυασμένη προσέγγιση (Άρθρο 10). Αυτό σημαίνει ότι η πολιτική ύδατος πρέπει να βασιστεί στον έλεγχο της ρύπανσης στην πηγή μέσω του καθορισμού οριακών τιμών εκπομπών και περιβαλλοντικών ποιοτικών προτύπων. Η απαγόρευση των άμεσων απορρίψεων ρύπων στα υπόγεια νερά είναι ένα βασικό μέτρο υποκείμενο σε μερικές εξαιρέσεις- χρήση για γεωθερμικούς λόγους, έγχυση για μεταλλευτικές δραστηριότητες, κατασκευές, έργα πολιτικού μηχανικού κ.λ.π. - που παρατίθενται στο Άρθρο 11 (ι). Η χρήση οικονομικών μέσων είναι μέρος των βασικών μέτρων. Όπως αναφέρεται στην Οδηγία, η αρχή της ανάκτησης του κόστους των υπηρεσιών ύδατος, συμπεριλαμβανομένων του περιβαλλοντικού και του κόστους φυσικού πόρου, όπως και κάθε βλάβη ή αρνητική επίπτωση στο υδάτινο περιβάλλον, πρέπει να ληφθούν υπόψη σύμφωνα με την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει». 55

67 Τα βασικά μέτρα πρέπει να εξασφαλίσουν την υψηλή ποιότητα νερού που προορίζεται για ανθρώπινη κατανάλωση συμπεριλαμβανομένου του προσδιορισμού των υδάτων που χρησιμοποιούνται για την υδροληψία πόσιμου νερού. Η ποιότητα πόσιμου νερού πρέπει να προστατευθεί προκειμένου να μειωθεί το επίπεδο επεξεργασίας καθαρισμού. Τα βασικά μέτρα πρέπει ακόμα να περιλαμβάνουν ελέγχους των σχετικών αντλήσεων γλυκού επιφανειακού νερού ή υπόγειων νερών και των ταμιευτήρων/ δεξαμενών φρέσκου επιφανειακού νερού και του τεχνητού εμπλουτισμού των υπόγειων νερών. Για την ποσότητα ύδατος, πρέπει να καθοριστούν γενικές αρχές για τον έλεγχο της υδροληψίας και της αποθήκευσης προκειμένου να εξασφαλιστεί η περιβαλλοντική βιωσιμότητα των επηρεασθέντων υδάτινων σωμάτων. Όλες οι προαναφερθείσες πρόνοιες υλοποιούνται με μία σειρά βασικών και συμπληρωματικών μέτρων, τα οποία περιγράφονται εκτενέστερα στη συνέχεια. 56

68 4.3. Γενική περιγραφή των ΥΣ του ΥΔ Κρήτης Επιφανειακά ΥΣ Ποτάμια ΥΣ Τυπολογία Ο χωρισμός των επιφανειακών νερών (ποτάμια, λίμνες, μεταβατικά και παράκτια ύδατα) σε υδατικά συστήματα και στη συνέχεια σε τύπους, βάσει συγκεκριμένων αβιοτικών χαρακτηριστικών τους, ονομάζεται τυπολογία. Η διαδικασία αυτή ορίστηκε στο Παράρτημα ΙΙ της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ, σύμφωνα με το οποίο τα Κ.Μ απαιτείται να διαφοροποιούν και να κατατάσσουν τα επιφανειακά νερά σε διάφορους τύπους. Σε κάθε ένα τύπο θα πρέπει να βρεθούν και να καταγραφούν αδιατάρακτα, από ανθρώπινη επέμβαση, επιφανειακά νερά στα οποία θα επικρατούν πρότυπες συνθήκες αναφοράς. Ο κύριος σκοπός της τυπολογίας είναι συνεπώς ο καθορισμός τυποχαρακτηριστικών συνθηκών αναφοράς για να χρησιμοποιηθούν αυτές στη συνέχεια ως συγκριτικό αναφορικό στοιχείο για την τελική οικολογική ταξινόμηση των επιφανειακών νερών. Τα αβιοτικά χαρακτηριστικά, βάσει των οποίων υποδιαιρούνται σε τύπους τα επιφανειακά νερά, καθορίζονται στα Συστήματα Α και Β τα οποία περιγράφονται στο Παράρτημα ΙΙ της Οδηγίας. Προκειμένου να εφαρμοστεί σωστά η Οδηγία στις χώρες της Ευρώπης έπρεπε να υπάρχει συγκρισιμότητα των αποτελεσμάτων της οικολογικής κατάστασης ανάμεσα σε όλα τα Κ.Μ. Έτσι, σύμφωνα με το Παράρτημα V της Οδηγίας, απαιτήθηκε μια διαβαθμονόμηση (Ιntercalibration Εxercise), μεταξύ των εθνικών μετρικών συστημάτων που η κάθε χώρα εφαρμόζει προκειμένου να αξιολογήσει την οικολογική κατάσταση των επιφανειακών της νερών. Για να επιτευχθεί αυτό καταρτίστηκαν από ειδικούς οι 14 «Γεωγραφικές Ομάδες Διαβαθμονόμησης» οι οποίοι ομαδοποίησαν τις γεωγραφικές περιοχές της Ευρώπης (π.χ. Μεσόγειο, Κεντρική Ευρώπη & Βαλτική, Αλπική, κ.ά.) (van de Bund et al. 2004, van de Bund 2009) ανάλογα με τους παρόμοιους τύπους ποταμών, λιμνών, μεταβατικών και παράκτιων νερών που μοιράζονται. Για να διευκολυνθεί η διαβαθμονόμηση, σε κάθε γεωγραφική περιοχή της Ευρώπης καθορίστηκαν π.χ. για τα ποτάμια, ορισμένοι τύποι υδατικών συστημάτων (R-Μ, R-C, R-N, R-A & R-E) που βασίζονται στο Σύστημα Β ενώ προστέθηκαν και νέοι παράγοντες σύμφωνα με τα φυσικά γνωρίσματα και τις ιδιαιτερότητες των επιφανειακών νερών της κάθε γεωγραφικής περιοχής. Πάνω σε αυτούς τους τύπους καθορίστηκαν οι τυποχαρακτηριστικές συνθήκες αναφοράς, το οποίο αποτέλεσε το σημαντικότερο βήμα της διαβαθμονόμησης. Η Μεσογειακή Γεωγραφική Ομάδα Διαβαθμονόμησης (Mediterranean Intercalibration Group, MEDGIG) στην οποία ανήκει η Ελλάδα, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Απόφαση 2008/915/ΕΚ, καθόρισε αρχικά 5 τύπους για τα ποτάμια (Πίνακας ) ενώ πρόσθεσε και το «καθεστώς ροής ποταμού» σαν μία ιδιαίτερης σημασίας παράμετρο για τη Μεσόγειο. Σύμφωνα με τη Μεσογειακή Γεωγραφική Ομάδα Διαβαθμονόμησης, το καθεστώς μόνιμης ροής χαρακτηρίζει ποταμούς που ρέουν καθ όλη τη διάρκεια του χρόνου. Η ροή τους μπορεί να υπόκειται σε μεγάλες εποχικές διακυμάνσεις εντός του υδρολογικού έτους, ωστόσο δεν μηδενίζεται ποτέ εκτός ίσως από περιπτώσεις ακραίας ξηρασίας. Το καθεστώς περιοδικής ροής χαρακτηρίζει χείμαρρους που ρέουν κατά την υγρή περίοδο του υδρολογικού έτους, αλλά στερεύουν κατά την ξηρή περίοδο (θερινή περίοδο) του έτους, ο δε κύκλος αυτός αποτελεί είτε φυσικό ιδιοχαρακτηριστικό τους, είτε προκύπτει ως αποτέλεσμα ανθρωπογενών επιδράσεων. Χαρακτηριστικό αυτών των χειμάρρων είναι ότι παρουσιάζουν τέλματα κατά μήκος της κοίτης τους την ξηρή περίοδο. Το καθεστώς εφήμερης ροής χαρακτηρίζει χείμαρρους που εμφανίζουν ροή για μικρό χρονικό διάστημα (μικρότερο των 6 μηνών) και δεν παρουσιάζουν τέλματα κατά μήκος της κοίτης τους την ξηρή περίοδο. 57

69 Τύπος R-M1 Πίνακας : Χαρακτηριστικά Μεσογειακού τύπου ποταμών Χαρακτηρισμός Ποταμού Μικρός σε μεσαίο υψόμετρο (Απόφαση 2008/915/ΕΚ εκτός από R-M3 van de Bund et al. 2004). Λεκάνη απορροής Υψόμετρο- Γεωμορφο- λογία Γεωλογία υπόβαθρου km² m Μικτή Καθεστώς ροής ποταμού Έντονα εποχικό R-M2 Μεσαίος σε χαμηλό υψόμετρο km² <400 m Μικτή Έντονα εποχικό R-M3 Μεγάλος σε χαμηλό υψόμετρο km² <600 m Μικτή Έντονα εποχικό R-M4 Μικρός/μεσαίος σε μεσογειακού τύπου βουνό km² m Μη πυριτικό υπόβαθρο (μικτή) Έντονα εποχικό R-M5 Μικρός/εποχικός km² <300 m Μικτή Πρόσκαιρο Καθώς δεν βρέθηκαν σταθμοί αναφοράς για τους μεγάλους, χαμηλού υψομέτρου τύπους ποταμών (R-M3), η Μεσογειακή Γεωγραφική Ομάδα Διαβαθμονόμησης, πρότεινε 4 τύπους ποταμών. Το Ελληνικό Σύστημα Αξιολόγησης (Ε.Συ.Α., Artemiadou & Lazaridou, 2005) της οικολογικής κατάστασης των ποταμών, διαβαθμονομήθηκε για τους τύπους ποταμών R-M1, R-M2 (Ntislidou et al. 2013) και R-M4 (Artemiadou et al. 2008). Στη συνέχεια, λόγω των προβλημάτων των κρατών μελών της Μεσογείου να εντάξουν τα επιφανειακά νερά των ποταμών τους στους παραπάνω τύπους, οι περιγραφείς που κατηγοριοποιούν τους τύπους ποταμών, μειώθηκαν. Έτσι σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Απόφαση 2013/480/ΕΕ για τη θέσπιση των τιμών των συστημάτων αξιολόγησης των κρατών μελών ως αποτέλεσμα της διαβαθμονόμησης και με την κατάργηση της απόφασης 2008/915/ΕΚ, οι περιγραφείς που παρέμειναν είναι: η λεκάνη απορροής (με λιγότερες κλάσεις μεγέθους), η γεωλογία και το καθεστώς ροής (Πίνακας ). 58

70 Τύπος R-M1 R-M2 R-M4 Πίνακας : Χαρακτηριστικά Μεσογειακού τύπου ποταμών (σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Απόφαση 2013/480/ΕΕ) Χαρακτηρισμός Ποταμού Μικρά μεσογειακά ρέματα Μεσαία μεσογειακά ρέματα Ορεινά μεσογειακά ρέματα Λεκάνη Απορροής (km²) < Γεωλογία Μικτή (εκτός από πυριτικά) Μικτή (εκτός από πυριτικά) Μη πυριτικό υπόβαθρο Καθεστώς ροής Έντονα εποχικό Έντονα εποχικό Έντονα εποχικό R-M5 Εποχικά ρέματα - Περιοδικό Στο Υδατικό Διαμέρισμα της Κρήτης εμφανίζονται λίγα ποτάμια μόνιμης ροής που ρέουν καθ όλη τη διάρκεια του χρόνου. Η ροή τους μπορεί να υπόκειται σε μεγάλες εποχιακές διακυμάνσεις εντός του υδρολογικού έτους, ωστόσο δεν μηδενίζεται ποτέ εκτός ίσως από περιπτώσεις ακραίας ξηρασίας. Τα περισσότερα ποτάμια στην Κρήτη είναι χείμαρροι περιοδικής ροής. Σε αυτούς διακρίνονται τρεις κατηγορίες: αυτοί των οποίων η επιφανειακή ροή διαρκεί 8-9 μήνες την υγρή περίοδο του χρόνου και διατηρούν τέλματα στην κοίτη τους την ξηρή καλοκαιρινή περίοδο καθώς η στάθμη του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα δε χαμηλώνει αρκετά. Στη δεύτερη κατηγορία η επιφανειακή ροή των χειμάρρων διαρκεί 6-8 μήνες την υγρή περίοδο του χρόνου αλλά δεν διατηρούν τέλματα στην κοίτη τους το καλοκαίρι. Τέλος στην τρίτη κατηγορία ανήκουν οι χείμαρροι με πολύ μικρή περίοδο επιφανειακής ροής (3 μήνες περίπου) και φυσικά χωρίς τέλματα στην κοίτη τους το καλοκαίρι (Βορεάδου Α., 1993). Αυτές οι διαφοροποιήσεις στο καθεστώς ροής είναι ουσιαστικές, καθ όσον καθορίζουν τη δομή της βιοκοινωνίας αυτών των οικοσυστημάτων. Έτσι η βιοποικιλότητα του κάθε ποταμού διαμορφώνεται ανάλογα με το καθεστώς ροής του και παρουσιάζονται έντονες διαφοροποιήσεις στη βιοποικιλότητα μεταξύ των διαφορετικών καθεστώτων ροής (Βορεάδου Α., 1993). Για τα ποτάμια του Υδατικού Διαμερίσματος της Κρήτης, έγινε η επιλογή του Συστήματος Β με τους τύπους Μεσογειακών ποταμών που αναφέρονται στον Πίνακα Και τούτο διότι στους παραπάνω τύπους του Συστήματος Β περιλαμβάνεται το καθεστώς ροής ένας δηλ. παράγοντας με ιδιαίτερη σημασία για την Κρήτη. Στο πλαίσιο του παραπάνω παράγοντα προβλέπονται και οι περιπτώσεις ποταμών με περιοδική ροή, όπως οι χείμαρροι (τύπος R-M5) που πλειοψηφούν στην Κρήτη. Αυτό έδωσε τη δυνατότητα στον Ανάδοχο να εκτιμήσει την οικολογική κατάσταση όχι μόνο στα ποτάμια μόνιμης ροής αλλά και στους χειμάρρους των 2 πρώτων κατηγοριών καθώς εντάχθηκαν όλοι στην κατηγορία R-M5. Επιπλέον η απλούστευση των κλάσεων των Λεκανών Απορροής και η αφαίρεση του υψομέτρου, έδωσαν την ευελιξία στον Ανάδοχο να εντάξει σε τύπους την πλειοψηφία των ποταμών στο Υδατικό Διαμέρισμα της Κρήτης και να καθορίσει στη συνέχεια τις τυποχαρακτηριστικές συνθήκες αναφοράς γι αυτούς. Επιπλέον στους τύπους Μεσογειακών ποταμών του Συστήματος Β (Πίνακας ), προστέθηκαν δύο υποκατηγορίες: οι R-M1a και R-M5a, προκειμένου να καλυφθούν τα ποτάμια με λεκάνη απορροής μικρότερη των 10 km² καθώς αυτού του μεγέθους λεκάνες απαντώνται συχνά στο ΥΔ13 (Πίνακας ). Πίνακας : Υποκατηγορίες που προστέθηκαν στην Ευρωπαϊκή Απόφαση 2013/480/ΕΕ για το ΥΔ13 Χαρακτηρισμός Λεκάνη Καθεστώς Τύπος Γεωλογία Ποταμού Απορροής (km²) ροής Μικρά μεσογειακά Μικτή (εκτός από R-M1a <10 Έντονα εποχικό ρέματα πυριτικά) R-M5a Εποχικά ρέματα <10 - Περιοδικό 59

71 Ποτάμια υδατικά συστήματα του ΥΔ Κρήτης Στο ΥΔ13 τελικώς προσδιορίστηκαν 120 ποτάμια συστήματα. Η απεικόνιση των υδατικών συστημάτων στο ΥΔ13 φαίνεται στο χάρτη που ακολουθεί. Τα ονόματα καθώς και τα μήκη των υδατικών συστημάτων, οι τύποι τους και οι κωδικοί τους εμφανίζονται στον ακόλουθο Πίνακα. Πίνακας : Ονόματα, μήκη, τύποι και κωδικοί ποτάμιων συστημάτων στο ΥΔ13 Α/Α Ονομασία συστήματος Κωδικός συστήματος Μήκος (m) Φυσικό/ΙΤΥΣ Τύπος Λεκάνη Απορροής Ρεμάτων Βορείου Τμήματος Χανίων - Ρεθύμνου - Ηρακλείου (GR39) 1 APOSELEMHS GR1339R N 1028 Φυσικό RM5a 2 APOSELEMHS GR1339R N 683 Φυσικό RM5 3 APOSELEMHS GR1339R N 2136 Φυσικό RM5 4 APOSELEMHS GR1339R H 5090 ΙΤΥΣ RM5 5 APOSELEMHS GR1339R N 2286 Φυσικό RM1a 6 APOSELEMHS GR1339R H 8279 ΙΤΥΣ RM5 7 APOSELEMHS GR1339R N 1064 Φυσικό RM1a 8 APOSELEMHS GR1339R N 2622 Φυσικό RM5 9 APOSELEMHS GR1339R N 2104 Φυσικό RM5 10 APOSELEMHS GR1339R N 4627 Φυσικό RM5 11 KOILIARHS GR1339R N 1415 Φυσικό RM2 12 KOILIARHS GR1339R N 3902 Φυσικό RM5 13 KOILIARHS GR1339R N 1424 Φυσικό RM5 14 KOILIARHS GR1339R N 986 Φυσικό RM2 15 KOILIARHS GR1339R N 558 Φυσικό RM2 16 KERITHS GR1339R N 3912 Φυσικό RM2 17 KERITHS GR1339R N 1098 Φυσικό RM1 18 KERITHS GR1339R N 1777 Φυσικό RM1 19 KERITHS GR1339R H 1816 ΙΤΥΣ RM1 20 KERITHS GR1339R N 2407 Φυσικό RM1a 21 KARTEROS GR1339R N 1391 Φυσικό RM5 22 KARTEROS GR1339R N 6656 Φυσικό RM5 23 KARTEROS GR1339R N 4762 Φυσικό RM5 24 GAZANOS GR1339R N 3019 Φυσικό RM5 25 GAZANOS GR1339R N 1229 Φυσικό RM5 26 GAZANOS GR1339R N 3231 Φυσικό RM5 27 GAZANOS GR1339R N 1339 Φυσικό RM5 28 GAZANOS GR1339R N 1670 Φυσικό RM5 60

72 Α/Α Ονομασία συστήματος Κωδικός συστήματος Μήκος (m) Φυσικό/ΙΤΥΣ Τύπος 29 GIOFYROS GR1339R N 1730 Φυσικό RM5 30 GIOFYROS GR1339R N 1922 Φυσικό RM5 31 GIOFYROS GR1339R N 3098 Φυσικό RM5 32 GIOFYROS GR1339R N 6340 Φυσικό RM5 33 TAVRONITHS GR1339R N 9006 Φυσικό RM1a 34 TAVRONITHS GR1339R N 1779 Φυσικό RM1 35 TAVRONITHS GR1339R N 4098 Φυσικό RM1 36 TAVRONITHS GR1339R N 4063 Φυσικό RM1 37 TAVRONITHS GR1339R N 1681 Φυσικό RM1 38 TAVRONITHS GR1339R N 6720 Φυσικό RM1a 39 MYLOPOTAMOS GR1339R N 9957 Φυσικό RM5 40 MYLOPOTAMOS GR1339R N 8940 Φυσικό RM5 41 MYLOPOTAMOS GR1339R N 3494 Φυσικό RM5 42 MYLOPOTAMOS GR1339R N 2952 Φυσικό RM5 43 MYLOPOTAMOS GR1339R N 7051 Φυσικό RM5 44 GIFLOS GR1339R N 6170 Φυσικό RM5 45 GIFLOS GR1339R N 8676 Φυσικό RM1a 46 GIFLOS GR1339R N 5897 Φυσικό RM1 47 GIFLOS GR1339R N 3203 Φυσικό RM1 48 ALMYROS XANION GR1339R N 4407 Φυσικό RM5 49 ALMYROS XANION GR1339R N 2572 Φυσικό RM5 50 PETRES GR1339R N 1762 Φυσικό RM1 51 PETRES GR1339R N 1282 Φυσικό RM5 52 PETRES GR1339R N 6814 Φυσικό RM5 53 PETRES GR1339R N 2279 Φυσικό RM1 54 TSIXLIANOS GR1339R N 9237 Φυσικό RM5 55 FODELE GR1339R N 4233 Φυσικό RM1 56 FODELE GR1339R N 4400 Φυσικό RM5 57 FODELE GR1339R N 1123 Φυσικό RM5 58 FODELE GR1339R N 4354 Φυσικό RM5 59 SFAKORYAKO GR1339R H 1945 ΙΤΥΣ RM5 60 SFAKORYAKO GR1339R H 1099 ΙΤΥΣ RM5 61 KOURNIOTHS GR1339R H 3297 ΙΤΥΣ RM1 61

73 Α/Α Ονομασία συστήματος Κωδικός συστήματος Μήκος (m) Φυσικό/ΙΤΥΣ Τύπος 62 MOYSELAS GR1339R N 7488 Φυσικό RM1 Λεκάνη Απορροής Ρεμάτων Νοτίου Τμήματος Χανίων - Ρεθύμνου - Ηρακλείου (GR40) 63 ANAPODARHS GR1340R H 4413 ΙΤΥΣ RM5 64 ANAPODARHS GR1340R H 4777 ΙΤΥΣ RM5 65 ANAPODARHS GR1340R H 7571 ΙΤΥΣ RM5 66 ANAPODARHS GR1340R N 6916 Φυσικό RM5 67 ANAPODARHS GR1340R H 4174 ΙΤΥΣ RM5 68 ANAPODARHS GR1340R N 4801 Φυσικό RM5 69 ANAPODARHS GR1340R N 3396 Φυσικό RM5 70 ANAPODARHS GR1340R N 1754 Φυσικό RM5 71 ANAPODARHS GR1340R N 7375 Φυσικό RM5 72 ANAPODARHS GR1340R H 7364 ΙΤΥΣ RM5 73 ANAPODARHS GR1340R N 9343 Φυσικό RM5 74 ANAPODARHS GR1340R N 1795 Φυσικό RM5 75 ANAPODARHS GR1340R N 7566 Φυσικό RM5 76 ANAPODARHS GR1340R N 3364 Φυσικό RM5 77 ANAPODARHS GR1340R N 4285 Φυσικό RM5 78 ANAPODARHS GR1340R N 4525 Φυσικό RM5 79 GEROPOTAMOS GR1340R N 1236 Φυσικό RM4 80 GEROPOTAMOS GR1340R H 6974 ΙΤΥΣ RM5 81 GEROPOTAMOS GR1340R H 1482 Φυσικό RM5 82 GEROPOTAMOS GR1340R N 3688 Φυσικό RM5 83 GEROPOTAMOS GR1340R N 1451 Φυσικό RM5 84 GEROPOTAMOS GR1340R N 8683 Φυσικό RM5 85 GEROPOTAMOS GR1340R N 5557 Φυσικό RM5 86 GEROPOTAMOS GR1340R N 1646 Φυσικό RM5 87 GEROPOTAMOS GR1340R N 8800 Φυσικό RM5 88 GEROPOTAMOS GR1340R N 1033 Φυσικό RM5 89 GEROPOTAMOS GR1340R N 5212 Φυσικό RM5 90 GEROPOTAMOS GR1340R N 2112 Φυσικό RM5a 91 KOYRTALIOTHS GR1340R N 2131 Φυσικό RM1 92 KOYRTALIOTHS GR1340R N 3868 Φυσικό RM5 93 KOYRTALIOTHS GR1340R N 2744 Φυσικό RM1 62

74 Α/Α Ονομασία συστήματος Κωδικός συστήματος Μήκος (m) Φυσικό/ΙΤΥΣ Τύπος 94 KAKODIKIANOS GR1340R N 1045 Φυσικό RM5 95 KAKODIKIANOS GR1340R N 2430 Φυσικό RM1 96 KAKODIKIANOS GR1340R N 2841 Φυσικό RM1 97 KAKODIKIANOS GR1340R N 1114 Φυσικό RM5 98 PELEKANIOTHS GR1340R N 6091 Φυσικό RM1 99 PELEKANIOTHS GR1340R N 2338 Φυσικό RM5 100 PELEKANIOTHS GR1340R N 3650 Φυσικό RM1 101 PLATYS GR1340R H 1506 ΙΤΥΣ RM5 102 PLATYS GR1340R N 3248 Φυσικό RM5 103 SAMARIAS FARAGG GR1340R N 2631 Φυσικό RM5a 104 SAMARIAS FARAGG GR1340R N 1052 Φυσικό RM5 105 SAMARIAS FARAGG GR1340R N 2473 Φυσικό RM5 106 RODAKINO GR1340R N 1881 Φυσικό RM5 Λεκάνη Απορροής Ρεμάτων Ανατολικής Κρήτης (GR41) 107 ALMYROS LASITHI GR1341R N 6493 Φυσικό RM4 108 ALMYROS LASITHI GR1341R N 7560 Φυσικό RM5 109 ALMYROS LASITHI GR1341R N 6449 Φυσικό RM5 110 KALAMAFKIANOS GR1341R N 1099 Φυσικό RM1 111 BRAMIANOS GR1341R N 2328 Φυσικό RM5 112 BRAMIANOS GR1341R H 2378 ΙΤΥΣ RM5 113 ZAKROY FARAGGI GR1341R N 7119 Φυσικό RM5a 114 MYRTOS GR1341R H 5999 ΙΤΥΣ RM5 115 MYRTOS GR1341R N 2559 Φυσικό RM1 116 XOXLAKIAS GR1341R N 4870 Φυσικό RM5a 117 XOXLAKIAS GR1341R N 2636 Φυσικό RM5 118 XOXLAKIAS GR1341R N 3024 Φυσικό RM1a 119 PΑNTELHS GR1341R N 3904 Φυσικό RM5 120 PΑNTELHS GR1341R N 5177 ΙΤΥΣ RM5 63

75 Σχήμα : Τύποι επιφανειακών συστημάτων του ΥΔ Κρήτης 64

76 Λιμναία υδατικά συστήματα Τυπολογία Σε ό,τι αφορά τα λιμναία υδατικά συστήματα, η παρουσία αυτών είναι περιορισμένη και διάσπαρτη στο ΥΔ της Κρήτης, η σημασία όμως αυτών των νησιωτικών μικρών λιμνών για την Κρήτη είναι ιδιαιτέρως σημαντική. Για τον χαρακτηρισμό των λιμνών λήφθηκαν υπόψη τα παρακάτω κριτήρια: Θεωρήθηκαν όλες οι φυσικές και τεχνητές λίμνες του ΥΔ με έκταση πάνω από 0,5 km 2. Το κριτήριο αυτό προκύπτει από το ελάχιστο μέγεθος λίμνης που προβλέπουν τα συστήματα τυπολογίας της Οδηγίας2000/60/ΕΚ. Οι τεχνητές λίμνες (φράγματα και λιμνοδεξαμενές) θεωρούνται εξ ορισμού, ανάλογα με την περίπτωση, είτε τεχνητά, είτε ιδιαιτέρως τροποποιημένα υδατικά συστήματα και εξετάζονται αναλόγως. Φυσικές Λίμνες Οι συνθήκες αναφοράς που είναι γνωστές για Ελληνικές λίμνες (ειδικές περιπτώσεις τύπων - site specific) αναγνωρίζονται με το Ερευνητικό Έργο «Καθορισμός Συνθηκών Αναφοράς σε λίμνες για φυτοπλαγκτόν - Επιστημονική ανασκόπηση σχεδιασμού παρακολούθησης λιμνών & Ταξινόμηση με βάση το Φυτοπλαγκτόν της οικολογικής κατάστασης των Λιμνών» (ΕΓΥ, 2010) και το έγγραφο ΕΚΒΥ «Identification of types lakes. Preliminary classification». Στο ανωτέρω έργο αναφέρονται λίμνες με κοινά χαρακτηριστικά που μπορεί να θεωρηθεί ότι ομαδοποιούνται σε τύπους χωρίς ωστόσο οι τύποι αυτοί να μπορούν να θεωρηθούν απόλυτοι ή τελικοί. Οι ομαδοποιήσεις αυτές συνοψίζονται στη συνέχεια: Τύπος Α: χαμηλού υψομέτρου, μεγάλης επιφάνειας, μεσαίου βάθους >6 m και <15, θερμού μονομεικτικού τύπου, ημί-ξηρης περιοχής, μικρής πτώσης της στάθμης νερού (<1 m) και μικρής μεταβλητότητας του χρόνου παραμονής του νερού, με φυσική απορροή. Τύπος Β: μεσαίου - μεγάλου υψομέτρου, μεγάλης επιφάνειας, μέσου βάθους >3 m και <6 m, πολυμεικτικού τύπου, υγρής περιοχής, μικρής πτώσης της στάθμης νερού ετησίως (<1 m) και απότομης μεταβλητότητας του χρόνου παραμονής του νερού, με τεχνητή απορροή ελεγχόμενη ανθρωπογενώς. Τύπος Γ: χαμηλού υψομέτρου, μεγάλης επιφάνειας, μέσου βάθους >3 m και <6 m,, πολυ- μεικτικού τύπου, ημί-ξηρης περιοχής, μεγάλου χρόνου παραμονής του νερού με χαμηλή μεταβλητότητα. Τύπος Δ: μέτριου-μεγάλου υψομέτρου, μεγάλης επιφάνειας, μεγάλου βάθους >15 m, θερμού μονομεικτικού τύπου, σχετικά υγρής περιοχής. Σύμφωνα με την τυπολογία που ακολουθήθηκε κατά την υποβολή στοιχείων του Άρθρου 5 της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ για τις φυσικές λίμνες αναγνωρίστηκαν 9 τύποι φυσικών λιμνών σε όλόκληρη τη χώρα: Α: Φυσικές λίμνες, μεγάλου μεγέθους, βαθιές, θερμού μονομικτικού τύπου, σε χαμηλό υψόμετρο, σε ημιξηρές περιοχές. Β: Φυσικές πολυμικτικές λίμνες, μεσαίου βάθους, μεσαίου υψηλού υψομέτρου, σε υγρές περιοχές. C: Φυσικές λίμνες, μεγάλου μεγέθους, βαθιές μονομικτικές σε υγρές περιοχές. D: Φυσικές λίμνες, ρηχές, μονομικτικές πολυμικτικές σε ξηρές περιοχές. E: Φυσικές λίμνες, ρηχές, μονομικτικές, σε υγρές περιοχές. F: Πολύ ρηχές φυσικές λίμνες, σε ποικίλες κλιματικές συνθήκες, G: Φυσικές πολύ ρηχές λίμνες, με υφάλμυρα νερά, σε υγρές περιοχές. 65

77 H: Στον τύπο αυτόν εμπίπτει η λίμνη Κερκίνη η οποία αποτελεί έναν ρηχό ταμιευτήρα που ωστόσο ομοιάζει των φυσικών λιμνών. Η κύρια διαφορά είναι ο χρόνος παραμονής των νερών ο οποίος είναι μικρότερος των φυσικών λιμνών. Ι: Η λίμνη Πικρολίμνη αποτελεί ειδική περίπτωση χάρη στην μεγάλη περιεκτικότητά της σε θείο και την υψηλή της αλατότητα. Βρίσκεται σε ξηρή περιοχή. Παρότι καλύπτουν την μεγάλη πλειοψηφία των φυσικών λιμνών της χώρας, οι τύποι (Α έως G) αυτοί δεν προκύπτουν από δεδομένα παρακολούθησης δηλαδή η διάκρισή τους δεν προκύπτει από διαφορές στα βιοτικά χαρακτηριστικά και άρα οι τύποι αυτοί δεν υποστηρίζονται από τυποχαρακτηριστικές συνθήκες για κανένα Βιολογικό Ποιοτικό Στοιχείο. Στο ΥΔ13, αναγνωρίστηκε, ως υδατικό σύστημα φυσικής λίμνης, μόνο η Λίμνη Κουρνά, η οποία είναι και η μεγαλύτερη φυσική λίμνη στα νησιά της Μεσογείου. Η λίμνη έχει σχήμα αχλαδιού, με μέγιστο και μέσο βάθος 25 και 13 m αντιστοίχως. Η υδρολογική της λεκάνη έχει έκταση 17 km 2 με μέσο υψόμετρο 152 m. Το νοτιοδυτικό τμήμα της υδρολογικής της λεκάνης είναι ορεινό, όπου το ύψος φθάνει έως τα 1200 m ενώ το βορειοανατολικό τμήμα της είναι πεδινό με το ύψος να φθάνει τα 100 m. Με βάση τα ανωτέρω στοιχεία, η Λίμνη Κουρνά μπορεί να θεωρηθεί ότι ανήκει στον τύπο Β. Ταμιευτήρες Η άσκηση διαβαθμονόμησης για το φυτοπλαγκτόν έλαβε χώρα αποκλειστικά σε Μεσογειακούς ταμιευτήρες, οι οποίοι αποτελούν ιδιαιτέρως τροποποιημένα υδατικά συστήματα. Η άσκηση εφαρμόσθηκε σε βαθείς και μεγάλους ταμιευτήρες (τύποι LM5/7 and LM8). Το φυτοπλαγκτόν ήταν η μόνη παράμετρος βιολογικής ποιότητας που διαβαθμονομήθηκε. Ο τύπος LM5/7 προήλθε από τη συγχώνευση των τύπων LM5 και LM7 και διακρίθηκε περαιτέρω σε σχέση με το κλίμα σε LM5/7 Wet (υγρός) και LM5/7 Arid (ξηρός). Προσδιορίσθηκαν οι ακόλουθοι τύποι ταμιευτήρων: L-M5/7 Wet: Ταμιευτήρες βαθείς, μεγάλοι, πυριτικής γεωλογικής ομάδας, με λεκάνη απορροής < km² και υψόμετρο από 0 έως 800 m, μέση ετήσια βροχόπτωση > 800 mm μέση ετήσια θερμοκρασία T < 15 C, μέσο βάθος > 15 m, έκταση λίμνης > 0.5 km² και αλκαλικότητα < 1 meq/l. L-M5/7 Arid: Ταμιευτήρες βαθείς, μεγάλοι, πυριτικής γεωλογικής ομάδας, με λεκάνη απορροής < km² και υψόμετρο από 0 έως 800 m, μέση ετήσια βροχόπτωση < 800 mm μέση ετήσια θερμοκρασία T > 15 C, μέσο βάθος > 15 m, έκταση λίμνης > 0.5 km² και αλκαλικότητα < 1 meq/l. L-M8: Ταμιευτήρες βαθείς, μεγάλοι, ανθρακικής γεωλογικής ομάδας, υγρών περιοχών, με λεκάνη απορροής < km² και υψόμετρο από 0 έως 800 m, μέσο βάθος > 15 m, έκταση λίμνης > 0.5 km² και αλκαλικότητα < 1 meq/l. Στο ΥΔ13 προσδιορίσθηκαν 4 ιδιαιτέρως τροποποιημένα (ΙΤΥΣ) λιμναία υδατικά συστήματα. Στον ακόλουθο Πίνακα συνοψίζονται τα στοιχεία για την εφαρμογή της απαιτούμενης τυπολογίας στα 4 λιμναία ΙΤΥΣ. 66

78 Πίνακας : Τυπολογία των λιμναίων ιδιαιτέρως τροποποιημένων υδατικών συστημάτων του ΥΔ13 ΦΡΑΓΜΑ ΠΟΤΑΜΩΝ ΦΡΑΓΜΑ ΑΠΟΣΕΛΕΜΗ ΦΡΑΓΜΑ ΦΑΝΕΡΩΜΕΝΗΣ ΦΡΑΓΜΑ ΜΠΡΑΜΙΑΝΩΝ Βάθος (m) Μέγεθος (km 2 ) 1,6 1,928 1,017 1,050 Γεωλογία Νεογενή - Φυλλίτες - Χαλαζίτες Φυλλίτες Νεογενή Νεογενή Μέγεθος Λεκάνης (km 2 ) Υψόμετρο (ΚΣΛ) μ. +44 Μέση ετήσια Βροχόπτωση (mm) Μέση ετήσια θερμοκρασία ( o C) 17,7 Αλκαλικότητα (meq/l) ΤΥΠΟΣ L-M5/7 W (wet) L-M5/7 W (wet) L-M5/7 W (wet) L-M5/7 W (wet) Λιμναία υδατικά συστήματα του ΥΔ Κρήτης Στον ακόλουθο Πίνακα παρουσιάζονται οι τύποι των λιμναίων συστημάτων (φυσικών και ΙΤΥΣ) στο ΥΔ13. Πίνακας : Λιμναία υδατικά συστήματα του ΥΔ Κρήτης και τύποι Α/Α Ονομασία συστήματος Κωδικός Φυσικό/ΙΤΥΣ Τύπος Λεκάνη Απορροής Ρεμάτων Βορείου Τμήματος Χανίων - Ρεθύμνου - Ηρακλείου (GR39) 1 Κουρνά GR3901L N Φυσική Β 2 Φράγμα Ποταμών GR3901L H ΙΤΥΣ L-M5/7 W (wet) 3 Φράγμα Αποσελέμη GR3901L H ΙΤΥΣ L-M5/7 W (wet) Λεκάνη Απορροής Ρεμάτων Νοτίου Τμήματος Χανίων - Ρεθύμνου - Ηρακλείου (GR40) 4 Φράγμα Φανερωμένης GR4001L H ΙΤΥΣ L-M5/7 W (wet) Λεκάνη Απορροής Ρεμάτων Ανατολικής Κρήτης (GR41) 5 Φράγμα Μπραμιανών GR4101L H ΙΤΥΣ L-M5/7 W (wet) Εξετάσθηκε επίσης η περίπτωση της λίμνης Αγιάς στο νομό Χανίων, η οποία δεν πληροί το κριτήριο της έκτασης και εντάχθηκε στα Σημαντικά Υδρογεωμορφολογικά Στοιχεία, όπως προβλέπει η Οδηγία. Πρόκειται για μια μικρή λίμνη έκτασης 0,2 km 2 περίπου, η οποία ήταν βάλτος πριν η ΔΕΗ, το 1927, την μετατρέψει σε τεχνητή για την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας. Πλέον, το εργοστάσιο της ΔΕΗ δεν λειτουργεί ενώ η μικρή αυτή λίμνη με το χρόνο απέκτησε τα χαρακτηριστικά φυσικής λίμνης με μεγάλη οικολογική σημασία λόγω της σημαντικής ορνιθοπανίδας και τους οικότοπους που διαθέτει ενώ περιλαμβάνεται μέσα σε περιοχή Natura

79 Μεταβατικά υδατικά συστήματα Τυπολογία Σύμφωνα με την Οδηγία, ως μεταβατικά νερά ορίζονται εκείνα που βρίσκονται σε εκβολές ποταμών και βρίσκονται εσωτερικά της γραμμής αναφοράς που είναι ακτογραμμή. Υφίστανται έντονη επίδραση από τα παράκτια συστήματα λόγω εισβολής θαλάσσιου νερού με αποτέλεσμα να είναι υφάλμυρα. Με βάση τα διαθέσιμα δεδομένα σχετικά με την τυπολογική διαίρεση των μεταβατικών ΥΣ αποφασίστηκε η διάκριση των μεταβατικών υδάτων της Ελλάδας σε δύο τύπους: λιμνοθάλασσες εκβολές ποταμών ή Δέλτα Οι παράμετροι που χρησιμοποιούνται στην τυπολογία των μεταβατικών υδατικών συστημάτων αναφέρονται στον ακόλουθο πίνακα. Πίνακας : Τυπολογία και κύριοι αβιοτικοί παράγοντες στα μεταβατικά ύδατα της Ελλάδας. Τύπος Όνομα Αλατότητα TW 1 TW 2 Δέλτα/ Εκβολή ποταμού Λιμνοθάλασσα Ευρύαλα ( PSU) Ευρύαλα (5->30 PSU) Εύρος Παλίρροιας Μικροπαλίρροια (<1m) Μικροπαλίρροια (<1m) Βαθμός Έκθεσης Χαρακτηριστικά ανάμειξης Βάθος Μετρίως εκτεθειμένα έως προστατευμένα Προστατευμάνα έως πολύ προστατευμένα Μερικώς στρωματοποιημένα έως πλήρως αναμεμειγμένα Μερικώς στρωματοποιημένα έως πλήρως αναμεμειγμένα Στο ΥΔ13 προσδιορίσθηκαν 4 μεταβατικά υδατικά συστήματα που ανήκουν όλα στον τύπο TW 1. Μεταβατικά υδατικά συστήματα του ΥΔ Κρήτης Στο ακόλουθο Πίνακα παρουσιάζονται τα μεταβατικά υδατικά συστήματα και οι τύποι τους στο ΥΔ13. Πίνακας : Μεταβατικά υδατικά συστήματα του ΥΔ Κρήτης και τύποι Α/Α Ονομασία συστήματα Κωδικός Φυσικό/ΙΤΥΣ Τύπος Λεκάνη Απορροής Ρεμάτων Βορείου Τμήματος Χανίων - Ρεθύμνου - Ηρακλείου (GR39) 1 TAVRΟNITHS P. GR133901T0001N Φυσικό TW 1 2 KERITHS R. GR133901T0002N Φυσικό TW 1 3 KOILIARHS P. GR133901T0003N Φυσικό TW 1 4 MOYSELAS P. GR133901T0004N Φυσικό TW Παράκτια υδατικά συστήματα Τυπολογία Αβαθή (<30m) Αβαθή (<30m) Ο καθορισμός της τυπολογίας των παράκτιων ΥΣ έγκειται στην περιγραφή των γενικών γεωμορφολογικών και υδροδυναμικών τους χαρακτηριστικών που επιτρέπει την τελική διάκρισή τους σε συγκεκριμένους τύπους. Ο κύριος στόχος είναι η ανάπτυξη μίας όσο το δυνατόν απλούστερης φυσικής τυπολογίας, η οποία ωστόσο παραμένει οικολογικά σχετική και ταυτόχρονα απλή στην εφαρμογή της. Σύμφωνα με το άρθρο 2 της Οδηγίας, τα παράκτια ύδατα αφορούν μια ζώνη ενός μιλίου από την ακτογραμμή, σε αντίθεση με τα μεταβατικά που αφορούν τα υφάλμυρα ύδατα πλησίον των στομίων εκβολών και της ακτογραμμής. Ο 68

80 καθορισμός των διαφορετικών τύπων παρακτίων υδάτων πραγματοποιήθηκε αρχικά με βάση τα εξής βασικά χαρακτηριστικά (ΕΛΚΕΘΕ 2008): Το επικρατούν γεωλογικό υπόστρωμα της παράκτιας ζώνης, το οποίο διακρίνουμε σε: Βραχώδες Ιζηματογενές Το μέσο βάθος της θάλασσας της παράκτιας ζώνη, που διακρίνουμε σε: Ρηχή, με βάθος μέχρι 40μ Βαθιά Το βαθμό έκθεσης στον κυματισμό.τελικά προτάθηκαν οι 5 τύποι παράκτιων ΥΣ: Βραχώδεις ρηχές ακτές (C1) Βραχώδεις βαθιές ακτές (C2) Ιζηματικές ρηχές ακτές (C3) Ιζηματικές βαθιές ακτές (C4) Πολύ προστατευόμενοι κόλποι (C5) Η ανωτέρω τυπολογία απορρίφθηκε κατά τη 2 η φάση διαβαθμονόμησης καθώς δεν εναρμονιζόταν με τις συνθήκες αναφοράς των δεικτών και αφετέρου δημιουργούσε μεγάλο αριθμό ΥΣ. Ειδικά για την Κρήτη, σύμφωνα με την αρχικά προταθείσα τυπολογία, οι κόλποι Ηρακλείου, Μεσσαράς και Αγίου Νικολάου χαρακτηρίστηκαν ως τύπου C1 (σκληρό, ρηχό) ενώ στην πράξη το υπόστρωμα του βυθού και στις τρεις αυτές περιοχές και μάλιστα σε ποσοστό μεγαλύτερο από 99% είναι ιζηματογενές (μαλακό, κινητό). Επιπρόσθετα, το σύνολο σχεδόν των παράκτιων ΥΣ των βορείων ακτών της Κρήτης χαρακτηρίσθηκε ως τύπου C2 (σκληρό βαθύ) ενώ αντίθετα το υπόστρωμα είναι κινητό με ομαλή κλίση (ρηχό) Η παράκτια ζώνη του ΥΔ της Κρήτης χαρακτηρίζεται από μία ιδιαίτερη γεωμορφολογία που αποτελεί δυναμικό συνδυαστικό αποτέλεσμα των γεωλογικών διεργασιών (σεισμοί, ρήγματα, καθίζηση-υπερύψωση του εδάφους), της τροφοδοσίας των ακτών με φερτά υλικά από τις υδρολογικές λεκάνες και των υδροδυναμικών συνθηκών (κυματισμός, παράκτια ρεύματα). Σε γενικές γραμμές η παράκτια κατά βάθος διαμόρφωση των βορείων ακτών χαρακτηρίζονται από ήπιες κλίσεις και επικράτηση κινητών (μαλακών) επιφανειακών υποστρωμάτων ενώ αντίθετα στις νότιες ακτές της Κρήτης η κλίση του βυθού αυξάνει απότομα κοντά στην ακτή και το υπόστρωμα είναι κυρίως βραχώδες (σκληρό). Απόκλιση από το γενικό αυτό πρότυπο αποτελεί ο όρμος της Σούδας στις βορειο-δυτικές ακτές του νησιού, που αποτελεί ένα φυσικό αγκυροβόλιο προφυλαγμένο από την κυματική δράση. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο όρμος της Σούδας παρουσιάζει ορισμένα μοναδικά γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά καθώς η εσωτερική του λεκάνη είναι βαθιά (220 μέτρα) ενώ στο ανατολικό του τμήμα, που επικοινωνεί με την ανοιχτή θάλασσα, παρατηρείται ένα σημαντικό γεωλογικό ύβωμα που φθάνει τα 17 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας. Αυτές οι ιδιαιτερότητες προσδίδουν στον όρμο χαρακτηριστικά «φιόρδ». Ο όρμος της Σούδας αποτελεί πεδίο πολλαπλών ανθρωπογενών δραστηριοτήτων (επιβατικός, εμπορικός, αλιευτικός λιμένας, μαρίνα, εγκαταστάσεις Ναυστάθμου του Π.Ν., εγκαταστάσεις μεταφόρτωσης πετρελαιοειδών, κλπ) με σημαντικές επιπτώσεις στη φέρουσα ικανότητα ενός ιδιαίτερα ευαίσθητου παράκτιου θαλάσσιου οικοσυστήματος. Θα πρέπει να τονισθεί ότι η οικολογική κατάσταση του όρμου της Σούδας παραμένει terra incognita δεδομένου ότι δεν έχει αποτελέσει μέχρι σήμερα πεδίο συστηματικής μελέτης. Ιδιαιτερότητες παρουσιάζει ακόμη μία προφυλαγμένη από την κυματική δράση περιοχή στην βόρειοανατολική ακτή της Κρήτης: ο Όρμος της Ελούντας. Ο όρμος, έκτασης περίπου 5Km 2, χαρακτηρίζεται από μία μεγάλη πολιτιστική-αισθητική-οικολογική αξία. Αποτελεί παράλληλα ευαίσθητο χώρο ενδιαίτησης νεαρών ψαριών μεγάλης οικονομικής σημασίας που τροφοδοτεί το απόθεμα των αντίστοιχων πληθυσμών ενηλίκων στα ευρύτερα αλιευτικά πεδία της βόρειο-ανατολικής Κρητικής υφαλοκρηπίδος (βλέπε οικολογική 69

81 μελέτη του Όρμου, ΙΘΑΒΒΥΚ 2007). Στην ευρύτερη λεκάνη απορροής στην οποία υπάγεται γεωγραφικά το συγκεκριμένο παράκτιο υδατικό σύστημα παρατηρείται τα τελευταία χρόνια ραγδαία τουριστική οικιστική ανάπτυξη με σημαντικές αρνητικές επιδράσεις στην ποιότητα του παράκτιου περιβάλλοντος. Η τρέχουσα κατάσταση της ποιότητας του παράκτιου οικοσυστήματος του Όρμου της Ελούντας δεν είναι δυνατόν να εκτιμηθεί καθώς δεν υπάρχουν σύγχρονα περιβαλλοντικά δεδομένα και μετρήσεις από την περιοχή. Για καθαρά περιγραφικούς λόγους και λαμβάνοντας υπόψη τα βιβλιογραφικά δεδομένα από ένα σημαντικό αριθμό ερευνητικών προγραμμάτων και μελετών που αφορούν, άμεσα ή έμμεσα, τα παράκτια ΥΣ της Κρήτης, προτείνονται οι παρακάτω τύποι: α) Ρηχή Ιζηματογενής παράκτια ζώνη β) Βαθιά Βραχώδης παράκτια ζώνη γ) Προφυλαγμένη στην κυματική δράση παράκτια ζώνη Παράκτια υδατικά συστήματα του ΥΔ13 Με βάση τα όσα έχουν αναφερθεί παραπάνω δίνονται στην συνέχεια η κωδικοποίηση, οι ονομασίες και κατά προσέγγιση το μήκος ακτογραμμής που καλύπτουν τα παράκτια υδατικά συστήματα της Κρήτης: Κωδικός συστήματος Πίνακας : Παράκτια υδατικά συστήματα του ΥΔ Κρήτης και τύποι Ονομασία συστήματος Τύπος Λεκάνη Απορροής Ρεμάτων Βορείου Τμήματος Χανίων - Ρεθύμνου - Ηρακλείου (GR39) Μήκος ακτογραμμής (km) GR1339C0001N Ακτές κόλπου Κισσάμου ρηχό κινητό 45,0 GR1339C0002N Ακτές κόλπου Χανίων ρηχό κινητό 68,5 GR1339C0003N Όρμος Σούδας περιοχή προφυλαγμένη 30,8 GR1339C0004N Όρμος Αλμυρού ρηχό κινητό 32,7 GR1339C0005N Ακτές Ρεθύμνου ρηχό κινητό 16,1 GR1339C0006N Ακτές Μπαλί- Φόδελε ρηχό κινητό 45,1 GR1339C0007N Ακτές κόλπου Ηρακλείου ρηχό κινητό 13,4 GR1339C0008N Νήσος Δία βαθύ σκληρό 27,15 GR1339C0024N Ακτές στο Λυβικό πέλαγος-βδδ Κρήτη βαθύ σκληρό 62,1 GR1339C0025N Νήσος Γραμβούσα βαθύ σκληρό 2,2 Λεκάνη Απορροής Ρεμάτων Νοτίου Τμήματος Χανίων - Ρεθύμνου - Ηρακλείου (GR40) GR1340C0018N Ακτές Λυβικού πελάγους- Αστερούσια βαθύ σκληρό 72,7 GR1340C0019N Ακτές κόλπου Μεσσαράς ρηχό κινητό 36,8 GR1340C0020N Νήσοι Παξιμάδια βαθύ σκληρό 4,3 GR1340C0021N Νήσος Γαύδος βαθύ σκληρό 26,1 GR1340C0022N Νήσος Γαυδοπούλα βαθύ σκληρό 6,6 GR1340C0023N Ακτές στο Λυβικό πέλαγος - Χανιά/Ρέθυμνο Λεκάνη Απορροής Ρεμάτων Ανατολικής Κρήτης (GR41) βαθύ σκληρό 88,3 70

82 GR1341C0009N Κόλπος Μαλίων ρηχό κινητό 56,8 GR1341C0010N Νησίς Αβγό βαθύ σκληρό 0,5 GR1341C0011N Όρμος Ελούντας περιοχή προφυλαγμένη 13,0 GR1341C0012N Κόλπος Αγ. Νικολάου ρηχό κινητό 64,6 GR1341C0013N Ακτές Σητείας ρηχό κινητό 61,7 GR1341C0014N Ακτές Διονυσιάδων βαθύ σκληρό 21,7 GR1341C0015N Ακτές στο Λυβικό πέλαγος-βαα Κρήτη βαθύ σκληρό 19,5 GR1341C0016N Ακτές Λυβικού πελάγους- Λασίθι βαθύ σκληρό 72,0 GR1341C0017N Ακτές νήσου Χρυσή ρηχό κινητό 12, Υπόγεια υδατικά συστήματα Σχήμα : Παράκτια υδατικά συστήματα του ΥΔ Κρήτης Για το σύνολο της νήσου Κρήτης δεν υπάρχει μέχρι σήμερα σαφής διαχωρισμός και κατάταξη των υδρογεωλογικών συστημάτων ενοτήτων με τον οποίο να γίνεται σαφής διάκριση και αποτύπωση των οριακών συνθηκών των υδροφορέων. Οι μόνες προσπάθειες που έχουν γίνει είναι από το ΙΓΜΕ (στα πλαίσια της καταγραφής του Υπόγειου Υδατικού Δυναμικού της Ελλάδας Υδατικό Διαμέρισμα Κρήτης 1997 και στα πλαίσια του Γ ΚΠΣ στο υποέργο «Μελέτη υδροφόρων συστημάτων νήσου Κρήτης πηγές καρστικοί προσχωματικοί υδροφόροι. Ποιοτική καταγραφή») και από την ολοκληρωμένη μελέτη διαχείρισης υδατικών πόρων Κρήτης (ΜΔΥΠΚ) (2001) όπου γίνεται μια καταγραφή των κύριων υδρογεωλογικών ενοτήτων. Η καταγραφή του ΙΓΜΕ, για το σύνολο της Κρήτης, έχει βασισθεί στις έρευνες που έχει πραγματοποιήσει στην περιοχή και περιλαμβάνει τα γενικά ισοζύγια των κύριων υδρογεωλογικών ενοτήτων, ενώ η καταγραφή ΜΔΥΠΚ στηρίχθηκε σε εκπονημένες μελέτες από ερευνητικούς φορείς και ιδρύματα. Θα πρέπει να αναφερθεί ότι στα πλαίσια επίσης άλλων μελετών και ερευνών που έχουν εκπονηθεί στο νησί έχει γίνει διαχωρισμός των υδρογεωλογικών ενοτήτων τοπικά στην περιοχή ενδιαφέροντος της κάθε μελέτης. 71

83 Εν γένει στα πλαίσια των ερευνών /μελετών γίνεται γενική αναφορά στις υδρογεωλογικές ενότητες ή τα συστήματα χωρίς πάντα να καθορίζονται οι οριακές συνθήκες που τις χαρακτηρίζουν. Ο διαχωρισμός βέβαια αυτός και η σαφής αναφορά στις οριακές συνθήκες ιδιαίτερα των επιμέρους υδρογεωλογικών λεκανών που απαρτίζουν ένα μεγάλο υδρογεωλογικό σύστημα απαιτεί συνολική έρευνα επί του συστήματος που δεν έχει πραγματοποιηθεί μέχρι σήμερα παντού με λεπτομέρεια. Επιπλέον η πολύπλοκη γεωλογική δομή της Κρήτης δυσχεραίνει τον ακριβή καθορισμό των υδρογεωλογικών συστημάτων. Οι υδρογεωλογικές συνθήκες της νήσου Κρήτης εξαρτώνται άμεσα από τις γεωλογικές, τεκτονικές και μορφολογικές συνθήκες που συναντώνται ανά περιοχή. Η ανάπτυξη των υπόγειων υδροφοριών στους διάφορους σχηματισμούς που δομούν τη νήσο Κρήτη, παρουσιάζει διαφοροποιήσεις από περιοχή σε περιοχή και καθορίζονται από τις επιμέρους συνθήκες. Σημαντικό ρόλο παίζει η τεκτονική κατάσταση της περιοχής, και ιδιαίτερα η ύπαρξη ρηγμάτων που είτε έχουν δημιουργήσει μέτωπα επικοινωνίας μεταξύ των υδρολιθολογικών ενοτήτων είτε αποκόπτουν την επικοινωνία τους. Μία πρώτη γενική παρατήρηση για την Κρήτη είναι τα ρήγματα με γενικό προσανατολισμό βορρά- νότο διευκολύνουν τη ροή ιδιαίτερα στα καρστικά συστήματα ενώ τα ρήγματα γενικής κατεύθυνσης ανατολή-δύση λειτουργούν ως αδιαπέρατα όρια αποκόπτοντας τη ροή δημιουργώντας μεγάλες υδραυλικές κλίσεις. Μία δεύτερη παρατήρηση είναι ότι δεν έχουν καταγραφεί αρνητικές υδροστατικές στάθμες (κάτω από το υψόμετρο θάλασσας) στους υπόγειους υδροφορείς. Πρωτεύοντα ρόλο στην ανάπτυξη των υπόγειων υδροφοριών παίζουν τα ανθρακικά πετρώματα που καλύπτουν μεγάλο τμήμα της νήσου και δομούν κύρια τους ορεινούς όγκους. Τα ανθρακικά πετρώματα που συνίστανται οι γεωλογικές ενότητες (αυτόχθονο σύστημα και καλύμματα) συγκροτούν σημαντικά υδρογεωλογικά συστήματα και διακινούν υπογείως μεγάλες ποσότητες νερού. Ο έντονος κατακερματισμός λόγω τεκτονισμού των διαφόρων καρστικών ενοτήτων έχει ως αποτέλεσμα τον διαχωρισμό αυτών σε επιμέρους υδρογεωλογικές λεκάνες μικρότερες ή μεγαλύτερες που διακινούν τα νερά τους στις περισσότερες των περιπτώσεων προς διακριτές μεγάλες ή μικρότερες καρστικές πηγές. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των πηγών αυτών είναι ότι οι πηγές της κεντρική και ανατολικής Κρήτης βρίσκονται πλησίον της παραλίας ή είναι υποθαλάσσιες και το νερό τους είναι υφάλμυρο από φυσικά αίτια και φέρουν το όνομα «Αλμυρός». Σημαντική έκταση καταλαμβάνουν επίσης οι νεογενείς και τεταρτογενείς αποθέσεις. Οι αποθέσεις αυτές παρουσιάζουν υδρογεωλογικό ενδιαφέρον ιδιαίτερα όταν στα μέλη τους συμμετέχουν αδρομερή στοιχεία στα τεταρτογενή (κροκάλες, άμμοι) και κροκαλοπαγή, ψαμμίτες και μαργαϊκοί ασβεστόλιθοι στα νεογενή. Ιδιαίτερο επίσης στοιχείο της υδροφορίας των νεογενών αποθέσεων είναι η παρουσία εκτεταμένων κατά θέσεις εμφανίσεων στρωμάτων γύψου αφενός μεν με πλούσιο υδατικό δυναμικό αλλά κακής ποιότητας. Στα υδροπερατά τμήματα των ανωτέρω αποθέσεων αναπτύσσονται αξιόλογες κατά θέσεις αβαθείς υδροφορίες που κατά κανόνα τυγχάνουν εντατικής εκμετάλλευσης. Σε αρκετές περιπτώσεις μέσα στα νεογενή συναντώνται αξιόλογες πηγές η κύρια τροφοδοσία των οποίων όμως συνδέεται με τις ανθρακικές εμφανίσεις (Στύλου Αρμένων, Παπαγιαννάδων κλπ). Από την καταγραφή και αξιολόγηση των διαφόρων μελετών και ερευνών που έχουν πραγματοποιηθεί στην Κρήτη έχουν καταγραφεί απόψεις περί των κύριων υδρογεωλογικών συστημάτων (καρστικών και κοκκωδών). Τα σημαντικότερα υδρογεωλογικά συστήματα από άποψη δυναμικότητας και δυνατότητας κάλυψης αναγκών είναι τα καρστικά που αναπτύσσονται στα ανθρακικά πετρώματα του αυτόχθονου συστήματος και των καλυμμάτων. Ακολουθούν οι προσχωματικοί υδροφορείς που η εκμετάλλευσής του είναι γενικά εντατική λόγου του σχετικού μικρού βάθους του υδροφόρου ορίζοντα και τέλος οι μικρή υδροφορία που αναπτύσσεται σε ρωγμώδη πετρώματα (φυλλίτες, σχιστόλιθοι, οφιόλιθοι κλπ) αλλά είναι σημαντική από πλευράς ζήτησης επειδή καλύπτει είτε υδρευτικές ανάγκες των οικισμών που βρίσκονται σε μεγάλα υψόμετρα είτε προμηθεύει ποιμνιοστάσια Στους παρακάτω χάρτες απεικονίζονται τα υδρογεωλογικά συστήματα που περιγράφονται παρακάτω. Θα πρέπει να τονιστεί ότι τα υδρογεωλογικά όρια των συστημάτων αυτών δεν έχουν καθορισθεί επακριβώς. 72

84 Η οριοθέτηση και η κατάταξη των υδροφορέων στα «υδροφόρα συστήματα» έγινε με βάση τις παρακάτω παραδοχές: 1. Όριο υδροφόρου συστήματος αποτελεί η επιφανειακή εξάπλωση του αντίστοιχου υδρολιθολογικού σχηματισμού. 2. Έγινε ομαδοποίηση υδρολιθολογικά «συγγενών» σχηματισμών σε ένα υδροφόρο σύστημα (πχ το «καρστικό υδροφόρο σύστημα» συμπεριλαμβάνει τους ασβεστόλιθους των ενοτήτων Πλακωδών, Τρυπαλίου, Τρίπολης, Πίνδου). 3. Λόγω της σχετικά αδρομερούς ανάλυσης για τις ανάγκες του διαχειριστικού σχεδίου μικρές εμφανίσεις υδροφόρων σχηματισμών ενσωματώθηκαν στο «υδροφόρο σύστημα» (κυρίαρχο υδρολιθολογικός σχηματισμός) της περιοχής και δεν εμφαίνονται στους σχετικούς χάρτες ούτε αναλύονται περαιτέρω στα πλαίσια του παρόντος σχεδίου. Η ανάλυση κρίνεται ικανοποιητική για τις απαιτήσεις του διαχειριστικού σχεδίου. Στην αναθεώρησή του πιθανά να γίνει μεγαλύτερη διακριτοποίηση. 4. Τα «υδροφόρα συστήματα» στη συνέχεια κατατμήθηκαν περαιτέρω σε μικρότερα με βάση α) τις κύριες εκφορτίσεις τους (μεγάλες πηγές) ή β) τις περιοχές που έχουν δεχθεί πιέσεις (ποσοτικές ή ποιοτικές) και η κατάστασή τους χαρακτηρίζεται ως «κακή» ή είναι οριακή. Το τελευταίο ψηφίο του κωδικού συστήματος αναφέρεται στην κατάτμησή του. 5. Το «καρστικό υδροφόρο σύστημα των Λευκών ορέων», το «καρστικό υδροφόρο σύστημα του Ψηλορείτη» και το «καρστικό υδροφόρο σύστημα της Δίκτης» ως όριο για τη διάκρισή τους σε επί μέρους συστήματα κατά σύμβαση ορίστηκε με το όριο των λεκανών απορροής GR39 - GR40 ή τις μεγάλες ρηξιγενείς ζώνες. Γενικότερα αν ληφθεί υπόψη ότι ο όγκος των νερών που εκφορτίζονται στις πηγές που ευρίσκονται στη βόρεια Κρήτη (GR39) το υδρογεωλογικό αυτό όριο αναμένεται να είναι γενικά μετατοπισμένο νότια του υδρολογικού, όμως αυτό θα καθορισθεί μετά από υδρογεωλογικές μελέτες. 6. Λόγω της πολύπλοκης γεωλογικής/υδρογεωλογικής δομής της Κρήτης και της ομαδοποίησης των διαφόρων σχηματισμών σε συστήματα, τα υδροφόρα συστήματα δεν είναι πάντα συνεχόμενα (πχ στο ρωγμώδες σύστημα περιελήφθησαν φυλλίτες- σχιστόλιθοι και οφιόλιθοι γεωλογικοί σχηματισμοί που δεν γειτνιάζουν). 7. Επίσης λόγω της πολύπλοκης γεωλογικής/υδρογεωλογικής δομής της Κρήτης ο χαρακτηρισμός του υδροφόρου συστήματος (καρστικό, ρωγμώδες ή κοκκώδες) έγινε με βάση τη μεγαλύτερη σε έκταση εμφάνιση του αντίστοιχου σχηματισμού. Για παράδειγμα αποθέσεις κλιτύος μικρού πάχους (πορώδες υδροφόρο) ενσωματώθηκαν στο αντίστοιχο πέτρωμα μητρικό πέτρωμα (καρστικό υδροφόρο). 8. Τα υδροφόρα των γύψων είναι δύσκολο να απεικονιστούν στην κλίμακα του διαχειριστικού σχεδίου λόγω της μικρής επιφανειακής τους εξάπλωσης, αναφέρονται ως μια κατηγορία για όλη την Κρήτη. Αυτά όμως απεικονίζονται με σαφήνεια στους γεωλογικούς χάρτες του ΙΓΜΕ, το νερό τους είναι ακατάλληλο για ύδρευση λόγω της υψηλής συγκέντρωσης θειικών ιόντων, αλλά είναι ένα σημαντικό τοπικό υδροφόρο για άρδευση. 9. Επίσης για τις νησίδες της Κρήτης δόθηκε ένα κωδικός προκειμένου να απεικονιστούν και αυτές στο σχέδιο. 10. Η ανάλυση που πραγματοποιήθηκε με την παρούσα μελέτη με στόχο να οριοθετηθούν και να χαρακτηριστούν ευδιάκριτα υδροφόρα είναι εξ ανάγκης λεπτομερέστερης της αρχικής του ΙΓΜΕΜ. Αυτό έχει ως συνέπεια να προστεθούν νέοι κωδικοί με αποτέλεσμα η κωδικοποίηση να μην εμφανίζει συνέχεια στο χάρτη. 73

85 Με βάση τα παραπάνω κριτήρια/παραδοχές η Κρήτη διακρίθηκε σε 91 υπόγεια υδατικά συστήματα που διακρίνονται σε 47 καρστικά, 35 πορώδη και 8 ρωγμώδη. Τα υδροφόρα συστήματα που προσδιορίσθηκαν στο ΥΔ Κρήτης περιλαμβάνονται στον ακόλουθο πίνακα. Τα υπόγεια υδατικά συστήματα του ΥΔ13 και οι γεωλογικές συνθήκες του ΥΔ (στρωματογραφία, τεκτονική, γεωλογικοί σχηματισμοί) περιγράφονται αναλυτικά στο Παράρτημα II του Σχεδίου Διαχείρισης Α/Α ΚΩΔΙΚΟΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Πίνακας : Υπόγεια υδατικά συστήματα του ΥΔ13 ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΤΥΠΟΣ ΥΔΡΟΦΟΡΕΑ Λεκάνη Απορροής Ρεμάτων Βορείου Τμήματος Χανίων - Ρεθύμνου - Ηρακλείου (GR39) ΕΚΤΑΣΗ (km 2 ) 1 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΤΟΠΟΛΙΩΝ Καρστικός GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΣΦΗΝΑΡΙΟΥ Καρστικός GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΚΙΣΣΑΜΟΥ Πορώδες GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΚΑΜΠΟΥ ΧΑΝΙΩΝ Πορώδες GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΑΠΟΚΟΡΩΝΟΥ Πορώδες GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΒΔ. ΛΕΥΚΩΝ ΟΡΕΩΝ (ΑΓΙΑΣ) Καρστικός GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΒΟΡΕΙΩΝ ΛΕΥΚΩΝ ΟΡΕΩΝ (ΣΤΥΛΟΥ-ΑΡΜΕΝΩΝ) Καρστικός GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΒΑ. ΛΕΥΚΩΝ ΟΡΕΩΝ (ΚΟΥΡΝΑ-ΓΕΩΡΓΙΟΥΠΟΛΗΣ) Καρστικός GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΓΕΩΡΓΙΟΥΠΟΛΗΣ Καρστικός GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΑΡΜΕΝΩΝ-ΜΑΛΑΚΙΟΥ- ΜΟΥΝΤΡΟΥ-ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗΣ Καρστικός GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΓΕΡΑΝΙΟΥ Καρστικός GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΒΔ. ΡΕΘΥΜΝΟΥ Πορώδες GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΒΑ. ΠΑΡΑΚΤΙΟΥ ΡΕΘΥΜΝΟΥ (ΚΑΜΠΟΥ ΡΕΘΥΜΝΟΥ- ΠΡΙΝΟΥ-ΠΕΡΑΜΑΤΟΣ) Πορώδες GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΒΑ.ΡΕΘΥΜΝΟΥ Πορώδες GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΚΕΝΤΡΙΚΟΥ ΡΕΘΥΜΝΟΥ Πορώδες GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΤΑΛΑΙΩΝ Καρστικός GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΒΔ. ΨΗΛΟΡΕΙΤΗ Καρστικός GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΒΑ. ΨΗΛΟΡΕΙΤΗ Καρστικός GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΚΕΡΗΣ-ΤΥΛΙΣΣΟΥ Καρστικός GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΒΟΡΕΙΟ-ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ Πορώδες GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΒΟΡΕΙΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ Πορώδες GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΧΡΥΣΟΣΚΑΛΙΤΙΣΣΑΣ Καρστικός GR ΡΩΓΜΩΔΕΣ ΧΑΝΙΩΝ Ρωγμώδες

86 Α/Α ΚΩΔΙΚΟΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΤΥΠΟΣ ΥΔΡΟΦΟΡΕΑ ΕΚΤΑΣΗ (km 2 ) 24 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΧΡΥΣΟΣΚΑΛΙΤΙΣΣΑΣ Πορώδες GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΟΡΟΠΕΔΙΟΥ ΛΑΣΙΘΙΟΥ Πορώδες GR ΡΩΓΜΩΔΕΣ ΨΗΛΟΡΕΙΤΗ Ρωγμώδες GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΓΙΟΥΧΤΑ Καρστικός GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΟΥ ΧΩΡΙΟΥ-ΣΜΑΡΙΟΥ Καρστικός GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ-ΓΟΥΒΩΝ-ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΥ Καρστικός GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΓΡΑΜΒΟΥΣΑΣ Καρστικός GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΣΠΑΘΑΣ (ΡΟΔΩΠΟΥ) Καρστικός GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΑΚΡΩΤΗΡΙΟΥ (ΣΟΥΔΑΣ) Καρστικός GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΑΠΟΚΟΡΩΝΑ Καρστικός GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΚΑΣΤΕΛΙΟΥ Πορώδες Λεκάνη Απορροής Ρεμάτων Νοτίου Τμήματος Χανίων - Ρεθύμνου - Ηρακλείου (GR40) 35 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΝΟΤΙΩΝ ΛΕΥΚΩΝ ΟΡΕΩΝ Καρστικός GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΗ-ΑΣΙΔΕΡΩΤΑ Καρστικός GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΚΕΔΡΟΥ Καρστικός GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΝΟΤΙΟΥ ΡΕΘΥΜΝΟΥ Πορώδες GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΝΑ. ΨΗΛΟΡΕΙΤΗ Καρστικός GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΤΥΜΠΑΚΙΟΥ Πορώδες GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΤΥΜΠΑΚΙΟΥ Πορώδες GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΜΟΙΡΩΝ Πορώδες GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΓΑΛΙΑΣ-ΒΑΓΙΩΝΙΑΣ-ΑΣΗΜΙΟΥ Πορώδες GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΜΕΣΟΧΩΡΙΟΥ Πορώδες GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΜΕΣΑΡΑΣ-ΝΟΤΙΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ Πορώδες GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΟΜΠΙΑΣ-ΑΛΗΘΙΝΗΣ Καρστικός GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΥΡΓΟΥ-ΧΑΡΑΚΑ-ΦΟΥΡΝΟΦΑΡΑΓΓΟΥ Καρστικός GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΑΣΤΕΡΟΥΣΙΩΝ Καρστικός GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΔΙΚΤΗΣ Καρστικός GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΛΑΙΟΧΩΡΑΣ Καρστικός GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΚΑΝΤΑΝΟΥ Καρστικός GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΦΡΑΓΚΟΚΑΣΤΕΛΟΥ Πορώδες GR ΡΩΓΜΩΔΕΣ ΡΕΘΥΜΝΟΥ Ρωγμώδες GR ΡΩΓΜΩΔΕΣ ΑΣΤΕΡΟΥΣΙΩΝ Ρωγμώδες GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΕΜΠΑΡΟΥ-ΠΑΝΑΓΙΑΣ Πορώδες

87 Α/Α ΚΩΔΙΚΟΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΤΥΠΟΣ ΥΔΡΟΦΟΡΕΑ ΕΚΤΑΣΗ (km 2 ) 56 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΓΑΥΔΟΥ Πορώδες GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΓΑΥΔΟΥ Καρστικός GR ΡΩΓΜΩΔΕΣ ΓΙΟΥΧΤΑΣ-ΟΞΥ ΚΕΦΑΛΙ (ΔΑΜΑΝΙΩΝ - ΛΑΡΑΝΙΟΥ) Ρωγμώδες GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΔΑΜΑΝΙΩΝ-ΛΑΡΑΝΙΟΥ Καρστικός GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΓΥΨΩΝ ΚΡΗΤΗΣ Γύψοι GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΡΟΥΣΟΧΩΡΙΩΝ Πορώδες 9.68 Λεκάνη Απορροής Ρεμάτων Ανατολικής Κρήτης (GR41) 62 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΜΑΛΙΩΝ-ΣΕΛΕΝΑΣ Καρστικός GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΒΑ. ΔΙΚΤΗΣ Καρστικός GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΛΑΚΚΩΝΙΩΝ-ΑΛΜΥΡΟΥ ΑΓ. ΝΙΚΟΛΑΟΥ Καρστικός GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΦΟΥΡΝΗΣ-ΕΛΟΥΝΤΑΣ Καρστικός GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΣΙΣΙΟΥ-ΜΙΛΑΤΟΥ-ΕΛΟΥΝΤΑΣ Καρστικός GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ-ΝΟΤΙΑΣ ΔΙΚΤΗΣ Καρστικός GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΠΑΧΕΙΑΣ ΑΜΜΟΥ-ΚΑΛΟΥ ΧΩΡΙΟΥ Πορώδες GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΙΕΡΑΠΕΤΡΑΣ-ΚΑΛΟΥ ΧΩΡΙΟΥ Πορώδες GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΜΑΛΑΥΡΑΣ-ΠΑΧΕΙΑΣ ΑΜΜΟΥ Καρστικός GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΣΗΤΕΙΑΣ-ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΔΩΝ-ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΑΣ Πορώδες GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΚΟΥΤΣΟΥΡΑ-ΜΑΚΡΥΓΙΑΛΟΥ Πορώδες GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΣΚΟΠΗΣ-ΣΗΤΕΙΑΣ Πορώδες GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΓΟΥΔΟΥΡΑ Πορώδες GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΒΑ. ΑΠΟΛΗΞΕΩΝ ΟΡΕΩΝ ΖΑΚΡΟΥ Καρστικός GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΩΝ ΑΠΟΛΗΞΕΩΝ ΟΡΕΩΝ ΖΑΚΡΟΥ Καρστικός GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΦΟΙΝΙΚΟΔΑΣΟΥΣ ΒΑΪ Πορώδες GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΜΟΝΗΣ ΤΟΠΛΟΥ-ΠΑΛΑΙΚΑΣΤΡΟΥ-ΞΗΡΟΚΑΜΠΟΥ Πορώδες GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΑΝΩ ΒΙΑΝΝΟΥ Πορώδες GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΚΕΡΑΤΟΚΑΜΠΟΥ-ΑΡΒΗΣ Πορώδες GR ΡΩΓΜΩΔΕΣ ΔΙΚΤΗΣ Ρωγμώδες GR ΡΩΓΜΩΔΕΣ ΟΡΕΩΝ ΖΑΚΡΟΥ Ρωγμώδες GR ΡΩΓΜΩΔΕΣ ΟΡΝΟΥ-ΘΡΥΠΤΗΣ Ρωγμώδες GR ΝΗΣΙΔΕΣ ΚΡΗΤΗΣ Καρστικός GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΙΕΡΑΠΕΤΡΑΣ-ΚΕΝΤΡΙΟΥ Πορώδες GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΜΥΡΤΟΥ Πορώδες

88 Α/Α ΚΩΔΙΚΟΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΤΥΠΟΣ ΥΔΡΟΦΟΡΕΑ ΕΚΤΑΣΗ (km 2 ) 87 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΟΡΕΩΝ ΖΑΚΡΟΥ Καρστικός GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΟΡΕΩΝ ΠΗΓΗΣ ΖΟΥ Καρστικός GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΟΡΝΟΥ Καρστικός GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΕΥΚΩΝ - ΜΑΡΩΝΙΑΣ Καρστικός GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΘΡΥΠΤΗΣ Καρστικός

89 Σχήμα : Οριοθέτηση των υπόγειων υδατικών συστημάτων στις ΛΑΠ του ΥΔ Κρήτης (1) 78

90 Σχήμα : Οριοθέτηση των υπόγειων υδατικών συστημάτων στις ΛΑΠ του ΥΔ Κρήτης (2) 79

91 Σχήμα : Οριοθέτηση των υπόγειων υδατικών συστημάτων στις ΛΑΠ του ΥΔ Κρήτης (3) 80

92 4.3.3 Ιδιαιτέρως Τροποποιημένα Υδατικά Συστήματα (ΙΤΥΣ) και Τεχνητά Υδατικά Συστήματα (ΤΥΣ) Διαδικασία προσδιορισμού των ΙΤΥΣ Η μέχρι σήμερα ανθρώπινη δραστηριότητα, έχει μεταβάλει σε ορισμένα υδατικά συστήματα, τα αρχικά τους χαρακτηριστικά. Οι αλλαγές αυτές, ανεξάρτητα από το βάθος της αλλοίωσης που έχουν επιφέρει και από τους λόγους για τους οποίους έγιναν, καθιστούν τα συστήματα αυτά κατά μια έννοια ιδιαίτερα. Τέτοια συστήματα εξετάζονται με ξεχωριστό τρόπο από την Οδηγία και ονομάζονται Ιδιαιτέρως Τροποποιημένα Υδατικά Συστήματα (ΙΤΥΣ). Αντίστοιχα, σε ορισμένες περιπτώσεις κατασκευάζονται με ανθρώπινη πρωτοβουλία έργα που δημιουργούν υδατικά συστήματα σε σημεία όπου προηγουμένως δεν υπήρχαν. Τέτοια συστήματα ονομάζονται Τεχνητά Υδατικά Συστήματα (ΤΥΣ). Η διαδικασία του χαρακτηρισμού των υδατικών συστημάτων ως ΙΤΥΣ ή ΤΥΣ ακολουθεί τα στάδια του αρχικού και του οριστικού προσδιορισμού. Ο αρχικός προσδιορισμός των Ιδιαιτέρως Τροποποιημένων και των Τεχνητών Υδατικών Συστημάτων πραγματοποιείται βάσει απλών κριτηρίων προσδιορισμού, σύμφωνα με το Άρθρο 5 και το Παράρτημα ΙΙ της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ. Ο οριστικός προσδιορισμός και η οριοθέτηση των Ιδιαιτέρως Τροποποιημένων και των Τεχνητών Υδατικών Συστημάτων πραγματοποιείται σύμφωνα με την παράγραφο 3 του Άρθρου 4 της Οδηγίας 2000/60 και το σχετικό Κείμενο Κατευθυντήριων Γραμμών (Guidance document No 4 on Identification and Designation of Heavily Modified and Artificial Water Bodies). Για τον οριστικό προσδιορισμό των Ιδιαιτέρως Τροποποιημένων και των Τεχνητών Υδατικών Συστημάτων εξετάζονται οι δυνατότητες που υπάρχουν για την υλοποίηση των κατάλληλων επεμβάσεων στα χαρακτηριστικά των ΥΣ, όπως για παράδειγμα ενέργειες για την αποκατάσταση των αλλοιώσεων, ώστε να επιτευχθεί η καλή οικολογική κατάσταση. Η αξιολόγηση της αναγκαιότητας, της δυνατότητας υλοποίησης, αλλά και των επιπτώσεων από την εφαρμογή των προτεινόμενων επεμβάσεων γίνεται με βάση τις κοινωνικές και οικονομικές ανάγκες που εξυπηρετούν τα ΙΤΥΣ και ΤΥΣ. Στις περιπτώσεις όπου κρίνεται ότι οι απαραίτητες παρεμβάσεις έχουν μεγάλες αρνητικές επιπτώσεις στις χρήσεις που εξυπηρετούνται από τα ΙΤΥΣ και ΤΥΣ, ή δεν υπάρχουν λύσεις τεχνικά εφικτές, ή δεν υπάρχουν λύσεις εξυπηρέτησης των χρηστών πιο φιλικές στο περιβάλλον, ή οι διαθέσιμες λύσεις είναι δυσανάλογα δαπανηρές, η μετατροπή των ΙΤΥΣ και ΤΥΣ σε φυσικά υδατικά συστήματα κρίνεται ασύμφορη ή αδύνατη παραθέτοντας την ανάλογη τεκμηρίωση. Από την ολοκλήρωση της εργασίας αυτής, προκύπτει ο οριστικός προσδιορισμός των ΤΥΣ και ΙΤΥΣ. Η διαδικασία προσδιορισμού των Ιδιαιτέρως Τροποποιημένων Υδατικών Συστημάτων (ΙΤΥΣ) και των Τεχνητών Υδατικών Συστημάτων (ΤΥΣ) περιγράφεται αναλυτικά στο Παράρτημα III του Σχεδίου Διαχείρισης Στο ακόλουθο Σχήμα παρουσιάζεται βήμα προς βήμα η συνολική διαδικασία που ακολουθήθηκε, σύμφωνα με την Οδηγία, για τον αρχικό και οριστικό προσδιορισμό των ΙΤΥΣ και ΤΥΣ. 81

93 Σχήμα : Βήμα προς βήμα η συνολική διαδικασία αναγνώρισης και προσδιορισμού των ΙΤΥΣ και ΤΥΣ Προσδιορισμός των Ιδιαιτέρως Τροποποιημένων Υδατικών Συστημάτων του ΥΔ Κρήτης Στο ΥΔ13 έχουν προσδιορισθεί τέσσερα (4) λιμναία και δεκαεπτά (17) ποτάμια συστήματα ως ΙΤΥΣ. Τα λιμναία ΙΤΥΣ έχουν προκύψει λόγω κατασκευής φραγμάτων επί του ρου υδατορεμάτων, με αποτέλεσμα ο ταμιευτήρας που δημιουργείται να χαρακτηρίζεται ως ΙΤΥΣ. Αυτά είναι τα εξής: η τεχνητή λίμνη Φράγματος Ποταμών Αμαρίου, η τεχνητή λίμνη Φράγματος Αποσελέμη, η τεχνητή λίμνη Φράγματος Φανερωμένης και η τεχνητή λίμνη Φράγματος Μπραμιανών. 82

94 Τα ποτάμια συστήματα, των οποίων η ροή επηρεάζεται από οποιαδήποτε κατασκευή (φράγμα, ανάχωμα, θυρόφραγμα κ.λπ.), θεωρήθηκαν και αυτά ως ιδιαιτέρως τροποποιημένα. Τα ποτάμια και λιμναία ΙΤΥΣ του ΥΔ13, περιλαμβάνονται στον ακόλουθο πίνακα. Πίνακας : Ποτάμια και λιμναία ΙΤΥΣ του ΥΔ Κρήτης Ονομασία ποτάμιου ΙΤΥΣ Κωδικός ποτάμιου ΙΤΥΣ Κατηγορία συστήματος Λεκάνη Απορροής Ρεμάτων Βορείου Τμήματος Χανίων - Ρεθύμνου - Ηρακλείου (GR39) Φράγμα Ποταμών GR3901L H Λιμναίο Φράγμα Αποσελέμη GR3901L H Λιμναίο APOSELEMHS GR3901R H Ποτάμιο APOSELEMHS GR3901R H Ποτάμιο SFAKORYAKO GR3901R H Ποτάμιο SFAKORYAKO GR3901R H Ποτάμιο KOURNIOTHS GR3901R H Ποτάμιο KERITHS GR3901R H Ποτάμιο Λεκάνη Απορροής Ρεμάτων Νοτίου Τμήματος Χανίων - Ρεθύμνου - Ηρακλείου (GR40) Φράγμα Φανερωμένης GR4001L H Λιμναίο ANAPODARHS GR4001R H Ποτάμιο ANAPODARHS GR4001R H Ποτάμιο ANAPODARHS GR4001R H Ποτάμιο ANAPODARHS GR4001R H Ποτάμιο ANAPODARHS GR4001R H Ποτάμιο GEROPOTAMOS GR4001R H Ποτάμιο GEROPOTAMOS GR4001R H Ποτάμιο PLATYS GR4001R H Ποτάμιο Λεκάνη Απορροής Ρεμάτων Ανατολικής Κρήτης (GR41) Φράγμα Μπραμιανών GR4101L H Λιμναίο BRAMIANOS GR4101R H Ποτάμιο MYRTOS GR4101R H Ποτάμιο PΑNTELHS GR4101R H Ποτάμιο Στο ΥΔ13, δεν προσδιορίζονται, ως ΙΤΥΣ, μεταβατικά ή παράκτια συστήματα, αλλά μόνο τα λιμναία και μέρος των ποτάμιων. Αναφέρονται, λοιπόν, οι εσωποτάμιοι ταμιευτήρες, ανεξαρτήτου μεγέθους φράγματος, αλλά μεγέθους λίμνης >0,5 χλμ 2 και τα ποτάμια που βρίσκονται κυρίως κατάντη φραγμάτων. Οι χρήσεις που εξυπηρετούν τα λιμναία ΙΤΥΣ είναι αρδευτικές, εκτός από το ΙΤΥΣ Αποσελέμη που χρησιμοποιείται για ύδρευση. Η τεχνητή λίμνη Φράγματος Ποταμών Αμαρίου μελετάται στο άμεσο μέλλον να χρησιμοποιηθεί για ύδρευση (με την κατασκευή του απαραίτητου διυλιστηρίου) και για παραγωγή ενέργειας (κατασκευή υβριδικού σταθμού). 83

95 Στο ΥΔ13, λόγω της έκτασης και των αυξημένων αναγκών της κυρίως για άρδευση, έχουν κατασκευαστεί αρκετές εξωποτάμιες λιμνοδεξαμενές και μικρά φράγματα που θα μπορούσαν να χαρακτηρισθούν τεχνητά υδατικά συστήματα (ΤΥΣ), όμως λόγω του εκτατικού ορίου της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ για τις λίμνες (>0,5 km 2 ), δεν χαρακτηρίζονται. Α. Φράγμα Ποταμών (περιοχή Αμάρι Νομού Ρεθύμνου) Εικόνα : Η τεχνητή λίμνη του Φράγματος Ποταμών (Πηγή: Αρχείο Ο.Α.ΔΥ.Κ.) Το Φράγμα Ποταμών ολοκληρώθηκε το 2008 από τον Οργανισμό Ανάπτυξης Δυτικής Κρήτης Ο.Α.ΔΥ.Κ. στα πλαίσια του Έργου «Αξιοποίηση Υδάτινου Δυναμικού της Δυτικής Κρήτης». Πρόκειται για ένα σύμπλεγμα έργων, που περιλαμβάνει: α) την κατασκευή χωμάτινου φράγματος με αργιλικό πυρήνα, ύψους 55 m, με χωρητικότητας ταμιευτήρα 22,5 εκ. m 3 νερού και με ανώτατη στάθμη τα +203 m, β) την κατασκευή τριών σηράγγων μήκους m, 380 m και 130 m αντίστοιχα, και γ) την κατασκευή κεντρικού αγωγού και δικτύων διανομής συνολικού μήκους 21 km. Το έργο το οποίο ξεκίνησε το 1995 χρηματοδοτούμενο από το Β ΚΠΣ-ΠΕΠ Κρήτης, ολοκληρώθηκε το 2008 μέσω του Γ ΚΠΣ-ΠΕΠ Κρήτης, με συνολικό κόστος 55 εκ. ευρώ, χωροθετείται στον Δήμο Αμαρίου και καλύπτει τις ανάγκες άρδευσης στρεμμάτων του κάμπου Ρεθύμνου. Στα πλαίσια του Σχεδίου του Ο.Α.ΔΥ.Κ. «Ενεργειακή Αξιοποίηση του Φράγματος Ποταμών Νομού Ρεθύμνου- Μελέτη, χρηματοδότηση, κατασκευή, διαχείριση και εκμετάλλευση Υβριδικού Σταθμού (ΥΣ) Παραγωγής Ηλεκτρικής Ενέργειας», έχει δρομολογηθεί (σε αναμονή της άδειας παραγωγής από τη ΡΑΕ) η κατασκευή Υβριδικού Σταθμού (Αιολικό Πάρκο και σύστημα άντλησης ταμίευσης) που θα χρησιμοποιεί σαν κάτω ταμιευτήρα τον ταμιευτήρα του φράγματος. Επίσης, βρίσκεται σε στάδιο μελέτης και η κατασκευή διυλιστηρίου για την συμπληρωματική ύδρευση της πόλης του Ρεθύμνου. Το έργο του φράγματος αρδεύει μια περιοχή στρεμμάτων, στον κάμπο του Ρεθύμνου, και ετήσια παρέχονται m 3 νερού. Έχει ολοκληρωθεί η μελέτη για την επέκταση των δικτύων και αφορά επιπλέον στρέμματα αρδευτικής έκτασης. Οι καλλιέργειες οι οποίες αρδεύονται αποτελούνται κυρίως από ελαιόδεντρα και κηπευτικά. Βασικά τεχνικά χαρακτηριστικά του Υβριδικού Σταθμού στο Φράγμα Ποταμών Ισχύς μονάδων ΑΠΕ (ΑΠ) 81 MW Ισχύς αναστρέψιμων μονάδων Παραγωγή 50 MW (εφεδρική 25 MW) Άντληση 108 MW Ισχύς αντλιών μεταβλητών στροφών 32,16 MW Ισχύς ελεγχόμενης παραγωγής 50MW Ισχύς μονάδων πλήρωσης συστημάτων Από 68,16 ΜW έως 140,16 MW Διαθέσιμη ποσότητα νερού Έως m 3 Χωρητικότητα άνω ταμιευτήρα m 3 84

96 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΦΡΑΓΜΑΤΟΣ Τύπος χωμάτινο Έκταση επιφάνειας 1,6 km 2 Ύψος 55 m Πλάτος βάσης 350 m Μήκος στέψης 265 m Όγκος αναχώματος m 3 Όγκος ταμιευτήρα m 3 Ωφέλιμος όγκος m 3 Πλάτος υπερχειλιστή 30 m Μήκος υπερχειλιστή 340 Β. Φράγμα Αποσελέμη Νομού Ηρακλείου Εικόνα : Η τεχνητή λίμνη του Φράγματος Αποσελέμη Το Φράγμα Αποσελέμη κατασκευάστηκε από την Γενική Γραμματεία Δημόσιων Έργων με Διευθύνουσα Υπηρεσία την Ε.Υ.Δ.Ε. Ύδρευση Ηρακλείου - Αγίου Νικολάου και ολοκληρώθηκε το Ο σκοπός της κατασκευής του είναι η ενίσχυση της ύδρευσης των ευρύτερων περιοχών Ηρακλείου και Αγίου Νικολάου. Βρίσκεται ανάμεσα στους οικισμούς Ποταμιών και Αβδού, σε απόσταση περίπου 30 km ανατολικά της πόλης του Ηρακλείου. Πρόκειται για ένα σύμπλεγμα έργων, που περιλαμβάνει την κατασκευή χωμάτινου φράγματος με επένδυση από λιθορριπή ύψους 62,5 m, χωρητικότητας ταμιευτήρα 27,3 εκ. m 3 νερού και με ανώτατη στάθμη ταμιευτήρα +221m, την κατασκευή της διώρυγας του υπερχειλιστή στο δεξιό αντέρεισμα και των έργων εκτροπής-εκκένωσης-υδροληψίας, την εσωτερική οδοποιία για την κατασκευή του έργου και την πρόσβαση στις επί μέρους εγκαταστάσεις, την παράκαμψη της επαρχιακής οδού Ηρακλείου-Ορ. Λασιθίου, των βοηθητικών αναχωμάτων στο ρέμα Ασκών και στο ρέμα Χώνου και την κατασκευή των έργων προστασίας του Ι.Ν. Αγ. Κωνσταντίνου βυζαντινής εποχής (15ου αι.μ.χ.). Ο ταμιευτήρας θα υδροδοτήσει με υδραγωγείο μήκους περίπου 74 km τις πόλεις του Ηρακλείου και Αγ. Νικολάου, καθώς και 6 Δήμους και 19 οικισμούς κατά μήκος του άξονα Λινοπεράσματα Ηράκλειο Χερσόνησος Όρια Νομών Ηρακλείου και Λασιθίου Νεάπολη Αγ. Νικόλαος Ελούντα. Η μέση ετήσια απόληψη για ύδρευση σύμφωνα με την αρχική μελέτη είναι περίπου 17 x 10 6 m 3 η οποία έχει αναθεωρηθεί με νέα υδρολογικά δεδομένα. 85

97 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΦΡΑΓΜΑΤΟΣ Τύπος χωμάτινο Έκταση επιφάνειας 1,928 km 2 (1.928 στρέμματα) Ύψος 62,5 m Πλάτος βάσης 320 m Μήκος στέψης 660 m Όγκος αναχώματος m 3 Όγκος ταμιευτήρα m 3 Γ. Φράγμα Φανερωμένης Νομού Ηρακλείου Εικόνα : Η τεχνητή λίμνη του Φράγματος Φανερωμένης (Πηγή: Το Φράγμα Φανερωμένης κατασκευάστηκε από το πρώην Υπουργείο Γεωργίας και ολοκληρώθηκε το Το φράγμα έγινε στον χείμαρρο Κουτσουλίδη, παραπόταμο του Γεροποτάμου, ανάντη του προϋπάρχοντος μικρού φράγματος, σε απόσταση 200μ περίπου από αυτό και ανάντη της συμβολής του Κουτσουλίδη με τον Γεροπόταμο σε απόσταση 3,5 km από αυτήν. Βρίσκεται στην περιοχή Σκούρβουλα και απέχει περίπου 5 km από τον οικισμό Μοίρες του Δήμου Φαιστού. Ο σκοπός κατασκευής του είναι η άρδευση της περιοχής Μεσσαράς. Βρίσκεται σε απόλυτο υψόμετρο +157m. Ο ταμιευτήρας πληρώθηκε το 2010, αλλά τα αρδευτικά δίκτυα διανομής νερού ολοκληρώθηκαν το Η μέση ετήσια απορροή είναι 13 x 10 6 m 3 (ελάχιστη 4,7 x 10 6 m 3 και μέγιστη 29,5 x 10 6 m 3 ) και η απολήψιμη ποσότητα ανά έτος είναι 8,7 x 10 6 m 3 (για περίοδο επαναφοράς 10 ετών). Η παροχή νερού στον κάμπο της Μεσσαράς για το διάστημα Αύγουστος - Δεκέμβριος 2013 έφτασε στα m 3. Από τον ταμιευτήρα αρδεύονται στρέμματα θερμοκηπιακών εκτάσεων του κάμπου της Μεσσαράς (οικισμοί Σκούρβουλα, Γαλιά, Φανερωμένη, Βώροι, Τυμπάκι, Α-Β-Γ ζώνη Μεσσαράς), αποτελούμενα από 60% ελαιόδεντρα, 30% κηπευτικά και 10% από διάφορα άλλα. Η περιοχή της Μεσσαράς καλύπτει το μεγαλύτερο ποσοστό της παραγωγής ελαιολάδου της Κρήτης και ένα μεγάλο μέρος της Ελλάδας. Συμπληρωματικά με το φράγμα Φανερωμένης προγραμματίζεται η κατασκευή του φράγματος Πλατύ, στο νομό Ρεθύμνου, του οποίου οι μελέτες από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων και βρίσκονται στην φάση της ολοκλήρωσης και έκδοσης των Περιβαλλοντικών Όρων. Όταν ολοκληρωθεί η κατασκευή του θα μεταφέρονται, μέσω των κεντρικών αγωγών, ποσότητες νερού, έτσι ώστε να ικανοποιούνται πλήρως οι αρδευτικές ανάγκες της περιοχής της Μεσσαράς. 86

98 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΦΡΑΓΜΑΤΟΣ Τύπος χωμάτινο Έκταση επιφάνειας 1,017 km 2 (1.017 στρέμματα) Ύψος 69 m Μήκος στέψης 484 m Όγκος ταμιευτήρα m 3 Δ. Φράγμα Μπραμιανών Νομού Λασιθίου Εικόνα : Η τεχνητή λίμνη του Φράγματος Μπραμιανών (Πηγή: Το Φράγμα των Μπραμιανών βρίσκεται κοντά στην Ιεράπετρα. Η κατασκευή του ολοκληρώθηκε το 1986 προκειμένου να αρδεύσει τον κάμπο της Ιεράπετρας. Έχει συνολική επιφάνεια ταμιευτήρα 1,05 km 2, χωρητικότητα λίμνης m 3 νερό και βρίσκεται σε απόλυτο υψόμετρο + 85m. Από τη λίμνη αυτή αρδεύονται περίπου στρέμματα θερμοκηπιακών καλλιεργειών. Η λίμνη τροφοδοτείται με νερό από διάφορους υδροφόρους αγωγούς. Ιδιοκτησιακά ανήκει στο Δημόσιο, ενώ η εκμετάλλευση και η διαχείριση του γίνεται από τον ΤΟΕΒ Ιεράπετρας. Αποτελεί ένα από τους μεγαλύτερους υγροτόπους της Κρήτης. Το φράγμα αρδεύει στρέμματα εκ των οποίων τα διοχετεύονται στον κάμπο της Ιεράπετρας και τα στρέμματα βρίσκονται εκτός ζώνης. Αναλυτικά, στρέμματα αποτελούν θερμοκηπιακές καλλιέργειες, με τα να είναι κηπευτικά και τα ανθοκομικά. Εξυπηρετείται σχεδόν όλος ο Δήμος Ιεράπετρας σε άρδευση. Η ετήσια ποσότητα νερού που παρέχεται για άρδευση είναι περίπου m 3. Τύπος ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΦΡΑΓΜΑΤΟΣ χωμάτινο Έκταση επιφάνειας 1,050 km 2 (1.050 στρέμματα) Ύψος Μήκος στέψης 32 m 800 m Όγκος ταμιευτήρα m 3 87

99 Οριστικός προσδιορισμός των Ιδιαιτέρως Τροποποιημένων Υδατικών Συστημάτων του ΥΔ Κρήτης Τα έργα που είναι κατασκευασμένα στο Υδατικό Διαμέρισμα της Κρήτης και χαρακτηρίζονται οριστικά ως Ιδιαιτέρως Τροποποιημένα Υδατικά Συστήματα (ΙΤΥΣ), αφορούν κυρίως στην ταμίευση του νερού για οποιαδήποτε χρήση του (ύδρευση, άρδευση, παραγωγή ενέργειας). Συνεπώς, οποιαδήποτε πρόταση που αφορά την καταστροφή τους ή ακόμη και την εποχιακή ρύθμιση των απολήψεων, με μικρότερες κατά τους ξηρούς καλοκαιρινούς μήνες, αν και είναι εφικτή, θα είχε αρνητικές επιπτώσεις στις καθορισμένες χρήσεις άρδευσης και ύδρευσης. Θα εμφανίζονταν έντονα εποχιακά προβλήματα αρδευτικής και υδρευτικής επάρκειας με δεδομένο το βαθμό σημαντικότητας των παραπάνω λιμναίων σωμάτων για την αγροτική οικονομία των περιοχών που εξυπηρετούν. Επιπλέον, οι τρείς ταμιευτήρες που χρησιμοποιούνται ήδη για άρδευση, αποτελούν σημαντικούς βιότοπους, έχοντας προσελκύσει αρκετά σημαντικό πληθυσμό ορνιθοπανίδας, βελτιώνοντας την βιοποικιλότητα των περιοχών τους. 88

100 4.4 Αξιολόγηση υφιστάμενης κατάστασης ΥΣ Ταξινόμηση της κατάστασης των επιφανειακών υδατικών συστημάτων Πρωτοποριακό στοιχείο της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ είναι ότι η ποιότητα των επιφανειακών υδάτων δεν εκτιμάται με βάση μόνο τα αποτελέσματα των χημικών αναλύσεων (χημική κατάσταση), αλλά με οικολογικά ποιοτικά στοιχεία σε συνδυασμό με χημικά. Η συνολική κατάσταση ενός επιφανειακού υδατικού συστήματος στηρίζεται σε τέσσερις κατηγορίες μετρούμενων παραμέτρων. Αυτές είναι οι βιολογικές, οι φυσικοχημικές, οι υδρομορφολογικές και οι συγκεκριμένοι ή συνθετικοί ρύποι ή ειδικοί ρύποι (Σχήμα ). Στο Παράρτημα V της Οδηγίας 200/60/ΕΚ καθορίζονται οι παράμετροι σύμφωνα με τους οποίους γίνεται η αξιολόγηση των επιφανειακών συστημάτων. Οι παράμετροι διαφέρουν ανάλογα με την κατηγορία του συστήματος, δηλαδή αν πρόκειται για ποτάμιο, λιμναίο, μεταβατικό ή παράκτιο σύστημα. Αναφορικά με τα ιδιαιτέρως τροποποιημένα και τεχνητά υδατικά συστήματα (ΤΥΣ/ΙΤΥΣ) προτείνεται να αξιολογούνται με βάση τις παραμέτρους της κατηγορίας φυσικού συστήματος με το οποίο προσομοιάζεται καλύτερα και χρησιμοποιείται η έννοια του καλού οικολογικού δυναμικού, αντί της καλής οικολογικής κατάστασης. Σχήμα : Κατηγορίες ποιοτικών στοιχείων που χρησιμοποιούνται για την κατάταξη των επιφανειακών υδατικών συστημάτων Μεθοδολογία ταξινόμησης της κατάστασης των επιφανειακών υδατικών συστημάτων Α. Οικολογική κατάσταση και οικολογικό δυναμικό Στην Ευρώπη υπάρχει πληθώρα μεθόδων για την εκτίμηση της οικολογικής κατάστασης των επιφανειακών υδατικών συστημάτων, οι οποίες όμως χρησιμοποιούν διαφορετικές κλίμακες βαθμολογίας και επομένως διαφορετικά όρια στις κλάσεις ποιότητας. Με βάση τις σαφείς κατευθυντήριες γραμμές της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ, για την εξασφάλιση της συγκρισιμότητας των αποτελεσμάτων: α) η οικολογική ποιότητα των επιφανειακών υδάτων θα πρέπει να παρουσιάζεται με την παρακάτω πενταβάθμια κλίμακα, η οποία αποδίδεται χρωματικά στο ακόλουθο σχήμα. 89

101 Κατάταξη οικολογικής ποιότητας Υψηλή Καλή Μέτρια Ελλιπής Κακή Χρωματισμός Σχήμα : Ταξινόμηση της οικολογικής κατάστασης και αντίστοιχος χρωματικός κώδικας, σύμφωνα με την Οδηγία Yψηλή Κατάσταση (High): Έλλειψη, ή ήσσονος μόνον σημασίας ανθρωπογενείς μεταβολές των τιμών των φυσικοχημικών και των υδρομορφολογικών ποιοτικών στοιχείων. Οι τιμές των βιολογικών ποιοτικών στοιχείων του συστήματος επιφανειακών υδάτων αντικατοπτρίζουν εκείνες των συνθηκών αναφοράς. Καλή Κατάσταση (Good): Οι τιμές των βιολογικών ποιοτικών στοιχείων του συστήματος επιφανειακών υδάτων εμφανίζουν χαμηλού επιπέδου αλλοιώσεις, λόγω ανθρωπίνων δραστηριοτήτων, αλλά διαφοροποιούνται σε μικρό βαθμό από τις τιμές που χαρακτηρίζουν το σύστημα επιφανειακών υδάτων υπό μη διαταραγμένες συνθήκες. Μέτρια Κατάσταση (Moderate): Οι τιμές των βιολογικών ποιοτικών στοιχείων του συστήματος επιφανειακών υδάτων παραλλάσουν μετρίως τις τιμές που χαρακτηρίζουν φυσιολογικά το σύστημα επιφανειακών υδάτων υπό μη διαταραγμένες συνθήκες. Ελλιπής Κατάσταση (Poor): Τα ύδατα τα οποία εμφανίζουν ενδείξεις σημαντικών αλλοιώσεων των τιμών των βιολογικών ποιοτικών στοιχείων του τυπικού συστήματος επιφανειακών υδάτων και στα οποία οι σχετικές βιολογικές κοινότητες διαφέρουν ουσιαστικά από εκείνες που χαρακτηρίζουν το σύστημα επιφανειακών υδάτων σε μη διαταραγμένες συνθήκες. Κακή Κατάσταση (Bad): Τα ύδατα τα οποία εμφανίζουν ενδείξεις σοβαρών αλλοιώσεων των τιμών των βιολογικών ποιοτικών στοιχείων του τυπικού συστήματος επιφανειακών υδάτων και από τα οποία απουσιάζει μεγάλο μέρος των σχετικών βιολογικών κοινοτήτων που χαρακτηρίζουν φυσιολογικά το σύστημα επιφανειακών υδάτων σε μη διαταραγμένες συνθήκες. Η σχέση μεταξύ των βιολογικών, των υδρομορφολογικών και των φυσικοχημικών ποιοτικών στοιχείων απεικονίζεται, για όλες τις κατηγορίες επιφανειακών υδατικών συστημάτων, στο Σχήμα Σύμφωνα με το Σχήμα αυτό, οι υδρομορφολογικές συνθήκες εξετάζονται μόνο εάν το επιφανειακό υδατικό σύστημα πρόκειται να ταξινομηθεί στην υψηλή οικολογική κατάσταση ή στο μέγιστο οικολογικό δυναμικό, αν είναι ιδιαιτέρως τροποποιημένο ή τεχνητό. Η ταξινόμηση σε καλή, μέτρια, ελλιπή ή κακή κατάσταση προϋποθέτει την εξέταση μόνο βιολογικών παραμέτρων ή και φυσικοχημικών για την ταξινόμηση σε καλή κατάσταση. Όταν οι βιολογικές συνθήκες είναι σύμφωνες με εκείνες που απαιτούνται για την ταξινόμηση σε καλή, μέτρια, ελλιπή ή κακή κατάσταση αντίστοιχα, τότε οι εξ ορισμού ικανοποιούνται οι υδρομορφολογικές συνθήκες και δεν επηρεάζουν την ταξινόμηση. Ακόμα, για την ταξινόμηση σε υψηλή ή καλή κατάσταση απαιτείται η εξέταση και των φυσικοχημικών παραμέτρων, ενώ η αξιολόγηση της κατάστασης των υδατικών συστημάτων ως μέτρια, ελλιπή ή κακή μπορεί να βασιστεί αποκλειστικά στην εξέταση βιολογικών παραμέτρων, αφού τότε εξ ορισμού και οι φυσικοχημικές παράμετροι θα είναι σύμφωνες με τις προβλεπόμενες τιμές για την κατάσταση αυτή. Οι χημικές συνθήκες θα πρέπει ακόμα να ταυτίζονται με τα περιβαλλοντικά πρότυπα ποιότητας για ουσίες προτεραιότητας και ορισμένους άλλους ρύπους. 90

102 Σχήμα : Λογικό διάγραμμα αξιολόγησης κατάστασης φυσικού υδατικού συστήματος β) τα αποτελέσματα για την ταξινόμηση της οικολογικής κατάστασης κάθε σταθμού επιφανειακών υδάτων, σύμφωνα με το άρθρο του Παραρτήματος V της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ πρέπει να εκφράζονται ως λόγοι της οικολογικής ποιότητας (EcologicalQualityRatio, EQR), όπου οι βιολογικές παράμετροι αποτελούν απόκλιση από τις συνθήκες αναφοράς και οι φυσικοχημικές-υδρομορφολογικές παράμετροι είναι τέτοιες που να στηρίζουν τα αποτελέσματα των βιολογικών ποιοτικών στοιχείων (Οδηγία 2000/60/ΕΚ, Παράρτημα V). Ο λόγος εκφράζεται ως η αριθμητική τιμή μεταξύ του μηδενός και του ενός, όπου η υψηλή οικολογική κατάσταση δηλώνεται με την τιμή ένα (1) και η κακή οικολογική κατάσταση αντιπροσωπεύεται από το μηδέν (0). Σχήμα : Λόγος οικολογικής απόκλισης (EQR) γ) για να υπολογιστεί η παραπάνω απόκλιση, ήταν αναγκαίο να ταξινομηθούν τα ρέοντα ύδατα της Ευρώπης σε πολύ λιγότερους τύπους και αυτό επιτεύχθηκε με τη άσκηση διαβαθμονόμησης. 91

103 δ) Αντίστοιχα, για τα ιδιαιτέρως τροποποιημένα και τα τεχνητά υδατικά συστήματα (ΤΥΣ/ΙΤΥΣ), το οικολογικό δυναμικό θα πρέπει να παρουσιάζεται με την παρακάτω τριβάθμια κλίμακα: Μέγιστο οικολογικό δυναμικό: Οι τιμές των σχετικών βιολογικών ποιοτικών στοιχείων αντικατοπτρίζουν, στο μέτρο του δυνατού, τις τιμές που χαρακτηρίζουν τον πλέον συγκρίσιμο τύπο συστήματος επιφανειακών υδάτων, λαμβανομένων υπόψη των φυσικών συνθηκών που απορρέουν από τα τεχνητά ή ιδιαιτέρως τροποποιημένα χαρακτηριστικά του υδατικού συστήματος. Καλό οικολογικό δυναμικό: Ελαφρές αλλαγές των τιμών των σχετικών βιολογικών ποιοτικών στοιχείων σε σχέση με τις τιμές που απαντούν στο μέγιστο οικολογικό δυναμικό. Μέτριο οικολογικό δυναμικό: Μέτριες αλλαγές των τιμών των σχετικών βιολογικών ποιοτικών στοιχείων σε σχέση με τις τιμές που απαντούν στο μέγιστο οικολογικό δυναμικό. Β. Χημική κατάσταση Η ταξινόμηση σε κλάσεις ποιότητας της χημικής κατάστασης των επιφανειακών υδατικών συστημάτων πραγματοποιείται μετά από έλεγχο της τήρησης των οριακών τιμών ποιότητας ορισμένων επικίνδυνων ουσιών που καταλήγουν στο υδάτινο περιβάλλον. Οι ουσίες αυτές καθορίζονται στο Παράρτημα Χ της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ, όπως αυτό εξειδικεύτηκε στην ΚΥΑ Η.Π /2641/Ε103/2010 (ΦΕΚ Β 1909) «Καθορισμός Προτύπων Ποιότητας Περιβάλλοντος (ΠΠΠ) για τις συγκεντρώσεις ορισμένων ρύπων και ουσιών προτεραιότητας στα επιφανειακά ύδατα, σε συμμόρφωση προς τις διατάξεις της Οδηγίας 2008/105/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 16ης Δεκεμβρίου 2008». Στην ανωτέρω ΚΥΑ καθορίζονται Πρότυπα Ποιότητας Περιβάλλοντος (ΠΠΠ) για 101 χημικές ενώσεις ή ομάδες χημικών ενώσεων, εκ των οποίων 41 αφορούν σε ουσίες προτεραιότητας και άλλους ρύπους, που έχουν θεσπιστεί σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης (Οδηγία 105/2008/ΕΕ) και 60 αφορούν σε ειδικούς ρύπους, οι οποίοι είτε έχουν ανιχνευθεί στα υδατικά συστήματα της χώρας, είτε αναφέρονταν σε παλαιότερες νομοθετικές ρυθμίσεις. Τα ΠΠΠ αφορούν είτε στην Ετήσια Μέση Συγκέντρωση (ΕΜΣ) είτε στη Μέγιστη Επιτρεπόμενη Συγκέντρωση (ΜΕΣ). Η ετήσια μέση συγκέντρωση προκύπτει ως ο αριθμητικός μέσος των μετρούμενων συγκεντρώσεων σε διάφορους χρόνους κατά τη διάρκεια του έτους. Για κάθε επιφανειακό υδατικό σύστημα, ο χαρακτηρισμός της καλής χημικής κατάστασης εξαρτάται από τις ετήσιες μέσες συγκεντρώσεις, οι οποίες δεν πρέπει να υπερβαίνουν τις τιμές των θεσμοθετημένων ορίων. Η υπέρβαση τιμής σε οποιοδήποτε θέση ενός συστήματος, συνεπάγεται το χαρακτηρισμό του ως Κατώτερης της Καλής. Κατάταξη χημικής κατάστασης Καλή Κατώτερη της Καλής Σχήμα : Κατηγορίες αξιολόγησης της χημικής κατάστασης επιφανειακών υδατικών συστημάτων Η μεθοδολογία ταξινόμησης των επιφανειακών υδατικών συστημάτων του ΥΔ Κρήτης, για τα οποία υπάρχουν διαθέσιμες μετρήσεις για τις ουσίες προτεραιότητας και για άλλους κύριους ρύπους, θα βασιστεί στη σύγκριση της μέσης τιμής των αποτελεσμάτων των μετρήσεων της συγκέντρωσης των ουσιών προτεραιότητας και άλλων κύριων ρύπων σε όλους τους σταθμούς δειγματοληψίας ανά υδατικό σύστημα, με τις τιμές καλής χημικής κατάστασης, με κατάλληλη στατιστική επεξεργασία. Στην περίπτωση που οι τιμές είναι κατώτερες των ΠΠΠ και των οριακών τιμών έκθεσης τα συστήματα θα χαρακτηριστούν ως καλής χημικής κατάστασης, ενώ στην περίπτωση που θα υπερβαίνουν τα ΠΠΠ και τις οριακές τιμές έκθεσης θα χαρακτηριστούν ως κατώτερης της καλής. Για τα υδατικά συστήματα, για τα οποία δεν υπάρχουν διαθέσιμες μετρήσεις, θα εκτιμηθεί σε ποιες περιπτώσεις επιτυγχάνονται ή όχι οι στόχοι της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ. Ως αποτέλεσμα, τα επιφανειακά αυτά υδατικά συστήματα, θα έχουν άγνωστη χημική κατάσταση, ενώ θα γίνει και διερεύνηση της μη επίτευξης του περιβαλλοντικού στόχου, με βάσεις τις πιέσεις (χαμηλές, υψηλές). 92

104 Γ. Συνολική κατάσταση Η διαδικασία ταξινόμησης της συνολικής κατάστασης των επιφανειακών υδατικών συστημάτων βασίζεται στην συναξιολόγηση της οικολογικής κατάστασης και της χημικής κατάστασης. Στο ακόλουθο σχήμα παρουσιάζεται η γενική διαδικασία ως διάγραμμα λογικής με τα βήματα που ακολουθούνται. Στην τελική ταξινόμηση της συνολικής κατάστασης επικρατεί ο κανόνας του (one out all out), κατά τον οποίο η αξιολόγηση βασίζεται στην χαμηλότερη τιμή ανάμεσα στην οικολογική και χημική κατάσταση. Σχήμα : Λογικό διάγραμμα αξιολόγησης της συνολικής κατάστασης των επιφανειακών υδατικών συστημάτων Εκτίμηση της οικολογικής και χημικής κατάστασης των ποτάμιων υδατικών συστημάτων του ΥΔ Κρήτης Η εκτίμηση της οικολογικής ποιότητα των ποταμών στο Υδατικό Διαμέρισμα της Κρήτης έγινε με βάση το Ελληνικό Σύστημα Αξιολόγησης (Ε.Συ.Α.) (Artemiadou & Lazaridou, 2005), το οποίο βασίστηκε σε 473 δείγματα βενθικώνμακροασπονδύλων της Ελλάδας, και τον πολυμετρικό δείκτη STAR_ICMi (Buffagni et al., 2005). Για τους τύπους ποταμών R-M1, R-M2 και R-M4 τέθηκαν οι τιμές των ορίων μεταξύ των κλάσεων υψηλήςκαλής και καλής-μέτριας ποιότητας που αναφέρονται στον Πίνακα , λαμβάνοντας υπόψη το Ελληνικό Σύστημα Αξιολόγησης (Ε.Συ.Α.) και τον πολυμετρικό δείκτη STAR_ICMi (Buffagni et al.,2005). Τα παραπάνω όρια αναφέρονται στην Ευρωπαϊκή Απόφαση 2008/915/ΕΚ και καθορίστηκαν στη διαδικασία διαβαθμονόμησης για τα ποτάμια και με βιολογικό στοιχείο τα βενθικάμακροασπόνδυλα, στην οποία συμμετείχε η Ελλάδα. Πίνακας : Λόγοι οικολογικής ποιότητας για την Ελλάδα με βάση τον πολυμετρικό δείκτη STAR_ICMi (Ευρωπαϊκή Απόφαση 2008/915/ΕΚ) Τύπος ποταμού Όριο Υψηλής-Καλής Όριο Καλής-Μέτριας R-M1 0,95 0,71 R-M2 0,94 0,71 R-M4 0,96 0,72 93

105 Το Ελληνικό Σύστημα Αξιολόγησης (Ε.Συ.Α.) λαμβάνει υπόψη του: (α) το άθροισμα των βαθμολογιών των ταξινομικών ομάδων των βενθικών μακροασπονδύλων σε κάθε δείγμα, ανάλογα με τη σχετική τους αφθονία, και αποτελεί την τιμή του Ελληνικού Σκορ Αξιολόγησης (ΕΣΑ), όπως ο Βρετανικός δείκτης BMWP (Armitage et al. 1983), (β) το πηλίκο της βαθμολογίας αυτής με τον αριθμό των ταξινομικών ομάδων που βαθμολογήθηκαν αποτελώντας τον Μέσο όρο του Ελληνικού Σκορ Αξιολόγησης (ΜΕΣΑ), ο οποίος είναι αντίστοιχος του Βρετανικού και Ισπανικού ASPT (Average Score Per Taxon) και (γ) την ποικιλία των διαθέσιμων ενδιαιτημάτων (Chatzinikolaou et al, 2006). Στη συνέχεια, οι τιμές ΕΣΑ και ΜΕΣΑ βαθμολογούνται από το 1 έως το 5 (όσο πιο υψηλές είναι οι τιμές τόσο πιο μεγάλο βαθμό παίρνουν) και εξαρτώνται από το αν οι σταθμοί χαρακτηρίζονται ως «πλούσιοι» ή «φτωχοί» με βάση τη μήτρα ενδιαιτημάτων (Chatzinikolaou et al, 2006) και τέλος υπολογίζεται το ημιάθροισμα των βαθμολογιών αυτών (ΗμιΕΣΑ). Η συγκεκριμένη μήτρα αποτελείται από 60 διαφορετικούς τύπους, λαμβάνοντας υπόψη τις συνεχείς αλλαγές της ποικιλότητας του ενδιαιτήματος, εξαιτίας των γεωμορφολογικών και κλιματικών αλλαγών, όπως επίσης και την επίδρασή τους στη βενθική κοινότητα (Artemiadou & Lazaridou, 2005). Στο Υδατικό Διαμέρισμα της Κρήτης, τα περισσότερα υδάτινα οικοσυστήματα και η υδρόβια πανίδα τους είναι κάτω από μία ισχυρή «πίεση» λόγω των έντονων κλιματολογικών και γεωμορφολογικών συνθηκών: χαμηλό ετήσιο βροχομετρικό ύψος, εποχικός περιορισμός της βροχόπτωσης μόνο στους χειμερινούς μήνες και απουσία στη διάρκεια του καλοκαιριού. Συγχρόνως η έλλειψη των βροχοπτώσεων το καλοκαίρι συμπίπτει με τις μέγιστες τιμές της θερμοκρασίας και της εξατμισοδιαπνοής, γεγονός που οδηγεί σε μια έντονη ξηρασία από τον Ιούνιο μέχρι και το Σεπτέμβριο. Παράλληλα οι ποσότητες του νερού που διεισδύουν στον υπόγειο υδροφορέα είναι μεγαλύτερες από αυτές που συγκρατούνται στην επιφάνεια καθώς το 45-50% της έκτασης της Κρήτης καλύπτεται από ανθρακικά πετρώματα συγκεντρωμένα στους τέσσερις σημαντικότερους ορεινούς όγκους του νησιού, που αποτελούν και τους κύριους υδροσυλλέκτες του. Τα παραπάνω, σε συνδυασμό με τις τεκτονικές δομές που εμφανίζονται στην Κρήτη (ρήγματα, ασυνέχειες κ.ά.), οδηγούν στις μικρές παροχές των επιφανειακών υδάτινων οικοσυστημάτων, στην κυριαρχία των ποταμών περιοδικής ροής (χείμαρροι) και στη χρονική «συμπίεση» του κύκλου ζωής της υδρόβιας πανίδας τους. Με βάση τις παραπάνω ιδιαιτερότητες του Υδατικού Διαμερίσματος της Κρήτης και τη δυνατότητα του Ελληνικού Συστήματος Αξιολόγησης να λαμβάνει υπόψη του την επιρροή των κλιματολογικών και γεωμορφολογικών αλλαγών στη βενθική πανίδα, κρίθηκε σκόπιμο, στο Υδατικό Διαμέρισμα της Κρήτης, να χρησιμοποιηθούν οι τιμές ΕΣΑ και ΜΕΣΑ που αντιστοιχούν στο «φτωχό» ενδιαίτημα. Η τελική ερμηνεία (Υψηλή, Καλή, Μέτρια, Ελλιπής, Κακή) της ποιότητας του νερού είναι η ερμηνεία του ημιαθροίσματος (ΗμιΕΣΑ) και βασίζεται σε πενταβάθμια χρωματική κλίμακα, σύμφωνα με τις απαιτήσεις της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ. Η βαθμολογία των ευαίσθητων ταξινομικών ομάδων κατά τον ΕΣΑ αυξάνεται με τη σχετική αφθονία τους, ενώ αντίθετα των ανθεκτικών ομάδων μειώνεται. Οι ευαίσθητες ομάδες έχουν βαθμό από , οι ανθεκτικές από 1-40 και η βαθμολογία αναφέρεται στις μέτρια ανθεκτικές στην οργανική ρύπανση ταξινομικές ομάδες. Ο πολυμετρικός δείκτης STAR_ICMi βασίζεται στην αφθονία, στον αριθμό των ταξινομικών ομάδων (ποικιλότητα) και στην ευαισθησία τους στη ρύπανση όπως ορίζεται στην Οδηγία. Ο πολυμετρικός αυτός δείκτης δεν ήταν δυνατό να εφαρμοστεί στο τύπο ποταμού R-M5 (εποχικά ρέματα), ενώ στο ΥΔ13 υπάρχουν σταθμοί αναφοράς του συγκεκριμένου τύπου (Κεφάλαιο Σταθμοί αναφοράς) καθότι η Ελλάδα δεν έδωσε σταθμούς αναφοράς για το συγκεκριμένο τύπο στην άσκηση διαβαθμονόμησης, με αποτέλεσμα να μην οριστούν τα όρια υψηλής-καλής και καλής-μέτριας ποιότητας. Για το λόγο αυτό η εκτίμηση της ποιότητας του νερού έγινε μόνο με βάση το Ε.Συ.Α. το οποίο έχει διαβαθμονομηθεί για τους τύπους ποταμών R-M1 και R- M2 (Ntislidou et al. 2013) και R-M4 (Artemiadou et al. 2008). 94

106 Τα αποτελέσματα της ταξινόμησης της οικολογικής και χημικής κατάστασης των ποτάμιων υδατικών συστημάτων του ΥΔ Κρήτης παρουσιάζονται στον ακόλουθο πίνακα. Πίνακας : Οικολογική και χημική κατάσταση των ποτάμιων υδατικών συστημάτων του ΥΔ Κρήτης Α/Α Ονομασία συστήματος Κωδικός συστήματος Οικολογική κατάσταση / Οικολογικό δυναμικό Λεκάνη Απορροής Ρεμάτων Βορείου Τμήματος Χανίων - Ρεθύμνου - Ηρακλείου (GR39) Χημική κατάσταση 1 APOSELEMHS GR1339R N Μέτρια Καλή 2 APOSELEMHS GR1339R N Μέτρια Άγνωστη 3 APOSELEMHS GR1339R N Άγνωστη Άγνωστη 4 APOSELEMHS GR1339R H Άγνωστη Άγνωστη 5 APOSELEMHS GR1339R N Υψηλή Άγνωστη 6 APOSELEMHS GR1339R H Άγνωστη Άγνωστη 7 APOSELEMHS GR1339R N Καλή Άγνωστη 8 APOSELEMHS GR1339R N Άγνωστη Άγνωστη 9 APOSELEMHS GR1339R N Άγνωστη Άγνωστη 10 APOSELEMHS GR1339R N Μέτρια Άγνωστη 11 KOILIARHS GR1339R N Υψηλή Άγνωστη 12 KOILIARHS GR1339R N Άγνωστη Άγνωστη 13 KOILIARHS GR1339R N Άγνωστη Άγνωστη 14 KOILIARHS GR1339R N Καλή Άγνωστη 15 KOILIARHS GR1339R N Άγνωστη Άγνωστη 16 KERITHS GR1339R N Άγνωστη Καλή 17 KERITHS GR1339R N Καλή Άγνωστη 18 KERITHS GR1339R N Άγνωστη Άγνωστη 19 KERITHS GR1339R H Άγνωστη Άγνωστη 20 KERITHS GR1339R N Καλή Άγνωστη 21 KARTEROS GR1339R N Μέτρια Άγνωστη 22 KARTEROS GR1339R N Ελλιπής Άγνωστη 23 KARTEROS GR1339R N Ελλιπής Άγνωστη 24 GAZANOS GR1339R N Μέτρια Άγνωστη 25 GAZANOS GR1339R N Άγνωστη Άγνωστη 26 GAZANOS GR1339R N Καλή Άγνωστη 27 GAZANOS GR1339R N Άγνωστη Άγνωστη 28 GAZANOS GR1339R N Άγνωστη Άγνωστη 29 GIOFYROS GR1339R N Άγνωστη Άγνωστη 95

107 Α/Α Ονομασία συστήματος Κωδικός συστήματος Οικολογική κατάσταση / Οικολογικό δυναμικό Χημική κατάσταση 30 GIOFYROS GR1339R N Μέτρια Άγνωστη 31 GIOFYROS GR1339R N Άγνωστη Άγνωστη 32 GIOFYROS GR1339R N Μέτρια Άγνωστη 33 TAVRONITHS GR1339R N Άγνωστη Άγνωστη 34 TAVRONITHS GR1339R N Καλή Άγνωστη 35 TAVRONITHS GR1339R N Άγνωστη Άγνωστη 36 TAVRONITHS GR1339R N Άγνωστη Άγνωστη 37 TAVRONITHS GR1339R N Άγνωστη Άγνωστη 38 TAVRONITHS GR1339R N Άγνωστη Άγνωστη 39 MYLOPOTAMOS GR1339R N Μέτρια Άγνωστη 40 MYLOPOTAMOS GR1339R N Καλή Άγνωστη 41 MYLOPOTAMOS GR1339R N Άγνωστη Άγνωστη 42 MYLOPOTAMOS GR1339R N Άγνωστη Άγνωστη 43 MYLOPOTAMOS GR1339R N Άγνωστη Άγνωστη 44 GIFLOS GR1339R N Καλή Άγνωστη 45 GIFLOS GR1339R N Υψηλή Άγνωστη 46 GIFLOS GR1339R N Άγνωστη Άγνωστη 47 GIFLOS GR1339R N Άγνωστη Άγνωστη 48 ALMYROS XANION GR1339R N Μέτρια Άγνωστη 49 ALMYROS XANION GR1339R N Μέτρια Άγνωστη 50 PETRES GR1339R N Άγνωστη Άγνωστη 51 PETRES GR1339R N Άγνωστη Άγνωστη 52 PETRES GR1339R N Άγνωστη Άγνωστη 53 PETRES GR1339R N Υψηλή Άγνωστη 54 TSIXLIANOS GR1339R N Άγνωστη Άγνωστη 55 FODELE GR1339R N Μέτρια Άγνωστη 56 FODELE GR1339R N Άγνωστη Άγνωστη 57 FODELE GR1339R N Άγνωστη Άγνωστη 58 FODELE GR1339R N Άγνωστη Άγνωστη 59 SFAKORYAKO GR1339R H Μέτρια Άγνωστη 60 SFAKORYAKO GR1339R H Καλή Άγνωστη 61 KOURNIOTHS GR1339R H Άγνωστη Άγνωστη 62 MOYSELAS GR1339R N Υψηλή Άγνωστη 96

108 Α/Α Ονομασία συστήματος Κωδικός συστήματος Οικολογική κατάσταση / Οικολογικό δυναμικό Λεκάνη Απορροής Ρεμάτων Νοτίου Τμήματος Χανίων - Ρεθύμνου - Ηρακλείου (GR40) Χημική κατάσταση 63 ANAPODARHS GR1340R H Άγνωστη Άγνωστη 64 ANAPODARHS GR1340R H Άγνωστη Άγνωστη 65 ANAPODARHS GR1340R H Καλή Άγνωστη 66 ANAPODARHS GR1340R N Άγνωστη Άγνωστη 67 ANAPODARHS GR1340R H Μέτρια Άγνωστη 68 ANAPODARHS GR1340R N Μέτρια Άγνωστη 69 ANAPODARHS GR1340R N Άγνωστη Άγνωστη 70 ANAPODARHS GR1340R N Άγνωστη Άγνωστη 71 ANAPODARHS GR1340R N Άγνωστη Άγνωστη 72 ANAPODARHS GR1340R H Άγνωστη Άγνωστη 73 ANAPODARHS GR1340R N Άγνωστη Άγνωστη 74 ANAPODARHS GR1340R N Άγνωστη Άγνωστη 75 ANAPODARHS GR1340R N Άγνωστη Άγνωστη 76 ANAPODARHS GR1340R N Άγνωστη Άγνωστη 77 ANAPODARHS GR1340R N Μέτρια Άγνωστη 78 ANAPODARHS GR1340R N Άγνωστη Άγνωστη 79 GEROPOTAMOS GR1340R N Υψηλή Άγνωστη 80 GEROPOTAMOS GR1340R H Μέτρια Άγνωστη 81 GEROPOTAMOS GR1340R H Μέτρια Άγνωστη 82 GEROPOTAMOS GR1340R N Άγνωστη Άγνωστη 83 GEROPOTAMOS GR1340R N Άγνωστη Άγνωστη 84 GEROPOTAMOS GR1340R N Άγνωστη Άγνωστη 85 GEROPOTAMOS GR1340R N Άγνωστη Άγνωστη 86 GEROPOTAMOS GR1340R N Άγνωστη Άγνωστη 87 GEROPOTAMOS GR1340R N Άγνωστη Άγνωστη 88 GEROPOTAMOS GR1340R N Άγνωστη Άγνωστη 89 GEROPOTAMOS GR1340R N Άγνωστη Άγνωστη 90 GEROPOTAMOS GR1340R N Μέτρια Άγνωστη 91 KOYRTALIOTHS GR1340R N Άγνωστη Άγνωστη 92 KOYRTALIOTHS GR1340R N Άγνωστη Άγνωστη 93 KOYRTALIOTHS GR1340R N Υψηλή Άγνωστη 94 KAKODIKIANOS GR1340R N Υψηλή Άγνωστη 97

109 Α/Α Ονομασία συστήματος Κωδικός συστήματος Οικολογική κατάσταση / Οικολογικό δυναμικό Χημική κατάσταση 95 KAKODIKIANOS GR1340R N Άγνωστη Άγνωστη 96 KAKODIKIANOS GR1340R N Υψηλή Άγνωστη 97 KAKODIKIANOS GR1340R N Άγνωστη Άγνωστη 98 PELEKANIOTHS GR1340R N Άγνωστη Άγνωστη 99 PELEKANIOTHS GR1340R N Άγνωστη Άγνωστη 100 PELEKANIOTHS GR1340R N Υψηλή Άγνωστη 101 PLATYS GR1340R H Άγνωστη Άγνωστη 102 PLATYS GR1340R N Άγνωστη Άγνωστη 103 SAMARIAS FARAGG GR1340R N Καλή Άγνωστη 104 SAMARIAS FARAGG GR1340R N Μέτρια Άγνωστη 105 SAMARIAS FARAGG GR1340R N Καλή Άγνωστη 106 RODAKINO GR1340R N Υψηλή Άγνωστη Λεκάνη Απορροής Ρεμάτων Ανατολικής Κρήτης (GR41) 107 ALMYROS LASITHI GR1341R N Άγνωστη Άγνωστη 108 ALMYROS LASITHI GR1341R N Άγνωστη Άγνωστη 109 ALMYROS LASITHI GR1341R N Άγνωστη Άγνωστη 110 KALAMAFKIANOS GR1341R N Άγνωστη Άγνωστη 111 BRAMIANOS GR1341R N Άγνωστη Άγνωστη 112 BRAMIANOS GR1341R H Άγνωστη Άγνωστη 113 ZAKROY FARAGGI GR1341R N Υψηλή Άγνωστη 114 MYRTOS GR1341R H Άγνωστη Άγνωστη 115 MYRTOS GR1341R N Υψηλή Άγνωστη 116 XOXLAKIAS GR1341R N Άγνωστη Άγνωστη 117 XOXLAKIAS GR1341R N Άγνωστη Άγνωστη 118 XOXLAKIAS GR1341R N Άγνωστη Άγνωστη 119 PANTELHS GR1341R N Άγνωστη Άγνωστη 120 PANTELHS GR1341R N Άγνωστη Άγνωστη Τα βιολογικά και φυσικοχημικά δεδομένα που χρησιμοποιήθηκαν προέρχονται από 57 σταθμούς σε ποτάμια της Κρήτης. Το 84,3% (48 σταθμοί) των παραπάνω δεδομένων προέρχεται από δειγματοληψίες που είχαν πραγματοποιηθεί από το Εργαστήριο Υδροβιολογίας του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας (ΜΦΙΚ) του Πανεπιστημίου Κρήτης και το υπόλοιπο 15,7% (9 σταθμοί) από το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε.). Στο YΔ13 συνολικά προσδιορίστηκαν σε επίπεδο οικογένειας άτομα βενθικών μακροασπονδύλων από 57 σταθμούς δειγματοληψίας. 98

110 ΠΕ Χανίων Στην Περιφερειακή Ενότητα των Χανιών πραγματοποιήθηκαν δειγματοληψίες σε 19 σταθμούς δειγματοληψίας (17 σταθμούς από το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης και 2 σταθμούς από το ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε.). Στον Πίνακα δίνονται τα αποτελέσματα της οικολογικής κατάστασης με βάση το Ε.Συ.Α. και το STAR_ICMi (μόνο για τον τύπο ποταμού R-M1). Από τα αποτελέσματα προκύπτει ότι στους περισσότερους σταθμούς (83%) η οικολογική κατάσταση είναι μεγαλύτερη ή ίση της καλής. Εξάλλου 9 σταθμοί από τους παραπάνω έχουν χαρακτηρισθεί ως σταθμοί αναφοράς. Μέτρια χαρακτηρίστηκε η κατάσταση στο σταθμό SAMA-E Do ο οποίος βρίσκεται στην έξοδο του φαραγγιού της Σαμαριάς, πιθανόν λόγω της έντονης κτηνοτροφίας στην περιοχή. Επίσης, μέτρια χαρακτηρίστηκε η κατάσταση στον Αλμυρό Χανίων που εκβάλει στον κόλπο της Γεωργιούπολης και συγκεκριμένα στους σταθμούς ALM-X Mi και ALM-X Do. Το ποτάμι παλαιότερα δεχόταν λύματα ελαιοτριβείου που υπήρχε κατάντι του χωριού Βρύσες και για το λόγο αυτό η οικολογική κατάσταση εκτιμήθηκε ως μέτρια. Οι σταθμοί αυτοί θα επανεξεταστούν καθώς υπάρχει περίπτωση το ελαιοτριβείο να είναι πλέον εκτός λειτουργίας. 99

111 Πίνακας : Εκτίμηση της οικολογικής ποιότητας και κατάστασης στην ΠΕ Χανίων με βάση το Ε.Συ.Α. και τον πολυμετρικό δείκτη STAR_ICMi A/A Ποτάμι Σταθμός Φορέας Χ Συντεταγμένες Υ Εποχή Τύπος ποταμού Τιμή & Ερμηνεία ΗμιΕΣΑ Τιμή & Ερμηνεία STAR_ICMi Οικολογική κατάσταση 1 Πελεκανιώτης PELEK-M Up ΜΦΙΚ 23, , Άνοιξη R-M1 4,5 Υψηλή 1,07 Υψηλή Υψηλή 2 Πελεκανιώτης PELEK-K Do ΜΦΙΚ 23, , Άνοιξη R-M5 4,0 Καλή Καλή 3 Κακοδικιανός KAKOD-P Up ΜΦΙΚ 23, , Άνοιξη R-M1 4,0 Καλή 1,02 Υψηλή Καλή 4 Κακοδικιανός KAKOD-P Do ΜΦΙΚ 23, , Άνοιξη R-M5 5 Σαμαριά SAMA-R Up ΜΦΙΚ 23, , Άνοιξη R-M5 6 Σαμαριά SAMA-X Up ΜΦΙΚ 23, ,30809 Άνοιξη R-M5 7 Σαμαριά SAMA-S Mi ΜΦΙΚ 23, , Άνοιξη R-M5 8 Σαμαριά SAMA-P Mi ΜΦΙΚ 23, , Άνοιξη R-M5 9 Σαμαριά SAMA-E Do ΜΦΙΚ 23, , Άνοιξη R-M5 4,5 Υψηλή 3,5 Καλή 3,5 Καλή 5,0 Υψηλή 4,0 Καλή 2,5 Μέτρια - Υψηλή - Καλή - Καλή - Υψηλή - Καλή - Μέτρια 10 Γκίφλος GIFL-S Up ΜΦΙΚ 23, , Άνοιξη R-M1 4,0 Καλή 1,11 Υψηλή Καλή 11 Γκίφλος GIFL-K Do ΜΦΙΚ 23, , Άνοιξη R-M5 3,5 - Καλή 100

112 A/A Ποτάμι Σταθμός Φορέας Χ Συντεταγμένες Υ Εποχή Τύπος ποταμού Τιμή & Ερμηνεία ΗμιΕΣΑ Τιμή & Ερμηνεία STAR_ICMi Οικολογική κατάσταση Καλή 12 Ταυρωνίτης TAVR Up ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε 23, , Άνοιξη R-M1 4,5 Υψηλή 0,83 Καλή Υψηλή 13 Κερίτης KER-M Up ΜΦΙΚ 23, , Άνοιξη R-M1 3,5 Καλή 0,75 Καλή Καλή 14 Κερίτης KER-P Do ΜΦΙΚ 23, , Άνοιξη R-M2 15 Κοιλιάρης KIL Mi ΜΦΙΚ 24, ,4505 Άνοιξη R-M2 16 Κοιλιάρης KIL Do ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε 24, ,4542 Άνοιξη R-M2 17 Αλμυρός Χανίων ALM-X Up ΜΦΙΚ 24, , Άνοιξη R-M5 18 Αλμυρός Χανίων ALM-X Mi ΜΦΙΚ 24, ,36913 Άνοιξη R-M5 19 Αλμυρός Χανίων ALM-X Do ΜΦΙΚ 24, , Άνοιξη R-M5 4,0 Καλή 4,5 Υψηλή 4,0 Καλή 4,0 Καλή 3,0 Μέτρια 3,0 Μέτρια - Καλή Υψηλή - Καλή - Καλή - Μέτρια - Μέτρια 101

113 ΠΕ Ρεθύμνου Στη Περιφερειακή Ενότητα Ρεθύμνου πραγματοποιήθηκαν δειγματοληψίες σε 9 σταθμούς δειγματοληψίας (5 σταθμούς από το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας και 4 από το ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε). Στον Πίνακα παρατίθενται τα αποτελέσματα της οικολογικής ποιότητας και κατάστασης με βάση το Ε.Συ.Α. και το STAR_ICMi (μόνο για τον τύπο ποταμού R-M1). Από τα παρακάτω αποτελέσματα προκύπτει ότι στους περισσότερους σταθμούς (62%) η ποιότητα είναι μεγαλύτερη ή ίση της καλής. Δύο σταθμοί από τους εννέα, οι MOUS-Α Up και RODA-A Up, έχουν χαρακτηριστεί ως σταθμοί αναφοράς. Σύμφωνα με τον Πίνακα , στους σταθμούς SFAK Do και MYLO Do του Σφακορύακου και Μυλοπόταμου αντίστοιχα, η ποιότητα εκτιμήθηκε ως μέτρια. Στο σταθμό SFAK Do η παρουσία εργαστασίου επεξεργασίας μαρμάρου πιθανόν επιβάρυνε την κατάσταση του ποταμού ενώ στο σταθμό MYLO Do που βρίσκεται κατάντι του Περάματος Μυλοποτάμου, πιθανόν οικιστικά και άλλα απόβλητα επιβάρυναν την οικολογική κατάσταση του ποταμού. Τα αποτελέσματα στο σταθμό MYLO Do του Μυλοπόταμου επιβεβαιώνονται και από τις τιμές του φωσφόρου των ορθοφωσφορικών ιόντων (Ρ-ΡΟ 4 ) οι οποίες είναι στο ανώτερο όριο στο σταθμό αυτό (0,3 mg/l) με ανώτατο όριο την τιμή 0,326 mg/lκατά Munné et al., 2006 αλλά και από τις τιμές των αμμωνιακών ιόντων (Ν-ΝΗ 4 ) που είναι ανεβασμένες (0,58 mg/l)σε σχέση με άλλα ποτάμια της Κρήτης (ανώτατο όριο 0,77 mg/lκατά Munné et al., 2006). Πίνακας : Εκτίμηση της οικολογικής ποιότητας και κατάστασης στην ΠΕ Ρεθύμνου με βάση το Ε.Συ.Α. και τον πολυμετρικό δείκτη STAR_ICMi A/A Ποτάμι Σταθμός Φορέας Χ Συντεταγμένες Υ Εποχή Τύπος ποταμού Τιμή & Ερμηνεία ΗμιΕΣΑ Τιμή & Ερμηνεία STAR_ICMi Οικολογική κατάσταση 1 Μουσέλας MOUS-Α Up ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. 24, ,32975 Άνοιξη R-M1 5,0 Υψηλή 0,98 Υψηλή Υψηλή 2 Μουσέλας MOUS-DDo ΜΦΙΚ 24, , Άνοιξη R-M1 4,0 Καλή 0,96 Υψηλή Καλή 3 Ροδάκινο RODA-A Up ΜΦΙΚ 24, , Άνοιξη R-M5 5,0 Υψηλή - Υψηλή 4 Κουρταλιώτης KOURT-A Up ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε 24, , Άνοιξη R-M1 5,0 Υψηλή 0,95 Υψηλή Υψηλή 5 Πετρές PETR-K Mi ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε 24, , Άνοιξη R-M1 4,0 Καλή 1,14 Υψηλή Καλή 6 Σφακορύακο SFAK Up ΜΦΙΚ 24, , Άνοιξη R-M5 7 Σφακορύακο SFAK Do ΜΦΙΚ 24, , Άνοιξη R-M5 8 Μυλοπόταμος MYLO Up ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε 24, , Άνοιξη R-M5 9 Μυλοπόταμος MYLO Do ΜΦΙΚ 24, , Άνοιξη R-M5 3,5 Καλή 2,5 Μέτρια 3,5 Καλή 3,0 Μέτρια - Καλή - Μέτρια - Καλή - Μέτρια 102

114 ΠΕ Ηρακλείου Στη Περιφερειακή Ενότητα Ηρακλείου πραγματοποιήθηκαν δειγματοληψίες σε 28 συνολικά σταθμούς δειγματοληψίας (26 σταθμούς από το ΜΦΙΚ και 2 από το ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε). Στον Πίνακα παρατίθενται τα αποτελέσματα της οικολογικής ποιότητας και κατάστασης του νερού με βάση το Ε.Συ.Α. και το STAR_ICMi μόνο για το τύπο ποταμού R-M1. Από τα παρακάτω αποτελέσματα προκύπτει ότι στους περισσότερους σταθμούς (59%) η ποιότητα είναι μικρότερη της καλής. Ξεκινώντας από τη βόρεια πλευρά του νομού και συγκεκριμένα από την υδρολογική λεκάνη του ποταμού του Φόδελε ο οποίος περνά μέσα από το χωριό του Φόδελε, ο σταθμός FODE Mi ο οποίος βρίσκεται αμέσως κατάντι του χωριού, χαρακτηρίστηκε μέτριας οικολογικής κατάστασης πιθανόν διότι δέχεται επιβάρυνση από οικιστικά λύματα. Εξάλλου οι σταθμοί FODE Up και FODE Do, που βρίσκονται ανάντι και πολύ κατάντι του χωριού αντίστοιχα, χαρακτηρίστηκαν καλής οικολογικής κατάστασης. Τα αποτελέσματα αυτά επιβεβαιώνονται και από τις τιμές του φωσφόρου των ορθοφωσφορικών ιόντων (Ρ-ΡΟ4) οι οποίες είναι στο ανώτερο όριο στο σταθμό FODE Mi (0,320 mg/l) έναντι των 2 άλλων σταθμών FODE Up (0,150 mg/l) και FODE Do (0,210 mg/l) με ανώτατο όριο την τιμή 0,326 mg/lκατά Munné et al., Στην υδρολογική λεκάνη του Γαζανού ποταμού, οι 2 σταθμοί GAZA-K Up και GAZA-Kal Mi που βρίσκονται ανάντι των χωριών Κρουσσώνα και Καλέσσα αντίστοιχα, χαρακτηρίστηκαν καλής οικολογικής κατάστασης. Αντίθετα, ο σταθμός GAZA Do, που βρίσκεται πολύ κατάντι του ποταμού, στην περιοχή Γαζίου και συγκεκριμένα κάτω από την Εθνική οδό Ηρακλείου-Ρεθύμνου, χαρακτηρίστηκε μέτριας οικολογικής κατάστασης πιθανόν λόγω της επιβάρυνσης με οικιστικά λύματα και στερεά απόβλητα. Τα αποτελέσματα αυτά επιβεβαιώνονται και από τις τιμές του φωσφόρου των ορθοφοσφωρικών ιόντων (Ρ-ΡΟ4) οι οποίες είναι λίγο πάνω από το ανώτερο όριο στο σταθμό GAZA Do (0,420 mg/l) έναντι των 2 άλλων σταθμών GAZA-K Up (0,060 mg/l) & GAZA-Kal Mi (0,078 mg/l) με ανώτατο όριο την τιμή 0,326 mg/lκατά Munné et al., Επίσης, στον ίδιο σταθμό GAZA Do, οι τιμές του αζώτου των αμμωνιακών ιόντων (Ν-ΝΗ 4 ) είναι λίγο ανεβασμένες (0,420 mg/l)σε σχέση με άλλα ποτάμια της Κρήτης (ανώτατο όριο 0,77 mg/lκατά Munné et al., 2006). Στην υδρολογική λεκάνη του Γιόφυρου ποταμού και οι 2 σταθμοί GIOF Up & GIOF Do χαρακτηρίστηκαν μέτριας οικολογικής κατάστασης πιθανόν λόγω της επιβάρυνσης με οικιστικά και άλλα λύματα καθώς και στερεά απόβλητα. Ο σταθμός GIOF Up βρίσκεται ανάμεσα στα χωριά Πύργο και Σινάπι, ενώ ο σταθμός GIOF Do βρίσκεται κάτω από την μικρή πέτρινη γέφυρα, στην πόλη του Ηρακλείου. Οι τιμές του φωσφόρου των ορθοφωσφορικών (Ρ-ΡΟ4) και στους 2 σταθμούς του Γιόφυρου δεν ξεπερνούν το ανώτατο όριο (0,326 mg/lκατά Munné et al., 2006) αλλά είναι ανεβασμένες (0,139 & 0,298 mg/lαντίστοιχα) σε σχέση με άλλα ποτάμια της Κρήτης. Η υδρολογική λεκάνη του ποταμού Καρτερού είναι αρκετά υποβαθμισμένη. Οι 2 σταθμοί KART-Z Up (κοντά στο χωριό Ζωφόροι) και KART-F Up (κοντά στο χωριό Φιλίσια) χαρακτηρίστηκαν ελλιπούς οικολογικής κατάστασης πιθανόν λόγω της επιβάρυνσης με οικιστικά και άλλα λύματα. Παράλληλα και ο σταθμός KART-N Mi (φαράγγι Καρτερού, θέση Νεραιδόσπηλιος) χαρακτηρίστηκε μέτριας οικολογικής κατάστασης πιθανόν λόγω επιβάρυνσης με οικιστικά και άλλα λύματα καθώς και στερεά απόβλητα. Ο σταθμός ΚART-A Mi (πριν την εκβολή, κάτω από την εθνική οδό Ηρακλείου Αγ. Νικολάου) χαρακτηρίστηκε και αυτός μέτριας οικολογικής κατάστασης. Η υποβάθμιση στο σταθμό αυτό πιθανόν να συνδέεται με την επιβάρυνση των ανάντι σταθμών του. Ο σταθμός όμως αυτός είναι εφήμερης ροής (έχει επιφανειακά ροή μόνο για 2 περίπου μήνες το χρόνο, μετά από ισχυρές βροχοπτώσεις) οπότε η βιοποικιλότητα του σταθμού είναι κατά πολύ μειωμένη έναντι των άλλων σταθμών του ίδιου ποταμού, ίσως όχι λόγω υποβάθμισης αλλά λόγω του έντονα εποχικού χαρακτήρα του. Στον σταθμό KART-F Up, οι τιμές του αζώτου των αμμωνιακών ιόντων (Ν-ΝΗ4) και του φωσφόρου των ορθοφωσφορικών ιόντων (Ρ-ΡΟ4) είναι λίγο ανεβασμένες (0,313 mg/l και 0,154 mg/l αντίστοιχα) σε σχέση με άλλα ποτάμια της Κρήτης (σύμφωνα με τα όρια που ήδη αναφέρθηκαν κατά Munné et al., 2006). Στον Αποσελέμη και ειδικά στον παραπόταμό του τον Πρινοπόταμο (ο ρους του είναι παράλληλος με την επαρχιακή οδό Χερσονήσου - Καστελλίου Πεδιάδος) σε 2 σταθμούς του, τους APOS-Prin Mi & APOS-Prin Do, 103

115 η οικολογική κατάσταση χαρακτηρίστηκε μέτρια. Ο Πρινοπόταμος παλαιότερα δεχόταν λύματα ελαιοτριβείου που λειτουργούσε επί του επαρχιακού δρόμου, πριν το Καστέλλι. Οι 2 σταθμοί αυτοί θα επανεξεταστούν καθώς υπάρχει περίπτωση το ελαιοτριβείο να είναι πλέον εκτός λειτουργίας. Στο άλλο τμήμα της υδρολογικής λεκάνης του Αποσελέμη, που υδροδοτεί το ομώνυμο φράγμα, οι δύο σταθμοί APOS Up και APOS Do, στο χωριό Αβδού, θα επανεξεταστούν καθώς η ροή τους τροφοδοτεί το φράγμα, παράλληλα είναι μέτριας οικολογικής κατάστασης ενώ κοντά τους λειτουργούν 2 ελαιοτριβεία. Ο σταθμός APOS-K Up που βρίσκεται αμέσως μετά το Μοναστήρι της Κεράς, είναι καλής οικολογικής κατάστασης. Στη νότια πλευρά του νομού Ηρακλείου οι 2 μεγάλες υδρολογικές λεκάνες του Γεροπόταμου και του Αναποδάρη είναι αρκετά υποβαθμισμένες. Ένας σταθμός μόνο στον Αναποδάρη, ο σταθμός ANA-Pr Mi, στα Προτόρια, είναι καλής οικολογικής κατάστασης, ενώ όλοι οι άλλοι είναι μέτριας. Στο σταθμό ANA-V Up του Αναποδάρη (κοντά στο χωριό Βοριάς) καταγράφηκε η υψηλότερη τιμή φωσφόρου ορθοφωσφορικών ιόντων (Ρ-ΡΟ 4 ) (3,731 mg/l) αυτής της μελέτης, με ανώτατο όριο την τιμή 0,326 mg/lκατά Munné et al., Στο Γεροπόταμο όλοι οι σταθμοί του στην πεδιάδα της Μεσσαράς είναι μέτριας οικολογικής κατάστασης. Αντίθετα ο ορεινός σταθμός GER-R Up, μέσα στο δάσος του Ρούβα, είναι υψηλής οικολογικής κατάστασης και παράλληλα σταθμός αναφοράς. Η έντονη αφαίμαξη νερού λόγω των γεωτρήσεων, που κατέληξε να μετατρέψει σε χείμαρρους τα πλούσια αυτά ποτάμια, σε συνδυασμό με την εντατική καλλιέργεια των περιοχών αυτών, επέφεραν την υποβάθμισή τους. Λόγω των μεγάλων μεγεθών των 2 αυτών υδρολογικών λεκανών, οι σταθμοί δειγματοληψίας θα εμπλουτιστούν προκειμένου να αξιολογηθεί μελλοντικά η οικολογική κατάσταση στα περισσότερα τμήματα τους. 104

116 Πίνακας : Εκτίμηση της οικολογικής ποιότητας και κατάστασης στην ΠΕ Ηρακλείου με βάση το Ε.Συ.Α. και τον πολυμετρικό δείκτη STAR_ICMi A/A Ποτάμι Σταθμός Φορέας Χ Συντεταγμένες Υ Εποχή Τύπος ποταμού Τιμή & Ερμηνεία ΗμιΕΣΑ Τιμή & Ερμηνεία STAR_ICMi Οικολογική κατάσταση 1 Αναποδάρης ANA-V Up ΜΦΙΚ 25, , Άνοιξη R-M5 2 Αναποδάρης ANA-B Up ΜΦΙΚ 25, , Άνοιξη R-M5 3 Αναποδάρης ANA-Pr Mi ΜΦΙΚ 25, , Άνοιξη R-M5 4 Αναποδάρης ANA-D Do ΜΦΙΚ 25, , Άνοιξη R-M5 3,5 Καλή 3,0 Μέτρια 3,5 Καλή 3,0 Μέτρια - Μέτρια - Μέτρια - Καλή - Μέτρια 5 Φόδελε FODE Up ΜΦΙΚ 24, , Καλοκαίρι R-M1 4,0 Καλή Καλή 0,82 Καλή 6 Φόδελε FODE Mi ΜΦΙΚ 24, , Καλοκαίρι R-M1 3,0 Μέτρια Κάτω της καλής 0,62 Μέτρια 7 Φόδελε FODE Do ΜΦΙΚ 24, , Καλοκαίρι R-M1 4,0 Καλή Καλή 0,79 Καλή 8 Γαζανός GAZA-K Up ΜΦΙΚ 24, , Άνοιξη R-M5 9 Γαζανός GAZA-Kal Mi ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε 25, , Άνοιξη R-M5 10 Γαζανός GAZA Do ΜΦΙΚ 25, , Άνοιξη R-M5 3,5 Καλή 3,5 Καλή 2,5 Μέτρια - Καλή - Καλή - Μέτρια 11 Γιόφυρος GIOF Up ΜΦΙΚ 25, , Άνοιξη R-M5 3,0 - Μέτρια 105

117 A/A Ποτάμι Σταθμός Φορέας Χ Συντεταγμένες Υ Εποχή Τύπος ποταμού Τιμή & Ερμηνεία ΗμιΕΣΑ Τιμή & Ερμηνεία STAR_ICMi Οικολογική κατάσταση Μέτρια 12 Γιόφυρος GIOF Do ΜΦΙΚ 25, , Άνοιξη R-M5 13 Καρτερός KART-Z Up ΜΦΙΚ 25, , Άνοιξη R-M5 14 Καρτερός KART-F Up ΜΦΙΚ 25, , Άνοιξη R-M5 15 Καρτερός KART-N Mi ΜΦΙΚ 25, , Άνοιξη R-M5 16 Καρτερός KART-A Mi ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε 25, , Άνοιξη R-M5 2,5 Μέτρια 1,5 Ελλιπής 1,5 Ελλιπής 3,0 Μέτρια 2,5 Μέτρια - Μέτρια - Ελλιπής - Ελλιπής - Μέτρια - Μέτρια 17 Αποσελέμης-Πρινοπόταμος APOS-PrinUp ΜΦΙΚ 25, , Άνοιξη R-M1 4,0 Καλή Υψηλή 1,23 Καλή 18 Αποσελέμης-Πρινοπόταμος APOS-Prin Mi ΜΦΙΚ 25, , Άνοιξη R-M5 19 Αποσελέμης-Πρινοπόταμος APOS-PrinDo ΜΦΙΚ 25, , Άνοιξη R-M5 20 Αποσελέμης APOS-K Up ΜΦΙΚ 25, , Φθινόπωρο R-M5 21 Αποσελέμης APOS Up ΜΦΙΚ 25, , Χειμώνας R-M5 3,0 Μέτρια 2,5 Μέτρια 4,0 Καλή 2,5 Μέτρια - Μέτρια - Μέτρια - Καλή - Μέτρια 22 Αποσελέμης APOS Do ΜΦΙΚ 25, , Άνοιξη R-M5 3,5 - Μέτρια 106

118 A/A Ποτάμι Σταθμός Φορέας Χ Συντεταγμένες Υ Εποχή Τύπος ποταμού Τιμή & Ερμηνεία ΗμιΕΣΑ Τιμή & Ερμηνεία STAR_ICMi Οικολογική κατάσταση Καλή 23 Γεροπόταμος GER-R Up ΜΦΙΚ 24, , Καλοκαίρι R-M4 24 Γεροπόταμος GER-L Up ΜΦΙΚ 24, , Άνοιξη R-M5 25 Γεροπόταμος GER-K Mi ΜΦΙΚ 24, , Άνοιξη R-M5 26 Γεροπόταμος GER-L-Do ΜΦΙΚ 24, , Άνοιξη R-M5 4,5 Υψηλή 3,0 Μέτρια 3,0 Μέτρια 2,5 Μέτρια - Υψηλή - Μέτρια - Μέτρια - Μέτρια 107

119

120 ΠΕ Λασιθίου Στη Περιφερειακή Ενότητα Λασιθίου πραγματοποιήθηκαν δειγματοληψίες σε 2 υδρολογικές λεκάνες με 3 συνολικά σταθμούς δειγματοληψίας: 2 σταθμούς από το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης και 1 από το ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. Στον Πίνακα παρατίθενται τα αποτελέσματα της οικολογικής ποιότητας και κατάστασης του νερού με βάση το Ε.Συ.Α. και το STAR_ICMi για τον τύπο ποταμού R-M1. Από τα παρακάτω αποτελέσματα προκύπτει ότι σε όλους τους σταθμούς η ποιότητα είναι υψηλή, τόσο με το Ε.Συ.Α. όσο και το πολυμετρικό δείκτη STAR_ICMi. Πίνακας : Εκτίμηση της οικολογικής ποιότητας και κατάστασης στην ΠΕ Λασιθίου με βάση το Ε.Συ.Α. και τον πολυμετρικό δείκτη STAR_ICMi A/A Ποτάμι Σταθμός Φορέας Χ Συντεταγμένες Υ Εποχή Τύπος ποταμού Τιμή Ερμηνεία ΗμιΕΣΑ Τιμή & Ερμηνεία STAR_ICMi Οικολογική κατάσταση 1 Μύρτος MYRT Up ΕΛ.Κ.Ε.Θ.Ε. 25, , Α R-M1 5,0 Υψηλή 1,16 Υψηλή Υψηλή 2 Ζάκρος ZAKR Up ΜΦΙΚ 26, , Α R-M5 4,5 Υψηλή - Υψηλή 3 Ζάκρος ZAKR Do ΜΦΙΚ 26, , Α R-M5 4,5 Υψηλή - Υψηλή Οι υδρολογικές λεκάνες της Κρήτης στην πλειοψηφία τους (63% των σταθμών δειγματοληψίας) είναι σε καλή και υψηλή οικολογική κατάσταση. Με βάση το Ε.Συ.Α., εκτιμήθηκε με Υψηλή το 20% των σταθμών (12 σταθμοί), με Καλή το 43% των σταθμών (24 σταθμοί), με Μέτρια το 34% των σταθμών (19 σταθμοί) και με Ελλιπή το 4% των σταθμών (2 σταθμοί). Οι υδρολογικές λεκάνες της ΠΕ Ηρακλείου, σε σχέση με αυτές των υπολοίπων ΠΕ της Κρήτης, είναι οι πλέον υποβαθμισμένες. Στις πιθανές αιτίες αξιολογείται η μεγάλη έκταση αγροτικών καλλιεργειών, η οποία επιβάρυνε με Ν και Ρ τα υδάτινα συστήματα του νομού, μέσω της έκπλυσης των υπολειμμάτων των λιπασμάτων και των πάσης φύσεως εντομοκτόνων, ζιζανιοκτόνων και μηκυτοκτόνων. Παράλληλα η υπερσυγκέντρωση πληθυσμού στην ΠΕ Ηρακλείου ( κάτοικοι, έναντι στην ΠΕ Χανίων, στην ΠΕ Ρεθύμνου και στην ΠΕ Λασιθίου) καθώς και η αυξημένη ζήτηση νερού και ο μεγάλος όγκος οικιστκών λυμάτων και στερεών αποβλήτων, συνέβαλαν στην υποβάθμιση των υδρολογικών λεκανών της ΠΕ Ηρακλείου. 109

121 Σχήμα : Θέσεις δειγματοληψίας στα επιφανειακά συστήματα του ΥΔ Κρήτης

122 Σχήμα : Οικολογική κατάσταση και δυναμικό στα επιφανειακά συστήματα του ΥΔ Κρήτης

123 Σχήμα : Οικολογική κατάσταση και δυναμικό στα επιφανειακά συστήματα του ΥΔ Κρήτης

124 Εκτίμηση της οικολογικής και χημικής κατάστασης των λιμναίων υδατικών συστημάτων του ΥΔ Κρήτης Στις φυσικές λίμνες, η χωρική μέθοδος καθορισμού των συνθηκών αναφοράς (καθορισμός σταθμών αναφοράς μέσω δειγματοληψιών) έχει περιορισμένη χρησιμότητα, διότι η κατάσταση των περισσότερων και ιδίως αυτών που βρίσκονται σε πεδινές ή ημιορεινές περιοχές, είναι διαταραγμένη λόγω των μακροχρόνιων ανθρωπογενών πιέσεων. Για το λόγο αυτό, η άσκηση διαβαθμονόμησης για τις λίμνες που πραγματοποιήθηκε από τα Κ.Μ και δημοσιεύτηκε στην Απόφαση 2008/915/ΕΚ, αφορούσε μόνο σε ταμιευτήρες. Οι ταμιευτήρες, κατατάσσονται στα ιδιαιτέρως τροποποιημένα υδατικά συστήματα. Για τους ταμιευτήρες, ως «Υψηλή Οικολογική Κατάσταση» νοείται η αναφορά στο «Μέγιστο Οικολογικό Δυναμικό» (ΜΕΔ). Το βιολογικό στοιχείο που χρησιμοποιείται για την κατάταξη της οικολογικής ποιότητας των ταμιευτήρων ήταν το φυτοπλαγκτόν, για το οποίο προσδιορίστηκαν: Παράμετροι ενδεικτικές της βιομάζας: η χλωροφύλλη-α και ο συνολικός βιοόγκος Παράμετροι ενδεικτικές της ταξινομικής σύνθεσης και αφθονίας: το ποσοστό κυανοβακτηρίων, ο καταλανικός δείκτης και ο δείκτης MED PTI. Ως λιμναίο υδατικό σύστημα αναφοράς στην Ελλάδα έχει καθοριστεί ο ταμιευτήρας Ταυρωπού (L-M5/7). Ο συγκεκριμένος ταμιευτήρας αποτελεί ένα μεγάλου μεγέθους, μεγάλου βάθους, θερμού μονομεικτικού τύπου, υγρής περιοχής, μεγάλης πτώσης στάθμης νερού και μεγάλης μεταβλητότητας σε ετήσια βάση του χρόνου παραμονής του νερού, ιδιαίτερα τροποποιημένο, λιμναίο υδατικό σύστημα. Συνεπώς, μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τον καθορισμό του μέγιστου οικολογικού δυναμικού αντίστοιχων χαρακτηριστικών (τύπου) λιμναίων υδατικών συστημάτων. Οι τυποχαρακτηριστικές συνθήκες για τον τύπο L-M5/7W που καθορίστηκαν σε επίπεδο Μεσογειακής οικοπεριοχής, σύμφωνα με την άσκηση διαβαθμονόμησης αναφέρονται στον ακόλουθο Πίνακα. Πίνακας : Τιμές φυτοπλαγκτόν σε συνθήκες αναφοράς (τύπος L/M5/7W) Εκτιμητής φυτοπλαγκτόν Τιμή αναφοράς % συμμετοχή κυανοβακτηρίων στο φυτοπλαγκτονικό βιοόγκο 0 Καταλανικός δείκτης (Catalan Index) 0,1 Δείκτης Med PTI 3,08 Συγκέντρωση χλωροφύλλης-α (μg/ L) 1,4 (1,4 2,0) Συνολικός Βιοόγκος (mm 3 /L) 0,36 Τα όρια ταξινόμησης του οικολογικού δυναμικού μεταξύ καλής και μέτριας κατάστασης σύμφωνα με την Απόφαση 2009/915 της ΕΕ παρουσιάζονται στον ακόλουθο Πίνακα. Πίνακας : Λόγοι οικολογικής ποιότητας (EQR) για τον τύπο L/M5/7W Εκτιμητής Λόγος οικολογικής ποιότητας Τιμή ορίου εκτιμητή Χλωροφύλλη-α (μg/l) 0,21 6,7 9,5 Συνολικός βιοόγκος (mm 3 /L) 0,19 1,9 Ποσοστό κυανοβακτηρίων 0,91 9,2 Καταλανικός δείκτης (Catalan Index) 0,97 10,6 Δείκτης Med PTI 0,75 2,32 Για την αξιολόγηση της οικολογικής κατάστασης των λιμναίων υδατικών συστημάτων, στη χώρα μας προτάθηκε η χρήση του φυτοπλαγκτονικού δείκτη Q (δείκτης οικολογικών ομάδων φυτοπλαγκτόν ή Phytoplankton assemblage index, Padisak et al. 2006). Πρόκειται για ένα δείκτη με 5βάθμια κλίμακα (τιμές από 0 έως 5), όπως προβλέπει η Οδηγία 2000/60/ΕΚ (0-1: κακή, 1-2: ελλιπής, 2-3: μέτρια, 3-4: καλή, 4-5: υψηλή). 113

125 Για την ταξινόμηση των λιμναίων συστημάτων ως προς τη φυσικοχημική τους κατάσταση στο πλαίσιο της ενιαίας αντιμετώπισης σε εθνικό επίπεδο, ακολουθούνται τα όρια σύμφωνα με τον Πίνακα που ακολουθεί. Πίνακας : Όρια φυσικοχημικών παραμέτρων για την ταξινόμηση των λιμναίων ΥΣ ιαλυμένο Οξυγόνο Παράμετρος Συγκέντρωση σε ιόντα υδρογόνου ph 6 9 ίσκος Secchi Ολικός φώσφορος Ολικό άζωτο Όριο μεταξύ καλής / μέτριας κατάστασης > 4 mg/l στο υπολίμνιο > 2,5 m < 30 μg/l P < 1 mg/l Ν Αμμώνιο < 0,5 mg/l ΝΗ 4 + Νιτρώδη < 0,05 mg/l ΝΟ 2 - Χλωροφύλλη-α (για φυσικές λίμνες) Χλωροφύλλη (για ταμιευτήρες) τύπος L-M5 τύπος L-M8 < 10 μg/l < 9.5 μg/l < 6.0 μg/l Δεδομένα από τη λειτουργία του Εθνικού Δικτύου Παρακολούθησης της κατάστασης των υδάτων υπάρχουν για τρία (από τα συνολικά πέντε που προσδιορίσθηκαν) λιμναία υδατικά συστήματα του ΥΔ Κρήτης: Λίμνη Κουρνά (GR3901L N), Φράγμα Φανερωμένης (GR4001L H) και Φράγμα Μπραμιανών (GR4101L H). Τα αποτελέσματα σχετικά με την εκτίμηση της οικολογικής κατάστασης των 3 αυτών υδατικών συστημάτων περιγράφονται αναλυτικά στην έκθεση Λίμνες Κρήτης, Προκαταρκτικά αποτελέσματα (Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων ΕΚΒΥ, Μάρτιος 2014). Σύμφωνα με την έκθεση αυτή, δεν μπορεί ακόμη να πραγματοποιηθεί, με υψηλό βαθμό βεβαιότητας, η ταξινόμηση της οικολογικής κατάστασης των ανωτέρω 3 λιμναίων υδατικών συστημάτων. Ωστόσο, επισημαίνεται ότι οι οι τρεις λίμνες μπορούν να διακριθούν σε επίπεδα τροφισμού με βάση την κατηγοριοποίηση από τον OECD, όπως δίδεται από τους Vollenweider και Kerekes (1982). Με βάση τα όρια αυτά, μπορούν να χαρακτηρισθούν η Λίμνη Κουρνά και η τεχνητή λίμνη Μπραμιανών ως ολιγότροφες και η τεχνητή λίμνη Φανερωμένης ως μεσότροφη. Πίνακας : Οικολογική και χημική κατάσταση των λιμναίων υδατικών συστημάτων του ΥΔ Κρήτης Α/Α Ονομασία συστήματος Κωδικός Φυσικό/ΙΤΥΣ Οικολογική κατάσταση / Οικολογικό δυναμικό Λεκάνη Απορροής Ρεμάτων Βορείου Τμήματος Χανίων - Ρεθύμνου - Ηρακλείου (GR39) Χημική κατάσταση 1 Λίμνη Κουρνά GR3901L N Φυσική Άγνωστη Άγνωστη 2 Φράγμα Ποταμών GR3901L H ΙΤΥΣ Άγνωστη Άγνωστη 3 Φράγμα Αποσελέμη GR3901L H ΙΤΥΣ Άγνωστη Άγνωστη Λεκάνη Απορροής Ρεμάτων Νοτίου Τμήματος Χανίων - Ρεθύμνου - Ηρακλείου (GR40) 4 Φράγμα Φανερωμένης GR4001L H ΙΤΥΣ Άγνωστη Άγνωστη Λεκάνη Απορροής Ρεμάτων Ανατολικής Κρήτης (GR41) 5 Φράγμα Μπραμιανών GR4101L H ΙΤΥΣ Άγνωστη Άγνωστη 114

126 Εκτίμηση της οικολογικής και χημικής κατάστασης κατάστασης των μεταβατικών υδατικών συστημάτων του ΥΔ Κρήτης Για τις ανάγκες της εφαρμογής της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ στα μεταβατικά νερά στην Ελλάδα αναπτύχθηκε ο Δείκτης Κατανομής Μεγεθών (Index of Size Distribution-ISD) που αφορά την πανίδα των βενθικών ασπονδύλων (Reizopoulou & Nicolaidou 2007). Το σύστημα κατηγοριοποίησης οικολογικής ποιότητας του δείκτη ISD και οι λόγοι οικολογικής κατάστασης δίνονται στον Πίνακα Ο βιοτικός δείκτης (ISD) βασίζεται στην κατανομή των ατόμων της βενθικής πανίδας σε τάξεις μεγέθους. Σε συνθήκες ανθρωπογενούς διατάραξης το μέγεθος των οργανισμών κατανέμεται σε μικρότερες και λιγότερες γεωμετρικές τάξεις μεγέθους. Ο δείκτης ISD βασίζεται στη χρήση του δείκτη ασυμμετρίας (skewness), ως μέτρο της κατανομής των τάξεων μεγέθους των βενθικών οργανισμών. Πίνακας : Όρια ταξινόμησης και λόγοι οικολογικής ποιότητας για τον δείκτη ISD Τάξη οικολογικής κατάστασης ISD EQR Υψηλή 1 < ISD < 1 1 Καλή 1 < ISD < 2 0,6 Μέτρια 2 < ISD< 3 0,39 Ελλιπής 3 < ISD < 4 0,2 Κακή Aζωϊκές συνθήκες 0 Οι φυσικοχημικές παράμετροι που χρησιμοποιούνται στην αξιολόγηση της κατάστασης των μεταβατικών υδατικών συστημάτων παρουσιάζονται στον Πίνακα Οι παραμετρικές τιμές αφορούν στη μέση ετήσια τιμή και αποτελούν το όριο κατάταξης μεταξύ καλής/μέτριας κατάστασης. Πίνακας : Φυσικοχημικές παράμετροι και όρια οικολογικής ποιότητας στα μεταβατικά συστήματα Παράμετρος Όριο καλής/μέτριας κατάστασης Διαλυμένο Οξυγόνο > 80 % 3 Συγκέντρωση σε ιόντα υδρογόνου ph Αμμώνιο < 1 mg/l ΝΗ Στα 4 μεταβατικά υδατικά συστήματα που έχουν προσδιορισθεί στο ΥΔ Κρήτης, δεν υπάρχουν αποτελέσματα μετρήσεων και συνεπώς η κατάστασή τους χαρακτηρίζεται ως άγνωστη. 3 Για το 90% των δειγμάτων 4 Μέση ετήσια τιμή 5 Simboura, N, Zenetos, A., Benthic indicators to use in ecological quality classification of Mediterranean soft bottoms marine ecosystems, including a new biotic index. MediterraneanMarine Science, 3/2:

127 Πίνακας : Οικολογική και χημική κατάσταση των μεταβατικών υδατικών συστημάτων του ΥΔ Κρήτης Α/Α Ονομασία συστήματος Κωδικός Φυσικό/ΙΤΥ Οικολογική Χημική Σ κατάσταση κατάσταση Λεκάνη Απορροής Ρεμάτων Βορείου Τμήματος Χανίων - Ρεθύμνου - Ηρακλείου (GR39) 1 TAVRΟNITHS P. GR133901T0001N Φυσικό Άγνωστη Άγνωστη 2 KERITHS R. GR133901T0002N Φυσικό Άγνωστη Άγνωστη 3 KOILIARHS P. GR133901T0003N Φυσικό Άγνωστη Άγνωστη 4 MOYSELAS P. GR133901T0004N Φυσικό Άγνωστη Άγνωστη Εκτίμηση της οικολογικής και χημικής κατάστασης των παράκτιων υδατικών συστημάτων του ΥΔ Κρήτης Σύμφωνα με την ταξινόμηση των παράκτιων θαλάσσιων ενδιαιτημάτων της European Environment Agency (ΕΕΑ) όπως έχει ενσωματωθεί στο σύστημα ταξινόμησης European Nature Information System (EUNIS), τα ενδιαιτήματα των βόρειων ιζηματογενών ακτών της Κρήτης, με βάση τις υπάρχουσες πρωτογενείς πληροφορίες πεδίου, αντιστοιχούν στους εξής τύπους αναφοράς (γενικό πρότυπο κατανομής αυξανομένου του βάθους ): Α5. - Sublittoral sediment A Sand Α Mixed sediment (silty sand to sandy silt) and/or Α5.5: Macrophyte dominated sediments (Posidonia oceanica, Cymodocea nodosa, Halophila stipulacea, Caulerpa prolifera) Αντίστοιχα, τα ενδιαιτήματα των νότιων ακτών της Κρήτης αντιστοιχούν στους παρακάτω αναφοράς: Α1 Littoral rock and other hard substrata A High energy littoral rock A Mediterranean communities of upper mediolittoral rock A Mediterranean communities of lower mediolittoral rock very exposed to wave action A.3. Infralittoral rock and other hard substrata τύπους Τέλος, ο προφυλαγμένος στην κυματική δράση όρμος της Σούδας εξαιτίας του μεγάλου βάθους της εσωτερικής λεκάνης (220 μέτρα) εντάσσεται, ως «εγκλώβισμα», στα ενδιαιτήματα τύπου Α.5 Sublittoral sediments Τα αποτελέσματα της ταξινόμησης της οικολογικής κατάστασης των παράκτιων υδατικών συστημάτων παρουσιάζονται στον ακόλουθο Πίνακα και σχήμα. Σχήμα : Οικολογική κατάσταση παράκτιων υδατικών συστημάτων 116

128 Πίνακας : Οικολογική και χημική κατάσταση των παράκτιων υδατικών συστημάτων του ΥΔ Κρήτης Κωδικός συστήματος Ονομασία Οικολογική κατάσταση Χημική κατάσταση Λεκάνη Απορροής Ρεμάτων Βορείου Τμήματος Χανίων - Ρεθύμνου - Ηρακλείου (GR39) GR1339C0001N Ακτές κόλπου Κισσάμου καλή άγνωστη GR1339C0002N Ακτές κόλπου Χανίων καλή καλή GR1339C0003N Όρμος Σούδας άγνωστη άγνωστη GR1339C0004N Όρμος Αλμυρού καλή άγνωστη GR1339C0005N Ακτές Ρεθύμνου καλή άγνωστη GR1339C0006N Ακτές Μπαλί- Φόδελε καλή άγνωστη GR1339C0007N Ακτές κόλπου Ηρακλείου άγνωστη άγνωστη GR1339C0008N Νήσος Δία καλή άγνωστη GR1339C0024N Ακτές στο Λυβικό πέλαγος - ΒΔΔ Κρήτη καλή άγνωστη GR1339C0025N Νήσος Γραμβούσα υψηλή άγνωστη Λεκάνη Απορροής Ρεμάτων Νοτίου Τμήματος Χανίων - Ρεθύμνου - Ηρακλείου (GR40) GR1340C0018N Ακτές Λυβικού πελάγους- Αστερούσια καλή άγνωστη GR1340C0019N Ακτές κόλπου Μεσσαράς καλή άγνωστη GR1340C0020N Νήσοι Παξιμάδια υψηλή άγνωστη GR1340C0021N Νήσος Γαύδος υψηλή άγνωστη GR1340C0022N Νήσος Γαυδοπούλα υψηλή άγνωστη GR1340C0023N Ακτές Λυβικού πελάγος- Χανιά/Ρέθυμνο καλή Λεκάνη Απορροής Ρεμάτων Ανατολικής Κρήτης (GR41) άγνωστη GR1341C0009N Κόλπος Μαλίων καλή άγνωστη GR1341C0010N Νησίς Αβγό υψηλή άγνωστη GR1341C0011N Όρμος Ελούντας άγνωστη άγνωστη GR1341C0012N Κόλπος Αγ. Νικολάου καλή άγνωστη GR1341C0013N Ακτές Σητείας καλή άγνωστη GR1341C0014N Ακτές Διονυσιάδων υψηλή άγνωστη GR1341C0015N Ακτές στο Λυβικό πέλαγος- ΒΑΑ Κρήτη καλή άγνωστη GR1341C0016N Ακτές Λυβικού πελάγους- Λασίθι καλή άγνωστη GR1341C0017N Ακτές νήσου Χρυσή υψηλή άγνωστη 117

129 4.4.2 Ταξινόμηση της κατάστασης των υπόγειων υδατικών συστημάτων Μεθοδολογία ταξινόμησης της κατάστασης των υπόγειων υδατικών συστημάτων Για τον χαρακτηρισμό των υπογείων υδατικών συστημάτων (ΥΥΣ) που προσδιορίσθηκαν στο ΥΔ13, όσον αφορά στην καλή ή κακή κατάστασή τους, συνεκτιμήθηκαν το υδρογεωλογικό καθεστώς που επικρατεί, οι πιέσεις που δέχονται και οι επιπτώσεις που συνεπάγονται, συνέπεια των οποίων παρουσιάζουν μια δεδομένη ποσοτική και ποιοτική κατάσταση. Για το χαρακτηρισμό των ΥΥΣ εφαρμόστηκαν 5 έλεγχοι (classification tests) για την αξιολόγηση της χημικής κατάστασης και 4 έλεγχοι για την αξιολόγηση της ποσοτικής κατάστασης. Οι έλεγχοι αυτοί δίνονται στο ακόλουθο Σχήμα. Σχήμα : Έλεγχοι για την αξιολόγηση της ποσοτικής κατάστασης των υπόγειων υδατικών συστημάτων Κάθε έλεγχος γίνεται ανεξάρτητα (για τις παραμέτρους που θέτουν το ΥΥΣ σε κίνδυνο) και τα αποτελέσματα συνδυάζονται για την τελική συνολική αξιολόγηση της ποσοτικής και χημικής κατάστασης των ΥΥΣ. Τα ΥΥΣ χαρακτηρίζονται ως προς τη χημική και ποσοτική κατάσταση με βάση τις αντίστοιχες χειρότερες περιπτώσεις ελέγχων. Η μεθοδολογία που ακολουθείται για την αξιολόγηση των ΥΥΣ δίνεται στο ακόλουθο Σχήμα. Σχήμα : Μεθοδολογία για την αξιολόγηση των ΥΥΣ 118

130 Η διαδικασία αυτή, η οποία ορίζεται ως αρχικός χαρακτηρισμός των υπόγειων υδατικών συστημάτων, εφαρμόσθηκε σε όλα τα συστήματα που προσδιορίσθηκαν στο Υδατικό Διαμέρισμα. Σε ορισμένα από αυτά, στα οποία διαγνώσθηκαν σημαντικά προβλήματα ή τάση επιδείνωσης της ποσοτικής ή και της ποιοτικής τους κατάστασης, ή τέλος χαρακτηρίζονται από αυξημένη σπουδαιότητα για την τοπική οικονομία, ή/και από περιβαλλοντική άποψη, ακολούθησε ένα δεύτερο πληρέστερο επίπεδο προσέγγισης της δομής και των διεργασιών του συστήματος, καθώς επίσης των πιέσεων που δέχεται και των επιδράσεων που αυτές συνεπάγονται. Η διαδικασία αυτή ορίζεται ως περαιτέρω χαρακτηρισμός των υπόγειων υδατικών συστημάτων και προσέδωσε περισσότερο αναλυτικά δεδομένα χαρακτηρισμού των συστημάτων, προκειμένου να μελετηθούν ακριβέστερα οι πιέσεις που υφίστανται και να προσδιορισθούν τα κατάλληλα μέτρα βελτίωσης των υφιστάμενων συνθηκών. Η αξιολόγηση της κατάστασης βασίσθηκε στα δεδομένα του Προγράμματος Παρακολούθησης που συλλέγονται μέσα σε μία περίοδο του Σχεδίου διαχείρισης ΙΓΜΕΜ (6 χρόνια). Επιπρόσθετα λήφθησαν υπόψη και τα δεδομένα ερευνητικών προγραμμάτων, δεδομένα Δ.Υ., σχετικές ανακοινώσεις. Η αξιολόγηση γίνεται στο τέλος της διαχειριστικής περιόδου ώστε να αξιολογείται και η αποτελεσματικότητα των προγραμμάτων μέτρων που εφαρμόστηκαν (σε αντίθεση με την ανάλυση κινδύνου που βάσει του άρθρου 5 της Οδηγίας γίνεται στην αρχή του διαχειριστικού κύκλου ως πρόγνωση). H εξασφάλιση της καλής κατάστασης αφορά στο σύνολο του ΥΥΣ και καθορίζεται από ορισμένα κριτήρια που αφορούν στις χρήσεις και στους αποδέκτες των ΥΥΣ, δεν προστατεύει τα υπόγεια νερά σε τοπικό επίπεδο. Για το σκοπό αυτό, η Οδηγία 2000/60/ΕΚ (Άρθρο 6) λαμβάνει μέτρα για την κατάργηση και τη μείωση της εισόδου ρύπων στα ΥΥΣ. Στη συνέχεια περιγράφεται αναλυτικά η διαδικασία αξιολόγησης της χημικής κατάστασης και της ποσοτικής κατάστασης των υπόγειων υδατικών συστημάτων του ΥΔ Κρήτης. Α. Ποιοτική κατάσταση Σύμφωνα με την Οδηγία 2000/60/EK, η επίτευξη της καλής κατάστασης των ΥΥΣ, συναρτάται (εκτός από την καλή ποσοτική κατάσταση) και από την καλή ποιοτική κατάσταση και συγκεκριμένα από: την αποφυγή υφαλμύρισής τους τη συμμόρφωση με όρια ποιότητας (βλέπε παρακάτω) την αποφυγή επιβάρυνσης των επιφανειακών νερών σε βαθμό τέτοιο που δεν θα μπορέσουν να επιτύχουν τους περιβαλλοντικούς στόχους και την αποφυγή σημαντικής υποβάθμισης των χερσαίων οικοσυστημάτων που εξαρτώνται άμεσα από τα υπόγεια. Σημειώνεται ότι ειδικά για το πόσιμο νερό, προβλέπεται [άρθρο 7 παρ. 3] ο (σταδιακός) περιορισμός του βαθμού επεξεργασίας του. Επιπλέον η θυγατρική Οδηγία 2006/118/EK των υπογείων νερών περιλαμβάνει [άρθρα 1 και 6]: κριτήρια για την αξιολόγηση της χημικής κατάστασης σύμφωνα με την Οδηγία 2000/60/EK κριτήρια για τον εντοπισμό των σημαντικών και σταθερών ανοδικών τάσεων ρύπανσης και τον προσδιορισμό των σημείων εκκίνησης για την αντιστροφή των τάσεων αυτών μέτρα απαγόρευσης της ρύπανσης του υπόγειου ορίζοντα με επικίνδυνες ουσίες, ιδίως τις ουσίες 1-6 και εκείνες τις ουσίες από τις 7-9 του Παραρτήματος VIII της Οδηγίας 2000/60/EK που θεωρούνται επικίνδυνες μέτρα μείωσης της ρύπανσης των ουσιών του Παραρτήματος VIII της Οδηγίας και κάθε άλλης ρυπογόνου ουσίας. Τα κριτήρια για την αξιολόγηση της χημικής κατάστασης περιλαμβάνουν [άρθρο 3]: 119

131 α) πρότυπα ποιότητας (quality standards), που προβλέπονται στον πίνακα του Παραρτήματος V της Οδηγίας 2000/60/EK και περιλαμβάνουν συγκεντρώσεις νιτρικών και φυτοφαρμάκων [Παράρτημα I της Οδηγίας 2006/118] Πίνακας : Ποιοτικά πρότυπα για τις συγκεντρώσεις νιτρικών και φυτοφαρμάκων Ρύπος Ποιοτικά πρότυπα Νιτρικά άλατα 50 mg/1 Δραστικές ουσίες φυτοφαρμάκων (συμπεριλαμβάνονται 0,1 μg/1 αντίστοιχοι μεταβολίτες, προϊόντα αποικοδόμησης και 0,5 μg/1 (συνολικό) (2) αντιδράσεων) (1) (1) Ως «φυτοφάρμακα», νοούνται τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα σύμφωνα με τον ορισμό του άρθρου 2 της οδηγίας 91/414/ΕΟΚ και τα βιοκτόνα σύμφωνα με τον ορισμό του άρθρου 2 της οδηγίας 98/8/ΕΚ. (2) Ως «συνολικό», νοείται το άθροισμα όλων των επιμέρους φυτοφαρμάκων που ανιχνεύονται και προσδιορίζονται ποσοτικά κατά τη διαδικασία παρακολούθησης, συμπεριλαμβανομένων σχετικών προϊόντων μεταβολισμού, προϊόντων αποδόμησης και προϊόντων αντίδρασης. β) ανώτερες αποδεκτές τιμές (ΑΑΤ) που ορίζουν τα Κ.Μ και οριοθετούν την καλή από την κακή ποιότητα, λαμβάνοντας υπόψη τις χρήσεις των νερών, την επίδραση σε επιφανειακά νερά και χερσαία οικοσυστήματα και τις πληροφορίες για τα φυσικά επίπεδα υποβάθρου (natural background levels). Όπως προκύπτει από τα παραπάνω δεν προβλέπεται για τα υπόγεια νερά επαναφορά τους στις αρχικές «αδιατάρακτες» συνθήκες, αλλά αποφυγή υποβάθμισης τους και συμβατότητα με τις χρήσεις τους. Για την αξιολόγηση της χημικής κατάστασης των υπογείων νερών προβλέπεται από την Οδηγία 2006/118/EK ο καθορισμός ανώτερων αποδεκτών τιμών (ΑΑΤ). Σύμφωνα με την προαναφερόμενη Οδηγία, ο καθορισμός ανώτερων αποδεκτών τιμών (ΑΑΤ) είναι απαραίτητος (μόνο) για εκείνα τα υπόγεια υδάτινα συστήματα (ΥΥΣ) που, από προκαταρτική αξιολόγηση, διατρέχουν τον κίνδυνο να μην πετύχουν καλή χημική κατάσταση και για εκείνες τις παραμέτρους για τις οποίες παρατηρούνται ή αναμένονται υπερβάσεις των ορίων ποιότητας που σχετίζονται με τις χρήσεις [Οδηγία 2006/118/ΕΚ Παράρτημα ΙΙ, Μέρος Α]. Σχετικά με το επίπεδο στο οποίο θα ορισθούν οι ανώτερες αποδεκτές τιμές, η Οδηγία 2006/118/ΕΚ προβλέπει [άρθρο 3, παρ. 2] ότι μπορεί να είναι σε εθνικό, περιοχής λεκάνης απορροής, ΥΥΣ ή ομάδας ΥΥΣ. Η ΚΥΑ 3962/2208/Ε130 προβλέπει: τον ορισμό με ΥΑ ανώτερων αποδεκτών τιμών σε εθνικό επίπεδο με απόφαση του Υπουργού ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε., μετά από εισήγηση της Κεντρικής Υπηρεσίας Υδάτων [άρθρο 3, παρ. 2], και την δυνατότητα του Γενικού Γραμματέα της Αποκεντρωμένης Διοίκησης να ορίζει πρόσθετες ή αυστηρότερες για περιοχή Λεκάνης Απορροής ή ΥΥΣ ή ομάδα ΥΥΣ [άρθρο 3, παρ. 3 και 8]. Επίσης, στο Παράρτημα ΙΙ της ως άνω ΚΥΑ προβλέπεται ο τρόπος με τον οποίο θα ορισθούν οι ανώτερες αποδεκτές τιμές. Δυνάμει του άρθρου 3 παρ. 2 της ΚΥΑ 39626/2208/Ε130, ορίσθηκαν ΑΑΤ σε εθνικό επίπεδο οι εξής: Πίνακας : Ανώτερες Αποδεκτές Τιμές για τις συγκεντρώσεις ουσιών/παραμέτρων στα υπόγεια ύδατα Παράμετρος ΑΑΤ 1 Νιτρικά 50 mg/l 2 Ολικά φυτοφάρμακα 0.5 μg/l 3 Δραστικές ουσίες φυτοφαρμάκων 0.1 μg/l 4 As 10 μg/l 120

132 Παράμετρος ΑΑΤ 5 Cd 5 μg/l 6 Pb 25 μg/l 7 Hg 1 μg/l 8 Αμμώνιο 0,5 mg/l 9 Αγωγιμότητα 2500 μs/cm 10 Χλωριόντα 250 mg/l 11 Θειικά 250 mg/l 12 Σύνολο συνθετικών ουσιών (τριχλωροεθυλένιο και τετραχλωροεθυλένιο) 10 μg/l 13 ph 6,5 έως 9,5 14 Νιτρώδη 0.5 mg/l 15 Ni 20 μg/l 16 Cr 50 μg/l 17 Al 200 μg/l Οι φυσικές τιμές υποβάθρου καθώς και η έκταση των αλληλεπιδράσεων μεταξύ υπόγειων υδάτων και συνδεόμενων υδατικών και εξαρτώμενων χερσαίων οικοσυστημάτων λαμβάνονται υπόψη σε επίπεδο ΥΥΣ ή ομάδας ΥΥΣ ή Λεκάνης Απορροής Ποταμού. Έτσι, στην ΥΑ ορισμού των ανώτερων αποδεκτών τιμών προβλέπεται ότι είναι δυνατή η τοπική διαφοροποίησή των κατά την παρ. 1 τιμών για τους λόγους αυτούς με απόφαση του ΓΓ της Αποκεντρωμένης Διοίκησης μετά από σύμφωνη γνώμη της Ειδικής Γραμματείας Υδάτων. Συστηματικές μετρήσεις έχουν γίνει από το ΙΓΜΕΜ και οι παράμετροι που έχουν παρακολουθηθεί για το χρονικό διάστημα είναι: στάθμη νερού (για την ποσοτική αξιολόγηση), φυσικο-χημικές: ph και αγωγιμότητα, μέταλλα: Ag, Al, As, B, Ba, Cd, Co, Cr, F, Fe, Mn, Mo, Ni, Pb, Sb, Se και Zn, νιτρικά (NO 3 ), Χλωριόντα, και Θειικά. Στο ΥΔ Κρήτης, τα υπόγεια υδατικά συστήματα στα οποία παρατηρήθηκαν υπερβάσεις που οφείλονται σε φυσικές τιμές υποβάθρου είναι: GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΓΥΨΩΝ ΚΡΗΤΗΣ που έχουμε υπέρβαση θειικών ιόντων και οφείλονται στο πέτρωμα (γύψος) Στα παρακάτω καρστικά παράκτια ΥΥΣ που τα χλωριόντα βρίσκονται σε υπέρβαση η οποία οφείλεται σε φυσικά αίτια λόγω γειτνίασης των ανθρακικών με τη θάλασσα: i. GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΓΡΑΜΒΟΥΣΑΣ, ii. iii. iv. GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΣΠΑΘΑΣ (ΡΟΔΩΠΟΥ), GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΣΟΥΔΑΣ, GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΓΕΩΡΓΙΟΥΠΟΛΗΣ, v. GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΓΕΡΑΝΙΟΥ, vi. vii. GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΛΑΚΚΩΝΙΩΝ-ΑΛΜΥΡΟΥ ΑΓ. ΝΙΚΟΛΑΟΥ, GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΜΑΛΑΥΡΑΣ-ΠΑΧΕΙΑΣ ΑΜΜΟΥ 121

133 viii. ix. GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΩΝ ΑΠΟΛΗΞΕΩΝ ΟΡΕΩΝ ΖΑΚΡΟΥ GR ΝΗΣΙΔΕΣ ΚΡΗΤΗΣ Ουσιαστικά οι τιμές των μετρήσεων συγκρίνονται με τις ανώτερες αποδεκτές τιμές, με τις εξής παρατηρήσεις: οι έλεγχοι υπέρβασης, σύμφωνα με το Παράρτημα III 2c της Οδηγίας 2006/118/ΕΚ, γίνονται με βάση τις μέσες ετήσιες τιμές κάθε γεώτρησης και κάθε παραμέτρου, εντός ενός διαχειριστικού κύκλου, Σύμφωνα με το Πρόγραμμα BRIDGE της Ε.Ε., στα ΥΥΣ όπου παρατηρείται σημαντική χωρική διακύμανση στις συγκεντρώσεις θα πρέπει να χρησιμοποιούνται ζυγισμένες κατ όγκο μέσες τιμές, Στις περιπτώσεις όπου οι υπερβάσεις των ΑΑΤ οφείλονται τεκμηριωμένα σε φυσικά αίτια (γεωλογικούς σχηματισμούς, είσοδο του θαλασσινού νερού στα παράκτια υδροφόρα) και μέχρι την θεσμοθέτηση υψηλότερων τιμών των ανώτερων αποδεκτών τιμών κατά τα ανωτέρω, η αξιολόγηση της κατάστασης του ΥΥΣ θα το λαμβάνει υπόψη στον χαρακτηρισμό του. Εφόσον υπάρχουν υπερβάσεις, γίνονται οι έλεγχοι που προβλέπονται σχετικό Κατευθυντήριο Κείμενο (GD18), παράγραφος 4.4. Στο ΥΔ Κρήτης τα δεδομένα μετρήσεων που χρησιμοποιήθηκαν ως δεδομένα βάσης είναι τα στοιχεία της τελευταίας 6ετίας ή ακόμα και 10ετίας στις περιοχές που δεν υπάρχουν άλλα στοιχεία, δηλαδή θεωρήθηκε το έτος 2003 ή ακόμα και προγενέστερο ως έτος αφετηρίας για τον έλεγχο και τη διαπίστωση ενδεχόμενων αυξητικών τάσεων. Με βάση τα παραπάνω για την αξιολόγηση της χημικής κατάστασης λήφθησαν υπόψη τα εξής: τα κριτήρια αξιολόγησης που είναι τα περιβαλλοντικά πρότυπα και οι Ανώτερες Αποδεκτές Τιμές τα σημειακά δεδομένων παρακολούθησης το μέγεθος των υπερβάσεων (όγκος και επιφάνεια ΥΥΣ που οι μέσες ετήσιες τιμές ρύπων είναι πάνω από τις Ανώτερες Αποδεκτές Τιμές). Ο τεκμηριωμένος χαρακτηρισμός απαιτεί τη χρήση εννοιολογικών μοντέλων. το χωρικό χαρακτήρα των υπερβάσεων (κάποιες υπερβάσεις μπορεί να έχουν εντελώς τοπικό όπως συμβαίνει στα ρωγμώδη συστήματα όπου έχουμε αρκετές τοπικές όμως υπερβάσεις νιτρικών και μη αντιπροσωπευτικό χαρακτήρα). Σύμφωνα με την προτεινόμενη μεθοδολογία αξιολόγησης εφόσον υπάρχουν υπερβάσεις σε ένα ή περισσότερα σημεία ελέγχου θα πρέπει να εφαρμόζονται οι κατάλληλοι έλεγχοι και συγκεκριμένα: Έλεγχος γενικής χημικής κατάστασης. Για το χαρακτηρισμό των ΥΥΣ (σε σχέση με ΕU ποιοτικά πρότυπα και την εξασφάλιση της προστασίας των ανθρώπινων χρήσεων) υπολογίζεται το μέγεθος της υπέρβασης. Στο GD 18 προτείνεται η εφαρμογή του κριτηρίου του 20% της συνολικής επιφάνειας ή όγκου του ΥΥΣ συνυπολογίζοντας και τις αβεβαιότητες που υπάρχουν και που σχετίζονται με την αντιπροσωπευτικότητα του δικτύου παρακολούθησης και τη διακύμανση των συγκεντρώσεων ρύπων. Στην περίπτωση που δεν υπάρχουν αρκετά δεδομένα απαιτείται η χρήση ντετερμινιστικών μεθόδων με ανάλυση των πιέσεων και των επιπτώσεων. Έλεγχος υφαλμύρισης. Πριν τον έλεγχο της χημικής κατάστασης πρέπει να προηγηθεί έλεγχος της ποσοτικής κατάστασης, με βάση τον οποίο θα εντοπιστούν οι περιοχές με υπεράντληση. Η καλή κατάσταση των ΥΥΣ δεν ικανοποιείται όταν (α) υπάρχει υπέρβαση των TVs σε χαρακτηριστικά συναφή σημεία και (β) καταγράφεται σημαντική ανοδική τάση σε μία ή περισσότερες παραμέτρους και θέσεις ή υπάρχει σημαντική επίδραση σε θέσεις απόληψης, που οφείλονται σε ανθρώπινη επίδραση. Ο έλεγχος πραγματοποιείται σε αυτά τα σημεία ελέγχου που είναι αντιπροσωπευτικά για την τεκμηρίωση της υφαλμύρισης. 122

134 Έλεγχος υποβάθμισης χημικής και οικολογικής κατάστασης επιφανειακών νερών. O έλεγχος αυτός γίνεται μόνο στα ΥΥΣ που συνδέονται με επιφανειακά νερά σε κίνδυνο. Γίνεται για κάθε παράμετρο που κρίνεται σημαντική. Στον έλεγχο λαμβάνονται υπόψη (α) τα αποτελέσματα της κατάταξης των επιφανειακών υδατικών συστημάτων και (β) η επίδραση της μεταφοράς χημικών ρύπων από τα υπόγεια νερά στα επιφανειακά νερά. Τα ΥΥΣ χαρακτηρίζονται σε κακή κατάσταση όταν προκύψει ότι η συμβολή της ρύπανσης των επιφανειακών νερών από τα υπόγεια είναι μεγαλύτερη από 50%. Έλεγχος υποβάθμισης αλληλοεπηρεαζόμενων χερσαίων οικοσυστημάτων. Ο έλεγχος γίνεται σε όλα τα ΥΥΣ που συνδέονται με χερσαία οικοσυστήματα που βρίσκονται σε κίνδυνο, λαμβάνοντας υπόψη την επίδραση της χημικής ποιότητας των ΥΥΣ, του ρυθμού απομείωσης και της διάλυσης των ρύπων. Έλεγχος επίδρασης στο πόσιμο νερό. Ο έλεγχος περιλαμβάνει (α) έλεγχο ικανοποίησης των απαιτήσεων για το πόσιμο νερό (DWD), και (β) έλεγχο υποβάθμισης της ποιότητας λόγω ανθρωπογενούς επίδρασης που οδηγεί σε ανάγκη αύξησης του βαθμού επεξεργασίας του νερού σύμφωνα με το άρθρο 7(3) της Τα κριτήρια που λαμβάνονται υπόψη για τη διενέργεια αυτών των ελέγχων είναι : Περιβαλλοντικά κριτήρια (προστασία επιφανειακών υδατικών συστημάτων και χερσαίων οικοσυστημάτων, προστασία από την υφαλμύριση) κριτήρια χρήσης των ΥΥΣ (προστασία του πόσιμου νερού και των άλλων χρήσεων των υπογείων νερών). Οι χρήσεις νερού όλων των ΥΥΣ είναι τόσο υδρευτικές όσο και αρδευτικές γι αυτό ως ΑΑΤ για τις παραμέτρους που παρακολουθούνται δυνάμει του άρθρου 3 παρ. 2 της ΚΥΑ 39626/2208/Ε130 λαμβάνονται οι τιμές που ισχύουν στο νερό ανθρώπινης κατανάλωσης (Οδηγία 98/83/ΕΚ περί της ποιότητας του νερού ανθρώπινης κατανάλωσης). Β. Ποσοτική κατάσταση Σύμφωνα με το Παράρτημα V της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ, ένα υπόγειο υδατικό σύστημα (ΥΥΣ) έχει καλή ποσοτική κατάσταση όταν: η φυσική επαναπλήρωση υπολείπεται της μακροχρόνιας μέσης ετήσιας απόληψης. δε διαπιστώνεται μείωση της χημικής ή οικολογικής κατάστασης επιφανειακών ΥΣ λόγω ταπείνωσης της στάθμης και αλλαγής της σε ένα ΥΥΣ που οφείλεται σε ανθρωπογενή επίδραση δε συμβαίνει υποβάθμιση σε ένα χερσαίο οικοσύστημα λόγω ταπείνωσης της στάθμης ή αλλαγής της ροής σε ένα ΥΥΣ που οφείλεται σε ανθρωπογενή επίδραση δε συμβαίνει εισροή θαλασσινού νερού λόγω μόνιμων αλλαγών στη ροή των ΥΥΣ Η αξιολόγηση της ποσοτικής κατάστασης γίνεται για όλα τα ΥΥΣ, εκτός από αυτά για τα οποία τεκμηριώνεται ότι δεν αντιμετωπίζουν πρόβλημα. Ο αρχικός χαρακτηρισμός γίνεται με βάση τα ακόλουθα στοιχεία : θέσεις απολήψεων και επαναπλήρωσης, δεδομένα απολήψεων/ επαναπλήρωσης, υδραυλικά χαρακτηριστικά ΥΥΣ, ρυθμός φυσικής επαναπλήρωση κλπ. Για την αξιολόγηση εφαρμόζονται οι παρακάτω έλεγχοι, ανάλογα με την περίπτωση: Έλεγχος ισοζυγίου σε κάθε ΥΥΣ. Για να είναι ένα ΥΥΣ σε καλή κατάσταση θα πρέπει οι μέσες ετήσιες μακροχρόνιες (διάρκειας τουλάχιστο μεγαλύτερης από 6 χρόνια) απολήψεις και απώλειες να μην ξεπερνούν τη μέση ετήσια μακροχρόνια επαναπλήρωση μείον τη μέση απαιτούμενη οικολογική παροχή στα επηρεαζόμενα επιφανειακά ΥΣ (βασική ροή). Για την κατάστρωση των ισοζυγίων τα ΥΥΣ αυτά είτε ομαδοποιηθήκαν είτε αντίστροφα επιμεριστήκαν εξαρτώμενα από τα υφιστάμενα υδρογεωλογικά δεδομένα. Στην ανάλυση θα πρέπει να επισημαίνονται οι αβεβαιότητες των παραδοχών. 123

135 Έλεγχος επίδρασης στην επιφανειακή ροή. Η μείωση στη ροή δεν θα πρέπει να επηρεάζει σημαντικά τη χημική και οικολογική κατάσταση των επιφανειακών υδάτων ώστε να υπάρχει κίνδυνος ικανοποίησης των στόχων της Οδηγίας (Άρθρο 4). Ελέγχονται όλα τα επί μέρους επιφανειακά συστήματα που επηρεάζονται από τον υποβιβασμό της στάθμης του ΥΥΣ ή της συμβολής του στη βασική ροή του επιφανειακού συστήματος. Η επίδραση ενός ΥΥΣ προτείνεται να κρίνεται σημαντική και να διερευνάται εφόσον η συμβολή των απολήψεων από το υπό διερεύνηση ΥΥΣ ξεπερνά το 50% των συνολικών απολήψεων στη λεκάνη απορροής του αντίστοιχου επιφανειακού συστήματος. Έλεγχος επίδρασης σε χερσαίο οικοσύστημα. Ο έλεγχος γίνεται κατά περίπτωση εφόσον εντοπιστούν απειλούμενα χερσαία οικοσυστήματα που επηρεάζονται από την πτώση στάθμης ή ροής ενός ΥΥΣ. Έλεγχος υφαλμύρισης. Ο έλεγχος αυτός είναι ίδιος με τον αντίστοιχο της χημικής κατάστασης, και θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι μέσες ετήσιες μακροχρόνιες απολήψεις. Οι αρχικές αδιατάρακτες συνθήκες των ΥΥΣ είναι καθοριστικές επειδή είναι οι μόνες που εγγυώνται την αντιμετώπιση της υφαλμύρισης. Τονίζεται ότι στο ΥΔ 13 αρκετοί παράκτιοι υδροφορείς έχουν υφαλμυριστεί από φυσικά αίτια και όχι από ανθρώπινη επίδραση. Τόσο η μεθοδολογία ταξινόμησης/αρχικού χαρακτηρισμού των υπόγειων υδατικών συστημάτων, όσο και τα αποτελέσματα της αξιολόγησης της ποιοτικής και ποσοτικής κατάστασης των υπόγειων υδατικών συστημάτων του ΥΔ Κρήτης περιγράφονται αναλυτικά στο Παράρτημα II του Σχεδίου Διαχείρισης Εκτίμηση της ποιοτικής και ποσοτικής κατάστασης των υπόγειων υδατικών συστημάτων του ΥΔ Κρήτης Στον Πίνακα και στο σχήμα , παρουσιάζονται τα συνολικά αποτελέσματα από τον αρχικό χαρακτηρισμό των υπόγειων υδατικών συστημάτων (ΥΥΣ), με βάση την χημική και ποιοτική αξιολόγησή τους. Από το 91 υπόγεια υδατικά συστήματα του ΥΔ Κρήτης, τα 11 χαρακτηρίσθηκαν σε κακή κατάσταση που οφείλεται σε ανθρωπογενή επίδραση. Επίσης, σε 10 συστήματα ορίσθηκαν ανώτερες αποδεκτές τιμές, λόγω υψηλότερων τιμών υποβάθρου. Αναλυτικότερα, από τα 91 υπόγεια υδατικά συστήματα, τα 82 εμφανίζουν καλή ποιοτική κατάσταση και τα 9 κακή ποιοτική κατάσταση (Σχήμα ). Σχήμα : Αξιολόγηση της ποιοτικής κατάστασης των υπόγειων υδατικών συστημάτων του ΥΔ Κρήτης 124

136 Επίσης, από τα 91 υπόγεια υδατικά συστήματα, τα 81 εμφανίζουν καλή ποσοτική κατάσταση και τα 10 κακή ποσοτική κατάσταση. Σχήμα : Αξιολόγηση της ποσοτικής κατάστασης των υπόγειων υδατικών συστημάτων του ΥΔ Κρήτης 125

137 Σχήμα : Συνολικά αποτελέσματα αρχικού χαρακτηρισμού των υπόγειων υδατικών συστημάτων του ΥΔ Κρήτης

138 Πίνακας : Αρχικός χαρακτηρισμός των υπόγειων υδατικών συστημάτων του ΥΔ Κρήτης Α/Α Κωδικός συστήματος Ονομασία συστήματος Γεωλογία (κύριο υδροφόρο) Υπερκείμενα στρώματα Τύπος υδροφορέα Έκταση (km 2 ) Ποιοτική κατάσταση Ποσοτική κατάσταση Περαιτέρω χαρ/σμός Παρατηρήσεις Λεκάνη Απορροής Ρεμάτων Βορείου Τμήματος Χανίων - Ρεθύμνου - Ηρακλείου (GR39) 1 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΤΟΠΟΛΙΩΝ Λατυποκροκαλοπαγή Λατυποκροκαλοπαγή μέτριας περατότητας. Νεογενείς αποθέσεις χαμηλής περατότητας Καρστικός ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ 2 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΣΦΗΝΑΡΙΟΥ Τριαδικοί έως Ηωκαινικοί ασβεστόλιθοι Ζώνης Πίνδου Τεταρτογενείς μέτριας περατότητας αποθέσεις Καρστικός 7.00 ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ 3 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΚΙΣΣΑΜΟΥ Νεογενείς αποθέσεις Τεταρτογενείς και Νεογενείς αποθέσεις μέτριας περατότητας Πορώδες ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ Τοπικά καταγράφεται υφαλμύριση στην παράκτια ζώνη 4 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΧΑΝΙΩΝ ΚΑΜΠΟΥ Τεταρτογενείς και Νεογενείς αποθέσεις Τεταρτογενείς και Νεογενείς αποθέσεις μέτριας έως υψηλής περατότητας Πορώδες ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ 5 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΑΠΟΚΟΡΩΝΟΥ Νεογενείς αποθέσεις Νεογενείς αποθέσεις υψηλής περατότητας Πορώδες ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ 6 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΛΕΥΚΩΝ (ΑΓΙΑΣ) ΒΔ. ΟΡΕΩΝ Τριαδικοί έως Ηωκαινικοί ασβεστόλιθοι Ζώνης Τρίπολης Ασβεστόλιθοι υψηλής περατότητας. Φυλλίτες - Χαλαζίτες πολύ χαμηλής περατότητας Καρστικός ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ 7 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΒΟΡΕΙΩΝ ΛΕΥΚΩΝ ΟΡΕΩΝ (ΣΤΥΛΟΥ-ΑΡΜΕΝΩΝ) Τριαδικοί έως Ηωκαινικοί ασβεστόλιθοι Ζώνης Τρίπολης Ασβεστόλιθοι περατότητας υψηλής Καρστικός ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ 8 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΒΑ. ΛΕΥΚΩΝ ΟΡΕΩΝ (ΚΟΥΡΝΑ- ΓΕΩΡΓΙΟΥΠΟΛΗΣ) Τριαδικοί έως Ηωκαινικοί ασβεστόλιθοι Ζωνών Ιονίου και Τρίπολης Νεογενείς αποθέσεις μέτριας περατότητας Καρστικός ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ 9 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΓΕΩΡΓΙΟΥΠΟΛΗΣ Τριαδικοί έως Ηωκαινικοί ασβεστόλιθοι Ζωνών Ιονίου Τεταρτογενείς αποθέσεις Καρστικός 2.04 ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ αυξημένες τιμές υποβάθρου λόγω φυσικής υφαλμύρισης

139 Α/Α Κωδικός συστήματος Ονομασία συστήματος Γεωλογία (κύριο υδροφόρο) Υπερκείμενα στρώματα Τύπος υδροφορέα Έκταση (km 2 ) Ποιοτική κατάσταση Ποσοτική κατάσταση Περαιτέρω χαρ/σμός Παρατηρήσεις και Τρίπολης 10 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΑΡΜΕΝΩΝ- ΜΑΛΑΚΙΟΥ- ΜΟΥΝΤΡΟΥ- ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗΣ Τριαδικοί έως Ηωκαινικοί ασβεστόλιθοι Ζώνης Τρίπολης Φυλλίτες - Χαλαζίτες πολύ χαμηλής περατότητας Καρστικός ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ 11 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΓΕΡΑΝΙΟΥ ΠΑΡΑΚΤΙΟ Τριαδικοί έως Ηωκαινικοί ασβεστόλιθοι Ζώνης Τρίπολης Ασβεστόλιθοι υψηλής περατότητας και Φυλλίτες - Χαλαζίτες πολύ χαμηλής περατότητας Καρστικός ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ τοπικά καταγράφεται υφαλμύριση στην παράκτια ζώνη 12 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΡΕΘΥΜΝΟΥ ΒΔ. Νεογενείς αποθέσεις Τεταρτογενείς αποθέσεις μέτριας περατότητας Πορώδες ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ 13 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΒΑ. ΠΑΡΑΚΤΙΟΥ ΡΕΘΥΜΝΟΥ (ΚΑΜΠΟΥ ΡΕΘΥΜΝΟΥ-ΠΡΙΝΟΥ- ΠΕΡΑΜΑΤΟΣ) Τεταρτογενείς αποθέσεις Τεταρτογενείς αποθέσεις υψηλής περατότητας Πορώδες ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ τοπικά καταγράφεται υπερεκμετάλλευση και υφαλμύριση (φυσική και ανθρωπογενής) 14 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΒΑ.ΡΕΘΥΜΝΟΥ Νεογενείς αποθέσεις Τεταρτογενείς αποθέσεις υψηλής έως μέτριας περατότητας Πορώδες ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ 15 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΚΕΝΤΡΙΚΟΥ ΡΕΘΥΜΝΟΥ Νεογενείς αποθέσεις Τεταρτογενείς και Νεογενείς αποθέσεις μέτριας έως χαμηλής περατότητας Πορώδες ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ 16 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΤΑΛΑΙΩΝ Τριαδικοί έως Ηωκαινικοί ασβεστόλιθοι Ιονίου Ζώνης Ασβεστόλιθοι περατότητας χαμηλής Καρστικός ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ 17 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΨΗΛΟΡΕΙΤΗ ΒΔ. Τριαδικοί έως Ηωκαινικοί ασβεστόλιθοι Ιονίου Ζώνης Ασβεστόλιθοι περατότητας χαμηλής Καρστικός ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ 18 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΨΗΛΟΡΕΙΤΗ ΒΑ. Τριαδικοί έως Ηωκαινικοί ασβεστόλιθοι Ιονίου Ζώνης Ασβεστόλιθοι περατότητας χαμηλής Καρστικός ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ 19 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΚΕΡΗΣ- Τριαδικοί έως Ιουρασικοί Φυλλίτες Χαλαζίτες πολύ Καρστικός 8.27 ΚΑΚΗ ΚΑΚΗ ΝΑΙ υπερεκμετάλλευση, υφαλμύριση

140 Α/Α Κωδικός συστήματος Ονομασία συστήματος Γεωλογία (κύριο υδροφόρο) Υπερκείμενα στρώματα Τύπος υδροφορέα Έκταση (km 2 ) Ποιοτική κατάσταση Ποσοτική κατάσταση Περαιτέρω χαρ/σμός Παρατηρήσεις ΤΥΛΙΣΣΟΥ ασβεστόλιθοι Ζώνης Τρίπολης χαμηλής περατότητας 20 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΒΟΡΕΙΟ- ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ Νεογενείς αποθέσεις Τεταρτογενείς και Νεογενείς αποθέσεις μέτριας περατότητας Πορώδες ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ τοπικά μικρά υδροφόρα υπερεκμεταλλεύονται- τοπικά καταγράφεται υψηλή περιεκτικότητα σε θεϊκά ιόντα λόγω γύψων 21 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΒΟΡΕΙΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ Τεταρτογενείς αποθέσεις Τεταρτογενείς αποθέσεις μέτριας περατότητας Πορώδες ΚΑΚΗ ΚΑΚΗ ΝΑΙ υπερεκμετάλλευση, υφαλμύριση 22 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΧΡΥΣΟΣΚΑΛΙΤΙΣΣΑΣ Τριαδικοί έως Ηωκαινικοί ασβεστόλιθοι Ζώνης Ιονίου Φυλλίτες - Χαλαζίτες πολύ χαμηλής περατότητας Καρστικός ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ Φλύσχης Ζωνών Πίνδου και 23 GR ΡΩΓΜΩΔΕΣ ΧΑΝΙΩΝ Τρίπολης, Φυλλίτες - Χαλαζίτες και Αργιλικοί σχιστόλιθοι Ασβεστόλιθοι περατότητας μέτριας Ρωγμώδες ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ τοπικά μικρής δυναμικότητας υδροφόρα υπερεκμεταλλεύονται 24 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΧΡΥΣΟΣΚΑΛΙΤΙΣΣΑΣ Τεταρτογενείς και Νεογενείς αποθέσεις Τεταρτογενείς αποθέσεις υψηλής περατότητας Πορώδες ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ 25 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΟΡΟΠΕΔΙΟΥ ΛΑΣΙΘΙΟΥ Τεταρτογενείς αποθέσεις Τεταρτογενείς αποθέσεις υψηλής περατότητας Πορώδες ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ τοπικά μικρής δυναμικότητας υδροφόρα υπερεκμεταλλεύονται 26 GR ΡΩΓΜΩΔΕΣ ΨΗΛΟΡΕΙΤΗ Φυλλίτες - Χαλαζίτες Ασβεστόλιθοι περατότητας μέτριας Ρωγμώδες ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ τοπικά μικρής δυναμικότητας υδροφόρα υπερεκμεταλλεύονται 27 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΓΙΟΥΧΤΑ Κρητιδικοί Ζώνης Τρίπολης Ασβεστόλιθοι Καρστικός 3.88 ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ 28 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΟΥ ΧΩΡΙΟΥ- ΣΜΑΡΙΟΥ Κρητιδικοί έως Ηωκαινικοί Ασβεστόλιθοι Ζώνης Πίνδου Ασβεστόλιθοι περατότητας μέτριας Καρστικός ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ 29 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ-ΓΟΥΒΩΝ- ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΥ Τριαδικοί έως Κρητιδικοί Ασβεστόλιθοι Ζώνης Τρίπολης Ασβεστόλιθοι περατότητας μέτριας Καρστικός ΚΑΚΗ ΚΑΚΗ ΝΑΙ υπερεκμετάλλευση, υφαλμύριση 30 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΓΡΑΜΒΟΥΣΑΣ ΠΑΡΑΚΤΙΟ Τριαδικοί έως Κρητιδικοί Ασβεστόλιθοι Ζώνης Ασβεστόλιθοι περατότητας μέτριας Καρστικός ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ αυξημένες τιμές υποβάθρου λόγω φυσικής υφαλμύρισης

141 Α/Α Κωδικός συστήματος Ονομασία συστήματος Γεωλογία (κύριο υδροφόρο) Υπερκείμενα στρώματα Τύπος υδροφορέα Έκταση (km 2 ) Ποιοτική κατάσταση Ποσοτική κατάσταση Περαιτέρω χαρ/σμός Παρατηρήσεις Τρίπολης 31 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΣΠΑΘΑΣ (ΡΟΔΩΠΟΥ) Τριαδικοί έως Κρητιδικοί Ασβεστόλιθοι Ζώνης Τρίπολης Ασβεστόλιθοι περατότητας μέτριας Καρστικός ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ αυξημένες τιμές υποβάθρου λόγω φυσικής υφαλμύρισης 32 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΑΚΡΩΤΗΡΙΟΥ (ΣΟΥΔΑΣ) Τριαδικοί έως Κρητιδικοί Ασβεστόλιθοι Ζώνης Τρίπολης και Ιονίου Ασβεστόλιθοι περατότητας μέτριας Καρστικός ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ αυξημένες τιμές υποβάθρου λόγω φυσικής υφαλμύρισης 33 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΑΠΟΚΟΡΩΝΑ Τριαδικοί έως Κρητιδικοί Ασβεστόλιθοι Ζώνης Τρίπολης Ασβεστόλιθοι περατότητας μέτριας Καρστικός ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ αυξημένες τιμές υποβάθρου λόγω φυσικής υφαλμύρισης 34 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΚΑΣΤΕΛΙΟΥ Τεταρτογενείς και Νεογενείς αποθέσεις Τεταρτογενείς και Νεογενείς αποθέσεις μέτριας έως χαμηλής περατότητας Πορώδες ΚΑΛΗ ΚΑΚΗ ΝΑΙ υπερεκμετάλλευση, τοπικά καταγράφεται υπέρβαση σε νιτρικά ιόντα Λεκάνη Απορροής Ρεμάτων Νοτίου Τμήματος Χανίων - Ρεθύμνου - Ηρακλείου (GR40) 35 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΝΟΤΙΩΝ ΛΕΥΚΩΝ ΟΡΕΩΝ Τριαδικοί έως Ηωκαινικοί ασβεστόλιθοι Ζώνης Ιονίου Καρστικός ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ 36 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΗ- ΑΣΙΔΕΡΩΤΑ Τριαδικοί έως Ηωκαινικοί ασβεστόλιθοι Ζώνης Τρίπολης Φυλλίτες - Χαλαζίτες πολύ χαμηλής περατότητας Καρστικός ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ 37 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΚΕΔΡΟΥ Τριαδικοί έως Ηωκαινικοί ασβεστόλιθοι Ζωνών Πίνδου και Τρίπολης Φλύσχης Ζώνης Πίνδου πολύ χαμηλής περατότητας Καρστικός ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ 38 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΡΕΘΥΜΝΟΥ ΝΟΤΙΟΥ Νεογενείς αποθέσεις Νεογενείς αποθέσεις υψηλής περατότητας Πορώδες ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ 39 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΨΗΛΟΡΕΙΤΗ ΝΑ. Τριαδικοί έως Ιουρασικοί ασβεστόλιθοι Ζώνης Τρίπολης Ασβεστόλιθοι μέτριας έως χαμηλής περατότητας Καρστικός ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ 40 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΤΥΜΠΑΚΙΟΥ Τεταρτογενείς αποθέσεις Τεταρτογενείς αποθέσεις Πορώδες ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ

142 Α/Α Κωδικός συστήματος Ονομασία συστήματος Γεωλογία (κύριο υδροφόρο) Υπερκείμενα στρώματα Τύπος υδροφορέα Έκταση (km 2 ) Ποιοτική κατάσταση Ποσοτική κατάσταση Περαιτέρω χαρ/σμός Παρατηρήσεις υψηλής περατότητας 41 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΤΥΜΠΑΚΙΟΥ ΠΑΡΑΚΤΙΟ Τεταρτογενείς αποθέσεις Τεταρτογενείς υψηλής περατότητας αποθέσεις Πορώδες 6.31 ΚΑΚΗ ΚΑΚΗ ΝΑΙ υπερεκμετάλλευση, υφαλμύριση 42 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΜΟΙΡΩΝ Τεταρτογενείς αποθέσεις Τεταρτογενείς υψηλής περατότητας αποθέσεις Πορώδες ΚΑΚΗ ΚΑΚΗ ΝΑΙ υπερεκμετάλλευση, τοπικά καταγράφεται υπέρβαση σε νιτρικά και θεϊκά ιόντα ο επιφανειακός προσχωματικός υδροφορέας 43 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΓΑΛΙΑΣ- ΒΑΓΙΩΝΙΑΣ-ΑΣΗΜΙΟΥ Τεταρτογενείς αποθέσεις Τεταρτογενείς αποθέσεις υψηλής περατότητας Πορώδες ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ υπερεκμεταλλεύεται, ενώ ο κύριος κροκαλοπαγής- ψαμμιτικός είναι σε οριακή κατάσταση 44 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΜΕΣΟΧΩΡΙΟΥ Τεταρτογενείς αποθέσεις Τεταρτογενείς αποθέσεις υψηλής περατότητας Πορώδες ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ σε οριακή κατάσταση, τα ξηρά έτη υπερεκμεταλλεύεται, τοπικά καταγράφεται υπέρβαση σε νιτρικά ιόντα τοπικά μικρής δυναμικότητας υδροφόρα 45 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΜΕΣΑΡΑΣ- ΝΟΤΙΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ Νεογενείς αποθέσεις Νεογενείς αποθέσεις χαμηλής περατότητας Πορώδες ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ υπερεκμεταλλεύονται, τοπικά καταγράφεται υπέρβαση σε θεϊκά ιόντα (γύψος) και χλωριώντα (αλίτης), τοπικά αυξημένες περιεκτικότητες σε νιτρικά ιόντα 46 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΟΜΠΙΑΣ- ΑΛΗΘΙΝΗΣ Ιουρασικοί έως Ηωκαινικοί ασβεστόλιθοι Ζώνης Πίνδου Φλύσχης Ζώνης Πίνδου πολύ χαμηλής περατότητας Καρστικός ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ 47 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΥΡΓΟΥ- ΧΑΡΑΚΑ- ΦΟΥΡΝΟΦΑΡΑΓΓΟΥ Τριαδικοί έως Ιουρασικοί ασβεστόλιθοι Ζώνης Πίνδου Φλύσχης Ζώνης Πίνδου πολύ χαμηλής περατότητας Καρστικός ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ 48 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΑΣΤΕΡΟΥΣΙΩΝ Τριαδικοί έως Ηωκαινικοί ασβεστόλιθοι Ζώνης Τρίπολης Ασβεστόλιθοι μέτριας περατότητας. Φλύσχης και οφιόλιθοι πολύ χαμηλής περατότητας Καρστικός ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ τοπικά μικρά υδροφόρα υπερεκμεταλλεύονταιτοπικά καταγράφεται υψηλή περιεκτικότητα σε θεϊκά ιόντα (γύψοι) και υφαλμύριση στην παράκτια ζώνη, υδροφόρο σε οριακή κατάσταση 49 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΔΙΚΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ Ιουρασικοί έως Ηωκαινικοί Ασβεστόλιθοι Ζώνης Ιονίου Φυλλίτες - Χαλαζίτες πολύ χαμηλής περατότητας Καρστικός ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ

143 Α/Α Κωδικός συστήματος Ονομασία συστήματος Γεωλογία (κύριο υδροφόρο) Υπερκείμενα στρώματα Τύπος υδροφορέα Έκταση (km 2 ) Ποιοτική κατάσταση Ποσοτική κατάσταση Περαιτέρω χαρ/σμός Παρατηρήσεις 50 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΛΑΙΟΧΩΡΑΣ Τριαδικοί έως Ηωκαινικοί ασβεστόλιθοι Ζωνών Πίνδου και Τρίπολης Ασβεστόλιθοι περατότητας μέτριας Καρστικός ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ 51 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΚΑΝΤΑΝΟΥ Τριαδικοί έως Ηωκαινικοί ασβεστόλιθοι Ζώνης Τρίπολης Φυλλίτες - Χαλαζίτες πολύ χαμηλής περατότητας Καρστικός ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ 52 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΦΡΑΓΚΟΚΑΣΤΕΛΟΥ Τεταρτογενείς και Νεογενείς αποθέσεις Τεταρτογενείς υψηλής περατότητας αποθέσεις Πορώδες ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ 53 GR ΡΩΓΜΩΔΕΣ ΡΕΘΥΜΝΟΥ Οφιόλιθοι, Φλύσχης Ζωνών Πίνδου και Τρίπολης και Φυλλίτες - Χαλαζίτες Ασβεστόλιθοι περατότητας μέτριας Ρωγμώδες ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ τοπικά μικρής δυναμικότητας υδροφόρα υπερεκμεταλλεύονται 54 GR ΡΩΓΜΩΔΕΣ ΑΣΤΕΡΟΥΣΙΩΝ Οφιόλιθοι και Φλύσχης Ζωνών Πίνδου και Τρίπολης Ασβεστόλιθοι περατότητας μέτριας Ρωγμώδες ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ τοπικά μικρής δυναμικότητας υδροφόρα υπερεκμεταλλεύονται 55 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΕΜΠΑΡΟΥ- ΠΑΝΑΓΙΑΣ Τεταρτογενείς και Νεογενείς αποθέσεις Τεταρτογενείς υψηλής περατότητας αποθέσεις Πορώδες 8.01 ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ οριακή εκμετάλλευση 56 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΓΑΥΔΟΥ Τεταρτογενείς και Νεογενείς αποθέσεις Τεταρτογενείς και Νεογενείς αποθέσεις μέτριας περατότητας Πορώδες ΚΑΚΗ ΚΑΚΗ ΝΑΙ υπερεκμετάλλευση, τοπικά υφαλμύριση 57 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΓΑΥΔΟΥ Ιουρασικοί έως Ασβεστόλιθοι Ζώνης Πίνδου Ασβεστόλιθοι περατότητας μέτριας Καρστικός ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ οριακή εκμετάλλευση ΡΩΓΜΩΔΕΣ ΓΙΟΥΧΤΑΣ- 58 GR ΟΞΥ ΚΕΦΑΛΙ (ΔΑΜΑΝΙΩΝ - ΛΑΡΑΝΙΟΥ) Οφιόλιθοι και Φλύσχης Ζωνών Πίνδου και Τρίπολης Ασβεστόλιθοι περατότητας μέτριας Ρωγμώδες ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ τοπικά μικρής δυναμικότητας υδροφόρα υπερεκμεταλλεύονται 59 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΔΑΜΑΝΙΩΝ- ΛΑΡΑΝΙΟΥ Κρητιδικοί έως Ηωκαινικοί Ασβεστόλιθοι Ζώνης Τρίπολης Ασβεστόλιθοι περατότητας μέτριας Καρστικός 2.08 ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ 60 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΚΡΗΤΗΣ ΓΥΨΩΝ Φυλλίτες - Χαλαζίτες, Φλύσχης Ζώνης Πίνδου και Φυλλίτες - Χαλαζίτες, Φλύσχης μέτριας Γύψοι ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ αυξημένες τιμές υποβάθρου λόγω στρωμάτων γύψων

144 Α/Α Κωδικός συστήματος Ονομασία συστήματος Γεωλογία (κύριο υδροφόρο) Υπερκείμενα στρώματα Τύπος υδροφορέα Έκταση (km 2 ) Ποιοτική κατάσταση Ποσοτική κατάσταση Περαιτέρω χαρ/σμός Παρατηρήσεις Νεογενείς αποθέσεις περατότητας και Νεογενείς αποθέσεις μέτριας περατότητας 61 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΡΟΥΣΟΧΩΡΙΩΝ Τεταρτογενείς και Νεογενείς αποθέσεις Τεταρτογενείς και Νεογενείς αποθέσεις μέτριας έως χαμηλής περατότητας Πορώδες 9.68 ΚΑΚΗ ΚΑΚΗ ΝΑΙ υπερεκμετάλλευση, τοπικά καταγράφεται υπέρβαση σε νιτρικά ιόντα Λεκάνη Απορροής Ρεμάτων Ανατολικής Κρήτης (GR41) 62 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΣΕΛΕΝΑΣ ΜΑΛΙΩΝ- Τριαδικοί έως Κρητιδικοί Ασβεστόλιθοι Ζώνης Τρίπολης Ασβεστόλιθοι περατότητας μέτριας Καρστικός ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ τοπικά την καλοκαιρινή περίοδο υπερεκμεταλλεύεται το παράκτιο τμήμα 63 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΒΑ. ΔΙΚΤΗΣ Τριαδικοί έως Ηωκαινικοί ασβεστόλιθοι Ζώνης Τρίπολης Ασβεστόλιθοι μέτριας περατότητας. Φυλλίτες - Χαλαζίτες πολύ χαμηλής περατότητας. Καρστικός ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ 64 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΛΑΚΚΩΝΙΩΝ- ΑΛΜΥΡΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΑΓ. Τριαδικοί έως Ηωκαινικοί ασβεστόλιθοι Ζώνης Τρίπολης Ασβεστόλιθοι μέτριας περατότητας. Φυλλίτες - Χαλαζίτες πολύ χαμηλής περατότητας. Καρστικός ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ αυξημένες τιμές υποβάθρου λόγω φυσικής υφαλμύρισης 65 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΦΟΥΡΝΗΣ- ΕΛΟΥΝΤΑΣ Ιουρασικοί έως Ηωκαινικοί ασβεστόλιθοι Ζώνης Ιονίου Ασβεστόλιθοι περατότητας μέτριας Καρστικός ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ τοπικά καταγράφεται οριακή εκμετάλλευση 66 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΣΙΣΙΟΥ-ΜΙΛΑΤΟΥ- ΕΛΟΥΝΤΑΣ Ιουρασικοί έως Ηωκαινικοί ασβεστόλιθοι Ζώνης Ιονίου Ασβεστόλιθοι περατότητας μέτριας Καρστικός ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ αυξημένες τιμές υποβάθρου λόγω φυσικής υφαλμύρισης 67 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ-ΝΟΤΙΑΣ ΔΙΚΤΗΣ Τριαδικοί έως Ηωκαινικοί ασβεστόλιθοι Ζωνών Τρίπολης και Ιονίου Ασβεστόλιθοι περατότητας μέτριας Καρστικός ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ 68 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΠΑΧΕΙΑΣ ΑΜΜΟΥ-ΚΑΛΟΥ ΧΩΡΙΟΥ Τεταρτογενείς και Νεογενείς αποθέσεις Τεταρτογενείς και Νεογενείς αποθέσεις υψηλής περατότητας Πορώδες ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ οριακή εκμετάλλευση

145 Α/Α Κωδικός συστήματος Ονομασία συστήματος Γεωλογία (κύριο υδροφόρο) Υπερκείμενα στρώματα Τύπος υδροφορέα Έκταση (km 2 ) Ποιοτική κατάσταση Ποσοτική κατάσταση Περαιτέρω χαρ/σμός Παρατηρήσεις 69 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΙΕΡΑΠΕΤΡΑΣ-ΚΑΛΟΥ ΧΩΡΙΟΥ Νεογενείς αποθέσεις Νεογενείς αποθέσεις μέτριας έως χαμηλής περατότητας Πορώδες ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ τοπικά την καλοκαιρινή περίοδο καταγράφεται υπερεκμετάλλευση στην παράκτια ζώνη 70 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΜΑΛΑΥΡΑΣ-ΠΑΧΕΙΑΣ ΑΜΜΟΥ Περμοτριαδικοί ασβεστόλιθοι Τρίπολης και Ιονίου Ζώνης Καρστικός ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ αυξημένες τιμές υποβάθρου λόγω φυσικής υφαλμύρισης 71 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΣΗΤΕΙΑΣ- ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΔΩΝ- ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΑΣ Τεταρτογενείς και Νεογενείς αποθέσεις Τεταρτογενείς και Νεογενείς αποθέσεις μέτριας περατότητας Πορώδες ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ οριακή εκμετάλλευση 72 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΚΟΥΤΣΟΥΡΑ- ΜΑΚΡΥΓΙΑΛΟΥ Τεταρτογενείς και Νεογενείς αποθέσεις Τεταρτογενείς και Νεογενείς αποθέσεις μέτριας περατότητας Πορώδες ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ 73 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΣΗΤΕΙΑΣ ΣΚΟΠΗΣ- Τεταρτογενείς και Νεογενείς αποθέσεις Τεταρτογενείς και Νεογενείς αποθέσεις υψηλής περατότητας Πορώδες ΚΑΛΗ ΚΑΚΗ ΝΑΙ υπερεκμετάλλευση 74 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΓΟΥΔΟΥΡΑ Τεταρτογενείς αποθέσεις Τεταρτογενείς υψηλής περατότητας αποθέσεις Πορώδες 2.28 ΚΑΚΗ ΚΑΚΗ ΝΑΙ υπερεκμετάλλευση, υφαλμύριση 75 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΒΑ. ΑΠΟΛΗΞΕΩΝ ΟΡΕΩΝ ΖΑΚΡΟΥ Τριαδικοί Τρίπολης Ασβεστόλιθοι Ασβεστόλιθοι περατότητας μέτριας Καρστικός ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ 76 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΩΝ ΑΠΟΛΗΞΕΩΝ ΟΡΕΩΝ ΖΑΚΡΟΥ Τριαδικοί έως Ηωκαινικοί Ασβεστόλιθοι Τρίπολης Ασβεστόλιθοι περατότητας μέτριας Καρστικός ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ αυξημένες τιμές υποβάθρου λόγω φυσικής υφαλμύρισης στην παράκτια ζώνη 77 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΦΟΙΝΙΚΟΔΑΣΟΥΣ ΒΑΪ Τεταρτογενείς και Νεογενείς Αποθέσεις Τεταρτογενείς και Νεογενείς αποθέσεις μέτριας έως υψηλής περατότητας Πορώδες 1.66 ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ 78 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΤΟΠΛΟΥ- ΜΟΝΗΣ Τεταρτογενείς και Νεογενείς Αποθέσεις Τεταρτογενείς και Νεογενείς αποθέσεις μέτριας Πορώδες ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ

146 Α/Α Κωδικός συστήματος Ονομασία συστήματος Γεωλογία (κύριο υδροφόρο) Υπερκείμενα στρώματα Τύπος υδροφορέα Έκταση (km 2 ) Ποιοτική κατάσταση Ποσοτική κατάσταση Περαιτέρω χαρ/σμός Παρατηρήσεις ΠΑΛΑΙΚΑΣΤΡΟΥ- ΞΗΡΟΚΑΜΠΟΥ περατότητας 79 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΒΙΑΝΝΟΥ ΑΝΩ Τεταρτογενείς αποθέσεις Τεταρτογενείς χαμηλής περατότητας αποθέσεις Πορώδες 0.98 ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ οριακή εκμετάλλευση 80 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΚΕΡΑΤΟΚΑΜΠΟΥ- ΑΡΒΗΣ Τεταρτογενείς και Νεογενείς αποθέσεις Τεταρτογενείς και Νεογενείς αποθέσεις υψηλής περατότητας Πορώδες ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ τοπικά αυξημένες τιμές υποβάθρου λόγω στρωμάτων γύψων 81 GR ΡΩΓΜΩΔΕΣ ΔΙΚΤΗΣ Φλύσχης Ζωνών Πίνδου και Τρίπολης και Φυλλίτες - Χαλαζίτες Ασβεστόλιθοι περατότητας μέτριας Ρωγμώδες ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ τοπικά μικρής δυναμικότητας υδροφόρα υπερεκμεταλλεύονται 82 GR ΡΩΓΜΩΔΕΣ ΖΑΚΡΟΥ ΟΡΕΩΝ Φυλλίτες - Χαλαζίτες Ασβεστόλιθοι περατότητας μέτριας Ρωγμώδες ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ τοπικά μικρής δυναμικότητας υδροφόρα υπερεκμεταλλεύονται 83 GR ΡΩΓΜΩΔΕΣ ΘΡΥΠΤΗΣ ΟΡΝΟΥ- Φυλλίτες - Χαλαζίτες Ρωγμώδες ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ 84 GR ΝΗΣΙΔΕΣ ΚΡΗΤΗΣ Τριαδικοί έως Ιουρασικοί Ασβεστόλιθοι Ζωνών Τρίπολης και Πίνδου και Νεογενείς αποθέσεις Τεταρτογενείς και Νεογενείς αποθέσεις χαμηλής περατότητας και Ασβεστόλιθοι μέτριας περατότητας Καρστικός ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ αυξημένες τιμές υποβάθρου λόγω φυσικής υφαλμύρισης 85 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΙΕΡΑΠΕΤΡΑΣ- ΚΕΝΤΡΙΟΥ Τεταρτογενείς και Νεογενείς αποθέσεις Νεογενείς αποθέσεις υψηλής περατότητας Πορώδες ΚΑΚΗ ΚΑΛΗ ΝΑΙ Αυξημένα νιτρικά ιόντα 86 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΜΥΡΤΟΥ Τεταρτογενείς και Νεογενείς αποθέσεις Νεογενείς αποθέσεις υψηλής περατότητας Πορώδες 2.59 ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ 87 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΖΑΚΡΟΥ ΟΡΕΩΝ Τριαδικοί έως Ηωκαινικοί ασβεστόλιθοι Ζώνης Τρίπολης Ασβεστόλιθοι υψηλής περατότητας και Νεογενείς αποθέσεις χαμηλής περατότητας Καρστικός ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ

147 Α/Α Κωδικός συστήματος Ονομασία συστήματος Γεωλογία (κύριο υδροφόρο) Υπερκείμενα στρώματα Τύπος υδροφορέα Έκταση (km 2 ) Ποιοτική κατάσταση Ποσοτική κατάσταση Περαιτέρω χαρ/σμός Παρατηρήσεις 88 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΗΓΗΣ ΖΟΥ ΟΡΕΩΝ Τριαδικοί έως Ηωκαινικοί ασβεστόλιθοι Ζώνης Τρίπολης Ασβεστόλιθοι υψηλής περατότητας και Νεογενείς αποθέσεις χαμηλής περατότητας Καρστικός ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ 89 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΟΡΝΟΥ Ασβεστόλιθοι Ζώνης Ιονίου Φυλλίτες -Χχαλαζίτες πολύ χαμηλής περατότητας Καρστικός ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ 90 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΕΥΚΩΝ - ΜΑΡΩΝΙΑΣ Περμοτριαδικοί Ασβεστόλιθοι Τρίπολης Ζώνης Καρστικός ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ Περμοτριαδικοί 91 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΘΡΥΠΤΗΣ Ασβεστόλιθοι Τρίπολης Ζώνης Καρστικός ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΟΧΙ

148 Από τα 91 υπόγεια υδατικά συστήματα (ΥΥΣ), τα 11 χρειάζονται επομένως περαιτέρω χαρακτηρισμό, όπως προέκυψε από τα στοιχεία του αρχικού χαρακτηρισμού. Τα 11 αυτά συστήματα και ο περαιτέρω χαρακτηρισμός τους παρουσιάζονται στον ακόλουθο Πίνακα. Πίνακας : Περαιτέρω χαρακτηρισμός των υπόγειων υδατικών συστημάτων του ΥΔ Κρήτης Α/Α Κωδικός συστήματος Ονομασία συστήματος Γεωλογία Έκταση (km 2 ) Τύπος υδροφορέα Τύπος υδροφόρου Υδροχημική κατάσταση 1 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΚΕΡΗΣ- ΤΥΛΙΣΣΟΥ Τριαδικοί έως Ιουρασικοί ασβεστόλιθοι Ζώνης Τρίπολης 8.27 Καρστικός Ελεύθερος Υφαλμύριση με Cl έως 1000 mg/l 2 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ-ΓΟΥΒΩΝ- ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΥ Τριαδικοί έως Κρητιδικοί Ασβεστόλιθοι Ζώνης Τρίπολης Καρστικός Ελεύθερος Υφαλμύριση με Cl έως 1000 mg/l 3 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΒΟΡΕΙΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ Τεταρτογενείς αποθέσεις Πορώδες Φρεάτιος και υποκείμενοι μερικώς υπό πίεση Υφαλμύριση με Cl έως 1000 mg/l 4 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΤΥΜΠΑΚΙΟΥ Τεταρτογενείς αποθέσεις 6.31 Πορώδες Φρεάτιος και υποκείμενοι μερικώς υπό πίεση Υφαλμύριση με Cl έως 400 mg/l 5 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΜΟΙΡΩΝ Τεταρτογενείς αποθέσεις Πορώδες Ελεύθερος και μερικώς υπό πίεση Παρουσία ΝΟ 3 από 50 έως 100 mg/l. Τοπικά νιτρικά από 25 έως 50 mg/l 6 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΚΑΣΤΕΛΙΟΥ Τεταρτογενείς και Νεογενείς αποθέσεις Πορώδες Φρεάτιος και υποκείμενοι μερικώς υπό πίεση υπερεκμετάλλευση 7 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΡΟΥΣΟΧΩΡΙΩΝ Τεταρτογενείς και Νεογενείς αποθέσεις Πορώδες Φρεάτιος και υποκείμενοι μερικώς υπό πίεση υπερεκμετάλλευση Παρουσία τοπικά ΝΟ 3 35 έως 90 mg/l 8 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΙΕΡΑΠΕΤΡΑΣ-ΚΕΝΤΡΙΟΥ Τεταρτογενείς και Νεογενείς αποθέσεις 27,84 Πορώδες Φρεάτιος και υποκείμενοι μερικώς υπό πίεση Παρουσία τοπικά ΝΟ 3 35 έως 90 mg/l 9 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΣΚΟΠΗΣ- ΣΗΤΕΙΑΣ Τεταρτογενείς και Νεογενείς αποθέσεις Πορώδες Φρεάτιος και υποκείμενοι μερικώς υπό πίεση Υφαλμύριση με Cl έως 650 mg/l 10 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΓΟΥΔΟΥΡΑ Τεταρτογενείς αποθέσεις 2.28 Πορώδες Ελεύθερος Υφαλμύριση με Cl έως 500 mg/l 11 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΓΑΥΔΟΥ Τεταρτογενείς και Νεογενείς αποθέσεις Πορώδες Φρεάτιος και υποκείμενοι μερικώς υπό πίεση Υφαλμύριση με Cl έως 400 mg/l 137

149 4.5. Περιβαλλοντικοί Στόχοι Εξαιρέσεις Γενικές πρόνοιες της Οδηγίας Ο καθορισμός των περιβαλλοντικών στόχων μπορεί να θεωρηθεί ως μία από τις βασικές συνιστώσες (πυρήνας) της εφαρμογής της Οδηγίας και επίσης των διαδικασιών εφαρμογής της. Όπως έχει αναφερθεί αναλυτικά και στην 3.3, η Οδηγία θέτει συγκεκριμένους περιβαλλοντικούς στόχους τόσο για τα επιφανειακά όσο και για τα υπόγεια ΥΣ, ενώ για τα Ιδιαίτερα Τροποποιημένα και Τεχνητά ΥΣ, τα οποία καθορίζονται βάσει ειδικών κριτηρίων, θέτει «ειδικούς στόχους». Για την επίτευξη των στόχων αυτών (π.χ. καλού οικολογικού δυναμικού και καλής χημικής κατάστασης), οι πρόνοιες των κριτηρίων καθορισμού της Οδηγίας εμπεριέχουν στοιχεία από τη σύγκριση των συνεπειών για την επίτευξη της «καλής οικολογικής κατάστασης» με μια σειρά από ζητήματα, συμπεριλαμβανομένων των οικονομικών επιπτώσεων. Αναπόσπαστο μέρος των περιβαλλοντικών στόχων, που ορίζονται στο Άρθρο 4 [0], είναι οι λεγόμενες εξαιρέσεις. Η Οδηγία διευκρινίζει ότι οι προθεσμίες για την επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων μπορούν να παρατείνονται υπό την προϋπόθεση ότι δεν υποβαθμίζεται περαιτέρω η κατάσταση του πληττόμενου σώματος, εφόσον πληρούνται συγκεκριμένες προϋποθέσεις που αναφέρονται αναλυτικά στην Περιβαλλοντικοί Στόχοι Αιτιολόγηση εξαιρέσεων Κατά τον καθορισμό των περιβαλλοντικών στόχων των επιμέρους υδατικών συστημάτων του ΥΔ13, ακολουθούνται οι ακόλουθες γενικές αρχές: 1. Σύμφωνα με την παράγραφο 2 του Άρθρου 4 της Οδηγίας2000/60/ΕΚ, εάν ένα συγκεκριμένο υδατικό σύστημα το αφορούν δύο ή περισσότεροι περιβαλλοντικοί στόχοι, εφαρμόζεται ο αυστηρότερος. 2. Για τα επιφανειακά υδατικά συστήματα με καλή ή υψηλή κατάσταση και τα υπόγεια υδατικά συστήματα με καλή κατάσταση, τίθεται ως περιβαλλοντικός στόχος η μη υποβάθμιση της κατάστασης. 3. Για τα επιφανειακά και υπόγεια υδατικά συστήματα με κατάσταση γενικά κατώτερη της καλής, τίθεται ως περιβαλλοντικός στόχος η αναβάθμιση της κατάστασης, μέσω της εφαρμογής του Προγράμματος Μέτρων. Επιπλέον, αξιολογείται, κατά περίπτωση, η πιθανότητα μη έγκαιρης επίτευξης των στόχων, συνεκτιμώντας την ένταση και το είδος της πίεσης που δέχονται, σε συνδυασμό με τις φυσικές συνθήκες και εξετάζεται η τήρηση των προϋποθέσεων για την υπαγωγή τους στις εξαιρέσεις του Άρθρου 4 της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ. 4. Για όσα επιφανειακά συστήματα παραμένει άγνωστη η οικολογική ή η χημική τους κατάσταση, λόγω έλλειψης διαθέσιμων δεδομένων κατά την παρούσα διαχειριστική περίοδο, δεν τίθεται περιβαλλοντικός στόχος άλλος από τη μη υποβάθμιση της κατάστασης, ενώ το Πρόγραμμα Μέτρων προβλέπει τη συγκέντρωση δεδομένων μέσω του δικτύου παρακολούθησης προκειμένου να μπορέσει να αξιολογηθεί η κατάστασή τους το συντομότερο δυνατό Για τα υπόγεια συστήματα που βρίσκονται σε κακή χημική ή κακή ποσοτική κατάσταση εκτιμάται ότι δεν θα πετύχουν τους περιβαλλοντικούς στόχους έγκαιρα, καθώς, παρά τη θετική επίδραση του προγράμματος μέτρων, οι απαιτούμενοι για την απόκρισή τους χρόνοι υπερβαίνουν την προθεσμία της παρούσας διαχειριστικής περιόδου, επομένως υπάγονται στις εξαιρέσεις του Άρθρου 4, παράγραφος 4 της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ. 6. Για τα επιφανειακά συστήματα, των οποίων τα χαρακτηριστικά πρόκειται να υποστούν νέες τροποποιήσεις εξετάζεται η τήρηση των προϋποθέσεων για την υπαγωγή τους στις εξαιρέσεις του Άρθρου 4, παράγραφος 7 της Οδηγίας, κατά περίπτωση. 138

150 7. Για τις προστατευόμενες περιοχές οι περιβαλλοντικοί στόχοι συνδέονται άμεσα με τους στόχους της κοινοτικής περιβαλλοντικής νομοθεσίας για την προστασία των επιμέρους προστατευόμενων περιοχών που σχετίζονται με τα ύδατα και έχουν ενταχθεί στο Μητρώο Προστατευόμενων Περιοχών. Έτσι, ανά κατηγορία προστατευόμενης περιοχής (Άρθρο 6 και 7 και Παράρτημα IV της Οδηγίας), ισχύουν κατ ελάχιστο: Για τις περιοχές που προορίζονται για άντληση ύδατος για ανθρώπινη κατανάλωση, οι στόχοι του Άρθρου 7 της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ και ιδίως η αποτροπή της υποβάθμισης της ποιότητας του υδατικού συστήματος, έτσι ώστε να μειωθεί το επίπεδο επεξεργασίας που απαιτείται για την παραγωγή πόσιμου ύδατος. Για τα ύδατα κολύμβησης και αναψυχής, οι στόχοι της Οδηγίας 2006/7/ΕΚ που αφορούν στη διατήρηση, προστασία και βελτίωση της ποιότητας του περιβάλλοντος και την προστασία της ανθρώπινης υγείας. Για τις ευπρόσβλητες ζώνες σύμφωνα με την Οδηγία 91/676/ΕΟΚ, οι στόχοι αφορούν στη μείωση της ρύπανσης των υδάτων που προκαλείται άμεσα ή έμμεσα από νιτρικά γεωργικής προέλευσης και η πρόληψη της περαιτέρω ρύπανσης αυτού του είδους. Για τις προστατευόμενες περιοχές δικτύου NATURA 2000, οικοτόπων και ειδών σχετιζόμενες με νερό, οι στόχοι αφορούν (Οδηγίες 92/43/EΟΚ και 2009/147/ΕΚ) στην προστασία των τύπων οικοτόπων και ειδών χλωρίδας και πανίδας (συμπεριλαμβανομένης και της ορνιθοπανίδας), προστατεύοντας και βελτιώνοντας την κατάσταση του υδάτινου περιβάλλοντος που είναι αναγκαία για την ικανοποιητική κατάσταση διατήρησης τους. Σημειώνεται ότι στο ΥΔ13 εντοπίσθηκαν, επίσης, σε κάποια υπόγεια υδατικά συστήματα, αυξημένες τιμές θειικών (SO4) και χλωριόντων (Cl-) που δεν οφείλονται σε ανθρωπογενείς παράγοντες, σύμφωνα με την ανάλυση των υφιστάμενων πιέσεων, και ως εκ τούτου διερευνήθηκε η πιθανή φυσική τους προέλευση. Σε αυτές τις περιπτώσεις, κατά τον έλεγχο των υδατικών αυτών συστημάτων, καθορίστηκαν νέες αυξημένες ανώτερες αποδεκτές τιμές για τα συγκεκριμένα συστήματα, τόσο για τα θειικά, όσο και για τα χλωριόντα. Αυτές οι συγκεντρώσεις, αποτελούν τα φυσικά όρια συγκεντρώσεων υποβάθρου για τον προσδιορισμό της χημικής κατάστασης του συγκεκριμένου υπόγειου υδατικού συστήματος. Για τον καθορισμό των περιβαλλοντικών στόχων, συνεκτιμώνται: η ανάλυση των πιέσεων και των επιπτώσεών τους, η υφιστάμενη κατάσταση του υδατικού συστήματος και η διαφορά αυτής από τους στόχους, τυχόν προβλεπόμενες, νέες τροποποιήσεις των φυσικών χαρακτηριστικών συστήματος επιφανειακών υδάτων ή μεταβολές της στάθμης συστήματος επιφανειακών υπόγειων υδάτων, η υπαγωγή του συστήματος στο Μητρώο Προστατευόμενων Περιοχών, η αδυναμία επίτευξης των στόχων για τεχνικούς, φυσικούς ή οικονομικούς λόγους ή περιβαλλοντικές και κοινωνικοοικονομικές ανάγκες. Με βάση την ταξινόμηση της κατάστασης των επιφανειακών και υπογείων υδατικών συστημάτων του ΥΔ Κρήτης, σε συνδυασμό με τα βασικά και συμπληρωματικά μέτρα που προτείνονται εντός του τρέχοντος κύκλου διαχείρισης, αναμένονται τα ακόλουθα: Καθορισμός της οικολογικής και χημικής κατάστασης σε όσα επιφανειακά υδατικά συστήματα δεν είναι σήμερα γνωστές, με βάση τα αποτελέσματα του προγράμματος παρακολούθησης. Αντιμετώπιση των πιέσεων που οδηγούν επιφανειακά και υπόγεια υδατικά συστήματα σε κατάσταση κατώτερη της καλής, με τα εφαρμοζόμενα βασικά μέτρα. Αντιμετώπιση των περαιτέρω πιέσεων που οδηγούν επιφανειακά και υπόγεια υδατικά συστήματα σε κατάσταση κατώτερη της καλής, με τα προτεινόμενα συμπληρωματικά μέτρα. 139

151 Στις δύο τελευταίες περιπτώσεις εκτιμάται ότι τα χρονικά περιθώρια μέχρι το 2015 ενδέχεται να μην είναι αρκετά για την επίτευξη των στόχων της Οδηγίας και επομένως θα χρειασθεί χρόνος και από τις διαχειριστικές περιόδους που ακολουθούν. Τα πορίσματα από τον τρέχοντα κύκλο εφαρμογής προγραμμάτων βασικών και συμπληρωματικών μέτρων θα μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν για την εκτίμηση της αποτελεσματικότητας βασικών και συμπληρωματικών μέτρων σε υδατικά συστήματα με κατάσταση κατώτερη της καλής στο μέλλον. Όπως έχει αναφερθεί αναλυτικά και στην 3.3.3, οι γενικές αρχές που ακολουθούνται κατά τον καθορισμό των επιμέρους Περιβαλλοντικών Στόχων έχουν να κάνουν συνοπτικά: Με τη μη υποβάθμιση της κατάστασης των ΥΣ, των οποίων η υφιστάμενη κατάσταση αξιολογήθηκε ως καλή. Με την αναβάθμιση της κατάστασης των ΥΣ, των οποίων η υφιστάμενη κατάσταση αξιολογήθηκε ως γενικά κατώτερη της καλής. Με την υπαγωγή στο άρθρο 4 της Οδηγίας (που αφορά τις εξαιρέσεις) των ΥΣ, για τα οποία εκτιμήθηκε ότι δεν θα επιτύχουν την καλή οικολογική κατάσταση στο πέρας του τρέχοντος διαχειριστικού κύκλου (2015). Με τη συγκέντρωση δεδομένων μέσω του δικτύου παρακολούθησης για όσα ΥΣ η οικολογική και χημική τους κατάσταση παραμένει άγνωστη, λόγω έλλειψης διαθέσιμων δεδομένων. Τα ζητούμενα των εξαιρέσεων, με βάση την Οδηγία μπορούν να συνοψιστούν σε παράταση της προθεσμίας επίτευξης των στόχων, σε θέσπιση λιγότερο αυστηρών στόχων, σε προσωρινή υποβάθμιση ενός ΥΣ όταν συντρέχουν εξαιρετικοί λόγοι και σε νέες τροποποιήσεις δηλ. νέα προγραμματιζόμενα έργα που ενδέχεται να εμποδίσουν τα σχετιζόμενα ΥΣ να επιτύχουν τους τιθέμενους στόχους εντός των προθεσμιών (βλ. και 3.3.4) Παράταση προθεσμίας Η καλή κατάσταση (ποσοτική, χημική ή οικολογική, ανάλογα με το είδος του υδάτινου σώματος) δεν είναι δυνατόν να επιτευχθεί εντός του χρόνου του ΣΔΛΑΠ (6 έτη), οπότε απαιτείται παράταση του στόχου κατά ακέραια πολλαπλάσια των 6 ετών (6, 12 κ.λπ.). Η Οδηγία αναφέρεται ρητά σε 6 ή 12 έτη, όμως το GD11 δεν αποκλείει και την περαιτέρω παράταση, εάν αυτό θα συμβάλει στην αποφυγή επόμενων εξαιρέσεων. Ο λόγος που γίνεται αποδεκτός ως επαρκής αιτιολογία εξαίρεσης με βάση την Οδηγία είναι ένας (ή περισσότεροι φυσικά) από τους παρακάτω: 1. τεχνικοί, 2. δυσανάλογου κόστους σε σχέση με το περιβαλλοντικό αποτέλεσμα και 3. ύπαρξη φυσικών αιτίων που ενδεχομένως θα καθυστερήσουν το αποτέλεσμα. Η παράταση προθεσμίας έχει εφαρμογή και για τα ιδιαιτέρως τροποποιημένα και τεχνητά υδάτινα σώματα (ΤΥΣ και ΙΤΥΣ), και εφαρμόζεται εάν: το υδάτινο σώμα έχει ήδη καταταγεί στα ΙΤΥΣ (δεν είναι μελλοντικό), δεν είναι δυνατή η επίτευξη του καλού οικολογικού δυναμικού εντός του χρόνου εφαρμογής του ΣΔΛΑΠ. Ο λόγος που γίνεται αποδεκτός ως επαρκής αιτιολογία εξαίρεσης με βάση την Οδηγία πρέπει να εμπίπτει στα οριζόμενα παραπάνω (1 έως 3) για τα φυσικά υδάτινα σώματα. Η διαδικασία εφαρμογής του άρθρου 4.4 απεικονίζεται στο διάγραμμα ροής του ακόλουθου σχήματος. Έμφαση πρέπει να δοθεί στο γεγονός ότι κριτήρια, όπως η μη εφικτότητα λόγω έλλειψης πληροφορίας ή λόγω τεχνικών περιορισμών για γρήγορη επίτευξη του περιβαλλοντικού στόχου, μπορούν να χρησιμοποιηθούν ευκολότερα στον πρώτο κύκλο ο οποίος τελειώνει το 2015 και είναι βραχυπρόθεσμος. 140

152 Αντίθετα, θα πρέπει να εξετάζονται προσεκτικά πριν χρησιμοποιηθούν σε μεταγενέστερο κύκλο, καθώς είναι πολύ πιθανό ότι έλλειψη πληροφορίας θα έχει εκλείψει (λόγω της παρακολούθησης) ή ο χρόνος θα είναι επαρκέστερος. Επιφανειακά υδάτινα σώματα Σχήμα : Διάγραμμα ροής Άρθρου 4.4 της Οδηγίας Στο ΥΔ13 διαπιστώθηκε ότι υπάρχουν επιφανειακά (ποτάμια) υδατικά συστήματα, τα οποία εκτιμάται ότι δεν θα επιτύχουν τους στόχους της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ έως το 2015, διότι η οικολογική τους ή/και η χημική τους κατάσταση είναι κατώτερη της καλής και δεν είναι βέβαιο ότι τα βασικά και συμπληρωματικά μέτρα που προτείνονται προς εφαρμογή κατά την παρούσα διαχειριστική περίοδο θα έχουν το προσδοκώμενο αποτέλεσμα σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα. Τα ποτάμια αυτά συστήματα καταγράφονται στον Πίνακα Επιπλέον, για ορισμένα επιφανειακά υδατικά συστήματα, η οικολογική ή/και χημική τους κατάσταση προσδιορίστηκε ως άγνωστη στην παρούσα φάση. Ο στόχος για τα υδατικά αυτά συστήματα είναι με το πρόγραμμα παρακολούθησης να προσδιορισθεί η κατάστασή τους (οικολογική ή/και χημική) και στη συνέχεια να προταθούν σχετικά μέτρα για την πιθανή βελτίωσή της, αν αυτό απαιτείται. 141

153 Πίνακας : Επιφανειακά (ποτάμια) υδατικά συστήματα τα οποία αναμένεται να μην επιτύχουν τον περιβαλλοντικό στόχο της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ για καλή κατάσταση Κωδικός συστήματος GR1340R H GR1340R N GR1340R N GR1339R N GR1339R N GR1339R N GR1340R H GR1340R H GR1340R N GR1339R N Όνομα συστήματος Οικολογική κατάσταση ANAPODARHS Μέτρια Μονάδες IPPC, Κτηνοτροφικές μονάδες, Καλλιεργήσιμες εκτάσεις ANAPODARHS Μέτρια Κτηνοτροφικές μονάδες ANAPODARHS Μέτρια Μονάδες IPPC, Κτηνοτροφικές μονάδες, Καλλιεργήσιμες εκτάσεις APOSELEMHS Μέτρια Κτηνοτροφικές μονάδες APOSELEMHS Μέτρια Οικισμοί χωρίς ΕΕΛ, Μονάδες IPPC, Κτηνοτροφικές μονάδες, Μεταλλεία, Καλλιεργήσιμες εκτάσεις APOSELEMHS Μέτρια Οικισμοί χωρίς ΕΕΛ, Μονάδες IPPC, Κτηνοτροφικές μονάδες, Καλλιεργήσιμες εκτάσεις GEROPOTAMOS Μέτρια Μονάδες IPPC, Καλλιεργήσιμες εκτάσεις GEROPOTAMOS Μέτρια Μονάδες IPPC, Κτηνοτροφικές μονάδες, Καλλιεργήσιμες εκτάσεις GEROPOTAMOS Μέτρια Καλλιεργήσιμες εκτάσεις GAZANOS Μέτρια Οικισμοί χωρίς ΕΕΛ, Κτηνοτροφικές μονάδες Πιέσεις Στόχος Αιτίες εξαίρεσης 2021 Δεν είναι βέβαιο ότι τα προτεινόμενα μέτρα θα έχουν το αναμενόμενο αποτέλεσμα μέχρι το Δεν είναι βέβαιο ότι τα προτεινόμενα μέτρα θα έχουν το αναμενόμενο αποτέλεσμα μέχρι το Δεν είναι βέβαιο ότι τα προτεινόμενα μέτρα θα έχουν το αναμενόμενο αποτέλεσμα μέχρι το Δεν είναι βέβαιο ότι τα προτεινόμενα μέτρα θα έχουν το αναμενόμενο αποτέλεσμα μέχρι το Δεν είναι βέβαιο ότι τα προτεινόμενα μέτρα θα έχουν το αναμενόμενο αποτέλεσμα μέχρι το Δεν είναι βέβαιο ότι τα προτεινόμενα μέτρα θα έχουν το αναμενόμενο αποτέλεσμα μέχρι το Δεν είναι βέβαιο ότι τα προτεινόμενα μέτρα θα έχουν το αναμενόμενο αποτέλεσμα μέχρι το Δεν είναι βέβαιο ότι τα προτεινόμενα μέτρα θα έχουν το αναμενόμενο αποτέλεσμα μέχρι το Δεν είναι βέβαιο ότι τα προτεινόμενα μέτρα θα έχουν το αναμενόμενο αποτέλεσμα μέχρι το Δεν είναι βέβαιο ότι τα προτεινόμενα μέτρα θα έχουν το αναμενόμενο 142

154 GR1339R N GR1339R N GR1339R N GIOFYROS Μέτρια Μονάδες IPPC, Κτηνοτροφικές μονάδες, Μεταλλεία, Καλλιεργήσιμες εκτάσεις GIOFYROS Μέτρια Μεγάλος οικισμός ( με ΕΕΛ), Μονάδες IPPC, Βιομηχανίες με απόρριψη ουσιών προτεραιότητας, Μεγάλη κάλυψη αστικής περιοχής, Καλλιεργήσιμες εκτάσεις KARTEROS Ελλιπής Μονάδες IPPC, Κτηνοτροφικές μονάδες, Μεταλλεία, αποτέλεσμα μέχρι το Δεν είναι βέβαιο ότι τα προτεινόμενα μέτρα θα έχουν το αναμενόμενο αποτέλεσμα μέχρι το Δεν είναι βέβαιο ότι τα προτεινόμενα μέτρα θα έχουν το αναμενόμενο αποτέλεσμα μέχρι το Δεν είναι βέβαιο ότι τα προτεινόμενα μέτρα θα Υπόγεια υδατικά συστήματα Για τα υπόγεια υδατικά συστήματα που σήμερα δεν βρίσκονται σε καλή ποσοτική ή χημική κατάσταση δεν είναι δυνατόν να επιτευχθούν οι περιβαλλοντικοί στόχοι στον τρέχοντα διαχειριστικό κύκλο. Για ορισμένα είναι δυνατή η επίτευξη των στόχων σε επόμενες διαχειριστικές περιόδους και για ορισμένα η επίτευξη των στόχων δεν είναι δυνατή ούτε κατά το Οι λόγοι μη επίτευξης μπορεί να είναι: 1. Τεχνικοί λόγοι Μη διαθέσιμη τεχνική λύση. Απαίτηση μεγαλύτερου χρονικού διαστήματος για την υλοποίηση των απαιτούμενων τεχνικών έργων. Άγνωστη αιτία παρούσας κατάστασης του συστήματος και ως εκ τούτου δεν μπορεί να προσδιοριστεί η τεχνική λύση. 2. Κοινωνικοί λόγοι Κόστος Στις πεδινές εκτάσεις υπάρχουν σήμερα εκτεταμένες καλλιέργειες. Ο σημαντικός περιορισμός των αντλήσεων για να επανέλθει αποκατάσταση της ποσοτικής κατάστασης ενός υπόγειου υδατικού συστήματος, θα οδηγούσε σε εγκατάλειψη χιλιάδων στρεμμάτων καλλιεργειών με αντίστοιχη μείωση εσόδων και αγροτικού πληθυσμού. 3. Φυσικές συνθήκες Απαίτηση μεγαλύτερου χρονικού διαστήματος για την ποιοτική και ποσοτική ανάκαμψη του υπόγειου υδατικού συστήματος. Τα υπόγεια υδατικά συστήματα τα οποία εκτιμάται ότι δεν θα επιτύχουν τους περιβαλλοντικούς στόχους έως το 2027 και ο λόγος που συμβαίνει αυτό παρουσιάζονται στον ακόλουθο Πίνακα. 143

155 Πίνακας : Υπόγεια υδατικά συστήματα τα οποία αναμένεται να μην επιτύχουν τον περιβαλλοντικό στόχο της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ για καλή κατάσταση Κωδικός Συστήματος Όνομα Συστήματος Κατάσταση Πιέσεις / Επιπτώσεις Αιτίες εξαίρεσης για τη χρονική περίοδο έως το 2027 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΚΕΡΗΣ- ΤΥΛΙΣΣΟΥ Κακή ποιοτική Κακή ποσοτική GR GR GR GR GR GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ- ΓΟΥΒΩΝ- ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΥ ΠΟΡΩΔΕΣ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΒΟΡΕΙΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΠΟΡΩΔΕΣ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΤΥΜΠΑΚΙΟΥ ΠΟΡΩΔΕΣ ΜΟΙΡΩΝ ΠΟΡΩΔΕΣ ΚΑΣΤΕΛΙΟΥ ΠΟΡΩΔΕΣ ΡΟΥΣΟΧΩΡΙΩΝ Κακή ποιοτική Κακή ποσοτική Κακή ποιοτική Κακή ποσοτική Κακή ποιοτική Κακή ποσοτική Κακή ποιοτική Κακή ποσοτική Κακή ποσοτική Κακή ποιοτική Κακή ποσοτική Υπερεκμετάλλευση/πτώση στάθμης. Υφαλμύριση με Cl έως 1000 mg/l Υπερεκμετάλλευση/πτώση στάθμης. Υφαλμύριση με Cl έως 1000 mg/l Υπερεκμετάλλευση/πτώση στάθμης. Υφαλμύριση με Cl έως 1000 mg/l Υπερεκμετάλλευση/πτώση στάθμης. Υφαλμύριση με Cl έως 400 mg/l Υπερεκμετάλλευση/πτώση στάθμης. Γεωργικές δραστηριότητες. Αστικά λύματα Παρουσία ΝΟ3 από 50 έως 100 mg/l. Τοπικά νιτρικά από 25 έως 50 mg/l. Τοπικά υπέρβαση και σε θεϊκά ιόντα Υπερεκμετάλλευση/πτώση στάθμης. Υπερεκμετάλλευση/πτώση στάθμης. Παρουσία τοπικά ΝΟ3 35 έως 90 mg/l. Το χρονικό διάστημα αυτό δεν είναι αρκετό για την ανάκαμψη του συστήματος. Οι αντλήσεις θα ελαττωθούν, αλλά δεν μπορούν να μηδενιστούν καθώς το νερό χρησιμοποιείται για την κάλυψη υδρευτικών αναγκών της πόλης του Ηρακλείου. Το χρονικό διάστημα αυτό δεν είναι αρκετό για την ανάκαμψη του συστήματος. Οι αντλήσεις θα ελαττωθούν, αλλά δεν μπορούν να μηδενιστούν, καθώς το νερό χρησιμοποιείται για την κάλυψη υδρευτικών αναγκών τουριστικής περιοχής Δήμου Χερσονήσου. Το χρονικό διάστημα αυτό δεν είναι αρκετό για την ανάκαμψη του συστήματος. Οι αντλήσεις θα ελαττωθούν, αλλά δεν μπορούν να μηδενιστούν καθώς το νερό χρησιμοποιείται για την κάλυψη υδρευτικών αναγκών τουριστικής περιοχής Δήμου Χερσονήσου. Το χρονικό διάστημα αυτό δεν είναι αρκετό για την ανάκαμψη του συστήματος. Οι αντλήσεις θα μηδενιστούν από την περιοχή αυτή μετά την πλήρη λειτουργία του φράγματος Φανερωμένης. Το χρονικό διάστημα αυτό δεν είναι αρκετό για την ανάκαμψη του συστήματος. Έλλειψη δρομολογημένης εναλλακτικής λύσης κάλυψης αρδευτικών αναγκών. Οι αντλήσεις θα ελαττωθούν, αλλά δεν θα μηδενιστούν. Το χρονικό διάστημα αυτό δεν είναι αρκετό για την ανάκαμψη του συστήματος. Οι αντλήσεις θα ελαττωθούν, αλλά δεν μπορούν να μηδενιστούν καθώς το νερό χρησιμοποιείται για την κάλυψη υδρευτικών αναγκών των Δήμων Ηρακλείου, Μινώα Πεδιάδος και Χερσονήσου Το χρονικό διάστημα αυτό δεν είναι αρκετό για την ανάκαμψη του συστήματος. Οι αντλήσεις θα ελαττωθούν, αλλά δεν μπορούν να μηδενιστούν καθώς το νερό χρησιμοποιείται για την κάλυψη υδρευτικών αναγκών Δήμου Ηρακλείου και Μινώα Πεδιάδος 144

156 Λιγότερο αυστηροί στόχοι Υπό τις ακόλουθες προϋποθέσεις, και εάν δεν είναι δυνατή η υπαγωγή σε παράταση προθεσμίας, εξετάζονται οι προβλέψεις του άρθρου 4.5 για λιγότερο αυστηρούς περιβαλλοντικούς όρους και ορίζονται οι προϋποθέσεις υπό τις οποίες θα τεθούν Ανεξάρτητοι Στόχοι. Οι προϋποθέσεις θα πρέπει να συντρέχουν ταυτοχρόνως και οι τρεις: 1. δεν υπάρχουν άλλοι τρόποι επίτευξης κοινωνικοοικονομικών στόχων, 2. δεν υπάρχει περαιτέρω υποβάθμιση του υδάτινου σώματος, 3. έχει επιτευχθεί η υψηλότερη δυνατή οικολογική κατάσταση. Στην περίπτωση αυτή ορίζονται στόχοι με βάση τα διαθέσιμα επιστημονικά δεδομένα. Η διαδικασία εφαρμογής του άρθρου 4.5 αποτελεί συνέχεια της διαδικασίας του άρθρου 4.4 και παρουσιάζεται στο διάγραμμα ροής του παρακάτω σχήματος για έναν κύκλο ΣΔΛΑΠ. Για τον επόμενο κύκλο ισχύει το ίδιο με αλλαγή της χρονολογίας 2015 σε 2021 ή Τα ΚΜ πριν προσδιορίσουν λιγότερο αυστηρούς στόχους πρέπει να αποφασίσουν κατά πόσον οι περιβαλλοντικές και κοινωνικοοικονομικές ανάγκες που εξυπηρετούνται από οποιαδήποτε δραστηριότητα εμποδίζει την επίτευξη της καλής κατάστασης μπορούν να ικανοποιηθούν με άλλα μέσα που αποτελούν σημαντικά καλύτερη περιβαλλοντικά επιλογή, χωρίς να συνεπάγονται δυσανάλογο οικονομικό κόστος. Εάν η εξαίρεση αποτύχει στη δοκιμή των άλλων μέσων (δηλαδή αν όντως υπάρχουν άλλα μέσα), τότε δεν είναι δυνατόν να ζητηθεί και ο στόχος για το εν λόγω υδάτινο σώμα θα συνεχίσει να είναι η καλή κατάσταση και το ΚΜ είναι ελεύθερο να διαλέξει πώς τελικά η καλή κατάσταση θα επιτευχθεί. Το ΚΜ δεν υποχρεούται να εφαρμόσει αυτά τα άλλα μέσα σαν τμήμα του προγράμματος μέτρων για να παράσχει τα σχετικά οφέλη. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι εάν απαιτείται εξαίρεση από την καλή κατάσταση για έναν (ή περισσότερους) από μία ομάδα δεικτών ποιότητας, τότε το ΚΜ δε δικαιολογείται: 1. να επιτρέψει την υποβάθμιση και των υπολοίπων δεικτών στο επίπεδο της κατάστασης του δείκτη που είναι η αιτία της εξαίρεσης και 2. να αγνοήσει τη βελτίωση άλλων δεικτών που έχουν σχετική δυνατότητα. Επιπλέον, σε κάποιες περιπτώσεις που είναι αδύνατη η βελτίωση της κατάστασης (για λόγους τεχνικούς ή δυσανάλογου οικονομικού κόστους) το ΚΜ θα πρέπει να εξασφαλίσει, υπό καθεστώς λιγότερο αυστηρών στόχων, τη μη υποβάθμιση της κατάστασης ενός υδάτινου σώματος. Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι η εξυπηρέτηση των λιγότερων αυστηρών στόχων μπορεί να επιβάλει μέτρα το ίδιο (αν όχι και περισσότερο αυστηρά) από την περίπτωση της εξυπηρέτησης του στόχου της καλής κατάστασης. Τέλος, διευκρινίζεται ότι η αναφορά του άρθρου 4.5 σε φυσικές συνθήκες έρχεται να καλύψει περιπτώσεις, όπου η φυσική ανάταξη (την οποία καλούνται πολλές φορές να υπηρετήσουν συγκεκριμένα μέτρα, όπως βελτίωση υπόγειων υδροφορέων) μπορεί να απαιτήσει περισσότερο χρόνο από τον διοικητικά προσδιορισμένο στο πλαίσιο των κύκλων των ΣΔΛΑΠ. 145

157 Σχήμα : Διάγραμμα ροής Άρθρου 4.5. της Οδηγίας Στο ΥΔ13 δεν προτείνονται εξαιρέσεις από τους περιβαλλοντικούς στόχους της Οδηγίας και καθορισμός ειδικών στόχων για τα επιφανειακά ύδατα, καθώς διαφαίνεται ότι το σύνολο των επιφανειακών υδάτινων σωμάτων μπορεί να επιτύχει μακροπρόθεσμα το στόχο της καλής κατάστασης/καλού δυναμικού. Αντίστοιχα και για τα υπόγεια δεν προτείνονται εξαιρέσεις από τους περιβαλλοντικούς στόχους της Οδηγίας και καθορισμός ειδικών στόχων Προσωρινή υποβάθμιση Στην Οδηγία ορίζεται ότι υπό προϋποθέσεις, η δυνατότητα υποβάθμισης της κατάστασης ενός σώματος για περιορισμένο χρονικό διάστημα δεν θεωρείται παράβαση των περιβαλλοντικών στόχων. Οι περιπτώσεις που επιτρέπεται κάτι τέτοιο είναι: εξαιρετικές περιστάσεις που απορρέουν από φυσικά αίτια, εξαιρετικές περιστάσεις που απορρέουν από ανωτέρα βία, περιστάσεις ατυχημάτων και δεν θα μπορούσαν ευλόγως να είχαν προβλεφθεί. Οι προϋποθέσεις που θα πρέπει οπωσδήποτε να πληρούνται είναι: Να λαμβάνονται όλα τα πρακτικώς εφικτά μέτρα ώστε: να προληφθεί περαιτέρω υποβάθμιση, να μην υπονομευθεί η επίτευξη των στόχων της Οδηγίας σε άλλα υδάτινα σώματα που δεν θίγονται από τις περιστάσεις. Το ΣΔΛΑΠ να αναφέρει τους όρους υπό τους οποίους κηρύσσονται τέτοιες καταστάσεις και να θεσπίζει κατάλληλους δείκτες. 146

158 Τα μέτρα που θα λαμβάνονται σε τέτοιες περιστάσεις θα πρέπει να περιλαμβάνονται στο πρόγραμμα μέτρων. Τα μέτρα που θα λαμβάνονται σε τέτοιες περιστάσεις θα πρέπει να μην υπονομεύουν την επίτευξη των στόχων μετά την άρση των δυσμενών περιστάσεων. Οι επιπτώσεις των εξαιρετικών περιστάσεων θα πρέπει να επισκοπούνται ετησίως και να έχουν ληφθεί όλα τα πρακτικώς εφικτά μέτρα για την ευλόγως ταχύτερη δυνατή αποκατάσταση στην προ της περιστάσεων κατάσταση. Τα παραπάνω, αφού συμβούν, θα περιγραφούν περιληπτικά στο επόμενο χρονικά ΣΔΛΑΠ. Όσον αφορά τα ακραία πλημμυρικά φαινόμενα, είναι πιθανό ότι οι πλημμύρες χαμηλής πιθανότητας (κατά την έννοια των σεναρίων ακραίων πλημμυρών της Οδηγίας για την πλημμυρική διακινδύνευση 2007/60/ΕΚ) θα θεωρηθεί ότι εμπίπτουν στις προβλέψεις του άρθρου 4.6. Ενδεχομένως δε (σύμφωνα με το GD20) και πλημμυρικά γεγονότα με μέση πιθανότητα (περίοδο επαναφοράς μεγαλύτερη των 100 ετών) να μπορούν υπό προϋποθέσεις να ενταχθούν σε αυτήν την κατηγορία εάν τα αποτελέσματά τους δεν θα μπορούσαν να έχουν προβλεφθεί. Τέλος, όσον αφορά τις παρατεταμένες ξηρασίες, επισημαίνεται ότι τα ΚΜ θα προβούν στα εξής: Προσδιορισμό του όρου παρατεταμένη ξηρασία σε αντίθεση με την απλή ξηρασία. Διαχωρισμό των επιπτώσεων των ξηρασιών. Το Καθοδηγητικό Κείμενο για τις εξαιρέσεις από τους περιβαλλοντικούς στόχους (GD20) δίνει καθοδήγηση ως προς τον προσδιορισμό δεικτών ξηρασίας, οι οποίοι διαφοροποιούν την παρατεταμένη ξηρασία από την κοινή ξηρή υδρολογική περίοδο. Στο ΥΔ13 δεν προτείνονται εξαιρέσεις τόσο επιφανειακών υδάτινων σωμάτων όσο και ΥΥΣ από τους περιβαλλοντικούς στόχους της Οδηγίας λόγω προσωρινής υποβάθμισης, καθώς δεν διαφαίνεται κατά την παρούσα φάση ότι συντρέχουν προβλέψιμοι λόγοι εξαιρετικών περιστάσεων ή μελλοντικών συνθηκών που να οδηγούν σε προσδιορισμό τέτοιων εξαιρέσεων Νέες τροποποιήσεις Στα πλαίσια του ΣΔΛΑΠ, και σύμφωνα τις πρόνοιες της Οδηγίας, τέθηκαν περιβαλλοντικοί στόχοι για όλα τα υδάτινα σώματα αξιοποιώντας τη διαθέσιμη πληροφορία, όπως προέκυψε από την αξιολόγηση της κατάστασης των υδάτινων σωμάτων, τις υφιστάμενες πιέσεις, τις χρήσεις των σωμάτων καθώς και τις προστατευόμενες περιοχές. Για πολλά σώματα η καλή κατάσταση ή το καλό δυναμικό δεν είναι δυνατόν να επιτευχθεί στην 1η διαχειριστική περίοδο (ως το 2015). Η Οδηγία διευκρινίζει ότι οι προθεσμίες για την επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων μπορούν να παρατείνονται (σταδιακή επίτευξη των στόχων) και να οδηγούν έτσι σε εξαιρέσεις υδάτινων σωμάτων υπό την προϋπόθεση ότι δεν υποβαθμίζεται περαιτέρω η κατάσταση του πληττόμενου σώματος, εφόσον πληρούνται όλες οι ακόλουθες προϋποθέσεις: Τα ΚΜ διαπιστώνουν ότι δεν είναι ευλόγως δυνατόν να επιτευχθούν όλες οι απαιτούμενες βελτιώσεις της κατάστασης του υδάτινου σώματος εντός των προθεσμιών που καθορίζονται στην παράγραφο αυτή, για έναν τουλάχιστον από τους ακόλουθους λόγους: 1. η κλίμακα των απαιτούμενων βελτιώσεων δεν είναι, για τεχνικούς λόγους, δυνατόν να επιτευχθεί παρά μόνο σε χρονικά στάδια που υπερβαίνουν το χρονοδιάγραμμα, 2. η ολοκλήρωση των βελτιώσεων εντός του χρονοδιαγράμματος θα ήταν δυσανάλογα δαπανηρή, 3. οι φυσικές συνθήκες δεν επιτρέπουν έγκαιρες βελτιώσεις στην κατάσταση του ΥΣ. Η παράταση της προθεσμίας και η αντίστοιχη αιτιολογία εκτίθενται ειδικά και επεξηγούνται στο ΣΔΛΑΠ. 147

159 Οι παρατάσεις περιορίζονται σε 2 το πολύ περαιτέρω ενημερώσεις ΣΔΛΑΠ, εκτός από τις περιπτώσεις που οι φυσικές συνθήκες είναι τέτοιες ώστε οι στόχοι να μην είναι δυνατόν να επιτευχθούν εντός της περιόδου αυτής. Το ΣΔΛΑΠ περιλαμβάνει περίληψη των μέτρων τα οποία απαιτούνται σύμφωνα με το άρθρο 11 και τα οποία θεωρούνται αναγκαία για να φθάσουν προοδευτικά τα υδάτινα σώματα στην απαιτούμενη κατάσταση μέσα στην παραταθείσα προθεσμία, τους λόγους για οποιαδήποτε αξιοσημείωτη καθυστέρηση εφαρμογής των εν λόγω μέτρων και το αναμενόμενο χρονοδιάγραμμα για την εφαρμογή τους. Με βάση τα ανωτέρω, οι εξαιρέσεις εκτείνονται από μικρής κλίμακας προσωρινές εξαιρέσεις έως και μακροπρόθεσμες παρεκκλίσεις από το στόχο «καλή κατάσταση ως το 2015». Η μεθοδολογική προσέγγιση για την αντιμετώπιση των πιθανών εξαιρέσεων κατ εφαρμογή του Άρθρου 4.7 βασίστηκε στην εφαρμογή του διαγράμματος ροής που περιλαμβάνεται στο σχετικό Κατευθυντήριο Κείμενο 20 το οποίο έχει εκδοθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την αποσαφήνιση της εφαρμογής του Άρθρου 4 της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ περί εξαιρέσεων από τους περιβαλλοντικούς στόχους. Αναλυτικότερα τα στάδια του διαγράμματος ροής παρουσιάζονται στο ακόλουθο σχήμα.. Σχήμα : Διάγραμμα ροής Άρθρου 4.7. της Οδηγίας 148

160 Στο ΣΔ περιλαμβάνεται η καταγραφή των υλοποιούμενων και προγραμματιζόμενων έργων και δραστηριοτήτων με τα κοινωνικό οικονομικά οφέλη που εξυπηρετούνται, προκειμένου να εντοπισθούν εκείνα που μπορεί να επηρεάσουν τους περιβαλλοντικούς στόχους του Άρθρου 4 της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ. Τα προγραμματιζόμενα έργα ή δραστηριότητες αξιοποίησης υδατικών πόρων, όπως είναι τα έργα ταμίευσης νερού, οι επεκτάσεις των δικτύων άρδευσης, τα λοιπά έργα συλλογής νερού ύδρευσης άρδευσης, που έχουν σχεδιασθεί να υλοποιηθούν μέχρι το 2015 και τα οποία ενδεχομένως να μην επιτρέψουν την επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων, θα πρέπει, σύμφωνα με τις απαιτήσεις της παραγρ. 7 του Άρθρου 4 της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ, να εξετασθεί για αυτά η σκοπιμότητα υλοποίησής τους και ενδεχομένως να καθοριστούν εναλλακτικοί περιβαλλοντικοί στόχοι ( Εξαιρέσεις ) για τα υδατικά συστήματα που επηρεάζονται. Στο τεύχος: Κατάλογος προγραμματιζόμενων και νέων έργων/δραστηριοτήτων/τροποποιήσεων εξετάζονται νέα και προγραμματιζόμενα έργα υδραυλικής κατά κύριο λόγο φύσεως, τα οποία: α) μπορεί να επηρεάσουν, με την υλοποίηση τους, τους περιβαλλοντικούς στόχους της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ, και β) υλοποιούνται ή πρόκειται να ξεκινήσει η υλοποίησή τους μέχρι το τέλος του Τα έργα στο ΥΔ Κρήτης που ανήκουν στις παραπάνω δύο κατηγορίες και τα οποία πρέπει επομένως να εξετασθούν περαιτέρω για πιθανή ένταξή τους στις διατάξεις του Άρθρου 4, παράγρ. 7, της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ περί εξαιρέσεων είναι: Λιμνοδεξαμενή Ομαλού και δίκτυο άρδευσης Ν.Χανίων Κατασκευή λιμνοδεξαμενής Έλους Ν.Χανίων Φράγμα Βαλσαμιώτη Ν.Χανίων Κατασκευή & αξιοποίηση φράγματος Χαλαυριανού χειμάρρου Δήμου Αρχανών Φράγμα Πλακιώτισσας Μεσσαράς Ηρακλείου Κρήτης Κατασκευή λιμνοδεξαμενής περιοχής Ζου Δήμου Σητείας Σύνθετο Σύστημα Έργων Πλατύ Μεσσαρά και διαχείριση των υδατικών του Πόρων Λιμνοδεξαμενές Κουντούρας Φράγμα Λιθινών Συντήρηση-Επέκταση λιμνοδεξαμενής Δ.Δ. Αλόιδων, Δήμου Μυλοποτάμου (πρώην Δήμου Κουλούκουνα) Κατασκευή φράγματος Μύρτου Φράγμα Αγ. Ιωάννη Ιεράπετρας Λασιθίου και βασικά έργα αξιοποίησης αρδευτικού νερού Λιμνοδεξαμενή Χοχλακίων - ΔΔ Παλαικάστρου, Δ. Σητείας Σημειώνεται ότι τα έργα/νέες τροποποιήσεις σε συστήματα που έχουν ήδη χαρακτηρισθεί ως ιδιαιτέρως τροποποιημένα, στο πλαίσιο της κατάρτισης του Σχεδίου Διαχείρισης, όπως είναι το Φράγμα Αποσελέμη (έργα για την ύδρευση της ευρύτερης αστικής-τουριστικής περιοχής Ηρακλείου Χερσονήσσου Αγ. Νικολάου Ελούντας) ή το Φράγμα Ποταμών Ρεθύμνης, δεν θα εξετασθούν περαιτέρω για ένταξη στο Άρθρο 4, παράγρ. 7, της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ. Με βάση τα προβλεπόμενα στην Οδηγία 2000/60/ΕΚ και τις σχετικές κατευθυντήριες οδηγίες, κύριο κριτήριο εξέτασης της συμβατότητας ενός έργου με την Οδηγία είναι η τεκμηρίωση της περιβαλλοντικής, κοινωνικής και οικονομικής σημασίας του, καθώς και η συμβατότητα του με το υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο, εθνικό και κοινοτικό, σε βαθμό που να δικαιολογείται η ενδεχόμενη τροποποίηση που μπορεί να επιφέρει το έργο στα υδατικά συστήματα, με τα οποία συνδέεται. Κάθε ένα από τα ανωτέρω έργα αξιολογήθηκε αναλυτικά, με βάση τη μεθοδολογική προσέγγιση που περιγράφεται στο ακόλουθο Σχήμα

161 4.6 Οικονομική ανάλυση της χρήσης ύδατος Γενικά Η Οδηγία στοχεύει στην εφαρμογή οικονομικών αρχών, αναλύσεων και μέτρων στη διαχείριση των υδατικών πόρων. Σύμφωνα με το άρθρο 5 της Οδηγίας τα KM για κάθε περιοχή λεκάνης απορροής ποταμού εξασφαλίζουν ότι αναλαμβάνεται: ανάλυση των χαρακτηριστικών της, επισκόπηση των επιπτώσεων των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στην κατάσταση των επιφανειακών και των υπόγειων υδάτων και οικονομική ανάλυση της χρήσης ύδατος. Ο σκοπός της οικονομικής ανάλυσης είναι να αναλύσει τη σχέση του ανθρώπου με τον οικονομικό πόρο «νερό» στην περιοχή μελέτης υπό το πρίσμα της Οδηγίας. Έτσι λοιπόν περιλαμβάνεται η περιγραφή των σχετικών χρήσεων ύδατος στη λεκάνη απορροής ποταμού και την οικονομική τους σημασία βάσει δεδομένων και πληροφοριών. Η ανάλυση έχει στόχο να παρέχει τις απαραίτητες πληροφορίες ώστε οι υπολογισμοί να μπορούν να κρίνουν την κάλυψη του κόστους της παροχής υπηρεσιών ύδατος σύμφωνα με το άρθρο 9 της Οδηγίας. Η εκτίμηση του βαθμού ανάκτησης του κόστους υπηρεσιών νερού και του εύρους εφαρμογής της αρχής ο ρυπαίνων πληρώνει υλοποιείται με τα επόμενα βήματα: Καθορισμός των υπηρεσιών νερού, φορέων παροχής, των χρηστών και των ρυπαντών. Υπολογισμός του συνολικού κόστους υπηρεσιών νερού. Προσδιορισμός του μηχανισμού ανάκτησης του κόστους και κατανομής του στους χρήστες. Υπολογισμός του βαθμού ανάκτησης του οικονομικού κόστους. Το πλαίσιο της τιμολογιακής πολιτικής των οργανωμένων φορέων / υπηρεσιών ύδρευσης και άρδευσης ΔΕΥΑ Δήμων και ΤΟΕΒ / ΓΟΕΒ καθορίζεται υπό το πρίσμα των βασικών πρακτικών οικονομικής διαχείρισης. Γενικός λοιπόν στόχος είναι οι εισροές από την οικονομική και γενικότερη διαχείριση του νερού να καλύπτουν τις σχετικές εκροές, οι οποίες περιλαμβάνουν (α) το χρηματοοικονομικό κόστος, (β) το περιβαλλοντικό κόστος και (γ) το κόστος του πόρου Προσδιορισμός υπηρεσιών ύδατος, παρόχων και χρηστών Η ζήτηση νερού στο ΥΔ της Κρήτης μπορεί να διακριθεί σε ζήτηση για: Αρδευτική Χρήση που περιλαμβάνει την άρδευση και την κτηνοτροφία και σε Υδρευτική χρήση που περιλαμβάνει την βιομηχανία και τον τουρισμό Στον Πίνακα παρουσιάζονται οι εκτιμήσεις για τη χρήση νερού σύμφωνα με τα σενάρια που παρουσιάζονται στην Ολοκληρωμένη Μελέτη Διαχείρισης Υδατικών Πόρων Κρήτης (ΟΜΔΥΠ), Πίνακας4.6-1: Εκτιμήσεις για χρήση νερού στο ΥΔ της Κρήτης για τα έτη 2000 και 2010 (ΟΜΔΥΠ Κρήτης, 2000) Χρήσεις έτους 2000 Ζήτηση (* 10 6 m 3 /έτος) Ποσοστό ζήτησης (%) Αρδευτική Χρήση (Άρδευση, Κτηνοτροφία) 302,06 81 Υδρευτική χρήση (Ύδρευση,οικιακή κλπ), 69,75 19 Τουριστική χρήση, Βιομηχανία Σύνολο έτους , Χρήσεις έτους 2010 Ζήτηση (* 10 6 m 3 /έτος) Ποσοστό ζήτησης (%) Αρδευτική Χρήση (Άρδευση, Κτηνοτροφία) 344,10 82 Υδρευτική χρήση (Ύδρευση,οικιακή κλπ), 77,30 18 Τουριστική χρήση, Βιομηχανία Σύνολο έτους ,

162 Όπως αποτυπώνεται στον ανωτέρω Πίνακα, για το έτος 2010: Η χρήση για άρδευση και κτηνοτροφία αντιπροσωπεύει συνολικά το 82% της συνολικής ζήτησης. Η χρήση για ύδρευση, βιομηχανική, Τουρισμό αντιστοιχεί στο 18% της συνολικής ζήτησης. Στο ΥΔ13 οι υπηρεσίες ύδρευσης αποχέτευσης στα αστικά κέντρα είναι ευθύνη των αντίστοιχων ΔΕΥΑ. Σε ημιαστικά κέντρα και σε κοινότητες η ύδρευση καλύπτεται από υδροληπτικά έργα υδρευτικών συνδέσμων ή μεμονωμένα. Στο ΥΔ της Κρήτης λειτουργούν 12 ΔΕΥΑ, ενώ στις περιοχές για τις περιοχές που δεν καλύπτουν οι ΔΕΥΑ οι υπηρεσίες ύδρευσης παρέχονται από τους Δήμους. Μετά την εφαρμογή του νόμου Ν. 3852/ 2010 «Πρόγραμμα Καλλικράτης» αναμένεται οι υπηρεσίες ύδρευσης /αποχέτευσης να παρέχονται από υφιστάμενες (ή νέες ΔΕΥΑ όπου δεν υπάρχουν). Πίνακας 4.6-2: ΔΕΥΑ Κρήτης ΛΑΠ ΠΕ ΔΕΥΑ GR39 Χανίων Βορείου Άξονα Χανίων GR39 Χανίων Χανίων GR39 Ρεθύμνου Ρεθύμνου GR39 Ηρακλείου Μαλεβιζίου GR39 Ηρακλείου Ηρακλείου GR39 Λασιθίου Χερσονήσου GR39 Ρεθύμνου Μυλοποτάμου GR 39 GR 40 Ηρακλείου Μίνωα Πεδιάδας GR 40 Χανίων Καντάνου - Σελίνου GR 40 Ηρακλείου Φαιστού GR 41 Λασιθίου Αγίου Νικολάου GR 41 Λασιθίου Σητείας Η Εταιρεία «Οργανισμός Ανάπτυξης Κρήτης Α.Ε.» με έδρα τα Χανιά, ιδρύθηκε τον Ιούνιο του 2013 με τη συγχώνευση των Οργανισμών Ανάπτυξης Δυτικής και Ανατολικής Κρήτης (Ο.Α.ΔΥ.Κ. & Ο.ΑΝ.Α.Κ.) σε εφαρμογή του άρθρ. 03 του Νόμου 4138/2013 «Επείγουσες ρυθμίσεις του Υπουργείου Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ Α 72/ ) και της υπ αριθμ. Δ16γ/364/15/256/Γ/ Κ.Υ.Α. (ΦΕΚ 1473/ , Β ). Μέτοχοί του είναι το ελληνικό Δημόσιο (51%), η Περιφέρεια Κρήτης (22%), η Περιφερειακή Ένωση Δήμων Κρήτης (22%) και οι Ενώσεις Αγροτικών/Γεωργικών Συνεταιρισμών (5%). Οι Οργανισμοί υπηρεσίες που συγχωνεύτηκαν και συνθέτουν τον ΟΑΚ ΑΕ είναι: 1. Οργανισμός Ανάπτυξης Δυτικής Κρήτης 2. Οργανισμός Ανάπτυξης Ανατολικής Κρήτης 3. ΕΥΔΕ ΒΟΑΚ (μεταφορά αρμοδιοτήτων βάσει της ΥΑ Δ17α/01/273/ΦΝ393 (ΦΕΚ 3252/Β/ ) 4. ΕΥΔΕ Αποσελέμη (μεταφορά αρμοδιοτήτων βάσει της ΥΑ Δ17α/01/273/ΦΝ393 (ΦΕΚ 3252/Β/ ) Η Εταιρεία εποπτεύεται από το Υπουργείο Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων και στους σκοπούς αρμοδιότητές του περιλαμβάνονται: 151

163 Η ανάληψη, συντήρηση, λειτουργία, διοίκηση, διαχείριση και εκμετάλλευση έργων εγγείων βελτιώσεων και η αξιοποίηση και εκμετάλλευση υδάτινων πόρων, καθώς και υγρών αποβλήτων. Ο σχεδιασμός, η μελέτη, κατασκευή, εκμετάλλευση, διοίκηση και επίβλεψη του έργου του Βόρειου Οδικού Άξονα Κρήτης (ΒΟΑΚ), Νότιου Οδικού Άξονα Κρήτης (ΝΟΑΚ) και του υπόλοιπου Διευρωπαϊκού Δικτύου Μεταφορών Κρήτης. Ο σχεδιασμός, η μελέτη, κατασκευή, λειτουργία, εκμετάλλευση και διαχείριση οποιουδήποτε άλλου έργου υποδομής μεταφορών ή επικοινωνιών δικτύων, στην Κρήτη που ανατίθεται σε αυτήν κατά τις εκάστοτε κείμενες διατάξεις είτε από το Ελληνικό Δημόσιο είτε από τρίτους. Η εκπόνηση των πάσης φύσεως Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων Διακρατικές Συνεργασίες της Περιφέρειας Κρήτης. Επίσης, μετά την μεταφορά αρμοδιοτήτων της ΕΥΔΕ Αποσελέμη, ο Ο.Α.Κ. Α.Ε. θα διαχειρίζεται το φράγμα Αποσελέμη, το οποίο θα ικανοποιήσει τις ανάγκες σε πόσιμο νερό των πόλεων του Ηρακλείου και του Αγίου Νικολάου καθώς και έξι Δήμων και δεκαεννέα οικισμών κατά μήκος του άξονα Λινοπεράματα- Ηράκλειο-Χερσόνησος- όρια Νομών Ηρακλείου και Λασιθίου-Νεάπολη-Άγιος Νικόλαος-Ελούντα. Υπεύθυνοι για την άρδευση είναι και οι κατά τόπους ΤΟΕΒ. Οι ΤΟΕΒ του ΥΔ της Κρήτης παρουσιάζονται στον Πίνακα Πίνακας ΤΟΕΒ του ΥΔ13 ΛΑΠ ΠΕ Δήμος ΤΟΕΒ GR39 Χανίων Πλατανιά Αγιάς Κολυμβαρίου (Ταυρωνίτη) Αποκορώνου Κισσάμου Χανίων Αλικιανού Αγίας Μαρίνας-Πλατανιά Βατόλακκου Φουρνέ Μεσκλών Γεωργιούπολης-Κουρνά Καστέλλου Δυτικού Αποκόρωνα Κουφού Χρυσοσκαλίτισσας Κόλπου Κισάμου Βαρυπέτρου GR 40 Σφακίων Φραγκοκάστελου Καντάνου- Σελίνου Κουντούρας, Παλαιόχωρας GR39 Ρεθύμνου Αγ. Βασιλείου Αγίας Γαλήνης Κουρταλιώτη GR Αμαρίου Βιζαρίου Πετροχωρίου - Λαμπιωτών GR 39 Ρεθύμνου Επισκοπής Ρεθύμνης GR 40 Ηρακλείου Φαιστού Α Ζώνης Μεσσαράς 152

164 Β Ζώνης Μεσσαράς Γ Ζώνης Μεσσαράς Ζαρού GR Βιάννου Άνω Βιάννου GR 40 Γόρτυνας Γέργερης, Μινώα Πεδιάδος Βασιλικών Ανωγείων Ινίου- Μαχαιράς GR 41 Λασιθίου Σητείας Σητείας Πισκοκεφάλου Ιεράπετρα Αγ. Νικολάου Οροπεδίου Λασιθίου Παπαγιαννάδων Ζάκρου Ιεράπετρας Παχιάς Άμμου Καβουσίου Κουτσουρά Σχινοκαψάλων Καλαμαύκας Καλού Χωρίου Μιραμπέλλου Οροπεδίου Λασιθίου Εκτίμηση κόστους και βαθμού ανάκτησης υπηρεσιών & χρήσεων ύδατος Στην παρούσα ενότητα υπολογίζεται και παρουσιάζεται η κοστολόγηση των Υπηρεσιών Ύδατος, σύμφωνα με τα οριζόμενα στην κείμενη ευρωπαϊκή και ελληνική νομοθεσία: 1. Την Οδηγία 2000/60/ΕΚ (WATECO), Άρθρα 5 και Τον Ν. 3199/2003, άρθρο Το Π.Δ. 51/2007, άρθρο 8 και Παράρτημα ΙV. Σύμφωνα με την έννοια της Ανάκτησης Πλήρους Κόστους (ΑΠΚ) Full Cost Recovery (FCR), που υιοθετείται από την Ευρωπαϊκή Οδηγία (Άρθρο 9), το συνολικό χρηματικό ποσό που πρέπει να ανακτάται από τις υπηρεσίες ύδατος περιλαμβάνει όχι μόνο το οικονομικό κόστος, αλλά και το περιβαλλοντικό κόστος και το κόστος των φυσικών πόρων. Πιο συγκεκριμένα οι συνιστώσες του συνολικού κόστους νερού περιλαμβάνουν: 1. Το Χρηματοοικονομικό κόστος: αφορά στα χρηματοοικονομικά έξοδα (κόστος επένδυσης και κόστος λειτουργίας εργατικά, ενέργεια, έξοδα διοίκησης, κ.λπ.) που είναι απαραίτητα για τη συλλογή, την μεταφορά, την επεξεργασία και τη διανομή του νερού. Το άμεσο κόστος αποτελεί μέχρι σήμερα τη συνήθη πρακτική τιμολόγησης του νερού. 2. Το κόστος φυσικών πόρων ή κόστος ευκαιρίας: Σύμφωνα με την επεξήγηση των όρων της WATECO (Directive 2000/60/EC), το κόστος αυτό αφορά στην απώλεια οφέλους που υφίστανται διάφορες χρήσεις λόγω της μείωσης των διαθέσιμων υδατικών πόρων σε μεγαλύτερο βαθμό από το φυσικό ρυθμό ανανέωσης τους (π.χ. η υπεράντληση νερού από υπόγειους υδροφόρους ορίζοντες, υποβάθμιση, εξάντληση φυσικών πόρων). Η νεώτερη ερμηνεία του κόστους φυσικών πόρων από την ECO2 (ECO2, 2006) είναι πιο διευρυμένη σε σχέση με αυτή της WATECO, που περιορίζεται στον 153

165 περιορισμό χρήσης του νερού (είτε σε όρους ποσότητας είτε σε ποιότητας). Σύμφωνα με την ECO2, το κόστος των φυσικών πόρων αντιπροσωπεύει το κόστος ευκαιρίας της κατανομής του νερού, υπό συνθήκες έλλειψης, στις επιμέρους χρήσεις και ισούται με τη διαφορά της οικονομικής αξίας της υφιστάμενης χρήσης και της οικονομικής αξίας της καλύτερης εναλλακτικής χρήσης. Επομένως, δεν είναι συνάρτηση μόνο του περιορισμού της διαθεσιμότητας του νερού αλλά και με την αποτελεσματική κατανομή του, με βάση οικονομικά κριτήρια, στις ανταγωνιστικές χρήσεις. 3. Το περιβαλλοντικό κόστος: σύμφωνα με την σχετική Οδηγία το περιβαλλοντικό κόστος αντιπροσωπεύει την οικονομική ζημιά, το κόστος από τις επιπτώσεις που επιφέρουν οι διάφορες χρήσεις του νερού στο οικοσύστημα και στους χρήστες του οικοσυστήματος (π.χ. η υποβάθμιση της ποιότητας ενός ποταμού). Η ECO2 επεξηγώντας το θέμα της περιβαλλοντικής ζημιάς διαχώρισε τις επιπτώσεις (ζημία) στο οικοσύστημα από τις επιπτώσεις στους χρήστες, υποστηρίζοντας ότι οι επιπτώσεις στο οικοσύστημα αναφέρονται στις αξίες μη-χρήσης ενώ οι επιπτώσεις στους χρήστες στις αξίες χρήσης. Σημειώνεται ότι οι Rogers et al. (Rogers et al., 1998) διαχωρίζουν τα εξωτερικά κόστη στους χρήστες από αυτά στο οικοσύστημα, θεωρώντας ότι το πλήρες κόστος των υπηρεσιών των υδατικών πόρων προκύπτει από το άθροισμα του οικονομικού κόστους (επενδύσεις, κλπ.), του κόστους ευκαιρίας και του κόστους επιπτώσεων στους χρήστες και στο οικοσύστημα. Α. Εκτίμηση του Χρηματοοικονομικού Κόστους Μεθοδολογία Η ανάλυση πραγματοποιείται για το ΥΔ13 ανά υπηρεσία, ανά χρήση ύδατος: 1. Ύδρευση 2. Άρδευση 3. Βιομηχανία και ανά Λεκάνη Απορροής Ποταμών: 1. GR 39: ΛΑΠ Ρεμάτων Βορείου Τμήματος Χανίων - Ρεθύμνου - Ηρακλείου 2. GR 40: ΛΑΠ Ρεμάτων Νοτίου Τμήματος Χανίων - Ρεθύμνου - Ηρακλείου 3. GR 41: ΛΑΠ Ρεμάτων Ανατολικής Κρήτης Το χρηματοοικονομικό κόστος συντίθεται από (Παναγόπουλος και Βλάχος, 2012): 1) Το κόστος κεφαλαίου, το οποίο αντιστοιχεί στο κόστος της ετήσιας απόσβεσης (Επικαιροποιημένες συνολικές αποσβέσεις). 2) Το κόστος διοίκησης 3) Το κόστος λειτουργίας και συντήρησης, που αφορά σε: Αμοιβές Προσωπικού Παροχές τρίτων Υλικά Ενέργεια (ΔΕΗ κλπ) Συντήρηση των έργων του δικτύου (Ενέργειες επισκευής και καθαρισμού, ενέργειες ανανέωσης έργων) Λοιπά και Γενικά Έξοδα 4) Χρεωστικοί τόκοι Όσον αφορά στην εκτίμηση των επιπέδων ανάκτησης κόστους ανά πάροχο υπηρεσιών ύδατος και χρήση (Ύδρευση και Άρδευση). Το ποσό ανάκτησης εκτιμάται από τη σχέση: ΑΧΟΚ =ΣΕ ΧΟΚ σε ( / έτος) ενώ το επίπεδο ανάκτησης του χρηματοοικονομικού κόστους από τη σχέση: 154

166 ΠΑΧΟΚ = [(ΣΕ ΕΠ)/ΧΟΚ]*100% Όπου: ΠΑΧΟΚ: Το ποσοστό ανάκτησης του Χρηματοοικονομικού Κόστους ΣΕ: Συνολικά έσοδα από τους χρήστες των υπηρεσιών νερού ΕΠ: Επιχορηγήσεις ΧΟΚ: Χρηματοοικονομικό κόστος των υπηρεσιών νερού στους παρόχους. Για τον υπολογισμό του χρηματοοικονομικού κόστους για ύδρευση και άρδευση χρησιμοποιούμε πραγματικά στοιχεία των παρόχων (ΔΕΥΑ, Δήμοι, ΤΟΕΒ και Ο.Α.Κ. Α.Ε.), όπως αυτά προκύπτουν από τη συμπλήρωση ερωτηματολογίων, τους ετήσιους ισολογισμούς, καθώς και δημοσιευμένα στοιχεία από την ΕΔΕΥΑ. Ως έτος αναφοράς χρησιμοποιούμε το Όσον αφορά στην ανταπόκριση των φορέων, στοιχεία για ύδρευση και άρδευση παρείχαν: O Οργανισμός Ανάπτυξης Κρήτης Α.Ε., 7 από τις 12 ΔΕΥΑ, 23 από τους ΤΟΕΒ της Κρήτης και μόνο 3 Δήμοι της Κρήτης (Δήμος Ανωγείων, Δήμος Φαιστού και Δήμος Κισσάμου). Από τα στοιχεία αυτά υπολογίσθηκε το Χρηματοοικονομικό Κόστος ( / έτος) καθώς και το ποσό ( / έτος) και ποσοστό ανάκτησης (%) ανά πάροχο (φορέα). Λόγω της έλλειψης των στοιχείων του συνόλου των φορέων και δεδομένου ότι το δείγμα μας μπορεί να θεωρηθεί αντιπροσωπευτικό, υπολογίσθηκαν οι σταθμισμένες τιμές ανά ΛΑΠ του χρηματοοικονομικού Κόστους ( /m3*έτος), με βάση το ποσό ύδατος που διακινεί ο κάθε φορέας ετησίως ανά χρήση) Με βάση την κατανομή της κατανάλωσης για ύδρευση ανά ΛΑΠ ( m3 στη ΛΑΠ 39, m3 στη ΛΑΠ 40, m3 στη ΛΑΠ 41) και τα ποσά της ζήτησης για άρδευση ( m3/ έτος), υπολογίσθηκαν τα συνολικά ποσά του χρηματοοικονομικού κόστους, καθώς και τα αντίστοιχα ποσοστά ανάκτησης ανά ΛΑΠ και ανά χρήση. Σημείωση: Με βάση τα στοιχεία των ΔΕΥΑ παρατηρήθηκε ότι άλλοι πάροχοι χρεώνουν το ειδικό τέλος 80% και άλλοι όχι. Η μελέτη αρχικά δεν λαμβάνει υπόψη της σε κανένα πάροχο το ειδικό αυτό τέλος και θα μελετηθεί στην ολοκλήρωσή της σαν ξεχωριστό σενάριο. Όσον αφορά στη βιομηχανία, χρησιμοποιήθηκαν τα δεδομένα των κυριότερων βιομηχανικών μονάδων στην Κρήτη. Από αυτές δεν μελετήθηκαν οι μονάδες που καλύπτονται από ιδιωτικές γεωτρήσεις, διότι το κόστος σε αυτήν την περίπτωση είναι ενσωματωμένο στη λειτουργία των μονάδων. Εξετάσθηκαν μόνο οι μονάδες που εξυπηρετούνται μέσω δικτύου, λαμβάνοντας υπόψη τις ετήσιες καταναλώσεις τους και την τιμή του νερού του αντίστοιχου φορέα υδροδότησης. Θεωρούμε τις συνολικές καταναλώσεις νερού ετησίως και σταθμισμένη τιμή νερού για βιομηχανική χρήση 1 /m 3 (Λαμβάνοντας υπόψη τιμολόγια των ΔΕΥΑΧ, ΔΕΥΑΗ, ΔΕΥΑΡ και Ο.Α.Κ. Α.Ε. και τα αντίστοιχα ποσά νερού που διατίθενται στη βιομηχανία ετησίως από τον κάθε πάροχο). Πίνακας 4.6-4: Χρηματοοικονομικό Κόστος και Ανάκτηση Κόστους για το ΥΔ13 ΛΑΠ GR39 GR40 GR41 ΥΔ 13 Ύδρευση Χρηματοοικονομικό Κόστος (ΧΟΚ) ( / m3 έτος) 1,8 0,76 1,98 1,67 Χρηματοοικονομικό Κόστος (ΧΟΚ) ( / έτος) Ποσοστό ανάκτησης ΧΟΚ (%) 98,31 57,26 103,94 93,03 Άρδευση Χρηματοοικονομικό Κόστος (ΧΟΚ) ( / 0,15 0,12 0,19 0,16 155

167 m3 έτος) Χρηματοοικονομικό Κόστος (ΧΟΚ) ( / έτος) Ποσοστό ανάκτησης ΧΟΚ (%) 86,82 93,91 87,39 87,72 Βιομηχανία Χρηματοοικονομικό Κόστος (ΧΟΚ) ( / έτος) Β. Εκτίμηση περιβαλλοντικού κόστους Ως περιβαλλοντικό κόστος ορίζεται το κόστος της περιβαλλοντικής ζημιάς λόγω της υποβάθμισης που προκαλείται από μια χρήση (απόληψη νερού ή ρύπανση), η οποία συνίσταται: 1. στην υποβάθμιση του υδατικού πόρου, είτε πρόκειται για επιφανειακό είτε για υπόγειο, έναντι της υγιούς του κατάστασης ανεξάρτητα από την ανθρώπινη χρήση του, και 2. στην οικονομική επίπτωση στους σημερινούς και μελλοντικούς χρήστες του πόρου (π.χ. ύδρευση, αλιεία, άρδευση). Ζημιά θεωρείται ότι υπάρχει όταν: 1. Για επιφανειακούς υδατικούς πόρους: υπάρχει διαφορά μεταξύ της υφιστάμενης κατάστασης (κατάστασης αναφοράς) και της καλής οικολογικής και χημικής κατάστασης (στοχευόμενης κατάστασης). 2. Για υπόγειους υδατικούς πόρους: υπάρχει διαφορά μεταξύ της υφιστάμενης κατάστασης (κατάστασης αναφοράς) και της καλής χημικής και ποσοτικής κατάστασης προκειμένου (στοχευόμενης κατάστασης). Στην περίπτωση που η επίτευξη της κατάστασης αυτής δεν θεωρείται εφικτή, η στοχευόμενη κατάσταση μπορεί να είναι άλλη υποδεέστερη (υπολειμματική περιβαλλοντική ζημία). Στη βιβλιογραφία αναφέρονται διάφορες μέθοδοι ποσοτικής εκτίμησης του περιβαλλοντικού κόστους, όπως μέθοδοι αγοράς, μέθοδοι με βάση το κόστος, μέθοδοι προτίμησης ή μέθοδοι πρόθεσης πληρωμής (Guidance Document No1 2000/60/EC, 2002) (Brouwer & Strosser, 2004). Η επιλογή της κατάλληλης μεθοδολογίας (ECO2, 2004) εξαρτάται από το περιβαλλοντικό πρόβλημα και τις επιπτώσεις, αφού όλες οι μέθοδοι δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν το ίδιο πρόβλημα, ή το ποσοτικοποιούν με διαφορετικό τρόπο. Το περιβαλλοντικό κόστος εκτιμάται από τα περιβαλλοντικά οφέλη που συνδέονται με τα οφέλη από την αποκατάσταση της κατά τα ανωτέρω ζημιάς, που εκτιμώνται από την προθυμία της κοινωνίας να πληρώσει για να αποκαταστήσει την περιβαλλοντική ζημιά \ή εναλλακτικά από την προθυμία της κοινωνίας να αποδεχτεί αποζημίωση για την περιβαλλοντική ζημιά. Οι μέθοδοι αυτές βασίζονται σε επιτόπια δειγματοληψία απόψεων και ως εκ τούτου δεν θεωρούνται χρονικά εφικτές στα πλαίσια της παρούσας μελέτης. Ο τρόπος εκτίμησης του περιβαλλοντικού κόστους συνδέεται άμεσα με το μηχανισμό ανάκτησης, ο οποίος στοχεύει στην χρηματοδότηση προγραμμάτων και μέτρων και στην παροχή κινήτρων στους χρήστες για την υιοθέτηση ορθότερων περιβαλλοντικά πρακτικών κλπ. Το περιβαλλοντικό κόστος μπορεί να προσεγγιστεί από το κόστος των μέτρων που θα μπορούσαν να ληφθούν για την προστασία των υδατικών πόρων που περιλαμβάνει κυρίως: 1. το κόστος των εγκαταστάσεων επεξεργασίας για τον περιορισμό της ρύπανσης, 2. το κόστος των μέτρων περιορισμού των απωλειών ή/και μείωσης της κατανάλωσης για τον περιορισμό της απόληψης, και 156

168 3. το κόστος της πρόβλεψης συστημάτων αποκατάστασης της οικολογικής επικοινωνίας σε φράγματα και ρουφράκτες, για τον περιορισμό των μορφολογικών παρεμβάσεων. Σε περιπτώσεις όπου παρουσιάζονται περισσότερες της μίας εναλλακτικές λύσεις για την προστασία των υδατικών πόρων, λαμβάνεται υπόψη εκείνη με το ελάχιστο κόστος. Σημείωση: μέτρα που έχουν ήδη ληφθεί για την προστασία του περιβάλλοντος (π.χ. μια Εγκατάσταση Επεξεργασίας Λυμάτων - ΕΕΛ που λειτουργεί) ενσωματώνονται στο χρηματοοικονομικό κόστος και κατά συνέπεια δεν περιλαμβάνονται και στο περιβαλλοντικό κόστος. Λαμβάνοντας υπόψη: 1. την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει», 2. το γεγονός ότι υποβάθμιση του περιβάλλοντος υπάρχει πάντα όταν υπάρχει ρύπανση, έστω και εάν η περιβαλλοντική ζημιά είναι περιορισμένη, δηλαδή η σημερινή κατάσταση αντιστοιχεί την καλή οικολογική και χημική κατάσταση, 3. την σκοπιμότητα ισονομίας όσον αφορά τους ρυπαίνοντες, α) Για την ύδρευση: θεωρείται ότι όλοι οι χρήστες νερού θα επιβαρύνονται τουλάχιστον με το περιβαλλοντικό κόστος που αντιστοιχεί στον καθαρισμό των αποβλήτων τους. Έτσι, το κόστος υπολογίσθηκε σε εκείνους τους παρόχους ύδρευσης που δεν διαθέτουν ΕΕΛ ενώ βάσει της κείμενης νομοθεσίας έπρεπε να διαθέτουν (οικισμοί με πληθυσμό μεγαλύτερο των κατοίκων). Όσον αφορά δε τους παρόχους που ναι μεν διαθέτουν ΜΕΛ αλλά αυτή λειτουργεί πλημμελώς, το κόστος υπολογίστηκε με βάση μακροσκοπικές εκτιμήσεις και με κατάλληλο συντελεστή που ανέρχεται σε 50%. Σύμφωνα με άλλες σχετικές μελέτες, το κόστος κατασκευής και λειτουργίας μιας ΕΕΛ δεδομένου ότι η επεξεργασία γίνεται με αερισμό δίνεται από τις κάτωθι σχέσεις (ΕΜΒΗΣ, 2009): Κόστος Κατασκευής ΕΕΛ (ΚΚ): Για ισοδύναμο πληθυσμό Π > κατοίκους (ΕΜΒΗΣ, 2009) όπου Q η (μέση ημερήσια παροχή εισόδου σε m 3 ). Ετήσιο Κόστος λειτουργίας ΕΕΛ (ΚΛ): Η ετήσια δαπάνη λειτουργίας εκτιμάται ως 2% της δαπάνης κατασκευής, ενώ δεν λαμβάνονται υπόψη τα κόστη μεταφοράς των λυμάτων που διαφέρουν κατά περίπτωση. Τα αποτελέσματα που προέκυψαν από την εφαρμογή των ανωτέρω τύπων και παραδοχών για την κατασκευή και λειτουργία ΕΕΛ με εκτιμώμενο χρόνο ζωής τα 50 χρόνια, παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα: Πίνακας 4.6-5: Περιβαλλοντικό κόστος ΕΕΛ ΛΑΠ ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Π ΔΑΠΑΝΗ ΕΕΛ 50ΕΤΙΑΣ ( ) ΕΤΗΣΙΟ ΚΟΣΤΟΣ (ΑΝΗΓΜΕΝΟ) ( ) ΚΟΣΤΟΣ ΣΕ /m 3 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙ ΚΟ ΚΟΣΤΟΣ ΛΟΓΩ ΕΛΛΕΙΨΗΣ ΕΕΛ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚ Ο ΚΟΣΤΟΣ ΛΟΓΩ ΠΛΗΜΜΕΛΟΥΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΕΕΛ GR 39 ΑΡΜΕΝΟΙ , GR 39 ΑΝΩΓΕΙΑ , GR 39 ΑΡΧΑΝΕΣ , GR 40 ΤΥΜΠΑΚΙ , GR 40 ΜΑΤΑΛΑ , ΣΥΝΟΛΑ (β) Για την βιομηχανία και βιοτεχνία: ως περιβαλλοντικό κόστος, θεωρείται το κόστος κατασκευής και λειτουργίας των εγκαταστάσεων πρόληψης ρύπανσης ή επεξεργασίας αποβλήτων με την καλύτερη διαθέσιμη τεχνολογία (BAT) που είναι οικονομικά εφικτή. Δεδομένου ότι οι βιομηχανικές και βιοτεχνικές 157

169 μονάδες αδειοδοτούνται από τις αρμόδιες υπηρεσίες, μπορεί να θεωρηθεί ότι τους επιβάλλεται η επαρκής διαχείριση των αποβλήτων τους. Κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει όμως στην περίπτωση των ελαιοτριβείων (546 σε όλη την Κρήτη), αφού μέχρι σήμερα δεν φαίνεται να είναι διαθέσιμη μια τεχνολογία επεξεργασίας των κατσιγάρων που να είναι οικονομικά εφικτή. Κατά συνέπεια, υπάρχει περιβαλλοντικό κόστος το οποίο όμως δεν μπορεί να εκτιμηθεί. (γ) Για την άρδευση: Παρότι οι γεωργία έχει σημαντικές επιπτώσεις στα υδατικά συστήματα λόγω της χρήσης των λιπασμάτων, για το ΥΔ της Κρήτης δεν φαίνεται να υπάρχει εκτεταμένο ποιοτικό πρόβλημα στα υπόγεια ή επιφανειακά ύδατα. Καταγράφονται μόνο σημειακές υπερβάσεις συγκέντρωσης νιτρικών σε υπόγεια ύδατα. Σύμφωνα με τον χαρακτηρισμό των υπογείων υδατικών συστημάτων (Πίνακας 8-16), στην ΛΑΠ 40, το ΥΥΣ GR (Πορώδες Μοιρών) παρουσιάζει «κακή» ποιοτική κατάσταση με υπέρβαση τοπικά σε συγκεντρώσεις νιτρικών ιόντων. Ως μέθοδος εκτίμησης περιβαλλοντικού κόστους μπορεί να χρησιμοποιηθεί η απορρύπανση αντλούμενων ποσοτήτων ρυπασμένου νερού για ύδρευση των εξυπηρετούμενων οικισμών. Δεδομένου ότι οι γύρω οικισμοί αντλούν ετησίως m 3 /έτος για την ύδρευσή τους και το κόστος επεξεργασίας εκτιμάται ως ίσο με το κόστος επαναχρησιμοποίησης υγρών αποβλήτων, όπως αυτό υπολογίστηκε παραπάνω, δηλαδή 0,5 /m 3, προκύπτει το Περιβαλλοντικό Κόστος * 0,5 = Τα αποτελέσματα της ανάλυσης για το ετήσιο κόστος στο ΥΔ13 και ανά ΛΑΠ από τη χρήση ύδατος για άρδευση & ύδρευση, παρουσιάζονται και αξιολογούνται στον παρακάτω πίνακα: Άρδευση Πίνακας 4.6-6: Ετήσιο Περιβαλλοντικό Κόστος για το ΥΔ Κρήτης Ύδρευση ΔΕΥΑ Δήμοι Σύνολο ΛΑΠ ΛΑΠ ΛΑΠ ΣΥΝΟΛΟ ΥΔ Το ετήσιο συνολικό περιβαλλοντικό κόστος ανέρχεται σε και κατανέμεται σε για την άρδευση και για την ύδρευση. Στους Δήμους αντιστοιχούν /έτος. ΛΑΠ GR 39 Το Περιβαλλοντικό Κόστος στη ΛΑΠ 39 εκτιμήθηκε σε και αφορά εξολοκλήρου την ύδρευση και τους Δήμους. ΛΑΠ GR 40 Το Περιβαλλοντικό Κόστος στη ΛΑΠ 40 εκτιμήθηκε σε εκ των οποίων τα αφορούν την άρδευση και τα την ύδρευση και τους Δήμους. ΛΑΠ GR 41 Το Περιβαλλοντικό Κόστος στη ΛΑΠ 41 εκτιμήθηκε σε 0. Γ. Εκτίμηση του κόστους φυσικού πόρου Το κόστος φυσικού πόρου προκύπτει όταν οι διαθέσιμοι υδατικοί πόροι δεν επαρκούν για την κάλυψη των αναγκών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η άντληση υπογείων υδάτων, αν τα υπόγεια ύδατα αντλούνται με ρυθμό μεγαλύτερο του φυσικού ρυθμού αναπλήρωσής τους. Το κόστος φυσικού πόρου αποτιμήθηκε για την άρδευση ως ίσο με το κόστος επαναχρησιμοποίησης υγρών αποβλήτων, όπως αυτό υπολογίστηκε παραπάνω, δηλαδή 0,5 /m 3. Για την ύδρευση δεν υπολογίστηκε κόστος φυσικού πόρου 158

170 δεδομένου ότι σε συνθήκες έλλειψης υδρευτικού νερού θα χρησιμοποιηθεί αρδευτικό, εξαλείφοντας έτσι το έλλειμμα. Για τον υπολογισμό του κόστους Φυσικού Πόρου εκτιμάται ότι το έλλειμμα νερού από τα υπόγεια υδατικά συστήματα ανέρχεται στη τάξη των 18 εκ. κ.μ. ανά έτος. Δυστυχώς δεν υπάρχουν διαθέσιμα δεδομένα ώστε να κατανεμηθεί το έλλειμμα αυτό σε κάθε ΛΑΠ. Θα επιχειρηθεί λοιπόν μια προσεγγιστική κατανομή ως εξής: Η Δυτική Κρήτη εμφανίζει σημαντικά μεγαλύτερη προσφορά νερού απ ότι η Ανατολική και οι υδατικοί της πόροι είναι, για γεωλογικούς κυρίως λόγους, αξιοποιήσιμοι σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό. Έτσι μπορεί να γίνει η παραδοχή ότι στη μισή επιφάνεια της ΛΑΠ 39 και τη μισή επιφάνεια της ΛΑΠ 40 δεν υπάρχει έλλειμμα νερού αφού εκτείνονται κατά το ήμισυ περίπου στην Δυτική Κρήτη. Αντίθετα, ολόκληρη η ΛΑΠ 41 εκτείνεται στην Ανατολική Κρήτη και παρουσιάζει έλλειμμα νερού στο σύνολό της. Συνεπώς, οι επιφάνειες ανά ΛΑΠ που αντιμετωπίζουν έλλειμμα νερού εκτιμώνται σε 1.838km 2 (3.676*50%) για την ΛΑΠ GR39, σε 1.399km 2 (2.798*50%) για την ΛΑΠ GR40 και σε 1.870km 2 για την ΛΑΠ GR41. Κατανέμοντας λοιπόν το έλλειμμα των 18 εκ κ.μ. αναλογικά, προκύπτει ότι η ΛΑΠ GR39 παρουσιάζει έλλειμμα 6,5 εκ κ.μ. ανά έτος, η ΛΑΠ GR40 παρουσιάζει έλλειμμα 4,9 εκ κ.μ. ανά έτος και η ΛΑΠ GR41 παρουσιάζει έλλειμμα 6,6 εκ κ.μ. ανά έτος. Άρδευση Πίνακας 4.6-7: Κόστος Φυσικού Πόρου για το ΥΔ 13 Ύδρευση ΔΕΥΑ Δήμοι Σύνολο ΛΑΠ ΛΑΠ ΛΑΠ ΣΥΝΟΛΟ ΥΔ Τα αποτελέσματα του συνολικού κόστους για ύδρευση, άρδευση ανά ΛΑΠ και για το ΥΔ13 παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα: Πίνακας 4.6-8: Συνολικό Κόστος χρήσης ύδατος για το ΥΔ Κρήτης Χρήση Κατηγορία Κόστους GR39 GR40 GR41 ΥΔ 13 Ύδρευση Χρηματοοικονομικό ( ) Περιβαλλοντικό ( ) Φυσικού Πόρου ( ) Σύνολο Άρδευση Χρηματοοικονομικό ( ) Περιβαλλοντικό ( ) Φυσικού Πόρου ( ) Σύνολο

171 4.7 Πρόγραμμα Μέτρων Βασικά Μέτρα Μέτρα που απαιτούνται για την εφαρμογή της κοινοτικής νομοθεσίας για την προστασία των υδάτων Μια από τις συνιστώσες των βασικών μέτρων είναι τα μέτρα που απαιτούνται για την εφαρμογή της κοινοτικής νομοθεσίας για την προστασία των υδάτων, συμπεριλαμβανομένων των μέτρων που απαιτούνται δυνάμει της νομοθεσίας που προσδιορίζεται στο άρθρο 10 και στο μέρος Α του παραρτήματος VΙ της Οδηγίας. Σύμφωνα με το Άρθρο 10, τα ΚΜ εξασφαλίζουν, ότι ελέγχουν όλες τις απορρίψεις (σύμφωνα με τις Οδηγίες που παρουσιάζονται ακολούθως) και εξασφαλίζουν την καθιέρωση ή/και εφαρμογή: α) ελέγχων εκπομπών βάσει των καλύτερων διαθέσιμων τεχνικών, ή β) σχετικών οριακών τιμών εκπομπής, ή γ) στην περίπτωση διάχυτων επιπτώσεων, των ελέγχων, συμπεριλαμβανομένων, κατά περίπτωση, των βέλτιστων περιβαλλοντικών πρακτικών, που ορίζονται: στην Οδηγία 96/61/ΕΚ σχετικά με την ολοκληρωμένη πρόληψη και έλεγχο της ρύπανσης στην Οδηγία 91/271/ΕΚ για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων στην Οδηγία 91/676/ΕΚ για την προστασία των υδάτων από τη νιτρορρύπανση γεωργικής προέλευσης στις Οδηγίες που εκδίδονται κατ' εφαρμογή του άρθρου 16 της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ (μέχρι σήμερα έχει εκδοθεί η Οδηγία 2008/105/ΕΚ) στις Οδηγίες για τις απορρίψεις υδραργύρου (82/176/ΕΟΚ) για τις απορρίψεις καδμίου (83/513/ΕΟΚ) για τον υδράργυρο (84/156/ΕΟΚ) για τις απορρίψεις εξαχλωροκυκλοεξανίου (84/491/ΕΟΚ) για τις απορρίψεις επικίνδυνων ουσιών (86/280/ΕΟΚ) Σύμφωνα με την αποκαλούμενη συνδυασμένη προσέγγιση του Άρθρου 10 η πολιτική ύδατος πρέπει να βασιστεί στον έλεγχο της ρύπανσης στην πηγή μέσω του καθορισμού οριακών τιμών εκπομπών και Προτύπων Ποιότητας Περιβάλλοντος (ΠΠΠ). Στο Πρόγραμμα Μέτρων του παρόντος ΣΔΛΑΠ περιλαμβάνονται μέτρα που απαιτούνται σύμφωνα με τις ακόλουθες Οδηγίες 6 (μέρος Α του παραρτήματος VΙ της Οδηγίας 200/60/ΕΚ.): 6 Όπως αυτές έχουν τροποποιηθεί και ισχύουν 160

172 Οδηγία για τα ύδατα κολύμβησης (76/160/ΕΟΚ) Οδηγία για τα πτηνά (79/409/ΕΟΚ) Οδηγία για το πόσιμο νερό (80/778/ΕΟΚ), όπως τροποποιήθηκε από την Οδηγία 98/83/ΕΚ, Οδηγία για τα μεγάλα ατυχήματα (SEVESO) (96/82/ΕΚ) Οδηγία για την εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων (85/337/ΕΟΚ), Οδηγία για την ιλύ σταθμών καθαρισμού (86/278/ΕΟΚ), Οδηγία για την επεξεργασία αστικών λυμάτων (91/271/ΕΟΚ), Οδηγία για τα προϊόντα φυτοπροστασίας (91/414/ΕΟΚ), Οδηγία για την προστασία από νιτρορρύπανση (91/676/ΕΟΚ), Οδηγία για τα οικοσυστήματα (92/43/ΕΟΚ), Οδηγία για την ολοκληρωμένη πρόληψη και έλεγχο ρύπανσης (96/61/ΕΚ). Επίσης, περιλαμβάνονται μέτρα δυνάμει των Οδηγιών: για την προστασία των υπόγειων νερών από την ρύπανση και την υποβάθμιση (2006/118/ΕΚ) και για την αξιολόγηση και τη διαχείριση των κινδύνων πλημμύρας (2007/60/ΕΚ) Το παρόν ΣΔΛΑΠ δεν περιλαμβάνει επιπλέον μέτρα που να αφορούν τις παραπάνω Οδηγίες, πέραν αυτών που προτείνονται στις Οδηγίες καθεαυτές. Τα μέτρα των Οδηγιών αυτών δεν εξετάζονται στην παρούσα ΣΜΠΕ. Στις ακόλουθες παραγράφους παρατίθεται το πλαίσιο ενσωμάτωσης στην ελληνική νομοθεσία των ανωτέρω Οδηγιών καθώς και μια σύντομη περιγραφή του σκοπού και του περιεχομένου τους. Η Οδηγία 76/160/ΕΟΚ περί της ποιότητος των υδάτων κολυμβήσεως Η Οδηγία 76/160/ΕΟΚ «περί της ποιότητος των υδάτων κολυμβήσεως» αφορά την ποιότητα των υδάτων κολύμβησης και έχει ως σκοπό την προστασία του περιβάλλοντος και της δημόσιας υγείας, με τη μείωση της ρύπανσης των νερών κολύμβησης, και την προστασία τους από υποβάθμιση. Θέτει ποιοτικά όρια υπό μορφή υποχρεωτικών τιμών αλλά και πιο αυστηρών ενδεικτικών τιμών. Τα νερά θεωρούνται εξαιρετικής ποιότητας όταν πληρούν και τις ενδεικτικές τιμές. Η Οδηγία 76/160/ΕΟΚ καταργείται από την Οδηγία 2006/7/ΕΚ «σχετικά με τη διαχείριση της ποιότητας των υδάτων κολύμβησης...» στις 31 Δεκεμβρίου Όταν τα ΚΜ λάβουν όλα τα νομικά, διοικητικά και πρακτικά μέτρα εναρμόνισης, θα μπορεί η Οδηγία 2006/7/ΕΚ να αντικαταστήσει πλήρως την Οδηγία 76/160/ΕΟΚ. Η Οδηγία 2006/7/ΕΚ θεσπίζει διατάξεις για: α) την παρακολούθηση και την ταξινόμηση της ποιότητας των υδάτων κολύμβησης β) τη διαχείριση της ποιότητας των υδάτων κολύμβησης, και γ) την παροχή πληροφοριών στο κοινό όσον αφορά την ποιότητα των υδάτων κολύμβησης. 161

173 Τα ΚΜ οφείλουν να προβαίνουν σε αξιολόγηση των οικείων υδάτων κολύμβησης. Μετά από την εν λόγω αξιολόγηση τα ύδατα κατατάσσονται, σύμφωνα με ορισμένα ειδικά κριτήρια, σε τέσσερα επίπεδα ποιότητας: ανεπαρκούς ποιότητας, επαρκούς ποιότητας, καλής ποιότητας και εξαιρετικής ποιότητας. Η κατηγορία «επαρκούς ποιότητας» είναι το ελάχιστο όριο ποιότητας, το οποίο πρέπει να επιτύχουν όλα τα Κ.Μ., το αργότερο έως την κολυμβητική περίοδο του 2015 (έτος ορόσημο για το οποίο πολλοί ποιοτικοί στόχοι της Οδηγίας πρέπει να επιτευχθούν) 7. Όταν τα ύδατα χαρακτηρίζονται «ανεπαρκούς ποιότητας», τα ΚΜ οφείλουν να λαμβάνουν ορισμένα διαχειριστικά μέτρα, κυρίως την απαγόρευση της κολύμβησης ή την έκδοση ανακοίνωσης με την οποία συνιστάται η αποφυγή κολύμβησης, την ενημέρωση του κοινού και κατάλληλα διορθωτικά μέτρα. Τα ΚΜ οφείλουν επίσης να καθορίσουν τα χαρακτηριστικά «ταυτότητες» των υδάτων κολύμβησης για πρώτη φορά το αργότερο στις αρχές του Η ταυτότητα των υδάτων κολύμβησης μεταξύ άλλων περιλαμβάνει εντοπισμό και αξιολόγηση των αιτιών ρύπανσης που ενδέχεται να επηρεάζουν τα ύδατα κολύμβησης, αξιολόγηση της δυνατότητας ανάπτυξης κυανοβακτηρίων, αξιολόγηση της δυνατότητας ανάπτυξης μακροφυκών ή/και φυτοπλαγκτού. Τα διαχειριστικά μέτρα που λαμβάνονται μεταξύ άλλων περιλαμβάνουν ανάληψη δράσης για την πρόληψη της έκθεσης των λουομένων στη ρύπανση και ανάληψη δράσης για τη μείωση του κινδύνου ρύπανσης. Η εθνική νομοθεσία εναρμονίστηκε με τις ανωτέρω Οδηγίες 76/160/ΕΟΚ και 2006/7/ΕΚ μέσω των ακόλουθων νομοθετημάτων (ΚΥΑ): ΚΥΑ οικ /1352/86 Απαιτούμενη ποιότητα των επιφανειακών νερών που προορίζονται για: «πόσιμα», «κολύμβηση», «διαβίωση ψαριών σε γλυκά νερά» και «καλλιέργεια και αλιεία οστρακοειδών», μέθοδοι μέτρησης, συχνότητα δειγματοληψίας και ανάλυση των επιφανειακών νερών που προορίζονται για πόσιμα, σε συμμόρφωση με τις οδηγίες του Συμβουλίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων 75/440/ΕΟΚ, 76/160/ΕΟΚ, 78/659/ΕΟΚ, 79/293/ΕΟΚ και 79/869/ΕΟΚ και ΚΥΑ H.Π. 8600/416/E103 Ποιότητα και μέτρα διαχείρισης των υδάτων κολύμβησης, σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της Οδηγίας 2006/7/ΕΚ Η ποιότητα των νερών κολύμβησης στις ακτές της Ελλάδας παρακολουθείται συστηματικά από το 1988, σύμφωνα με την Οδηγία 76/160/ΕΟΚ «περί της ποιότητας υδάτων κολύμβησης», στο πλαίσιο του «Προγράμματος παρακολούθησης ποιότητας νερών κολύμβησης στις ακτές της Ελλάδας». Το «Πρόγραμμα» επαναλαμβάνεται κάθε έτος κατά τη διάρκεια της κολυμβητικής περιόδου, από το Μάιο έως τον Οκτώβρη και τα αποτελέσματά του καθώς και η ετήσια έκθεση παρακολούθησης κοινοποιούνται στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ιστορικά τόσο η Οδηγία 76/160/ΕΟΚ όσο και η 2006/7/ΕΚ εφαρμόζονται αποτελεσματικά με υψηλά ποσοστά συμμόρφωσης με τις διατάξεις της. Οι πρόσθετες (σε σχέση με την προγενέστερη Οδηγία) απαιτήσεις που θέτει η ΚΥΑ 8600/416/E103/2009 και οι οποίες έχουν ολοκληρωθεί ή υλοποιούνται από το ΥΠΕΚΑ είναι οι ακόλουθες: 7 Η περίοδος αξιολόγησης αφορά δείγματα της περιόδου

174 1. Μητρώο Ταυτοτήτων των ακτών κολύμβησης (άρθρο 6 Οδηγίας 2006/7/ΕΚ), που ως στόχο έχει την περιγραφή και παρουσίαση των βασικών χαρακτηριστικών των ακτών, την αναγνώριση των πηγών ρύπανσης που ενδέχεται να επηρεάσουν την ποιότητα των νερών και την αξιολόγηση του μεγέθους των επιπτώσεων. Η δράση ολοκληρώθηκε τον Δεκέμβριο του 2011 και από τον Απρίλιο του 2012 λειτουργεί ο διαδραστικός ιστότοπος ενημέρωσης και συμμετοχής του κοινού «Ακτές με ταυτότητα», στην ιστοθέση 2. Έχει οριστεί με την ΥΑ /2012 η διάρκεια της κολυμβητικής περιόδου για το έτος Το πρόγραμμα παρακολούθησης ποιότητας νερών κολύμβησης στις ακτές της Ελλάδας έχει ανατεθεί για όλη την Ελλάδα για τη διετία Έχει προκηρυχθεί το έργο «Υπηρεσίες σύμβουλου για την υποβοήθηση της Ειδικής Γραμματείας Υδάτων σε δράσεις της που αφορούν την παρακολούθηση των ακτών κολύμβησης». Η πράξη περιλαμβάνει δράσεις συμβούλου για την περιοδική επικαιροποίηση των ταυτοτήτων ακτών κολύμβησης (beach profiles), την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων του ετήσιου προγράμματος παρακολούθησης, την ενημέρωση και συντήρηση του σχετικού διαδραστικού ιστοτόπου και του μητρώου ακτών κολύμβησης της χώρας, καθώς και την προετοιμασία υλικού για τη δημοσιοποίηση των αποτελεσμάτων της παρακολούθησης και την ευρύτερη ενημέρωση του κοινού για τα προγράμματα που αφορούν τα κολυμβητικά ύδατα και την ποιότητά τους, για την περίοδο Οι πρόνοιες του παρόντος ΣΔΛΑΠ για την ποιότητα των νερών καλύμβησης περιλαμβάνονται στην αναλυτική παρουσίαση των βασικών και συμπληρωματικών μέτρων που γίνεται στη συνέχεια της παρούσας ενότητας. Η Οδηγία 92/43/ΕΟΚ (Οδηγία των Οικοτόπων) και η Οδηγία 79/409/ΕΟΚ (Οδηγία των Πτηνών) Το άρθρο 6 της Οδηγίας επιβάλλει στα ΚΜ να διασφαλίσουν την προστασία περιοχών οι οποίες έχουν χαρακτηρισθεί ως χρήζουσες ειδικής προστασίας βάσει ειδικών διατάξεων της κοινοτικής νομοθεσίας για την προστασία των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων τους ή για τη διατήρηση των οικοτόπων και των ειδών που εξαρτώνται άμεσα από το νερό. Οι κατηγορίες των προστατευόμενων περιοχών που θα πρέπει να προστατευθούν απαριθμώντας στο Παράρτημα IV της Οδηγίας. Στο Παράρτημα IV περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, περιοχές που προορίζονται για την προστασία οικοτόπων ή/ και ειδών, όταν η προστασία και η βελτίωση της κατάστασης του νερού είναι σημαντικός παράγοντας για την προστασία τους. Στις περιοχές αυτές περιλαμβάνονται και οι περιοχές του Δικτύου Natura 2000 που έχουν σχεδιαστεί βάσει της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ (Οδηγία των Οικοτόπων) και της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ (Οδηγία των Πτηνών). Το Δίκτυο Natura 2000 αποτελεί ένα Ευρωπαϊκό Οικολογικό Δίκτυο περιοχών, οι οποίες φιλοξενούν φυσικούς τύπους οικοτόπων και οικοτόπους ειδών που είναι σημαντικοί σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Αποτελείται από δύο κατηγορίες περιοχών: τις «Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ)» (Special Protection Areas - SPA) για την Ορνιθοπανίδα, όπως ορίζονται στην Οδηγία 79/409/ΕΟΚ8 «για τη διατήρηση των άγριων πτηνών» (Οδηγία των Πτηνών). τους «Τόπους Κοινοτικής Σημασίας (ΤΚΣ)» (Sites of Community Importance SCI) όπως ορίζονται στην Οδηγία 92/43/ΕΟΚ 9 (Οδηγία των Οικοτόπων). Για τον προσδιορισμό των ΤΚΣ λαμβάνονται υπόψη οι 8 Καταργήθηκε από την Οδηγία 2009/147/ΕΚ περί της διατηρήσεως των αγρίων πτηνών 163

175 τύποι οικοτόπων και τα είδη των Παραρτημάτων Ι και ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ καθώς και τα κριτήρια του Παραρτήματος ΙΙΙ αυτής. Οι ΖΕΠ, μετά το χαρακτηρισμό τους από τα Κ.Μ, εντάσσονται αυτόματα στο Δίκτυο Natura 2000, και η διαχείρισή τους ακολουθεί τις διατάξεις του άρθρου 6 παρ. 2, 3, 4 της Οδηγίας 92/43/ΕΚ και τις διατάξεις του άρθρου 4 της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ. Ο Κατάλογος των Ζωνών Ειδικής Προστασίας δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ 1495/ ως παράρτημα στη νέα ενσωμάτωση της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ (η οποία κωδικοποιήθηκε με την Οδηγία 2009/147/ΕΚ). Όσον αφορά στους ΤΚΣ, κάθε Κράτος Mέλος προτείνει έναν κατάλογο τόπων όπου απαντώνται φυσικοί οικότοποι και άγρια ζωικά και φυτικά είδη. Βάσει των εθνικών καταλόγων και σε συμφωνία με καθένα από τα ΚΜ, η Επιτροπή εκδίδει κατάλογο Τόπων Κοινοτικής Σημασίας για καθεμία από τις επτά βιογεωγραφικές περιφέρειες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (αλπική, ατλαντική, αρκτική, ηπειρωτική, μακρονησιακή, μεσογειακή και παννονιακή). Σήμερα σε ισχύ βρίσκεται ο 4 ος ενημερωμένος σχετικός κατάλογος που δημοσιεύτηκε με την 2011/85/ΕΕ Απόφαση της Επιτροπής, της 10 ης Ιανουαρίου 2011 σχετικά με την έγκριση του τέταρτου ενημερωμένου καταλόγου τόπων κοινοτικής σημασίας για τη μεσογειακή βιογεωγραφική περιοχή κατ εφαρμογή της οδηγίας 92/43/ΕΟΚ του Συμβουλίου. Όταν καθοριστεί ένας ΤΚΣ, το οικείο Κράτος Μέλος ορίζει τον εν λόγω τόπο ως Ειδική Ζώνη Διατήρησης (ΕΖΔ) το ταχύτερο δυνατόν και, το αργότερο, μέσα σε μια εξαετία, καθορίζοντας τις προτεραιότητες σε συνάρτηση με τη σημασία των τόπων για τη διατήρηση ή την αποκατάσταση, σε ικανοποιητική κατάσταση διατήρησης, ενός τύπου φυσικών οικοτόπων του παραρτήματος I ή ενός είδους του παραρτήματος II και για τη συνεκτικότητα του Natura 2000, καθώς και σε συνάρτηση με τους κινδύνους υποβάθμισης ή καταστροφής που επαπειλούν τους εν λόγω τόπους. Με βάση και τους ορισμούς της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ, Ειδική Ζώνη Διατήρησης είναι ο Τόπος Κοινοτικής Σημασίας ορισμένος από τα Κ.Μ μέσω κανονιστικής, διοικητικής ή/και συμβατικής πράξης, στον οποίο εφαρμόζονται τα μέτρα διατήρησης που απαιτούνται για τη διατήρηση ή την αποκατάσταση, σε ικανοποιητική κατάσταση διατήρησης, των φυσικών οικοτόπων ή/και των πληθυσμών των ειδών για τα οποία ορίστηκε ο τόπος Η εθνική νομοθεσία εναρμονίστηκε με τις Οδηγίες 92/43/ΕΟΚ και 79/409/ΕΟΚ (καθώς και με τις τροποποιήσεις αυτών) με τα ακόλουθα νομοθετήματα: ΚΥΑ /1985 (ΦΕΚ 757/Β/1985) "Μέτρα διαχείρισης της άγριας πτηνοπανίδας" ΚΥΑ /1996 (ΦΕΚ 1188/Β/1996) "Μέτρα διαχείρισης της άγριας πτηνοπανίδας σε συμμόρφωση προς την οδηγία 91/224/ΕΟΚ της Επιτροπής για την τροποποίηση της οδηγίας 79/409/ΕΟΚ του Συμβουλίου περί διατηρήσεως των άγριων πτηνών" ΚΥΑ /1998 (ΦΕΚ 68/Β/1998) "Μέτρα διαχείρισης της άγριας πτηνοπανίδας, σε συμμόρφωση με τις οδηγίες 94/24/ΕΚ του Συμβουλίου και 91/244/ΕΟΚ 97/49/ΕΚ της Επιτροπής" ΚΥΑ 33318/3028/1998 (ΦΕΚ 1289/Β/1998) Καθορισμός μέτρων και διαδικασιών για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων (ενδιαιτημάτων), της άγριας πανίδας και της αυτοφυούς χλωρίδας 9 Τροποποιήθηκε από την Οδηγία 97/62/ΕΚ για την τεχνική και επιστημονική αναπροσαρμογή της οδηγίας 92/43/ΕΟΚ για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας και από την Οδηγία 2006/105/ΕΚ για την προσαρμογή των οδηγιών 73/239/ΕΟΚ, 74/557/ΕΟΚ και 2002/83/ΕΚ στον τομέα του περιβάλλοντος, λόγω της προσχώρησης της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας 164

176 ΚΥΑ 87578/703/07 (ΦΕΚ 581/Β/2007) "Τροποποίηση της υπ αριθμ / Κοινής Υπουργικής Απόφασης (ΦΕΚ 757 Β / 1985) όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει" ΚΥΑ 14849/853/Ε 103 (ΦΕΚ 645/Β/2008) Τροποποίηση των υπ' αριθμ /3028/1998 κοινών υπουργικών αποφάσεων (Β 1289) και υπ' αριθμ /1510/2005 κοινών υπουργικών αποφάσεων (Β 992), σε συμμόρφωση με διατάξεις της οδηγίας 2006/105 του Συμβουλίου της 20ης Νοεμβρίου 2006 της Ευρωπαϊκής Ένωσης. ΚΥΑ 37338/1807/Ε.103 (ΦΕΚ 1495/Β/2010) Καθορισμός μέτρων και διαδικασιών για τη διατήρηση της άγριας ορνιθοπανίδας και των οικοτόπων/ενδιαιτημάτων της, σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ, «Περί διατηρήσεως των άγριων πτηνών», του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 2ας Απριλίου 1979, όπως κωδικοποιήθηκε με την οδηγία 2009/147/ΕΚ. Ν (ΦΕΚ 60/Α/2011) «Διατήρηση της βιοποικιλότητας και άλλες διατάξεις» Σύμφωνα με το Νόμο 3937 (άρθρο 5 παρ. 4.2) οι περιοχές της Ελληνικής Επικράτειας που έχουν ταξινομηθεί ως ΖΕΠ βάσει του άρθρου 4 της Οδηγίας 2009/147/ΕΚ και περιλαμβάνονται στα παραρτήματα Β και Γ του άρθρου 14 της ΚΥΑ 37338/1807/Ε.103/ αποτελούν μέρος του Δικτύου Natura Με ΚΥΑ ο κατάλογος αυτός μπορεί να συμπληρώνεται με νέες ΖΕΠ, σύμφωνα με τη διαδικασία που προβλέπεται στο άρθρο 4 της ΚΥΑ 37338/1807/Ε.103/ (ΦΕΚ 1495 Β). Σύμφωνα με το Νόμο 3937 (άρθρο 5 παρ. 4.1) οι περιοχές που περιέχονται στον κατάλογο των ΤΚΣ, ο οποίος περιλαμβάνεται στο Παράρτημα 1 της απόφασης 2006/613/ΕΚ της Επιτροπής χαρακτηρίζονται ως ΕΖΔ. Σύμφωνα με το άρθρο 4, παράγραφος 5.α του Νόμου 3937/2011 για τις προστατευόμενες περιοχές συντάσσονται Σχέδια Διαχείρισης τα οποία εγκρίνονται με απόφαση Υπουργού ΠΕΚΑ ή σε ορισμένες περιπτώσεις με απόφαση Γενικού Γραμματέα Αποκεντρωμένης Διοίκησης. Για τη σύνταξη των Σχεδίων Διαχείρισης προβλέπεται η έκδοση υπουργικής απόφασης Υπουργού ΠΕΚΑ, που θα καθορίζει το περιεχόμενό τους (βλ. άρθρο 4, παράγραφο 5.δ). Η εν λόγω ΥΑ δεν έχει ακόμη εκδοθεί. Τα Σχέδια Δράσης και Διαχείρισης που θα καταρτιστούν για τις περιοχές του δικτύου NATURA του ΥΔ θα πρέπει να προδιαγράφουν με σαφήνεια τις τυχόν απαιτήσεις των οικοτόπων και ειδών ως προς την ποιότητα και ποσότητα των υδατικών πόρων (επιφανειακών και υπογείων), λαμβάνοντας πάντα υπόψη και τους περιβαλλοντικούς στόχους της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ για τα σχετιζόμενα ΥΣ, όπως αυτοί προδιαγράφονται στο Σχέδιο Διαχείρισης του ΥΔ. Οδηγία 98/83/ΕΚ σχετικά με την ποιότητα του νερού ανθρώπινης κατανάλωσης Η Οδηγία 80/778/ΕΟΚ «περί της ποιότητας του πόσιμου νερού» καθόριζε τις απαιτήσεις στις οποίες πρέπει να ανταποκρίνεται η ποιότητα του πόσιμου νερού. Προκειμένου να ληφθούν υπόψη η εμπειρία που αποκτήθηκε από την εφαρμογή της Οδηγίας 80/778/ΕΟΚ αλλά και η επιστημονική και τεχνολογική πρόοδος, τόσο όσον αφορά στη γνώση για τις επιδράσεις στην ανθρώπινη υγεία των διαφόρων δυνητικών επιμολυντών, όσο και στην ικανότητα ανίχνευσης και απομάκρυνσής τους, κρίθηκε αναγκαία η αναθεώρηση της εν λόγω Οδηγίας και η αντικατάστασή της από την Οδηγία 98/83/ΕΚ σχετικά με την ποιότητα του νερού ανθρώπινης κατανάλωσης. Στόχος της Οδηγίας 98/83/ΕΚ είναι η προστασία της ανθρώπινης Υγείας από τις δυσμενείς επιπτώσεις που οφείλονται στη μόλυνση του νερού ανθρώπινης κατανάλωσης. Καθιερώνει δε, πρότυπα για νερό που προορίζεται για πόση, μαγείρεμα, προπαρασκευή τροφής ή άλλες οικιακές χρήσεις, ανεξάρτητα από την προέλευσή του και από το εάν παρέχεται από δίκτυο διανομής, από βυτίο, ή σε φιάλες ή δοχεία. Σύμφωνα με την Οδηγία 98/83/ΕΚ τα ΚΜ μεριμνούν ώστε το νερό ανθρώπινης κατανάλωσης: να μην περιέχει μικροοργανισμούς, παράσιτα ή κάθε άλλη ουσία σε συγκέντρωση τέτοια που μπορεί να δημιουργήσει κίνδυνο για την υγεία των ανθρώπων. 165

177 να τηρεί τις ελάχιστες απαιτήσεις (μικροβιολογικές, χημικές και ραδιενεργές παράμετροι) του Παραρτήματος Ι μέρη Α και Β. Στο παράρτημα Ι της Οδηγίας 98/83/ΕΚ καθορίζονται οι παράμετροι και οι παραμετρικές τους τιμές ομαδοποιημένες: σε παραμέτρους που έχουν άμεση σημασία για την προστασία της ανθρώπινης Υγείας και είναι μικροβιολογικές και χημικές παράμετροι, αναφέρονται δε αντίστοιχα στο μέρος Α και Β του παραρτήματος Ι και σε παραμέτρους που αναφέρονται σαν ενδεικτικές παράμετροι στο μέρος Γ του παραρτήματος Ι και που περιλαμβάνουν παραμέτρους που από μόνες τους, στις προτεινόμενες τιμές, δεν εμφανίζουν κινδύνους για την ανθρώπινη Υγεία αλλά η παρουσία τους παρέχει σαφείς ενδείξεις μεταβολών στην ποιότητα του νερού και την ενδεχομένη ανάγκη επανορθωτικών δράσεων κατά τρόπο ώστε να προστατεύεται η ανθρώπινη Υγεία. Η Οδηγία 98/83/ΕΚ δίνει τη δυνατότητα στα ΚΜ να ορίζουν τιμές για επιπρόσθετες εθνικές παραμέτρους ή αυστηρότερα πρότυπα όπου αυτό κρίνεται απαραίτητο λόγω τοπικών συνθηκών, με σκοπό την προστασία της ανθρώπινης Υγείας. Ωστόσο, τα Κ.Μ δεν επιτρέπεται να καθορίζουν χαμηλότερα πρότυπα, καθώς το επίπεδο προστασίας της ανθρώπινης υγείας πρέπει να είναι το ίδιο στο σύνολο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Οδηγία 98/83/ΕΚ επιβάλει στα ΚΜ την υποχρέωση να ελέγχουν τακτικά την ποιότητα των νερών που προορίζονται για ανθρώπινη κατανάλωση, ακολουθώντας τις προσδιοριζόμενες σε αυτήν αναλυτικές μεθόδους, ή άλλες ισοδύναμες μεθόδους. Για το λόγο αυτό, προσδιορίζουν τα σημεία δειγματοληψίας και καθορίζουν προγράμματα ελέγχων. Σε περίπτωση μη τήρησης των παραμετρικών τιμών, τα εκάστοτε ενδιαφερόμενα ΚΜ μεριμνούν για τη λήψη των απαραίτητων διορθωτικών μέτρων, το δυνατόν γρηγορότερα, για να αποκαταστήσουν την ποιότητα του νερού. Ανεξάρτητα από την τήρηση ή μη, των παραμετρικών τιμών, τα ΚΜ απαγορεύουν τη διάθεση πόσιμου νερού ή περιορίζουν τη χρήση ή και λαμβάνουν κάθε απαραίτητο μέτρο αν διαπιστώσουν ότι το νερό αυτό παρουσιάζει ενδεχομένως κίνδυνο για την ανθρώπινη υγεία. Οι καταναλωτές ενημερώνονται για τα εν λόγω μέτρα. Η Οδηγία 98/83/ΕΚ προβλέπει τη δυνατότητα για τα ΚΜ να θεσπίζουν παρεκκλίσεις στις παραμετρικές τιμές μέχρι κάποια μέγιστη τιμή, υπό την προϋπόθεση ότι: η παρέκκλιση δεν συνιστά κίνδυνο για την ανθρώπινη υγεία δεν υπάρχει άλλος ενδεδειγμένος τρόπος για να διατηρηθεί η διάθεση πόσιμου νερού σε μια συγκεκριμένη περιοχή η παρέκκλιση πρέπει να είναι περιορισμένης, το δυνατόν, χρονικής διάρκειας και να μη ξεπερνά τα τρία χρόνια (η ανανέωση της παρέκκλισης για δύο πρόσθετες περιόδους των τριών ετών είναι δυνατή). Η εκχώρηση της παρέκκλισης πρέπει να συνοδεύεται με εμπεριστατωμένη αιτιολογία, εκτός αν το υπόψη κράτος μέλος εκτιμά ότι η μη τήρηση της οριακής τιμής δεν είναι σοβαρή και μπορεί να διορθωθεί σύντομα. Τα νερά που πωλούνται σε φιάλες ή σε δοχεία δεν μπορούν να τύχουν παρεκκλίσεων. Το ΚΜ που εκχωρεί παρέκκλιση πρέπει να ενημερώνει: τον πληθυσμό της περιοχής την Επιτροπή, σε προθεσμία δύο μηνών, αν η παρέκκλιση αφορά τη διάθεση περισσότερων από 1000 m³ κατά μέσο όρο ή τον εφοδιασμό περισσότερων των 5000 ατόμων. Τα ΚΜ λαμβάνουν όλα τα αναγκαία μέτρα ώστε να εξασφαλίζεται ότι κάθε ουσία ή κάθε υλικό νέων εγκαταστάσεων που χρησιμοποιείται για την παρασκευή ή τη διανομή νερού ανθρώπινης κατανάλωσης και 166

178 οι προσμείξεις που προέρχονται από αυτές τις ουσίες ή υλικά νέων εγκαταστάσεων δεν παραμένουν στο νερό ανθρώπινης κατανάλωσης σε συγκεντρώσεις μεγαλύτερες από εκείνες που απαιτούνται για τους σκοπούς της χρήσης τους και δεν υποβαθμίζουν, άμεσα ή έμμεσα, την προστασία της ανθρώπινης υγείας. Τουλάχιστον κάθε πέντε χρόνια η Επιτροπή επανεξετάζει τις καθορισμένες με την Οδηγία παραμέτρους υπό το φως των τεχνολογικών και επιστημονικών εξελίξεων. Στην αποστολή αυτή συνεπικουρείται από επιτροπή συγκροτούμενη από εκπροσώπους των κρατών μελών. Κάθε τρία χρόνια, τα ΚΜ δημοσιεύουν έκθεση προς τους καταναλωτές σχετικά με την ποιότητα του πόσιμου νερού. Με βάση τις εκθέσεις αυτές, η Επιτροπή εκπονεί κάθε τρία χρόνια μια συνθετική έκθεση για την ποιότητα του νερού ανθρώπινης κατανάλωσης στην Κοινότητα. Προκειμένου να προσαρμοστεί η Οδηγία 98/83/ΕΚ στην επιστημονική και τεχνολογική πρόοδο, σε νεότερα πρότυπα υγείας και να εξασφαλιστεί η συνοχή με την πολιτική της ΕΕ για τα ύδατα και ιδίως με την Οδηγία 2000/60/ΕΚ, η Επιτροπή προετοιμάζει αναθεώρηση της Οδηγίας. Τα θέματα που θα καλυφθούν στην αναθεώρηση της Οδηγίας αφορούν στα ακόλουθα: βακτηριολογική μόλυνση χημικές ουσίες, συμπεριλαμβανομένων αυτών που απαντώνται σε δομικά υλικά που έρχονται σε επαφή με το πόσιμο νερό μικρές παροχές νερού και αξιολόγηση του κινδύνου και της διαχείρισης του κινδύνου Η έννοια της αξιολόγησης και διαχείρισης κινδύνου σε όλο το μήκος της παραγωγής και διανομής πόσιμου νερού, εισήχθη από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) στις κατευθυντήριες γραμμές του 2004 για την ποιότητα πόσιμου νερού (Guidelines for Drinking-water Quality, 3 rd Edition, Volume 1, Recommendations, WHO, 2004). Πιο συγκεκριμένα η έννοια αυτή εισήχθη στο πλαίσιο των Σχεδίων Ασφάλειας Νερού (ΣΑΝ). Λαμβάνοντας υπόψη αυτή την προσέγγιση, η παρακολούθηση της ποιότητας του πόσιμου νερού θα μετατοπισθεί από το σημερινό αποκλειστικό έλεγχο του πόσιμου νερού στη βρύση κατά μήκος του κύκλου παραγωγής και της διανομής από την υδροληψία στην βρύση. Η Οδηγία 98/83/ΕΚ ενσωματώθηκε στην εθνική νομοθεσία με την ΚΥΑ Υ2/2600/ Ποιότητα του νερού ανθρώπινης κατανάλωσης, σε συμμόρφωση προς την οδηγία 98/83/ΕΚ του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης της 3 ης Νοεμβρίου 1998, όπως διορθώθηκε από την Υ2/ 3423 πράξη (ΦΕΚ 1082/Β/ ) και τροποποιήθηκε εν συνεχεία από την ΥΑ ΔΥΓ2/Γ.Π. οικ /07, (630/Β/ ) «Τροποποίηση της Υγειονομικής Διάταξης κοινής υπουργικής απόφασης Υ2/2600/2001 «Ποιότητα του νερού ανθρώπινης κατανάλωσης», σε συμμόρφωση προς την οδηγία 98/83/ΕΚ του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης της 3ης Νοεμβρίου 1998» Κατά την ενσωμάτωση της Οδηγίας από την ΚΥΑ Υ2/2600/2001 αναγνωρίστηκε (Άρθρο 11 Ζώνες προστασίας) η ανάγκη προστασίας των πηγών υδροληψίας πόσιμου νερού: Προκειμένου το νερό που παρέχεται για ανθρώπινη κατανάλωση να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της παρούσας και στα πλαίσια προστασίας της δημόσιας υγείας είναι αναγκαίο να λαμβάνονται κατά προτεραιότητα τα απαραίτητα μέτρα προστασίας των πηγών υδροληψίας για την παραγωγή πόσιμου νερού (θέσπιση ζωνών προστασίας, κλπ.) σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν. 1650/86 για το περιβάλλον και του Ν. 1739/87 για τη διαχείριση των υδατικών πόρων, όπως αυτές εκάστοτε ισχύουν. (βλ. και σχετική παράγραφο για την Οδηγία 2000/60/ΕΚ) Για την εφαρμογή της Οδηγίας 98/83/ΕΚ, όπως έχει ενσωματωθεί στην εθνική νομοθεσία, έχουν καθοριστεί οι κάτωθι Αρμόδιες Αρχές (Άρθρο 8 της ΥΑ ΔΥΓ2/Γ.Π. οικ /07): «οι υπηρεσίες Υγείας των Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων, οι κατά το Νόμο αντίστοιχες υπηρεσίες των Περιφερειών, όπως αυτές ορίζονται εκάστοτε (ΥΠΕ ή Δημ. Υγείας ή Υγείας) και σε επιτελικό βαθμό το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης» 167

179 Οι υπηρεσίες Υγείας των Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων ασκούν εποπτικό έλεγχο της ποιότητας του πόσιμου νερού, προκειμένου να διαπιστωθεί αν το πόσιμο νερό που διαθέτουν για κατανάλωση οι υπεύθυνοι (βλ. παρακάτω) ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις του Παραρτήματος Ι και ειδικότερα οργανώνουν και εφαρμόζουν προγράμματα ολοκληρωμένων υγειονομικών αναγνωρίσεων των συστημάτων ύδρευσης και ενημερώνουν σχετικά τις οικείες περιφέρειες και την Διεύθυνση Υγειονομικής Μηχανικής και Υγιεινής Περιβάλλοντος του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Οι υπηρεσίες Υγείας των Περιφερειών, παρακολουθούν την ορθή εφαρμογή και εκτέλεση της ΥΑ ΔΥΓ2/Γ.Π. οικ /07 στα γεωγραφικά όρια της ευθύνης τους. Συγκεντρώνουν και αξιολογούν τα στοιχεία παρακολούθησης της ποιότητας του πόσιμου νερού, προτείνουν τη λήψη των κατάλληλων προληπτικών και επανορθωτικών μέτρων και στα πλαίσια της συνεργασίας με την Κεντρική Υπηρεσία του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης αποστέλλουν τα ανωτέρω αξιολογημένα στοιχεία παρακολούθησης της ποιότητας του πόσιμου νερού και προτάσεις για την αντιμετώπιση ενδεχόμενων προβλημάτων στη Δ/νση Υγειονομικής Μηχανικής και Υγιεινής Περιβάλλοντος του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης συγκεντρώνει όλα τα σχετικά στοιχεία και συνεργάζεται με το Υπουργείο Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης για την αξιολόγηση τους και τη λήψη μέτρων για την προστασία της Δημόσιας Υγείας. Το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης αποστέλλει τα στοιχεία που απαιτούνται, για κάθε σχετική ενημέρωση και εμπρόθεσμη γνωστοποίηση στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Υπεύθυνοι για τη συμμόρφωση προς τους όρους της ΥΑ ΔΥΓ2/Γ.Π. οικ /07, όσον αφορά α) το νερό του δικτύου ύδρευσης είναι: για τις υδρεύσεις Δήμων ή Κοινοτήτων, ο φορέας λειτουργίας του δικτύου (Δήμοι, Κοινότητες, Σύνδεσμοι Δ & Κ, ΔΕΥΑ, Εταιρείες Ύδρευσης κ.λπ.) για τις βιομηχανίες, επιχειρήσεις, ιδρύματα κ.λπ. τα οποία διαθέτουν δική τους ύδρευση, οι νόμιμοι εκπρόσωποί τους για τις βιομηχανίες που ευρίσκονται μέσα σε βιομηχανικές περιοχές με κεντρικό δίκτυο ύδρευσης η ΕΤΒΑ για τις ιδιωτικές υδρεύσεις, οι ιδιοκτήτες ή οι νομείς των εγκαταστάσεων ύδρευσης. β) για το νερό που παρέχεται από βυτία είναι οι ιδιοκτήτες ή οι υπεύθυνοι των βυτίων γ) για το νερό που τοποθετείται σε φιάλες ή δοχεία προς πώληση είναι οι ιδιοκτήτες ή οι υπεύθυνοι ποιότητας νερού ή οι νόμιμοι εκπρόσωποι των εγκαταστάσεων εμφιάλωσης δ) για το νερό επιχείρησης παραγωγής τροφίμων είναι οι ιδιοκτήτες ή οι υπεύθυνοι ποιότητας νερού ή οι νόμιμοι εκπρόσωποι των επιχειρήσεων αυτών Οι υποχρεώσεις των «υπευθύνων» καθορίζονται από την Γ3α/761/68 Υγειονομική Διάταξη, όπως αυτή εκάστοτε ισχύει, ειδικότερα όμως αφορούν: i) στην δοκιμαστική, ελεγκτική και τη συμπληρωματική (κατά περίπτωση μετά από συνεργασία με τις αρμόδιες Αρχές) παρακολούθηση του νερού που προορίζεται για ανθρώπινη κατανάλωση σύμφωνα με το παράρτημα ΙΙ σε Εργαστήρια, όπως προσδιορίζεται στο παράρτημα III και ii) στη λήψη γενικά κάθε μέτρου που θα διασφαλίζει κανονική παροχή υγιεινού νερού σε μόνιμη βάση Ειδικότερα οι υποχρεώσεις των υπευθύνων του δικτύου ύδρευσης αφορούν επιπλέον και στη μελέτη, κατασκευή, λειτουργία, συντήρηση και υγειονομική αναγνώριση των συστημάτων ύδρευσης καθώς και στην επεξεργασία του πόσιμου νερού, ώστε να αποφεύγεται κάθε υγειονομικός κίνδυνος Στις υποχρεώσεις του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης περιλαμβάνεται και η δημοσίευση ανά τριετία Έκθεσης για την ποιότητα νερού ανθρώπινης κατανάλωσης για παροχές που υπερβαίνουν τα 168

180 1000m 3 ημερησίως κατά μέσο όρο ή εξυπηρετούν περισσότερα από 5000 άτομα. Η Έκθεση αυτή διαβιβάζεται και στην Επιτροπή. Βάσει του άρθρου 9 της Υ2/2600/01 ΚΥΑ περί θέσπισης παρεκκλίσεων σε συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές όπου η παροχή του νερού δεν μπορούσε να εξασφαλισθεί με άλλον ενδεδειγμένο τρόπο εκδόθηκαν οι παρεκκλίσεις σε ορισμένες περιοχές π.χ.:.δήμος Τρίγλιας, Δήμου Χίου και Αγ. Μηνά κλπ. Πέραν των ανωτέρω και σχετικά με την ποιότητα νερού ανθρώπινης κατανάλωσης, το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο περιλαμβάνει τις ακόλουθες διατάξεις: Την Γ3α/761/68 Υγ. Διάταξη, όπως έχει τροποποιηθεί (ΦΕΚ 189/68 Β, 988/74 Β) που περιλαμβάνει συμπληρωματικές διατάξεις για τους υπεύθυνους ύδρευσης του νερού, καθώς και τις υποχρεώσεις τους. Την ΥΜ/5673/57 (ΦΕΚ 5/58 Β) Υγ. Διάταξη, που αναφέρεται στις μεθόδους απολύμανσης του νερού ύδρευσης. Την Ε1β/221/65 (ΦΕΚ 138/τ.β/ ) Υγ. Διάταξη, στην οποία προβλέπονται αποστάσεις ασφαλείας των πηγών υδροληψίας και των σωλήνων υδραγωγείου από χώρους διάθεσης λυμάτων. Επίσης, έχει εκδοθεί η ΔΥΓ2/οικ.94097/ Εγκύκλιος του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης περί «παρακολούθησης της ποιότητας πόσιμου νερού, λειτουργίας συστημάτων ύδρευσης και λήψης μέτρων για την προστασία της δημόσιας υγείας». Τέλος με την Α5/2280/85 (ΦΕΚ 720/τ.β./ ) Υγ. Διάταξη, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει, ρυθμίζονται θέματα προστασίας των πηγών υδροληψίας της ευρύτερης περιοχής της Πρωτεύουσας (λίμνες και υδραγωγεία Μαραθώνα, Υλίκης, Μόρνου), από υπέρμετρη ρύπανση και θεσπίζονται διάφοροι περιορισμοί και ζώνες προστασίας. Οι πρόνοιες του παρόντος ΣΔΛΑΠ σχετικά με την ποιότητα του νερού ανθρώπινης κατανάλωσης περιλαμβάνονται στην αναλυτική παρουσίαση των βασικών και συμπληρωματικών μέτρων που γίνεται στη συνέχεια της παρούσας ενότητας. Οδηγία 96/82/ΕΚ για την αντιμετώπιση των κινδύνων μεγάλων ατυχημάτων σχετιζόμενων με επικίνδυνες ουσίες Η Οδηγία 96/82/ΕΚ «για την αντιμετώπιση των κινδύνων μεγάλων ατυχημάτων σχετιζόμενων με επικίνδυνες ουσίες» (Seveso II) αποσκοπεί στην πρόληψη των μεγάλων ατυχημάτων των σχετιζομένων με επικίνδυνες ουσίες και τον περιορισμό των συνεπειών τους επί του ανθρώπου και του περιβάλλοντος, προκειμένου να εξασφαλισθεί υψηλό επίπεδο προστασίας σε όλη την Κοινότητα. Το πεδίο εφαρμογής της εν λόγω Οδηγίας διευρύνθηκε από την Οδηγία 2003/105/ΕΚ με αποτέλεσμα να περιλαμβάνονται πλέον σε αυτό οι διαδικασίες επεξεργασίας και αποθήκευσης των εξορυσσόμενων μεταλλευμάτων, εφόσον ανάλογες δραστηριότητες συνεπάγονται την παρουσία επικινδύνων ουσιών, καθώς και η κάλυψη των εγκαταστάσεων εξάλειψης των μη εκμεταλλεύσιμων ποσοτήτων χώματος που χρησιμοποιούνται στις ως άνω διαδικασίες. Σε εφαρμογή των Οδηγιών έχει εκδοθεί σειρά από κατευθυντήριες οδηγίες με σκοπό την αποτελεσματικότερη εφαρμογή τους στα Κ.Μ της ΕΕ. Στο πλαίσιο της Οδηγίας Seveso, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει, ως «μεγάλο ατύχημα» ορίζεται το συμβάν, όπως μεγάλη διαρροή, πυρκαγιά ή έκρηξη που προκύπτει από ανεξέλεγκτες εξελίξεις κατά τη λειτουργία οιασδήποτε μονάδας καλυπτόμενης από την Οδηγία, το οποίο προκαλεί μεγάλους κινδύνους, άμεσους ή απώτερους, για την ανθρώπινη υγεία, εντός ή εκτός της μονάδας, ή/και για το περιβάλλον, και σχετίζεται με μία ή περισσότερες επικίνδυνες ουσίες. Ως «επικίνδυνες ουσίες» ορίζονται οι ουσίες, μείγματα ή παρασκευάσματα του Παραρτήματος I μέρος 1, ή τα οποία πληρούν τα καθοριζόμενα στο Παράρτημα I μέρος 2 κριτήρια, υπό μορφή πρώτης ύλης, προϊόντων, παραπροϊόντων, καταλοίπων ή ενδιάμεσων προϊόντων, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων που ευλόγως αναμένεται να προκύψουν σε περίπτωση ατυχήματος. 169

181 Η Οδηγία 96/82/ΕΚ απαιτεί από τις μονάδες που αποθηκεύουν συγκεκριμένες ποσότητες επικίνδυνων ουσιών να αναπτύξουν τους κατάλληλους μηχανισμούς και διαδικασίες και να διατηρούν έγγραφα που να καταδεικνύουν ότι οι ασκώντες την εκμετάλλευση των μονάδων (Διαχειριστές) έχουν λάβει υπόψη όλους τους κινδύνους που σχετίζονται με τη χρήση των ουσιών αυτών και ότι τηρούν όλα τα μέτρα για την πρόληψη, έλεγχο, περιορισμό και αντιμετώπιση, τυχών μεγάλων ατυχημάτων που δυνατόν να προκληθούν από τις χημικές αυτές ουσίες. Οι ασκώντες την εκμετάλλευση είναι υποχρεωμένοι να λαμβάνουν μια σειρά μέτρων που να διασφαλίζουν την ασφαλή λειτουργία των εγκαταστάσεών τους, έτσι ώστε να προλαμβάνονται μεγάλα ατυχήματα. Επίσης είναι υποχρεωμένοι να παρέχουν τις κατάλληλες πληροφορίες στο κοινό. Για τις μονάδες της στήλης 3 του Παραρτήματος Ι (μονάδες ανώτερης οριακής τιμής) τα ΚΜ μεριμνούν ώστε ο ασκών την εκμετάλλευση να υποβάλλει έκθεση ασφαλείας και να καταρτίζει εσωτερικά σχέδια έκτακτης ανάγκης Μετά τη λήψη των κατάλληλων μέτρων από τους Διαχειριστές καταρτίζονται τα εξωτερικά σχέδια έκτακτης ανάγκης, στα οποία καθορίζονται τα μέτρα που πρέπει να λαμβάνονται έξω από τη Μονάδα στην οποία αποθηκεύονται ή διατηρούνται επικίνδυνες ουσίες. Στην Ελλάδα η εν λόγω Οδηγία 96/82/ΕΚ (Οδηγία Seveso ΙΙ), εφαρμόζεται με την Κοινή Υπουργική Απόφαση με αριθμό 12044/613/ περί «Καθορισμού μέτρων και όρων για την αντιμετώπιση κινδύνων από ατυχήματα μεγάλης έκτασης σε εγκαταστάσεις ή μονάδες, λόγω της ύπαρξης επικίνδυνων ουσιών, σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της οδηγίας 2003/105/ΕΚ - Οδηγία Seveso (ΦΕΚ 376/Β/ )» και όπως διορθώθηκε στο ΦΕΚ 2259/Β/ Το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής είναι η Αρμόδια Αρχή που εκπροσωπεί την Ελλάδα στην Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. H Αρμόδια Αρχή έχει προβεί και στη σύνταξη οδηγών για την αποτελεσματικότερη εφαρμογή της. Σύμφωνα με το άρθρο 9 της ΚΥΑ 12044/613/ , τα Σχέδια έκτακτης ανάγκης, τα οποία διακρίνονται σε εσωτερικά σχέδια έκτακτης ανάγκης, τα οποία καταρτίζονται από τις εγκαταστάσεις άνω ορίου, υποβάλλονται μαζί με τη μελέτη ασφαλείας και αναθεωρούνται τουλάχιστον κάθε 3 χρόνια και σε Εξωτερικά σχέδια αντιμετώπισης τεχνολογικών ατυχημάτων μεγάλης έκτασης (Εξωτερικά ΣΑΤΑΜΕ), τα οποία καταρτίζονται από τα Τμήματα Πολιτικής Προστασίας των οικείων Περιφερειακών Ενοτήτων και σύμφωνα με το Γενικό Σχέδιο Πολιτικής Προστασίας «ΞΕΝΟΚΡΑΤΗΣ». Τα εξωτερικά ΣΑΤΑΜΕ προκειμένου να υπάρχει συμφωνία με τη διαδικασία κατάρτισης Σχεδίων που προβλέπεται στο Γενικό Σχέδιο Πολιτικής Προστασίας «Ξενοκράτης» διακρίνονται σε ΣΑΤΑΜΕ (πρώην) Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων και ΣΑΤΑΜΕ Περιφερειών. Η κατάρτιση των ΣΑΤΑΜΕ των Περιφερειών και Περιφερειακών Ενοτήτων γίνεται μετά την κατάρτιση του Γενικού ΣΑΤΑΜΕ και την έγκρισή του από τη Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας. Το Γενικό ΣΑΤΑΜΕ εγκρίθηκε από τη Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας το Οδηγία 85/337/ΕΟΚ για την εκτίμηση των επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων δημοσίων και ιδιωτικών έργων στο περιβάλλον Στο επίπεδο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η πρώτη ολοκληρωμένη θεσμοθέτηση της υποχρέωσης να λαμβάνονται υπόψη οι περιβαλλοντικές μεταβολές ενός σχεδιαζόμενου έργου ή δραστηριότητας κατά το στάδιο των αποφάσεων υλοποίησής του, πραγματοποιήθηκε με την Οδηγία 85/337/ΕΟΚ, με την οποία εισήχθη η εκ των προτέρων (πριν από τη χορήγηση της άδειας υλοποίησης) εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, γνωστή και ως οδηγία ΕΠΕ. Μερικά από τα αξιοσημείωτα χαρακτηριστικά της Οδηγίας είναι: το εύρος των έργων και δραστηριοτήτων, που περιλαμβάνει από βιομηχανικές και άλλες παραγωγικές δραστηριότητες έως έργα υποδομής, όπως δρόμοι, φράγματα, λιμάνια που συνήθως είναι δημόσιες επενδύσεις, 170

182 η απαίτηση για αποκλειστικά εκ των προτέρων (ex ante) εκτίμηση των επιπτώσεων, ώστε η περιβαλλοντική διάσταση να ενσωματώνεται ολοκληρωμένα στο σχεδιασμό, την υλοποίηση και τη λειτουργία του έργου, το άνοιγμα της διαδικασίας στο κοινό το οποίο καλείται να ενημερωθεί και να συμμετάσχει στη λήψη των αποφάσεων, και τέλος, η απαίτηση για αναλυτική και ολοκληρωμένη πληροφόρηση σχετικά με τις επιπτώσεις στο περιβάλλον, δηλαδή μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων. H Οδηγία ΕΠΕ τροποποιήθηκε με την 97/11/ΕΚ, ώστε: να εναρμονισθεί με τη σύμβαση του Espoo για την εκτίμηση των διασυνοριακών επιπτώσεων στο περιβάλλον, να επεκταθεί η ΕΠΕ σε περισσότερα είδη έργων και δραστηριοτήτων, να βελτιωθούν και να διευρυνθούν τα κριτήρια με βάση τα οποία αποφασίζεται εάν ένα συγκριμένο έργο υπόκειται ή όχι σε υποχρέωση ΕΠΕ. Ακολούθησαν δύο ακόμη τροποποιήσεις μικρής εμβέλειας, με τις Οδηγίες 2003/35 και 2009/31. Με την πρώτη εξ αυτών εναρμονίσθηκε η συμμετοχή του κοινού με τη σύμβαση του Aarhus ενώ με τη δεύτερη εναρμονίσθηκε η διασυνοριακή εκτίμηση με τη συνθήκη του Espoo και προβλέφθηκε ΕΠΕ για τα έργα μεταφοράς και αποθήκευσης CO 2. Στην εθνική νομοθεσία της Ελλάδας, η περιβαλλοντική αδειοδότηση εισήχθη με το Ν.1650/86, ο οποίος ρύθμιζε και ευρύτερα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος, με πρωτοποριακό για την εποχή τρόπο. Η εναρμόνιση με την Οδηγία ΕΠΕ ήταν αρκετά λεπτομερής και, στα θέματα που επιτρεπόταν κάποια ελευθερία επιλογής, ο νόμος έκλινε προς την αυστηρή πλευρά. Η εφαρμογή του Ν.1650/86 υπήρξε κατά κοινή ομολογία επιτυχής, καταλήγοντας σε σαφείς περιβαλλοντικές βελτιώσεις στο σχεδιασμό έργων και δραστηριοτήτων, με τις αναπόφευκτες ως ένα βαθμό παρενέργειες όπως οι καθυστερήσεις ή/και οι διαφωνίες σχετικά με το εάν κάποια έργα έπρεπε να εγκριθούν ή να απορριφθούν περιβαλλοντικά(ερώτημα πάντως που δεν θα υπήρχε δυνατότητα να τεθεί εάν εξέλιπε η διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης). Τόσο η τροποποίηση της Οδηγίας ΕΠΕ όσο και τα διδάγματα από την υπερδεκαετή εφαρμογή τουν.1650/86, οδήγησαν στην τροποποίηση του με το Ν.3010/2002. Βασικά χαρακτηριστικά που εισήχθησαν στην περιβαλλοντική αδειοδότηση με την τροποποίηση αυτή, η οποία συνδυάστηκε και με προσαρμογή των κανονιστικών πράξεων για την εφαρμογή του νόμου ήταν η προσαρμογή με τη νέα οδηγία (περισσότερα είδη έργων και δραστηριοτήτων υποβαλλόμενα σε ΕΠΕ, διασυνοριακή εκτίμηση), η μεγαλύτερη αποκέντρωση και η εισαγωγή του screening, δηλαδή της αξιολόγησης για το εάν σε ορισμένες περιπτώσεις έργων σχετικώς μικρών επιπτώσεων ήταν όντως απαραίτητη η πλήρης διαδικασία ή αρκούσε μια ελαφρύτερη εκτίμηση και αντιμετώπιση της περιβαλλοντικής επίδρασης. Η εφαρμογή του Ν.3010/2002 ήταν επίσης κατά κοινή ομολογία επιτυχής, ενώ πολλά από τα προβλήματα που του καταλογίζονται, όπως οι καθυστερήσεις ή η απόκλιση προς διαδικαστική αντί ουσιαστικής αντιμετώπιση ορισμένων θεμάτων, οφείλονται όχι στον ίδιο το νόμο αλλά στο θεσμικό και κοινωνικό περιβάλλον που αυτός κλήθηκε να λειτουργήσει, όπως π.χ. ο πολλαπλασιασμός των ρυθμιστικών πράξεων για σειρά θεμάτων περιβάλλοντος (προστατευόμενες περιοχές, υγρά και στερεά απόβλητα, ύδατα κ.ά.), η πρόθεση ταχείας προώθησης συγκεκριμένων αναπτυξιακών επιλογών όπως οι ΑΠΕ, αλλά και η διαρκώς αυξανόμενη ευαισθητοποίηση του κοινού για θέματα περιβάλλοντος και ο πολλαπλασιασμός των συλλογικοτήτων που ενεργοποιούνται στο χώρο, και τέλος η εν πολλοίς αναπόφευκτη εκμετάλλευση ζητημάτων περιβαλλοντικής εκτίμησης για τελείως αλλότριους σκοπούς(ιδιοκτησιακά, τοπική πολιτική κ.ά.). Το 2011 το νομικό πλαίσιο της περιβαλλοντικής αδειοδότησης αναμορφώθηκε με το Ν. 4014/2011, στοχεύοντας στη βελτίωση της απόδοσης και στην αύξηση της προστιθέμενης αξίας της όλης διαδικασίας. 171

183 Οι βασικές αλλαγές εντοπίζονται στην απλοποίηση της διαδικασίας (από δύο στάδια σε ένα, από 3 5 υπουργικές υπογραφές σε μία), στην αποκέντρωση (περισσότερες αρμοδιότητες στις αποκεντρωμένες διοικήσεις και στις περιφέρειες) και στην ψηφιοποίηση (διαδικτυακό μητρώο υποβολής, ελέγχου και έγκρισης, για πλήρη ενημέρωση και διαφάνεια). Επίσης, η διαδικασία screening καθίσταται τελείως αντικειμενική και περιορίζεται κυρίως στις βιομηχανικές και συναφείς δραστηριότητες. Τέλος, η οικολογική εκτίμηση, η οποία πρέπει να ανταποκρίνεται πέραν της Οδηγίας ΕΠΕ και στις απαιτήσεις των Οδηγιών για τους Οικοτόπους και τα Πτηνά, καθίσταται διακριτή αν και παράλληλη σε σχέση με την περιβαλλοντική μελέτη. Σε εφαρμογή του Ν.4014/2011 εκδόθηκε η ΚΥΑ 1958/2012 «Κατάταξη δημόσιων και ιδιωτικών έργων και δραστηριοτήτων σε κατηγορίες και υποκατηγορίες σύμφωνα με το Άρθρο 1 παράγραφος 4 του Ν. 4014/ » Οδηγία 86/278/ΕΟΚ σχετικά με την προστασία του περιβάλλοντος και ιδίως του εδάφους κατά τη χρησιμοποίηση της ιλύος καθαρισμού λυμάτων στη γεωργία Η Οδηγία 86/278/EK «Σχετικά με την προστασία του περιβάλλοντος και ιδίως του εδάφους κατά τη χρησιμοποίηση της ιλύος καθαρισμού λυμάτων στη γεωργία» προβλέπει οριακές τιμές συγκέντρωσης βαρέων μετάλλων στο έδαφος και στην ιλύ καθώς και οριακές τιμές για τις ποσότητες βαρέων μετάλλων που μπορούν να εισάγονται στο έδαφος σε ετήσια βάση (βλ. επόμενος πίνακας). Γι αυτό, η χρησιμοποίηση ιλύος απαγορεύεται όταν η συγκέντρωση ενός ή περισσοτέρων βαρέων μετάλλων στο έδαφος υπερβαίνει τις οριακές τιμές του Παρατήματος ΙΑ της Οδηγίας. Τα ΚΜ οφείλουν σε μία τέτοια περίπτωση να λαμβάνουν κατάλληλα μέτρα ώστε να μη σημειώνεται υπέρβαση των εν λόγω οριακών τιμών εξαιτίας της χρησιμοποίησης ιλύος. Προτού χρησιμοποιηθεί στη γεωργία, η ιλύς πρέπει να υποβάλλεται σε επεξεργασία. Τα ΚΜ έχουν όμως τη δυνατότητα να εγκρίνουν τη χρησιμοποίηση μη επεξεργασμένης ιλύος, εάν η ιλύς αυτή εγχέεται ή παραχώνεται στο έδαφος. Σύμφωνα με το άρθρο 7 της εν λόγω Οδηγίας, απαγορεύεται η χρήση ιλύος: Σε χορτολιβαδικές εκτάσεις που χρησιμοποιούνται ως βοσκότοποι ή σε καλλιέργειες ζωοτροφών προτού παρέλθει ορισμένη προθεσμία που καθορίζουν τα Κ.Μ και που δεν μπορεί να είναι μικρότερη από 3 εβδομάδες. Σε καλλιέργειες οπωροκηπευτικών κατά την περίοδο της βλάστησης (εξαιρούνται οι καλλιέργειες οπωροφόρων δέντρων). Σε εδάφη προοριζόμενα για καλλιέργειες οπωροκηπευτικών που βρίσκονται σε άμεση επαφή με το έδαφος και που συνήθως καταναλώνονται ωμά, επί δέκα μήνες πριν αρχίσει η συγκομιδή και κατά τη συγκομιδή. Η ιλύς και τα εδάφη επί των οποίων χρησιμοποιείται, υποβάλλονται σε δειγματοληψία και ανάλυση. Τα Κ.Μ οφείλουν να τηρούν μητρώα στα οποία παρουσιάζονται: Οι παραγόμενες ποσότητες ιλύος και οι ποσότητες που χρησιμοποιούνται στη γεωργία. Η σύνθεση και τα χαρακτηριστικά της ιλύος. Η επεξεργασία που εφαρμόζεται. Τα ονόματα και οι διευθύνσεις των παραληπτών της ιλύος καθώς και τόποι χρησιμοποίησης αυτής. Τα ΚΜ μπορούν να θεσπίζουν μέτρα αυστηρότερα από τα προβλεπόμενα στην Οδηγία 86/278/ΕΟΚ. Κάθε τέσσερα χρόνια, τα Κ.Μ οφείλουν να συντάσσουν μια συγκεντρωτική έκθεση σχετικά με τη χρησιμοποίηση ιλύος στη γεωργία, όπου αναφέρονται οι ποσότητες που χρησιμοποιήθηκαν, τα κριτήρια που εφαρμόστηκαν και τα προβλήματα που αντιμετωπίστηκαν. Η έκθεση αποστέλλεται στην Επιτροπή, η οποία και δημοσιεύει το περιεχόμενο της. Επισημαίνεται πάντως ότι στην αρχική έκδοση της Οδηγίας η απαιτούμενη μέθοδος επεξεργασίας δεν περιγράφεται και μόνο έμμεση αναφορά γίνεται στον έλεγχο δυνητικά επικίνδυνων χαρακτηριστικών της 172

184 ιλύος, όπως οι παθογόνοι μικροοργανισμοί για τους οποίους δεν καθορίζονται όρια (απλώς υπάρχει απαίτηση για σταθεροποίηση ιλύος). Επίσης στην αρχική έκδοση της Οδηγίας υπάρχουν σημαντικοί περιορισμοί κατά την εδαφική διάθεση (βλ. ανωτέρω). Σε επίπεδο ευρωπαϊκής νομοθεσίας, εξετάζεται ήδη η αναθεώρηση της Οδηγίας 86/278/ΕΚ. Σύμφωνα με το 3 ο Σχέδιο Αναθεώρησης της Οδηγίας 86/278/EC αναθεωρούνται (σημαντικά προς τα κάτω) τα όρια συγκεντρώσεων βαρέων μετάλλων στην ιλύ. Επίσης σύμφωνα με το 3 ο Σχέδιο Αναθεώρησης της Οδηγίας 86/278/EC η ιλύς μπορεί να διατεθεί στη γεωργία με περιορισμούς ή χωρίς περιορισμούς. Η Οδηγία 86/278/EK ενσωματώθηκε στο Εθνικό Δίκαιο μέσω της ΚΥΑ 80568/4225/91. Σχετικές διατάξεις όσον αφορά στη χρήση της ιλύος στη γεωργία προβλέπονται και στην ΚΥΑ /97 (ΦΕΚ-1016/Β/ ) «Κατάρτιση πλαισίου προδιαγραφών και γενικών προγραμμάτων διαχείρισης στερεών αποβλήτων» Τον Ιανουάριο ου 2012 ολοκληρώθηκε η δημόσια διαβούλευση και έχει συνταχθεί το Σχέδιο της ΚΥΑ με τίτλο «Μέτρα, όροι και διαδικασίες για τη χρησιμοποίηση της ιλύος που προέρχεται από επεξεργασία οικιακών και αστικών λυμάτων καθώς και ορισμένων υγρών αποβλήτων, σε συμμόρφωση προς τις διατάξεις της οδηγίας 86/278/ΕΟΚ του Συμβουλίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων». Το σχέδιο ΚΥΑ εκσυγχρονίζει και επεκτείνει το πεδίο εφαρμογής της 80568/4225/91 ΚΥΑ και στοχεύει στη μεγιστοποίηση της αξιοποίησης της ιλύος και συγκεκριμένα στην αύξηση των δυνατοτήτων χρησιμοποίησης της ιλύος με τη μορφή εδαφοβελτιωτικού στη γεωργία, τη δασοπονία, το αστικό και περιαστικό πράσινο και τις αναπλάσεις χώρων. Οδηγία 91/271/ΕΟΚ για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων Η Οδηγία 91/271/EOK 10 «για την επεξεργασία και διάθεση αστικών λυμάτων», όπως τροποποιήθηκε από την Οδηγία 98/15/ΕΚ, ορίζει την ελάχιστη αναγκαία τεχνική υποδομή σε δίκτυα αποχέτευσης και Εγκαταστάσεις Επεξεργασίας Λυμάτων (ΕΕΛ) που πρέπει να διαθέτουν οι οικισμοί 11 της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ανάλογα με τον ισοδύναμο πληθυσμό και τον αποδέκτη των επεξεργασμένων λυμάτων και διακρίνοντας τους υδάτινους αποδέκτες - περιοχές στις οποίες καταλήγουν τα αστικά λύματα σε τρεις κατηγορίες: σε κανονικές, ευαίσθητες και λιγότερο ευαίσθητες. Επίσης, καθορίζει τα ανώτατα επιτρεπτά όρια των ποιοτικών χαρακτηριστικών των επεξεργασμένων λυμάτων που πρέπει να επιτυγχάνονται στις εκροές των εγκαταστάσεων επεξεργασίας λυμάτων και παράλληλα προβλέπει συγκεκριμένα χρονικά όρια μέσα στα οποία οι οικισμοί, που εμπίπτουν στις διατάξεις της, οφείλουν να ολοκληρώσουν την απαιτούμενη σε κάθε περίπτωση υποδομή συλλογής, επεξεργασίας και διάθεσης των αστικών τους λυμάτων. Οι διατάξεις που ορίζουν την απαιτούμενη υποδομή, με βάση τα ανωτέρω κριτήρια (ισοδύναμο πληθυσμό, κατηγορία αποδέκτη), ορίζουν ταυτόχρονα και τις χρονικές προθεσμίες μέσα στις οποίες πρέπει να έχουν 10 Τροποποιήθηκε από την Οδηγία 98/15/ΕΚ «για την τροποποίηση της Οδηγίας 91/271/ΕΟΚ όσον αφορά ορισμένες απαιτήσεις οι οποίες καθορίζονται στο παράρτημα Ι αυτής» 11 Ως «οικισμοί» σύμφωνα με την Οδηγία (agglomerations) προσδιορίζονται οι περιοχές στις οποίες ο πληθυσμός ή / και οι οικονομικές δραστηριότητες είναι επαρκώς συγκεντρωμένα ώστε τα αστικά λύματα να μπορούν να συλλέγονται και να διοχετεύονται σε σταθμό επεξεργασίας αστικών λυμάτων ή σε τελικό σημείο απόρριψης. Στην Ελλάδα για την εφαρμογή της Οδηγίας έχουν ληφθεί ως «οικισμοί» οι παραδοσιακοί οικισμοί με την διοικητική έννοια του όρου, με εξαίρεση κάποιες περιπτώσεις, κυρίως μεγάλων πόλεων, όπου θεωρήθηκε ως ενιαίος «οικισμός» ολόκληρος ο δήμος ή το σύνολο κάποιων δήμων 173

185 ολοκληρωθεί όλες οι αναγκαίες υποδομές. Στο πέρας του χρονικού ορίζοντα εφαρμογής της Οδηγίας όλοι οι οικισμοί με ισοδύναμο πληθυσμό (ΙΠ) μεγαλύτερο των θα πρέπει να διαθέτουν αποχετευτικό δίκτυο και εγκατάσταση επεξεργασίας λυμάτων. Για οικισμούς με ισοδύναμο πληθυσμό μικρότερο από 2.000, εφόσον διαθέτουν αποχετευτικά δίκτυα και έχουν ως αποδέκτες των λυμάτων τους γλυκά νερά και εκβολές ποταμών, πρέπει (μέχρι τις 31/12/2005) τα λύματα αυτά να υφίστανται κατάλληλη επεξεργασία με μέθοδο ή και σύστημα διάθεσης, που επιτρέπει στον υδάτινο αποδέκτη να ανταποκρίνεται στους σχετικούς ποιοτικούς στόχους, με βάση την καθοριζόμενη χρήση του. Η Οδηγία 91/271/ΕΟΚ προνοεί και για την επεξεργασία και διάθεση των υγρών αποβλήτων συγκεκριμένων κλάδων της βιομηχανίας τροφίμων. Οι βιομηχανίες με παραγόμενο συνολικό οργανικό φορτίο ίσο ή μεγαλύτερο από Ισοδύναμο Πληθυσμό (ΙΠ) 12, θα πρέπει να επεξεργάζονται το φορτίο αυτό πριν την απόρριψή του στο υδάτινο περιβάλλον ώστε να πληρούνται οι όροι που έχουν θεσπιστεί στο πλαίσιο ειδικών αδειών από τις αρμόδιες αρχές. Οι ημερομηνίες επίτευξης των στόχων της οδηγίας 91/271/ΕΟΚ κλιμακώνονται ανάλογα με τα χαρακτηριστικά των υδάτων και το μέγεθος του φορτίου ρύπανσης των υγρών αποβλήτων. Οι καταληκτικές ημερομηνίες αφορούν στα έτη 1998, 2000 και Για τα νέα μέλη που είναι σε μεταβατική περίοδο δίνεται οικονομική υποστήριξη ώστε να προγραμματίσουν κατάλληλες δράσεις έως το 2015, πλην της Ρουμανίας στην οποία δίνεται περίοδος «χάριτος» έως το 2019, λόγω του μεγάλου πληθυσμού της. Οι καταληκτικές ημερομηνίες για την ολοκλήρωση των δικτύων αποχέτευσης, την ολοκλήρωση των ΕΕΛ και του απαιτούμενου βαθμού επεξεργασίας των λυμάτων σύμφωνα με τα άρθρα 3, 4, 5, 6, 7 και 8 της Οδηγίας 91/271/ΕΟΚ παρουσιάζονται στον πίνακα Οι καταληκτικές ημερομηνίες για λιγότερο ευαίσθητες περιοχές παραλείπονται γιατί δεν έχουν ορισθεί τέτοιες περιοχές στην Ελλάδα. Σημειώνεται ότι σύμφωνα με το Άρθρο 5.5 της Οδηγίας 91/271/ΕΟΚ οι απορρίψεις από σταθμούς επεξεργασίας αστικών λυμάτων που βρίσκονται στις οικείες λεκάνες υδροσυλλογής ευαίσθητων περιοχών και συμβάλλουν στη ρύπανση των περιοχών αυτών, υπόκεινται στα ακόλουθα: Τα ΚΜ μεριμνούν ώστε, πριν από την απόρριψή τους σε ευαίσθητες περιοχές, τα αστικά λύματα που διοχετεύονται σε αποχετευτικά δίκτυα, να υποβάλλονται, το αργότερο μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου 1998, σε επεξεργασία αυστηρότερη από εκείνη που περιγράφεται στο άρθρο 4, για όλες τις απορρίψεις από οικισμούς με ΙΠ άνω των Οι απορρίψεις από τους αυτούς τους σταθμούς επεξεργασίας αστικών λυμάτων πρέπει να πληρούν τις απαιτήσεις του παραρτήματος I, σημείο Β Εναλλακτικά, οι απαιτήσεις 2 ανωτέρω σημείων για μεμονωμένες εγκαταστάσεις δεν χρειάζεται να εφαρμόζονται σε ευαίσθητες περιοχές, όταν μπορεί να αποδειχθεί ότι το ελάχιστο ποσοστό μείωσης του συνολικού φορτίου από όλους τους σταθμούς επεξεργασίας λυμάτων στην περιοχή αυτή είναι τουλάχιστον 75% για τον ολικό φώσφορο και τουλάχιστον 75% για το ολικό άζωτο. Πίνακας Καταληκτικές ημερομηνίες εφαρμογής Οδηγίας 91/271/ΕΟΚ 13 Αποδέκτης Μέγεθος οικισμού (agglomeration) 12 Σε άλλα επίσημα έγγραφα αναφέρεται και ως ισοδύναμος κάτοικος (ΙΚ) 13 Μόνο για ευαίσθητες και κανονικές περιοχές. 174

186 Ευαίσθητη περιοχή + Οικεία Λεκάνη Υδροσυλλογής ευαίσθητης περιοχής Κανονική περιοχή Κατάλληλη 15 επεξεργασία εφόσον υπάρχει αποχετευτικό δίκτυο (Αρ.7, 31/12/2005) Κατάλληλη επεξεργασία εφόσον υπάρχει αποχετευτικό δίκτυο (Αρ.7, 31/12/2005) Δίκτυα (Αρ.3, 31/12/2005) και δευτεροβάθμια 16 επεξεργασία για γλυκά ύδατα και εκβολές ποταμών (Αρ.4, 31/12/2005) ή κατάλληλη επεξεργασία για παράκτια (Αρ.7, 31/12/2005) Δίκτυα (Αρ.3, 31/12/2005) και δευτεροβάθμια επεξεργασία για γλυκά ύδατα και εκβολές ποταμών (Αρ.4, 31/12/2005) ή κατάλληλη επεξεργασία για παράκτια (Αρ.7, 31/12/2005) Δίκτυα (Αρ.3, 31/12/1998) και αυστηρότερη 17 επεξεργασία (Αρ.5(2,3), 31/12/1998 ή εντός 7 ετών μετά την αναγνώριση νέων ευαίσθητων περιοχών) Δίκτυα (Αρ.3, 31/12/2005) και δευτεροβάθμια επεξεργασία (Αρ.4, 31/12/2005) > Δίκτυα (Αρ.3, 31/12/1998) και αυστηρότερη επεξεργασία (Αρ.5(2,3), 31/12/1998 ή εντός 7 ετών μετά την αναγνώριση νέων ευαίσθητων περιοχών) Δίκτυα (Αρ.3, 31/12/2000) και δευτεροβάθμια επεξεργασία (Αρ.4, 31/12/2000) Δίκτυα (Αρ.3, 31/12/1998) και αυστηρότερη επεξεργασία (Αρ.5(2,3), 31/12/1998 ή εντός 7 ετών μετά την αναγνώριση νέων ευαίσθητων περιοχών) Δίκτυα (Αρ.3, 31/12/2000) και δευτεροβάθμια επεξεργασία (Αρ.4, 31/12/2000) Με βάση και το Καθοδηγητικό Έγγραφο «Terms and Definitions of the Urban Waste Water Treatment Directive» (16/1/2007) ως οικεία λεκάνη υδροσυλλογής ορίζεται η υδρολογική λεκάνη απορροής. Επομένως οι πρόνοιες άρθρου 5.5 ισχύουν όχι μόνο για τις περιπτώσεις απ ευθείας διάθεσης σε ευαίσθητο αποδέκτη αλλά και για της περιπτώσεις διάθεσης εντός της οικείας λεκάνης υδροσυλλογής. Η εναρμόνιση της εθνικής νομοθεσίας με τις Οδηγίες 91/271/ΕΟΚ και 98/15/ΕΚ έγινε με τις: ΚΥΑ οικ. 5673/400/1997 «Μέτρα και όροι για την επεξεργασία αστικών λυμάτων» ΚΥΑ 19661/1982/99 -«Τροποποίηση της 5673/400/97 κοινής υπουργικής απόφασης «Μέτρα και όροι για την επεξεργασία αστικών λυμάτων» (Β/192) - Κατάλογος ευαίσθητων περιοχών για τη διάθεση αστικών λυμάτων σύμφωνα με το άρθ. 5 (παρ. 1) της απόφασης αυτής» Σύμφωνα με την ΚΥΑ 5673/400/1997 οι μέγιστες επιτρεπόμενες συγκεντρώσεις για απορρίψεις από εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων παρουσιάζονται στον ακόλουθο πίνακα. 14 Κλάσεις οικισμών βάσει της Απόφασης 93/481/ΕΟΚ 15 Τα αστικά λύματα μετά την απόρριψη επιτρέπουν στα ύδατα υποδοχής να ανταποκρίνονται στους σχετικούς ποιοτικούς στόχους και στις συναφείς διατάξεις της 91/271 και άλλων κοινοτικών οδηγιών (Αρ. 2(9)) 16 Αρ. 4(3) και σχετικές απαιτήσεις παραρτήματος Ι(Β) 17 Αρ. 5(2,3) και σχετικές απαιτήσεις παραρτήματος Ι(Β) 175

187 Πίνακας Μέγιστες επιτρεπόμενες συγκεντρώσεις απορρίψεων βάσει ΚΥΑ 5673/400/1997 Παράμετρος Κανονικές Περιοχές Μέγιστο Επιτρεπόμενο Όριο Ελάχιστη ποσοστιαία μείωση (εναλλακτικά*) BOD 5 στους 20 C (χωρίς νιτροποίηση) 25 mg/l 70-90% COD 125 mg/l 75% SS (για οικισμούς με ΙΠ άνω των ) 35 mg/l 90% SS (για οικισμούς με ΙΠ μεταξύ και ) 60 mg/l 70% Ευαίσθητες Περιοχές BOD 5 στους 20 C (χωρίς νιτροποίηση) 25 mg/l 70-90% COD 125 mg/l 75% SS (για οικισμούς με ΙΠ άνω των ) 35 mg/l 90% SS (για οικισμούς με ΙΠ μεταξύ και ) 60 mg/l 70% Ολικός φωσφόρος (για οικισμούς με ΙΠ μεταξύ και ) Ολικός φωσφόρος (για οικισμούς με ΙΠ άνω των ) Ολικό άζωτο (για οικισμούς με ΙΠ μεταξύ και ) 2 mg/l 80% 1 mg/l 80% 15 mg/l 70-80% Ολικό άζωτο (για οικισμούς με ΙΠ. άνω των ) 10 mg/l 70-80% (*) εναλλακτικά εφαρμόζεται η τιμή συγκέντρωσης ή το ελάχιστο επιβαλλόμενο όριο μείωσης ρύπανσης των επεξεργασμένων αστικών λυμάτων Η Ελλάδα έκρινε ότι δεν είναι περιβαλλοντικά σκόπιμος ο χαρακτηρισμός λιγότερο ευαίσθητων περιοχών και κατά συνέπεια για μέσο εξυπηρετούμενο πληθυσμό ΙΠ>10.000, οι ΕΕΛ σχεδιάζονται και κατασκευάζονται για δύο κατηγορίες περιοχών, τις κανονικές και τις ευαίσθητες περιοχές και σύμφωνα με τις απαιτήσεις της Οδηγίας 91/271/ΕΟΚ. Για μέσο εξυπηρετούμενο πληθυσμό < ΙΠ δεν υφίσταται διάκριση σε κανονικές και ευαίσθητες περιοχές όσον αφορά τον απαιτούμενο βαθμό επεξεργασίας αλλά σε κατηγορίες υδάτινου αποδέκτη: α) γλυκά νερά και εκβολές ποταμών και β) παράκτια νερά. (Εφαρμογή της Οδηγίας 91/271/ΕΟΚ στην Ελλάδα. Κατάσταση έτους ΕΓΥ 6/2010) Σύμφωνα με στοιχεία του Εθνικού Στρατηγικού Σχεδίου Ανάπτυξης -Τομέας Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη- περιόδου (10/2006), με βάση την Οδηγία 91/271/ΕΟΚ οι οικισμοί της χώρας κατατάσσονται σε τρεις Προτεραιότητες (Α, Β και Γ): την Προτεραιότητα Α η οποία περιλαμβάνει όλους τους οικισμούς με Ι.Π> και οι οποίοι αποχετεύουν τα λύματά τους σε «ευαίσθητους» αποδέκτες. την Προτεραιότητα Β, η οποία περιλαμβάνει όλους τους οικισμούς με ΙΠ > και οι οποίοι αποχετεύουν τα λύματά τους σε «κανονικούς» αποδέκτες. την Προτεραιότητα Γ η οποία περιλαμβάνει όλους τους οικισμούς με ΙΠ>2.000 και < (ευαίσθητοι αποδέκτες) ή (κανονικοί αποδέκτες). Με βάση τα ανωτέρω οι καταληκτικές ημερομηνίες για τους οικισμούς παρουσιάζονται στον ακόλουθο πίνακα. 176

188 Πίνακας Αποδέκτης Ευαίσθητη περιοχή + Λεκάνη Απορροής ευαίσθητης περιοχής Κανονική περιοχή Καταληκτικές ημερομηνίες οικισμών Α, Β και Γ προτεραιότητας Μέγεθος οικισμού (agglomeration) και προτεραιότητα υλοποίησης έργων > Γ Προτεραιότητα 31/12/2005 Γ Προτεραιότητα 31/12/2005 Α Προτεραιότητα 31/12/1998 Γ Προτεραιότητα 31/12/2005 Α Προτεραιότητα 31/12/1998 Β Προτεραιότητα 31/12/2000 Α Προτεραιότητα 31/12/1998 Β Προτεραιότητα 31/12/2000 Σύμφωνα με το Άρθρο 10 της ΚΥΑ οικ. 5673/400/1997, για τη διάθεση λυμάτων από ΕΕΛ σε υδάτινο αποδέκτη απαιτείται: α) Να έχουν προηγουμένως καθορισθεί από τον οικείο Νομάρχη οι χρήσεις του υδάτινου αποδέκτη σύμφωνα με τις σχετικές διατάξεις της Υγειονομικής διάταξης Ε1β 221/65 β) Να διαθέτει ο υπεύθυνος φορέας του σταθμού επεξεργασίας την προβλεπόμενη για την ίδρυση και λειτουργία του έγκριση περιβαλλοντικών όρων κατ' εφαρμογή του άρθρου 4 (παρ.1 και 2) του Ν.1650/86. γ) Να έχει χορηγηθεί στον υπεύθυνο φορέα του σταθμού επεξεργασίας των λυμάτων άδεια διάθεσης ή επαναχρησιμοποίησης των επεξεργασμένων λυμάτων. Τα σημεία α και γ μέχρι σήμερα ρυθμίζονταν με την Υγειονομική Διάταξη Ε1β/221/1965 «Περί διαθέσεως λυμάτων και βιομηχανικών αποβλήτων», όπως τροποποιήθηκε διαδοχικά με τις: ΥΑ Γ1/17831/71, (986/Β/ ) «Περί τροποποιήσεως της υπ αριθμ. Ε1β/221/22 Ιαν υγειονομικής διάταξης (ΦΕΚ 138/Β/34 Φεβ. 1965)» ΥΑ Γ4/1305/74, (801/Β/9.8.74) «Περί τροποποιήσεως των υπ αριθμ. Ε1β 221/ (ΦΕΚ 138/Β/ ) και Γ1/17831/ (ΦΕΚ 986/Β/ ) υγειονομικών διατάξεων, περί διαθέσεως λυμάτων και βιομηχανικών αποβλήτων» ΥΑ Δ.ΥΓ2/Γ.Π.οικ /08, (2089/Β/ ) «Τροποποίηση της περίπτωσης (γ) της παρ. 1 του άρθρου 8 της υπ αριθμ. Ε1β/221/65 Υγειονομικής διάταξης» Η Ε1β/221/1965 εκδόθηκε σε εφαρμογή του Α.Ν. 2520/1940 (όπως τροποποιήθηκε με το άρθρο 31 του Ν1650/86) και προβλέπει όρους και προϋποθέσεις για την διάθεση λυμάτων και βιομηχανικών αποβλήτων. Η Υγειονομική Διάταξη Ε1β/221/65 περιλαμβάνει 16 Άρθρα τα οποία αφορούν στα κάτωθι: Άρθρο 1: Ορισμοί (λύματα, βιομηχανικά απόβλητα, σύστημα διαθέσεως, κ.λπ.) Άρθρο 2: Γενικοί όροι για τη διάθεση λυμάτων ή βιομηχανικών αποβλήτων Άρθρο 3: Όροι για τη διάθεση λυμάτων ή βιομηχανικών αποβλήτων σε επιφανειακά ύδατα Άρθρο 4: Απαιτούμενα χαρακτηριστικά επιφανειακών υδάτων αναλόγως της χρήσης τους Άρθρο 5: Ελάχιστοι όροι για τη διάθεση λυμάτων ή βιομηχανικών αποβλήτων σε επιφανειακά ύδατα Άρθρο 6: Καθορισμός χρήσεως επιφανειακών υδάτων και ειδικών όρων για τη διάθεση λυμάτων ή βιομηχανικών αποβλήτων για κάθε αποδέκτη Άρθρο 7: Όροι για τη διάθεση λυμάτων ή βιομηχανικών αποβλήτων στο έδαφος 177

189 Άρθρο 8: Ειδικοί όροι για κάθε τρόπο διάθεσης λυμάτων ή βιομηχανικών αποβλήτων στο έδαφος Άρθρο 9: Μικρά ιδιωτικά συστήματα διάθεσης λυμάτων Άρθρο 10: Αποχωρητήρια χωρίς ροή ύδατος Άρθρο 11: Μεταφορά λυμάτων, βιομηχανικών αποβλήτων ή ιλύος 18 και διάθεσή τους Άρθρο 12: Απολύμανση λυμάτων Άρθρο 13: Υπόχρεοι και υποχρεώσεις Άρθρο 14: Άδεια διάθεσης λυμάτων ή βιομηχανικών αποβλήτων Άρθρο 15: Ισχύς Υγειονομικής Διάταξης και κυρώσεις Άρθρο 16: Μεταβατικές Διατάξεις Επισημαίνεται ότι με το Νόμο 4014 (ΦΕΚ 209/Α/ ) σχετικά με την «Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων και δραστηριοτήτων, ρύθμιση αυθαιρέτων σε συνάρτηση με δημιουργία περιβαλλοντικού ισοζυγίου και άλλες διατάξεις αρμοδιότητας Υπουργείου Περιβάλλοντος» η άδεια διάθεσης λυμάτων ή βιομηχανικών αποβλήτων που προβλέπεται στο άρθρο 14 της Ε1β/221/65 για έργα και δραστηριότητες κατηγορίας Α και Β καταργείται αντικαθιστάμενες από την Απόφαση Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (ΑΕΠΟ) ή τις Πρότυπες Περιβαλλοντικές Δεσμεύσεις (ΠΠΔ) αντίστοιχα. Επίσης, με την ΥΑ οικ /2011 (ΦΕΚ 354/Β`/ ) «Καθορισμός μέτρων, όρων και διαδικασιών για την επαναχρησιμοποίηση επεξεργασμένων υγρών αποβλήτων και άλλες διατάξεις» καταργούνται οι σχετικές ρυθμίσεις των άρθρων 2, 7, 8, 12 και 14 της Υγειονομικής Διάταξης Ε1β/221/1965 κατά το μέρος που καλύπτονται από το πεδίο εφαρμογής της ανωτέρω ΥΑ και ρυθμίζονται οι περιπτώσεις στις οποίες επιτρέπεται επαναχρησιμοποίηση επεξεργασμένων λυμάτων για άρδευση και εμπλουτισμό υπόγειων υδροφορέων. Οι πρόνοιες του παρόντος ΣΔΛΑΠ σχετικά με τη διαχείριση των αστικών λυμάτων περιλαμβάνονται στην αναλυτική παρουσίαση των βασικών και συμπληρωματικών μέτρων που γίνεται στη συνέχεια της παρούσας ενότητας. Οδηγία 91/414/ΕΟΚ σχετικά με τη διάθεση στην αγορά φυτοπροστατευτικών προϊόντων Σκοπός της Οδηγίας 91/414/EΟΚ είναι η πρόληψη των κινδύνων στην πηγή μέσω διεξοδικότατης εκτίμησης του κινδύνου κάθε δραστικής ουσίας και των προϊόντων που την περιέχουν, πριν εγκριθεί η χρήση τους. Η χορήγηση αδείας για ορισμένες χρήσεις ενός φυτοπροστατευτικού προϊόντος υποδηλώνει, επομένως, ότι έχει αποδειχθεί πως, υπό κανονικές συνθήκες, οι χρήσεις αυτές δεν συνεπάγονται απαράδεκτη επίδραση στην υγεία του ανθρώπου και των ζώων ή στο περιβάλλον. Προκειμένου μια νέα δραστική ουσία να μπορεί να διατίθεται στην κοινοτική αγορά, ο παραγωγός της πρέπει να υποβάλλει φάκελο για αυτή και το φυτοπροστατευτικό προϊόν που την περιέχει, μέσα στον οποίο περιλαμβάνονται στοιχεία για τις φυσικές και χημικές του ιδιότητες, τις επιπτώσεις σε είδη στόχους καθώς και τις ενδεχόμενες επιπτώσεις στους εργαζομένους, στους καταναλωτές, στο περιβάλλον, στα είδη που δεν αποτελούν στόχο και στα ζώα. Οι φάκελοι αξιολογούνται σε ευρωπαϊκό επίπεδο προκειμένου να 18 Για τη διάθεση της ιλύος ισχύει και η Κ.Υ.Α 80568/4225/ Μέθοδοι όροι και περιορισμοί για τη χρησιμοποίηση στη γεωργία της ιλύος που προέρχεται από επεξεργασία οικιακών & αστικών λυμάτων και βρίσκεται υπό διαβούλευση νέα ΚΥΑ 178

190 ληφθεί απόφαση για το εάν θα επιτραπεί η νέα δραστική ουσία να διατίθεται στην κοινοτική αγορά και κάτω από ποιες προϋποθέσεις που θα ισχύουν σε όλα τα ΚΜ της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα εγκρίνονται σε κάθε ΚΜ ξεχωριστά, λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαίτερες γεωργικές, εδαφοκλιματικές και άλλες συνθήκες που επικρατούν. Στο Παράρτημα Ι της Οδηγίας είναι καταχωρημένες οι δραστικές ουσίες, η χρήση των οποίων επιτρέπεται σε φυτοπροστατευτικά προϊόντα. H Οδηγία 91/414/ΕΟΚ σχετικά με τη διάθεση στην αγορά φυτοπροστατευτικών προϊόντων (ΕΕ αριθ. L 230/1 της ) όπως τροποποιήθηκε από τις Οδηγίες 95/35/ΕΚ (ΕΕ αριθ. L 172/6 της ) και 95/36/ΕΚ (ΕΕ αριθ. L 172/8 της ) και ισχύει και ενσωματώθηκε στο ελληνικό δίκαιο με το ΠΔ 115/1997 (ΦΕΚ 104, Α ) για την έγκριση, διάθεση στην αγορά και έλεγχο φυτοπροστατευτικών προϊόντων σε συμμόρφωση προς την Οδηγία 91/414/ΕΟΚ του Συμβουλίου όπως έχει συμπληρωθεί. Η Οδηγία αυτή τροποποιήθηκε, διορθώθηκε και συμπληρώθηκε 225 φορές. Με τον Κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1107/2009 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβούλιου της 21 ης Οκτωβρίου 2009 «σχετικά με τη διάθεση φυτοπροστατευτικών προϊόντων στην αγορά και την κατάργηση των οδηγιών 79/117/ΕΟΚ και 91/414/ΕΟΚ του Συμβουλίου» η Οδηγία καταργήθηκε, συνέχισε όμως να τροποποιείται μετά την έκδοση του Κανονισμού ο οποίος προέβλεπε προθεσμία μέχρι 14/6/2011 για την έκδοση κανονισμών (σχετικά με τον κατάλογο δραστικών ουσιών κλπ). Ο σχετικός κατάλογος εγκρίθηκε με τον υπ αριθμό 544/2011 Κανονισμό. Ο κανονισμός 1107/2009 και οι κατ εφαρμογή αυτού (του άρθρου 84 βλ. παρακάτω) κανονισμοί έχουν τροποποιηθεί μέχρι σήμερα 39 φορές και τροποποιούνται κάθε φορά που προστίθεται νέα δραστική ουσία Mε βάση τον κανονισμό 1107/2009: Τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα θα πρέπει να περιέχουν ουσίες μόνον όταν έχει αποδειχθεί ότι αυτές ωφελούν σαφώς τη φυτική παραγωγή και δεν αναμένεται να έχουν επιβλαβείς συνέπειες στην υγεία των ανθρώπων ή των ζώων ή να έχουν μη αποδεκτές επιδράσεις στο περιβάλλον. Προκειμένου να επιτευχθεί το ίδιο επίπεδο προστασίας σε όλα τα Κ.Μ, η απόφαση για το αν οι ουσίες αυτές είναι αποδεκτές ή όχι θα πρέπει να λαμβάνεται σε κοινοτικό επίπεδο βάσει εναρμονισμένων κριτηρίων. Τα κριτήρια αυτά θα πρέπει να εφαρμόζονται για την πρώτη έγκριση δραστικής ουσίας δυνάμει του παρόντος κανονισμού. Για δραστικές ουσίες που έχουν ήδη εγκριθεί, τα κριτήρια θα πρέπει να εφαρμόζονται κατά την ανανέωση ή την αναθεώρηση της έγκρισής τους. Ορίζονται κανόνες για την έγκριση των δραστικών ουσιών, των αντιφυτοτοξικών και των συνεργιστικών που περιέχουν τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα ή από τις οποίες αποτελούνται καθώς και κανόνες για τα πρόσθετα και τα βοηθητικά (στο παράρτημα ΙΙ του κανονισμού) Προβλέπεται υπό ορισμένες προϋποθέσεις η δυνατότητα τροποποίησης ή απόσυρσης της έγκρισης δραστικής ουσίας όταν δεν πληρούνται πλέον τα κριτήρια με βάση τα οποία χορηγήθηκε ή όταν ενδέχεται να διακυβεύεται η συμμόρφωση προς την οδηγία 2000/60/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 23 ης Οκτωβρίου 2000, για τη θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσης στον τομέα της πολιτικής των υδάτων Θα πρέπει να δοθούν κίνητρα για τη διάθεση στην αγορά φυτοπροστατευτικών προϊόντων χαμηλού κινδύνου Προκειμένου να αποφευχθεί η αλληλεπικάλυψη των εργασιών, να μειωθεί ο διοικητικός φόρτος για τη βιομηχανία και για τα Κ.Μ και να υπάρξει πιο εναρμονισμένη διαθεσιμότητα των φυτοπροστατευτικών προϊόντων, οι άδειες που χορηγούνται από ένα κράτος μέλος θα γίνονται δεκτές από άλλα Κ.Μ, όταν οι γεωργικές, φυτοϋγειονομικές και περιβαλλοντικές (καθώς και κλιματικές) συνθήκες είναι συγκρίσιμες. Επομένως, η Κοινότητα χωρίζεται σε ζώνες στις οποίες επικρατούν συγκρίσιμες συνθήκες προκειμένου να διευκολυνθεί αυτή η αμοιβαία αναγνώριση. Η Ελλάδα ανήκει στη νότια ζώνη από κοινού με τα εξής ΚΜ: Βουλγαρία, Ισπανία, Γαλλία, Ιταλία, Κύπρος, Μάλτα, Πορτογαλία 179

191 Η Επιτροπή μπορεί να επανεξετάσει την έγκριση μιας δραστικής ουσίας ανά πάσα στιγμή. Λαμβάνει υπόψη το αίτημα Κ.Μ να επανεξετασθεί, με βάση τις νέες επιστημονικές και τεχνικές γνώσεις, η έγκριση μιας δραστικής ουσίας, περιλαμβανομένων των περιπτώσεων όπου μετά την επανεξέταση των αδειών σύμφωνα με το άρθρο 44 παράγραφος 1, υπάρχουν ενδείξεις ότι ενδέχεται να διακυβευθεί η επίτευξη των στόχων που τέθηκαν σύμφωνα με το άρθρο 4 παράγραφος 1 στοιχείο α) σημείο iv) και στοιχείο β) σημείο i), και το άρθρο 7 παράγραφοι 2 και 3 της οδηγίας 2000/60/ΕΚ. Μέχρι τις 14 Ιουνίου 2011, η Επιτροπή εκδίδει τους ακόλουθους κανονισμούς: α) κανονισμό με τον κατάλογο των δραστικών ουσιών που έχουν ήδη εγκριθεί τη στιγμή της έκδοσης του εν λόγω κανονισμού β) κανονισμό σχετικά με τις απαιτήσεις για δεδομένα σχετικά με τις δραστικές ουσίες, όπως αναφέρονται στο άρθρο 8 παράγραφος 1 στοιχείο β) γ) κανονισμό σχετικά με τις απαιτήσεις για δεδομένα σχετικά με τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα, όπως αναφέρονται στο άρθρο 8 παράγραφος 1 στοιχείο γ) δ) κανονισμό σχετικά με τις ενιαίες αρχές εκτίμησης κινδύνου για τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα, όπως αναφέρεται στο άρθρο 36 ε) κανονισμό με τις απαιτήσεις σήμανσης των φυτοπροστατευτικών προϊόντων, όπως αναφέρεται στο άρθρο 65 παράγραφος 1. Σε ισχύ βρίσκεται επίσης, η Οδηγία 2009/128/ΕΚ «σχετικά με την κοινή θέση του Συμβουλίου που αφορά τον καθορισμό πλαισίου κοινοτικής δράσης με σκοπό την επίτευξη ορθολογικής χρήσης των γεωργικών φαρμάκων». Σύμφωνα με την Οδηγία αυτή: Τα ΚΜ θεσπίζουν εθνικά σχέδια δράσης για τον καθορισμό των ποσοτικών και άλλων στόχων, μέτρων και χρονοδιαγραμμάτων τους για τη μείωση των κινδύνων και των επιπτώσεων από τη χρήση των γεωργικών φαρμάκων στην υγεία του ανθρώπου και στο περιβάλλον και για να ενθαρρύνουν την ανάπτυξη και την εισαγωγή ολοκληρωμένης φυτοπροστασίας καθώς και εναλλακτικών προσεγγίσεων ή τεχνικών προκειμένου να μειωθεί η εξάρτηση από τη χρήση γεωργικών φαρμάκων. Παρακολουθούν τη χρήση φυτοπροστατευτικών προϊόντων τα οποία περιέχουν δραστικές ουσίες που προκαλούν ιδιαίτερη ανησυχία και ορίζουν χρονοδιαγράμματα και στόχους για τη μείωση της χρήσης τους, ιδίως εφόσον πρόκειται για μέσα κατάλληλα για την επίτευξη των στόχων που αφορούν τη μείωση των κινδύνων. Τα εθνικά σχέδια δράσης θα πρέπει να συντονίζονται με σχέδια που καταρτίζονται για την εφαρμογή άλλων συναφών κοινοτικών νομοθετικών πράξεων και να χρησιμοποιούνται για την ομαδοποίηση των στόχων που πρέπει να επιτευχθούν σύμφωνα με άλλες κοινοτικές νομοθετικές πράξεις για τα γεωργικά φάρμακα Το υδάτινο περιβάλλον είναι ιδιαίτερα ευπαθές στα γεωργικά φάρμακα. Για τον λόγο αυτό, επιβάλλεται να αποδίδεται ιδιαίτερη προσοχή στην αποτροπή της ρύπανσης των επιφανειακών και των υπογείων υδάτων με κατάλληλα μέτρα, όπως η δημιουργία ζωνών ανάσχεσης και ασφαλείας ή η φύτευση φρακτών κατά μήκος των επιφανειακών υδάτων, ώστε να περιορίζεται η έκθεση των υδατικών συστημάτων σε μετακινούμενα ψεκαστικά νέφη, επιφανειακές αποχετευτικές ροές και υπόγειες απορροές. Οι διαστάσεις των ζωνών ανάσχεσης πρέπει να εξαρτώνται ιδίως από τα χαρακτηριστικά του εδάφους, τις ιδιότητες των γεωργικών φαρμάκων, καθώς και από τα χαρακτηριστικά της γεωργίας στην εκάστοτε περιοχή. Η χρήση γεωργικών φαρμάκων στις περιοχές άντλησης πόσιμου νερού, στην επιφάνεια ή κατά μήκος οδών μεταφοράς, όπως οι σιδηροδρομικές γραμμές, ή σε σφραγισμένα ή πολύ διαπερατά εδάφη μπορεί να ενέχει μεγαλύτερο κίνδυνο ρύπανσης του υδάτινου περιβάλλοντος. Συνεπώς, η χρήση γεωργικών φαρμάκων στις περιοχές αυτές θα πρέπει να μειωθεί στο μέγιστο δυνατό βαθμό ή να καταργηθεί, όπου ενδείκνυται. 180

192 Χειρισμός των γεωργικών φαρμάκων, που περιλαμβάνει την αποθήκευση, την αραίωση και την ανάμειξη των γεωργικών φαρμάκων και τον καθαρισμό του εξοπλισμού εφαρμογής γεωργικών φαρμάκων μετά τη χρήση, καθώς και η ανάκτηση και διάθεση των μειγμάτων των βυτίων, των κενών συσκευασιών και των καταλοίπων των γεωργικών φαρμάκων ευνοεί ιδιαίτερα την ανεπιθύμητη έκθεση των ανθρώπων και του περιβάλλοντος. Ενδείκνυται, επομένως, να προβλεφθούν ειδικά μέτρα για τις δραστηριότητες αυτές Τα ΚΜ λαμβάνουν μέτρα για να ενημερώνουν το ευρύ κοινό και για να προάγουν και να διευκολύνουν προγράμματα για την πληροφόρηση και την ευαισθητοποίηση και τη διάθεση επακριβών και ισορροπημένων πληροφοριών σχετικά με τα γεωργικά φάρμακα στο ευρύ κοινό Εξασφαλίζουν την τακτική επιθεώρηση του εξοπλισμού εφαρμογής γεωργικών φαρμάκων επαγγελματικής χρήσης. Το διάστημα μεταξύ των επιθεωρήσεων δεν θα υπερβαίνει τα πέντε έτη έως το 2020 και δεν θα υπερβαίνει τα τρία έτη στη συνέχεια. Ο αεροψεκασμός γεωργικών φαρμάκων είναι ικανός να προκαλέσει ιδιαίτερα δυσμενείς επιπτώσεις στην υγεία του ανθρώπου και στο περιβάλλον, ιδίως μέσω της μετακίνησης του ψεκαστικού νέφους. Για τον λόγο αυτό, θα πρέπει να επιβληθεί γενική απαγόρευση των αεροψεκασμών, με δυνατότητα παρέκκλισης Ελαχιστοποιείται ή απαγορεύεται η χρήση γεωργικών φαρμάκων σε συγκεκριμένες περιοχές, όπως οι προστατευόμενες περιοχές όπως αυτές ορίζονται στην Οδηγία 2000/60/ΕΚ. Η λήψη των αναγκαίων συμπληρωματικών μέτρων για την εφαρμογή των διατάξεων του Κανονισμού 1107/2009 καθώς και η ενσωμάτωση στην ελληνική νομοθεσία των διατάξεων της Οδηγίας 2009/128/ΕΚ έγινε με το Νόμο 4036/2012 «Διάθεση γεωργικών φαρμάκων στην αγορά, ορθολογική χρήση αυτών και συναφείς διατάξεις». Από τα παραπάνω συνάγεται ότι το σύνολο της νομοθεσίας που αφορά στα φυτοπροστατευτικά προϊόντα και τα γεωργικά φάρμακα εν γένει έχει ενσωματωθεί στο σύνολό του στην ελληνική νομοθεσία. Οδηγία 91/676/ΕΟΚ για την προστασία των υδάτων από τη νιτρορρύπανση γεωργικής προέλευσης Η Οδηγία 91/676/ΕΟΚ αφορά στην προστασία των υδάτων από τη νιτρορρύπανση γεωργικής προέλευσης. Σκοπός της Οδηγίας 91/676/ΕΟΚ είναι η μείωση της ρύπανσης των υδάτων που προκαλείται άμεσα ή έμμεσα από νιτρικά γεωργικής προελεύσεως και η πρόληψη της περαιτέρω ρύπανσης αυτού του είδους. Για την επίτευξη του σκοπού της Οδηγίας 91/676/ΕΟΚ τα ΚΜ: 1. Υποχρεούνται στον καθορισμό των υδάτων που υφίστανται νιτρορρύπανση καθώς και εκείνων που ενδέχεται να την υποστούν αν δεν ληφθούν κατάλληλα προληπτικά μέτρα. Τα κριτήρια για τον καθορισμό των ευπρόσβλητων ζωνών επιφανειακών και υπόγειων υδάτων είναι η περιεκτικότητά τους σε νιτρικά ιόντα (>50 mg/l) και η ύπαρξη/κίνδυνος ευτροφισμού σε λίμνες, εκβολές ποταμών, παράκτια και θαλάσσια ύδατα. 2. Καθορίζουν και χαρακτηρίζουν ως Ευπρόσβλητες Ζώνες, όλες τις περιοχές ξηράς που βρίσκονται στο έδαφός τους, των οποίων τα ύδατα απορρέουν στα ύδατα που έχουν καθοριστεί ως νερά που υφίστανται ή ενδέχεται να υποστούν νιτρορρύπανση και οι οποίες περιοχές συμβάλλουν στη ρύπανση. O κατάλογος ευπρόσβλητων ζωνών αναθεωρείται, τουλάχιστον κάθε τετραετία εφόσον είναι αναγκαίο. 3. Με σκοπό τη μείωση της νιτρορρύπανσης, τα ΚΜ θεσπίζουν ένα ή περισσότερους Κώδικες Ορθής Γεωργικής Πρακτικής, που θα εφαρμόζονται προαιρετικά από τους γεωργούς και καταρτίζουν, όπου απαιτείται, πρόγραμμα προώθησης της εφαρμογής τους, το οποίο εμπεριέχει και πρόβλεψη για την επιμόρφωση και ενημέρωση των γεωργών. Οι κώδικες ορθής γεωργικής πρακτικής περιλαμβάνουν οδηγίες σχετικά με την εφαρμογή της λίπανσης και την αποθήκευση των λιπασμάτων και των κτηνοτροφικών αποβλήτων, την πρόληψη της 181

193 ρύπανσης των υδάτων από την απορροή και την καθοδική κίνηση του ύδατος πέραν των ριζών των καλλιεργούμενων φυτών στα αρδευτικά συστήματα κ.λπ. 4. Εκπονούν Πρόγραμμα Δράσης όσον αφορά τις χαρακτηρισμένες ευπρόσβλητες περιοχές με σκοπό την μείωση και την πρόληψη της νιτρορρύπανσης. Το Πρόγραμμα Δράσης περιλαμβάνει τα εξής υποχρεωτικά μέτρα: α. τις περιόδους κατά οποίες θα απαγορεύεται η διασπορά στο έδαφος ορισμένων τύπων λιπασμάτων το μέγεθος των χώρων αποθήκευσης των κτηνοτροφικών αποβλήτων τον περιορισμό της ποσότητας λιπάσματος που επιτρέπεται να διασπείρεται στο έδαφος, στα πλαίσια της ορθής γεωργικής πρακτικής. Τα μέτρα εξασφαλίζουν ότι, για κάθε γεωργική ή κτηνοτροφική μονάδα, η ποσότητα κόπρου που προστίθεται κάθε χρόνο στο έδαφος, είτε από ανθρώπους είτε από τα ίδια τα ζώα, δεν υπερβαίνει μια καθορισμένη ποσότητα ανά εκτάριο. Η ποσότητα αυτή ανά εκτάριο είναι η ποσότητα κόπρου που περιέχει 170 Kg άζωτο. β) τα μέτρα τα οποία τα ΚΜ περιλαμβάνουν στους κώδικες ορθής γεωργικής πρακτικής 5. Καταρτίζουν και εφαρμόζουν κατάλληλα προγράμματα παρακολούθησης προκειμένου να εκτιμούν την αποτελεσματικότητα των προγραμμάτων δράσης που θεσπίζονται 6. Υποβάλλουν στην Επιτροπή Εκθέσεις σχετικά με τις Ευπρόσβλητες Ζώνες, την παρακολούθηση, τα προγράμματα δράσης κ.λπ. Επισημαίνεται ότι με τη μεταρρύθμιση της ΚΑΠ του 2003 η τήρηση θεσμοθετημένων απαιτήσεων που απορρέουν από την εφαρμογή της οδηγίας για τη νιτρορρύπανση περιλαμβάνεται στην ενισχυμένη πολλαπλή συμμόρφωση. Για την εφαρμογή της Οδηγίας η ΕΕ χρηματοδοτεί δράσεις για την αντιμετώπιση της νιτρορρύπανσης. Στο Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης που έχει εγκριθεί για την Ελλάδα, η εκτιμώμενη δημόσια δαπάνη που προβλέπεται για την αντιμετώπιση της νιτρορρύπανσης ανέρχεται σε ευρώ. Η Ελληνική Νομοθεσία εναρμονίστηκε με την Οδηγία 91/676/ΕΟΚ για την «Προστασία των νερών από τη νιτρορρύπανση γεωργικής προέλευσης» με την ΚΥΑ 16190/1335/1997 (ΦΕΚ 519/Β/1997). Για την εφαρμογή της Οδηγίας εγκαταστάθηκε δίκτυο παρακολούθησης της ποιότητας των επιφανειακών και υπόγειων νερών στο οποίο πραγματοποιούνται μετρήσεις φυσικοχημικών, μικροβιολογικών παραμέτρων, θρεπτικών συστατικών, ανεπιθύμητων ουσιών, τοξικών ουσιών. Με την αξιοποίηση των στοιχείων ποιότητας των επιφανειακών και υπόγειων νερών και σύμφωνα με τα κριτήρια της Οδηγίας 91/676/ΕΟΚ, καθορίστηκαν αρχικά με την ΚΥΑ 19652/1906/1999 (ΦΕΚ 1575/Β/1999), ως ευπρόσβλητες ζώνες από τη νιτρορρύπανση γεωργικής προέλευσης, οι περιοχές: του Πεδίου Θεσσαλίας του Κωπαϊδικού Πεδίου του Αργολικού Πεδίου της Λεκάνης Πηνειού Ηλείας Εν συνεχεία ο ανωτέρω κατάλογος περιοχών συμπληρώθηκε με την ΚΥΑ 20419/2522/2001 (ΦΕΚ 1212/B/2001), ώστε να συμπεριλάβει και ακόλουθες τις περιοχές: τη Λεκάνη του Στρυμόνα (ολόκληρος ο κάμπος των Σερρών που περιλαμβάνει και τη λίμνη Κερκίνη) τον Κάμπο Θεσσαλονίκης Πέλλας - Ημαθίας την Πεδιάδα Άρτας-Πρέβεζας 182

194 Το Νοέμβριο του 2010 έγινε επικαιροποίηση και συμπλήρωση του καταλόγου των ευπρόσβλητων ζωνών, με την ΚΥΑ / (ΦΕΚ 1843 Β), συμπεριλαμβάνοντας και τη λεκάνη απορροής του ποταμού Ασωπού Βοιωτίας. Με βάση τα παραπάνω δεν εντοπίζονται ευπρόσβλητες ζώνες στο ΥΔ 13. Παρά ταύτα στο Πρόγραμμα μέτρων που παρουσιάζεται αναλυτικά στη συνέχεια έχουν ληφθεί σχετικές πρόνοιες για την προστασία των υδάτων από τη νιτρορρύπανση γεωργικής προέλευσης. Οδηγία 96/61/ΕΚ σχετικά με την ολοκληρωμένη πρόληψη και έλεγχο της ρύπανσης Η Οδηγία 96/61/ΕΚ σχετικά με την Ολοκληρωμένη Πρόληψη και Έλεγχο της Ρύπανσης, γνωστή ως Οδηγία IPPC (Integrated Pollution Prevention and Control), αναφέρεται στην πρόληψη και τον έλεγχο της ρύπανσης, με βάση την πρόγνωση και τη λήψη των αναγκαίων μέτρων, ώστε να επιτευχθεί ένας υψηλός βαθμός προστασίας του περιβάλλοντος. Η Οδηγία δημοσιοποιήθηκε το 1996 και υπήρξε ένας σημαντικός σταθμός του ευρωπαϊκού δικαίου, όσο αφορά την εναρμόνιση των διαδικασιών αδειοδότησης και ελέγχου του περιβαλλοντικού και ενεργειακού αποτυπώματος των βιομηχανιών των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Οδηγία αντιμετωπίζει το περιβάλλον ως ενιαίο σύνολο και αποβλέπει στην επίλυση του προβλήματος της ρύπανσης μέσω της πρόληψης στην πηγή δημιουργίας των ρύπων. Όπου αυτό δεν είναι εφικτό, στοχεύει στην ελαχιστοποίηση του κινδύνου ρύπανσης του περιβάλλοντος από βιομηχανικές και άλλες δραστηριότητες. Η βασική αρχή που εισήγαγε η Οδηγία 96/61/ΕΚ αφορά την υποχρέωση υιοθέτησης των «Βέλτιστων Διαθέσιμων Τεχνικών» για την επίτευξη της προστασίας του περιβάλλοντος. Η ΕΕ έχει προχωρήσει στην οργάνωση του Ευρωπαϊκού Γραφείου IPPC, στη Σεβίλλη, το οποίο έχει χωριστεί σε ομάδες εργασίας, καθεμία από τις οποίες ασχολείται με την έκδοση ΒΔΤ για κάθε βιομηχανικό κλάδο, όπως αυτοί αναφέρονται στο Παράρτημα Ι της Οδηγίας ενώ έχουν εκδοθεί και Οδηγοί ΒΔΤ που ισχύουν οριζόντια για όλους τους κλάδους, για παράδειγμα ο Οδηγός ΒΔΤ που αφορά την επεξεργασία των υγρών αποβλήτων. Καθοριστικής σημασίας στόχος του ολοκληρωμένου συστήματος αδειοδότησης και ελέγχου, όπως αυτό εισήχθηκε στην Οδηγία 96/61/ΕΚ είναι η πρόληψη ή η ελαχιστοποίηση του κινδύνου για το περιβάλλον στο σύνολό του, μέσω της πρόληψης της εκπομπής ρυπογόνων ουσιών, εφόσον αυτό είναι δυνατόν, ή την ελαχιστοποίηση τους εάν είναι αναπόφευκτες. Στο ολοκληρωμένο σύστημα ελέγχου και πρόληψης της ρύπανσης λαμβάνονται υπόψη οι επιπτώσεις διαφόρων ουσιών ή επιμέρους βιομηχανικών δραστηριοτήτων σε όλα τα περιβαλλοντικά μέσα (ατμόσφαιρα, ύδατα και έδαφος). Έτσι, έγινε υπέρβαση του παραδοσιακού πλαισίου ελέγχου της ρύπανσης με την εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των εκπομπών όχι απλώς στο περιβαλλοντικό μέσο στο οποίο αποβάλλονται (π.χ. στην ατμόσφαιρα), αλλά εξετάζεται και το ενδεχόμενο οι εν λόγω εκπομπές να επιβαρύνουν και άλλα περιβαλλοντικά μέσα με αρνητικές επιπτώσεις. Η Οδηγία επέβαλλε ότι θα έπρεπε να επιβάλλονται οριακές τιμές εκπομπής, οι οποίες δεν είναι σταθερές αλλά μεταβάλλονται και αυστηροποιούνται ανάλογα με την εξέλιξη των βέλτιστων διαθέσιμων τεχνικών. Δηλαδή, καθώς η εξέλιξη της τεχνολογίας επιτρέπει την βελτίωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων μιας βιομηχανικής εγκατάστασης, η περιβαλλοντική της άδεια θα πρέπει να αναθεωρείται έτσι ώστε, λαμβάνοντας υπόψη τις εξελίξεις, να αυστηροποιούνται οι επιβαλλόμενες οριακές τιμές. Παράλληλα, η 96/61/ΕΚ για πρώτη φορά στο ευρωπαϊκό δίκαιο επέβαλλε την εξέταση όχι μόνο των άμεσων περιβαλλοντικών επιπτώσεων μιας βιομηχανίας που λειτουργεί έτσι όπως αναμένεται αλλά επιβάλλει και την εξέταση: Της αποτελεσματικής χρήσης της ενέργειας, έτσι ώστε να μειωθούν οι έμμεσες περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την παραγωγή ενέργειας (που συνήθως λαμβάνει χώρα σε μια γεωγραφική περιοχή που μπορεί να απέχει αρκετά από τη βιομηχανία όπου αναλώνεται η ενέργειας) Των περιβαλλοντικών επιπτώσεων που προκύπτουν κατά τη διάρκεια μη κανονικής λειτουργίας των βιομηχανιών και ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια βιομηχανικών ατυχημάτων μεγάλης έκτασης (οριζόντια 183

195 σύνδεση με την Οδηγία 96/82/ΕΚ για την επικινδυνότητα των μεγάλων βιομηχανικών εγκαταστάσεων) Για να εκπληρωθούν τα παραπάνω, η 96/61/ΕΚ προέβλεπε την εναρμόνιση των διαδικασιών περιβαλλοντικής αδειοδότησης σε όλα τα Κ.Μ και αφορούσε ένα σημαντικό αριθμό βιομηχανικών εγκαταστάσεων, κυρίως από τους κλάδους της επονομαζόμενης βαριάς βιομηχανίας, όπως αυτή περιγράφεται στο Παράρτημα Ι της Οδηγίας. Παράλληλα, στις διαδικασίες αδειοδότησης προβλέπονταν η συμμετοχή του κοινού σε διαδικασίες δημόσιας διαβούλευσης για την χορήγηση περιβαλλοντικών αδειών αλλά και μηχανισμοί επικοινωνίας μεταξύ των αδειοδοτουσών αρχών των κρατών μελών και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Οι βασικοί βιομηχανικοί κλάδοι που υποχρεώθηκαν να εναρμονιστούν με τις πρόνοιες της Οδηγίας 96/61/ΕΚ είναι οι εξής: Ενεργειακές μονάδες με εγκατεστημένη ισχύ μεγαλύτερη από 50 MW Διυλιστήρια Βιομηχανίες παραγωγής και μεταποίησης μετάλλων Βιομηχανίες ορυκτών προϊόντων (τσιμέντο, αμίαντος, γυαλί, ασβέστης, κεραμικά) Χημική βιομηχανία (υδρογονάνθρακες, πλαστικά, χρώματα, απορρυπαντικά, φυτοπροστατευτικά προϊόντα, λιπάσματα, εκρηκτικά, βιομηχανικά ανόργανα προϊόντα, κλπ) Βιομηχανικές εγκαταστάσεις διαχείρισης, επεξεργασίας και διάθεσης αποβλήτων Βιομηχανίες παραγωγής χαρτοπολτού και χαρτιού Κτηνοτροφικές και πτηνοτροφικές μονάδες Το 2000, με την Κοινοτική Απόφαση 479/2000 καθορίστηκαν οι υποχρεώσεις υποβολής στοιχείων από τις βιομηχανικές εγκαταστάσεις σε ένα Ευρωπαϊκό Μητρώο Ρύπων (European Pollutant Emission Register EPER), το οποίο απαιτούσε μία απογραφή των κύριων ετήσιων ρυπαντικών φορτίων και των υπεύθυνων πηγών που θα δημοσιεύεται κάθε τρία χρόνια από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Αργότερα, η συγκεκριμένη Απόφαση αντικαταστάθηκε από τον Κανονισμό 166/2006 για τη σύσταση Ευρωπαϊκού Μητρώου Έκλυσης και Μεταφοράς Ρύπων (European Pollutant Release and Transfer Register EPRTR). Ο Κανονισμός αναφοράς των ρυπαντικών φορτίων βιομηχανικών εγκαταστάσεων είναι ιδιαίτερα σημαντικός για τρεις λόγους: Είναι η πρώτη φορά που ζητείται από τις εγκαταστάσεις η αναφορά ρυπαντικών φορτίων, δεδομένου ότι στο παρελθόν γίνονταν αναφορά μόνο τιμών συγκεντρώσεων ρύπων (στις αέριες εκπομπές και τα υγρά απόβλητα). Η γνώση των ρυπαντικών φορτίων που εκλύονται από τις μεγάλες βιομηχανίες είναι ένα σημαντικό εργαλείο για το σχεδιασμό πολιτικών περιβαλλοντικής προστασίας, ιδιαίτερα όσο αφορά την ποιότητα του ατμοσφαιρικού περιβάλλοντος και τη διαχείριση των υδάτινων σωμάτων που, συνήθως, αποτελούν τους τελικούς αποδέκτες των υγρών αποβλήτων βιομηχανικών εγκαταστάσεων. Η εφαρμογή του Κανονισμού αποτέλεσε μια καλή αφορμή για την ανάπτυξη τεχνικών ZED (zero effluent discharge) από έναν συνεχώς αυξανόμενο αριθμό βιομηχανιών. Δίνει σημαντικές δυνατότητες συμμετοχής του κοινού στις διαβουλεύσεις για την περιβαλλοντική αδειοδότηση, δεδομένου ότι τα ρυπαντικά φορτία των βιομηχανιών, όταν ξεπερνούν ένα συγκεκριμένο κατώφλι, δημοσιεύονται και είναι άμεσα διαθέσιμα σε όποιον ενδιαφέρεται Η Οδηγία 96/61/ΕΚ τέθηκε επισήμως σε εφαρμογή το Ωστόσο, η πλήρης ενσωμάτωσή της στο εθνικό δίκαιο των κρατών μελών υλοποιήθηκε σταδιακά έως και το Εντωμεταξύ, είχαν γίνει μια σειρά από επιμέρους τροποποιήσεις στην Οδηγία ενώ είχαν εκδοθεί και νέες Οδηγίες που επηρέαζαν σημαντικά την εφαρμογή της (π.χ. η Οδηγία 2003/87/ΕΕ για την εμπορία δικαιωμάτων εκπομπών και η Οδηγία 2003/35/ΕΕ 184

196 που αφορά τη συμμετοχή του κοινού και τη πρόσβαση στη δικαιοσύνη). Για τους λόγους αυτούς, το 2008 εκδόθηκε ο Οδηγία 2008/1/ΕΕ στην οποία κωδικοποιούνταν όλες οι αλλαγές και τροποποιήσεις και παράλληλα καταργήθηκε η 96/61/ΕΚ. Η ουσία της αδειοδότησης και της εφαρμογής των βέλτιστων διαθέσιμων τεχνικών δεν άλλαξε. Επίσης, δεν μεταβλήθηκε και το πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας. Για το λόγο αυτό συνέχισε να γίνεται αναφορά στην Οδηγία 96/61/ΕΚ ακόμη και μετά την υιοθέτηση και εφαρμογή της 2008/1/ΕΕ. Στο τέλος του 2010 δημοσιοποιήθηκε η Οδηγία 2010/75/ΕΕ, γνωστή και ως Οδηγία περί βιομηχανικών εκπομπών (Industrial Emissions Directive IED), η οποία σταδιακά θα αντικαταστήσει την 96/61/ΕΚ από το 2014 και μετά. Η καινούργια αυτή Οδηγία αφορά την ενοποίηση επιμέρους Οδηγιών που αφορούν τις βιομηχανικές δραστηριότητες και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις αυτών και συγκεκριμένα αφορά την ενοποίηση των εξής Οδηγιών: Οδηγία 78/176/ΕΟΚ περί των αποβλήτων που προέρχονται από τη βιομηχανία διοξειδίου του τιτανίου Οδηγία 82/883/ΕΟΚ για τους τρόπους επιτήρησης και ελέγχου των χώρων οι οποίοι σχετίζονται με τα απόβλητα της βιομηχανίας του διοξειδίου του τιτανίου Οδηγία 92/112/ΕΟΚ για τον καθορισμό των διαδικασιών εναρμόνισης των προγραμμάτων περιορισμού της ρύπανσης που προκαλούν τα απόβλητα της βιομηχανίας διοξειδίου του τιτανίου, με προοπτική την εξάλειψή της Οδηγία 1999/13/ΕΚ για τον περιορισμό των εκπομπών πτητικών οργανικών ενώσεων που οφείλονται στη χρήση οργανικών διαλυτών σε ορισμένες δραστηριότητες και εγκαταστάσεις Οδηγία 2000/76/ΕΚ για την αποτέφρωση των αποβλήτων Οδηγία 2001/80/ΕΚ για τον περιορισμό των εκπομπών στην ατμόσφαιρα ορισμένων ρύπων Οδηγία 2008/1/ΕΚ σχετικά με την ολοκληρωμένη πρόληψη και έλεγχο της ρύπανσης Με εξαίρεση τις τρεις πρώτες οδηγίες που αφορούν ένα ιδιαίτερο κλάδο της βιομηχανίας (που δεν υπάρχει στην Ελλάδα), οι υπόλοιπες οδηγίες συνδέονται μεταξύ τους οριζόντια και αλληλοσυμπληρώνονται στη συνολική διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης που εφαρμόζεται στην Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά και μετέπειτα, κατά την λειτουργία των ελεγκτικών μηχανισμών και τελικά στη διαδικασία περιβαλλοντικής αποκατάστασης της περιοχής, όταν η βιομηχανία σταματήσει τη λειτουργία της και αποξηλωθεί. Έτσι, αντιμετωπίζεται με έναν ενιαίο τρόπο το ζήτημα των περιβαλλοντικών επιπτώσεων της μεταποίησης, όσο αφορά το περιβαλλοντικό μέσο, το συνολικό χρόνο ζωής της βιομηχανίας και τις διαφορετικές καταστάσεις λειτουργίας της. Επιπλέον, στην Οδηγία 2010/75/ΕΕ περιλαμβάνονται εκτενή Παραρτήματα, μεταξύ άλλων με τεχνικές οδηγίες για τις σημαντικότερες ρυπαντικές ουσίες που για τα ύδατα είναι οι εξής: Αλογονούχες οργανικές ενώσεις και ουσίες από τις οποίες δύνανται να προκύψουν αναλόγου είδους ενώσεις μέσα στο υδάτινο περιβάλλον Οργανοφωσφορικές ενώσεις Οργανοκασσιτερικές ενώσεις Ουσίες και μείγματα που έχουν αποδεδειγμένα ιδιότητες καρκινογόνες μεταλλαξιογόνες ή ικανές να βλάψουν την αναπαραγωγή στο υδάτινο περιβάλλον ή μέσω αυτού Έμμονοι υδρογονάνθρακες και έμμονες και βιοσυσσωρεύσιμες τοξικές ουσίες Κυανιούχες ενώσεις Μέταλλα και οι ενώσεις τους Αρσενικό και οι ενώσεις του 185

197 Βιοκτόνα και φυτοπροστατευτικά προϊόντα Αιωρούμενες ύλες Ουσίες που συμβάλλουν στον ευτροφισμό (ιδίως νιτρικά και φωσφορικά άλατα) Ουσίες που έχουν αρνητική επίδραση στο ισοζύγιο οξυγόνου (και που μετρούνται με παραμέτρους όπως το BOD, το COD κ.λπ.) Ουσίες που περιλαμβάνονται στο παράρτημα Χ της οδηγίας 2000/60/ΕΚ Ο Νόμος Πλαίσιο για το περιβάλλον Ν.1650/1986 (ΦΕΚ 160Α) αποτελεί από τη δεκαετία του 1980 έως και σήμερα το θεμέλιο λίθο του ελληνικού δικαίου για την περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων και δραστηριοτήτων. Ο Νόμος 1650/1986 κάνει αναφορά στην Οδηγία 85/337/ΕΟΚ και ουσιαστικά αποτελεί το πρώτο βήμα για την εναρμόνιση του εθνικού δικαίου με αυτή. Το 2002, η Ελλάδα τροποποίησε το Ν.1650/1986 με την ψήφιση του νόμου 3010/2002 (ΦΕΚ 91Α) και έτσι τον εναρμόνισε τόσο με την Οδηγία 96/61/ΕΚ όσο και με την Οδηγία 97/11/ΕΚ (που αφορά τα περιεχόμενα των μελετών περιβαλλοντικών επιπτώσεων και την ταξινόμηση της βιομηχανίας σε ομάδες ανάλογα με το μέγεθος των αναμενόμενων περιβαλλοντικών επιπτώσεων). Ο Νόμος 3010/2002 περιλαμβάνει την ταξινόμηση των βιομηχανικών δραστηριοτήτων σε τέσσερις κατηγορίες ανάλογα με την εκτιμώμενη βαρύτητα των περιβαλλοντικών τους επιπτώσεων. Στη συνέχεια ορίζονται οι αδειοδοτούσες αρχές ανάλογα με την κατηγορία ταξινόμησης (ΥΠΕΚΑ, Περιφέρειες, Νομαρχίες, Δήμοι). Οι κατηγορίες ταξινόμησης είναι οι εξής: Η πρώτη (Α) κατηγορία περιλαμβάνει τα έργα και τις δραστηριότητες που λόγω της φύσης, του μεγέθους ή της έκτασής τους είναι πιθανό να προκαλέσουν σοβαρές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Για την έκδοση απόφασης έγκρισης περιβαλλοντικών όρων για τα έργα και τις δραστηριότητες αυτής της κατηγορίας απαιτείται υποβολή Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων. Στα έργα και τις δραστηριότητες της κατηγορίας αυτής επιβάλλονται κατά περίπτωση, με την έγκριση των περιβαλλοντικών όρων, εκτός από τους γενικούς όρους και προδιαγραφές, ειδικοί όροι και περιορισμοί για την προστασία του περιβάλλοντος. Η δεύτερη (Β) κατηγορία περιλαμβάνει έργα και δραστηριότητες τα οποία, χωρίς να προκαλούν σοβαρές επιπτώσεις, πρέπει να υποβάλλονται για την προστασία του περιβάλλοντος σε γενικές προδιαγραφές όρους και περιορισμούς που προβλέπονται από κανονιστικές διατάξεις. Για τα έργα και τις δραστηριότητες αυτής της κατηγορίας απαιτείται η υποβολή είτε Περιβαλλοντικής Έκθεσης είτε Προκαταρκτική Περιβαλλοντική Εκτίμηση και Αξιολόγηση. Η τρίτη (Γ) κατηγορία περιλαμβάνει έργα και δραστηριότητες που προκαλούν μικρές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Για τα έργα και τις δραστηριότητες αυτής της κατηγορίας απαιτείται η υποβολή δικαιολογητικών που τεκμηριώνουν τη συμμόρφωση με τις διατάξεις που αφορούν την προστασία του περιβάλλοντος. Η περιβαλλοντική αδειοδότηση γίνεται σε δύο φάσεις. Κατά την πρώτη φάση γίνεται Προκαταρκτική Περιβαλλοντική Εκτίμηση (ΠΠΕ) και εφόσον είναι θετική, η αδειοδότηση προχωρά στη δεύτερη φάση που προβλέπει την εκπόνηση μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων και έκδοση Απόφασης Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (ΑΕΠΟ). Για την εφαρμογή του νόμου απαιτήθηκε να εκδοθούν δύο βασικές κοινές υπουργικές αποφάσεις. Η ΚΥΑ 15393/2332/2002 (ΦΕΚ 1022Β) περιελάμβανε τον αναλυτικό κατάλογο με την ταξινόμηση όλων των έργων και δραστηριοτήτων. Η ΚΥΑ αυτή τροποποιήθηκε αρκετές φορές στη συνέχεια, κυρίως με την προσθήκη νέων δραστηριοτήτων που δεν είχαν προβλεφθεί στην αρχική της μορφή. Όλα τα έργα και οι δραστηριότητες κατατάσσονται σε δέκα βασικές (10) ομάδες: Έργα οδοποιίας Υδραυλικά Έργα 186

198 Λιμενικά Έργα Συστήματα Υποδομών Εξορυκτικές και συναφείς δραστηριότητες Τουριστικές εγκαταστάσεις Εργασίες Πολεοδομίας Κτηνοτροφικές και Πτηνοτροφικές Εγκαταστάσεις Υδατοκαλλιέργειες Βιομηχανικές Εγκαταστάσεις και Εργασίες Διαρρύθμισης Βιομηχανικών Ζωνών Ειδικά Έργα Όπως φαίνεται, όλες οι βιομηχανικές δραστηριότητες περιλαμβάνονται στην Ομάδα 9 και αναφέρονται σε αυτή σύμφωνα με τον κωδικό στατιστικής κωδικοποίησης (ΣΤΑΚΟΔ) που λαμβάνουν στην άδεια λειτουργίας τους (σύμφωνα με την εκάστοτε κωδικοποίηση της ΕΛΣΤΑΤ). Ωστόσο, κάποιοι βιομηχανικοί κλάδοι που αναφέρονται στην Οδηγία 96/61/ΕΚ και στις τροποποιήσεις της, περιλαμβάνονται σε διαφορετικές ομάδες, όπως για παράδειγμα οι κτηνοτροφικές και πτηνοτροφικές εγκαταστάσεις (Ομάδα 7 της αναφερόμενης ΚΥΑ). Σε ένα δεύτερο Παράρτημα της ΚΥΑ αναπαράγεται το Παράρτημα που ορίζει το πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας 96/61/ΕΚ και οι σχετικές βιομηχανίες αδειοδοτούνται αποκλειστικά από το ΥΠΕΚΑ και από τις Περιφέρειες (σημερινές Αποκεντρωμένες Διοικήσεις). Η ΚΥΑ 11014/703/2003 (ΦΕΚ 332Β) περιελάμβανε τις ακριβείς διαδικασίες για την περιβαλλοντική αδειοδότηση μιας εγκατάστασης καθώς και τα απαιτούμενα περιεχόμενα των μελετών περιβαλλοντικών επιπτώσεων ανά κατηγορία εγκαταστάσεων. Πρέπει να σημειωθεί ότι η αδειοδότηση επεξεργασίας υγρών αποβλήτων (που προκύπτουν κατά την παραγωγική διαδικασία μιας βιομηχανίας) αλλά και η αδειοδότηση απόρριψης των επεξεργασμένων υγρών αποβλήτων σε κάποιο υδάτινο σώμα που έχει (εκ των προτέρων) χαρακτηριστεί ως αποδέκτης βιομηχανικών αποβλήτων, ακολουθεί μια διαφορετική διαδρομή. Έτσι, στις Αποφάσεις Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (ΑΕΠΟ), δηλαδή στη βασική μορφή περιβαλλοντικής άδειας κάθε βιομηχανίας, δεν περιλαμβάνονται αναλυτικοί όροι και προϋποθέσεις για την επεξεργασία και απόρριψη των υγρών αποβλήτων αλλά, συνήθως, γίνεται παραπομπή στη σχετική άδεια που πρέπει να διαθέτει κάθε βιομηχανία που παράγει υγρά απόβλητα. Η σχετική άδεια εκδιδόταν έως πρόσφατα με βάση την Υγειονομική Διάταξη Ε1Β 221/1965 (ΦΕΚ 138 Β), ένα από τα παλαιότερα νομοθετήματα που αφορούν την περιβαλλοντική αδειοδότηση βιομηχανιών, που ίσχυε σχεδόν αυτούσιο μέχρι πολύ πρόσφατα. Έτσι, η άδεια διάθεσης αποβλήτων δίνονταν από την οικεία Νομαρχία (Διεύθυνση Υγιεινής ή/και Περιβάλλοντος), είχε αόριστη διάρκεια (τροποποιούνταν μόνο εφόσον άλλαζε κάτι στην βιομηχανία ή και άλλαζε το σχετικό νομικό καθεστώς οριακών τιμών) και έθετε οριακές τιμές σύμφωνα με Νομαρχιακές και Διανομαρχιακές Αποφάσεις που αφορούσαν συγκεκριμένα υδάτινα σώματα που είχαν χαρακτηριστεί ως αποδέκτες επεξεργασμένων αποβλήτων. Πρόσφατα, το ελληνικό δίκαιο που αφορά την αδειοδότηση βιομηχανικών εγκαταστάσεων άλλαξε σημαντικά με το Νόμο 4014/2011 (ΦΕΚ 209/Α) «Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων και δραστηριοτήτων, ρύθμιση αυθαιρέτων σε συνάρτηση με δημιουργία περιβαλλοντικού ισοζυγίου και άλλες διατάξεις αρμοδιότητας Υπουργείου Περιβάλλοντος». Οι βασικές αλλαγές που εισήγαγε ο νέος νόμος είναι οι εξής: Καταργείται η υποχρέωση της διαδικασίας Προκαταρκτικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης (ΠΠΕ), η οποία γίνεται προαιρετική. Τα υπό αδειοδότηση έργα και δραστηριότητες ταξινομούνται σε δύο κατηγορίες. Η πρώτη κατηγορία (Α) περιλαμβάνει τα έργα και τις δραστηριότητες τα οποία ενδέχεται να προκαλέσουν σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον και για τα οποία απαιτείται η διεξαγωγή 187

199 μελέτης περιβαλλοντικών Επιπτώσεων. Η κατηγορία περιλαμβάνει δύο υποκατηγορίες (κατ αντιστοιχία με το νόμο 3010/2002). Όσες βιομηχανίες εμπίπτουν στην υποκατηγορία Α1 αδειοδοτούνται από το ΥΠΕΚΑ. Όσες βιομηχανίες εμπίπτουν στην υποκατηγορία Α2 αδειοδοτούνται από τις Διευθύνσεις Περιβάλλοντος των Αποκεντρωμένων Διοικήσεων. Η δεύτερη κατηγορία (Β) περιλαμβάνει έργα και δραστηριότητες τα οποία χαρακτηρίζονται από τοπικές και μη σημαντικές μόνο επιπτώσεις στο περιβάλλον και υπόκεινται σε γενικές προδιαγραφές, όρους και περιορισμούς που τίθενται για την προστασία του περιβάλλοντος. Οι βιομηχανίες που εμπίπτουν στην κατηγορία αυτή λαμβάνουν μια περιβαλλοντική άδεια υπό τον τίτλο «Πρότυπες Περιβαλλοντικές Δεσμεύσεις» κατά τη φάση έκδοσης της άδειας λειτουργίας τους. Επιπλέον, προβλέπεται ότι μπορεί να υπάρχουν έργα και δραστηριότητες που θα εξαιρούνται εντελώς από τη συνήθη διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης, εφόσον ο σχεδιασμός και η υλοποίησή τους υιοθετούνται με ειδικούς νόμους. Η ισχύς των ΑΕΠΟ αυξάνεται από τα πέντε έτη (νόμος 3010/2002) στα 10 έτη (νόμος 4014/2011). Ο χρόνος αυτός μπορεί να αυξηθεί περαιτέρω αν η εγκατάσταση πιστοποιηθεί για την εφαρμογή συστήματος περιβαλλοντικής διαχείρισης. Με το Νόμο 4014/2011 καταργήθηκαν μια σειρά από επιμέρους περιβαλλοντικές άδειες. Έτσι καταργήθηκε και η άδεια διάθεσης λυμάτων ή βιομηχανικών αποβλήτων που προβλέπεται από το άρθρο 14 της Ε1β 221/65 και αντικαθίστανται από την ΑΕΠΟ. Δηλαδή, οι νέες Αποφάσεις Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων πρέπει υποχρεωτικά να περιέχουν και τους όρους διαχείρισης των υγρών αποβλήτων της βιομηχανίας καθώς και τις οριακές τιμές συγκέντρωσης ρύπων στα επεξεργασμένα υγρά απόβλητα που διατίθενται σε υδάτινο σώμα που έχει χαρακτηριστεί ως αποδέκτης επεξεργασμένων αποβλήτων. Ωστόσο, ακόμη δεν έχει εκδοθεί η προβλεπόμενη υπουργική απόφαση με την οποία θα εξειδικευτούν οι διαδικασίες για την κατάργηση της άδειας διάθεσης υγρών αποβλήτων και θα καθοριστούν οι αναγκαίες λεπτομέρειες προκειμένου να ενσωματωθούν στην ΑΕΠΟ οι διοικητικές πράξεις ή οι πράξεις για την έκδοση των οποίων απαιτούνται η προσκόμιση ή εξέταση των ίδιων δικαιολογητικών με αυτά της διαδικασίας έκδοσης της ΑΕΠΟ. Με την πρόσφατη ΥΑ 1958 (ΦΕΚ 21Β/2012) γίνεται η κατάταξη των δημόσιων και ιδιωτικών έργων και δραστηριοτήτων σε κατηγορίες και υποκατηγορίες σύμφωνα με το Άρθρο 1 παράγραφος 4 του Ν. 4014/ (ΦΕΚ Α'209/2011)». Η απόφαση αποσκοπεί στην εφαρμογή της παραγράφου 4 του άρθρου 1 του Ν. 4014/2011 για την κατάταξη σε κατηγορίες, ανάλογα με τις επιπτώσεις τους στο περιβάλλον, των έργων και δραστηριοτήτων του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, των οποίων η κατασκευή ή λειτουργία δύναται να έχει επιπτώσεις στο περιβάλλον. Τα ανωτέρω έργα και δραστηριότητες κατατάσσονται στις κατηγορίες (Α) και (Β) αναλόγως των επιπτώσεων αυτών, σύμφωνα με το άρθρο 1 παράγραφος 1 του Ν. 4014/2011. Σύμφωνα με το άρθρο 2 της ΥΑ, τα έργα και οι δραστηριότητες που παρουσιάζουν κοινά χαρακτηριστικά ως προς την εκτίμηση και αξιολόγηση των περιβαλλοντικών τους επιπτώσεων βάσει των κριτηρίων του Παραρτήματος Ι του Ν. 4014/2011 κατατάσσονται σε δώδεκα (12) ομάδες κοινές για τις κατηγορίες (Α) και (Β) του άρθρου 1 παράγραφος 1 του Ν. 4014/2011. Οι ομάδες αυτές παρουσιάζονται στα Παραρτήματα Ι έως ΧΙΙ της απόφασης και είναι οι εξής : Παράρτημα Ι: Ομάδα 1η «Έργα χερσαίων και εναέριων μεταφορών» Παράρτημα ΙΙ: Ομάδα 2η «Υδραυλικά έργα» Παράρτημα ΙΙΙ: Ομάδα 3η «Λιμενικά έργα» Παράρτημα ΙV: Ομάδα 4η «Συστήματα περιβαλλοντικών υποδομών» Παράρτημα V: Ομάδα 5η «Εξορυκτικές δραστηριότητες» Παράρτημα VI: Ομάδα 6η «Τουριστικές εγκαταστάσεις και έργα αστικής ανάπτυξης, κτιριακού τομέα, αθλητισμού και αναψυχής» 188

200 Παράρτημα VII: Ομάδα 7η «Πτηνοκτηνοτροφικές εγκαταστάσεις» Παράρτημα VIII: Ομάδα 8η «Υδατοκαλλιέργειες» Παράρτημα IX: Ομάδα 9η «Βιομηχανικές και συναφείς εγκαταστάσεις» Παράρτημα X: Ομάδα 10η «Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας» Παράρτημα XI: Ομάδα 11η «Μεταφορά ενέργειας, καυσίμων και χημικών ουσιών» Παράρτημα ΧΙΙ: Ομάδα 12η «Ειδικά έργα και δραστηριότητες» Το ΥΠΕΚΑ έχει εκδώσει, μη δεσμευτικές κατευθύνσεις για τον καθορισμό των Βέλτιστων Διαθέσιμων Τεχνικών (ΒΔΤ) ανά κλάδο δραστηριότητας, ο οποίος εμπίπτει στην Οδηγία IPPC. Πιο συγκεκριμένα, από το 2001 έχουν ολοκληρωθεί 7 «κλαδικές μελέτες IPPC», οι οποίες περιγράφουν τους διάφορους κλάδους (έργα και δραστηριότητες), οι οποίοι υπάγονται στην Οδηγία IPPC, και περιλαμβάνουν κατευθυντήριες οδηγίες για την εφαρμογή των ΒΔΤ σε κάθε κλάδο ξεχωριστά. Οι μελέτες αυτές έχουν βασισθεί κυρίως στα Κείμενα Αναφοράς των ΒΔΤ BREFs (όπου αυτά ήταν διαθέσιμα), τα οποία εκδίδονται από το European IPPC Bureau και από άλλες πηγές. Γενικά, οι ΑΕΠΟ που εγκρίθηκαν μετά την εφαρμογή της Οδηγίας IPPC θεωρούνται σχετικά πλήρεις και περιλαμβάνουν αναλυτικούς όρους ενσωμάτωσης των ΒΔΤ, διαχείρισης των ρυπαντικών φορτίων, πρόγραμμα δειγματοληψιών και μετρήσεων ρύπων και αναφορές των αποτελεσμάτων στις αρμόδιες αρχές. Η χώρα καταρτίζει και υποβάλλει κανονικά σύμφωνα με τις υποχρεώσεις της τις Αναφορές PRTR. Σημειώνεται επίσης ότι γενικά εφαρμόζονται οι Οδηγίες 85/337/ΕΟΚ και 97/11/ΕΚ. Ωστόσο, ο νόμος 4014/2011 είναι πολύ πρόσφατος και ακόμη δεν μπορούν να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα από την αποτελεσματικότητα της εφαρμογής του. Σύμφωνα με το άρθρο 14 της Οδηγίας 2008/1/ΕΕ, η Ελλάδα πρέπει να λαμβάνει τα αναγκαία μέτρα ώστε να εξασφαλίζει ότι ο φορέας εκμετάλλευσης κάθε δραστηριότητας τηρεί τους όρους της περιβαλλοντικής του άδειας. Στην Ελλάδα, οι περιβαλλοντικές άδειες των δραστηριοτήτων που ταξινομούνται ως Α1 και Α2 (Αποφάσεις Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων ΑΕΠΟ) είναι συνήθως εξαιρετικά αναλυτικά κείμενα που εγκρίνονται μετά από ενδελεχή έλεγχο από τις αρμόδιες αδειοδοτούσες αρχές, συνήθως το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικών Αλλαγών (ΥΠΕΚΑ) και τις Δ/νσεις Περιβάλλοντος των Αποκεντρωμένων Διοικήσεων. Στο σώμα των αδειών αναφέρονται λεπτομερείς όροι που πρέπει να τηρούνται για να διασφαλίζεται ότι ελαχιστοποιείται το περιβαλλοντικό αποτύπωμα κάθε δραστηριότητας. Σε αυτούς τους όρους περιλαμβάνεται η υιοθέτηση και λειτουργία συγκεκριμένων τεχνολογιών (φίλτρων, κλπ), πρώτων υλών και καυσίμων και τεχνικών (χρόνος λειτουργίας, συνθήκες λειτουργίας, κλπ). Περιλαμβάνεται, επίσης, η υποχρέωση συστηματικής παρακολούθησης παραμέτρων λειτουργίας (π.χ. εκπομπές, παράμετροι λειτουργίας μονάδων επεξεργασίας αποβλήτων, κλπ) και σε κάποιες περιπτώσεις, η παρακολούθηση περιβαλλοντικών παραμέτρων (π.χ. η ανάλυση δειγμάτων αποβλήτων, νερού ή εδάφους στην περιοχή της δραστηριότητας, κλπ). Παράλληλα, σε αρκετές περιπτώσεις, οι ΑΕΠΟ κάνουν αναφορά σε δεσμεύσεις που η ίδια η δραστηριότητα έχει περιγράψει στην Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων που έχει καταθέσει στην αδειοδοτούσα αρχή. Για το λόγο αυτό, η ΜΠΕ αποτελεί πάντα αναπόσπαστο τμήμα της ΑΕΠΟ της δραστηριότητας. Σε αρκετές περιπτώσεις, η ΑΕΠΟ μιας δραστηριότητας προβλέπει την εκπόνηση τακτικών αναφορών προς την αδειοδοτούσα αρχή ή/και τις Διευθύνσεις Περιβάλλοντος των οικείων ΟΤΑ. Σε αυτές τις αναφορές περιλαμβάνονται τα αποτελέσματα δειγματοληψιών και αναλύσεων και. ιδιαίτερα όταν αυτά υπερβαίνουν τα σχετικά θεσπισμένα όρια ή πρότυπα ποιότητας. Σε αυτές τις αναφορές πρέπει να αναφερθούν και εκείνες που πολλές ομάδες δραστηριοτήτων έχουν την υποχρέωση να καταθέτουν ετησίως λόγω της νομοθεσίας. Σε αυτές περιλαμβάνονται οι αναφορές e-prtr (Εκθέσεις Έκλυσης και Μεταφοράς Ρύπων) σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Κανονισμό 166/2006, οι αναφορές παραγωγού αποβλήτων σύμφωνα με το άρθρο 11 της ΚΥΑ 13588/725/2006 και οι αναφορές εκπομπών πτητικών οργανικών ενώσεων (VOC) 189

201 σύμφωνα με την ΚΥΑ 11641/1942/2002 (ΦΕΚ832Β/2002). Όλες οι αναφορές κατατίθενται στις αρμόδιες αρχές κατά δήλωση του φορέας εκμετάλλευσης της δραστηριότητας και δεν επαληθεύονται άμεσα από τρίτο ή από άλλη δημόσια αρχή. Η εφαρμογή των όρων των ΑΕΠΟ αλλά και της αλήθειας των περιβαλλοντικών αναφορών που έχει την υποχρέωση να εκπονούν οι φορείς εκμετάλλευσης κάθε δραστηριότητας, ελέγχονται από τον ελεγκτικό μηχανισμό του Ελληνικού Κράτους. Αυτός ο ελεγκτικός μηχανισμός αποτελείται από την Ειδική Γραμματεία Επιθεωρητών Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΕΓΕΠΕ) καθώς και από μικτά κλιμάκια ελέγχου (ΚΕΠΕ) που προβλέπονταν από το νόμο 1650/1986 και συνήθως αποτελούνταν από στελέχη των σχετικών διευθύνσεων της οικείας Νομαρχίας (που έχει πια αντικατασταθεί από την Περιφέρεια, σύμφωνα με το νόμο 3852/2010 Καλλικράτης). Η ΕΓΕΠΕ έχει συσταθεί σύμφωνα με το άρθρο 6 του Ν.3818/2010 (ΦΕΚ 17Α/2010) και σε αυτήν υπάγεται η Ειδική Υπηρεσία Επιθεωρητών Περιβάλλοντος (ΕΥΕΠ). Η τελευταία συγκροτήθηκε σύμφωνα με το Ν.2947/2001 (ΦΕΚ 228Α/2001) ενώ η διοικητική οργάνωση της Υπηρεσίας καθορίστηκε με το Προεδρικό Διάταγμα 165/2003 «Διοικητική οργάνωση, διάρθρωση και στελέχωση της Ειδικής Υπηρεσίας Επιθεωρητών Περιβάλλοντος» (ΦΕΚ 137/Α/2003). Βασική αρμοδιότητα της ΕΥΕΠ είναι να διενεργεί ελέγχους και να διαπιστώνει αν τηρούνται οι περιβαλλοντικοί όροι στα έργα και τις δραστηριότητες του δημοσίου, ευρύτερου δημοσίου και ιδιωτικού τομέα σε ολόκληρη τη χώρα. Το ΠΔ 165/2003 προέβλεπε τη δημιουργία δύο γεωγραφικών τομέων της ΕΥΕΠ. Ο νότιος τομέας έχει έδρα στην Αθήνα και αρμοδιότητα στις Περιφέρειες Αττικής, Στερεάς Ελλάδας, Πελοποννήσου, Νοτίου Αιγαίου, Κρήτης και Δυτικής Ελλάδας. Ο βόρειος τομέας έχει έδρα τη Θεσσαλονίκη και αρμοδιότητα στις Περιφέρειες Δυτικής Μακεδονίας, Κεντρικής Μακεδονίας, Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης, Θεσσαλίας, Βορείου Αιγαίου και Ηπείρου. Το οργανόγραμμα της Υπηρεσίας προβλέπει συνολικά 78 θέσεις προσωπικού, εκ των οποίων οι 50 είναι επιθεωρητές. Ειδικά για τον βόρειο τομέα, το οργανόγραμμα προβλέπει συνολικά 27 θέσεις προσωπικού. Κρίνεται σκόπιμο ότι θα πρέπει να επανεξεταστεί η προτεραιότητα που δίνεται από τη Διοίκηση στους ελεγκτικούς μηχανισμούς που ελέγχουν την εφαρμογή των όρων των ΑΕΠΟ. Συγκεκριμένα, κρίνεται σκόπιμο αυτοί να ενδυναμωθούν με μέσα, πόρους και ανθρώπινο δυναμικό καθώς και να εφαρμοστούν τα σχετικά άρθρα του νόμου 4014/2011 που προβλέπουν τακτικό πρόγραμμα ελέγχου όλων των δραστηριοτήτων. Οι πρόνοιες του παρόντος ΣΔΛΑΠ σχετικά με την ολοκληρωμένη πρόληψη και έλεγχο της ρύπανσης περιλαμβάνονται στην αναλυτική παρουσίαση των βασικών και συμπληρωματικών μέτρων που γίνεται στη συνέχεια της παρούσας ενότητας. Οδηγία 2006/118/ΕΚ για την προστασία των υπόγειων νερών από την ρύπανση και την υποβάθμιση H Οδηγία 2006/118/ΕΚ για τα υπόγεια νερά, καθορίζει τα ποιοτικά πρότυπα των υπόγειων υδάτων και θεσπίζει μέτρα πρόληψης ή περιορισμού της εισαγωγής ρύπων σε αυτά. Η Οδηγία θεσπίζει ποιοτικά κριτήρια που λαμβάνουν υπόψη τα τοπικά χαρακτηριστικά και επιτρέπει περαιτέρω βελτιώσεις, µε βάση τα δεδομένα παρακολούθησης. Συμπληρώνοντας την Οδηγία, η Οδηγία 2006/118/ΕΚ για τα υπόγεια ύδατα εισάγει τις ακόλουθες υποχρεώσεις: να καθοριστούν από τα ΚΜ ποιοτικά πρότυπα και ανώτερες αποδεκτές τιμές για την αξιολόγηση της χημικής κατάστασης των υπόγειων υδάτων, να θεσπισθούν μέτρα πρόληψης και ελέγχου της ρύπανσης των υπόγειων υδάτων, συμπεριλαμβανομένων κριτηρίων για την αξιολόγηση της καλής χημικής κατάστασης των υπόγειων υδάτων, τον προσδιορισμό σημαντικών και διατηρούμενων ανοδικών τάσεων και τέλος τον καθορισμό σημείων εκκίνησης για την αναστροφή των τάσεων, να αναστραφούν οι τάσεις ρύπανσης, ώστε να επιτευχθούν οι περιβαλλοντικοί στόχοι μέχρι το 2015, χρησιμοποιώντας τα μέτρα που καθορίζει η Οδηγία-Πλαίσιο, να είναι λειτουργικά τα μέτρα πρόληψης ή περιορισμού της εισαγωγής των ρύπων στα υπόγεια ύδατα ώστε να επιτευχθούν οι στόχοι της Οδηγίας- Πλαίσιο μέχρι το 2015, 190

202 να γίνει αναθεώρηση των τεχνικών διατάξεων της Οδηγίας για το έτος 2013 και στη συνέχεια ανά 6ετία, να επιτευχθεί η συμμόρφωση µε τα κριτήρια καλής χημικής κατάστασης (βασισμένη στα πρότυπα της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα νιτρικά ιόντα και τα φυτοφάρμακα όσον αφορά στις ανώτερες αποδεκτές τιμές αυτών, που καθορίζονται από τα Κράτη-Μέλη), μέχρι το τέλος του Ο καθορισμός κριτηρίων καλής χημικής κατάστασης ήταν μία απαίτηση του άρθρου 17 της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ και έχει προβλεφθεί στην Οδηγία 2006/118/ΕΚ για τα υπόγεια ύδατα. Βασίζεται στη συμμόρφωση με τα ποιοτικά πρότυπα για τα υπόγεια ύδατα όσον αφορά τα νιτρικά ιόντα και τα φυτοφάρμακα. Η Οδηγία 2006/118/ΕΚ καθορίζει ότι τα ΚΜ πρέπει να καθιερώσουν τα δικά τους ποιοτικά πρότυπα για τα υπόγεια ύδατα και τις «Ανώτερες Αποδεκτές Τιμές» (ΑΑΤ), με βάση τον κατάλογο ρύπων του Παραρτήματος ΙΙ της Οδηγίας. Προβλέπει επίσης ότι οι σημαντικές και διατηρούμενες ανοδικές τάσεις ρύπανσης στις συγκεντρώσεις ρυπαντικών ουσιών θα πρέπει να εντοπισθούν σε όλα τα συστήματα υπόγειων υδάτων, τα οποία σύμφωνα με την ανάλυση των πιέσεων και επιπτώσεων βρίσκονται σε κίνδυνο. Το σημείο εκκίνησης για την εφαρμογή μέτρων για την αναστροφή σημαντικών και διατηρούμενων ανοδικών τάσεων είναι εκείνο κατά το οποίο η συγκέντρωση του ρύπου φθάνει στο 75% των τιμών των ποιοτικών προτύπων υπόγειων υδάτων ή των ανώτερων αποδεκτών τιμών. Η ενσωμάτωση της Οδηγίας 2006/118/ΕΚ έγινε με την ΚΥΑ 39626/2208/Ε130/2009 «Καθορισμός μέτρων για την προστασία των υπόγειων νερών από την ρύπανση και την υποβάθμιση, σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της οδηγίας 2006/118/ΕΚ «σχετικά με την προστασία των υπόγειων υδάτων από την ρύπανση και την υποβάθμιση», του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 12 ης Δεκεμβρίου 2006» Επίσης, με την ΥΑ 1811/ΦΕΚ.3322/ προσδιορίζονται σε εθνικό επίπεδο τα ποιοτικά πρότυπα και οι ανώτερες αποδεκτές τιμές (ΑΑΤ) για τη συγκέντρωση συγκεκριμένων ρύπων, ομάδων ρύπων ή δεικτών ρύπανσης σε υπόγεια ύδατα, σε εφαρμογή της παραγράφου 2 του Άρθρου 3 της ΚΥΑ 39626/2208/ Ε130/2009. Σύμφωνα με την ΥΑ 1811/ΦΕΚ 3322/ καθορίζονται τα εξής: Ποιοτικά Πρότυπα Υπόγειων Υδάτων Ρύπος Ποιοτικά πρότυπα Νιτρικά άλατα Δραστικές ουσίες φυτοφαρμάκων (συμπεριλαμβάνονται αντίστοιχοι μεταβολίτες, προϊόντα αποικοδόμησης και αντιδράσεων) [1] 50 mg/l 0,1 μg/l 0,5 μg/l (συνολικό) [2] [1] Ως «φυτοφάρμακα», νοούνται τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα και τα βιοκτόνα, όπως ορίζονται αντίστοιχα στις σχετικές διατάξεις της κείμενης εθνικής και κοινοτικής νομοθεσίας. [2] Ως «συνολικό», νοείται το άθροισμα όλων των επιμέρους φυτοφαρμάκων που ανιχνεύονται και προσδιορίζονται ποσοτικά κατά τη διαδικασία παρακολούθησης, συμπεριλαμβανομένων σχετικών προϊόντων μεταβολισμού, προϊόντων αποδόμησης και προϊόντων αντίδρασης. Ανώτερες Αποδεκτές Τιμές Ρύπων Υπόγειων Υδάτων Παράμετρος Ανώτερη Αποδεκτή Τιμή pη 6,50 9,50 Αγωγιμότητα Αρσενικό 2500 μs/cm 10 μg/l 191

203 Κάδμιο Μόλυβδος Υδράργυρος Νικέλιο Ολικό χρώμιο Αργίλιο Αμμώνιο Νιτρώδη Αμμώνιο Χλωριούχα ιόντα Θειικά ιόντα Άθροισμα Τριχλωροαιθυλενίου και Τετραχλωροαιθυλένιου 5 μg/l 25 μg/l 1,0 μg/l 20,0 μg/l 50,0 μg/l 200,0 μg/l 0,50 mg/l 0,50 mg/l 0,50 mg/l 250 mg/l 250 mg/l 10 mg/l Σύμφωνα με το άρθρο 3 της ΥΑ 1811/ΦΕΚ.3322/ ορίζονται τα ακόλουθα: στα συστήματα υπογείων υδάτων εφαρμόζονται σε εθνικό επίπεδο τα ποιοτικά πρότυπα και οι ανώτερες αποδεκτές τιμές που ορίζονται στο Παράρτημα του Άρθρου 7 (Μέρος Α & Β ) της ΥΑ. όταν, σύμφωνα με νέα δεδομένα σχετικά με ρύπους, ομάδες ρύπων ή δείκτες ρύπανσης, πρέπει να ορισθεί ανώτερη αποδεκτή τιμή για πρόσθετη ουσία ή θα πρέπει να τροποποιηθεί υφιστάμενη ανώτερη αποδεκτή τιμή, ή να εισαχθεί εκ νέου ανώτερη αποδεκτή τιμή που είχε διαγραφεί, με σκοπό την προστασία της δημόσιας υγείας και του περιβάλλοντος, ο κατάλογος των ανώτερων αποδεκτών τιμών μπορεί να τροποποιηθεί, με απόφαση του Υπουργού Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, μετά από εισήγηση της Ειδικής Γραμματείας Υδάτων. Για τον καθορισμό των ΑΑΤ των ποιοτικών παραμέτρων (Παράρτημα - Μέρος Β ) έχουν ληφθεί υπόψη οι διαθέσιμες πληροφορίες για τις τιμές υποβάθρου. Στο βαθμό που οι πληροφορίες αυτές εμπλουτίζονται και διαφοροποιούνται, οι τιμές αυτές μπορούν να διαφοροποιηθούν κατά γεωγραφικές περιοχές με απόφαση του Γενικού Γραμματέα της Αποκεντρωμένης Διοίκησης μετά από σύμφωνη γνώμη της Ειδικής Γραμματείας Υδάτων. Σύμφωνα με το άρθρο 4 της ΥΑ 1811/ΦΕΚ.3322/ σε επίπεδο λεκάνης απορροής ποταμού ή σε επίπεδο υπόγειων υδατικών συστημάτων μπορεί να ορισθούν: αυστηρότερες ανώτερες αποδεκτές τιμές από αυτές του άρθρου 3 της ΥΑ, σύμφωνα με τη διαδικασία που προβλέπεται στο άρθρο 3 (παρ.3) της ΚΥΑ 39626/2208/2009. ανώτερες αποδεκτές τιμές για πρόσθετες παραμέτρους από αυτές που καθορίζονται στο άρθρο 3 (παρ.8) της ΚΥΑ 39626/2208/2009 με σκοπό την προστασία της δημόσιας υγείας. Επίσης με βάση την ΥΑ /ΦΕΚ.2017/ προσδιορίζεται το Εθνικό Δίκτυο Παρακολούθησης της ποιότητας και της ποσότητας των υπόγειων υδάτων με βάση το οποίο θα πραγματοποιούνται συστηματικές μετρήσεις στις οποίες θα περιλαμβάνονται όλες οι φυσικοχημικές παράμετροι, τα ιόντα και τα ιχνοστοιχεία του καταλόγου του Παραρτήματος Α και Β της ΥΑ 1811/ΦΕΚ.3322/ Οι πρόνοιες του παρόντος ΣΔΛΑΠ σχετικά με την προστασία των υπόγειων νερών από την ρύπανση και την υποβάθμιση περιλαμβάνονται στην αναλυτική παρουσίαση των βασικών και συμπληρωματικών μέτρων που γίνεται στη συνέχεια της παρούσας ενότητας. 192

204 Οδηγία 2007/60/ΕΚ για την αξιολόγηση και τη διαχείριση των κινδύνων πλημμύρας Η Οδηγία 2007/60/ΕΚ αποσκοπεί στη θέσπιση πλαισίου για την αξιολόγηση και τη διαχείριση των κινδύνων πλημμύρας, με στόχο τη μείωση των αρνητικών συνεπειών στην ανθρώπινη υγεία, το περιβάλλον, την πολιτιστική κληρονομιά και τις οικονομικές δραστηριότητες που συνδέονται με τις πλημμύρες. Για την επίτευξη των στόχων της Οδηγίας 2007/60/ΕΚ τα ΚΜ: Υποχρεούνται να προβούν σε μία προκαταρκτική αξιολόγηση κινδύνου πλημμύρας για τις λεκάνες ή υπολεκάνες απορροής ποταμών ή τις παράκτιες περιοχές μέχρι την 22 α Δεκεμβρίου 2010 και να ολοκληρώσουν την προκαταρκτική αξιολόγηση κινδύνου πλημμύρας μέχρι την 22 α Δεκεμβρίου Υποχρεούνται να συντάξουν μέχρι την 22 α Δεκεμβρίου 2013 χάρτες επικινδυνότητας πλημμύρας και χάρτες κινδύνων πλημμύρας για τις γεωγραφικές περιοχές που θα μπορούσαν να πλημμυρίσουν. Τέλος, υποχρεούνται στη σύνταξη Σχεδίων Διαχείρισης Κινδύνων πλημμύρας μέχρι την 22 α Δεκεμβρίου Η Οδηγία 2007/960//ΕΚ ενσωματώθηκε στο εθνικό δίκαιο με την ΚΥΑ HΠ /1542/Ε103/2010 «Αξιολόγηση και διαχείριση των κινδύνων πλημμύρας, σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της οδηγίας 2007/60/ΕΚ «για την αξιολόγηση και τη διαχείριση των κινδύνων πλημμύρας», του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23ης Οκτωβρίου 2007». Η Ελλάδα έχει ξεκινήσει τις εργασίες εφαρμογής της Οδηγίας 2007/60/ΕΚ έχοντας μέχρι σήμερα ολοκληρώσει το μεγαλύτερο μέρος της προκαταρκτικής αξιολόγησης κινδύνου πλημμύρας. Μέρος των αποτελεσμάτων έχει κοινοποιηθεί μέσω του WISE στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Συνοπτικά έχουν γίνει τα εξής: Αποδελτίωση και καταγραφή πληροφοριών για ιστορικά πλημμυρικά γεγονότα. Πηγές δεδομένων ήσαν: (α) αρχεία δημοσίων υπηρεσιών ΥΠΟ.ΜΕ.ΔΙ, Τ.Α.Σ., (β) δεδομένα του ΕΛΓΑ, (γ) δεδομένα της Γ.Γ. Πολιτικής Προστασίας, (δ) δεδομένα της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας, (ε) σχετικές μελέτες από το αρχείο διαφόρων υπουργείων, (στ) πανεπιστημιακές έρευνες και (ζ) αρχεία του ημερήσιου τύπου όπως έχουν αποτυπωθεί στην ψηφιακή βιβλιοθήκη της Εθνικής Βιβλιοθήκης. Τα δεδομένα από τις υπηρεσίες κάλυπταν διάφορες περιόδους μεταξύ του 1986 και του Τα αρχεία του ημερήσιου τύπου κάλυπταν την περίοδο Καταγράφηκαν συνολικά πλημμυρικά γεγονότα σε 907 τοποθεσίες. Τα δεδομένα εισήχθησαν σε βάση δεδομένων και ΓΣΠ σύμφωνα με τις προδιαγραφές των σχετικών καθοδηγητικών κειμένων της Οδηγίας 2007/60 και αναφέρθηκαν στο WISE. Από τον συνολικό αριθμό των γεγονότων έγινε επιλογή βάσει συγκεκριμένων κριτηρίων των γεγονότων με σημαντικές δυσμενείς επιπτώσεις. Ο αριθμός αυτών ανήλθε σε 330 γεγονότα σε 276 τοποθεσίες. Τα πλημμυρικά γεγονότα κατατάχθηκαν σε κατηγορίες σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά και το μηχανισμό της πλημμύρας. Η πλειοψηφία των γεγονότων κατατάχθηκε στην κατηγορία της απότομης πλημμύρας (flash flood) και όσον αφορά τον μηχανισμό στην κατηγορία της φυσικής υπέρβασης (natural exceedance). Απομένει ο προσδιορισμός περιοχών δυνητικού κινδύνου πλημμύρας στο μέλλον για τον οποίο η σχετική μεθοδολογία βρίσκεται υπό ανάπτυξη. Βρίσκεται σε εξέλιξη η διαδικασία ανάθεσης μελετών που θα υλοποιήσουν τα υπόλοιπα βήματα εφαρμογής της Οδηγίας 2007/60 σε όλες τις περιοχές της χώρας. Ως πιλοτική εφαρμογή, η πρώτη τέτοια μελέτη θα αφορά την λεκάνη απορροής του π. Έβρου. Οι λοιπές μελέτες θα αφορούν ευρύτερες περιοχές συμπεριλαμβάνοντας περισσότερες λεκάνες απορροής. 193

205 Σύμφωνα με το Άρθρο 9 της Οδηγίας 2007/60/ΕΚ απαιτείται συντονισμός με την Οδηγία: Τα ΚΜ λαμβάνουν τα κατάλληλα μέτρα για να συντονίσουν την εφαρμογή της Οδηγίας 2007/60/EK και της Οδηγίας, εστιαζόμενα στις δυνατότητες για μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα, ανταλλαγή πληροφοριών και για την επίτευξη κοινών συνεργιών και κοινού οφέλους που αφορούν τους περιβαλλοντικούς στόχους που καθορίζονται στο άρθρο 4 της Οδηγίας. Ειδικότερα: η κατάστρωση των πρώτων χαρτών επικινδυνότητας και των χαρτών κινδύνου πλημμύρας και οι συνακόλουθες επανεξετάσεις τους που προβλέπονται στα άρθρα 6 και 14 της οδηγίας 2007/60/ΕΚ εκτελούνται ούτως ώστε οι πληροφορίες που περιέχουν να είναι συνεπείς προς τις σχετικές πληροφορίες που υποβάλλονται σύμφωνα με την Οδηγία. Συντονίζονται περαιτέρω με τις επανεξετάσεις που προβλέπει το άρθρο 5 παράγραφος 2 της Οδηγίας και μπορούν να εντάσσονται σε αυτές η κατάρτιση των πρώτων Σχεδίων Διαχείρισης των Κινδύνων Πλημμύρας και οι συνακόλουθες επανεξετάσεις τους που προβλέπονται στα άρθρα 7 και 14 της Οδηγίας 2007/60/EK εκτελούνται σε συντονισμό με τις επανεξετάσεις των Σχεδίων Διαχείρισης των Λεκανών Απορροής Ποταμών της Οδηγίας και μπορούν να εντάσσονται σε αυτές η ενεργός συμμετοχή όλων των ενδιαφερομένων στο πλαίσιο του Οδηγίας 2007/60/ΕΚ συντονίζεται, κατά περίπτωση, με την ενεργό συμμετοχή των ενδιαφερομένων στο πλαίσιο της 2000/60/ΕΚ. Στο παραπάνω πλαίσιο, το Σχέδιο Διαχείρισης Κινδύνων Πλημμύρας και οι ρυθμίσεις που θα προβλέπονται σε αυτό θα πρέπει να ενσωματωθούν μελλοντικά στο Σχέδιο Διαχείρισης του κάθε ΥΔ Λοιπά Βασικά Μέτρα Σύμφωνα με την Οδηγία τα «βασικά μέτρα» είναι οι στοιχειώδεις απαιτήσεις που πρέπει να πληρούνται και (πέραν των μέτρων που απαιτούνται για την εφαρμογή της κοινοτικής νομοθεσίας για την προστασία των υδάτων) συνίστανται: α) σε μέτρα που κρίνονται κατάλληλα για τους σκοπούς του Άρθρου 9 Σύμφωνα με το Άρθρο 9, τα ΚΜ λαμβάνοντας υπόψη την αρχή της ανάκτησης του κόστους των υπηρεσιών ύδατος, συμπεριλαμβανομένου του κόστους για το περιβάλλον και του κόστους πόρου, σύμφωνα με την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει» εξασφαλίζουν: ότι οι πολιτικές τιμολόγησης του ύδατος παρέχουν κατάλληλα κίνητρα στους χρήστες για να χρησιμοποιούν αποτελεσματικά τους υδατικούς πόρους και, κατά συνέπεια, συμβάλλουν στην επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων της Οδηγίας, κατάλληλη συμβολή των διαφόρων χρήσεων ύδατος, διακρινόμενων, τουλάχιστον, σε βιομηχανία, νοικοκυριά και γεωργία, στην ανάκτηση του κόστους των υπηρεσιών ύδατος. Τα ΚΜ επίσης μπορούν να συνεκτιμούν τα κοινωνικά, τα περιβαλλοντικά και τα οικονομικά αποτελέσματα της ανάκτησης. β) σε μέτρα για την προαγωγή μιας αποτελεσματικής και βιώσιμης χρήσης ύδατος προκειμένου να μην διακυβεύεται η επίτευξη των στόχων που ορίζονται στο Άρθρο 4 γ) σε μέτρα για τη συμμόρφωση προς τις απαιτήσεις του Άρθρου 7, συμπεριλαμβανομένων των μέτρων για τη διαφύλαξη της ποιότητας του ύδατος προκειμένου να μειωθεί το επίπεδο της επεξεργασίας καθαρισμού που απαιτείται για την παραγωγή πόσιμου ύδατος Με βάση το Άρθρο 7 της Οδηγίας, σε κάθε περιοχή λεκάνης ποταμού, τα ΚΜ προσδιορίζουν: όλα τα υδάτινα σώματα που χρησιμοποιούνται για την υδροληψία με σκοπό την ανθρώπινη κατανάλωση και παρέχουν κατά μέσον όρο άνω των 10 m3 ημερησίως ή εξυπηρετούν περισσότερα από 50 άτομα και τα υδάτινα σώματα που προορίζονται για τέτοια χρήση μελλοντικά. 194

206 Για κάθε τέτοιο υδάτινο σώμα, επιπλέον της τήρησης των στόχων του άρθρου 4 της Οδηγίας για επιφανειακά ΥΣ, τα KM εξασφαλίζουν ότι, υπό το εφαρμοζόμενο καθεστώς επεξεργασίας του ύδατος και σύμφωνα με την κοινοτική νομοθεσία, το ύδωρ που προκύπτει πληροί τις απαιτήσεις της Οδηγίας 80/778/ΕΟΚ, όπως τροποποιήθηκε με την Οδηγία 98/83/ΕΚ. Επίσης, τα ΚΜ εξασφαλίζουν την προσήκουσα προστασία των προσδιοριζόμενων υδάτινων σωμάτων με σκοπό να αποφευχθεί η υποβάθμιση της ποιότητάς τους, έτσι ώστε να μειωθεί το επίπεδο επεξεργασίας καθαρισμού που απαιτείται για την παραγωγή πόσιμου ύδατος. Τα KM μπορούν να καθιερώνουν ζώνες ασφαλείας για τα Υδάτινα αυτά Σώματα. δ) σε ελέγχους που διέπουν την άντληση γλυκών επιφανειακών και υπόγειων υδάτων και την κατακράτηση γλυκών επιφανειακών υδάτων, συμπεριλαμβανομένου μητρώου ή μητρώων αντλήσεων, και απαίτηση προηγούμενης άδειας για την άντληση και την κατακράτηση. Οι έλεγχοι αυτοί επανεξετάζονται περιοδικώς και, εφόσον χρειάζεται, εκσυγχρονίζονται. Τα KM μπορούν να εξαιρούν από τους εν λόγω ελέγχους τις αντλήσεις ή τις κατακρατήσεις που δεν έχουν σημαντικές επιπτώσεις στην κατάσταση του ύδατος ε) σε ελέγχους, συμπεριλαμβανομένης απαίτησης για προηγούμενη άδεια σχετικά με τεχνική ανατροφοδότηση ή αύξηση των συστημάτων υπόγειων υδάτων. Τα χρησιμοποιούμενα ύδατα μπορούν να προέρχονται από οιαδήποτε επιφανειακά ή υπόγεια ύδατα, εφόσον η χρησιμοποίηση της πηγής δεν θέτει σε κίνδυνο την επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων που καθορίζονται για την πηγή ή το ανατροφοδοτημένο ή αυξανόμενο σύστημα υπόγειων υδάτων. Οι έλεγχοι αυτοί επανεξετάζονται περιοδικώς και, εφόσον χρειάζεται, εκσυγχρονίζονται, στ) για τις σημειακές πηγές απορρίψεων που ενδέχεται να προκαλέσουν ρύπανση, σε απαίτηση για προηγούμενη κανονιστική ρύθμιση, όπως η απαγόρευση της εισόδου ρύπων στα ύδατα, ή για προηγούμενη άδεια, ή για καταχώρηση βασιζόμενη σε γενικούς δεσμευτικούς κανόνες που να καθορίζουν ελέγχους εκπομπών για τους σχετικούς ρύπους, συμπεριλαμβανομένων ελέγχων σύμφωνα με τη συνδυασμένη προσέγγιση για τις σημειακές και διάχυτες πηγές (Άρθρο 10) και τη στρατηγική κατά της ρύπανσης των υδάτων από μεμονωμένους ρύπους ή ομάδες ρύπων που αποτελούν σημαντικό κίνδυνο για το υδατικό περιβάλλον (Άρθρο 16). Οι έλεγχοι αυτοί επανεξετάζονται περιοδικώς και, εφόσον χρειάζεται, εκσυγχρονίζονται ζ) για τις διάχυτες πηγές ικανές να προκαλέσουν ρύπανση, μέτρα για την πρόληψη ή τον έλεγχο της διοχέτευσης ρύπων. Οι έλεγχοι μπορεί να λάβουν τη μορφή απαίτησης για προηγούμενη κανονιστική ρύθμιση, όπως η απαγόρευση εισόδου ρύπων στα ύδατα, προηγούμενη άδεια ή καταχώρηση βασιζόμενη σε γενικούς δεσμευτικούς κανόνες, όταν η απαίτηση αυτή δεν προβλέπεται από άλλη κοινοτική νομοθεσία. Οι έλεγχοι αυτοί επανεξετάζονται περιοδικώς και, εφόσον χρειάζεται, εκσυγχρονίζονται η) για οιεσδήποτε σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στην κατάσταση του ύδατος που προσδιορίζεται δυνάμει του Άρθρου 5 και του παραρτήματος II, ιδίως μέτρα για να εξασφαλισθεί ότι οι υδρομορφολογικές συνθήκες των υδάτινων συστημάτων αντιστοιχούν στην επιδίωξη της απαιτούμενης οικολογικής κατάστασης ή καλού οικολογικού δυναμικού για υδατικά συστήματα που χαρακτηρίζονται τεχνητά ή ιδιαιτέρως τροποποιημένα. Οι έλεγχοι προς το σκοπό αυτό μπορεί να λάβουν τη μορφή απαίτησης για προηγούμενη άδεια ή καταχώρηση βασιζόμενη σε γενικούς δεσμευτικούς κανόνες, όταν η απαίτηση αυτή δεν προβλέπεται από άλλη κοινοτική νομοθεσία. Οι έλεγχοι αυτοί επανεξετάζονται περιοδικώς και, εφόσον χρειάζεται, εκσυγχρονίζονται θ) σε απαγόρευση των απορρίψεων ρύπων, απευθείας στα υπόγεια ύδατα, με την επιφύλαξη ορισμένων δραστηριοτήτων υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις όπως η εκμετάλλευση της γεωθερμίας, η μεταλλευτική δραστηριότητα, οι εργασίες αναζήτησης και εξαγωγής υδρογονανθράκων κ.λπ. ι) σύμφωνα με τη δράση που αναλαμβάνεται δυνάμει του Άρθρου 16, σε μέτρα για την εξάλειψη της ρύπανσης επιφανειακών υδάτων από τις ουσίες που προσδιορίζονται στον κατάλογο 195

207 ια) προτεραιότητας, και για την προοδευτική μείωση της ρύπανσης από άλλες ουσίες η οποία, διαφορετικά, θα εμπόδιζε τα ΚΜ να επιτύχουν τους στόχους για τα συστήματα επιφανειακών υδάτων σύμφωνα με το άρθρο 4 σε τυχόν μέτρα για την πρόληψη της σημαντικής διαρροής ρύπων από τεχνικές εγκαταστάσεις και για την πρόληψη ή/και τη μείωση των επιπτώσεων των επεισοδίων ρύπανσης λόγω ατυχήματος, για παράδειγμα έπειτα από πλημμύρες, συμπεριλαμβανομένων μέτρων που προβλέπουν συστήματα για την ανίχνευση τέτοιων γεγονότων ή για τη σχετική προειδοποίηση, συμπεριλαμβανομένων, στην περίπτωση ατυχημάτων που δεν θα μπορούσαν να έχουν ευλόγως προβλεφθεί, όλων των κατάλληλων μέτρων για τη μείωση των κινδύνων στα υδατικά οικοσυστήματα Στον πίνακα που ακολουθεί δίδεται συνοπτικός κατάλογος των ανωτέρω μέτρων. 196

208 ΟΝΟΜΑΣΙΑ/ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΕΤΡΟΥ Προσαρμογή τιμολογιακής πολιτικής ώστε, με ευέλικτο και αποτελεσματικό τρόπο, να υπηρετεί, ως κύρια στόχευση, την περιβαλλοντική αειφορία και την αποφυγή σπατάλης νερού ΟΜΑΔΑ II ΒΑΣΙΚΩΝ ΜΕΤΡΩΝ ΟM01 ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΚΤΗΣΗ ΤΟΥ ΚΟΣΤΟΥΣ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΥΔΑΤΟΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΕΤΡΟΥ Διαμόρφωση και εφαρμογή ενιαίας τιμολογιακής πολιτικής για το νερό ύδρευσης και άρδευσηςμε στόχο τον περιορισμό της σπατάλης του και την σταδιακή ανάκτηση του κόστους του, λαμβάνοντας υπόψη τις κοινωνικές και περιβαλλοντικές παραμέτρους. GR13OM01-01 ΟΝΟΜΑΣΙΑ/ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΕΤΡΟΥ Κατάρτιση στρατηγικού σχεδίου αντιμετώπισης φαινομένων ξηρασίας και λειψυδρίας GR13SM02-01 ΟΜΑΔΑ II ΒΑΣΙΚΩΝ ΜΕΤΡΩΝ ΟM02 ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΑΠΟΔΟΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΧΡΗΣΗΣ ΝΕΡΟΥ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΕΤΡΟΥ Διαμόρφωση στρατηγικού σχεδίου για την αντιμετώπιση ακραίων φαινομένων ξηρασίας και λειψυδρίας για το ΥΔ Κρήτης που θα περιλαμβάνει κυρίως μέτρα πρόληψης (drought contingency planning), βάσει του συνδυασμού διάφορων εναλλακτικών λύσεων, καθώς και μέτρα για την αντιμετώπιση επιπτώσεων από τη λειψυδρία και την ξηρασία. Αναλυτικότερα, το σχέδιο, μεταξύ άλλων, θα περιλαμβάνει: α) Καταγραφή ακραίων φαινομένων ξηρασίας που παρατηρήθηκαν στο πρόσφατο παρελθόν και εκτίμηση των οικονομικών, περιβαλλοντικών, θεσμικών και κοινωνικών επιπτώσεων τους, καθώς και των εφαρμοσθέντων πολιτικών και μέτρων αντιμετώπισης. β) Υπολογισμό δεικτών ξηρασίας, με βάση τις κατευθύνσεις της ΕΕ και τις ιδιαίτερες συνθήκες της περιοχής. Θα χρησιμοποιηθούν διάφορες συνιστώσες, όπως υδρολογικό καθεστώς, μετεωρολογικές συνθήκες, περιβαλλοντική κατάσταση, κοινωνικές συνθήκες, οικονομικές επιπτώσεις κλπ., ενώ θα καθορισθούν και διαβαθμίσεις των τιμών του δείκτη αυτού για τον χαρακτηρισμό των φαινομένων. γ) Αξιολόγηση της επικινδυνότητας από μελλοντικά φαινόμενα λειψυδρίας και ξηρασίας (από φυσικές ή ανθρωπογενείς αιτίες) και των πιθανών επιπτώσεων τους. δ) Προσδιορισμός και πρόταση εναλλακτικών πηγών για διάφορες χρήσεις νερού και στρατηγικών υδατικών αποθεμάτων, τα οποία θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε κρίσιμες περιπτώσεις φαινομένων ξηρασίας. ε) Προτάσεις για τη δημιουργία ευέλικτου και αποτελεσματικού μηχανισμού έγκαιρης προειδοποίησης για φαινόμενα ξηρασίας, λαμβάνοντας υπόψη τους δείκτες που θα έχουν καθορισθεί. στ) Προσδιορισμός μέτρων, τα οποία είναι απαραίτητα για την πρόληψη, καθώς και για την αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών, οικονομικών και κοινωνικών επιπτώσεων από τη λειψυδρία και την ξηρασία. ζ) Εκτίμηση της πιθανής επίδρασης των φαινομένων της λειψυδρίας και της ξηρασίας στην επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων του Άρθρου 4 της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ

209 ΟΝΟΜΑΣΙΑ/ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΕΤΡΟΥ Δράσεις εκσυγχρονισμού και αποκατάστασης/ ενίσχυσης των δικτύων ύδρευσης των μεγάλων πολεοδομικών συγκροτημάτων του ΥΔ Κρήτης. Έλεγχοι διαρροών. GR13OM02-02 ΟΜΑΔΑ II ΒΑΣΙΚΩΝ ΜΕΤΡΩΝ ΟM02 ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΑΠΟΔΟΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΧΡΗΣΗΣ ΝΕΡΟΥ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΕΤΡΟΥ Οι κάθε είδους διαρροές λόγω ελαττωματικών συνδέσεων ή φθορών στους αγωγούς μεταφοράς, τα σφάλματα μέτρησης λόγω ελαττωματικών υδρομέτρων ή και απλώς η έλλειψη υδρομέτρων συμβάλλουν στη μη τιμολόγηση νερού, το οποίο από τις ΔΕΥΑ εκτιμάται ότι κυμαίνεται μεταξύ 35% και 70%. Με ευθύνη των ΔΕΥΑ/Δήμων πρέπει να εφαρμοστούν μέθοδοι εντοπισμού απωλειών σε δίκτυα ύδρευσης οι οποίες θα εφαρμόζονται σε συνεχή βάση. Μετά τον εντοπισμό πρέπει να ακολουθεί η επισκευή και αποκατάσταση παλαιών φθαρμένων αγωγών ύδρευσης και στην ενίσχυση του εξωτερικού υδραγωγείου ύδρευσης για την κάλυψη αυξημένης ζήτησης σε υδρευτικές ανάγκες. Επίσης θα πρέπει να προωθηθεί η τοποθέτηση υδρομέτρων όπου δεν υπάρχουν και η αντικατάσταση των ελαττωματικών. Οι δράσεις αυτές πρέπει να γενικευτούν, κατά προτεραιότητα, σε όλες τις ΔΕΥΑ/Δήμους, στις οποίες παρατηρούνται απώλειες στο δίκτυο ύδρευσης μεγαλύτερες από 50%. Σχετικά έργα περιλαμβάνονται στο ξεχωριστό τεύχος του Σχεδίου Διαχείρισης: Κατάλογος προγραμματιζόμενων και νέων έργων/ δραστηριοτήτων/τροποποιήσεων (Πίνακας 2). Προώθηση σχεδιασμού και υλοποίησης έργων συντήρησης και αποκατάστασης της καλής λειτουργίας υφιστάμενων αγωγών μεταφοράς νερού άρδευσης GR13OM02-03 Για την εφαρμογή του μέτρου απαραίτητη προϋπόθεση είναι ο εντοπισμός και η καταγραφή (με φροντίδα της Περιφέρειας), των τμημάτων των αγωγών μεταφοράς αρδευτικού νερού που με την πάροδο του χρόνου έχουν υποστεί σημαντικές φθορές τόσο στα έργα πολιτικού μηχανικού όσο και στα ηλεκτρομηχανολογικά έργα. Ως πρώτο βήμα υλοποίησης του μέτρου προτείνεται ο καθορισμός προτεραιοτήτων και κατόπιν η σύνταξη μελέτης που θα διερευνήσει επίσης τη δυνατότητα αντικατάστασης υφιστάμενων ανοικτών τριτευόντων αγωγών άρδευσης με αγωγούς υπό πίεση. Θα πρέπει να συνεκτιμηθεί μέσω ανάλυσης κόστους οφέλους τόσο το χρηματοοικονομικό όσο και το περιβαλλοντικό όφελος. Η υλοποίηση του μέτρου προτείνεται να ξεκινήσει: α) από τα τμήματα αυτά του δικτύου που παρουσιάζουν τις μεγαλύτερες απώλειες, και β) στα δίκτυα που τροφοδοτούνται από υπόγεια υδατικά συστήματα που βρίσκονται σε κακή ποσοτική κατάσταση. Στη συνέχεια και μετά από αξιολόγηση των προβλημάτων θα πρέπει να προωθηθούν παρεμβάσεις-δράσεις συντήρησης, αποκατάστασης και εκσυγχρονισμού των αγωγών αυτών στην αρχική κατάσταση καλής λειτουργίας με φροντίδα του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων και της Περιφέρειας. Σχετικά έργα περιλαμβάνονται στο ξεχωριστό τεύχος του Σχεδίου Διαχείρισης: Κατάλογος προγραμματιζόμενων και νέων έργων/ δραστηριοτήτων/τροποποιήσεων (Πίνακας 4)

210 ΟΝΟΜΑΣΙΑ/ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΕΤΡΟΥ Κατάρτιση θεσμικού πλαισίου και προγράμματος μέτρων για την κατ οίκον εξοικονόμηση νερού GR13OM02-04 ΟΜΑΔΑ II ΒΑΣΙΚΩΝ ΜΕΤΡΩΝ ΟM02 ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΑΠΟΔΟΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΧΡΗΣΗΣ ΝΕΡΟΥ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΕΤΡΟΥ Στο πλαίσιο του έργου «Τεχνική Υποστήριξη της Ειδικής Γραμματείας Υδάτων για την Κατάρτιση Προγράμματος Μέτρων και Θεσμικού Πλαισίου για την κατ οίκον εξοικονόμηση νερού» που χρηματοδοτήθηκε από το ΕΠΠΕΡΑΑ διερευνήθηκαν οι δυνατότητες εξοικονόμησης νερού σε κατοικίες. Εφαρμόζοντας πρόγραμμα εξοικονόμησης νερού κατ οίκον, επιτυγχάνεται η προώθηση νέων τεχνολογιών για την επαναχρησιμοποίηση των υδάτων και την εξοικονόμηση νερού. Η σχετική μελέτη έδειξε ότι απλές παρεμβάσεις στον εξοπλισμό ενός νοικοκυριού μπορούν να επιτύχουν σημαντική εξοικονόμηση νερού, που μπορεί να ανέλθει σε μεμονωμένα νοικοκυριά κατά τουλάχιστον 30% και συνολικά κατά περίπου 10%. Το ΥΠΕΚΑ μέσω της Ειδικής Γραμματείας Υδάτων ξεκίνησε τον Απρίλιο του 2011 να εξετάζει την κατάρτιση Θεσμικού Πλαισίου και Προγράμματος Μέτρων για την κατ οίκον Εξοικονόμηση Νερού. Τα μέτρα που προωθούνται έχουν θεσμικό, κανονιστικό, οικονομικό και επιδεικτικό χαρακτήρα. Ήδη στον ΝΟΚ υπάρχει πρόβλεψη για εγκατάσταση σε νέες κατοικίες εξοπλισμού που εξοικονομεί νερό, εξοπλισμού ο οποίος θα εξειδικεύεται με αποφάσεις του Υπουργού ΠΕΚΑ. Προδιαγραφές και θέσπιση παροχής κινήτρων για την αειφόρο διαχείριση των ομβρίων υδάτων GR13OM02-05 Προώθηση τεχνολογιών αποτελεσματικής διαχείρισης του νερού στη βιομηχανία Το μέτρο περιλαμβάνει τη σύνταξη εγχειριδίου προδιαγραφών για τη συλλογή ομβρίων και επαναχρησιμοποίησή τους, καθώς και τη θέσπιση παροχής κινήτρων για την κατασκευή ομβροδεξαμενών σε θερμοκηπιακές καλλιέργειες, κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις και τουριστικές εγκαταστάσεις, ιδιαίτερα σε περιοχές με αυξημένη ζήτηση νερού ή σε μεγάλα υψόμετρα. Ως φορέας υλοποίησης του γενικού σχεδιασμού του μέτρου προτείνεται το ΥΠΕΚΑ. Απαιτείται η συνεργασία με την Διεύθυνση Υδάτων της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Κρήτης, ώστε να προσδιορισθούν περιοχές προτεραιότητας ως προς την εφαρμογή του μέτρου. Στο ίδιο μέτρο περιλαμβάνεται και η εισαγωγή αρχών της αειφόρου διαχείρισης ομβρίων υδάτων στις μελέτες δικτύων ομβρίων υδάτων. Σε τεχνικό εγχειρίδιο, την ευθύνη σύνταξης του οποίου έχει το ΥΠΕΚΑ (ΕΓΥ), θα περιληφθούν σχετικές κατευθύνσεις, με σκοπό να αποσταλούν σε τεχνικές υπηρεσίες μελέτης και υλοποίησης έργων, τόσο σε κεντρικό όσο και σε περιφερειακό επίπεδο. Ενθάρρυνση της εξοικονόμησης και της ανακύκλωσης του νερού στις υδροβόρες βιομηχανίες, με κατανάλωση πάνω από m 3 /έτος. GR13OM02-06 Κατάρτιση εγχειριδίου τεχνικών προδιαγραφών εφαρμογής μεθόδων επαναχρησιμοποίησης Σύνταξη εγχειριδίου τεχνικών προδιαγραφών εφαρμογής των μεθόδων επαναχρησιμοποίησης που προβλέπονται στην ΚΥΑ / (ΦΕΚ 354/Β). GR13OM02-07 Αναδιοργάνωση / Εξορθολογισμός του θεσμικού πλαισίου λειτουργίας φορέων διαχείρισης συλλογικών δικτύων άρδευσης GR13OM02-08 Το πλαίσιο λειτουργίας των Οργανισμών Εγγείων Βελτιώσεων θεσμοθετήθηκε το 1958 και στην πορεία τροποποιήθηκε/ συμπληρώθηκε με σειρά νομοθετημάτων. Το μέτρο αναφέρεται στη διαμόρφωση προτάσεων και θεσμικών τροποποιήσεων σχετικών με την αναβάθμιση της λειτουργίας και την πλήρη διευκρίνιση του θεσμικού πλαισίου των ΤΟΕΒ/ΓΟΕΒ, έτσι ώστε να βελτιωθεί ουσιαστικά η διαχείριση του αρδευτικού νερού. Στο πλαίσιο αυτό απαραίτητη είναι η σύσταση ειδικής ομάδας εργασίας με εκπροσώπους όλων των εμπλεκόμενων θεσμικών φορέων η οποία θα διαμορφώσει προτάσεις για

211 ΟΝΟΜΑΣΙΑ/ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΕΤΡΟΥ Κατάρτιση και εφαρμογή προγράμματος άρδευσης εντός των συλλογικών αρδευτικών μονάδων GR13OM02-09 Εξορθολογισμός των ορίων (κατώτατων/ανώτατων) των αναγκαίων ποσοτήτων αρδευτικού νερού, σύμφωνα με τις κλιματικές συνθήκες της Κρήτης, το είδος της καλλιέργειας και των εφαρμοζόμενων γεωργικών πρακτικών GR13OM02-10 ΟΜΑΔΑ II ΒΑΣΙΚΩΝ ΜΕΤΡΩΝ ΟM02 ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΑΠΟΔΟΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΧΡΗΣΗΣ ΝΕΡΟΥ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΕΤΡΟΥ τις απαραίτητες θεσμικές και κανονιστικές τροποποιήσεις για τον εκσυγχρονισμό λειτουργίας των ΤΟΕΒ/ΓΟΕΒ. Το μέτρο περιλαμβάνει την κατάρτιση προγράμματος άρδευσης από το διαχειριστή συλλογικού δικτύου (ΤΟΕΒ/ΓΟΕΒ, Δήμων, κλπ.), σε συνεργασία με τους καλλιεργητές, έτσι ώστε να αποφεύγεται το πότισμα κατά τις ώρες της ημέρας με πολύ υψηλή θερμοκρασία. Στο πλαίσιο αυτό ο διαχειριστής του συλλογικού δικτύου, κατά την έναρξη της αρδευτικής περιόδου, οφείλει να λάβει τη σχετική έγκριση του προγράμματος άρδευσης από την Δ/νση Υδάτων και να κοινοποιεί το πρόγραμμα άρδευσης στην Δ/νση Υδάτων. Απαιτείται ένταση των ελέγχων για την κατά το δυνατόν ακριβή τήρηση του από τους χρήστες (παραγωγούς). Σύμφωνα με την Υπουργική Απόφαση Φ16/6631/1989 καθορίσθηκαν τα κατώτατα και τα ανώτατα όρια των αναγκαίων ποσοτήτων αρδευτικού νερού για την ορθολογική χρήση των υδατικών πόρων στην άρδευση ανά κατηγορία καλλιεργειών και ανά Υδατικό Διαμέρισμα. Τα όρια αυτά έχουν υπολογισθεί ανά μήνα για την περίοδο Απριλίου Σεπτεμβρίου και ισχύουν αθροιστικά. Ο υπολογισμός των αναγκαίων ποσοτήτων έγινε με τη μέθοδο Blaney - Criddle. Απαιτείται, στα πλαίσια εξορθολογισμού της χρήσης νερού και ειδικότερα της οικονομίας, ο καθορισμός νέων ορίων λαμβάνοντας υπόψη τις πραγματικές ανάγκες των καλλιεργειών, τα μετεωρολογικά και εδαφολογικά δεδομένα, τις προβλέψεις του Σχεδίου Διαχείρισης και τη χρήση επιστημονικά αποδεκτής μεθόδου για τις κλιματικές συνθήκες της Κρήτης

212 ΟΝΟΜΑΣΙΑ/ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΕΤΡΟΥ Μείωση των απολήψεων για άρδευση μέσω βελτίωσης των τεχνικών άρδευσης GR13OM02-11 ΟΜΑΔΑ II ΒΑΣΙΚΩΝ ΜΕΤΡΩΝ ΟM02 ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΑΠΟΔΟΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΧΡΗΣΗΣ ΝΕΡΟΥ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΕΤΡΟΥ Προώθηση μέτρων-κινήτρων για τη βελτίωση των τεχνικών άρδευσης με συστήματα εξοικονόμησης νερού. Ενδεικτικά αναφέρονται: - Αντικατάσταση των υφιστάμενων ανοιχτών αγωγών μεταφοράς και διανομής νερού με κλειστά αρδευτικά δίκτυα με σκοπό τη μείωση των απωλειών νερού. - Αντικατάσταση της μεθόδου άρδευσης καλλιεργειών στις περιπτώσεις όπου εφαρμόζεται η επιφανειακή άρδευση ή άρδευση με καταιονισμό με αυτή της άρδευσης με σταγόνα, μετά από ανάλογη μελέτη. Στην άρδευση με σταγόνα, η άρδευση γίνεται εντοπισμένα με σταλακτήρες ή μικροεκτοξευτήρες επιτυγχάνοντας οικονομία στην εφαρμοζόμενη ποσότητα νερού από 25% έως 50% σε σύγκριση με την άρδευση με καταιονισμό και την επιφανειακή άρδευση. Ένα από τα σημαντικότερα μειονεκτήματα της στάγδην άρδευσης είναι το αρχικό κόστος εγκατάστασης του συστήματος. Για το λόγο αυτό κρίνεται απαραίτητο να δοθούν κίνητρα για την αντικατάστασή του (κάλυψη μέρους της αρχικής δαπάνης εγκατάστασης ή παροχή μειωμένου τιμολογίου για τους χρήστες ανάλογων αρδευτικών δικτύων κλπ). - Εφαρμογή της ελλειμματικής άρδευσης σε περιόδους έλλειψης νερού μετά από ανάλογες μελέτες. Η Δ/νση Υδάτων της Α.Δ.Κρήτης σε συνεργασία με τη Δ/νση Αγροτικών Υποθέσεων και την Περιφέρεια Κρήτης θα εκδώσει σχετικές οδηγίες προς τις Υπηρεσίες ύδατος και τους χρήστες νερού. Ενθάρυνση καλλιέργειας παραδοσιακών μη υδροβόρων καλλιεργειών Προτείνεται η χρηματοδότηση ειδικών προγραμμάτων για την αναδιάρθωση υφιστάμενων καλλιεργειών με χρήση νέων καλλιεργειών, που χαρακτηρίζονται μη υδροβόρες (π.χ, ξηρικές ποικιλίες ελιάς, άνυδρες ποικιλίες κηπευτικών κ.α.). GR13OM02-12 Ενθάρρυνση και ενίσχυση της επέκτασης μεθόδων εντοπισμένης άρδευσης (Μικροαρδεύσεις) στις δεκτικές τέτοιων μεθόδων άρδευσης φυτείες Επέκταση των μικροαρδεύσεων στο σύνολο των αρδευόμενων δενδρωδών καλλιεργειών και αύξηση του ποσοστού στις δεκτικές τέτοιων συστημάτων λοιπές εκτατικές καλλιέργειες (φράουλα, σπαράγγι, δενδρώδεις καλλιέργειες κ.α.). Με τον τρόπο αυτό θα περιορισθούν τα αυτοκινούμενα καρούλια στην άρδευση. GR13OM

213 ΟΝΟΜΑΣΙΑ/ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΕΤΡΟΥ Ορισμός ζωνών προστασίας έργων υδροληψίας πόσιμου ύδατος από υπόγειους υδροφορείς GR13OM03-01 ΟΜΑΔΑ II ΒΑΣΙΚΩΝ ΜΕΤΡΩΝ ΟM03 ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΟΡΙΖΟΝΤΑΙ ΓΙΑ ΠΟΣΙΜΟ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΕΤΡΟΥ Στα έργα υδροληψίας για άντληση πόσιμου ύδατος από υπόγειους υδροφορείς (γεωτρήσεις, πηγές, πηγάδια) ορίζονται καταρχήν, και μέχρι την ολοκλήρωση ειδικών υδρογεωλογικών μελετών, ζώνες προστασίας των σημείων απόληψης νερού ως εξής: Ζώνη απόλυτης προστασίας Ι : 10 m περιμετρικά του έργου υδροληψίας. Ζώνη ελεγχόμενης προστασίας ΙΙ - ζώνη των 50ημερών: Ορίζεται η περιοχή περιμετρικά του έργου υδροληψίας ακτίνας 1000 μέτρων Ζώνη προστασίας ΙIΙ: Αφορά τη λεκάνη τροφοδοσίας των υδροληψιών η οποία μπορεί να προσδιορισθεί μόνο από τις ειδικές υδρογεωλογικές μελέτες. Ειδικότερα η ζώνη ελεγχόμενης προστασίας ΙΙ μπορεί να τροποποιείται μόνο κατόπιν ειδικής υδρογεωλογικής μελέτης, με την οποία θα προσδιορίζεται η ζώνη τροφοδοσίας της υδροληψίας, εφαρμόζοντας ενδεδειγμένες μεθόδους όπως εμπειρικοί τύποι (με παραμέτρους την παροχή άντλησης, το ρυθμό εμπλουτισμού, τα χαρακτηριστικά του υδροφόρου και το χρόνο 50/400 ημερών), υδρογεωλογική χαρτογράφηση υδροφόρων, αναλυτικά/ημιαναλυτικά προσομοιώματα και αριθμητικά προσομοιώματα. Η μελέτη αυτή θα συντάσσετε από τον ενδιαφερόμενο και θα εγκρίνεται από την Διεύθυνση Υδάτων της Α.Δ. Κρήτης. Η Διεύθυνση Υδάτων της Α.Δ. Κρήτης θα εκδώσει τεχνικό εγχειρίδιο με οδηγίες εφαρμογής των παραπάνω μεθόδων

214 ΟΝΟΜΑΣΙΑ/ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΕΤΡΟΥ Δραστηριότητες που απαγορεύονται στις ζώνες προστασίας έργων υδροληψίας πόσιμου ύδατος από υπόγειους υδροφορείς GR13OM03-02 ΟΜΑΔΑ II ΒΑΣΙΚΩΝ ΜΕΤΡΩΝ ΟM03 ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΟΡΙΖΟΝΤΑΙ ΓΙΑ ΠΟΣΙΜΟ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΕΤΡΟΥ Απαγορεύονται ανά ζώνη οι παρακάτω δραστηριότητες, που δύναται να ρυπάνουν τα υπόγεια νερά, με στόχο την προστασία των έργων υδροληψίας πόσιμου ύδατος από υπόγειους υδροφορείς Ζώνη προστασίας Ι (άμεσης προστασίας) Η ζώνη αυτή προστατεύει το άμεσο περιβάλλον της υδροληψίας από ρύπανση και χαρακτηρίζεται ως ζώνη πλήρους απαγόρευσης. Στη ζώνη αυτή απαγορεύεται αυστηρά η οποιαδήποτε δραστηριότητα εκτός των απαραίτητων εργασιών για τη λειτουργία και τη συντήρηση των υδροληπτικών έργων. Ζώνη προστασίας ΙΙ - Ζώνη 50ημερών (ελεγχόμενη) Η ζώνη αυτή προστατεύει το πόσιμο νερό από μικροβιολογική κυρίως ρύπανση (ζώνη των 50ημερών) και από ρύπανση που προέρχεται από ανθρώπινες δραστηριότητες ή έργα και είναι επικίνδυνη λόγω γειτνίασης με την υδροληψία. Στη ζώνη αυτή απαγορεύονται δραστηριότητες υψηλής ρυπαντικής επικινδυνότητας όπως (ενδεικτικά) εντατικές αγροτικές καλλιέργειες με χρήση φυτοφαρμάκων αγροχημικών, κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις, βιομηχανικές βιοτεχνικές εγκαταστάσεις, χώροι επεξεργασίας ή μεταφόρτωσης υγρών ή στερεών αποβλήτων, συνεργεία αυτοκινήτων, ανάπτυξη λατομικών ή μεταλλευτικών δραστηριοτήτων, κοιμητήρια και γενικά οποιαδήποτε αντίστοιχη δραστηριότητα που μπορεί να αποτελέσει δυνητική πηγή ρύπανσης ίση ή μεγαλύτερη από τις παραπάνω ενδεικτικά αναφερόμενες. Η εγκατάσταση μιας εν δυνάμει ρυπογόνου δραστηριότητας στην ανωτέρω ζώνη πέραν των απαιτούμενων εγκρίσεων βάσει της κείμενης νομοθεσίας θα γίνεται μετά από θετική γνωμοδότηση της Δ/νσης Υδάτων της Α.Δ Κρήτης, κατόπιν υποβολής προς έγκριση από τον ενδιαφερόμενο, ειδικής υδρογεωλογικής μελέτης που θα συμπεριλαμβάνει και ανάλυση κινδύνου. Ζώνη προστασίας ΙΙΙ (επιτηρούμενη) Η ζώνη αυτή περιβάλει την Ι και τη ΙΙ ζώνη και αναπτύσσεται σε όση απόσταση εκτείνεται η λεκάνη τροφοδοσίας της υπόγειας υδροφορίας από τον οποίο τροφοδοτείται το υδροληπτικό έργο. Στη ζώνη ΙΙΙ τηρείται η κείμενη λοιπή νομοθεσία για την προστασία των υδάτων. Λεπτομερής οριοθέτηση ζωνών προστασίας σημείων υδροληψίας και πεδίων υδροληψίας υπόγειου νερού (πηγές, γεωτρήσεις) για απολήψεις νερού ύδρευσης > m 3 ετησίως GR13OM03-03 Λεπτομερής οριοθέτηση της ζώνης προστασίας ΙΙ - Ζώνη 50ημερών (ελεγχόμενη) -σημείων υδροληψίας υπόγειου νερού (πηγές, γεωτρήσεις) και πεδίου υδροληψιών (σύστημα γεωτρήσεων που το νερό τους χρησιμοποιείται για ύδρευση) για απολήψεις νερού ύδρευσης > m 3 ετησίως. Αναγκαία προϋπόθεση για την οριοθέτηση της ζώνης αυτής είναι η εκπόνηση ειδικών υδρογεωλογικών μελετών, βάσει των προδιαγραφών της Δ/νσης Υδάτων της Α.Δ. Κρήτης, με ευθύνη του Φορέα (Υπηρεσία) εκμετάλλευσης των σημείων υδροληψίας. Η μελέτη αυτή θα εκκρίνεται από τη Δ/νση Υδάτων Α.Δ. Κρήτης και η ζώνη θα θεσμοθετείται με απόφαση του Γενικού Γραμματέως της Α.Δ. Κρήτης. Μέχρι την ανωτέρω οριοθέτηση ισχύει η γενική προστασία του μέτρου «ορισμός ζωνών προστασίας έργων υδροληψίας πόσιμου ύδατος από υπόγειους υδροφορείς»

215 ΟΝΟΜΑΣΙΑ/ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΕΤΡΟΥ Προστασία υπόγειων υδατικών συστημάτων που εντάσσονται στο μητρώο προστατευόμενων περιοχών πόσιμου ύδατος GR13OM03-04 ΟΜΑΔΑ II ΒΑΣΙΚΩΝ ΜΕΤΡΩΝ ΟM03 ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΟΡΙΖΟΝΤΑΙ ΓΙΑ ΠΟΣΙΜΟ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΕΤΡΟΥ Εφαρμόζονται κατ αρχήν οι απαγορεύσεις της ζώνης προστασίας ΙΙ των σημείων υδροληψίας υπόγειου νερού για ύδρευση με εξαίρεση τα κοιμητήρια, τις εγκαταστάσεις χώρων στάθμευσης και συνεργείων αυτοκινήτων και την ανάπτυξη λατομικών ή μεταλλευτικών δραστηριοτήτων. Η εγκατάσταση νέων δραστηριοτήτων μπορεί να επιτρέπεται σε συγκεκριμένες θέσεις μετά την υποβολή υδρογεωλογικής μελέτης ή έκθεσης ανάλογα με το μέγεθος και την κατηγορία της δραστηριότητας και θετική γνωμοδότηση της Διεύθυνσης Υδάτων. Καθορισμός θεσμικού πλαισίου προστασίας όπου θα υιοθετηθούν με λεπτομέρεια τα μέτρα προστασίας των ΥΥΣ που εντάσσονται στο μητρώο προστατευόμενων περιοχών από ΕΓΥ. Υλοποίηση Σχεδίων Ασφάλειας Νερού σε μεγάλες ΔΕΥΑ ( όπως αυτές του Ηρακλείου, Χανίων, Ρεθύμνης, Αγ. Νικολάου, Σητείας) GR13OM03-05 Τα Σχέδια Ασφάλειας Νερού (ΣΑΝ) αποτελούν μία ολιστική προσέγγιση που σχετίζεται με την ποιοτική διαχείριση των υδάτων από την πηγή του νερού έως και τη διανομή, υιοθετώντας την αρχή των «πολλαπλών φραγμάτων» (multiple barriers) και εστιάζοντας στην ανάγκη εφαρμογής μέτρων ελέγχου σε κάθε κρίκο της αλυσίδας υδροδότησης. Στο πλαίσιο του Έργου «Τεχνική Υποστήριξη της Ειδικής Γραμματείας Υδάτων του ΥΠΕΚΑ για την καταγραφή προβλημάτων εφαρμογής της Οδηγίας 98/83/ΕΚ περί πόσιμου νερού στην Ελλάδα και διερεύνηση δυνατοτήτων υιοθέτησης Σχεδίων Ασφάλειας Νερού (Water Safety Plans)» που χρηματοδοτήθηκε από το ΕΠΠΕΡΑΑ και ολοκληρώθηκε το 2011, έχουν συνταχθεί οι Προδιαγραφές για την εφαρμογή των Σχεδίων Ασφάλειας Νερού. Προτείνεται η υλοποίηση των ΣΑΝ σε μεγάλες ΔΕΥΑ, όπως οι ΔΕΥΑ Ηρακλείου, Χανίων, Ρεθύμνης, Αγ. Νικολάου, Ιεράπετρας και Σητείας, που θα στοχεύουν στη διασφάλιση της δημόσιας υγείας και στην υιοθέτηση και εφαρμογή ορθών πρακτικών στο δίκτυο διανομής του πόσιμου νερού, μέσω της ελαχιστοποίησης της παρουσίας ρυπαντών στο πόσιμο νερό ιδιαίτερα στην πηγή του, σωστής επεξεργασίας του και σωστής διανομής του στα δίκτυα ύδρευσης, ανεξάρτητα του μεγέθους των δικτύων αυτών. Σύνταξη / Επικαιροποίηση Γενικών Σχεδίων Ύδρευσης (Masterplan) από τις ΔΕΥΑ GR13OM03-06 Σύνταξη γενικών σχεδίων ύδρευσης όπου θα εντοπίζονται οι υδατικοί πόροι που θα καλύψουν τις ανάγκες ύδρευσης σε μεσοπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο χρονικό ορίζοντα, θα υιοθετούνται εγκαίρως τα κατάλληλα μέτρα προστασίας και θα σχεδιάζονται τα απαραίτητα εξωτερικά υδραγωγεία σε προκαταρκτικό επίπεδο. Προτείνεται τα Σχέδια (Masterplan) να εκπονηθούν από τις ΔΕΥΑ, ως καθ ύλην αρμόδιοι Φορείς για το θέμα. Τα σχέδια αυτά θα πρέπει να είναι σύμφωνα με τις προβλέψεις των Σχεδίων Διαχείρισης για την κατάσταση των υδατικών συστημάτων και των προγραμμάτων μέτρων. Για το σκοπό αυτό θα πρέπει να έχουν τη σύμφωνη γνώμη της Δ/νσης Υδάτων. Δημοσιοποίηση των μετρήσεων ποιότητας πόσιμου νερού στο διαδίκτυο από τους Δήμους/ΔΕΥΑ Το μέτρο αυτό αποσκοπεί στη δημοσιοποίηση όλων των μετρήσεων που πραγματοποιούν οι φορείς διαχείρισης πόσιμου νερού στο διαδίκτυο, προκειμένου οι πολίτες να ενημερώνονται αδιάλειπτα για την ποιότητα του πόσιμου νερού, που τους παρέχεται GR13OM

216 ΟΝΟΜΑΣΙΑ/ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΕΤΡΟΥ Επί τόπου επιθεωρήσεις σε αδειοδοτημένες απολήψεις (μεγάλοι καταναλωτές) τουλάχιστον 2 φορές το χρόνο ΟΜΑΔΑ II ΒΑΣΙΚΩΝ ΜΕΤΡΩΝ ΟM04 ΜΕΤΡΑ ΕΛΕΓΧΟΥ ΑΠΟΛΗΨΗΣ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΟΥ ΚΑΙ ΥΠΟΓΕΙΟΥ ΝΕΡΟΥ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΕΤΡΟΥ Περιοδικές επιθεωρήσεις (τουλάχιστον 2 ανά έτος) της οικείας Διεύθυνσης Υδάτων σε αδειοδοτημένες απολήψεις (ιδιαίτερα στους μεγάλους καταναλωτές) για έλεγχο των απολήψεων και του εγκατεστημένου συστήματος καταγραφής αντλούμενων ποσοτήτων. Οι επιθεωρήσεις θα μπορούσαν να γίνονται από μεικτά κλιμάκια της Περιφέρειας και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης. GR13OM04-01 Ενημέρωση του Εθνικού Μητρώου Σημείων Υδροληψίας της ΚΥΑ /2014 Αναφέρεται στη συνεχή ενημέρωση της βάσης του Εθνικού Μητρώου Σημείων Υδροληψίας, σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στην ΚΥΑ /2014. GR13OM04-02 Καταγραφή ποσοτήτων νερού από τα σημεία απόληψης επιφανειακού ή/και υπόγειου νερού για ύδρευση, για άρδευση από τα οργανωμένα δίκτυα (ΤΟΕΒ, ΓΟΕΒ), Δήμοι, ΔΕΥΑ, λοιπές Υπηρεσίες Νερού και από μεγάλους καταναλωτές GR13OM04-03 Επανεξέταση του κανονιστικού πλαισίου αδειοδότησης χρήσης νερού και εκτέλεσης έργων αξιοποίησης υδατικών πόρων Το μέτρο περιλαμβάνει την τοποθέτηση συστημάτων καταγραφής των απολήψεων (υδρόμετρα, σταθμηγράφους, κλπ.) στα σημεία απόληψης αρδευτικού, υδρευτικού και βιομηχανικής χρήσης νερού για την κάλυψη των αναγκών των συλλογικών δικτύων και των αναγκών άρδευσης και της βιομηχανίας. Ο σχετικός εξοπλισμός που είναι αναγκαίος θα βαρύνει τον φορέα που πραγματοποιεί την άντληση-απόληψη νερού, ο οποίος υποχρεούται να δηλώσει την έναρξη λειτουργίας του μετρητικού εξοπλισμού, την καταγραφή της κατανάλωσης νερού στην κεφαλή του δικτύου κάθε ΤΟΕΒ και την εκτίμηση των απωλειών κατά την μεταφορά στους κύριους και δευτερεύοντες τριτεύοντες αγωγούς στην Διεύθυνση Υδάτων Κρήτης. Οι μετρήσεις των ποσοτήτων απολήψεων θα αποστέλλονται ανά εξάμηνο στην Διεύθυνση Υδάτων. Αναθεώρηση των προβλέψεων της ΚΥΑ 43504/2005 (ΦΕΚ1784/Β) και λοιπών σχετικών κανονιστικών διατάξεων, ώστε μεταξύ άλλων (α) να εξετάζεται η συμβατότητα εκτέλεσης έργων αξιοποίησης υδατικών πόρων σε σχέση με τα προβλεπόμενα στο Σχέδιο Διαχείρισης σε πρώιμο στάδιο, με στόχο την έγκαιρη ενημέρωση των ενδιαφερόμενων (β) να διερευνηθεί η αδειοδότηση χρήσεων ύδατος για γεωθερμικούς σκοπούς. GR13OM04-04 Τροποποίηση επικαιροποίηση των κανονιστικών αποφάσεων απαγορευτικών, περιοριστικών και λοιπών ρυθμιστικών μέτρων που έχουν στόχο την προστασία και διαχείριση του υδατικού δυναμικού, με βάση το πρόγραμμα μέτρων του νέου Σχεδίου Διαχείρισης υδατικών πόρων του ΥΔ Κρήτης Το μέτρο αφορά στην τροποποίηση-επικαιροποίηση της με αριθ. πρωτ.: 1595/ (ΦΕΚ 1333/ ) κανονιστικής απόφασης του Γενικού Γραμματέα Περιφέρειας Κρήτης «Περιοριστικά και λοιπά ρυθμιστικά μέτρα, στις χρήσεις και τη λειτουργία των έργων αξιοποίησης υδατικών πόρων, με στόχο την προστασία και τη διαχείριση του υδατικού δυναμικού της λεκάνης απορροής της Κρήτης», βάσει των αποτελεσμάτων του παρόντος Σχεδίου Διαχείρισης και των μελετών που το συνοδεύουν

217 ΟΝΟΜΑΣΙΑ/ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΕΤΡΟΥ ΟΜΑΔΑ II ΒΑΣΙΚΩΝ ΜΕΤΡΩΝ ΟM04 ΜΕΤΡΑ ΕΛΕΓΧΟΥ ΑΠΟΛΗΨΗΣ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΟΥ ΚΑΙ ΥΠΟΓΕΙΟΥ ΝΕΡΟΥ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΕΤΡΟΥ GR13OM04-05 Καθορισμός κριτηρίων για τον προσδιορισμό ορίων συνολικών απολήψεων ανά υδατικό σύστημα Διερεύνηση δυνατότητας καθορισμού μεθοδολογίας και κριτηρίων για τον προσδιορισμό της περιβαλλοντικής παροχής κατάντη σημαντικών έργων υδροληψίας με βάση τα αποτελέσματα του Εθνικού Δικτύου Παρακολούθησης της κατάστασης των υδατικών συστημάτων της χώρας και με στόχο την κατάρτιση συγκεκριμένων προδιαγραφών. GR13OM04-06 ΟΜΑΔΑ II ΒΑΣΙΚΩΝ ΜΕΤΡΩΝ ΟM05 ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΛΕΓΧΟ ΤΕΧΝΗΤΟΥ ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟΥ ΤΩΝ ΥΠΟΓΕΙΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΟΝΟΜΑΣΙΑ/ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΕΤΡΟΥ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΕΤΡΟΥ Δημιουργία Ενιαίου Μητρώου περιοχών διάθεσης επεξεργασμένων υγρών αποβλήτων, είτε μέσω άρδευσης, είτε μέσω τεχνητού εμπλουτισμού (ΦΕΚ354/B/ ) GR13OM05-01 Με βάση το ισχύον θεσμικό πλαίσιο για την επαναχρησιμοποίηση των επεξεργασμένων υγρών αποβλήτων είτε μέσω άρδευσης είτε μέσω τεχνητού εμπλουτισμού η Διεύθυνση Υδάτων της Αποκεντρωμένης Διοίκησης γνωμοδοτεί μετά την υποβολή της μελέτης σχεδιασμού. Το μέτρο αφορά στη δημιουργία ενός μητρώου περιοχών διάθεσης, το οποίο θα περιλαμβάνει τα στοιχεία του φορέα υλοποίησης του έργου διάθεσης, τα βασικά τεχνικά χαρακτηριστικά, το ΥΣ που αφορά καθώς επίσης τα τυχόν συμπληρωματικά μέτρα παρακολούθησης που έχουν τεθεί και στοιχεία μετρήσεων παρακολούθησης που ενδέχεται να έχουν ζητηθεί κατά τη διαδικασία αδειοδότησης και διατίθενται στην Δ/νση Υδάτων. Ο καθορισμός των πληροφοριών που θα πρέπει να περιλαμβάνονται στο μητρώο θα καθοριστούν από την ΕΓΥ σε συνεργασία με τις Δ/νσεις Υδάτων. Το μητρώο θα είναι στη διάθεση των αρμοδίων Υπηρεσιών ελέγχου της Περιφέρειας έτσι ώστε να διευκολύνονται οι απαραίτητοι προβλεπόμενοι έλεγχοι των έργων αυτών. Διερεύνηση των συνθηκών εφαρμογής τεχνητών εμπλουτισμών υπογείων υδατικών συστημάτων, ως μέσο ποσοτικής ενίσχυσης και ποιοτικής προστασίας τους GR13OM05-02 Ο τεχνητός εμπλουτισμός των υπόγειων υδατικών συστημάτων αποτελεί βασικό εργαλείο για την αντιμετώπιση προβλημάτων ποσοτικής μείωσης ή ποιοτικής υποβάθμισης των υπόγειων υδατικών συστημάτων (ΥΥΣ) που προκαλούνται από πιέσεις στα υπόγεια νερά, όπως υπεραντλήσεις, ρυπάνσεις, κλπ. Πρόκειται για δράση με περιβαλλοντική διάσταση διότι αξιοποιεί τις φυσικές υπόγειες δεξαμενές που διαμορφώνονται στο υπέδαφος για αποθήκευση νερού καλής ποιότητας κατά τη χειμερινή περίοδο ώστε να είναι διαθέσιμες για χρήση κατά τη θερινή περίοδο των αυξημένων απαιτήσεων. Η εφαρμογή του τεχνητού εμπλουτισμού αποσκοπεί στην ποσοτική ενίσχυση και την ποιοτική αναβάθμιση των ΥΥΣ. Σημαντική είναι επίσης η συμβολή του στον περιορισμό και την σταδιακή απώθηση του μετώπου θαλάσσιας διείσδυσης σε παράκτιους υδροφόρους ορίζοντες. Η αποτελεσματικότητα των τεχνητών εμπλουτισμών εξαρτάται από σειρά παραγόντων όπως ο προσδιορισμός της αποθηκευτικής ικανότητας των υδροφόρων οριζόντων, η διαθεσιμότητα νερού εμπλουτισμού σε ικανή ποσότητα για τις ανάγκες της εφαρμογής και σε ποιότητα συμβατή και επιθυμητά καλύτερη από

218 ΟΝΟΜΑΣΙΑ/ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΕΤΡΟΥ ΟΜΑΔΑ II ΒΑΣΙΚΩΝ ΜΕΤΡΩΝ ΟM05 ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΛΕΓΧΟ ΤΕΧΝΗΤΟΥ ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟΥ ΤΩΝ ΥΠΟΓΕΙΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΕΤΡΟΥ την ποιότητα του νερού του εμπλουτιζόμενου υπόγειου υδατικού συστήματος. Οι αναφερόμενες διαδικασίες τεχνητών εμπλουτισμών βασίζονται στην αξιοποίηση φυσικών νερών καλής ποιότητας και δεν σχετίζονται με τον τεχνητό εμπλουτισμό που προβλέπεται στην ΚΥΑ / (ΦΕΚ 354/Β). Για την εφαρμογή τεχνητού εμπλουτισμού απαιτείται η εκπόνηση ειδικής υδρογεωλογικής μελέτης, στην οποία θα εξετάζονται το βάθος του υδροφόρου ορίζοντα, η ύπαρξη ή μη επάλληλων γεωλογικών στρωμάτων, η υδραυλική αγωγιμότητα τους, το βάθος του εμπλουτισμού και θα καθορίζονται ο σχεδιασμός και το πρόγραμμα εμπλουτισμού, η κατάλληλη μέθοδος και οι βέλτιστες διαδικασίες εφαρμογής. Οι τεχνικές προδιαγραφές των Υδρογεωλογικών Μελετών Τεχνητού Εμπλουτισμού θα καθορισθούν από την Ειδική Γραμματεία Υδάτων. ΟΝΟΜΑΣΙΑ/ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΕΤΡΟΥ Ενίσχυση περιβαλλοντικών επιθεωρήσεων και ελέγχων GR13OM06-01 ΟΜΑΔΑ II ΒΑΣΙΚΩΝ ΜΕΤΡΩΝ ΟM06 ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΣΗΜΕΙΑΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΑΠΟΡΡΙΨΕΩΝ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΕΤΡΟΥ Για τη διατήρηση αλλά και αναβάθμιση της ποιότητας των υδάτων είναι απαραίτητη η λήψη μέτρων για τον αποτελεσματικό έλεγχο της ρύπανσης των υδάτων από σημειακές πηγές απορρίψεων (αστικά, βιομηχανικά, κτηνοτροφικά απόβλητα, κ.λπ.). Βασική πηγή προβλημάτων αποτελεί η ελλιπής στελέχωση των αρμόδιων ελεγκτικών υπηρεσιών και η επακόλουθη έλλειψη στον συντονισμό των διενεργούμενων ελέγχων με αποτέλεσμα σε ορισμένες περιπτώσεις την πλημμελή κάλυψη των διαδικασιών ελέγχου, προς όφελος των κατά συνείδηση παραβατών. Προτείνεται για το σκοπό αυτό η επανεξέταση της λειτουργικότητας και απόδοσης του ελεγκτικού μηχανισμού (αρμοδιότητες, πρόγραμμα, συχνότητα ελέγχων, προσωπικό, πόροι κλπ), η ενίσχυσή όπου είναι απαραίτητο και η διατήρηση μητρώου περιβαλλοντικών παραβάσεων με ανάρτησή τους στο διαδίκτυο, ώστε να εξασφαλιστούν οι αναγκαίοι έλεγχοι, κυρώσεις και διορθωτικές δράσεις των υπόχρεων. Προς την κατεύθυνση αυτή είναι ιδιαίτερα θετική η άμεση ενεργοποίηση (με έκδοση όλων των απαιτούμενων αποφάσεων και διαταγμάτων) του Νόμου 4014/2011 περί περιβαλλοντικής αδειοδότησης με τον οποίο επαναπροσδιορίζονται οι κανόνες, προϋποθέσεις και διαδικασίες των περιβαλλοντικών επιθεωρήσεων, με απώτερο στόχο τη βελτίωση του ελεγκτικού μηχανισμού αλλά και την επιβολή των προβλεπόμενων κυρώσεων όπου απαιτείται. Το μέτρο αυτό είναι οριζόντιο για όλα τα έργα και τις δραστηριότητες που δρουν ως σημειακές πηγές απορρίψεων. Ιδιαίτερη μέριμνα θα πρέπει να δοθεί σε ορισμένες δραστηριότητες εποχικού χαρακτήρα (π.χ. ελαιοτριβεία), σε περιοχές που υφίσταται έντονη παρουσία δραστηριοτήτων, αλλά και στις σχετικά μικρής δυναμικότητας μονάδες (μικρές κτηνοτροφικές μονάδες, μικρομεσαίες βιομηχανικές μονάδες αξιοποίησης αγροτικών προϊόντων, ιχθυοκαλλιέργειες). Ενδυνάμωση των περιοδικών ελέγχων υδάτων Κατάρτιση ειδικού προγράμματος περιοδικών ελέγχων των νερών που καταλήγουν στη θάλασσα. Στα πλαίσια αυτά να επανεξεταστεί το πρόγραμμα

219 ΟΜΑΔΑ II ΒΑΣΙΚΩΝ ΜΕΤΡΩΝ ΟM06 ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΣΗΜΕΙΑΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΑΠΟΡΡΙΨΕΩΝ ΟΝΟΜΑΣΙΑ/ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΕΤΡΟΥ που καταλήγουν στη θάλασσα από εκβολές αγωγών ομβρίων και λοιπών σημειακών πηγών ρύπανσης GR13OM06-02 Εκσυγχρονισμός εθνικής νομοθεσίας περί διαχείρισης λυμάτων και βιομηχανικών αποβλήτων GR13OM06-03 Καθορισμός συνθηκών και προϋποθέσεων για τη σύνδεση βιομηχανιών στο δίκτυο αποχέτευσης/υποδοχή βιομηχανικών αποβλήτων σε ΕΕΛ GR13OM06-04 Πρόγραμμα διερευνητικής παρακολούθησης ποιοτικής κατάστασης στα υπόγεια και επιφανειακά υδατικά συστήματα στις περιοχές υφιστάμενων ΧΥΤΑ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΕΤΡΟΥ παρακολούθησης των Δ/σεων Υγείας και Κοινωνικής Μέριμνας των Π.Ε. ώστε να διευρυνθεί η περίοδος των δειγματοληψιών σε περιοχές παράκτιων υδάτων που δέχονται πιέσεις όπως εκβολές αγωγών ομβρίων και λοιπών σημειακών πηγών ρύπανσης. Ο προγραμματισμός των δειγματοληψιών θα γίνει σε συνεργασία με την οικεία Διεύθυνση Υδάτων, με βάση τα προβλεπόμενα στα Σχέδια Διαχείρισης και τα αποτελέσματα των μετρήσεων θα κοινοποιούνται σε αυτή. Η Υπουργική Απόφαση Ε1β/221/1965 περί διάθεσης λυμάτων και βιομηχανικών αποβλήτων και οι μετέπειτα τροποποιήσεις της, αποτελούσε και αποτελεί σε μεγάλο βαθμό, ακόμα και σήμερα, το βασικό θεσμικό πλαίσιο που διέπει τη διάθεση λυμάτων και υγρών βιομηχανικών και αστικών αποβλήτων. Η ΥΑ Ε1β/221/1965 χαρακτηρίστηκε ως ένα πρωτοποριακό θεσμικό πλαίσιο για την εποχή της, το οποίο ωστόσο δεν καλύπτει σήμερα την σύγχρονη περιβαλλοντική πολιτική. Ήδη με την ΚΥΑ /2011 καταργούνται οι σχετικές ρυθμίσεις των άρθρων 2, 7, 8, 12 και 14 της Υγειονομικής Διάταξης αριθ. Ε1β/221/1965 (Β 138), όπως αυτή είχε τροποποιηθεί και ισχύει, ενώ στο άρθρο 59 του Ν4042/2012 περιγράφεται η καθολική της κατάργηση, η οποία ωστόσο ενέχει ασάφειες ως προς ενδεχόμενο νομικό κενό. Συναξιολογώντας τα ανωτέρω προτείνεται η θέσπιση ενός σύγχρονου νομικού πλαισίου για την διαχείριση υγρών αποβλήτων. Οι φορείς διαχείρισης των δικτύων αποχέτευσης και των ΕΕΛ θα πρέπει να εκδώσουν κανονισμούς λειτουργίας των δικτύων αποχέτευσης ή να αναθεωρήσουν υφιστάμενους όπου θα καθορίζονται οι προϋποθέσεις σύνδεσης βιομηχανιών στο δίκτυο ή/και προϋποθέσεις για την υποδοχή βιομηχανικών αποβλήτων στις εγκαταστάσεις επεξεργασίας. Για την έκδοση/αναθεώρηση των κανονισμών αυτών απαιτείται η γνωμοδότηση της Δ/νσης Υδάτων. Οι κανονισμοί αυτοί θα κοινοποιηθούν στην Δ/νση Υδάτων και στην ΕΓΥ καθώς επίσης και στις αρμόδιες για τους σχετικούς ελέγχους υπηρεσίες της Περιφέρειας. Εφαρμογή συστήματος παρακολούθησης από τον φορέα λειτουργίας του ΧΥΤΑ. Έλεγχος - διερεύνηση της ποιοτικής κατάστασης των επιφανειακών και υπογείων νερών στην περίμετρο της περιοχής των υφιστάμενων ΧΥΤΑ. GR13OM06-05 Δημιουργία θεσμικού πλαισίου αδειοδότησης βυτιοφόρων οχημάτων μεταφοράς λυμάτων GR13OM06-06 Η ανάγκη για τη θέσπιση ενός ολοκληρωμένου νομοθετικού πλαισίου που θα διέπει την αδειοδότηση των βυτιοφόρων οχημάτων μεταφοράς αστικών λυμάτων, καθώς το υφιστάμενο νομοθετικό πλαίσιο, δεν προβλέπει την υποχρέωση λήψης άδειας για την εκτέλεση εργασιών συλλογής και μεταφοράς αστικών λυμάτων. Σύμφωνα με παλαιότερη απόφαση του Υπ. Μεταφορών, η αδειοδότηση των βυτιοφόρων οχημάτων μεταφοράς βοθρολυμάτων απαιτούσε μόνο την έκδοση άδειας κυκλοφορίας, στην οποία καθορίζονταν μόνο θέματα κυκλοφορίας. Τα προβλήματα από την μη ελεγχόμενη διαχείριση και την ανεξέλεγκτη απόρριψη των αστικών λυμάτων που μεταφέρονται από τα βυτιοφόρα σε προστατευόμενες περιοχές, σε βιοτόπους, σε υδάτινα συστήματα, σε αγωγούς ομβρίων ή ακαθάρτων, σε χωματερές, σε χωράφια κτλ., λόγω έλλειψης μηχανισμού ελέγχου είναι σημαντικά. Το μέτρο αφορά στη δημιουργία κανονιστικού πλαισίου αδειοδότησης των βυτιοφόρων μεταφοράς λυμάτων το οποίο θα καθορίζει ειδικά μέτρα για τον εντοπισμό και έλεγχο των

220 ΟΝΟΜΑΣΙΑ/ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΕΤΡΟΥ Προϋποθέσεις αδειοδότησης νέων/επέκτασης υφισταμένων μονάδων υδατοκαλλιέργειας GR13OM06-07 Διαμόρφωση κανονιστικού πλαισίου/κατευθύνσεων για την παρακολούθηση της ποιότητας νερού στις μονάδες υδατοκαλλιεργειών GR13OM06-08 ΟΜΑΔΑ II ΒΑΣΙΚΩΝ ΜΕΤΡΩΝ ΟM06 ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΣΗΜΕΙΑΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΑΠΟΡΡΙΨΕΩΝ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΕΤΡΟΥ βυτιοφόρων. Ενδεικτικά αναφέρονται: σύστημα ηλεκτρονικής παρακολούθησης κάθε βυτιοφόρου, δημιουργία μητρώου αδειοδοτημένων βυτιοφορέων, πρόβλεψη για διασταύρωση στοιχείων με τα αντίστοιχα τω βιομηχανιών, πρόβλεψη για διεύρυνση του ελεγκτικού μηχανισμού (καθορισμός των αρμόδιων υπηρεσιών ελέγχου και επιβολής αυστηρών κυρώσεων για περιβαλλοντικές παραβάσεις, π.χ. προστίμων άμεσα εισπραχθέντων και κλιμάκωση αυτών με αφαίρεση άδειας και κατάσχεσης οχήματος), εμπλοκή των Δήμων, επιβεβαίωση διάθεσης των μεταφερόμενων λυμάτων σε ΕΕΛ. Σε υδατικά συστήματα που η κατάστασή τους χαρακτηρίζεται ως κατώτερη της καλής, θα πρέπει κατά τη διαδικασία αδειοδότησης νέων μονάδων ή επέκτασης υφιστάμενων μονάδων υδατοκαλλιέργειας να αποδεικνύεται ότι στην άμεση περιοχή εγκατάστασης της μονάδας, η κατάσταση των υδάτων σύμφωνα με την Οδηγία είναι καλή. Η ταξινόμηση του ΥΣ σε κατάσταση κατώτερη της καλής τεκμαίρεται από το Σχέδιο Διαχείρισης και από τα αποτελέσματα του εθνικού προγράμματος παρακολούθησης των νερών της ΚΥΑ (ΦΕΚ 2017/Β/ ). Στο πλαίσιο της περιβαλλοντικής αδειοδότησης σύμφωνα με το Ν.1650/86, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει με το Ν.3010/2002, καθώς και της προστασίας και διαχείρισης υδάτων σύμφωνα με το Ν.3199/2003 και του Π.Δ. 51/2007 προβλέπεται ο συστηματικός έλεγχος της ποιότητας των νερών στις Μονάδες των υδατοκαλλιεργειών. Στο πλαίσιο αυτό προτείνεται η έκδοση κατευθυντήριων γραμμών που θα καθορίζει τις παραμέτρους των υδάτων και του ιζήματος που θα πρέπει να παρακολουθούνται σε τακτά χρονικά διαστήματα στις μονάδες υδατοκαλλιεργειών των παράκτιων και εσωτερικών υδάτων. ΟΝΟΜΑΣΙΑ/ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΕΤΡΟΥ Προώθηση μέτρων ένταξης παραγωγών ή ομάδων παραγωγών σε Ο.Π.Δ.Α.Π. GR13OM07-01 Ενίσχυση δράσεων ελέγχου της αποτελεσματικής λειτουργίας των υφιστάμενων έργων επεξεργασίας και αποχέτευσης λυμάτων ΟΜΑΔΑ II ΒΑΣΙΚΩΝ ΜΕΤΡΩΝ ΟM07 ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΔΙΑΧΥΤΕΣ ΠΗΓΕΣ ΑΠΟΡΡΙΨΕΩΝ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΕΤΡΟΥ Τα Συστήματα Ολοκληρωμένης Διαχείρισης στις Γεωργικές Εκμεταλλεύσεις (Agro 2. 1 και 2. 2) αποτελούν ίσως τον δυναμικότερο παράγονται εξασφάλισης οφέλους για τους παραγωγούς και διαχείρισης των ρυπαντικών φορτίων προς όφελος των υδατικών πόρων. Η διαδικασία εφαρμογής προβλέπει την «εσωτερική επιθεώρηση» δηλαδή την άμεση συμμετοχή του παραγωγού ως ελεγκτού εφαρμογής των απαιτήσεων του προγράμματος. Η συμμετοχή φορέων Συμβουλευτικών Υπηρεσιών για την προώθηση αυτών των προγραμμάτων φαίνεται ότι θα παίξει σημαντικό ρόλο στην νέα ΚΓΠ (Πρόταση της Επιτροπής αριθμ. 16). Η κάλυψη των θεσμικών απαιτήσεων που απορρέουν από την Οδηγία 91/271/ΕΟΚ ως προς την κατασκευή των έργων δεν θα πρέπει να οδηγήσει σε εφησυχασμό, αλλά θα πρέπει να αποκτήσει συνέχεια, η οποία ούτως ή άλλως επιβάλλεται και από την Οδηγία, η οποία θα αφορά στην τακτική παρακολούθηση των έργων και θα προωθεί την αποτελεσματική λειτουργία τους. Ως μέτρο προτείνεται η διασφάλιση της επιτήρησης και των ελέγχων της αποτελεσματικής λειτουργίας των υφιστάμενων έργων, υποχρέωση που απορρέει από τις ίδιες τις διατάξεις της Οδηγίας 91/271/ΕΟΚ και για την οποία οι

221 ΟΜΑΔΑ II ΒΑΣΙΚΩΝ ΜΕΤΡΩΝ ΟM07 ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΔΙΑΧΥΤΕΣ ΠΗΓΕΣ ΑΠΟΡΡΙΨΕΩΝ ΟΝΟΜΑΣΙΑ/ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΕΤΡΟΥ GR13OM07-02 Εξασφάλιση της καλής λειτουργίας των υφιστάμενων εγκαταστάσεων επεξεργασίας λυμάτων GR13OM07-03 Εκσυγχρονισμός θεσμικού πλαισίου διαχείρισης ιλύος από εγκαταστάσεις επεξεργασίας αστικών λυμάτων με έμφαση στην διεύρυνση του πεδίου εφαρμογής και στην αναθεώρηση των ποιοτικών χαρακτηριστικών της εφαρμοζόμενης ιλύος με στόχο την προώθηση και υλοποίηση έργων διαχείρισης και ασφαλούς διάθεσης ιλύος GR13OM07-04 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΕΤΡΟΥ ελληνικές αρχές καλούνται να παράσχουν αναφορά ανά διετία. Στο πλαίσιο αυτό κρίνεται σκόπιμο να επανεξεταστεί η λειτουργικότητα και απόδοση του ελεγκτικού μηχανισμού (αρμοδιότητες, πρόγραμμα, προσωπικό, πόροι κλπ) και να ενδυναμωθεί όπου είναι απαραίτητο, ώστε να βελτιωθεί η ευελιξία και αποτελεσματικότητα του συστήματος ελέγχου και να εξασφαλιστούν οι αναγκαίοι έλεγχοι αλλά και οι προβλεπόμενες κυρώσεις και διορθωτικές δράσεις των υπόχρεων. Προς την κατεύθυνση αυτή είναι θεμιτό να εξεταστεί η δυνατότητα επιθεώρησης και ελέγχου των έργων από πιστοποιημένα ιδιωτικά συστήματα ελέγχου, μια πρακτική που απαντάται στο εξωτερικό. Για την εξασφάλιση της ορθής λειτουργίας και απόδοσης των εγκαταστάσεων επεξεργασίας λυμάτων, είναι απαραίτητο να διασφαλιστούν οι απαραίτητοι οικονομικοί πόροι καθώς και η στελέχωση με καταρτισμένο προσωπικό από το φορέα διαχείρισης της κάθε εγκατάστασης. Ιδιαίτερη έμφαση θα πρέπει να δοθεί σε μικρές μονάδες (< ΜΙΠ). Επιπλέον προτείνεται να εφαρμόζεται ενιαία διαδικασία συμμόρφωσης που να αφορά στη λειτουργία και στη συντήρηση των εγκαταστάσεων επεξεργασίας λυμάτων, κυρίως μέσω κοινού εγχειριδίου και καλών πρακτικών λειτουργίας. Η αγροτική επαναχρησιμοποίηση της ιλύος, υπόκειται στις διατάξεις της Οδηγίας 86/278/EK η οποία εντάχθηκε στο Εθνικό Δίκαιο μέσω της ΚΥΑ 80568/4225/91 και τροποποιήθηκε με την ΚΥΑ /97 (ΦΕΚ-1016/Β/ ). Το Προσχέδιο ΚΥΑ με τίτλο «Μέτρα, όροι και διαδικασίες για τη χρησιμοποίηση της ιλύος που προέρχεται από επεξεργασία οικιακών και αστικών λυμάτων καθώς και ορισμένων υγρών αποβλήτων, σε συμμόρφωση προς τις διατάξεις της οδηγίας 86/278/ΕΟΚ του Συμβουλίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων» βρίσκεται υπό τελική διαμόρφωση. Το σχέδιο ΚΥΑ εκσυγχρονίζει και επεκτείνει το πεδίο εφαρμογής της 80568/4225/91 ΚΥΑ και στοχεύει στη μεγιστοποίηση της αξιοποίησης της ιλύος και συγκεκριμένα στην αύξηση των δυνατοτήτων χρησιμοποίησης της ιλύος με τη μορφή εδαφοβελτιωτικού στη γεωργία, τη δασοπονία, το αστικό και περιαστικό πράσινο και τις αναπλάσεις χώρων. Προτείνεται η υιοθέτηση ενός σύγχρονου θεσμικού πλαισίου που θα προωθήσει την βιωσιμότητα κατά τη διαχείριση της ιλύος και την μείωση των ποσοτήτων που διατίθενται σε ΧΥΤΑ. Στο πλαίσιο αυτό προτείνεται η προώθηση και υλοποίηση έργων πρόσθετης επεξεργασίας ιλύος που παράγεται σε υφιστάμενες ΕΕΛ, προκειμένου να εξασφαλίζεται η δραστική μείωση παθογόνων (υγιειονοποίηση) της ιλύος ή/και η δραστική αύξηση της περιεκτικότητας στερεών ώστε να καταστεί ασφαλέστερη και με μεγαλύτερες επιλογές η μετέπειτα διάθεση και εν γένει αξιοποίησή της. Ενδεικτικά, ως δράσεις αξιοποίησης αναφέρονται η εδαφική διάθεση, η δασοπονία, η αποκατάσταση εδαφών, η ενεργειακή αξιοποίηση. Προτείνεται να εξετάζεται κατά περίπτωση η δυνατότητα διαχείρισης ιλύος από ευρύτερες περιοχές, με σκοπό τη δημιουργία ευρύτερων κυκλωμάτων διαχείρισης ιλύος και την επίτευξη οικονομιών κλίμακας

222 ΟΜΑΔΑ II ΒΑΣΙΚΩΝ ΜΕΤΡΩΝ ΟM08 ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΑΡΝΗΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΑΠΟ ΥΔΡΟΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΛΛΟΙΩΣΕΙΣ ΟΝΟΜΑΣΙΑ/ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΕΤΡΟΥ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΕΤΡΟΥ Εκπόνηση μελέτης με σκοπό την κατάρτιση κατώτατης στάθμης φυσικών λιμνών (λίμνη Κουρνά) GR13OM08-01 Προτείνεται η εκπόνηση μελέτης για τα λιμναία ΥΣ (φυσικά και ΙΤΥΣ) που περιλαμβάνονται στο Σχέδιο Διαχείρισης του ΥΔ Κρήτης, προκειμένου να οριστεί κατώτατη στάθμη τους. Στην μελέτη αυτή, θα πρέπει να ληφθούν υπόψη: οι απαιτήσεις σε περιοδικές μεταβολές της ζώνης αποξήρανσης και επαναπλημμύρισης, οι οποίες απαιτούνται για τη διαβίωση των υδρόβιων οργανισμών, της παρόχθιας βλάστησης και της εξαρτώμενης πανίδας. οι απαιτήσεις σε αποθήκευση νερού, το οποίο προορίζεται για χρήσεις (λαμβάνοντας υπόψη και τη δυνατότητα εξασφάλισης αποθεμάτων ασφαλείας για χρήση σε περίοδο ξηρασίας) η διασφάλιση κατά το δυνατόν των επιθυμητών χρήσεων στην παρόχθια ζώνη. Η αποφυγή δημιουργίας ανθυγιεινών και αντιαισθητικών συνθηκών λόγω της δημιουργίας υδατοσυλλογών στη ζώνη επάλλαξης, στις οποίες εγκαθίστανται σηπτικές συνθήκες ή ευνοούνται η ανάπτυξη εντόμων. Επίσης, θα πρέπει να αντιμετωπίζονται τα εξής: Η πληρέστερη και ταχύτερη δυνατή αποστράγγιση της ζώνης επάλλαξης κατά τις περιοδικές μεταβολές στάθμης μη υποβιβασμός της στάθμης χαμηλότερα από την κατωτάτη στάθμη. η κατά το δυνατόν συντομότερη ανάκαμψη της λίμνης σε περίπτωση που η στάθμη της υποβιβαστεί κάτω από την κατωτάτη. Καταγραφή της κατάστασης λειτουργίας των υφιστάμενων ταμιευτήρων Καταγραφή των προβλημάτων που έχουν προκύψει από τη λειτουργία υφιστάμενων φραγμάτων (π.χ. επίχωση από φερτά υλικά, με αποτέλεσμα τη μείωση της χωρητικότητάς τους, κλπ.) GR14OM08-02 Προσδιορισμός επιλεγμένων περιοχών λήψης υλικών για τις ανάγκες τεχνικών έργων GR13OM08-03 Το προτεινόμενο μέτρο σκοπεύει να αντιμετωπίσει με ορθολογικό και φιλικό προς το περιβάλλον τρόπο ένα από τα κύρια προβλήματα αυθαίρετων χρήσεων και παρεμβάσεων σε υδατορέματα σε όλη τη χώρα με στόχο την αντιμετώπιση των υδρομορφολογικών πιέσεων που υφίστανται. Προτείνεται η εκπόνηση μίας ειδικής μελέτης ανά ΛΑΠ, με κύρια αντικείμενα που θα περιλαμβάνουν: Α) Προσδιορισμό περιοχών συγκέντρωσης φερτών κατά μήκος της ευρείας κοίτης του υδατορέματος. Β) Εκτίμηση διαθέσιμων ποσοτήτων ανά περιοχή. Γ) Οικολογική αξιολόγηση ανά περιοχή με έμφαση στους τύπους φυσικών οικοτόπων (δομή, κατάσταση διατήρησης), στα είδη χλωρίδας (ποώδη, θαμνώδη και δενδρώδη με έμφαση στα δενδρώδη σε καλή κατάσταση διατήρησης) και στα ενδιαιτήματα ειδών πανίδας

223 ΟΜΑΔΑ II ΒΑΣΙΚΩΝ ΜΕΤΡΩΝ ΟM08 ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΑΡΝΗΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΑΠΟ ΥΔΡΟΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΛΛΟΙΩΣΕΙΣ ΟΝΟΜΑΣΙΑ/ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΕΤΡΟΥ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΕΤΡΟΥ Δ) Ιεράρχηση περιοχών συγκέντρωσης ως προς τη δυνατότητα απόληψης υλικών, λαμβάνοντας υπόψη τα προαναφερθέντα. Η μελέτη προτείνεται να γίνει με ευθύνη της Διεύθυνσης Υδάτων και θα πρέπει να εκτιμηθεί αν υπόκειται στην ανάγκη Στρατηγικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης. Στόχος του μέτρου είναι η διαχείριση της στερεοπαροχής και η ρύθμιση της απόληψης υλικών από την κοίτη ρεμάτων και ποταμών με τρόπο ώστε αφενός να διαφυλάσσεται η αειφορική εκμετάλλευση αυτού του πόρου και αφετέρου να εξασφαλίζεται η μέγιστη δυνατή προστασία στα οικοσυστήματα που αναπτύσσονται στα σχετικά υδατικά συστήματα και να εξασφαλίζεται η προστασία των ακτών από διάβρωση. Παρακολούθηση παράκτιας διάβρωσης ακτογραμμής καθώς και του φαινομένου κατάκλυσης παράκτιων περιοχών από θαλάσσια ύδατα GR13OM08-04 Ενίσχυση συνέργειας χωροταξικού και πολεοδομικού σχεδιασμού με το Σχέδιο Διαχείρισης των Λεκανών Απορροής του ΥΔ Κρήτης GR13OM08-05 Εκπόνηση μελέτης από τη Δ/νση Υδάτων της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Κρήτης, η οποία θα καταγράφει λεπτομερώς προβλήματα υδρομορφολογικής αλλοίωσης σε παρόχθιες ζώνες όλων των υδατικών συστημάτων, όπως είναι για παράδειγμα οι ακόλουθες περιπτώσεις: - διεύρυνση παρόχθιας ζώνης εκεί που έχει επιχωματωθεί ή είναι πιο απότομη ή στενή ύστερα από επέμβαση, - απομάκρυνση εγκαταστάσεων που συνδέονται με χρήσεις που δεν επιτρέπονται στις όχθες, - εξάλειψη ασυνεχειών που μπορεί να εμποδίζουν την ανάπτυξη της παραρεμάτιας βλάστησης και τη σύνδεση της όχθης με τον πυθμένα Ο χωροταξικός και πολεοδομικός σχεδιασμός θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη το Σχέδιο Διαχείρισης των Λεκανών Απορροής Ποταμών του Υδατικού Διαμερίσματος. Στο πλαίσιο αυτό, το εγκεκριμένο Σχέδιο Διαχείρισης του ΥΔ Κρήτης θα πρέπει να αποσταλεί στις αρμόδιες υπηρεσίες του ΥΠΕΚΑ, στις Δ/νσεις ΠΕΧΩΣΧ και στους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Περιφέρειες, Δήμοι). ΟΝΟΜΑΣΙΑ/ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΕΤΡΟΥ Κατάρτιση μητρώου πηγών ρύπανσης (εκπομπές, απορρίψεις και διαρροές) GR13OM10-01 ΟΜΑΔΑ II ΒΑΣΙΚΩΝ ΜΕΤΡΩΝ ΟM10 ΕΙΔΙΚΑ ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΟΥΣΙΕΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΟΥΣΙΕΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΕΤΡΟΥ Σύμφωνα με την 1η παράγραφο του Άρθρου 5 «Κατάλογος εκπομπών, απορρίψεων και διαρροών» της ΚΥΑ 51354/2641/Ε103 (ΦΕΚ 1909Β/ ) «Οι Διευθύνσεις Υδάτων των Περιφερειών, με βάση τις πληροφορίες που συλλέγονται σύμφωνα με τα άρθρα 5 και 11 του Π. Δ. 51/2007, τον Κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 166/2006 και άλλα διαθέσιμα δεδομένα, καταρτίζουν για κάθε περιφέρεια λεκάνης απορροής ποταμού ή μέρος της περιφέρειας αυτής που βρίσκεται μέσα στα διοικητικά τους όρια, κατάλογο συμπεριλαμβανομένων τυχόν χαρτών, των εκπομπών, απορρίψεων και διαρροών για όλες τις ουσίες προτεραιότητας και όλους τους ρύπους που εκτίθενται στο μέρος Α του παραρτήματος Ι της παρούσας απόφασης, συμπεριλαμβανομένων των συγκεντρώσεών τους στα ιζήματα

224 ΟΝΟΜΑΣΙΑ/ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΕΤΡΟΥ ΟΜΑΔΑ II ΒΑΣΙΚΩΝ ΜΕΤΡΩΝ ΟM10 ΕΙΔΙΚΑ ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΟΥΣΙΕΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΟΥΣΙΕΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΕΤΡΟΥ και τους ζώντες οργανισμούς, κατά περίπτωση». Ειδικότερα, στο πλαίσιο της κατάρτισης του καταλόγου εκπομπών, απορρίψεων και διαρροών προτείνεται η δημιουργία μητρώου πηγών ρύπανσης που να περιλαμβάνει: α) την καταγραφή των εγκαταστάσεων, δραστηριοτήτων και χρήσεων που αποτελούν πηγές έκλυσης ουσιών προτεραιότητας και ειδικών ρύπων και την κατάρτιση σχετικού μητρώου, β) την περιγραφή των αποβλήτων που απορρίπτονται τακτικά από συγκεκριμένες πηγές, συνοδευόμενη από χημική ανάλυση των αποβλήτων αυτών, γ) την έκδοση εγκυκλίων και λοιπών ενημερωτικών δράσεων για το προσωπικό των αρμόδιων υπηρεσιών αδειοδότησης και ελέγχου και δ) την επικαιροποίηση των σχετικών αδειών σε διάφορες εγκαταστάσεις. Το μητρώο θα περιλαμβάνει τον κατάλογο εκπομπών, απορρίψεων και διαρροών για όλες τις ουσίες προτεραιότητας και όλους τους ρύπους που εκτίθενται στο Παράρτημα Ι της ΚΥΑ 51354/2641/Ε103/2010, σε συμφωνία με τις διατάξεις του άρθρου 5 της εν λόγω ΚΥΑ. Στο μητρώο αυτό καταχωρούνται οι δυνητικές πηγές ρύπανσης και το ίδιο αποτελεί τη βάση για την κατάρτιση σχεδίου δράσης μείωσης των ανωτέρω ουσιών. Στο πλαίσιο αυτού του μέτρου θα πρέπει να διερευνηθεί αν οι αυξημένες συγκεντρώσεις ορισμένων ουσιών οφείλονται σε ανθρωπογενή αίτια ή σε φυσικές διεργασίες. Επιπλέον το μητρώο θα συνδράμει τις αδειοδοτούσες αρχές να εντοπίσει το σύνολο των υπόχρεων εγκαταστάσεων και να προχωρήσει στην τροποποίηση όπου είναι απαραίτητο των περιβαλλοντικών αδειών και λοιπών σχετικών απαιτήσεων που απορρέουν από τη νομοθεσία. ΟΝΟΜΑΣΙΑ/ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΕΤΡΟΥ Ενίσχυση της συνέργειας του Σχεδίου διαχείρισης υδάτων με τα ΣΑΤΑΜΕ εγκαταστάσεων που εντάσσονται στις οδηγίες IPPC και SEVESO GR13OM11-02 ΟΜΑΔΑ II ΒΑΣΙΚΩΝ ΜΕΤΡΩΝ ΟM11 ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΡΥΠΑΝΣΗ ΑΠΟ ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ/ΑΚΡΑΙΑ ΦΥΣΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΕΤΡΟΥ Κατάρτιση Σχεδίου Αντιμετώπισης Τεχνολογικών Ατυχημάτων Μεγάλης Έκτασης (ΣΑΤΑΜΕ) το οποίο θα περιλαμβάνει τον τρόπο προστασίας των ΥΣ από σημαντικές διαρροές και ατυχήματα και ιδιαίτερα των ΥΣ που περιλαμβάνονται στο Μητρώο Προστατευόμενων Περιοχών αλλά και τρόπους αντιμετώπισης τέτοιων φαινομένων με σκοπό την προστασία των οικοσυστημάτων (π.χ. περιοχές δικτύου NATURA 2000) και της ανθρώπινης υγείας (συστήματα που χρησιμοποιούνται ή προορίζονται για ανθρώπινη κατανάλωση). Ειδικά για τις μονάδες που συγκαταλέγονται στις μονάδες υψηλού κινδύνου σύμφωνα με την Οδηγία SEVESO, θα πρέπει στο Εσωτερικό Σχέδιο Αντιμετώπισης Τεχνολογικών Ατυχημάτων Μεγάλης Έκτασης (ΣΑΤΑΜΕ) τους να περιλαμβάνονται κατ ελάχιστο τα ακόλουθα:

225 ΟΝΟΜΑΣΙΑ/ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΕΤΡΟΥ ΟΜΑΔΑ II ΒΑΣΙΚΩΝ ΜΕΤΡΩΝ ΟM11 ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΡΥΠΑΝΣΗ ΑΠΟ ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ/ΑΚΡΑΙΑ ΦΥΣΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΕΤΡΟΥ τα υδατικά συστήματα στην πληττόμενη περιοχή, τα οποία θα πρέπει είναι εμφανή ως σημεία ενδιαφέροντος κατά τον καθορισμό των Ζωνών Προστασίας (και στους σχετικούς χάρτες) καθορισμός τρόπου άμεσης ενημέρωσης (κινητοποίησης στην περίπτωση σοβαρού περιστατικού)τις οικίες Υπηρεσίες Υδάτων της Αποκεντρωμένης Διοίκησης και της Περιφέρειας για τη διαχείριση και προστασία του αντίστοιχου ΥΣ. Αντίστοιχες τροποποιήσεις ενδέχεται να απαιτηθούν στα εξωτερικά σχέδια έκτακτης ανάγκης (ΣΑΤΑΜΕ) όπου καθορίζονται τα μέτρα που πρέπει να λαμβάνονται έξω από τη μονάδα στην οποία αποθηκεύονται ή διατηρούνται επικίνδυνες ουσίες. Τα ΣΑΤΑΜΕ σε εφαρμογή του Γενικού Σχεδίου Πολιτικής Προστασίας επανεξετάζονται, δοκιμάζονται, αναθεωρούνται και εκσυγχρονίζονται κάθε τρία χρόνια και σε κάθε περίπτωση όποτε συμβεί σημαντική αλλαγή στην λειτουργία της εγκατάστασης ή όπως ορίζουν οι σχετικές οδηγίες της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας. Αρμόδιες για την σύνταξη των ΣΑΤΑΜΕ σε επίπεδο Αποκεντρωμένης Διοίκησης είναι οι Δ/σεις Πολιτικής Προστασίας οι οποίες καταρτίζουν ένα ενιαίο Σχέδιο για κάθε Αποκεντρωμένη Διοίκηση το οποίο εξειδικεύεται σε επίπεδο Περιφέρειας εντός διοικητικών ορίων κάθε Π.Ε. Στο πλαίσιο αυτό οι αρμόδιες Διευθύνσεις Υδάτων θα πρέπει να αποστείλουν το εγκεκριμένο Σχέδιο Διαχείρισης (α) στην αρμόδια αρχή περιβαλλοντικής αδειοδότησης των εγκαταστάσεων Seveso και αυτή να κινήσει τη διαδικασία για την επικαιροποίησή τους, σύμφωνα με το ισχύον θεσμικό πλαίσιο και (β) Στις αρμόδιες Δ/νσεις και Γραφεία Πολιτικής Προστασίας της Αποκεντρωμένης Διοίκησης και Περιφέρειας αντίστοιχα ώστε να επιληφθούν για τυχόν τροποποιήσεις του ΣΑΤΑΜΕ αρμοδιότητάς τους

226 Εκτίμηση δυνατότητας επίτευξης καλής κατάστασης ως το 2015 μετά την εφαρμογή του προγράμματος βασικών μέτρων Το πρόγραμμα των βασικών μέτρων έχει στόχο αφενός την προστασία των υδατικών συστημάτων, αφετέρου την αποκατάσταση εκείνων που κινδυνεύουν να μην πετύχουν τους περιβαλλοντικούς τους στόχους έως το Το πρόγραμμα βασικών μέτρων αποτελεί ένα εργαλείο για την προστασία του συνόλου των υδατικών πόρων. Συγκεκριμένα, τα προτεινόμενα μέτρα έχουν καθολική εφαρμογή και όχι μόνο σε εκείνα τα συστήματα που είναι αντικείμενο προστασίας, σύμφωνα με την Οδηγία. Με τον τρόπο αυτό διασφαλίζεται η προστασία του συνόλου των υδατικών πόρων (πχ μικρά ρέματα που δεν πληρούν τα κριτήρια της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ για τον χαρακτηρισμό ως υδατικά συστήματα). Ακόμα, στην περίπτωση των ποτάμιων συστημάτων, μικρά ρέματα που δεν περιλαμβάνονται στα Σχέδια Διαχείρισης, συχνά καταλήγουν σε ένα ποτάμιο υδατικό σύστημα, πριν από την εκβολή τους. Κατά την αδειοδότηση και χωροθέτηση διαφόρων δραστηριοτήτων σε τέτοια ρέματα, οι αρμόδιες αρχές θα μπορούν να συμβουλεύονται την κατάσταση του κατάντη συστήματος και του Σχεδίου Διαχείρισης γενικότερα. Ο προσδιορισμός των υδατικών συστημάτων, τα οποία, παρά την εφαρμογή του προγράμματος βασικών μέτρων, δεν θα πετύχουν το στόχο της καλής κατάστασης έως το 2015, απαιτεί: ιδιαίτερη γνώση των χαρακτηριστικών των υδατικών συστημάτων, πλήρη και ακριβή καταγραφή των ανθρωπογενών πιέσεων που ασκούνται σε αυτά, επαρκή δεδομένα μετρήσεων βιολογικών και φυσικοχημικών παραμέτρων ώστε να μπορούν να συσχετισθούν με τις πιέσεις, διαχειριστική εμπειρία εφαρμογής των βασικών μέτρων ώστε να αποτιμηθεί σε βάθος χρόνου η αποτελεσματικότητα τους. Στη φάση κατάρτισης των πρώτων Σχεδίων Διαχείρισης, δεν μπορεί να ικανοποιηθούν για την πλειοψηφία των υδατικών συστημάτων οι προαναφερθείσες απαιτήσεις. Μεθοδολογικά επιλέχτηκε να προταθούν συμπληρωματικά μέτρα: για εκείνα τα υδατικά συστήματα που, σύμφωνα με μετρήσεις των ποιοτικών και ποσοτικών παραμέτρων, είναι σε κατάσταση μέτρια, ελλιπή, ή κακή. για εκείνα τα υδατικά συστήματα που είναι σε άγνωστη ή σε καλή κατάσταση, αλλά υπάρχουν σαφείς ενδείξεις, μέσα από την ανάλυση των πιέσεων, ότι βρίσκονται σε κίνδυνο μη επίτευξης των περιβαλλοντικών τους στόχων. Στον ακόλουθο Πίνακα παρουσιάζεται το σύνολο των υδατικών συστημάτων του ΥΔ Κρήτης που είναι σε κίνδυνο ή άγνωστο αν θα επιτύχουν τον στόχο της καλής κατάστασης έως το 2015, ή εκείνα που δέχονται σημαντικές πιέσεις. Στον Πίνακα παρουσιάζεται η υφιστάμενη κατάσταση καθώς και η ανάγκη λήψης ή μη συμπληρωματικών μέτρων

227 Πίνακας : Υδατικά συστήματα του ΥΔ Κρήτης, για τα οποία χρειάζεται λήψη συμπληρωματικών μέτρων Κωδικός συστήματος Ονομασία συστήματος Είδος συστήματος Υφιστάμενη κατάσταση Λήψη συμπληρωματικών μέτρων GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΚΕΡΗΣ-ΤΥΛΙΣΣΟΥ Υπόγειο Κακή ΝΑΙ GR GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ- ΓΟΥΒΩΝ-ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΥ ΠΟΡΩΔΕΣ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΒΟΡΕΙΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ Υπόγειο Κακή ΝΑΙ Υπόγειο Κακή ΝΑΙ GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΤΥΜΠΑΚΙΟΥ Υπόγειο Κακή ΝΑΙ GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΜΟΙΡΩΝ Υπόγειο Κακή ΝΑΙ GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΚΑΣΤΕΛΙΟΥ Υπόγειο Κακή ΝΑΙ GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΡΟΥΣΟΧΩΡΙΩΝ Υπόγειο Κακή ΝΑΙ GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΙΕΡΑΠΕΤΡΑΣ-ΚΕΝΤΡΙΟΥ Υπόγειο Κακή ΝΑΙ GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΣΚΟΠΗΣ-ΣΗΤΕΙΑΣ Υπόγειο Κακή ΝΑΙ GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΓΟΥΔΟΥΡΑ Υπόγειο Κακή ΝΑΙ GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΓΑΥΔΟΥ Υπόγειο Κακή ΝΑΙ GR4001R H ANAPODARHS Ποτάμιο Άγνωστη ΝΑΙ GR4001R N ANAPODARHS Ποτάμιο Άγνωστη ΝΑΙ GR1339R N APOSELEMHS Ποτάμιο Μέτρια ΝΑΙ GR1339R N APOSELEMHS Ποτάμιο Μέτρια ΝΑΙ GR1339R N APOSELEMHS Ποτάμιο Μέτρια ΝΑΙ GR3901R N APOSELEMHS Ποτάμιο Άγνωστη ΝΑΙ GR3901R N APOSELEMHS Ποτάμιο Άγνωστη ΝΑΙ GR1340R H GEROPOTAMOS Ποτάμιο Μέτρια ΝΑΙ GR1340R H GEROPOTAMOS Ποτάμιο Μέτρια ΝΑΙ GR1340R N GEROPOTAMOS Ποτάμιο Μέτρια ΝΑΙ GR4001R N GEROPOTAMOS Ποτάμιο Άγνωστη ΝΑΙ GR4001R N GEROPOTAMOS Ποτάμιο Άγνωστη ΝΑΙ GR1339R N GAZANOS Ποτάμιο Μέτρια ΝΑΙ GR1339R N GAZANOS Ποτάμιο Άγνωστη ΝΑΙ GR1339R N GIOFYROS Ποτάμιο Μέτρια ΝΑΙ GR1339R N GIOFYROS Ποτάμιο Μέτρια ΝΑΙ GR3901R N GIOFYROS Ποτάμιο Άγνωστη ΝΑΙ GR3901R N GIOFYROS Ποτάμιο Άγνωστη ΝΑΙ GR1339R N KARTEROS Ποτάμιο Ελλιπής ΝΑΙ GR1339R N KARTEROS Ποτάμιο Ελλιπής ΝΑΙ GR1339R N KARTEROS Ποτάμιο Μέτρια ΝΑΙ

228 Κωδικός συστήματος Ονομασία συστήματος Είδος συστήματος Υφιστάμενη κατάσταση Λήψη συμπληρωματικών μέτρων GR3901R N KERITHS Ποτάμιο Καλή ΝΑΙ GR1340R N SAMARIAS FARAGG Ποτάμιο Μέτρια ΝΑΙ GR1339R H SFAKORYAKO Ποτάμιο Μέτρια ΝΑΙ GR1339R N MYLOPOTAMOS Ποτάμιο Μέτρια ΝΑΙ GR1339R N FODELE Ποτάμιο Μέτρια ΝΑΙ GR1339R N ALMYROS XANION Ποτάμιο Μέτρια ΝΑΙ GR1339R N ALMYROS XANION Ποτάμιο Μέτρια ΝΑΙ GR4101R N ALMYROS LASITHI Ποτάμιο Άγνωστη ΝΑΙ GR3901L N Λίμνη Κουρνά Λιμναίο Άγνωστη ΝΑΙ GR1339C0003N Όρμος Σούδας Παράκτιο Άγνωστη ΝΑΙ GR1339C0007N Ακτές κόλπου Ηρακλείου Παράκτιο Άγνωστη ΝΑΙ GR1341C0011N Όρμος Ελούντας Παράκτιο Άγνωστη ΝΑΙ

229 4.7.2 Συμπληρωματικά μέτρα ΟΝΟΜΑΣΙΑ/ ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΕΤΡΟΥ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ SM02 ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΔΡΑΣΗΣ Επιβολή αναγκαίων μέτρων για την αντιμετώπιση προβλήματος λειψυδρίας ή άλλων έκτακτων αναγκών GR13SM02-01 Συντονισμός αρμόδιων υπηρεσιών έκδοση σχετικών οδηγιών και αποφάσεων ενημέρωση πολιτών, σε περίπτωση εκδήλωσης έντονου μελλοντικού προβλήματος λειψυδρίας στο ΥΔ Κρήτης. Ο Γενικός Γραμματέας της Α.Δ. Κρήτης δύναται να εκδώσει απόφαση εφαρμογής βραχυπρόθεσμων μέτρων ανά περιοχή που εστιάζεται έντονο πρόβλημα, μετά από εισήγηση της Δ/νσης Υδάτων της Α.Δ. Κρήτης, προκειμένου να διατηρηθεί η «κατάσταση» των υδάτων και να καλυφθούν κατά το δυνατόν οι ανάγκες νερού, ιεραρχώντας και τις προτεραιότητες χρήσεων. Η εισήγηση της Δ/νσης Υδάτων θα διαμορφώνεται μετά από γνωμοδότηση του Συμβουλίου Υδάτων της Α.Δ. Κρήτης και σε περίπτωση μη σύστασής του μετά από συνάντηση με τους εμπλεκόμενους φορείς ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ SM03 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ Ή ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΑ ΜΕΤΡΑ ΟΝΟΜΑΣΙΑ/ ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΕΤΡΟΥ Αναμόρφωση λογιστικών συστημάτων παρόχων νερού GR13OM03-01 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΔΡΑΣΗΣ Διαμόρφωση και εφαρμογή ενιαίου τρόπου υπολογισμού και καταγραφής του κόστους του νερού ύδρευσης από τους παρόχους νερού, με στόχο την ενίσχυση της αξιοπιστίας εκτίμησής του. Με βάση τα διαθέσιμα δεδομένα προκύπτει ότι (α) ο τρόπος καταγραφής και καταχώρησης των κατηγοριών δαπανών παρουσιάζει μεγάλη ανομοιομορφία και (β) δεν υπάρχει συστηματική καταχώρηση δαπανών και εσόδων ανά υπηρεσία (ύδρευσης και αποχέτευσης με/χωρίς εγκατάσταση επεξεργασίας λυμάτων). Τέλος, θα πρέπει να γίνεται συνυπολογισμός του περιβαλλοντικού κόστους καθώς και του κόστους πόρου, με κατάλληλες μεθοδολογίες. Προϋπόθεση για αυτά είναι η μηχανοργάνωση των παρόχων νερού. Η διαμόρφωση και εφαρμογή ενιαίου τρόπου καταγραφής του κόστους του νερού αφορά και στους παρόχους αρδευτικού νερού. Δημιουργία και αξιοποίηση συστήματος σύγκρισης κόστους παρόχου με πρότυπο ανάλογων χαρακτηριστικών (benchmarking) για την ανάδειξη πεδίων λειτουργίας και περιθωρίων μείωσης κόστους παρόχων Ετήσια δημοσιοποίηση του συνολικού κόστους νερού ύδρευσης και του βαθμού ανάκτησής του, με στόχο την ευαισθητοποίηση του κοινού. Η δημοσιοποίηση πρέπει να γίνεται με τρόπο κατανοητό για τους χρήστες. GR13OM

230 ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ SM04 ΕΛΕΓΧΟΣ ΑΠΟΛΗΨΕΩΝ ΟΝΟΜΑΣΙΑ/ ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΕΤΡΟΥ Καθορισμός και οριοθέτηση περιοχών ΥΥΣ που παρουσιάζουν κακή ποιοτική κατάσταση λόγω υφαλμύρισης ή παρουσιάζουν τοπική υφαλμύριση, καθώς και ΥΥΣ με φαινόμενα φυσικής υφαλμύρισης GR13SM04-01 Ορισμός κατ αρχήν ζωνών περιορισμού ανόρυξης νέων γεωτρήσεων για νέες χρήσεις νερού καθώς και επέκτασης αδειών υφισταμένων χρήσεων στα παράκτια υπόγεια υδατικά συστήματα που παρατηρούνται φαινόμενα ή τάσεις υφαλμύρισης από ανθρωπογενείς πιέσεις, καθώς και στα παράκτια υπόγεια υδατικά συστήματα που παρατηρούνται φαινόμενα φυσικής υφαλμύρισης GR13SM04-02 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΔΡΑΣΗΣ Στα παράκτια υπόγεια υδατικά συστήματα που είναι σε κακή ποιοτική κατάσταση λόγω υφαλμύρισης, ή παρουσιάζουν τοπική υφαλμύριση, καθώς και στα παράκτια υπόγεια υδατικά συστήματα που παρατηρούνται φαινόμενα φυσικής υφαλμύρισης, θα συνταχθούν ειδικές υδρογεωλογικές μελέτες για τον ακριβή καθορισμό των ορίων απαγόρευσης εκτέλεσης νέων υδροληψιών και επεκτάσεων του μετώπου υφαλμύρισης, ώστε στη ζώνη αυτή να ληφθούν μέτρα για σταδιακή αποκατάσταση, μέσω όχι μόνο απαγόρευσης νέων γεωτρήσεων αλλά μείωσης έως και κατάργησης των αντλήσεων των υφισταμένων χρήσεων, δίνοντας προτεραιότητα στην εξεύρεση εναλλακτικών λύσεων κάλυψης των αρδευτικών αναγκών τους. Οι προδιαγραφές για τις προαναφερθείσες υδρογεωλογικές μελέτες θα καθοριστούν από τη Δ/νση Υδάτων της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Κρήτης, υπό το συντονισμό της Ειδικής Γραμματείας Υδάτων. Στα παράκτια υπόγεια υδατικά συστήματα, τα οποία: α) βρίσκονται σε κακή ποιοτική κατάσταση λόγω υφαλμύρισης από ανθρωπογενείς πιέσεις (υπεραντλήσεις), β) παρουσιάζουν τοπική υφαλμύριση από ανθρώπογενείς πιέσεις, γ) με φυσική υφαλμύριση (αυξημένες τιμές υποβάθρου), λαμβάνονται περιοριστικά μέτρα για την κατασκευή νέων υδροληπτικών έργων (γεωτρήσεις, πηγάδια) υπόγειων νερών καθώς και για την επέκταση των αδειών υφιστάμενων χρήσεων (πχ αύξηση παροχής άντλησης, αύξηση βάθους γεώτρησης κλπ). Μέχρι την ακριβή οριοθέτηση των ζωνών περιορισμού, με βάση τις ειδικές υδρογεωλογικές μελέτες που θα πρέπει να εκπονηθούν, απαγορεύεται η ανόρυξη νέων γεωτρήσεων για νέες χρήσεις νερού καθώς και επέκτασης αδειών υφισταμένων χρήσεων. Σε ειδικές περιπτώσεις όπως γεωτρήσεις ύδρευσης- αφαλάτωσης, ιχθυοκαλλιεργειών, πλήρωσης κολυμβητικών δεξαμενών, γεωθερμίας μπορεί να δίνεται άδεια ανόρυξης νέας γεώτρησης μετά την υποβολή υδρογεωλογικής μελέτης και έγκρισής της από τη Διεύθυνση Υδάτων, σε απόσταση μέχρι 200μ από την ακτή. Τα ανωτέρω αναφέρονται στο υπό εκμετάλλευση υπόγειο σύστημα και όχι στη χωρική και μόνο θέση του νέου υδροληπτικού έργου. Οι ανωτέρω περιορισμοί αποσκοπούν στον περιορισμό της επέκτασης της υφαλμύρισης στα παράκτια συστήματα ή επιδείνωσης της φυσικής υφαλμύρισης. Με κανονιστική απόφαση του Γενικού Γραμματέα της Αποκεντρωμένης Διοίκησης, μέχρι την εκπόνηση των παραπάνω υδρογεωλογικών μελετών, δύναται να επιβάλλονται πρόσθετα των ανωτέρων απαγορευτικά ή περιοριστικά μέτρα για την ανόρυξη νέων υδροληπτικών έργων (γεωτρήσεων, πηγαδιών κλπ), την άντληση και μεταφορά νερού, τη μείωση των υφιστάμενων δικαιωμάτων, την αύξηση χρήσης νερού και τη μεταβολή της υφιστάμενης κατάστασης, στα παράκτια υπόγεια υδατικά συστήματα που έχει προσδιορισθεί ότι βρίσκονται σε κακή ποιοτική κατάσταση λόγω υφαλμύρισης ή παρουσιάζουν τοπική υφαλμύριση ή φυσική υφαλμύριση. 219

231 ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ SM04 ΕΛΕΓΧΟΣ ΑΠΟΛΗΨΕΩΝ ΟΝΟΜΑΣΙΑ/ ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΕΤΡΟΥ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΔΡΑΣΗΣ Στις περιπτώσεις των παράκτιων καρστικών συστημάτων με εκτεταμένη υφαλμύρινση, μέσω των κανονιστικών αποφάσεων Γενικού Γραμματέα Αποκεντρωμένης Διοίκησης, οι ζώνες περιορισμού μπορούν να επεκταθούν περαιτέρω με ευθύνη των Διευθύνσεων Υδάτων δεδομένου ότι αφορούν το υπό εκμετάλλευση υπόγειο σύστημα και όχι τη χωρική και μόνο θέση του πιθανού νέου υδροληπτικού έργου. Αντικατάσταση υφιστάμενων υδρευτικών γεωτρήσεων που αντλούν νερό από ΥΥΣ με κακή ποιοτική κατάσταση ή από ΥΥΣ που εμφανίζουν τοπική ποιοτική επιβάρυνση, με νέες γεωτρήσεις, σε παραπλήσιους υδροφορείς με καλή ποιοτική κατάσταση Στα υπόγεια υδατικά συστήματα που βρίσκονται σε κακή ποιοτική κατάσταση ή σε ΥΥΣ που εμφανίζουν τοπική ποιοτική επιβάρυνση, οι Δήμοι και ΔΕΥΑ δύναται να αντικαταστήσουν τις υφιστάμενες υδρευτικές γεωτρήσεις με νέες σε παραπλήσια ΥΥΣ καλής ποιότητας. GR13SM04-03 Προστασία καρστικών υπόγειων υδατικών συστημάτων μικρής δυναμικότητας και πεδίων γεωτρήσεων με σημαντικές απολήψεις για την ύδρευση ή για προγραμματιζόμενα πεδία για τέτοιες χρήσεις GR13SM04-04 Στα καρστικά υπόγεια υδατικά συστήματα μικρής δυναμικότητας και στα πεδία γεωτρήσεων με σημαντικές απολήψεις για ύδρευση οικισμών/πόλεων ή προγραμματιζόμενα πεδία για τέτοιες χρήσεις, απαγορεύεται η κατασκευή νέων υδροληπτικών έργων (γεωτρήσεις, πηγάδια) υπόγειων νερών καθώς και η επέκταση των αδειών υφιστάμενων χρήσεων με εξαίρεση τις υδρευτικές γεωτρήσεις και χρήσεις. Μέχρι την ακριβή οριοθέτηση των ζωνών περιορισμού με βάση τις ειδικές υδρογεωλογικές μελέτες που θα πρέπει να συνταχθούν, προτείνεται η θεσμοθέτηση της απαγόρευσης ανόρυξης νέων γεωτρήσεων για νέες χρήσεις νερού καθώς και η επέκταση αδειών υφισταμένων χρήσεων, με εξαίρεση την αναγκών στα παρακάτω καρστικά ΥΥΣ: Γραμβούσα(Κίσσαμος), Ακρωτήρι Σπάθας, λεκάνη πηγών Φόδελε, Δαφνών- Κρουσώνα- Αγ. Μύρωνα, Δαμανίων, Γιούχτα, Παναγιάς-Νιπιδιτού-Καστελίου, Αστερουσίων ορέων, Μαλίων, Δρασίου, Μύθων, Παλαικάστρου- Ζάκρου Μέτρα ειδικής προστασίας σε ΥΥΣ με ελλειμματικό υπερετήσιο ισοζύγιο εισροών (εμπλουτισμός)-εκροών (απολήψεις) και σε πεδία υδροφόρων με ειδικές χρήσεις νερού (ύδρευσης, συλλογικών έργων) GR13SM04-05 Απαγορεύεται η κατασκευή νέων υδροληπτικών έργων υπόγειων υδάτων (γεωτρήσεις, πηγάδια κλπ) για νέες χρήσεις νερού καθώς και της επέκτασης αδειών υφιστάμενων χρήσεων νερού ως εξής: -Σε περιοχές ΥΥΣ με κακή ποσοτική κατάσταση -Εντός των ζωνών των συλλογικών αρδευτικών δικτύων ΤΟΕΒ/ Δήμων και εντός των υδροφόρων πεδίων άντλησης νερού για αρδευτική χρήση. Στις περιοχές αυτές οι παραπάνω οργανισμοί, κατόπιν άδειας, μπορούν να προβούν στην εκτέλεση νέων έργων αξιοποίησης υδατικού δυναμικού για ίδια χρήση εφόσον το ΥΥΣ είναι σε «καλή κατάσταση» - Στις ζώνες προστασίας (Ι και ΙΙ) των έργων υδροληψίας για άντληση πόσιμου ύδατος. -Σε ΥΥΣ που βρίσκονται σε οριακή ποσοτική κατάσταση με εξαίρεση τις υδρευτικές γεωτρήσεις 220

232 ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ SM04 ΕΛΕΓΧΟΣ ΑΠΟΛΗΨΕΩΝ ΟΝΟΜΑΣΙΑ/ ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΕΤΡΟΥ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΔΡΑΣΗΣ - εντός των ορίων οικισμών και των εγκεκριμένων σχεδίων πόλεων και επεκτάσεων πλην των υδροληψιών που προορίζονται για την άρδευση πρασίνου, κοινόχρηστων χώρων και πυρόσβεσης Εξαίρεση από τις παραπάνω απαγορεύσεις αφορά τα έργα αποκλειστικά και μόνο για την κάλυψη πραγματικών αναγκών ύδρευσης, στην περίπτωση αδυναμίας από τον οικείο Δήμο να προμηθεύσει νερό, και κατόπιν τεκμηριωμένης υδρογεωλογικής έκθεσης που θα καθορίζει τη θέση και τα τεχνικά χαρακτηριστικά του νέου έργου με βάση την ανάλυση κινδύνου για τις επιπτώσεις στα υφιστάμενα έργα και τις πραγματικές υδρευτικές ανάγκες. Με κανονιστική απόφαση του Γενικού Γραμματέα της Αποκεντρωμένης Διοίκησης, κατόπιν εισήγηση της Δ/νσης Υδάτων της Α.Δ. Κρήτης, καθορίζονται πρόσθετα μέτρα απαγόρευσης στα παραπάνω υδατικά συστήματα ή ένταξη νέων συστημάτων στην απαγόρευση εφόσον προκύψουν νέα δεδομένα που υποβαθμίζουν την κατάσταση του υδροφόρου. Έλεγχος αρτεσιανών γεωτρήσεων GR13SM04-06 Τοποθέτηση βάνας για το κλείσιμο των αρτεσιανών γεωτρήσεων που πολλές φορές εκφορτίζουν καθόλη τη διάρκεια του έτους την υπόγεια υπό πίεση υδροφορία ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ SM05 ΕΛΕΓΧΟΙ ΕΚΠΟΜΠΗΣ ΡΥΠΩΝ ΟΝΟΜΑΣΙΑ/ ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΕΤΡΟΥ Διάθεση αλμόλοιπου μονάδων αντίστροφης όσμωσης (αφαλάτωσης) GR13SM05-01 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΔΡΑΣΗΣ Απαγορεύεται η απευθείας ρίψη του αλμόλοιπου σε εσωτερικά νερά (επιφανειακά και υπόγεια) μικρότερης αγωγιμότητας. Ειδικότερα, για τις μονάδες μικρής δυναμικότητας (<200 κ.μ./ημέρα) επιτρέπεται η διάθεση του αλμόλοιπου σε παράκτιο υφάλμυρο υδροφόρο ή στη θάλασσα. Ο χρήστης θα πρέπει να υποβάλλει μελέτη διάθεσης αλμόλοιπου των μονάδων αφαλάτωσης και αυτή θα εγκρίνεται από τη Δ/νση Υδάτων πριν τη χορήγηση της άδειας εγκατάστασης της μονάδας ή πριν την έγκριση των περιβαλλοντικών όρων και θα τεκμηριώνει ότι η διάθεση αυτή δεν θα επιφέρει επιπτώσεις στα γειτονικά έργα. Για τις μονάδες μεσαίας/μεγάλης δυναμικότητας (>200 κ.μ./ημέρα) η διάθεση του αλμόλοιπου πέραν των απαιτούμενων εγκρίσεων βάσει της κείμενης νομοθεσίας (περιβαλλοντικών όρων) θα γίνεται μετά από σύμφωνη γνώμη της Δ/νσης Υδάτων της Α.Δ. Κρήτης, κατόπιν υποβολής προς έγκριση από τον ενδιαφερόμενο, ειδικής υδρογεωλογικής μελέτης που θα συμπεριλαμβάνει την προστασία των γειτονικών υδροληπτικών έργων Κατάρτιση κανόνων προστασίας καρστικών συστημάτων και καταβοθρών Τα καρστικά υδροφόρα συστήματα φιλοξενούν υπόγεια νερά καλής ποιότητας και αποτελούν την κύρια πηγή ύδρευσης ή τα εν δυνάμει μελλοντικά αποθέματα για τέτοια χρήση. Από την άλλη μεριά χαρακτηρίζονται από πολύ υψηλή τρωτότητα στη ρύπανση/μόλυνση τους. 221

233 ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ SM05 ΕΛΕΓΧΟΙ ΕΚΠΟΜΠΗΣ ΡΥΠΩΝ ΟΝΟΜΑΣΙΑ/ ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΕΤΡΟΥ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΔΡΑΣΗΣ GR13SM05-02 Για τη προστασία τους απαγορεύεται: - Ο τεχνητός εμπλουτισμός άμεσος ή έμμεσος με νερά κατώτερης ποιότητας από αυτή που έχουν. - Ο έμμεσος εμπλουτισμός με επεξεργασμένα αστικά λύματα εκτός αυτών που πίνακα 3 της ΚΥΑ /2011 (ΦΕΚ 354 Β 2011) - Η διάθεση υγρών ή στερεών αποβλήτων στις καταβόθρες από ρυπογόνες δραστηριότητες. Προτείνονται να λαμβάνονται μέτρα για την προστασία και βελτίωση της ποιότητας του νερού που αποστραγγίζουν οι καταβόθρες ή εμπλουτίζουν τα καρστικά υδροφόρα όπως: 1. Κίνητρα στους αγρότες για αντικατάσταση των καλλιεργειών με βιολογικές, 2. Κίνητρα για κατάλληλη επεξεργασία των υγρών αποβλήτων 3. Αυστηρούς ελέγχους τήρησης των περιβαλλοντικών όρων στις υφιστάμενες μονάδες. Σύνταξη ειδικής υδρο-γεωλογικής - υδροχημικής μελέτης για τον καθορισμό υπόγειων υδατικών συστημάτων ή τμημάτων αυτών όπου παρουσιάζονται χημικά στοιχεία με υψηλές τιμές φυσικού υποβάθρου (ενδεικτικά αναφέρονται Fe, SO 4, κλπ.), όταν τα υπόψη συστήματα συνδέονται με υδροληπτικά έργα. Οριοθέτηση περιοχών όπου καταγράφονται υψηλές τιμές φυσικού υποβάθρου για συγκεκριμένα χημικά στοιχεία και καθορισμός των νέων ΑΑΤ. Η Δ/νση Υδάτων έχει τη δυνατότητα να λαμβάνει πρόσθετα αναγκαία μέτρα ανάλογα με την πιθανή επιδείνωση ή την βελτίωση της κατάστασης, με έκδοση σχετικής απόφασης του Γενικού Γραμματέα της Α.Δ. Κρήτης GR13SM05-03 ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ SM06 ΚΩΔΙΚΕΣ ΟΡΘΗΣ ΓΕΩΡΓΙΚΗΣ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ ΟΝΟΜΑΣΙΑ/ ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΕΤΡΟΥ Εφαρμογή των Κωδίκων Ορθής Γεωργικής Πρακτικής με σκοπό τη οικονομία νερού, τη προστασία των υδάτων και τη μείωση της νιτρορύπανσης GR13SM06-01 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΔΡΑΣΗΣ Ενέργειες ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης σχετικές με την ορθή πρακτική άρδευσης και λίπανσης των διαφόρων καλλιεργειών και προώθηση άλλων καλλιεργητικών τεχνικών που θα μπορούσαν να μειώσουν την ένταση επιβάρυνσης των υδάτων από ρύπους γεωργικής προέλευσης. Ανάπτυξη εφαρμογών για τον εύκολο προσδιορισμό της αρδευτικής και λιπαντικής δόσης ανά είδος καλλιέργειας και στάδιο ανάπτυξης. Η Δ/νση Αγροτικών Υποθέσεων Α.Δ.Κρήτης αναλαμβάνει τον συντονισμό όλων των Υπηρεσιών της Κρήτης, ενέργειες δημοσιοποίησης / ενημέρωσης 222

234 ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ SM06 ΚΩΔΙΚΕΣ ΟΡΘΗΣ ΓΕΩΡΓΙΚΗΣ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ ΟΝΟΜΑΣΙΑ/ ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΕΤΡΟΥ χρηστών τουλάχιστον δυο φορές ανά έτος. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΔΡΑΣΗΣ Μικρής εμβέλειας αγροπεριβαλλοντικά μέτρα μείωσης νιτρορύπανσης Προστασία των ευαίσθητων στα νιτρικά περιοχών από την εξαέρωση της αμμωνίας Στις γεωγραφικές θέσεις με αυξημένες συγκεντρώσεις ιόντων Ν γεωργικής προέλευσης πρέπει να εφαρμοστούν προγράμματα ενθάρρυνσης των γεωργών να αναλάβουν πρόσθετες υποχρεώσεις. Πρόκειται για προγράμματα ενθάρρυνσης αγοράς λιπασμάτων Ν βραδείας αποδόμησης σε συνδυασμό με μείωση των συνολικών ποσοτήτων αζωτούχου λίπανσης και μείωσης της χρήσης αρδευτικού νερού. GR14SM06-02 ΟΝΟΜΑΣΙΑ/ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΕΤΡΟΥ Μέτρα ελέγχου/ εξοικονόμησης υδάτων περιοχών με θερμοκηπιακές καλλιέργειες GR13SM08-01 ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ SM08 ΜΕΤΡΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΔΡΑΣΗΣ Οι νέες θερμοκηπιακές εγκαταστάσεις υποχρεούνται να κατασκευάζουν ομβροδεξαμενές που η πλήρωση τους θα γίνεται αποκλειστικά από τα νερά της απορροής των οροφών των θερμοκηπίων με σκοπό την αποκλειστική άρδευση των ιδίων θερμοκηπίων. Για τις υφιστάμενες θερμοκηπιακές εγκαταστάσεις επιτρέπεται η κατασκευή ανάλογων ομβροδεξαμενών. Η έγκριση χρήσης νερού θα δίνεται με σχετική βεβαίωση από τη Δ/νση Υδάτων της Α.Δ. Κρήτης, μετά από αίτηση του ενδιαφερόμενου ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ SM09 ΤΕΧΝΗΤΟΣ ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟΣ ΥΔΡΟΦΟΡΕΩΝ ΟΝΟΜΑΣΙΑ/ ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΕΤΡΟΥ Έργα τεχνητού εμπλουτισμού προσχωματικών υδροφορέων GR13SM09-01 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΔΡΑΣΗΣ Μελέτη κατασκευή έργων τεχνητού εμπλουτισμού υδροφόρων για αύξηση του ρυθμού εμπλουτισμού υπόγειων υδροφορέων με φυσικά νερά κατάλληλης ποιότητας. Ενδεικτικά οι λεκάνες: - Μεσαρά 223

235 ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ SM09 ΤΕΧΝΗΤΟΣ ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟΣ ΥΔΡΟΦΟΡΕΩΝ ΟΝΟΜΑΣΙΑ/ ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΕΤΡΟΥ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΔΡΑΣΗΣ - Τυμπακίου -Καστελίου (Μινώα Πεδιάδος) -Μύρτου -Πλατανιά Διερεύνηση αξιοποίησης των επεξεργασμένων λυμάτων των ΕΕΛ με τεχνικό εμπλουτισμό προσχωματικών υδροφορέων μη ανθρώπινης κατανάλωσης GR13SM09-02 Διερεύνηση των δυνατοτήτων αξιοποίησης των επεξεργασμένων λυμάτων των ΕΕΛ για την ενίσχυση/ τεχνητό εμπλουτισμό, γειτονικών με τις θέσεις παραγωγής τους, κοκκωδών υδροφορέων (προσχωματικές περιοχές του συστήματος). Το ανακτημένο νερό (από την κατάλληλη επεξεργασία λυμάτων των ΕΕΛ) μπορεί να αξιοποιηθεί τοπικά, τόσο για την ενίσχυση των κοκκωδών υδροφορέων, όσο και για τον έλεγχο της επέκτασης του υφάλμυρου μετώπου. Η εφαρμογή προτείνεται να γίνει με κατάλληλη μέθοδο (πχ διοχέτευσης εισπίεσης μέσω γεωτρήσεων ) σε θέσεις που είναι γενικά κοντά στην πηγή παραγωγής του ανακτημένου νερού. Η Δ/νση Υδάτων της Α.Δ.Κ θα εκδώσει οδηγίες εφαρμογής του τεχνητού εμπλουτισμού με επεξεργασμένα λύματα σε προσχωματικούς υδροφορείς μη ανθρώπινης κατανάλωσης, οι οποίες θα συμπεριλαμβάνουν ενδεικτικά την οριοθέτηση του υδροφόρου, το σχεδιασμό της εφαρμογής, τις μετρήσεις πεδίου, την ανάλυση κινδύνου, τη διαχείριση κινδύνου κα. ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ SM10 ΑΝΑΣΥΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΥΓΡΟΒΙΟΤΟΠΩΝ ΟΝΟΜΑΣΙΑ/ ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΕΤΡΟΥ Εκπόνηση ειδικού στρατηγικού σχεδίου για την οικολογική αποκατάσταση και διατήρηση των προστατευόμενων υγροτόπων της Κρήτης GR13SM10-01 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΔΡΑΣΗΣ Οι υγροβιότοποι, γενικότερα και ανεξάρτητα από τον τύπο ή μέγεθός τους, συνιστούν μία κατηγορία βιοτόπων στην οποία δίνεται κατά κανόνα ιδιαίτερη σημασία και προσοχή, εξαιτίας των αρκετών, ποικίλων και σημαντικών ιδιοτήτων τους (υψηλή βιοποικιλότητα, παραγωγικότητα, σπανιότητα, επιστημονικό ενδιαφέρον εκπαιδευτική αξία, «αποθήκευση» ύδατος κλπ). Αναγνωρίζονται αξιόλογοι υγροβιότοποι, που φιλοξενούν μεγάλη ποικιλία υδρόβιων οργανισμών και οι οποίοι χρήζουν προστασίας από τις πιέσεις ανθρωπογενούς προέλευσης. Στόχος του μέτρου αποτελεί η ανάδειξη των περιοχών αυτών μέσω της οριοθέτησής τους και της εκπόνησης των απαιτούμενων μελετών διαχείρισης των 224

236 ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ SM10 ΑΝΑΣΥΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΥΓΡΟΒΙΟΤΟΠΩΝ ΟΝΟΜΑΣΙΑ/ ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΕΤΡΟΥ υγροβιότοπων. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΔΡΑΣΗΣ Έχουν εκπονηθεί σημαντικά προγράμματα για την προστασία των υγροτοπικών συστημάτων. Το στρατηγικό σχέδιο θα αξιολογήσει όλα τα προγράμματα και θα προτείνει συγκεκριμένα μέτρα για την προστασία και την αποκατάστασή τους. Το σχέδιο θα εγκριθεί με τις διαδικασίες που προβλέπονται και τη σύμφωνη γνώμη της ΕΓΥ και της Δ/νσης Υδάτων της ΑΔ Κρήτης. Προστασία παρόχθιας βλάστησης υδρορεμάτων, λιμνών και υγροτόπων GR13SM10-02 Η παρόχθια ζώνη αποτελεί μια αναπόσπαστη οικολογική ενότητα με τις λίμνες, τα ποτάμια, τις εκβολές και τους υγροτόπους. Η καταπάτησή της υποβαθμίζει ανεπανόρθωτα τη δομή και λειτουργία των παραπάνω οικοσυστημάτων. Επιπρόσθετα η παρόχθια βλάστηση αποτρέπει τη διάβρωση της παρόχθιας ζώνης, μειώνει τον κίνδυνο υδρομορφολογικών αλλοιώσεων τόσο στην παρόχθια ζώνη όσο και στην κοίτη των ποταμών. Επίσης αποτρέπει την υπερβολική αύξηση της θερμοκρασίας του νερού, τροφοδοτεί με ενέργεια και θρεπτικά στοιχεία το οικοσύστημα και συμβάλει στη διατήρηση όλων των βιοτικών και αβιοτικών στοιχείων του ποταμού, λιμνών και υγροτόπων. Για την προστασία της παρόχθιας βλάστησης απαγορεύεται: - Η υλοτόμηση παρόχθιων συστάδων δέντρων. Εφόσον σε συγκεκριμένες περιπτώσεις κρίνεται αναγκαία η υλοτόμηση θα πραγματοποιείται με ευθύνη της Δασικής Υπηρεσίας - Η καταπάτηση της παρόχθιας ζώνης λιμνών, ποταμών, εκβολών και υγροτόπων - Η μετατροπή ζωνών παρόχθιας βλάστησης σε δρόμους. Σε ειδικές περιπτώσεις κατασκευής δρόμων αυτή θα πρέπει να εγκρίνεται από την εφαρμογή της κείμενης νομοθεσίας με τη σύμφωνη γνώμη της Δ/νσης Υδάτων Η Δ/νση Δασών της Α.Δ. Κρήτης θα εκδώσει τεχνικό εγχειρίδιο για την οριοθέτηση και την προστασία της παρόχθιας βλάστησης υδρορεμάτων, λιμνών και υγροτόπων καθώς και για τα μέτρα προστασίας της. Με κανονιστική απόφαση του Γενικού Γραμματέα της Αποκεντρωμένης Διοίκησης και κατόπιν εισήγηση της Δ/νσης Υδάτων Δ με σύμφωνη γνώμη της /νσης Δασών δύναται να επιβάλλονται πρόσθετα μέτρα σε υδρορέματα που χρήζουν ιδιαίτερης προστασίας Δέσμη μέτρων για την προστασία της λίμνης Κουρνά GR13SM10-03 Εκπόνηση ειδικής στρατηγικής μελέτης λίμνης Αγυιάς Ν. Χανίων Η λίμνη Κουρνά είναι η μοναδική φυσική λίμνη σε νησί Μεσογείου. Από τη λίμνη αντλούνται ποσότητες νερού για την κάλυψη αναγκών της περιοχής. Για την προστασία της λίμνης απαιτούνται μέτρα για την ποιοτική και ποσοτική προστασία της. Οι Υπηρεσίες Ύδατος που εκμεταλλεύονται τη λίμνη θα εκπονήσουν μελέτη για την ποιοτική και ποσοτική προστασία της, σύμφωνα με τα οριζόμενα της κείμενης νομοθεσίας, η οποία θα προτείνει συγκεκριμένα μέτρα λειτουργία της (πχ κατώτερη στάθμη, έλεγχος απολήψεων, ποιοτική προστασία κλπ). Πρόκειται για μια μικρή λίμνη έκτασης 0,2 km2 και βάθους 4 m περίπου, η οποία ήταν βάλτος πριν η ΔΕΗ, το 1927, την μετατρέψει σε τεχνητή για την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας. Πλέον, το εργοστάσιο της ΔΕΗ δεν λειτουργεί ενώ η λίμνη με το χρόνο απέκτησε τα χαρακτηριστικά φυσικής λίμνης 225

237 ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ SM10 ΑΝΑΣΥΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΥΓΡΟΒΙΟΤΟΠΩΝ GR13SM10-04 ΟΝΟΜΑΣΙΑ/ ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΕΤΡΟΥ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΔΡΑΣΗΣ με μεγάλη οικολογική σημασία λόγω της σημαντικής ορνιθοπανίδας και τους οικότοπους και τα είδη που φιλοξενεί ενώ περιλαμβάνεται μέσα σε περιοχή Natura Η έντονη ανθρώπινη επέμβαση και κυρίως η υπερβολική άντληση αρδεύσιμου νερού κάτω από το όριο της οικολογικής παροχής, επέφερε προβλήματα ευτροφισμού. Παράλληλα η συσσώρευση φερτών υλικών σε κάποιες περιοχές της λίμνης, έχει μειώσει κατά πολύ το ήδη μικρό βάθος της. Η ειδική αυτή στρατηγική μελέτη θα διερευνήσει τον ορθολογικό τρόπο διαχείρισης των φερτών υλικών. Συγκεκριμένα θα διερευνήσει: την περιοδικότητα των εκβαθύνσεων και καθαρισμών, τα μέσα που θα χρησιμοποιηθούν για κάθε εργασία, τον προσδιορισμό των σημείων στα οποία πρέπει να λαμβάνει χώρα κάθε εργασία (ειδικά για αυτήν την εργασία θα απαιτηθεί η λήψη δειγμάτων ιζήματος από τον πυθμένα της λίμνης), το βάθος και την έκταση κάθε εργασίας, την κατάλληλη εποχή και το διάστημα που θα λαμβάνει χώρα κάθε εργασία, προκειμένου να διαφυλαχθούν με τον καλύτερο τρόπο τα σημαντικά στοιχεία του οικοσυστήματος της λίμνης. Κατά προτεραιότητα καθορισμός αιγιαλού και παραλίας σε προστατευόμενες περιοχές προστασίας ειδών και οικοτόπων GR13SM10-05 Κατά προτεραιότητα κατάρτιση κτηματολογίου σε περιοχές προστασίας ειδών και οικοτόπων GR13SM10-06 Το μέτρο συνίσταται στην κατά προτεραιότητα εφαρμογή των προβλέψεων του Νόμου 2971/2001 (ΦΕΚ 285/Α/ ), όπως ισχύει, για την αποτύπωση του αιγιαλού και της παραλίας των μεταβατικών και παράκτιων υδατικών συστημάτων και της όχθης και της παρόχθιας ζώνης των λιμναίων και ποτάμιων υδατικών συστημάτων με στόχο την αντιμετώπιση υδρομορφολογικών αλλοιώσεων παράκτιων, μεταβατικών, ποτάμιων και λιμναίων υδατικών συστημάτων. Το μέτρο αφορά στην κατά προτεραιότητα αποτύπωση των δημόσιων και ιδιωτικών εκτάσεων που εμπίπτουν σε προστατευόμενες περιοχές, μέσω εφαρμογής του εθνικού κτηματολογίου. Στόχος του μέτρου είναι η βέλτιστη διαχείριση προστατευόμενων περιοχών και των σχετιζόμενων με αυτές υδατικών συστημάτων, η προστασία των οποίων, κυρίως από υδρομορφολογικές πιέσεις, πρέπει να έχει ως βάση τον αδιαμφισβήτητο και τελεσίδικο προσδιορισμό του ιδιοκτησιακού καθεστώτος. ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ SM11 ΕΡΓΑ ΔΟΜΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ ΟΝΟΜΑΣΙΑ/ ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΕΤΡΟΥ Ολοκλήρωση των απαιτούμενων έργων για την ύδρευση της ευρύτερης αστικής-τουριστικής περιοχής Ηρακλείου Χερσονήσου Αγ. Νικολάου Ελούντας ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΔΡΑΣΗΣ Το σύστημα των έργων, στο οποίο έχουν ενταχθεί και τα υφιστάμενα υδραγωγεία των ενδιάμεσων Δήμων, έχει μελετηθεί και έχει υλο ποιηθεί κατά το μέγιστο ποσοστό του από τη Δ/νση Δ6 Έργων Ύδρευσης και Αποχέτευσης της Γεν. Γραμμ. Δημ. Έργων του ΥΠ.Υ.Μ.ΔΙ. Αποτελείται από τα ακόλουθα επιμέρους έργα: 1. Το κατασκευασμένο χωμάτινο Φράγμα Αποσελέμη, ύψους 62 μ, μετά των συναφών με αυτό έργων (υπερχειλιστής, έργο εκτροπής - εκκένωσης 226

238 ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ SM11 ΕΡΓΑ ΔΟΜΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ GR13SM11-01 ΟΝΟΜΑΣΙΑ/ ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΕΤΡΟΥ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΔΡΑΣΗΣ υδροληψίας, παραλίμνια οδός και οδός παράκαμψης της επαρχιακής οδού Χερσονήσου - Οροπεδίου Λασιθίου μήκους 6,3 χλμ.), με ταμιευτήρα ωφέλιμης χωρητικότητας 27,3 εκατ. m 3 νερού. Το έργο αυτό έχει ολοκληρωθεί. 2. Τα υπό κατασκευή έργα ενίσχυσης του Ταμιευτήρα Αποσελέμη από το Οροπέδιο Λασιθίου: Η σήραγγα μήκους 3,43 χλμ., εσωτερικής διαμέτρου 4,35 μ., εκτροπής των πλημμυρικών απορροών της λεκάνης Οροπεδίου Λασιθίου στη λεκάνη Αποσελέμη. Τα έργα ανάντη της σήραγγας που εί ναι οι προσαγωγοί τάφροι προς το έργο υδροληψίας της σήραγγας, το έργο υδροληψίας της σήραγγας, το έργο απομόνωσης καταβοθρών Χώνου Οροπεδίου και ρύθμισης των παροχών προς το έργο υδροληψίας της σήραγγας. Τα έργα κατάντη της σήραγγας Οροπεδίου Λασιθίου που είναι το έργο καταστροφής ενέργειας του αγωγού πτώσης και η διευθέτηση του χειμάρρου Αποσελέμη από το έργο καταστροφής ενέργειας μέχρι τον ταμιευτήρα Αποσελέμη. 3. Έργα επεξεργασίας και μεταφοράς νερού του Ταμιευτήρα Αποσελέμη: Η Εγκατάσταση Επεξεργασίας Νερού (Ε.Ε.Ν.) δυναμικότητας m 3 /ημέρα. Ο αγωγός μεταφοράς νερού από το Φράγμα Αποσελέμη στην Ε.Ε.Ν., μήκους 7,2 χλμ., εκ των οποίων 3,7 χλμ. σε δύο Σήραγγες. Ο αγωγός μεταφοράς νερού από την E.E.N. στο Ηράκλειο μήκους 30,8 χλμ., μετά των συνδέσεών του με τις υφιστάμενες δεξαμενές. Ο αγωγός μεταφοράς νερού από την E.E.N. στον Αγ. Νικόλαο (δεξαμενή Δ6) μήκους 33,5 χλμ. περιλαμβανομένης της Σήραγγας - Δεξαμενής Βραχασίου μήκους 685 μ. θολωτής διατομής 3,0x 3,0 μ. με επένδυση από οπλισμένο σκυρόδεμα. 4. Οι αγωγοί προσαγωγής νερού ύδρευσης μετά των δεξαμενών τους από τον αγωγό μεταφοράς νερού E.E.N. - Αγ. Νικόλαος (Δ6) σε ενδιάμεσους οικισμούς, στις τουριστικές ζώνες Σίσι - Μίλατος και Ελούντα και σε λοιπούς οικισμούς της ευρύτερης περιοχής Αγ. Νικολάου έως οικισμό Κριτσά. Κατασκευή των απαιτούμενων έργων (δίκτυα, αντλιοστάσια, μελέτες θραύσης φραγμάτων, κλπ.) για την ολοκλήρωση των υπό κατασκευή υδραυλικών έργων για υδρευτικούς και αρδευτικούς σκοπούς GR13SM11-02 Επικαιροποίηση τεχνικών μελετών, επικαιροποίηση και συμπλήρωση υποστηρικτικών μελετών και ανανέωση περιβαλλοντικών όρων υδραυλικών έργων Ολοκλήρωση των έργων ταμίευσης επιφανειακών υδάτων για άρδευση. Ειδικότερα ολοκλήρωση φράγματος & κατασκευή Αρδευτικού δικτύου και συνοδών έργων: - φράγματος Πλακιώτισσας - φράγματος Χαλαυριανό - Φράγματος Βαλσαμιώτη Η «ωρίμανση» των μελετών για την κατασκευή των ταμιευτήρων Αμιρά, Ασιτών, Μύρτος, οι οποίοι θα αμβλύνουν την άντληση νερών από ΥΣ και θα βοηθήσουν την ανάπτυξη των γεωργικών εκμεταλλεύσεων των περιοχών αυτών. GR13SM11-03 Εγκατάσταση καθαρισμού νερού Φράγματος Κατασκευή της απαιτούμενης εγκατάστασης για την επεξεργασία - καθαρισμό του νερού που θα προέρχεται από τον ταμιευτήρα του Φράγματος Ποταμών 227

239 ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ SM11 ΕΡΓΑ ΔΟΜΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ ΟΝΟΜΑΣΙΑ/ ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΕΤΡΟΥ Ποταμών Ρεθύμνου για υδρευτική χρήση ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΔΡΑΣΗΣ Ρεθύμνου, με σκοπό την παραγωγή πόσιμου νερού, ποιότητας σύμφωνης με τις ευρωπαϊκές οδηγίες, για την υδροδότηση του Δήμου Ρεθύμνου. GR13SM11-04 Ολοκλήρωση των δικτύων διανομής του νερού από τον ταμιευτήρα του Φράγματος Ποταμών Ρεθύμνου, ώστε να καλυφθεί, από πλευράς άρδευσης, ολόκληρη σχεδόν η πεδινή έκταση ανατολικά του Δήμου Ρεθύμνου Για την άρδευση ήδη έχει κατασκευαστεί ένα μέρος του κεντρικού αγωγού άρδευσης από την απόληξη της σήραγγας μεταφοράς του νερού στην περιοχή Γιαννουδίου του Δήμου Ρεθύμνου και προς τα ανατολικά και θα συνεχισθεί, όπως έχει σχεδιασθεί αρχικά, να φτάσει έως και τα ανατολικά όρια του Δήμου Ρεθύμνου. GR13SM11-05 Κινητή υδροληψία & αερισμός στο Φράγματος Ποταμών Ρεθύμνου Εγκατάσταση συστήματος μεταβλητής υδροληψίας σε υφιστάμενο πύργο υδροληψίας (σταθερή υδροληψία) και εγκατάσταση αεριστήρων για αερισμό του νερού στο σημείο υδροληψίας, ώστε να σπάσει το θερμοκλινές και να βελτιωθεί η ποιότητα του νερού υδροληψίας. GR13SM11-06 Μικρά έργα επεξεργασίας οικιακών λυμάτων μικρών οικισμών (<2000 ισοδύναμο πληθυσμό) σε επιφανειακά Υδατικά συστήματα που αξιολογήθηκαν σε «ελλιπή» ή «μέτρια» κατάσταση ή σε υπόγεια υδατικά συστήματα με «κακή ποιοτική κατάσταση» Εγκατάσταση συστημάτων επεξεργασίας οικιακών λυμάτων μικρών οικισμών, μετά από τεχνικοοικονομική ανάλυση για την καταλληλότητα τέτοιων συστημάτων, σε περιοχές που επιβαρύνουν επιφανειακά υδατικά συστήματα που αξιολογήθηκαν σε «ελλιπή» ή «μέτρια» κατάσταση ή σε υπόγεια υδατικά συστήματα με «κακή ποιοτική κατάσταση» ή σε περιοχές που εμπίπτουν σε ζώνες προστασίας πόσιμου νερού GR13SM

240 ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ SM14 ΕΡΓΑ ΕΡΕΥΝΑΣ, ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΔΕΙΞΗΣ (ΒΕΛΤΙΣΤΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ) ΟΝΟΜΑΣΙΑ/ ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΕΤΡΟΥ Εκπόνηση ειδικών αναγνωριστικών μελετών στα παράκτια υδατικά συστήματα α) Όρμος Σούδας (GR1339C0003N), β) Ακτές κόλπου Ηρακλείου (GR1339C0007N), και γ) Όρμος Ελούντας (GR1341C0011N) GR13SM14-01 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΔΡΑΣΗΣ Διενέργεια τριών ειδικών αναγνωριστικών μελετών για μελετών στα παράκτια υδατικά συστήματα α) Όρμος Σούδας (GR1339C0003N), β) Ακτές κόλπου Ηρακλείου (GR1339C0007N), και γ) Όρμος Ελούντας (GR1341C0011N), που θα περιλαμβάνουν εφάπαξ δειγματοληψίες και αναλύσεις δειγμάτων νερού, ιζήματος και βενθικών οργανισμών. Οι εργασίες πεδίου θα πραγματοποιηθούν σε ένα αντιπροσωπευτικό πλέγμα σταθμών δειγματοληψίας που θα καλύπτει επαρκώς την κάθε ευρύτερη περιοχή μελέτης. Οι απευθείας μετρήσεις και αναλύσεις των δειγμάτων θα περιλαμβάνουν ποσοτικές εκτιμήσεις των παρακάτω κατηγοριών παραμέτρων: - Καταγραφή κύριων υδρογραφικών παραμέτρων με χρήση CTD στην στήλη του νερού - Ανάλυση φυσικοχημικών παραμέτρων στα επιφανειακά ιζήματα: - Kοκκομετρική ανάλυση επιφανειακών ιζημάτων - Φυσικοχημικά χαρακτηριστικά στήλης νερού - Μικροβιολογική ανάλυση επιφανειακού νερού - Συγκεντρώσεις πολυ-αρωματικών υδρογονανθράκων στο επιφανειακό ίζημα. - Συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων στο επιφανειακό ίζημα - Σύνθεση βενθικής μακροπανίδας Τα συμπεράσματα των μελετών θα αναφέρονται στο είδος και το μέγεθος των πηγών τυχόν περιβαλλοντικής υποβάθμισης στην τελική αξιολόγηση και ταξινόμηση της οικολογικής κατάστασης του κάθε παράκτιου υδατικού συστήματος και παράλληλα θα προτείνονται οι τελικές θέσεις και ο αριθμός των απαραίτητων σταθμών δειγματοληψίας του προγράμματος παρακολούθησης. Επίσης θα περιλαμβάνονται προτάσεις άμεσης εφαρμογής για την λήψη μέτρων που θα επιτρέψουν την άμεση βελτίωση της ποιότητας των υπό εξέταση υδατικών συστημάτων. 229

241 ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ SM14 ΕΡΓΑ ΕΡΕΥΝΑΣ, ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΔΕΙΞΗΣ (ΒΕΛΤΙΣΤΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ) ΟΝΟΜΑΣΙΑ/ ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΕΤΡΟΥ Εκπόνηση υδρογεωλογικών μελετών και πιλοτικών κατασκευών για τη χρήση των υφάλμυρων παράκτιων καρστικών πηγών GR13SM14-02 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΔΡΑΣΗΣ Προτείνονται στα πλαίσια της εν δυνάμει χρήσης των παράκτιων υφάλμυρων πηγών τα παρακάτω: α) εκπόνηση υδρογεωλογικών μελετών διερεύνησης της λειτουργίας των καρστικών συστημάτων που τροφοδοτούν τις υφάλμυρες πηγές με στόχο τη χρήση των νερών αυτών. β)μελέτη και Εγκατάσταση συστημάτων καταγραφής της ποιότητας και ποσότητας της απορροής των πηγών καθώς και τη χρήση ιχνηθετών που θα συμβάλουν στην διερεύνηση του μηχανισμού της υφαλμύρινσης γ) Μελέτη - κατασκευή πιλοτικών έργων που θα έχουν ως στόχο τη καλυτέρευση της ποιότητας του νερού της πηγής (φράγματα ανύψωσης, υδρομαστεύσεις, διαφράγματα κλπ) δ) προτάσεις αξιοποίησης υφάλμυρων νερών Ίδρυση και Οργάνωση πρότυπων αγροκτημάτων GR13SM14-03 Υδρογεωλογική Διαχειριστική μελέτη για την αναρρύθμιση των καρστικών πηγών Αγυιάς GR13SM14-04 Ένταξη των γεωργικών εκμεταλλεύσεων 2-3 παραγωγών σε κάθε Περιφερειακή Ενότητα του Υ.Δ. σε πρόγραμμα επιστημονικής και τεχνικής βοήθειας στην οργάνωση και διαχείριση των Αγροκτημάτων τους, αξιοποιώντας τις πλέον σύγχρονες τεχνολογίες και τεχνικές, εφαρμόζοντας υποδειγματικά τα διάφορα μέτρα των Κωδίκων Ορθής Γεωργικής Πρακτικής (ΚΟΓΠ) και Πολλαπλής Συμμόρφωσης, αξιοποιώντας τα όποια χρηματοδοτικά προγράμματα κ.λπ. με στόχο να κινητοποιήσουν και άλλους παραγωγούς στην υιοθέτηση και εφαρμογή των ίδιων διαδικασιών και μεθόδων. Η αναρρύθμιση των πηγών της Αγυιάς ήδη πραγματοποιείται με την άντληση νερού από τις ανάντη κατασκευασμένες γεωτρήσεις. Απαιτείται η εκπόνηση ειδικής υδρογεωλογικής- διαχειριστικής μελέτης με στόχο τον υπολογισμό των επιπτώσεων από πρόσθετες αντλήσεις, τον καθορισμό των αντλούμενων ποσοτήτων, τη χωροθέτηση των νέων γεωτρήσεων, την προστασία των υφιστάμενων χρήσεων και την προστασία της λίμνης Αγυιάς. Μετά την εκπόνηση της παραπάνω μελέτης και με τον συντονισμό της Δ/νσης Υδάτων της Α.Δ.Κρήτης και τη συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων φορέων θα καθορισθεί το πρόγραμμα αναρρύθμισης της πηγής, οι όροι αναρρύθμισης, οι χρήστες νερού και τα μέτρα προστασίας της λίμνης και θα εγκριθεί με σχετική από το Γενικό Γραμματέα της Α.Δ. Κρήτης Εφαρμογή προγράμματος ειδικής διερευνητικής παρακολούθησης (Investigative monitoring) ποτάμιων ΥΣ και ποτάμιων ΙΤΥΣ κατάντη υφιστάμενων φραγμάτων για την εξασφάλιση της οικολογικής παροχής, της φυσικής συνέχειας του οικοσυστήματος και την επίτευξη ή διατήρηση της καλής οικολογικής Προτείνεται η εγκατάσταση σταθμού συνεχόμενης καταγραφής και παρακολούθησης της πραγματικής παροχής ποτάμιων ΥΣ και ποτάμιων ΙΤΥΣ, καθ όλη τη διάρκεια του χρόνου, κατάντη δρομολογημένων αλλά και υφιστάμενων φραγμάτων. Έτσι θα εξασφαλιστεί η σωστή εκτίμηση της οικολογικής παροχής ποτάμιων ΥΣ και ποτάμιων ΙΤΥΣ αλλά και η επίτευξη ή διατήρηση της καλής οικολογικής κατάστασης ή του καλού οικολογικού δυναμικού, αντίστοιχα. Η συνολική διάρκεια της διερευνητικής παρακολούθησης θα είναι 3 χρόνια. Εκτιμάται ότι η παραπάνω διερευνητική παρακολούθηση θα εξυπηρετήσει το στόχο της συλλογής αξιόλογων δεδομένων που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν στη επιστημονική διερεύνηση περί οικολογικής παροχής. Εάν, μετά το πέρας της 230

242 ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ SM14 ΕΡΓΑ ΕΡΕΥΝΑΣ, ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΔΕΙΞΗΣ (ΒΕΛΤΙΣΤΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ) ΟΝΟΜΑΣΙΑ/ ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΕΤΡΟΥ κατάστασης ή του οικολογικού δυναμικού, αντίστοιχα ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΔΡΑΣΗΣ διερευνητικής παρακολούθησης, η εκτίμηση της οικολογικής παροχής στα παραπάνω ποτάμια ΥΣ και ποτάμια ΙΤΥΣ, αποδειχθεί εσφαλμένη, να προτείνονται μέτρα για την αναθεώρηση των περιβαλλοντικών όρων και την υιοθέτηση της σωστής οικολογικής παροχής GR13SM14-05 Μέτρα καταπολέμησης της εισβολής ξενικών ειδών στα επιφανειακά υδατικά συστήματα Η εισβολή ξενικών ειδών αποτελεί μια μάστιγα για τα επιφανειακά υδατικά συστήματα. Ήδη στην Κρήτη έχουν καταγραφεί πολλές εισβολές ξενικών ειδών κυρίως λόγω της ανθρώπινης άγνοιας και αμέλειας. Τα ξενικά αυτά είδη πολλαπλασιάζονται ανεξέλεγκτα λόγω της απουσίας των θηρευτών τους. GR13SM14-06 ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ SM15 ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ ΟΝΟΜΑΣΙΑ/ ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΕΤΡΟΥ Οργάνωση ενημερωτικών ημερίδων, για θέματα νέων τεχνολογιών, σύγχρονων καλλιεργητικών τεχνικών, θεμάτων προστασίας περιβάλλοντος, ευφορίας των γεωργικών εδαφών κ.λπ. GR13SM15-01 Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού σε θέματα νερού GR13SM15-02 Ενίσχυση δράσεων περιβαλλοντικών προγραμμάτων στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση GR13SM15-03 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΔΡΑΣΗΣ Η οργάνωση των ημερίδων προτείνεται να είναι δύο ανά έτος και να γίνονται με ευθύνη των Περιφερειακών Υπηρεσιών Αγροτικής Οικονομίας και Κτηνιατρικής με προσκεκλημένους ομιλητές υπηρεσιακούς γεωπόνους, κτηνίατρους, καθηγητές γεωπονικών επιστημών, βιολόγους, τεχνικούς εταιριών εμπορίας γεωργικών εφοδίων, γεωργικών μηχανημάτων, εδαφολόγους κ.α. Το προτεινόμενο μέτρο στοχεύει να ευαισθητοποιήσει τους παραγωγούς και να τους ενθαρρύνει στην υιοθέτηση βέλτιστων πρακτικών που θα διευκολύνουν τους ίδιους στην άσκηση της δραστηριότητάς τους, θα βελτιώσουν την παραγωγικότητα και αποδοτικότητα των γεωργικών εκμεταλλεύσεων, αναδεικνύοντας παράλληλα την αναγκαιότητα της προστασίας του αγροτικού περιβάλλοντος και της διατήρησης της ευφορίας των γεωργικών εδαφών και της αειφόρου χρήσης των φυσικών πόρων. Προτείνεται η διαρκής εκστρατεία ενημέρωσης των καταναλωτών και η έμφαση στη σημασία της ορθολογικής διαχείρισης του πόρου και η συνεχής ενημέρωση των χρηστών νερού και του κοινού για τις τρέχουσες κάθε φορά συνθήκες του ισοζυγίου ύδατος και την αναγκαιότητα των μέτρων που τίθενται κάθε φορά σε ισχύ. Τα εκπαιδευτικά προγράμματα σε σχολεία έχουν διπλή σκοπιμότητα, καθώς από τη μια άμεσος στόχος είναι η μεταφορά μηνυμάτων - τρόπων εξοικονόμησης νερού στο σπίτι - προστασία υδάτων από την ρύπανση και από την άλλη μακροπρόθεσμος στόχος είναι η σταδιακή αλλαγή στη νοοτροπία των αυριανών πολιτών όσον αφορά στη σωστή χρήση του νερού. Θα πρέπει να γίνονται μέσα στην τάξη και από τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς κάθε τάξης εφόσον έχει προετοιμαστεί κατάλληλο εκπαιδευτικό υλικό. 231

243 ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ SM16 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΗ ΟΝΟΜΑΣΙΑ/ ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΕΤΡΟΥ Εθελοντικές συμφωνίες υιοθέτησης πρωτοβουλιών και κωδίκων ορθής συμπεριφοράς με μεγάλους καταναλωτές νερού ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΔΡΑΣΗΣ Συνεννόηση με μεγάλους καταναλωτές (ΔΕΥΑ, συλλογικά αρδευτικά δίκτυα, βιομηχανίες) που καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες υπόγειου νερού (> m3/έτος) και προκαλούν πίεση (ποιοτική ή ποσοτική) στα υπόγεια υδατικά συστήματα για λήψη πρωτοβουλιών και κωδίκων ορθής υδατικής συμπεριφοράς. GR13SM16-01 Σύναψη συμφωνίας μεταξύ δημοσίουαγροτικού τομέα GR13SM16-02 Προώθηση μέτρων ένταξης των παραγωγών σε Ολοκληρωμένα Συστήματα Διαχείρισης της Αγροτικής Παραγωγής GR13SM16-03 Προώθηση συμφωνιών με ιδιοκτήτες τουριστικών καταλυμάτων GR13SM16-04 Προώθηση εθελούσιων συμφωνιών μεταξύ του δημοσίου και αγροτικού τομέα σχετικά με τον έλεγχο της χρήσης και της ρύπανσης του νερού. Τα εν λόγω προγράμματα προσπαθούν να πείσουν τους αγρότες (μέσω της εκπαίδευσης), για τα πλεονεκτήματα της ορθής διαχείρισης του νερού. Με αυτόν τον τρόπο προωθείται η συμμετοχή των αγροτών στο σχεδιασμό και τη λήψη αποφάσεων σε τοπικό επίπεδο. Το μέτρο αφορά σε δράσεις, ενέργειες των κρατικών φορέων προστασίας του περιβάλλοντος για ένταξη των παραγωγών ή ομάδων παραγωγών που δραστηριοποιούνται σε περιοχές με ιδιαίτερα επιβαρυμένα υδατικά συστήματα σε Ολοκληρωμένα Συστήματα Διαχείρισης της Αγροτικής Παραγωγής. Η εφαρμογή τέτοιων συστημάτων διαχείρισης εξασφαλίζει την ορθή διαχείριση του αρδευτικού νερού, τη με ακρίβεια εφαρμογή της λιπαντικής αγωγής, την πιστοποιημένη χρήση, ποσοτικά και ποιοτικά των φυτοφαρμάκων, το σωστό χειρισμό τεχνικών μέσων της εκμετάλλευσης με βασικό στόχο την αρμονική σχέση παραγωγής ασφαλών προϊόντων και προστασίας κυρίως των υδατικών πόρων, επιφανειακών και υπόγειων. Η διαδικασία εφαρμογής των συστημάτων αυτών, προβλέπει την «εσωτερική επιθεώρηση» δηλαδή την άμεση συμμετοχή του παραγωγού ως ελεγκτού εφαρμογής των απαιτήσεων του προγράμματος και εξασφαλίζει οικολογικές αγροτικές τεχνικές ακόμη και πέραν των απαιτήσεων των ΚΟΓΠ και Πολλαπλής Συμμόρφωσης. Ως επικαιροποιημένο σύστημα αναφέρεται το ARGO 2.1 & 2.2 που καλύπτει όλο το φάσμα της γεωργικής παραγωγής και προβλέπεται να έχει σημαντική θέση στις μεθοδεύσεις της νέας ΚΑΠ. Ήδη το σύστημα είναι ενταγμένο στις δράσεις της υφιστάμενης ΚΑΠ με προσπάθεια του ΥΠΑΑΤ ένταξης παραγωγών με συγκεκριμένες καλλιέργειες και με καθεστώς επιδότησης. Προώθηση συμφωνιών με ιδιοκτήτες τουριστικών μονάδων για την υιοθέτηση πρακτικών και τεχνολογιών εξοικονόμησης και επαναχρησιμοποίησης νερού. Οι τουριστικές μονάδες που θα συμμετάσχουν στις συμφωνίες αυτές, θα είναι δυνατό να επιβραβεύονται με ειδικά σήματα αναγνώρισης της συμμετοχής τους στην προσπάθεια διαφύλαξης των υδατικών πόρων. Η συμμετοχή τους θα συμβάλλει στην αναβάθμιση της αναγνωρισιμότητάς τους και στην ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού. 232

244 ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΛΕΚΑΝΩΝ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΠΟΤΑΜΩΝ 5. ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ 5.1 Γενικά Στα πλαίσια της παρούσας μελέτης εξετάστηκαν συνολικά τρία εναλλακτικά σενάρια: Σενάριο Α: Σενάριο Β: Σενάριο Γ: Μηδενική Λύση (do nothing scenario). Με βάση το Σενάριο Α παραμένουν οι ισχύουσες σήμερα πρόνοιες (όπως αυτές εφαρμόζονται ήδη ή θα εφαρμοστούν μελλοντικά βάσει άλλων σχετικών Σχεδίων- βλ. 3.2), που αφορούν άμεσα ή έμμεσα την προστασία και διαχείριση του υδάτινου περιβάλλοντος, χωρίς την εφαρμογή των προτεινόμενων από την παρούσα μελέτη προνοιών. Η μηδενική λύση συνεπώς περιλαμβάνει τα μέτρα και τις ρυθμίσεις που απορρέουν από την εφαρμογή των προνοιών των διατάξεων άλλων κοινοτικών Οδηγιών αλλά και του υφιστάμενου εθνικού νομοθετικού πλαισίου, όπως επίσης και των συναφών σχεδίων και προγραμμάτων της παραγράφου 3.2. Εφαρμογή των προνοιών του Σχεδίου. Με βάση το Σενάριο Β εφαρμόζονται οι πρόνοιες του ΣΔΛΑΠ, όπως αυτό περιγράφεται και προτείνεται από την σχετική μελέτη και συνοπτικά αναλύεται στην παρούσα μελέτη. Εφαρμογή προνοιών πλέον αυτών που προβλέπονται στο Σχέδιο. Με βάση το Σενάριο Γ εφαρμόζονται όλες οι πρόνοιες του Σεναρίου Β, αλλά και πρόσθετες πρόνοιες, οι οποίες φαίνεται κατ αρχήν ότι θα έχουν θετικές επιπτώσεις στη διαχείριση του υδάτινου περιβάλλοντος, με υψηλό όμως βαθμό αβεβαιότητας ως προς την αποτελεσματικότητά τους (τεχνική, περιβαλλοντική και οικονομική). Η αβεβαιότητα αυτή οφείλεται αφενός μεν στην έλλειψη επαρκών στοιχείων για τον καθορισμό της σημερινής κατάστασης πολλών από τα ΥΣ του ΥΔ (υψηλή αβεβαιότητα κατά την ταξινόμηση- βλ. και 4.5) αφετέρου δε στην έλλειψη στοιχείων συσχέτισης της κατάστασης των σωμάτων με τις αιτίες υποβάθμισης αυτών, εντός της λεκάνης απορροής. 233

245 ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΛΕΚΑΝΩΝ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΠΟΤΑΜΩΝ 5.2 Σενάριο Α Όπως αναφέρθηκε, το σενάριο Α περιλαμβάνει την υλοποίηση των προνοιών των σχεδίων και προγραμμάτων, τα οποία έχουν ήδη εγκριθεί και προωθηθεί προς υλοποίηση, στα πλαίσια των υποχρεώσεων που απορρέουν από το εθνικό, αλλά και το κοινοτικό και διεθνές δίκαιο. Επιγραμματικά, τα μέτρα και οι ρυθμίσεις που συναρτούν το Σενάριο Α αναφέρονται στον πίνακα που ακολουθεί: Πίνακας 5.2.1: Σύνοψη μέτρων και ρυθμίσεων Σεναρίου Α Κατηγορία προστατευόμενου αντικειμένου: Περιβάλλον Εθνικό Σχέδιο / Πρόγραμμα Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς (ΕΣΠΑ) Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Περιβάλλον & Αειφόρος Ανάπτυξη» Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Αλιείας (ΕΠ) Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης (ΠΑΑ) Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας Εθνικό Πρόγραμμα για την Κλιματική Αλλαγή Εθνικός Ενεργειακός Σχεδιασμός- Οδικός Χάρτης για το 2050 Ελληνικό Σχέδιο Δράσης για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης Προβλεπόμενα μέτρα Αειφορική διαχείριση του περιβάλλοντος και ορθολογική διαχείριση ενεργειακών πόρων Εφαρμογή μέτρων για την ορθολογική και αειφορική διαχείριση των υδατικών πόρων της χώρας ώστε να διασφαλιστεί σε μακροχρόνια βάση η επαρκής διαθεσιμότητα υψηλής ποιότητας υδατικών πόρων για όλες τις απαραίτητες χρήσεις (άρδευση, βιομηχανική και οικιακή χρήση). Εφαρμογή μέτρων και κατασκευή έργων για την προστασία και διατήρηση της θαλάσσιας ζωής και του παράκτιου περιβάλλοντος. Εφαρμογή των προτεινόμενων δράσεων του προγράμματος (μέτρα 1.5.1, 1.5.2, 2.3 κλπ) Υποστήριξη έργων (αιολικά πάρκα, υδροηλεκτρικά, ηλιακά, αντλίες θερμότητας, θερμικά ηλιακά συστήματα, εφαρμογές αξιοποίησης βιομάζας) με στόχο την εξοικονόμηση ενέργειας. Εφαρμογή των πολιτικών και μέτρων περιορισμού των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου Εφαρμογή μέτρων ενεργειακού σχεδιασμού στον τομέα εξοικονόμησης ενέργειας και της αναπτυξιακής πολιτικής που προωθεί την αειφορική χρήση των φυσικών πόρων και την προστασία του περιβάλλοντος. Εφαρμογή των ειδικών δράσεων διαχείρισης των υδάτινων πόρων Κατηγορία προστατευόμενου αντικειμένου: Ύδατα Κοινοτικές/Διεθνείς Οδηγίες - Προγράμματα Οδηγία για τα ύδατα κολύμβησης (76/160/ΕΟΚ) Οδηγία για το πόσιμο νερό (80/778/ΕΟΚ), όπως τροποποιήθηκε από την Οδηγία 98/83/ΕΚ. Οδηγία για τα μεγάλα ατυχήματα (SEVESO) (96/82/ΕΚ) Προβλεπόμενα μέτρα Εφαρμογή μέτρων για την προστασία των παράκτιων Υ.Σ Εφαρμογή των προνοιών της Οδηγίας 234

246 ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΛΕΚΑΝΩΝ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΠΟΤΑΜΩΝ Οδηγία για την επεξεργασία αστικών λυμάτων (91/271/ΕΟΚ) Οδηγία για την προστασία των υδάτων από νιτρορρύπανση γεωργικής προέλευσης(91/676/εοκ) Οδηγία για την ολοκληρωμένη πρόληψη και έλεγχο ρύπανσης (96/61/ΕΚ). Οδηγία για την προστασία των υπόγειων νερών από την ρύπανση και την υποβάθμιση (2006/118/ΕΚ) Οδηγία για την αξιολόγηση και τη διαχείριση των κινδύνων πλημμύρας (2007/60/ΕΚ) Κατηγορία προστατευόμενου αντικειμένου: Ατμόσφαιρα Κοινοτικές/Διεθνείς Οδηγίες - Προγράμματα 6ο Πρόγραμμα Δράσης για το Περιβάλλον: Θεματική στρατηγική για την ατμοσφαιρική ρύπανση -COM(2005) 446 Οδηγία 96/62/ΕΚ για την εκτίμηση και τη διαχείριση της ποιότητας του αέρα του περιβάλλοντος Οδηγία 2008/50/ΕΚ για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα και καθαρότερο αέρα για την Ευρώπη Έμμεση συσχέτιση Προβλεπόμενα μέτρα Κατηγορία προστατευόμενου αντικειμένου: Κλίμα Κοινοτικές/Διεθνείς Οδηγίες - Προγράμματα Πρωτόκολλο του Κυότο Απόφαση αριθ. 280/2004/ΕΚ Έμμεση συσχέτιση Προβλεπόμενα μέτρα Κατηγορία προστατευόμενου αντικειμένου: Έδαφος Κοινοτικές/Διεθνείς Οδηγίες - Προγράμματα 6ο Πρόγραμμα Δράσης για το Περιβάλλον: Θεματική στρατηγική για την προστασία του εδάφους - COM (2006) 232 Οδηγία 86/278/ΕΟΚ σχετικά με την προστασία του περιβάλλοντος και ιδίως του εδάφους κατά τη χρησιμοποίηση της ιλύος καθαρισμού λυμάτων στη γεωργία Προβλεπόμενα μέτρα Εφαρμογή προνοιών για την αειφόρο χρήση του εδάφους Εφαρμογή των προνοιών της Οδηγίας Κατηγορία προστατευόμενου αντικειμένου: Βιοποικιλότητα Κοινοτικές/Διεθνείς Οδηγίες - Προγράμματα Οδηγία 79/409/ΕΟΚ περί της διατηρήσεως των αγρίων πτηνών Οδηγία 92/43/ΕΟΚ για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας «Η ασφάλεια ζωής μας, το φυσικό μας κεφάλαιο: στρατηγική της ΕΕ για τη βιοποικιλότητα με ορίζοντα το COM(2011) 244» Προβλεπόμενα μέτρα Εφαρμογή των προνοιών της Οδηγίας 235

247 ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΛΕΚΑΝΩΝ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΠΟΤΑΜΩΝ Κατηγορία προστατευόμενου αντικειμένου: Περιβάλλον-Υγεία Κοινοτικές/Διεθνείς Οδηγίες - Προγράμματα Ευρωπαϊκή στρατηγική για το Περιβάλλον και την Υγεία (2003) 5.3 Σενάριο Β Έμμεση συσχέτιση Προβλεπόμενα μέτρα Το σενάριο Β αποτελεί το βασικό σενάριο που προτείνεται στο Σχέδιο και περιγράφεται διεξοδικά στο κεφάλαιο Σενάριο Γ Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω κατά το Σενάριο Γ εφαρμόζονται όλες οι πρόνοιες του Σεναρίου Β, αλλά και πρόσθετες πρόνοιες, οι οποίες φαίνεται κατ αρχήν ότι θα έχουν θετικές επιπτώσεις στη διαχείριση του υδάτινου περιβάλλοντος, με υψηλό όμως βαθμό αβεβαιότητας για την αποτελεσματικότητά τους. Το σενάριο Γ έχει ως στόχο την επίτευξη της καλής συνολικής κατάστασης όλων των ΥΣ (των οποίων η κατάσταση σήμερα είναι γνωστή) μέχρι το Υπενθυμίζεται ότι με βάση το Σενάριο Β ζητείται η εξαίρεση συνολικά 13 επιφανειακών (ποτάμιων) και 7 υπόγειων ΥΣ από τους στόχους της Οδηγίας για το έτος 2015, επειδή εκτιμάται ότι δεν επαρκεί ο χρόνος μέχρι το εν λόγω έτος για την επίτευξη των στόχων με δεδομένα τα προτεινόμενα από το Σενάριο Β μέτρα. Για την επίτευξη επομένως του μαξιμαλιστικού αυτού στόχου του Σεναρίου Γ εκτιμάται (αν και με υψηλό βαθμό αβεβαιότητας) ότι θα πρέπει να εφαρμοσθούν επιπλέον μέτρα των όσων έχουν προταθεί στο Σενάριο Β μέχρι το έτος 2015, τα οποία είναι τα εξής: Θέσπιση ζώνης ελάχιστου πλάτους 500m εκατέρωθεν της όχθης των ΥΣ στην οποία δεν θα πρέπει να επιτρέπεται η διάθεση της ιλύος από ΕΕΛ. Άμεση κατάργηση όλων των παντορροϊκών δικτύων, όπου αυτά υπάρχουν, και αντικατάστασή τους με χωριστικά. Άμεση εφαρμογή μέτρων μείωσης των απωλειών και συνεπώς των αναγκαίων απολήψεων με έργα εκσυγχρονισμού και βελτίωσης αρδευτικών δικτύων για την μείωση των απωλειών, εγκατάσταση υδρομέτρων για τον έλεγχο της κατανάλωσης, απαγόρευση της άρδευσης κατά τις ώρες της ημέρας με πολύ υψηλή θερμοκρασία και παρακολούθηση του αποτελέσματος σε ποσοτικούς και ποιοτικούς όρους επίδρασης στα λιμναία και ποτάμια ΙΤΥΣ Ζώνη άμεσης προστασίας (Ζώνη προστασίας Ι) περιμετρικά των γεωτρήσεων και των έργων υδροληψίας με ακτίνα 100m. Άμεση εφαρμογή των απαγορεύσεων της ζώνης προστασίας ΙΙ για τα ΥΥΣ που εντάσσονται στο μητρώο προστατευόμενων περιοχών πόσιμου ύδατος, χωρίς εξαιρέσεις. Άμεση απαγόρευση ανόρυξης νέων γεωτρήσεων στο σύνολο της έκτασης του ΥΔ13 και όχι μόνο στις επιβαρυμένες περιοχές. Εφαρμογή ορίων συνολικών απολήψεων από υπόγεια ΥΣ μειωμένων κατά 40% σε σχέση με το Σενάριο Β. Απαγόρευση αδειοδότησης νέων ή επέκτασης υφισταμένων μονάδων υδατοκαλλιέργειας σε υδατικά συστήματα που η κατάστασή τους χαρακτηρίζεται ως κατώτερη της καλής. Έργα τεχνητού εμπλουτισμού στο σύνολο των ΥΥΣ του ΥΔ που παρουσιάζουν επιβαρυμένη (ποσοτικά ή ποιοτικά ) κατάσταση. Απαγόρευση απολήψεων από τη λίμνη Κουρνά Διατήρηση ζώνης πλάτους τουλάχιστον 5m εκατέρωθεν των μεγάλων αρδευτικών και στραγγιστικών τάφρων, στην οποία θα εγκαθίσταται και θα συντηρείται υψηλόκορμη βλάστηση. 236

248 ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΛΕΚΑΝΩΝ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΠΟΤΑΜΩΝ Υποχρέωση εφαρμογής του ΚΟΓΠ στο σύνολο του ΥΔ. Υποχρέωση χρήσης λιπασμάτων Ν βραδείας αποδόμησης και υποχρεωτική μείωση των συνολικών ποσοτήτων αζωτούχου λίπανσης και της χρήσης αρδευτικού νερού στο σύνολο του ΥΔ. Για όσα διευθετημένα ΙΤΥΣ λειτουργούν ως αποδέκτες αποστραγγιστικών δικτύων στα οποία αποστραγγίζονται γεωργικές εκτάσεις προτείνεται η άμεση κατασκευή φυσικών υγροτόπων κατακράτησης και φυσικής απομάκρυνσης ρυπαντικών φορτίων στην έξοδο των αποστραγγιστικών δικτύων και πριν από την εκβολή τους στο ποτάμιο ΙΤΥΣ. Άμεση τοποθέτηση υδρομέτρων σε όλους τους καταναλωτές. Άμεση αποκατάσταση όλων των ανενεργών λατομείων μεταλλείων και ΧΑΔΑ. Αύξηση της προβλεπόμενης οικολογικής παροχής σε όλους τους ταμιευτήρες του ΥΔ13 κατά 50%. 5.5 Συγκριτική αξιολόγηση εναλλακτικών σεναρίων Η συγκρότηση εναλλακτικών προγραμματικών δυνατοτήτων και η αξιολόγησή τους ως προς την αποτελεσματικότητα και ως προς την περιβαλλοντική τους συμβατότητα, αποτέλεσε συστατικό στοιχείο των διαδοχικών σταδίων ωρίμανσης του εξεταζόμενου στην παρούσα μελέτη, Σχεδίου Διαχείρισης. Κατά τη διαμόρφωσή του αξιολογήθηκαν όλες οι πληροφορίες που σχετίζονται με: το πλαίσιο που οριοθετεί το εύρος των ρεαλιστικών εναλλακτικών δυνατοτήτων, όπως αυτό διαμορφώνεται από τις διαφορετικές κατευθύνσεις που απορρέουν από την εθνική και κοινοτική νομοθεσία το εύρος των κριτηρίων αξιολόγησης των εναλλακτικών δυνατοτήτων, εντός του οποίου, πέραν των περιβαλλοντικών, περιλαμβάνονται κριτήρια για την αποτελεσματικότητα, τη συνάφεια με τις εθνικές και κοινοτικές πολιτικές, καθώς και για τη συμπληρωματικότητα με τα τομεακά Επιχειρησιακά Προγράμματα. Κατά τις διαδοχικές φάσεις προετοιμασίας του Σχεδίου, πραγματοποιήθηκε μια ευρύτατη διερεύνηση και διαβούλευση, με στόχο την αποτύπωση και σύνθεση προτάσεων και τον συγκερασμό των προτεραιοτήτων. Παράλληλα, η κατάρτιση του Σχεδίου ενσωμάτωσε τα πορίσματα σχετικών μελετών και έργων από διάφορους φορείς. Όπως προκύπτει από την παραπάνω περιγραφή της διαδικασίας εκπόνησης του προγράμματος, η αξιολόγηση εναλλακτικών λύσεων, με κριτήρια αναπτυξιακά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά, αποτέλεσε βασικό και διαρκές συστατικό των διεργασιών σχεδιασμού. Στις επόμενες ενότητες του παρόντος κεφαλαίου παρουσιάζονται αναλυτικά οι εναλλακτικές δυνατότητες που εξετάσθηκαν και η αξιολόγησή τους Μηδενική Εναλλακτική Λύση (Σενάριο Α) Η περιβαλλοντική αξιολόγηση της μηδενικής λύσης διεξάγεται με βάση το ακόλουθο σκεπτικό: 1. Η οικονομική ανάπτυξη και η αειφορική διαχείριση του περιβάλλοντος είναι αλληλένδετες: Η σύγχρονη αυτή αντίληψη έχει πλέον αντικαταστήσει τις παλαιότερες αντιλήψεις περιβαλλοντικού προστατευτισμού, που θεωρούσαν ότι η οικονομία μεγεθύνεται μόνο σε βάρος του περιβάλλοντος. Η 237

249 ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΛΕΚΑΝΩΝ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΠΟΤΑΜΩΝ ανάλυση του ζητήματος αυτού είναι αρκετά εκτεταμένη, αλλά συνοπτικά μπορεί να διαπιστωθεί ότι η οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη, αφ ενός τροφοδοτεί με πόρους τις πρωτοβουλίες προστασίας του περιβάλλοντος και αφ ετέρου καθιστά τις κοινωνίες ωριμότερες, ώστε τα περιβαλλοντικά ζητήματα να κατατάσσονται σε υψηλή θέση της κλίμακας προτεραιοτήτων. Ένα πρόσφατο παράδειγμα επικυρώνει στην πράξη τη σύνδεση μεταξύ ανάπτυξης και περιβαλλοντικής προστασίας: Σε δύο πρόσφατες μελέτες του Yale, 19 οι χώρες με τους υψηλότερους δείκτες περιβαλλοντικής αειφορίας και περιβαλλοντικών επιδόσεων είναι η Νέα Ζηλανδία, η Σουηδία και η Φιλανδία, δηλαδή χώρες με ανεπτυγμένη οικονομία, οι οποίες αντλούν από αυτή και αφιερώνουν στο περιβάλλον σημαντικούς πόρους και κινητοποίηση. Αντίθετα, οι χειρότερες επιδόσεις καταγράφονται σε φτωχές, αναπτυσσόμενες χώρες όπως η Αιθιοπία, το Μαλί και ο Νίγηρας, στις οποίες οι πόροι για το περιβάλλον είναι σχεδόν ανύπαρκτοι, λόγω της ισχνής οικονομικής τους βάσης, αλλά και το περιβάλλον ως προτεραιότητα κατατάσσεται εξ ανάγκης σε πολύ χαμηλή θέση. Παρότι το παράδειγμα αυτό αντιπροσωπεύει τα δύο άκρα του αναπτυξιακού φάσματος και προφανώς δεν εφαρμόζεται αυτούσιο στην περίπτωσή μας, υπογραμμίζει τη σύνδεση μεταξύ ανάπτυξης και περιβάλλοντος. Με βάση τη σύνδεση αυτή, γίνεται προφανές ότι η μη-υλοποίηση του Σχεδίου, η οποία συνιστά μια έντονα αντιαναπτυξιακή επιλογή, αποτελεί κατ ουσία και ένα έντονα αντιπεριβαλλοντικό ενδεχόμενο. 2. Η ενεργητική προστασία και η ορθή διαχείριση του περιβάλλοντος απαιτεί δαπάνες: Η ειδικότερη εφαρμογή της προηγούμενης διαπίστωσης στο επίπεδο των επενδύσεων για περιβαλλοντική προστασία, εκκινεί από το γεγονός ότι οι περισσότερες σύγχρονες ανθρωπογενείς δραστηριότητες επάγουν σημαντικές πιέσεις στο περιβάλλον, είτε λόγω υπερεκμετάλλευσης των φυσικών πόρων (σε επίπεδο εισροών, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τα νερά) είτε μέσω εύκολων αλλά λανθασμένων επιλογών (σε επίπεδο εκροών, με χαρακτηριστικά παραδείγματα τα αστικά απόβλητα και τη ρύπανση της ατμόσφαιρας). Για την εξισορρόπηση των αρνητικών αποτελεσμάτων από τις πιέσεις αυτές, απαιτούνται σημαντικές επενδύσεις σε κατάλληλες περιβαλλοντικές υποδομές. 3. Συνοψίζοντας, η περιβαλλοντική αξιολόγηση της μηδενικής λύσης καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η μη-υλοποίηση του Σχεδίου συνιστά ένα έντονα απευκταίο, αντιπεριβαλλοντικό σενάριο, διότι: ο συνολικός αντίκτυπος της μηδενικής λύσης θα είναι η αναπτυξιακή υστέρηση, η οποία, λόγω της σύγχρονης σύνδεσης ανάπτυξης περιβάλλοντος θα συνοδεύεται από τάσεις περιβαλλοντικής υποβάθμισης, ενώ ειδικότερα στον τομέα των δαπανών που κατευθύνονται προς επένδυση σε περιβαλλοντικές υποδομές, η απώλεια των σχετικών κονδυλίων, αλλά και αντίστροφα η ενδεχόμενη επιβολή προστίμων από τα όργανα της ΕΕ λόγω μη συμμόρφωσης με τις επιταγές της Οδηγίας, οδηγεί σε αρνητικές για τη χώρα επιπτώσεις, όπως η μη συμμόρφωση με το περιβαλλοντικό κεκτημένο της ΕΕ, ο διασυρμός της χώρας κλπ. 19. Στις μελέτες «2005 Environmental Sustainability Index» και «Pilot 2006 Environmental Performance Index», των Yale Center for Environmental Law and Policy του University of Yale και του Center for International Earth Science Information Network του Columbia University, διαθέσιμες από τις ιστοσελίδες και αντίστοιχα. 238

250 ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΛΕΚΑΝΩΝ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΠΟΤΑΜΩΝ Σενάριο Γ Η περιβαλλοντική αξιολόγηση του σεναρίου Γ διεξήχθη με γνώμονα την πιθανότητα να δαπανηθούν σημαντικοί οικονομικοί πόροι και να ανακύψουν σημαντικά ζητήματα κοινωνικού χαρακτήρα (π.χ λόγω δραστικής μείωσης των αντλούμενων ποσοτήτων νερού για άρδευση καλλιεργειών) χωρίς από την άλλη πλευρά να υπάρχει σημαντικός βαθμός βεβαιότητας σε σχέση με την αποτελεσματικότητα των προτεινόμενων μέτρων. Ένα άλλο ζήτημα που ανέκυψε ήταν επίσης το ζήτημα της αδυναμίας προσδιορισμού της σαφούς αιτίας για την οποία το ΥΣ ταξινομήθηκε σε κατάσταση κατώτερη της καλής. Η λήψη μιας σειράς αυστηρών και δαπανηρών μέτρων για την αντιμετώπιση κάθε πιθανού αιτίου δεν μπορεί να αποτελεί μια εύλογη και βιώσιμη εναλλακτική λύση και δεν μπορούσε εύκολα να δικαιολογηθεί υπό το πρίσμα των προαναφερόμενων αβεβαιοτήτων. 5.6 Συμπεράσματα Στις προηγούμενες ενότητες παρουσιάστηκε η συγκρότηση και η αξιολόγηση εναλλακτικών δυνατοτήτων κατά την κατάρτιση του Σχεδίου. Συμπυκνώνοντας τα συμπεράσματα αυτής της παρουσίασης προκύπτουν τα εξής: 1. Οι εναλλακτικές δυνατότητες που εξετάσθηκαν δεν αποτελούσαν πλήρη εναλλακτικά προγράμματα που θέτουν διλήμματα τύπου take-or-leave, αλλά περισσότερο εναλλακτικές ομάδες προτάσεων που αφορούσαν σε καθένα από τα διαδοχικά επίπεδα κατάρτισης του προγράμματος. Με τον τρόπο αυτό, η είσοδος στο επόμενο στάδιο κατάρτισης τροφοδοτούνταν από το βέλτιστο αποτέλεσμα του προηγούμενου σταδίου, προσδίδοντας στην όλη διαδικασία χαρακτηριστικά εξελικτικής επιλογής. 2. Στην τελική επιλογή της δεύτερης εναλλακτικής δυνατότητας, συνέκλιναν τόσο η επιχειρησιακή όσο και η περιβαλλοντική αξιολόγηση των εναλλακτικών δυνατοτήτων, βάσει ανεξάρτητων κριτηρίων. Οι αξιολογήσεις αυτές δεν διεξήχθησαν σε καθαρά τεχνικό επίπεδο, αλλά και μέσα από την ευρεία διαδικασία διαβούλευσης, προσδίδοντας στην τελική επιλογή το χαρακτήρα της «ανάδυσης». 3. Στο πλαίσιο της παρούσας μελέτης εξετάσθηκε επίσης ως εναλλακτική δυνατότητα η μηδενική λύση, δηλαδή το ενδεχόμενο μη-υλοποίησης του προγράμματος. Η αξιολόγηση αυτή κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τόσο από επιχειρησιακής όσο και από περιβαλλοντικής πλευράς, η μηδενική λύση συνιστά ένα απευκταίο, έντονα αντιαναπτυξιακό αλλά και έντονα αντιπεριβαλλοντικό ενδεχόμενο, διότι, αφ ενός καθηλώνεται η ευημερία και αφ ετέρου, χάνεται η ευκαιρία για επενδύσεις σε περιβαλλοντικές υποδομές, απαραίτητες για την αναστροφή ή εξισορρόπηση των πιέσεων που ασκούν οι ανθρωπογενείς δραστηριότητες στους υδάτινους πόρους ενεργοποιείται η πιθανότητα επιβολής κυρώσεων στην Ελληνική Δημοκρατία λόγω μη συμμόρφωσης με τις πρόνοιες της Οδηγίας. Τα ζητήματα που σχετίζονται με την αδυναμία υιοθέτησης του σεναρίου Γ αναλύονται στην Με βάση τα παραπάνω συμπεραίνεται ότι το βέλτιστο από τα εξετασθέντα σενάρια είναι το προτεινόμενο από την παρούσα μελέτη Σενάριο Β. 239

251 ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΛΕΚΑΝΩΝ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΠΟΤΑΜΩΝ 6. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 6.1 Υφιστάμενη κατάσταση και τάσεις εξέλιξης Στο κεφάλαιο αυτό γίνεται μία ανασκόπηση της υφιστάμενης κατάστασης περιβάλλοντος της περιοχής μελέτης Υδατικό Διαμέρισμα Κρήτης με στόχο τον προσδιορισμό των βασικών παραμέτρων του περιβάλλοντος που συνθέτουν την περιοχή μελέτης, των σημαντικών χαρακτηριστικών του φυσικού περιβάλλοντος που χρήζουν ειδικής προστασίας, των σημαντικών πιέσεων από ανθρωπογενείς δραστηριότητες στα ύδατα και τις τάσεις εξέλιξης όλων των παραπάνω. Η περιγραφή της υφιστάμενης κατάστασης περιβάλλοντος αναλύεται βάσει των εξής ενοτήτων: Μη βιοτικά χαρακτηριστικά Φυσικό Περιβάλλον Ανθρωπογενές περιβάλλον Ατμοσφαιρική ρύπανση Γενικά Η εκτίμηση και η διαχείριση της ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα απαιτεί τον προσδιορισμό των συγκεντρώσεων των ρύπων. Για την υλοποίηση των παραπάνω στόχων και κατ εφαρμογή των Κοινοτικών Οδηγιών, το ΥΠΕΚΑ εγκατέστησε το 2001 το Εθνικό Δίκτυο Παρακολούθησης Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης (ΕΔΠΑΡ), επεκτείνοντας και αναβαθμίζοντας το προϋπάρχον δίκτυο του λεκανοπεδίου Αθηνών. Την ευθύνη της λειτουργίας των υπόλοιπων, εκτός Αττικής, σταθμών του ΕΔΠΑΡ, μετά την εφαρμογή του Προγράμματος Καλλικράτης με το Ν.3852/2010 (ΦΕΚ 87/Α) και της ΚΥΑ ΗΠ 14122/549/Ε.103/11, έχουν οι Περιφέρειες της χώρας. Στην χωρική ενότητα Κρήτης, η ποιότητα της ατμόσφαιρας παρακολουθείται από δύο σταθμούς. Ο ένας βρίσκεται στη «Φινοκαλιά» Λασιθίου, του οποίου τα αποτελέσματα αξιολογούνται από το Πανεπιστήμιο της Κρήτης, Τμήμα Χημείας, Εργαστήριο Περιβαλλοντικών & Χημικών Διεργασιών. Στο εργαστήριο αυτό υπάρχει διαχρονική παρακολούθηση της ποιότητας της ατμόσφαιρας από το 1993 μέχρι και σήμερα. Ο δεύτερος σταθμός βρίσκεται στο Ηράκλειο και είναι αστικός κυκλοφορίας, ενώ φορέας λειτουργίας του είναι Δ/νση ΠΕΧΩ/Περιφέρεια Κρήτης. Σημειώνεται ότι ο σταθμός Ηρακλείου δεν λειτουργεί από το 2006 λόγω διοικητικών δυσκολιών Νομοθεσία Στην Ελλάδα ισχύουν νομοθετημένα όρια και στόχοι για τους ρύπους: Διοξείδιο του θείου, αιωρούμενα σωματίδια (ΑΣ10), διοξείδιο του αζώτου, όζον, μονοξείδιο του άνθρακα, βενζόλιο, μόλυβδο, αρσενικό, κάδμιο, υδράργυρο και βενζο(α)πυρένιο, σύμφωνα με τα όρια ποιότητας ατμόσφαιρας που έχουν καθιερωθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Τα όρια αυτά αναφέρονται τόσο στην προστασία της ανθρώπινης υγείας όσο και των οικοσυστημάτων. Μέχρι σήμερα, έχουν εκδοθεί οι ακόλουθες οδηγίες σχετικά με την ποιότητα της ατμόσφαιρας, σύμφωνα και με τις επιταγές της Ευρωπαϊκής Ένωσης: ΚΥΑ 3277/209/2000(ΦΕΚ 180/Β/ ): Εναρμόνιση της Οδηγίας 1996/62/ΕΚ για την εκτίμηση και διαχείριση της ποιότητας του αέρα του περιβάλλοντος. ΠΥΣ 34/ (ΦΕΚ125/Α/ ): Εναρμόνιση της Οδηγίας 1999/30/ΕΚ για τις οριακές τιμές διοξειδίου του θείου, οξειδίων του αζώτου, σωματιδίων και μολύβδου, στον αέρα του περιβάλλοντος ΚΥΑ 9238/332(ΦΕΚ 405Β/ ): Εναρμόνιση της Οδηγίας 2000/69/ΕΚ για τις οριακές τιμές βενζολίου και μονοξειδίου του άνθρακα στον αέρα του περιβάλλοντος 240

252 ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΛΕΚΑΝΩΝ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΠΟΤΑΜΩΝ ΚΥΑ ΗΠ 38638/2016(ΦΕΚ 1334Β/ ): Εναρμόνιση της Οδηγίας 2002/3/ΕΚ σχετικά με το όζον στον ατμοσφαιρικό αέρα ΚΥΑ ΗΠ 22306/1075/Ε103 (ΦΕΚ 920Β/8.6.07): Εναρμόνιση της Οδηγίας 2004/107/ΕΚ σχετικά με το αρσενικό, το κάδμιο, τον υδράργυρο, το νικέλιο και τους πολυκυκλικούς υδρογονάνθρακες στον ατμοσφαιρικό αέρα Οδηγία 2008/50/ΕΚ για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα και καθαρότερο αέρα για την Ευρώπη, η οποία συσσωματώνει την 96/62/EΚ και τις τρεις θυγατρικές της (1999/30/ΕΚ, 2000/69/ΕΚ και 2002/3/ΕΚ), όπως και την απόφαση 97/101/ΕΚ για την καθιέρωση διαδικασίας για την αμοιβαία ανταλλαγή πληροφοριών και δεδομένων ατμοσφαιρικής ρύπανσης από μεμονωμένους σταθμούς και δίκτυα. Οι οριακές τιμές ανά ρύπο που έχουν θεσπιστεί από την Οδηγία 2008/50/ΕΚ παρατίθενται ακολούθως: Πίνακας : Οριακές τιμές ανά ρύπο ΟΡΙΑΚΕΣ ΤΙΜΕΣ ΑΝΑ ΡΥΠΟ ΔΙΟΞΕΙΔΙΟ ΤΟΥ ΘΕΙΟΥ Μέση ωριαία τιμή, να μην υπερβαίνεται περισσότερο από 24 φορές το χρόνο Μέση ημερήσια τιμή, να μην υπερβαίνεται περισσότερο από 3 φορές το χρόνο Όριο συναγερμού: Ωριαία τιμή > 500 μg/ m 3 για 3 συνεχόμενες ώρες ΑΙΩΡΟΥΜΕΝΑ ΣΩΜΑΤΙΔΙΑ Αιωρούμενα σωματίδια (ΑΣ 10 ) Μέση ημερήσια τιμή, να μην υπερβαίνεται περισσότερο από 35 φορές το χρόνο Οριακή Τιμή 350μg/m μg/m 3 Οριακή Τιμή 50 μg/ m 3 Μέση ετήσια τιμή 40 μg/ m 3 Όριο συναγερμού: Ωριαία τιμή > 500 μg/ m 3 για 3 συνεχόμενες ώρες Μέση ετήσια τιμή Τιμή στόχος Έτος ισχύος 2010 Αιωρούμενα σωματίδια (ΑΣ 2,5 ) ΔΙΟΞΕΙΔΙΟ ΤΟΥ ΑΖΩΤΟΥ Μέση ωριαία τιμή, να μην υπερβαίνεται περισσότερο από 18 φορές το χρόνο 2011: 28 μg/ m : 27 μg/ m : 26 μg/ m : 26 μg/ m : 25 μg/ m 3 Μέση ετήσια τιμή: 25 μg/ m μg/ m 3 241

253 ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΛΕΚΑΝΩΝ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΠΟΤΑΜΩΝ ΟΡΙΑΚΕΣ ΤΙΜΕΣ ΑΝΑ ΡΥΠΟ Μέση ετήσια τιμή 40 μg/ m 3 Όριο συναγερμού: Ωριαία τιμή > 400 μg/ m 3 για 3 συνεχόμενες ώρες ΜΟΛΥΒΔΟΣ Μέση ετήσια τιμή 0,5 μg/ m 3 ΟΖΟΝ Μέση ωριαία τιμή (Όριο ενημέρωσης) 180 μg/ m 3 Μέση ωριαία τιμή (Όριο συναγερμού) 240 μg/ m 3 Τιμή -στόχος για την προστασία της ανθρώπινης υγείας Υφιστάμενη κατάσταση Έτος έναρξης ισχύος τριετίας 2010 ΜΟΝΟΞΕΙΔΙΟ ΤΟΥ ΑΝΘΡΑΚΑ 120 μg/ m 3 Μέγιστη ημερήσια οκτάωρη τιμή 10 μg/ m 3 ΒΕΝΖΟΛΙΟ Μέση ετήσια τιμή 5 μg/ m 3 Μέση ετήσια τιμή ΜΕΤΑΛΛΑ ΚΑΙ ΒΕΝΖΟ(α)ΠΥΡΕΝΙΟ Αρσενικό: 6ng/ m 3 Κάδμιο: 5 ng/ m 3 Νικέλιο: 20 ng/ m 3 Βενζο(α)πυρένιο: 1ng/ m 3 Η ποιότητα της ατμόσφαιρας ΥΔ 13 δεν παρακολουθείται συστηματικά. Συγκεκριμένα όπως προαναφέρθηκε σήμερα βρίσκεται σε λειτουργία μόνο ένας σταθμός στη Φινοκαλιά Λασιθίου. Σε σχετικές δημοσιεύσεις του εργαστηρίου (Photochemical ozone production in the Eastern Mediterranean, Evangelos Gerasopoulos et al., 2006 και Origin and variability of particulate matter (PM 10 ) mass concentrations over the Eastern Mediterranean, E. Gerasopoulos et al. 2006) έχει παρουσιαστεί αναλυτικά ότι, βασικές παράμετροι που επηρεάζουν έμμεσα ή άμεσα την περιοχή της Κρήτης είναι το όζον (O 3 ) και τα σωματίδια PM 10 (Particulate Matter). Συγκεκριμένα, έχει βρεθεί ότι και στις δύο περιπτώσεις γίνεται υπέρβαση των ορίων, η οποία κατά κύριο λόγο αποδίδεται σε ότι αφορά στο όζον O 3 στη συμβολή από φαινόμενα που συμβαίνουν στη Βόρεια Ευρώπη και μεταφορά των αερίων μαζών από Βορρά προς Νότο, γεγονός το οποίο αποδεικνύεται επιστημονικά και σημαίνει ότι οι δραστηριότητες της Κρήτης δεν έχουν ρυθμιστικού χαρακτήρα συμμετοχή στην αύξηση του O 3 και οι υπερβάσεις αντιστοιχούν σε μη ελεγχόμενες καταστάσεις εκτός της περιοχής. Σχετικά με τις συγκεντρώσεις ΡΜ 10, που μετρήθηκαν κατά την περίοδο σε συνδυασμό των μετρήσεων του Σταθμού του Ηρακλείου (Αστικός ιστός) και της «Φινοκαλιάς», βρέθηκε ότι υπάρχει σε ορισμένες χρονικές στιγμές αυξημένη επιρροή στις συνολικές συγκεντρώσεις PM 10, από την περιοχή του Ηρακλείου, ενώ ειδικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η επιρροή των μεταφερόμενων μαζών σκόνης από τη Βόρειο Αφρική, που είναι πλέον συχνό φαινόμενο την άνοιξη και το φθινόπωρο. Οι εκπομπές CO 2 στην Κρήτη οφείλονται κυρίως στη χρήση του πετρελαίου και των παραγώγων του (βενζίνης) και ελάχιστα στη χρήση υγραερίου. Στη συνέχεια, παρουσιάζεται η συνεισφορά των δραστηριοτήτων στη συνολική εκπομπή CO 2 στην Κρήτη σύμφωνα με στοιχεία από το Επιχειρησιακό 242

254 ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΛΕΚΑΝΩΝ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΠΟΤΑΜΩΝ Πρόγραμμα Κρήτης Νήσων Αιγαίου : Έκθεση Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, Τόμος Α. Σχήμα : Ποσοστιαία συνεισφορά επιμέρους δραστηριοτήτων στη συνολική εκπομπή CO 2 στην Κρήτη Όσον αφορά τις καταγραφές στο σταθμό «Φινοκαλιά» παρουσιάζονται ακολούθως τα πιο πρόσφατα δημοσιευμένα στοιχεία από τις καταγραφές του σταθμού. Οζον (O 3 ) Σχήμα : Μέσος Όρος μηνός στις καταγραφές του O3, σταθμός «Φινοκαλιά». 243

255 ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΛΕΚΑΝΩΝ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΠΟΤΑΜΩΝ PM 10 Σχήμα : Μέσος Όρος μηνός στις τιμές PM 10, σταθμός «Φινοκαλιά». Διοξείδιο τους Αζώτου (ΝΟ 2 ) Σχήμα : Μέσος Όρος μηνός στις τιμές του ΝΟ2, σταθμός «Φινοκαλιά». Μονοξείδιο του Άνθρακα (CΟ) Σχήμα : Μέσος Όρος μηνός στις τιμές του CΟ, σταθμός «Φινοκαλιά». 244

256 ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΛΕΚΑΝΩΝ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΠΟΤΑΜΩΝ Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας Γενικά Ο όρος Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) αναφέρεται στις μη ορυκτές ανανεώσιμες πηγές ενέργειας όπως είναι η αιολική, η ηλιακή και η γεωθερμική ενέργεια, η ενέργεια κυμάτων, η παλιρροϊκή ενέργεια, η υδραυλική ενέργεια, τα αέρια τα εκλυόμενα από χώρους υγειονομικής ταφής, από εγκαταστάσεις βιολογικού καθαρισμού και τα βιοαέρια, όπως ορίζει η Ευρωπαϊκή Οδηγία 2001/77/ΕΚ. Κατά την τελευταία εικοσαετία, το εθνικό ενεργειακό σύστημα εξελίχθηκε σύμφωνα τόσο με τα μεγέθη της οικονομικής ανάπτυξης όσο και με τις νέες καταναλωτικές συνήθειες που υιοθετήθηκαν. Παρατηρήθηκε μια τάση για διαρκή αύξηση της ζήτησης ενέργειας σε όλους τους τομείς κατανάλωσης, η οποία επηρέασε την ανάπτυξη του ενεργειακού συστήματος. Ειδικότερα σε ό,τι αφορά τον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στον ελλαδικό χώρο την τελευταία δεκαπενταετία παρουσιάστηκε σημαντική δραστηριότητα σχετικά με επενδύσεις ηλεκτροπαραγωγής από ΑΠΕ. Ο λόγος είναι η συνδυασμένη επίδραση των ευνοϊκών συνθηκών χρηματοδότησης και νομοθεσίας με το σημαντικό διαθέσιμο δυναμικό ΑΠΕ. Η αρχική ώθηση δόθηκε από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα για την Ενέργεια και τον Αναπτυξιακό Νόμο με αποτέλεσμα στο τέλος του 2004 να είχαν εγκατασταθεί 430 MW αιολικά, 80 MW μικρά υδροηλεκτρικά και 23 MW σε εγκαταστάσεις συμπαραγωγής από βιομάζα και βιοαέριο. Μετά την περάτωση του ΕΠΕ, το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ανταγωνιστικότητα ξεκίνησε το 2000 με συνολικό προϋπολογισμό για ΑΠΕ, συμπαραγωγή και εξοικονόμηση ενέργειας, με χρηματοδοτήσεις ύψους εκατ. Ευρώ. Ένα από τα μεγαλύτερα τεχνικά εμπόδια στην ευρεία διείσδυση των ΑΠΕ στην ηλεκτροπαραγωγή είναι η ικανότητα του δικτύου μεταφοράς στις περιοχές υψηλού δυναμικού. Στην κατεύθυνση αυτή προβλέπονται έργα για την αύξηση της δυναμικότητας των γραμμών μεταφοράς καθώς και εξέταση της δυνατότητας διασύνδεσης κάποιων νησιών στο ηπειρωτικό δίκτυο. Η Ευρωπαϊκή Ενεργειακή Πολιτική σχετικά με τη διείσδυση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, την Εξοικονόμηση Ενέργειας και τον περιορισμό των εκπομπών αερίων ρύπων του θερμοκηπίου, προβλέπει για το σύνολο των Κρατών-Μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μέχρι το 2020: α) 20% μείωση των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου σε σχέση με τα επίπεδα του 1990 σύμφωνα με την Οδηγία 2009/29/ΕΚ, β) 20% διείσδυση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας στην ακαθάριστη τελική κατανάλωση ενέργειας σύμφωνα με την Οδηγία 2009/28/ΕΚ και γ) 20% εξοικονόμηση πρωτογενούς ενέργειας Η Ελλάδα, ολοκληρώνοντας τον Ιούνιο του 2010 το πρώτο Εθνικό σχέδιο Δράσης στο πλαίσιο της Οδηγίας 2009/28/ΕΚ, προχώρησε στη σύνταξη δεύτερου Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, το οποίο επίσης εκπονήθηκε στο πλαίσιο εφαρμογής της ανωτέρω ευρωπαϊκής ενεργειακής πολιτικής και έχει ως στόχο τη μείωση των εκπομπών αερίων ρύπων του θερμοκηπίου κατά 4% στους τομείς εκτός εμπορίας σε σχέση με τα επίπεδα του 2005, και 18% διείσδυση των ΑΠΕ στην ακαθάριστη τελική κατανάλωση. Ακόμα πιο συγκεκριμένα, οι εθνικοί στόχοι για το 2020 αναμένεται να ικανοποιηθούν για τη μεν ηλεκτροπαραγωγή με την ανάπτυξη περίπου 13300MW από ΑΠΕ, όπου συμμετέχουν το σύνολο των τεχνολογιών με προεξέχουσες τα αιολικά πάρκα με 7500MW, υδροηλεκτρικά με 3000MW και τα ηλιακά με περίπου 2500MW. Τα ανωτέρω αποτελούν τους μεσοπρόθεσμους στόχους που θέτει η χώρα στον τομέα της ενέργειας και ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά στις ανανεώσιμες πηγές ενώ τον Μάρτιο του 2012 η Εθνική Επιτροπή Ενεργειακής Στρατηγικής του Υπουργείου Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής προχώρησε στη διαμόρφωση των μακροπρόθεσμων ενεργειακών στόχων της χώρας διαμορφώνοντας τον Ενεργειακό Χάρτη Πορείας της Ελλάδας για την περίοδο Σύμφωνα με αυτό ο αρχικός στόχος για το 2050 είναι οι εκπομπές αερίων ρύπων να παρουσιάσουν μείωση στα επίπεδα 245

257 ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΛΕΚΑΝΩΝ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΠΟΤΑΜΩΝ του 60%-70% σε σχέση με το 2005, ενώ ταυτόχρονα η ηλεκτροπαραγωγή να βασιστεί όσο είναι τεχνικά δυνατόν (στοχεύοντας κοντά στο 100%) στις ΑΠΕ με ταυτόχρονο εξηλεκτρισμό των μεταφορών σε μεγάλο βαθμό. Έτσι η κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας θα σημαίνει πλέον σχεδόν μηδενικές εκπομπές, μείωση της χρήσης πετρελαιοειδών άρα και της ενεργειακής εξάρτησης και ασφάλεια ενεργειακού εφοδιασμού. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι σύμφωνα με την Ετήσια Έκθεση της Υπηρεσίας ΑΠΕ για το έτος αναφοράς 2010, η συνολική ισχύς από σταθμούς ΑΠΕ στη χώρα μας αυξήθηκε κατά 290 MW μέσα στο 2010 αθροίζοντας συνολική εγκατεστημένη ισχύ 1736 MW έναντι των 1446 MW του τέλους του Η νέα αιολική ισχύς που προστέθηκε το 2010 ανέρχεται στα 131 MW οδηγώντας σε σύνολο 1298 MW ενώ μικρή αλλά σημαντική είναι και η αύξηση των μικρών υδροηλεκτρικών από 182,6 MW στο τέλος του 2009 στα 196,3 στο τέλος του Στο επίπεδο της αδειοδοτικής διαδικασίας σημαντική είναι η αύξηση της ισχύος των αδειών εγκατάστασης από τα 1360 MW του τέλους του 2009 στα 1670 MW στο τέλος του 2010 καθώς και των συμβάσεων αγοραπωλησίας από τα 301 MW στα 886 MW αντίστοιχα. Επιπροσθέτως, αξιοποιώντας τα συγκεντρωτικά δεδομένα της Υπηρεσίας ΑΠΕ σχετικά με την αδειοδοτική εξέλιξη των έργων ΑΠΕ έως το τέλος Δεκεμβρίου 2011 παρατηρούμε διαρκή αύξηση στην εγκατεστημένη ισχύ της τάξης των 780 MW με αποτέλεσμα η εγκατεστημένη ισχύς να ανέρχεται πλέον στα 2516 MW. Στον ακόλουθο πίνακα παρουσιάζεται η υφιστάμενη κατάσταση αδειοδοτικής εξέλιξης των έργων ΑΠΕ στην Ελλάδα σύμφωνα με τα πλέον επικαιροποιημένα στοιχεία του Υ.ΠΕ.Κ.Α, ενώ στα ακόλουθα σχήματα οι μεσοπρόθεσμοι ενεργειακοί στόχοι του 2020 και οι μακροπρόθεσμοι του 2050 αναφορικά με τη διείσδυση των ΑΠΕ, όπως αυτοί καθορίστηκαν κατά το Εθνικό Σχέδιο Δράσης και τον Ενεργειακό Χάρτη Πορείας της Ελλάδας. 246

258 ΚΑΙ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ ΕΙΔΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΥΔΑΤΩΝ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΛΕΚΑΝΩΝ ΑΠΟΡΡΟΗΣΗ ΠΟΤΑΜΩΝ Πίνακας : Κατάσταση αδειοδοτικής εξέλιξης των έργων ΑΠΕ στην Ελλάδα έως τέλος Δεκεμβρίου 2011 (Πηγή: Υπηρεσία ΑΠΕ-Υ.ΠΕ.Κ.Α) ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΑΔΕΙΟΔΟΤΙΚΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΕΡΓΩΝ ΑΠΕ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΑΝΑΦΟΡΑΣ:31 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2011 Τεχνολογία Ισχύς Με Αίτηση για Άδεια Παραγωγής Με Άδεια Παραγωγής Με Δεσμευτική Προσφορά Σύνδεσης Με Άδεια Εγκατάστασης Με Σύμβαση Αγοραπωλησίας Σε Λειτουργία Έως τέλος 2010 Έως 30/12/2011 έως τέλος 2010 Έως 30/12/2011 Έως τέλος 2010 Έως 30/12/2011 Έως τέλος 2010 Έως 30/12/2011 Έως τέλος 2010 Έως 30/12/2011 Έως τέλος 2010 Έως 30/12/2011 Αιολικά Mw 61791, , , , , , , ,67 360,25 794, , ,46 Βιομάζα Mw 1461, ,64 243,40 410,39 42,30 43,60 21,20 27,80 0,80 5,00 44,00 44,53 Γεωθερμία Mw 340,50 345,50 8,00 8,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Μικρά Υδροηλεκτρικά Mw 2220, ,80 886,30 961,93 189,30 137,80 79,20 60,75 28,00 25,50 196,30 205,63 Φωτοβολταϊκά Mw 4255, , , ,96 524, ,87 320,20 428,61 497, ,40 198,30 625,57 Ηλιοθερμικά Mw 963, ,42 0,00 394,30 0,00 11,20 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Υβριδικά Mw 1742, ,77 262,80 536,27 0,00 0,00 0,10 0,08 0,00 0,00 0,00 0,00 Σύνολο Ισχύος (Mw) 72775, , , , , , , ,91 886, , , ,19 247

259 Σχήμα : Μεσοπρόθεσμοι ενεργειακοί στόχοι Ελλάδας αναφορικά με τη διείσδυση των ΑΠΕ έως το 2020 (Πηγή: Εθνικός Ενεργειακός Σχεδιασμός -Οδικός χάρτης για το 2050) Σχήμα : Εξέλιξη του μεριδίου ΑΠΕ στην ακαθάριστη τελική κατανάλωση ενέργειας και στην ηλεκτροπαραγωγή σύμφωνα με τα προτεινόμενα ενεργειακά σενάρια (Πηγή: Εθνικός Ενεργειακός Σχεδιασμός -Οδικός χάρτης για το 2050) 248

260 Η υφιστάμενη κατάσταση ΑΠΕ στην περιοχή της ΠΚ Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία της ΔΕΔΔΗΕ Α.Ε., που προέρχονται από το Πληροφοριακό Δελτίο Παραγωγής Φεβρουαρίου 2014, η συνολική εγκατεστημένη ισχύς συστημάτων ΑΠΕ σήμερα στην Κρήτη ανέρχεται σε 264,56MW (περιλαμβάνεται ένας ΜΥΗΣ 0,3MW) εκ των οποίων 185,96MW αφορούν σε Αιολικά Πάρκα (Α/Π) και 78,30 MW Φωτοβολταϊκά (δεν συμπεριλαμβάνεται η ισχύς Φ/Β ειδικού Προγράμματος). Πίνακας : Εγκατεστημένη ισχύς μονάδων ΑΠΕ σε MW στα μη διασυνδεδεμένα νησιά (ΜΔΝ) (ΔΕΔΔΗΕ Α.Ε. Φεβρουάριος 2014) ΝΗΣΙ ΕΓΚΑΤΕΣΤΗΜΕΝΗ ΙΣΧΥΣ (MW) Α/Π ΦΒ ΣΥΝΟΛΟ ΑΠΕ ΚΡΗΤΗ 185,96 78,30 264,56 ΣΥΝΟΛΟ ΜΔΝ 307,49 135,84 443,63 Στην Κρήτη η εγκατεστημένη ισχύς αιολικών πάρκων αποτελεί το 60% της συνολικής εγκατεστημένης ισχύος από αιολικά πάρκα στα ΜΔΝ. Επίσης αποτελεί το 58% της συνολικής εγκατεστημένης ισχύος από Φωτοβολταϊκά στα ΜΔΝ. Όσον αφορά την παραγωγή ενέργειας στην Κρήτη παράγονται ,26MWh από τα αιολικά πάρκα και 8.627,58 MWh από Φωτοβολταϊκά. Όσον αφορά τα φωτοβολταϊκά σε στέγες ( 10Kw) η συνολική ισχύς των λειτουργούντων μονάδων στην Κρήτη ανέρχεται σε 16,69MW. Αιολικά Πάρκα Στην Κρήτη βρίσκονται σε ισχύ 111 άδειες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από αιολικά πάρκα συνολικής ισχύος MW (ΡΑΕ Μάιος 2014). Τα εγκατεστημένα αιολικά πάρκα στην Κρήτη σήμερα είναι 37 με συνολική εγκατεστημένη ισχύ 186,2 MW και παρουσιάζονται στον πίνακα που ακολουθεί. Πίνακας : Εγκατεστημένα αιολικά πάρκα στην Κρήτη (Μάιος 2014) ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΑΡ. ΜΗΤΡΩΟΥ ΑΔΕΙΩΝ ΡΑΕ ΘΕΣΗ ΑΝΕΜΟΕΣΣΑ ΑΙΟΛΙΚΑ ΠΑΡΚΑ ΑΕ ΑΔ ΒΙΓΛΙ 5,00 ΑΙΟΛΙΚΑ ΠΑΡΚΑ ΚΡΥΩΝ ΑΕ ΑΔ Ισχύς (MW) ΒΟΥΒΑΛΟΙ/ΜΕΓ, ΜΟΥΡΙ/ΠΛΑΤΥΒΟΛΑ ΚΡΥΩΝ 10,00 ΑΙΟΛΙΚΑ ΠΑΡΚΑ ΑΧΛΑΔΙΩΝ ΑΕ ΑΔ ΑΓΡΙΛΙΔΑ/ΒΕΛΗΡΑΣ 10,00 AEOLOS Α.Ε. ΑΔ ΧΑΝΔΡΑΣ 9,90 Χ. ΡΟΚΑΣ ΑΝΩΝΥΜΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΑΔ ΠΛΑΚΟΚΕΡΑΤΙΑ ΜΗΤΑΤΟΥ 10,20 IWECO ΜΕΓΑΛΗ ΒΡΥΣΗ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΑΕΒΕΕ ΑΔ ΝΤΑΓΑ ΣΤΗΝ ΜΕΓΑΛΗ ΒΡΥΣΗ 4,95 ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΣΗΤΕΙΑΣ ΑΕ ΑΔ ΚΑΜΙΝΑΚΙΑ ΧΟΡΔΑΚΙ 0,50 Χ. ΡΟΚΑΣ ΑΝΩΝΥΜΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΑΔ ΞΗΡΟΛΙΜΝΗ 3,00 ΠΛΑΣΤΙΚΑ ΚΡΗΤΗΣ ΑΒΕΕ ΑΔ ΑΓ. ΙΩΑΝΝΗΣ - ΒΡΟΥΧΑ 7,65 ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΣΗΤΕΙΑΣ ΑΕ ΑΔ ΜΑΡΕ - ΠΕΡΙΟΧΗ ΖΗΡΟΥ 1,20 249

261 ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΑΡ. ΜΗΤΡΩΟΥ ΑΔΕΙΩΝ ΡΑΕ ΘΕΣΗ Ισχύς (MW) IWECO ΧΩΝΟΣ ΚΡΗΤΗΣ ΑΕ ΑΔ ΧΩΝΟΣ 4,5 ENEL GREEN POWER HELLAS AE ΑΔ ΒΟΣΚΕΡΟ 5,95 ΕΝ.ΤΕ.ΚΑ ΑΙΟΛΙΚΑ ΠΑΡΚΑ ΚΡΗΤΗΣ ΑΕ ΑΔ ΠΙΣΚΟΠΙΑΝΕΣ/ΠΙΣΚΟΛΑΚΟΣ ΞΗΡΟΛΙΜΝΗΣ 2,70 ΔΕΗ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΑΕ ΑΔ ΞΗΡΟΛΙΜΝΗ 3,00 ENERCON ΕΛΛΑΣ Α.Ε. ΑΔ ΠΛΑΤΥΒΟΛΟ ΑΧΛΑΔΙΩΝ 2,50 WRE HELLAS SA ΑΔ ΠΛΑΤΥΒΟΛΑ ΚΡΥΩΝ 3,00 ENVITEC ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΑΕ ΑΔ ΒΑΡΔΙΑ 5,40 ΑΙΟΛΙΚΑ ΠΑΡΚΑ ΜΟΙΡΩΝ ΑΝΩΝΥΜΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΑΔ ΑΝΤΙΣΚΑΡΙ 5,25 ENVITEC ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΑΕ ΑΔ ΒΑΤΑΛΙ 5,40 ΤΕΡΝΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΑΒΕΤΕ ΑΔ ΠΕΡΔΙΚΟΚΟΡΥΦΗ 14,45 ΑΙΟΛΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ ΑΕ ΑΔ ΡΟΒΑΣ 9,35 ΑΙΟΛΙΚΟ ΚΟΥΛΟΥΚΩΝΑΣ ΑΕ ΑΔ ΚΟΥΛΟΥΚΩΝΑΣ 4,80 ΠΛΑΣΤΙΚΑ ΚΡΗΤΗΣ ΑΒΕΕ ΑΔ ΑΚΡΩΤΗΡΙΟ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΗ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ΒΡΟΥΧΑ 4,25 ΑΙΟΛΙΚΑ ΠΑΡΚΑ ΑΧΛΑΔΙΩΝ ΑΕ ΑΔ ΑΓΡΙΛΙΔΑ - ΒΕΛΗΡΑΣ 1,20 ΑΝΕΜΟΕΣΣΑ ΑΙΟΛΙΚΑ ΠΑΡΚΑ ΑΕ ΑΔ ΒΙΓΛΙ 1,20 Χ. ΡΟΚΑΣ ΑΝΩΝΥΜΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΑΔ ΚΑΛΟΓΗΡΟΣ 3,60 Χ. ΡΟΚΑΣ ΑΝΩΝΥΜΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΑΔ ΓΙΔΑΡΙ/ΒΙΓΛΙ (ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΠΛΑΚΟΚΕΡΑΤΙΑΣ) 4,80 ΑΝΕΜΟΣ ΑΛΚΥΟΝΗΣ Α.Ε.Ε. ΑΔ ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΗΛΙΑΣ-ΠΑΠΟΥΡΑ 6,30 ENEL GREEN POWER HELLAS AE ΑΔ ΑΓ. ΚΥΡΙΛΛΟΣ 7,20 ΑΙΟΛΙΚΗ ΜΟΥΣΟΥΡΩΝ ΑΕ ΑΔ ΣΤΡΟΓΓΥΛΗ ΚΟΡΥΦΗ 2,55 ΔΕΗ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΑΕ ΑΔ ΑΚΟΥΜΙΑ 7,20 ΕΝΩΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΑΕ ΑΔ ΑΣΙΔΕΡΩΤΟ 2,40 ΔΕΗ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΑΕ ΑΔ ΜΟΝΗ ΤΟΠΛΟΥ 5,10 ΔΕΗ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΑΕ ΑΔ ΜΟΝΗ ΤΟΠΛΟΥ 1,00 ΔΕΗ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΑΕ ΑΔ ΜΟΝΗ ΤΟΠΛΟΥ 0,50 ΔΕΗ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΑΕ ΑΔ ΞΗΡΟΛΙΜΝΗ Ι 4,80 ΔΕΗ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΑΕ ΑΔ ΞΗΡΟΛΙΜΝΗ ΙΙ 5,40 ΣΥΝΟΛΟ 186,2 Όπως φαίνεται στο σχήμα που ακολουθεί το 62% των αιολικών πάρκων βρίσκεται στο Ν. Λασιθίου. Ακολουθεί ο Ν. Ηρακλείου όπου βρίσκονται εγκατεστημένα το 16% των αιολικών πάρκων της Κρήτης, ενώ τα λιγότερα αιολικά πάρκα βρίσκονται στο Ν. Ρεθύμνης. 250

262 Σχήμα : Ποσοστιαία κατανομή αιολικών πάρκων Κρήτης Εκτός των αιολικών πάρκων στην Κρήτη υπάρχει και ένας μικρός Υδροηλεκτρικός Σταθμός (ΜΥΗΣ) ισχύος 0,3 ΜW. Βρίσκεται στην Π.Ε. Χανίων, στο Δήμο Γεωργιούπολης και αξιοποιεί μέρος από τις απορροές των Λευκών Ορέων, οι οποίες συγκεντρώνονται στη λίμνη του Αλμυρού. Ο σταθμός βρίσκεται σε λειτουργία από το 1954 και έχει μέση ετήσια παραγωγή ενέργειας 1,25 GWh Υβριδικά ΑΠΕ Σύμφωνα με το Ν.3468/2006 (αρθ.2, 25) υβριδικός λέγεται κάθε σταθμός παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας που : α) Χρησιμοποιεί μία τουλάχιστον μορφή ΑΠΕ. β) Η συνολική ενέργεια που απορροφά από το Δίκτυο σε ετήσια βάση, δεν υπερβαίνει το 30% της συνολικής ενέργειας που καταναλώνεται για την πλήρωση του συστήματος αποθήκευσης του σταθμού αυτού. γ) Η μέγιστη ισχύς παραγωγής των μονάδων του σταθμού ΑΠΕ δεν μπορεί να υπερβαίνει την εγκατεστημένη ισχύ των μονάδων αποθήκευσης του σταθμού αυτού προσαυξημένη κατά 20%. Στην Κρήτη διαθέτουν Άδεια Παραγωγής 18 Υβριδικοί Σταθμοί ΑΠΕ, οι 16 εκ των οποίων θα εφαρμόζουν τη μέθοδο της ανλησιοταμίευσης, ένας (α/α 14 ακόλουθου πίνακα) θα εφαρμόζει τη μέθοδο με συστοιχίες μπαταριών και ένας (α/α 18 ακόλουθου πίνακα) θα εφαρμόζει αντλησιοταμίευση και φωροβολταϊκά. Το σύνολο της εγγυημένης ισχύος υβριδικών σταθμών στην Κρήτη ανέρχεται σε 594,10MW. Οι σταθμοί αυτοί δεν έχουν ακόμη υλοποιηθεί. Πίνακας : Αδειοδοτημένοι Υβριδικοί Σταθμοί στην Κρήτη (ΔΕΔΔΗΕ, Σεπτέμβριος 2013) Α/Α ΕΠΩΝΥΜΙΑ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΕΓΓΥΗΜΕΝΗ ΙΣΧΥΣ (MW) ΘΕΣΗ ΕΛΕΓΧΟΜΕΝΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ ΤΟΥ ΣΤΑΘΜΟΥ ΘΕΣΗ Α/Π Ή ΦΒ ΚΑΛΗ ΣΥΚΙΑ Ν. ΡΕΘΥΜΝΟΥ 1 ΥΔΡΟΑΙΟΛΙΚΗ ΑΙΓΑΙΟΥΑ.Ε. πρώην ΥΔΡΟΑΙΟΛΙΚΗ ΚΡΗΤΗΣ Α.Ε ΚΟΥΤΡΑΛΙΑ ΑΝΩ ΛΙΜΝΗ Ν. ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΛΑΜΠΙΝΗ Ν. ΡΕΘΥΜΝΟΥ ΣΠΙΝΑ Ν. ΧΑΝΙΩΝ ΠΛΑΚΑΚΙΑ Ν. ΧΑΝΙΩΝ 251

263 Α/Α ΕΠΩΝΥΜΙΑ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΕΓΓΥΗΜΕΝΗ ΙΣΧΥΣ (MW) 2 ΑΝΕΜΟΠΕΥΚΟ Α.Ε ΑΙΟΛΙΚΗ ΜΟΥΣΟΥΡΩΝ Α.Ε ΑΙΟΛΙΚΟ ΒΟΣΚΕΡΟΥ Α.Ε ΚΤΙΣΤΩΡ ΕΝΕΡΓΕΙΑ Α.Ε ΑΙΟΛΙΚΗ ΘΕΟΔΩΡΩΝ Α.Ε LEONTIO AIOLOS A.E ΑΝΕΜΟΠΕΤΡΑ Α.Ε. - θέση ΣΤΑΥΡΟΣ ΑΝΕΜΟΠΕΤΡΑ Α.Ε. - θέση ΑΓ.ΙΩΑΝΝΗΣ RISIORI AIOLOS A.E LEKKA AIOLOS A.E ARIES AIOLOS ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ Α.Ε ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΚΡΗΤΗΣ Α.Ε. ΔΙΗΝΕΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΥΒΡΙΔΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΚΡΗΤΗΣ 1-5 ΕΠΕ ΤΕΡΝΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΑΒΕΤΕ ΘΕΣΗ ΕΛΕΓΧΟΜΕΝΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ ΤΟΥ ΣΤΑΘΜΟΥ ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΗΛΙΑΣ Ν. ΧΑΝΙΩΝ ΣΤΡΟΓΓΥΛΗ ΚΟΡΥΦΗ Ν. ΧΑΝΙΩΝ ΒΟΥΚΟΛΙΑ Ν. ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΑΣΚΟΡΔIΑΛΙΑ Ν. ΛΑΣΙΘΙΟΥ ΜΟΝΟΚΑΡΑ & ΚΕΦΑΛΕΣ Ν. ΛΑΣΙΘΙΟΥ ΔΙΣΤΡΑΤΑ Ν. ΧΑΝΙΩΝ ΣΤΑΥΡΟΣ Ν. ΧΑΝΙΩΝ ΑΓ. ΙΩΑΝΝΗΣ Ν. ΧΑΝΙΩΝ ΚΡΥΟΝΕΡΙΤΗΣ Ν. ΡΕΘΥΜΝΟΥ ΠΙΣΚΟΠΙΑΝΗ Ν. ΛΑΣΙΘΙΟΥ ΦΟΝΙΑ ΔΕΤΗΣ Ν. ΛΑΣΙΘΙΟΥ ΤΑΛΙ ΚΟΡΥΦΗ Ν. ΧΑΝΙΩΝ Δ. ΙΤΑΝΟΥ & Δ. ΣΗΤΕΙΑΣ Ν. ΛΑΣΙΘΙΟΥ ΦΡΑΓΜΑ ΠΟΤΑΜΩΝ, ΑΜΑΡΙ, Ν.ΡΕΘΥΜΝΗΣ ΘΕΣΗ Α/Π Ή ΦΒ ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΗΛΙΑΣ Ν. ΧΑΝΙΩΝ ΣΤΡΟΓΓΥΛΗ ΚΟΡΥΦΗ Ν. ΧΑΝΙΩΝ ΒΟΣΚΕΡΟ Ν. ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΑΣΚΟΡΔIΑΛΙΑ Ν. ΛΑΣΙΘΙΟΥ ΜΟΝΟΚΑΡΑ & ΚΕΦΑΛΕΣ Ν. ΛΑΣΙΘΙΟΥ ΔΙΣΤΡΑΤΑ Ν. ΧΑΝΙΩΝ ΣΤΑΥΡΟΣ Ν. ΧΑΝΙΩΝ ΣΤΡΟΓΓΥΛΗ ΚΟΡΥΦΗ Ν. ΧΑΝΙΩΝ ΚΕΦΑΛΑ & ΜΑΥΡΗ Ν. ΡΕΘΥΜΝΟΥ ΠΙΣΚΟΠΙΑΝΗ Ν. ΛΑΣΙΘΙΟΥ ΜΑΚΡΥΚΑΜΠΟΣ Ν. ΧΑΝΙΩΝ ΔΡΥΜΙΑΣ & ΨΑΡΟΥ ΛΑΓΚΑΔΙ Ν. ΛΑΣΙΘΙΟΥ ΑΓ. ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ, ΠΥΡΓΟΣ Ν. ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΦΟΥΡΝΙ, ΚΑΤΩ ΑΓΟΡΙ Ν. ΧΑΝΙΩΝ ΛΑΜΝΩΝΙ, ΒΙΤΣΙΛΟΚΟΥΜΙ, ΡΩΜΑΝΑΤΗ, ΑΜΥΓΔΑΛΟΚΕΦΑΛΑ, ΒΙΓΛΑ Ν. ΛΑΣΙΘΙΟΥ Δ. ΙΤΑΝΟΥ & Δ. ΣΗΤΕΙΑΣ Ν. ΛΑΣΙΘΙΟΥ ΦΡΟΥΔΙΑ Δ.ΙΤΑΝΟΥ/Δ.ΣΗΤΕΙΑΣ Ν.ΛΑΣΙΘΙΟΥ (39 MW) & ΧΑΛΚΙΑΣ Δ.ΙΤΑΝΟΥ/Δ.ΣΗΤΕΙΑΣ/Δ.ΛΕΥΚΗΣ Ν.ΛΑΣΙΘΙΟΥ (42 MW) 252

264 Α/Α ΕΠΩΝΥΜΙΑ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΑΛΜΥΡΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΑΕ ΟΤΑ ΕΝΕΤ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΑ ΗΛΕΚΤΡΟΜΗΧΑΝΟΛΟΓΙΚΑ ΕΡΓΑ ΑΕ ΕΓΓΥΗΜΕΝΗ ΙΣΧΥΣ (MW) ΘΕΣΗ ΕΛΕΓΧΟΜΕΝΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ ΤΟΥ ΣΤΑΘΜΟΥ ΔΗΜΟΣ ΜΑΛΕΒΙΖΙΟΥ ΔΗΜΟΣ ΜΙΝΩΑ ΠΕΔΙΑΔΟΣ, Ν.ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ 18 ΑΚΤΙΝΑ ΚΡΗΤΗΣ Α.Ε ΚΡΗΤΗ Φωτοβολταϊκά Πάρκα ΘΕΣΗ Α/Π Ή ΦΒ ΨΗΛΗ ΠΟΥΠΑ, Δ.ΜΑΛΕΒΙΖΙΟΥ, Ν.ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΑΓΙΟΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ, Δ.ΜΙΝΩΑ ΠΕΔΙΑΔΟΣ, Ν.ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΚΑΡΠΑΘΟΣ (ΑΠ) ΚΡΗΤΗ (ΑΠ) ΡΟΔΟΣ (ΑΠ) ΚΡΗΤΗ Ν. ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ (ΦΒ) ΚΡΗΤΗ Ν.ΛΑΣΙΘΙΟΥ (ΦΒ) ΚΡΗΤΗ Ν. ΧΑΝΙΩΝ (ΦΒ) Με βάση το αρχείο της ΔΕΔΔΗΕ Α.Ε. (Φεβρουάριος 2014) η συνολική ισχύς των λειτουργούντων φωτοβολταϊκών ανέρχεται σε 94,99 MW, εκ των οποίων η ισχύς των φωτοβολταϊκών σε στέγες ( 10ΚW) ανέρχεται περίπου σε 16,69MW. Βιομάζα - Βιοαέριο Όσον αφορά τη βιομάζα βιοαέριο στο ΥΔ Κρήτης έχουν γίνει 116 αιτήσεις - οι 115 εκ των οποίων το τρέχον έτος - για τη δημιουργία μονάδων παραγωγής ενέργειας από βιομάζα- βιοαέριο. η αιτούμενη ισχύς ανέρχεται σε kW. Συνοψίζοντας, από την ανωτέρω έρευνα προκύπτει ότι η περιοχή του ΥΔ13 παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και δυναμική στον τομέα των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας καθώς η διείσδυση αυτών αυξάνεται και αναμένεται να έχει θετική εξέλιξη λαμβανομένων υπόψη των εθνικών στόχων περί διείσδυσης των ΑΠΕ στην ηλεκτροπαραγωγή. Διασύνδεση Το ενεργειακό σύστημα της Κρήτης παρουσιάζει σημαντικά προβλήματα, που οφείλονται στην οριακή κάλυψη των αναγκών σε ηλεκτρική ενέργεια του νησιού κατά τους θερινούς μήνες και στο ιδιαίτερα υψηλό κόστος παραγωγής των μονάδων του νησιού, οι οποίες χρησιμοποιούν ως καύσιμο μαζούτ και Diesel, ενώ οι περισσότερες από αυτές είναι παλαιές μονάδες με χαμηλό βαθμό απόδοσης, μειωμένη διαθεσιμότητα και σημαντικά περιβαλλοντικά προβλήματα. Επιπλέον, η μέχρι σήμερα διείσδυση των ΑΠΕ στο μίγμα ηλεκτροπαραγωγής του νησιού είναι μάλλον περιορισμένη, παρά το πλούσιο αιολικό και ηλιακό δυναμικό του, γεγονός που οφείλεται στα σημαντικά προβλήματα ευστάθειας που μπορεί να δημιουργήσει η υψηλή διείσδυση ΑΠΕ σε ένα απομονωμένο ηλεκτρικό σύστημα όπως αυτό της Κρήτης. Στα πλαίσια της «Μελέτης Ανάπτυξης του Ηλεκτρικού Συστήματος της Κρήτης Διασύνδεση με το Ηπειρωτικό Σύστημα», Απρίλιος 2011 εξετάστηκε η ηλεκτρική διασύνδεση της Κρήτης με το Διασυνδεδεμένο Σύστημα ως ενδεχόμενη λύση για τα παραπάνω προβλήματα, δεδομένου ότι θα έχει ως αποτέλεσμα: (α) (β) Τη σημαντική μείωση του κόστους παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και την αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών προβλημάτων με την παύση λειτουργίας/αποξήλωση των παλαιών πετρελαϊκών μονάδων και Την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών του νησιού: 253

265 (γ) κατά ένα μέρος από ΑΠΕ, οι οποίες λόγω της Διασύνδεσης θα μπορέσουν να αναπτυχθούν σε μέγιστο βαθμό, και κατά το υπόλοιπο μέρος από μονάδες του Διασυνδεδεμένου Συστήματος μέσω της Διασύνδεσης (κυρίως μονάδες Φυσικού Αερίου Συνδυασμένου Κύκλου, με χαμηλότερο κόστος και χαμηλότερη περιβαλλοντική επιβάρυνση από τις πετρελαϊκές μονάδες). Τη διοχέτευση μέρους της παραγωγής από ΑΠΕ που δεν θα ήταν δυνατόν να απορροφηθεί από το Σύστημα της Κρήτης κατά τις ώρες χαμηλού φορτίου, μέσω του καλωδίου για την κάλυψη των αναγκών του Διασυνδεδεμένου Συστήματος Για κάθε Σενάριο Διασύνδεσης καθορίστηκε καταρχήν ο τρόπος διασύνδεσης του νησιού με το Ηπειρωτικό Σύστημα, δηλαδή ο τύπος του Συνδέσμου DC που πρόκειται να εγκατασταθεί και ακολούθως η διαμόρφωση του δικτύου 150kV επί του νησιού. Ειδικότερα σε ότι αφορά τα σημεία προσαιγειάλωσης των υποβρυχίων καλωδίων στην Κρήτη, εξετάστηκαν δύο περιπτώσεις: Η θέση Κορακιά-Γαληνών των Ν. Ρεθύμνου-Ηρακλείου, η οποία είναι σχετικά κεντροβαρής ως προς τα κύρια κέντρα κατανάλωσης του νησιού (Χανιά, Ρέθυμνο, Ηράκλειο). Μια θέση σε ΒΔ σημείο του νησιού (πιθανώς ακρωτήρι Σπάθα ή Γραμβούσας) η οποία παρουσιάζει το πλεονέκτημα της ελαχιστοποίησης της υποβρύχιας διαδρομής και προκρίθηκε στα πλαίσια εκτεταμένης έρευνας της μορφολογίας του βυθού που πραγματοποιήθηκε κατά το παρελθόν σε συνεργασία με το Τμήμα Γεωλογίας του Πανεπιστημίου της Πάτρας για τον εντοπισμό της κατάλληλης διαδρομής όδευσης των υποβρυχίων καλωδίων. Στην περίπτωση αυτή ο σταθμός μετατροπής θα κατασκευαστεί πλησίον του Υ/Σ Χανίων. Σε ότι αφορά τα σημεία διασύνδεσης με το Ηπειρωτικό Σύστημα εξετάστηκαν δύο περιπτώσεις: Σύνδεση στο νότιο άκρο της Πελοποννήσου (Μονεμβασιά) και η όδευση με εναέρια Γ.Μ. DC έως το ΚΥΤ που πρόκειται να κατασκευαστεί στην περιοχή της Μεγαλόπολης. Σύνδεση σε ΚΥΤ της Αττικής (πιθανώς το ΚΥΤ Αχαρνών) το οποίο θα προσδιοριστεί επακριβώς σε δεύτερη φάση, αφού διερευνηθούν οι δυνατότητες χώρου και πρόσβασης σε αυτόν. Σύμφωνα με το Δεκαετές Πρόγραμμα Ανάπτυξης Συστήματος Μεταφοράς που υπέβαλε ο ΑΔΜΗΕ Α.Ε. στη ΡΑΕ την , η διασύνδεση της Κρήτης ως έργο εκτιμάται ότι θα ολοκληρωθεί το Επομένως προβλέπεται η διασύνδεση της Κρήτης με το ηπειρωτικό σύστημα της Ελλάδας στο μεσοπρόθεσμο ορίζοντα Κλιματικοί παράγοντες Κλιματολογικά στοιχεία ΥΔ Κρήτης Ο τύπος κλίματος της Κρήτης, είναι ένας μεταβατικός ενδιάμεσος τύπος μεταξύ του χερσαίου Μεσογειακού και του ερημοειδούς Μεσογειακού, στο οποίο υπάγεται κυρίως η νοτιοανατολική Κρήτη. Το κύριο χαρακτηριστικό του κλίματος είναι η γλυκύτητα και η ηπιότητα. Η ψυχρή εποχή είναι ήπια και σε αυτό συντελεί η συχνή άφιξη στην περιοχή των θερμών και υγρών ΝΔ αερίων μαζών. Από την άποψη της ηπιότητας και των μεταβολών το κλίμα της Κρήτης θεωρείται προνομιούχο και οφείλεται στην κεντρική θέση που κατέχει η νήσος στην ανατολική Μεσόγειο. Ο χειμώνας αρχίζει συνήθως κατά τα μέσα Δεκεμβρίου και είναι ήπιος. Ο ψυχρότερος μήνας του έτους είναι ο Φεβρουάριος που διαφέρει ελάχιστα θερμομετρικά από τον Ιανουάριο. Η διαφορά τους όμως τόσο με το Δεκέμβριο όσο και με το Μάρτιο είναι αισθητή. H μέση θερμοκρασία εμφανίζεται μεγαλύτερη στα ανατολικά από ότι στα δυτικά και μεγαλύτερη στα νότια από ότι στα βόρεια. Η εικόνα διαφοροποιείται σημαντικά στα ορεινά, στα οποία οι μέσες θερμοκρασίες είναι χαμηλότερες, οι θερμοκρασιακές αποκλίσεις εντονότερες και οι θερμοκρασίες ιδιαίτερα των χειμερινών μηνών σημαντικά χαμηλότερες. 254

266 Σύμφωνα με τα συνοπτικά για τον Ελληνικό χώρο κλιματολογικά χαρακτηριστικά η περιοχή του ΥΔ Κρήτης καλύπτει ένα ευρύ φάσμα βιοκλιματικών ορόφων με σημαντικές διακυμάνσεις από τα ανατολικά προς τα δυτικά και από τα πεδινά προς τα ορεινά: Η Π.Ε. Λασιθίου υπάγεται κατά το μεγαλύτερο μέρος της στον ημίξηρο βιοκλιματικό όροφο με χειμώνα ήπιο ή θερμό. Οι ημιορεινές περιοχές ανήκουν στον ύφυγρο βιοκλιματικό όροφο με χειμώνα ψυχρό, ενώ οι ορεινές περιοχές (οροπέδιο Λασιθίου) ανήκουν στον υγρό βιοκλιματικό όροφο με χειμώνα ψυχρό. Από την Π.Ε. Ηρακλείου, μόνο το βόρειο τμήμα της ανήκει στον ημίξηρο βιοκλιματικό όροφο με χειμώνα θερμό. Το υπόλοιπο της Π.Ε. ανήκει στον ύφυγρο βιοκλιματικό όροφο με χειμώνα ήπιο ή θερμό. Η Π.Ε. Ρεθύμνου ανήκει στις πεδινές και ημιορεινές περιοχές της στον ύφυγρο βιοκλιματικό όροφο με χειμώνα ήπιο ή θερμό. Οι ορεινές περιοχές της ανήκουν στον υγρό βιοκλιματικό όροφο με χειμώνα ήπιο ή ψυχρό. Ένα πολύ μικρό μέρος των πολύ ορεινών περιοχών της Π.Ε. ανήκει στον υγρό βιοκλιματικό όροφο με χειμώνα δριμύ. Η Π.Ε. Χανίων ανήκει στις πεδινές και ημιορεινές περιοχές της στον ύφυγρο βιοκλιματικό όροφο με χειμώνα θερμό ήπιο ή ψυχρό. Οι ορεινές περιοχές της ανήκουν στον υγρό βιοκλιματικό όροφο με χειμώνα ήπιο ή ψυχρό. Ένα πολύ μικρό μέρος των πολύ ορεινών περιοχών της Π.Ε. ανήκει στον υγρό βιοκλιματικό όροφο με χειμώνα δριμύ. Από πλευράς χαρακτήρων μεσογειακού βιοκλίματος ολόκληρη η παραλιακή ζώνη της βόρειας και της νότιας Κρήτης (με εξαίρεση τα νότια της Π.Ε.Χανίων) έχει έντονο θερμομεσοαγειακό χαρακτήρα με αριθμό βιολογικώς ξηρών ημερών κατά τη θερμή και ξηρά περίοδο 125<Χ<150. Στις ημιορεινές και ορεινές περιοχές ο χαρακτήρας μετατρέπεται σε έντονο μεσο-μεσογειακό (75<Χ<100), ασθενή μεσο-μεσογειακό (40<Χ<75), υπομεσογειακό (0<Χ<40) ενώ μόνο η κορυφή των Λευκών ορέων υπάγεται στον υπο-ξηρικό ψυχρό με περίοδο υπόξηρη χαρακτήρα (Χ=0). Από πλευράς βλαστήσεως ολόκληρη η παραλιακή ζώνη της Κρήτης και σε απόσταση μερικά χιλιόμετρα από την ακτή, περιλαμβάνει θερμομεσογειακές διαπλάσεις (Oleo Ceratonion) Ανατολικής Μεσογείου. Το εσωτερικό της περιλαμβάνει μεσομεσογειακές διαπλάσεις διαπλάσεις Αριάς (Quercion ilicis) τύπος βαλκανικός και Ανατολικής Μεσογείου. Στις ορεινές περιοχές εμφανίζεται η ορομεσογειακή διάπλαση του Κυπαρισσίου. Στο ΥΔ Κρήτης είναι εγκατεστημένοι 33 μετεωρολογικοί σταθμοί, οι οποίοι παρουσιάζονται στον πίνακα που ακολουθεί. Τόσο τα στοιχεία των σταθμών όσο και η περίοδος καταγραφής μετεωρολογικών δεδομένων ποικίλουν. Πίνακας : Μετεωρολογικοί σταθμοί ΥΔ 13 Θέση Φορέας Υψόμετρο(m) Π.Ε. Ηρακλείου Ηράκλειο Ε.Μ.Υ 39 Τυμπάκι Ε.Μ.Υ 6.7 Ακτή, Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης Ε.Α.Α 10 Μεσοχώριο, Δήμου Αστερουσίων Ι.Μ.Σ. 315 Γάζι Ι.Μ.Σ. 20 Γέργερη, Δ. Ρούβα Ι.Μ.Σ. 530 Κνωσσός Ε.Α.Α 115 Μεταξοχώρι Ε.Α.Α 418 Πόρος Ι.Μ.Σ

267 Θέση Φορέας Υψόμετρο(m) Τρείς Βαγιές Ι.Μ.Σ. 11 Χρυσοπηγή Ι.Μ.Σ. 57 Μοίρες Ε.Α.Α 54 Π.Ε. Λασιθίου Σητεία Ε.Μ.Υ 10 Ιεράπετρα Ε.Μ.Υ Σητεία Ε.Α.Α 5 Ιεράπετρα Ε.Α.Α 20 Άγιος Νικόλαος Ε.Α.Α 30 Τζερμιάδων Ε.Α.Α 820 Π.Ε. Ρεθύμνου Ρέθυμνο Ε.Μ.Υ 7 Αγία Παρασκευή Ι.Μ.Σ. 160 Μυλοπόταμος Ανώγεια Ε.Α.Α 801 Ρέθυμνο Ε.Α.Α 10 Σπήλι Ε.Α.Α 405 Φουρφουράς Ε.Α.Α 471 Φράγμα Ποταμών Ε.Α.Α 240 Π.Ε. Χανίων Χανιά Ε.Μ.Υ 150 Σαμαριά Ε.Α.Α 1250 Βρύσσες Ε.Α.Α 58 Έλος Ε.Θ.Ι.ΑΓ.Ε. 535 Παλαιοχώρα Ε.Α.Α 3 Φαλάσαρνα Ε.Α.Α 10 Χανιά Κέντρο Ε.Α.Α 7 Χανιά Ε.Α.Α 137 ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε. Εθνικό Ίδρυμα Αγροτικής Έρευνας, Ε.Α.Α. Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, Ι.Μ.Σ. Ιδιωτικός Μετεωρολογικός Σταθμός, Ε.Μ.Υ. Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία Θερμοκρασία Θερμότερος μήνας του έτους είναι ο Ιούλιος με μέση υπερετήσια θερμοκρασία περίπου 25 ο C. Στην Ιεράπετρα η μέση υπερετήσια θερμοκρασία του Ιουλίου είναι ιδιαίτερα υψηλή ανερχόμενη στους 28 ο C. Ο 256

268 Ιούνιος εμφανίζει χαμηλότερη θερμοκρασία τόσο από τον Ιούλιο όσο και από τον Αύγουστο, παρουσιάζει όμως τα ίδια επίπεδα θερμοκρασίας με τον Σεπτέμβριο. Η μέση υπερετήσια θερμοκρασία του τελευταίου ανέρχεται σε 23 o C για τους σταθμούς Σητείας, Ηρακλείου και Χανίων ενώ είναι υψηλότερη στην Ιεράπετρα (25 o C). Οι θερμοκρασίες αυτές προσδιορίζουν σε μεγάλο βαθμό και τη χρονική διάρκεια της καλοκαιρινής περιόδου, η οποία σε ολόκληρη την περιοχή του ΥΔ Κρήτης καλύπτει 4 τουλάχιστον μήνες (Ιούνιος, Ιούλιος, Αύγουστος και Σεπτέμβριος). Η εικόνα διαφοροποιείται σημαντικά στα ορεινά στα οποία οι μέσες θερμοκρασίες είναι χαμηλότερες, οι θερμοκρασιακές αποκλίσεις εντονότερες και οι θερμοκρασίες ιδιαίτερα των χειμερινών μηνών σημαντικά χαμηλότερες. Στο κλιματολογικό σταθμό των Ανωγείων (+800μ) η μέση ετήσια θερμοκρασία ανέρχεται σε 15,2 o C, ο Φεβρουάριος είναι ο ψυχρότερος μήνας με μέση μηνιαία θερμοκρασία 7,3 o C, ο Ιούλιος είναι ο θερμότερος μήνας με μέση θερμοκρασία 23,7 o C ενώ το ετήσιο θερμομετρικό εύρος ανέρχεται σε 22 o C. Εκ των ανωτέρω και με βάση τα θερμοκρασιακά δεδομένα της Κρήτης προκύπτουν τα εξής συμπεράσματα: H πεδινή ζώνη της Κρήτης αποτελεί κλιματικά μια μετάβαση από το μεσογειακό προς το ημιερημικό κλίμα. Χαρακτηρίζεται από μικρό ύψος βροχοπτώσεων, ήπιο χειμώνα και ξηρή περίοδο μεγάλης διάρκειας. Το θέρος, λόγω της θαλάσσιας αύρας και των ετησίων ανέμων είναι σχετικά δροσερό και διαρκεί από τον Ιούνιο μέχρι τον Σεπτέμβριο. Θερμότεροι μήνες είναι ο Ιούλιος και ο Αύγουστος. Στην περιοχή αυτή, δεν παρατηρείται ποτέ παγετός και η θερμοκρασία σπάνια πέφτει κάτω από 0 ο C. Οι θερμοκρασιακές αποκλίσεις είναι ήπιες. Η ορεινή ζώνη της Κρήτης εμφανίζει μεγαλύτερες θερμοκρασιακές αποκλίσεις, μέση ετήσια θερμοκρασία 2-3 ο C χαμηλότερη από την πεδινή ζώνη. Η μέση θερμοκρασία του θερμότερου μήνα (Ιούλιος) είναι στα επίπεδα της μέσης θερμοκρασίας του θερμότερου μήνα των πεδινών σταθμών, η μέση όμως θερμοκρασία του ψυχρότερου μήνα (Φεβρουάριος) είναι περί τους 3 o C χαμηλότερη. Στους πίνακες που ακολουθούν παρουσιάζονται αναλυτικά θερμοκρασιακά δεδομένα από τους σταθμούς της ΕΜΥ στην Κρήτη. Ο Πίνακας αφορά θερμοκρασιακά δεδομένα των μετεωρολογικών σταθμών την χρονική περίοδο , ενώ ο πίνακας αφορά πρόσφατα θερμοκρασιακά δεδομένα του έτους Πίνακας Θερμοκρασιακά δεδομένα από τους μετερεωλογικoύς σταθμούς της Κρήτης (χρονική περίοδος ) ΠΕ Ηρακλείου Ηράκλειο ΙΑΝ ΦΕΒ ΜΑΡΤ ΑΠΡ ΜΑΙ ΙΟΥΝ ΙΟΥΛ ΑΥΓ ΣΕΠ ΟΚΤ ΝΟΕ ΔΕΚ Ελάχιστη Μηνιαία Θερμοκρασία ( ο C) 9 8,9 9,7 11, ,1 21,6 21,8 19,3 16,5 13,4 10,8 Μέση Μηνιαία Θερμοκρασία ( ο C) 12,1 12,2 13,5 16,5 20,3 24,4 26, , ,6 13,7 Μέγιστη Μηνιαία Θερμοκρασία ( ο C) 15,3 15,5 16, ,5 27,3 28,7 28,5 26,4 23, Τυμπάκι ΙΑΝ ΦΕΒ ΜΑΡΤ ΑΠΡ ΜΑΙ ΙΟΥΝ ΙΟΥΛ ΑΥΓ ΣΕΠ ΟΚΤ ΝΟΕ ΔΕΚ Ελάχιστη Μηνιαία Θερμοκρασία ( ο C) 7,5 7,3 8,3 10, ,6 20,3 20,4 17,9 14,9 11,7 9,2 Μέση Μηνιαία Θερμοκρασία ( ο C) 11,7 11,7 13,4 16,4 20,6 24,8 27,6 27,4 24,3 20,2 16,3 13,2 Μέγιστη Μηνιαία Θερμοκρασία ( ο C) 15,9 15,9 17,5 20,5 24,5 28,6 31,6 31,6 28,7 24,9 21,1 17,5 257

269 ΠΕ Λασιθίου Σητεία ΙΑΝ ΦΕΒ ΜΑΡΤ ΑΠΡ ΜΑΙ ΙΟΥΝ ΙΟΥΛ ΑΥΓ ΣΕΠ ΟΚΤ ΝΟΕ ΔΕΚ Ελάχιστη Μηνιαία Θερμοκρασία ( ο C) 9,4 9,3 10,2 12,4 15,5 19,5 22,3 22, ,8 13,7 11,1 Μέση Μηνιαία Θερμοκρασία ( ο C) 12,2 12,3 13,6 16,6 20,3 24,3 25,9 25,7 23,5 20,2 16,7 13,8 Μέγιστη Μηνιαία Θερμοκρασία ( ο C) 15,3 15,5 16,9 20,1 23,7 27,4 28,6 28,5 26,6 23,6 20,2 17 Ιεράπετρα ΙΑΝ ΦΕΒ ΜΑΡΤ ΑΠΡ ΜΑΙ ΙΟΥΝ ΙΟΥΛ ΑΥΓ ΣΕΠ ΟΚΤ ΝΟΕ ΔΕΚ Ελάχιστη Μηνιαία Θερμοκρασία ( ο C) 8,9 8,7 9,7 11,8 15,2 19,4 22,7 22,9 20,2 16,7 13,5 10,6 Μέση Μηνιαία Θερμοκρασία ( ο C) 12,9 12,9 14, ,9 25,4 27,8 27,7 24, ,5 14,5 Μέγιστη Μηνιαία Θερμοκρασία ( ο C) 16,1 16,2 17,6 20,4 24,5 29,2 31,8 31,8 28,8 24,9 21,1 17,7 ΠΕ Ρεθύμνου Ρέθυμνο ΙΑΝ ΦΕΒ ΜΑΡΤ ΑΠΡ ΜΑΙ ΙΟΥΝ ΙΟΥΛ ΑΥΓ ΣΕΠ ΟΚΤ ΝΟΕ ΔΕΚ Ελάχιστη Μηνιαία Θερμοκρασία ( ο C) 9,5 9,4 10,4 12,5 15,6 19,3 21,7 21,8 19,5 16,6 13,7 11,2 Μέση Μηνιαία Θερμοκρασία ( ο C) 12,8 12,9 14,2 17,1 20,7 24,9 26,9 26,8 24,2 20,6 17,3 14,5 Μέγιστη Μηνιαία Θερμοκρασία ( ο C) 15,5 15,7 17,2 20,4 24,2 28,2 29,9 29,8 27, ,4 17,2 ΠΕ Χανίων Χανιά ΙΑΝ ΦΕΒ ΜΑΡΤ ΑΠΡ ΜΑΙ ΙΟΥΝ ΙΟΥΛ ΑΥΓ ΣΕΠ ΟΚΤ ΝΟΕ ΔΕΚ Ελάχιστη Μηνιαία Θερμοκρασία ( ο C) 9,2 9,2 10,1 12,2 15,2 18,9 20,8 20,8 18,7 15,6 13,1 10,8 Μέση Μηνιαία Θερμοκρασία ( ο C) 11,6 11,8 13,2 16,3 20,1 24,5 26,5 26,1 23,3 19,4 16,1 13,1 Μέγιστη Μηνιαία Θερμοκρασία ( ο C) 15,8 16,5 17, ,7 28,7 30, ,7 23,7 20,9 17,8 Πίνακας Θερμοκρασιακά δεδομένα από τους μετερεωλογικoύς σταθμούς της Κρήτης (έτος 2010) ΠΕ Ηρακλείου Ηράκλειο ΙΑΝ ΦΕΒ ΜΑΡΤ ΑΠΡ ΜΑΙ ΙΟΥΝ ΙΟΥΛ ΑΥΓ ΣΕΠ ΟΚΤ ΝΟΕ ΔΕΚ Ελάχιστη Μηνιαία

270 Θερμοκρασία ( ο C) Μέση Μηνιαία Θερμοκρασία ( ο C) Μέγιστη Μηνιαία Θερμοκρασία ( ο C) Τυμπάκι ΙΑΝ ΦΕΒ ΜΑΡΤ ΑΠΡ ΜΑΙ ΙΟΥΝ ΙΟΥΛ ΑΥΓ ΣΕΠ ΟΚΤ ΝΟΕ ΔΕΚ Ελάχιστη Μηνιαία Θερμοκρασία ( ο C) Μέση Μηνιαία Θερμοκρασία ( ο C) Μέγιστη Μηνιαία Θερμοκρασία ( ο C) ΠΕ Λασιθίου Σητεία ΙΑΝ ΦΕΒ ΜΑΡΤ ΑΠΡ ΜΑΙ ΙΟΥΝ ΙΟΥΛ ΑΥΓ ΣΕΠ ΟΚΤ ΝΟΕ ΔΕΚ Ελάχιστη Μηνιαία Θερμοκρασία ( ο C) Μέση Μηνιαία Θερμοκρασία ( ο C) Μέγιστη Μηνιαία Θερμοκρασία ( ο C) Ιεράπετρα ΙΑΝ ΦΕΒ ΜΑΡΤ ΑΠΡ ΜΑΙ ΙΟΥΝ ΙΟΥΛ ΑΥΓ ΣΕΠ ΟΚΤ ΝΟΕ ΔΕΚ Ελάχιστη Μηνιαία Θερμοκρασία ( ο C) Μέση Μηνιαία Θερμοκρασία ( ο C) Μέγιστη Μηνιαία Θερμοκρασία ( ο C) ΠΕ Χανίων Χανιά ΙΑΝ ΦΕΒ ΜΑΡΤ ΑΠΡ ΜΑΙ ΙΟΥΝ ΙΟΥΛ ΑΥΓ ΣΕΠ ΟΚΤ ΝΟΕ ΔΕΚ Ελάχιστη Μηνιαία Θερμοκρασία ( ο C) Μέση Μηνιαία Θερμοκρασία ( ο C) Μέγιστη Μηνιαία Θερμοκρασία ( ο C) Αν και τα δεδομένα του πίνακα αφορούν μεγάλο χρονίκό διάστημα ενώ, του πίνακα καταγραφές ενός έτους, ωστόσο παρατηρείται με σαφήνεια η αύξηση των μέσων θεμοκρασιών. 259

271 Υγρασία Η μέση ατμοσφαιρική σχετική υγρασία είναι σε ολόκληρη την βόρεια Κρήτη, ελάχιστη τον Ιούνιο και μέγιστη τον Δεκέμβριο. Στη νότια Κρήτη η ελάχιστη μέση μηνιαία σχετική υγρασία εμφανίζεται τον Ιούλιο (σταθμοί Ιεράπετρας και Τυμπακίου). Μεταξύ των βορείων σταθμών η μέση ελάχιστη σχετική υγρασία μειώνεται από τα ανατολικά προς τα δυτικά (Σητεία 59,88% Ηράκλειο 55,4% και Σούδα 48,90%) ενώ η μέγιστη σχετική υγρασία είναι παρόμοια στη Σητεία και τη Σούδα (περίπου 72%) και σημαντικά μικρότερη στο Ηράκλειο (67%). Τη μεγαλύτερη διακύμανση παρουσιάζει η σχετική υγρασία των νοτίων σταθμών (27%) και την μικρότερη ο σταθμός του Ηρακλείου με μόλις 12%. Οι χαμηλές μέσες σχετικές υγρασίες του καλοκαιρινούς μήνες, (ιδιαίτερα στη νότια Κρήτη), σε μια περίοδο όπου οι θερμοκρασίες είναι ιδιαίτερα υψηλές, καθιστούν το θέρος ευχάριστο και δεν δημιουργούν συνθήκες δυσφορίας γεγονός ιδιαίτερα σημαντικό ιδιαιτέρως στις τουριστικές ζώνες Βροχόπτωση Η μέση ετήσια βροχόπτωση παρουσιάζει αύξηση από τα ανατολικά προς τα δυτικά και από νότια προς βόρεια. Στην πόλη της Σητείας η μέση ετήσια βροχόπτωση ανέρχεται σε 490 mm, στο Ηράκλειο σε 470mm ενώ στους δυτικούς σταθμούς των Χανίων και της Σούδας οι μέσες ετήσιες βροχοπτώσεις ανέρχονται σε 824 και 600mm αντίστοιχα. Η μικρότερη μέση υπερετήσια βροχόπτωση καταγράφεται στον σταθμό της Ιεράπετρας (440mm) ενώ στους ορεινούς σταθμούς οι τιμές της βροχόπτωσης διαφοροποιούνται σημαντικά. Στο σταθμό Τζερμιάδων η μέση υπερετήσια βροχόπτωση ανέρχεται σε 1157mm. Η Κρήτη γενικώς παρουσιάζει σημαντική ανισοκατανομή του ετήσιου όγκου βροχόπτωσης τόσο γεωγραφικά (από ανατολικά προς δυτικά), όσο και φυσιογραφικά (πεδινές προ ορεινές περιοχές), εμφανίζοντας βροχοβαθμίδα (αύξηση της βροχόπτωσης με το υψόμετρο) από τις μεγαλύτερες της Ελλάδας. Η μέση μηνιαία βροχόπτωση είναι μέγιστη τον Δεκέμβριο ή τον Ιανουάριο και ελάχιστη τον Ιούλιο και τον Αύγουστο οι οποίοι είναι σχεδόν άνομβροι σε ολόκληρη την πεδινή Κρήτη. Το 25% περίπου της ετήσιας βροχόπτωσης συμβαίνει στους περισσότερους σταθμούς της Κρήτης στη διάρκεια του βροχερότερου μήνα. Αντίστοιχα, ο μηνιαίος αριθμός ημερών βροχής κυμαίνεται μεταξύ 15 ημερών περίπου κατά τους μήνες Δεκέμβριο και Ιανουάριο και 0,3 ημέρες τον Ιούλιο και τον Αύγουστο. Ο αριθμός των ημερών βροχής δεν διαφέρει σημαντικά μεταξύ των ορεινών και των πεδινών σταθμών. Στους ορεινούς μάλιστα σταθμούς ο αριθμός ημερών βροχής εμφανίζεται ίσος ή και μικρότερος του αριθμού ημερών βροχής στους πεδινούς σταθμούς, ιδιαίτερα κατά τους χειμερινούς μήνες. Ο μέσος αριθμός ημερών βροχής στην Κρήτη ανέρχεται σε 90 περίπου ημέρες (25% του έτους) Άνεμοι Τα ανεμολογικά στοιχεία που ελήφθησαν από τους σταθμούς της ΕΜΥ, είναι ετήσια σε Beaufort και τομείς 45 ο. Από τα δεδομένα αυτά προκύπτει ότι: Καθ όλη τη διάρκεια του έτους επικρατούν κυρίως οι βόρειοι και οι βορειοδυτικοί άνεμοι. Η νηνεμία καλύπτει ετήσιο ποσοστό της τάξης του 20% στους πεδινούς σταθμούς της ανατολικής Κρήτης. Στους ορεινούς σταθμούς το ποσοστό είναι μεγαλύτερο και ανέρχεται σε 30% περίπου. Η ένταση των ανέμων παρουσιάζει μεγαλύτερη διακύμανση στους σταθμούς της ανατολικής Κρήτης από τους σταθμούς της δυτικής Κρήτης. Η μέγιστη μηνιαία ένταση ανέμων εμφανίζεται στην Σητεία και την Ιεράπετρα τον Ιούλιο (5,82 και 6,84m/s αντίστοιχα). Στους σταθμούς της δυτικής Κρήτης η μέγιστη (μέση μηνιαία) ένταση ανέμων εμφανίζεται κατά τους μήνες Φεβρουάριο και Μάρτιο, είναι δε σημαντικά χαμηλότερη ανερχόμενη σε 4m/s περίπου. Ο συνολικός (μέσος) αριθμός ημερών με ένταση μεγαλύτερη από 6Β (ισχυρός άνεμος) παρουσιάζει πολύ μεγάλη διακύμανση κυμαινόμενος από 30 έως 80 ημέρες είναι δε μεγαλύτερος στους ορεινούς από ότι στους παραλιακούς σταθμούς. Αντίστοιχα, ο μέσος αριθμός ημερών με ένταση μεγαλύτερη από 8Β (ορμητικός άνεμος) είναι πολύ μικρός κυμαίνεται δε από λίγες ημέρες στους πεδινούς παραλιακούς σταθμούς (2,5 ημέρες στο 260

272 Ηράκλειο) μέχρι λιγότερο από 1 ημέρα στους ορεινούς σταθμούς (0,9 ημέρες στον σταθμό Τζερμιάδων) Νέφωση - Ηλιοφάνεια - Ομίχλη Η ηλιοφάνεια είναι ιδιαίτερα υψηλή σε ολόκληρη την Κρήτη. Ο μέσος ετήσιος αριθμός ωρών ηλιοφάνειας ανέρχεται σε 2700 περίπου ώρες στην βόρεια Κρήτη. Στη νότια Κρήτη ο μέσος ετήσιος αριθμός ωρών ηλιοφάνειας είναι κατά 10% τουλάχιστον υψηλότερος ανερχόμενος σε 3000 περίπου ώρες. Ο αριθμός ωρών ηλιοφάνειας της Ιεράπετρας είναι ο μεγαλύτερος της Ελλάδας. Η μέση νέφωση κυμαίνεται μεταξύ περίπου 5 (όγδοα) τον Ιανουάριο και 0,6-1 όγδοο τον Ιούλιο. O μέσος αριθμός αιθρίων ημερών (νέφωση μεταξύ 0 και 1,5 όγδοα) κυμαίνεται μεταξύ 3,0 περίπου τον Ιανουάριο και 28 ημερών τον Ιούλιο στις πεδινές περιοχές. Στις ορεινές περιοχές ο αριθμός των αιθρίων ημερών κατά τους θερινούς μήνες είναι κατά 30% μικρότερος. Η ομίχλη (όπως και η πάχνη) είναι επίσης εξαιρετικά σπάνια στην Κρήτη. Ο μέσος συνολικός αριθμός ημερών ομίχλης είναι ίσος με λιγότερο από 1 ημέρα για τους πεδινούς σταθμούς και περίπου 15 ημέρες για τους ορεινούς. Αντίθετα, συχνότερη είναι η εμφάνιση υδροσταγόνων πάνω στις επιφάνειες του εδάφους, δηλαδή η δρόσος (dew). Ο μέσος συνολικός αριθμός ημερών δρόσου ανέρχεται στο Ηράκλειο σε 45,2 ημέρες ενώ στους ορεινούς σταθμούς με μεγαλύτερο αριθμό ημερών ομίχλης, ο αριθμός ημερών δρόσου είναι μικρότερος ανερχόμενος στο σταθμό Τζερμιάδων σε 23,3 ημέρες Υδατικοί πόροι Γενικά Η Κρήτη, το μεγαλύτερο νησί της Ελλάδας και πέμπτο μεγαλύτερο στη Μεσόγειο, βρέχεται βόρεια από το Κρητικό και νότια από το Λιβυκό Πέλαγος, βρίσκεται 160 km νότια της Ελληνικής ηπειρωτικής χώρας, αποτελεί το νοτιότερο άκρο σύνορο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και περιβάλλεται από πλήθος μικρών νησιών (Γαύδος, Γαυδοπούλα, Χρυσή, Κουφονήσι, Ντία, Διονυσάσες κ.α.) οι οποίες είναι ακατοίκητες με εξαίρεση τη νήσο Γαύδο. Η συνολική έκταση του νησιού είναι km 2, έχει μήκος 260 km, πλάτος από 12 μέχρι 57 km και ακτογραμμή km (συμπεριλαμβανομένων των νησιών). Το ΥΔ13, περιλαμβάνει τρεις (3) Λεκάνες Απορροής: - Ρεμάτων Βορείου Τμήματος Χανίων - Ρεθύμνου - Ηρακλείου (GR39), συνολικής έκτασης 3.676,06 Km 2, - Ρεμάτων Νοτίου Τμήματος Χανίων - Ρεθύμνου - Ηρακλείου (GR40), συνολικής έκτασης 2.798,2 Km 2, - Ρεμάτων Ανατολικής Κρήτης (GR41), συνολικής έκτασης 1.870,28 Km 2. Η μέση ετήσια βροχόπτωση (περιόδου επαναφοράς 2 ετών) στο ΥΔ 13 ανέρχεται σε 927mm που αντιστοιχεί σε 7,69 δισ. κυβικά μέτρα κατακρημνισμάτων σε ετήσια βάση (πάνω από το 60% της ποσότητας αυτής χάνεται ως εξατμισοδιαπνοή). Η μέση ετήσια βροχόπτωση είναι στην ανατολική Κρήτη κατά 22% μικρότερη σε σχέση με τη Δυτική. Η μέση ετήσια βροχόπτωση παρουσιάζει αύξηση από τα ανατολικά προς τα δυτικά και από νότια προς βόρεια. Η μέση μηνιαία βροχόπτωση είναι μέγιστη τον Δεκέμβριο ή τον Ιανουάριο και ελάχιστη τον Ιούλιο και τον Αύγουστο οι οποίοι είναι σχεδόν άνομβροι σε ολόκληρη την πεδινή Κρήτη. Το 25% περίπου της ετήσιας βροχόπτωσης συμβαίνει στους περισσότερους σταθμούς της Κρήτης στη διάρκεια του βροχερότερου μήνα. Αντίστοιχα, ο μηνιαίος αριθμός ημερών βροχής κυμαίνεται μεταξύ 15 ημερών περίπου κατά τους μήνες Δεκέμβριο και Ιανουάριο και 0,3 ημέρες τον Ιούλιο και τον Αύγουστο. Ο αριθμός των ημερών βροχής δεν διαφέρει σημαντικά μεταξύ των ορεινών και των πεδινών περιοχών. Ο μέσος αριθμός ημερών βροχής στην Κρήτη ανέρχεται σε 90 περίπου ημέρες (25% του έτους). 261

273 Η συνολική απορροή που διακινείται ετησίως επιφανειακά από τα κυριότερα υδατορεύματα του νησιού ανέρχεται σε 500 x 10 6 m 3 /έτος περίπου. Η απορροή αυτή περιλαμβάνει τόσο πηγαία νερά που εκφορτίζονται εντός των αντίστοιχων λεκανών απορροής όσο και την καθεαυτό επιφανειακή απορροή. Υπολογίζεται δε ότι μια επιπλέον ποσότητα 450 x 10 6 m 3 διακινείται ετησίως μέσω των τριών μεγάλων καρστικών πηγών με υφάλμυρο νερό του νησιού (Αλμυρός Γεωργιούπολης, Αλμυρός Ηρακλείου και Αλμυρός Αγ. Νικολάου). Συνολικά στην Κρήτη διακινούνται υπογείως m 3 νερού κατ έτος. Από τις καρστικές λεκάνες ένα τμήμα των ανωτέρω διακινούμενων υπογείως ποσοτήτων αναφέρεται σε υφάλμυρα νερά. Οι κύριες υφάλμυρες πηγές διακινούν ετησίως περί τα m 3 /έτος. Εκτιμάται ότι η συνολική ποσότητα υφάλμυρου νερού μαζί με τις υποθαλάσσιες εκφορτίσεις ανέρχεται σε m 3 /έτος. Η συνολική μέση ετήσια ζήτηση από ανθρωπογενείς χρήσεις ανέρχεται σε 515,2 x 10 6 m 3, με τον κύριο όγκο της να εντοπίζεται στα πεδινά τμήματα του υδατικού διαμερίσματος. Η μεγαλύτερη ζήτηση νερού στο υδατικό διαμέρισμα προέρχεται από την αρδευόμενη γεωργία, όπως προαναφέρθηκε, η οποία ανέρχεται σε 439,6 x 10 6 m 3 (85,32 %). Όσον αφορά στις υπόλοιπες χρήσεις, η ζήτηση διαμορφώνεται σε 65,3 x 10 6 m 3 για την ύδρευση (12,68%), 4,1 x 10 6 m 3 για τη βιομηχανία (0,8%) και 6,1 x 10 6 m 3 για την κτηνοτροφία (1,2%) Ποταμοί Στο Υδατικό Διαμέρισμα της Κρήτης εμφανίζονται λίγα ποτάμια μόνιμης ροής που ρέουν καθ όλη τη διάρκεια του χρόνου. Η ροή τους μπορεί να υπόκειται σε μεγάλες εποχιακές διακυμάνσεις εντός του υδρολογικού έτους, ωστόσο δεν μηδενίζεται ποτέ εκτός ίσως από περιπτώσεις ακραίας ξηρασίας. Τα περισσότερα ποτάμια στην Κρήτη είναι χείμαρροι περιοδικής ροής. Σε αυτούς διακρίνονται τρεις κατηγορίες: αυτοί των οποίων η επιφανειακή ροή διαρκεί 8-9 μήνες την υγρή περίοδο του χρόνου και διατηρούν τέλματα στην κοίτη τους την ξηρή καλοκαιρινή περίοδο καθώς η στάθμη του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα δε χαμηλώνει αρκετά. Στη δεύτερη κατηγορία η επιφανειακή ροή των χειμάρρων διαρκεί 6-8 μήνες την υγρή περίοδο του χρόνου αλλά δεν διατηρούν τέλματα στην κοίτη τους το καλοκαίρι. Τέλος στην τρίτη κατηγορία ανήκουν οι χείμαρροι με πολύ μικρή περίοδο επιφανειακής ροής (3 μήνες περίπου) και φυσικά χωρίς τέλματα στην κοίτη τους το καλοκαίρι (Βορεάδου Α., 1993). Αυτές οι διαφοροποιήσεις στο καθεστώς ροής είναι ουσιαστικές, καθ όσον καθορίζουν τη δομή της βιοκοινωνίας αυτών των οικοσυστημάτων. Έτσι η βιοποικιλότητα του κάθε ποταμού διαμορφώνεται ανάλογα με το καθεστώς ροής του και παρουσιάζονται έντονες διαφοροποιήσεις στη βιοποικιλότητα μεταξύ των διαφορετικών καθεστώτων ροής (Βορεάδου Α., 1993). Στο ΥΔ Κρήτης τελικώς προσδιορίστηκαν 120 ποτάμια συστήματα. Η απεικόνιση των υδατικών συστημάτων στο ΥΔ Κρήτης φαίνεται στην εικόνα που ακολουθεί. Τα ονόματα καθώς και τα μήκη των υδατικών συστημάτων και οι κωδικοί τους εμφανίζονται στον ακόλουθο Πίνακα. Πίνακας Ονόματα, μήκη και κωδικοί ποτάμιων συστημάτων στο ΥΔ13 ONOMA MHKOΣ (m) KΩΔΙΚΟΣ_GR ANAPODARHS 4413 GR1340R H ANAPODARHS 4777 GR1340R H KOYRTALIOTHS 2131 GR1340R N ANAPODARHS 7571 GR1340R H ANAPODARHS 6916 GR1340R N ANAPODARHS 4174 GR1340R H ANAPODARHS 4801 GR1340R N ANAPODARHS 3396 GR1340R N 262

274 ONOMA MHKOΣ (m) KΩΔΙΚΟΣ_GR GEROPOTAMOS 1236 GR1340R N MYLOPOTAMOS 9957 GR1339R N KAKODIKIANOS 1045 GR1340R N GIFLOS 6170 GR1339R N ALMYROS XANION 4407 GR1339R N KERITHS 3912 GR1339R N KOILIARHS 1415 GR1339R N KOILIARHS 3902 GR1339R N ANAPODARHS 1754 GR1340R N KARTEROS 1391 GR1339R N KOILIARHS 1424 GR1339R N FODELE 4233 GR1339R N APOSELEMHS 1028 GR1339R N APOSELEMHS 683 GR1339R N APOSELEMHS 2136 GR1339R N TAVRONITHS 9006 GR1339R N APOSELEMHS 2286 GR1339R N GEROPOTAMOS 6974 GR1340R H PELEKANIOTHS 6091 GR1340R N GIFLOS 8676 GR1339R N GEROPOTAMOS 1482 GR1340R H PELEKANIOTHS 2338 GR1340R N TAVRONITHS 1779 GR1339R N PETRES 1762 GR1339R N TAVRONITHS 4098 GR1339R N TSIXLIANOS 9237 GR1339R N GIFLOS 5897 GR1339R N KAKODIKIANOS 2430 GR1340R N APOSELEMHS 5090 GR1339R H KOYRTALIOTHS 3868 GR1340R N ANAPODARHS 7375 GR1340R N ANAPODARHS 7364 GR1340R H TAVRONITHS 6720 GR1339R N ANAPODARHS 9343 GR1340R N ANAPODARHS 1795 GR1340R N ANAPODARHS 7566 GR1340R N 263

275 ONOMA MHKOΣ (m) KΩΔΙΚΟΣ_GR KAKODIKIANOS 2841 GR1340R N PETRES 1282 GR1339R N ALMYROS LASITHI 6493 GR1341R N KALAMAFKIANOS 1099 GR1341R N GAZANOS 3019 GR1339R N GAZANOS 1229 GR1339R N GAZANOS 3231 GR1339R N GAZANOS 1339 GR1339R N GIOFYROS 1730 GR1339R N GIOFYROS 1922 GR1339R N FODELE 4400 GR1339R N FODELE 1123 GR1339R N FODELE 4354 GR1339R N MYLOPOTAMOS 8940 GR1339R N SFAKORYAKO 1099 GR1339R H PLATYS 1506 GR1340R H KOURNIOTHS 3297 GR1339R H SAMARIAS FARAGG 2631 GR1340R N BRAMIANOS 2328 GR1341R N BRAMIANOS 2378 GR1341R H ALMYROS LASITHI 7560 GR1341R N APOSELEMHS 8279 GR1339R H APOSELEMHS 1064 GR1339R N APOSELEMHS 2622 GR1339R N APOSELEMHS 2104 GR1339R N APOSELEMHS 4627 GR1339R N KARTEROS 6656 GR1339R N KARTEROS 4762 GR1339R N GEROPOTAMOS 3688 GR1340R N GEROPOTAMOS 1451 GR1340R N GEROPOTAMOS 8683 GR1340R N GEROPOTAMOS 5557 GR1340R N GEROPOTAMOS 1646 GR1340R N GEROPOTAMOS 8800 GR1340R N GEROPOTAMOS 1033 GR1340R N ZAKROY FARAGGI 7119 GR1341R N 264

276 ONOMA MHKOΣ (m) KΩΔΙΚΟΣ_GR SAMARIAS FARAGG 1052 GR1340R N KERITHS 1098 GR1339R N TAVRONITHS 4063 GR1339R N MOYSELAS 7488 GR1339R N GIFLOS 3203 GR1339R N PETRES 6814 GR1339R N PETRES 2279 GR1339R N MYLOPOTAMOS 3494 GR1339R N GAZANOS 1670 GR1339R N GIOFYROS 6340 GR1339R N ALMYROS LASITHI 6449 GR1341R N MYRTOS 5999 GR1341R H ANAPODARHS 3364 GR1340R N GEROPOTAMOS 5212 GR1340R N KOYRTALIOTHS 2744 GR1340R N SAMARIAS FARAGG 2473 GR1340R N TAVRONITHS 1681 GR1339R N KERITHS 2407 GR1339R N KOILIARHS 986 GR1339R N ANAPODARHS 4285 GR1340R N PELEKANIOTHS 3650 GR1340R N KAKODIKIANOS 1114 GR1340R N MYLOPOTAMOS 2952 GR1339R N MYLOPOTAMOS 7051 GR1339R N GIOFYROS 3098 GR1339R N KOILIARHS 558 GR1339R N XOXLAKIAS 4870 GR1341R N XOXLAKIAS 2636 GR1341R N XOXLAKIAS 3024 GR1341R N PENTELHS 3904 GR1341R N PENTELHS 5177 GR1341R N KERITHS 1777 GR1339R N ANAPODARHS 4525 GR1340R N GEROPOTAMOS 2112 GR1340R N PLATYS 3248 GR1340R N KERITHS 1816 GR1339R H 265

277 ONOMA MHKOΣ (m) KΩΔΙΚΟΣ_GR MYRTOS 2559 GR1341R N RODAKINO 1881 GR1340R N ALMYROS XANION 2572 GR1339R N SFAKORYAKO 1945 GR1339R H Σχήμα : Τύποι επιφανειακών συστημάτων του ΥΔ Κρήτης Λίμνες Σε ό,τι αφορά τα λιμναία υδάτινα σώματα, η παρουσία αυτών είναι περιορισμένη και διάσπαρτη στο ΥΔ της Κρήτης, η σημασία όμως αυτών των νησιωτικών μικρών λιμνών για την Κρήτη είναι ιδιαιτέρως σημαντική. Η λίμνη του Κουρνάς είναι η μοναδική μεγάλη φυσική λίμνη στην Κρήτη και βρίσκεται μέσα σε ένα μαγευτικό τοπίο, ανάμεσα σε ψηλά βουνά και καταπράσινους ελαιώνες. Βρίσκεται πολύ κοντά στο χωριό Κουρνά, 2.5km νότια από την παραλία της Γεωργιούπολης, 43km ανατολικά των Χανίων και 20km δυτικά του Ρεθύμνου. Το όνομα της προέρχεται από την αραβική λέξη για τη «λίμνη» και το «λουτήρα». Σε αρχαία κείμενα αναφέρεται ως Κορησία, ενώ πιστεύεται ότι υπήρχε κοντά ιερό της Κορησίας Αθηνάς. Η λίμνη δημιουργείται από την συσσώρευση του υπόγειου νερού που κατεβαίνει από τα Λευκά Όρη και αναβλύζει από την πηγή Αμάτι ή Μάτι, η οποία το καλοκαίρι βγαίνει στην επιφάνεια, ενώ τον χειμώνα βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια της λίμνης. Υπάρχει και μια δεύτερη πηγή που την τροφοδοτεί, αλλά βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια του νερού. 266

278 Ουσιαστικά, η λίμνη του Κουρνάς αποτελεί ένα μεγάλο κοίλωμα που τροφοδοτείται από την νοτιοανατολική του πλευρά με νερό λόγω του πορώδους του εδάφους ενώ από την απέναντι στεγανοποιείται λόγω της φύσης των πετρωμάτων. Το νερό που αναβλύζει από την πηγή Αμάτι γεμίζει την λίμνη είναι μικρή και έχει κυκλικό σχήμα, καθώς έχει έκταση 579 στρεμμάτων, μέγιστο βάθος 22,5m, μέγιστο μήκος 1080m και μέγιστο πλάτος 880m. Ο όγκος του νερού το καλοκαίρι ανέρχεται περίπου στα 7.5x10 6 m 3. Τα νερά της λίμνης μεταφέρονται στην θάλασσα μέσω του ποταμού Δέλφινα. Μια ακόμα λίμνη η οποία όμως δεν πληροί τα κριτήρια της ΟΠΥ για την έκταση και δεν εξετάζεται στα λιμναία υδάτινα σώματα στο σχέδιο διαχείρισης είναι η λίμνη Αγιάς στο νομό Χανίων. Πρόκειται για μια μικρή λίμνη έκτασης 0,2 km 2 περίπου, η οποία ήταν βάλτος πριν η ΔΕΗ, το 1927, την μετατρέψει σε τεχνητή για την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας. Πλέον, το εργοστάσιο της ΔΕΗ δεν λειτουργεί ενώ η μικρή αυτή λίμνη με το χρόνο απέκτησε τα χαρακτηριστικά φυσικής λίμνης με μεγάλη οικολογική σημασία λόγω της σημαντικής ορνιθοπανίδας και τους οικότοπους που διαθέτει ενώ περιλαμβάνεται μέσα σε περιοχή Natura Στο ΥΔ13 υπάρχουν επίσης 4 ταμιευτήρες (ιδιαιτέρως τροποποιημένα λιμναία υδατικά συστήματα) Στον ακόλουθο Πίνακα συνοψίζονται τα χαρακηριστικά, όπως επίσης και η τυπολογία όλων των ΙΤΥΣ του ΥΔ13. Πίνακας :Τυπολογία των λιμναίων ιδιαιτέρως τροποποιημένων υδατικών συστημάτων του ΥΔ13 ΦΡΑΓΜΑ ΠΟΤΑΜΩΝ ΦΡΑΓΜΑ ΑΠΟΣΕΛΕΜΗ ΦΡΑΓΜΑ ΦΑΝΕΡΩΜΕΝΗΣ ΦΡΑΓΜΑ ΜΠΡΑΜΙΑΝΩΝ Βάθος (m) Μέγεθος (km 2 ) 1,6 1,928 1,017 1,050 Γεωλογία Νεογενή - Φυλλίτες - Χαλαζίτες Φυλλίτες Νεογενή Νεογενή Μέγεθος Λεκάνης (km 2 ) Υψόμετρο (ΚΣΛ) μ. +44 Μέση ετήσια Βροχόπτωση (mm) Μέση ετήσια θερμοκρασία ( o C) 17,7 Αλκαλικότητα (meq/l) ΤΥΠΟΣ L-M5/7 W (wet) L-M5/7 W (wet) L-M5/7 W (wet) L-M5/7 W (wet) Μεταβατικά ύδατα Στο ΥΔ13 καταγράφηκαν 4 μεταβατικά συστήματα στο εκβολικό τμήμα ποταμών με μόνιμη ροή(ποταμοί :Ταυρωνίτης, Κερίτης, Κοίλιαρης και Μουσέλας) Υπόγεια υδατικά συστήματα Η Κρήτη διακρίθηκε σε 87 υπόγεια υδατικά συστήματα που διακρίνονται σε 44 καρστικά, 34 πορώδη και 8 ρωγμώδη. Τα υδροφόρα συστήματα που διακρίθηκε η Κρήτη περιλαμβάνονται στον ακόλουθο πίνακα. Πίνακας Α/Α ΚΩΔΙΚΟΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Υπόγεια υδατικά συστήματα του ΥΔ Κρήτης ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΤΥΠΟΣ ΥΔΡΟΦΟΡΕΑ ΕΚΤΑΣΗ (km 2 ) 1 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΤΟΠΟΛΙΩΝ ΚΑΡΣΤΙΚΟ GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΣΦΗΝΑΡΙΟΥ ΚΑΡΣΤΙΚΟ GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΚΙΣΣΑΜΟΥ ΠΟΡΩΔΕΣ GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΚΑΜΠΟΥ ΧΑΝΙΩΝ ΠΟΡΩΔΕΣ

279 Α/Α ΚΩΔΙΚΟΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΤΥΠΟΣ ΥΔΡΟΦΟΡΕΑ ΕΚΤΑΣΗ (km 2 ) 5 GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΑΠΟΚΟΡΩΝΟΥ ΠΟΡΩΔΕΣ GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΓΕΩΡΓΙΟΥΠΟΛΗΣ ΚΑΡΣΤΙΚΟ GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΒΔ. ΛΕΥΚΩΝ ΟΡΕΩΝ (ΑΓΙΑΣ) ΚΑΡΣΤΙΚΟ GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΒΟΡΕΙΩΝ ΛΕΥΚΩΝ ΟΡΕΩΝ (ΣΤΥΛΟΥ-ΑΡΜΕΝΩΝ) ΚΑΡΣΤΙΚΟ GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΒΑ. ΛΕΥΚΩΝ ΟΡΕΩΝ (ΚΟΥΡΝΑ-ΓΕΩΡΓΙΟΥΠΟΛΗΣ) ΚΑΡΣΤΙΚΟ GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΝΟΤΙΩΝ ΛΕΥΚΩΝ ΟΡΕΩΝ ΚΑΡΣΤΙΚΟ GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΑΡΜΕΝΩΝ-ΜΑΛΑΚΙΟΥ- ΜΟΥΝΤΡΟΥ- ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗΣ ΚΑΡΣΤΙΚΟ GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΗ-ΑΣΙΔΕΡΩΤΑ ΚΑΡΣΤΙΚΟ GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΚΕΔΡΟΥ ΚΑΡΣΤΙΚΟ GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΓΕΡΑΝΙΟΥ ΚΑΡΣΤΙΚΟ GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΒΔ. ΡΕΘΥΜΝΟΥ ΠΟΡΩΔΕΣ GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΒΑ. ΠΑΡΑΚΤΙΟΥ ΡΕΘΥΜΝΟΥ (ΚΑΜΠΟΥ ΡΕΘΥΜΝΟΥ-ΠΡΙΝΟΥ-ΠΕΡΑΜΑΤΟΣ) ΠΟΡΩΔΕΣ GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΒΑ.ΡΕΘΥΜΝΟΥ ΠΟΡΩΔΕΣ GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΚΕΝΤΡΙΚΟΥ ΡΕΘΥΜΝΟΥ ΠΟΡΩΔΕΣ GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΝΟΤΙΟΥ ΡΕΘΥΜΝΟΥ ΠΟΡΩΔΕΣ GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΤΑΛΑΙΩΝ ΚΑΡΣΤΙΚΟ GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΒΔ. ΨΗΛΟΡΕΙΤΗ ΚΑΡΣΤΙΚΟ GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΒΑ. ΨΗΛΟΡΕΙΤΗ ΚΑΡΣΤΙΚΟ GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΚΕΡΗΣ-ΤΥΛΙΣΣΟΥ ΚΑΡΣΤΙΚΟ GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΝΑ. ΨΗΛΟΡΕΙΤΗ ΚΑΡΣΤΙΚΟ GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΒΟΡΕΙΟ-ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΠΟΡΩΔΕΣ GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΒΟΡΕΙΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΠΟΡΩΔΕΣ GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΤΥΜΠΑΚΙΟΥ ΠΟΡΩΔΕΣ GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΤΥΜΠΑΚΙΟΥ ΠΟΡΩΔΕΣ GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΜΟΙΡΩΝ ΠΟΡΩΔΕΣ GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΓΑΛΙΑΣ-ΒΑΓΙΩΝΙΑΣ-ΑΣΗΜΙΟΥ ΠΟΡΩΔΕΣ GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΜΕΣΟΧΩΡΙΟΥ ΠΟΡΩΔΕΣ GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΜΕΣΑΡΑΣ-ΝΟΤΙΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΠΟΡΩΔΕΣ GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΟΜΠΙΑΣ-ΑΛΗΘΙΝΗΣ ΚΑΡΣΤΙΚΟ GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΥΡΓΟΥ-ΧΑΡΑΚΑ-ΦΟΥΡΝΟΦΑΡΑΓΓΟΥ ΚΑΡΣΤΙΚΟ GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΑΣΤΕΡΟΥΣΙΩΝ ΚΑΡΣΤΙΚΟ GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΚΑΣΤΕΛΙΟΥ ΠΟΡΩΔΕΣ GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΚΑΣΤΕΛΙΟΥ ΠΟΡΩΔΕΣ GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΔΙΚΤΗΣ ΚΑΡΣΤΙΚΟ

280 Α/Α ΚΩΔΙΚΟΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΤΥΠΟΣ ΥΔΡΟΦΟΡΕΑ ΕΚΤΑΣΗ (km 2 ) 39 GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΜΑΛΙΩΝ-ΣΕΛΕΝΑΣ ΚΑΡΣΤΙΚΟ GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΒΑ. ΔΙΚΤΗΣ ΚΑΡΣΤΙΚΟ GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΛΑΚΩΝΙΩΝ-ΑΛΜΥΡΟΥ ΑΓ. ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΚΑΡΣΤΙΚΟ GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΦΟΥΡΝΗΣ-ΕΛΟΥΝΤΑΣ ΚΑΡΣΤΙΚΟ GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΣΙΣΙΟΥ-ΜΙΛΑΤΟΥ-ΕΛΟΥΝΤΑΣ ΚΑΡΣΤΙΚΟ GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ-ΝΟΤΙΑΣ ΔΙΚΤΗΣ ΚΑΡΣΤΙΚΟ GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΜΥΡΤΟΥ-ΙΕΡΑΠΕΤΡΑΣ-ΚΕΝΤΡΙΟΥ ΠΟΡΩΔΕΣ GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΠΑΧΕΙΑΣ ΑΜΜΟΥ-ΚΑΛΟΥ ΧΩΡΙΟΥ ΠΟΡΩΔΕΣ GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΙΕΡΑΠΕΤΡΑΣ-ΚΑΛΟΥ ΧΩΡΙΟΥ (ΝΕΟΓΕΝΗ) ΠΟΡΩΔΕΣ GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΘΡΥΠΤΗΣ-ΟΡΝΟΥ ΚΑΡΣΤΙΚΟ GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΜΑΛΑΥΡΑΣ-ΠΑΧΕΙΑΣ ΑΜΜΟΥ ΚΑΡΣΤΙΚΟ GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΣΗΤΕΙΑΣ-ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΔΩΝ-ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΑΣ ΠΟΡΩΔΕΣ GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΚΟΥΤΣΟΥΡΑ-ΜΑΚΡΥΓΙΑΛΟΥ ΠΟΡΩΔΕΣ GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΣΚΟΠΗΣ-ΣΗΤΕΙΑΣ-ΡΟΥΣΑΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΠΟΡΩΔΕΣ GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΓΟΥΔΟΥΡΑ ΠΟΡΩΔΕΣ GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΟΡΕΩΝ ΖΑΚΡΟΥ ΚΑΡΣΤΙΚΟ GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΒΑ. ΑΠΟΛΗΞΕΩΝ ΟΡΕΩΝ ΖΑΚΡΟΥ ΚΑΡΣΤΙΚΟ GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΩΝ ΑΠΟΛΗΞΕΩΝ ΟΡΕΩΝ ΖΑΚΡΟΥ ΚΑΡΣΤΙΚΟ GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΦΟΙΝΙΚΟΔΑΣΟΥΣ ΒΑΪ ΠΟΡΩΔΕΣ GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΜΟΝΗΣ ΤΟΠΛΟΥ-ΠΑΛΑΙΚΑΣΤΡΟΥ- ΞΗΡΟΚΑΜΠΟΥ ΠΟΡΩΔΕΣ GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΛΑΙΟΧΩΡΑΣ ΚΑΡΣΤΙΚΟ GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΧΡΥΣΟΣΚΑΛΙΤΙΣΣΑΣ ΚΑΡΣΤΙΚΟ GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΚΑΝΤΑΝΟΥ ΚΑΡΣΤΙΚΟ GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΦΡΑΓΚΟΚΑΣΤΕΛΟΥ ΠΟΡΩΔΕΣ GR ΡΩΓΜΩΔΕΣ ΧΑΝΙΩΝ ΡΩΓΜΩΔΕΣ GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΧΡΥΣΟΣΚΑΛΙΤΙΣΣΑΣ ΠΟΡΩΔΕΣ GR ΡΩΓΜΩΔΕΣ ΡΕΘΥΜΝΟΥ ΡΩΓΜΩΔΕΣ GR ΡΩΓΜΩΔΕΣ ΑΣΤΕΡΟΥΣΙΩΝ ΡΩΓΜΩΔΕΣ GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΟΡΟΠΕΔΙΟΥ ΛΑΣΙΘΙΟΥ ΠΟΡΩΔΕΣ GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΕΜΠΑΡΟΥ-ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΠΟΡΩΔΕΣ GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΑΝΩ ΒΙΑΝΝΟΥ ΠΟΡΩΔΕΣ GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΚΕΡΑΤΟΚΑΜΠΟΥ-ΑΡΒΗΣ ΠΟΡΩΔΕΣ GR ΡΩΓΜΩΔΕΣ ΔΙΚΤΗΣ ΡΩΓΜΩΔΕΣ GR ΡΩΓΜΩΔΕΣ ΨΗΛΟΡΕΙΤΗ ΡΩΓΜΩΔΕΣ

281 Α/Α ΚΩΔΙΚΟΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΤΥΠΟΣ ΥΔΡΟΦΟΡΕΑ ΕΚΤΑΣΗ (km 2 ) 73 GR ΡΩΓΜΩΔΕΣ ΟΡΕΩΝ ΖΑΚΡΟΥ ΡΩΓΜΩΔΕΣ GR ΠΟΡΩΔΕΣ ΓΑΥΔΟΥ ΠΟΡΩΔΕΣ GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΓΑΥΔΟΥ ΚΑΡΣΤΙΚΟ GR ΡΩΓΜΩΔΕΣ ΓΙΟΥΧΤΑΣ-ΟΞΥ ΚΕΦΑΛΙ (ΔΑΜΑΝΙΩΝ- ΛΑΡΑΝΙΟΥ) ΡΩΓΜΩΔΕΣ GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΓΙΟΥΧΤΑ ΚΑΡΣΤΙΚΟ GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΔΑΜΑΝΙΩΝ-ΛΑΡΑΝΙΟΥ ΚΑΡΣΤΙΚΟ GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΟΥ ΧΩΡΙΟΥ-ΣΜΑΡΙΟΥ ΚΑΡΣΤΙΚΟ GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ-ΓΟΥΒΩΝ-ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΥ ΚΑΡΣΤΙΚΟ GR ΡΩΓΜΩΔΕΣ ΟΡΝΟΥ-ΘΡΥΠΤΗΣ ΡΩΓΜΩΔΕΣ GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΓΡΑΜΒΟΥΣΑΣ ΚΑΡΣΤΙΚΟ GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΣΠΑΘΑΣ (ΡΟΔΩΠΟΥ) ΚΑΡΣΤΙΚΟ GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΑΚΡΩΤΗΡΙΟΥ (ΣΟΥΔΑΣ) ΚΑΡΣΤΙΚΟ GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΑΠΟΚΟΡΩΝΑ ΚΑΡΣΤΙΚΟ GR ΚΑΡΣΤΙΚΟ ΓΥΨΩΝ ΚΡΗΤΗΣ ΓΥΨΟΙ GR ΝΗΣΙΔΕΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΡΣΤΙΚΟ Θαλάσσιο και παράκτιο περιβάλλον Παράκτια ύδατα Τα παράκτια ύδατα του ΥΔ 13 είναι 25 συνολικά ΥΣ, καλύπτουν μήκος ακτογραμμής ~900km και οι ονομασίες τους παρουσιάζονται στον πίνακα που ακολουθεί. Πίνακας Κωδικός YΣ Ονόματα, μήκη και κωδικοί ποτάμιων συστημάτων στο ΥΔ Κρήτης Ονομασία Μήκος ακτογραμμής (Κm) GR1339C0001N Ακτές κόλπου Κισσάμου 45,0 GR1339C0002N Ακτές κόλπου Χανίων 68,5 GR1339C0003N Όρμος Σούδας 30,8 GR1339C0004N Όρμος Αλμυρού 32,7 GR1339C0005N Ακτές Ρεθύμνου 16,1 GR1339C0006N Ακτές Μπαλί- Φόδελε 45,1 GR1339C0007N Ακτές κόλπου Ηρακλείου 13,4 GR1339C0008N Νήσος Δία 27,15 GR1341C0009N Κόλπος Μαλίων 56,8 GR1341C0010N Νησίς Αβγό 0,5 GR1341C0011N Όρμος Ελούντας 13,0 GR1341C0012N Κόλπος Αγ. Νικολάου 64,6 270

282 Κωδικός YΣ Ονομασία Μήκος ακτογραμμής (Κm) GR1341C0013N Ακτές Σητείας 61,7 GR1341C0014N Ακτές Διονυσιάδων 21,7 GR1341C0015N Ακτές στο Λυβικό πέλαγος-βαα Κρήτη 19,5 GR1341C0016N Ακτές Λυβικού πελάγους- Λασίθι 72,0 GR1341C0017N Ακτές νήσου Χρυσή 12,2 GR1340C0018N Ακτές Λυβικού πελάγους- Αστερούσια 72,7 GR1340C0019N Ακτές κόλπου Μεσσαράς 36,8 GR1340C0020N Νήσοι Παξιμάδια 4,3 GR1340C0021N Νήσος Γαύδος 26,1 GR1340C0022N Νήσος Γαυδοπούλα 6,6 GR1340C0023N Ακτές στο Λυβικό πέλαγος -Χανιά/Ρέθυμνο 88,3 GR1339C0024N Ακτές στο Λυβικό πέλαγος-βδδ Κρήτη 62,1 GR1339C0025N Νήσος Γραμβούσα 2, Ύδατα κολύμβησης Σχήμα : Παράκτια υδατικά συστήματα του ΥΔ13 Η ποιότητα των νερών κολύμβησης στις ακτές της Ελλάδας παρακολουθείται συστηματικά από το 1988, σύμφωνα με την Οδηγία 76/160/ΕΟΚ «περί της ποιότητας υδάτων κολύμβησης», στο πλαίσιο του «Προγράμματος παρακολούθησης ποιότητας νερών κολύμβησης στις ακτές της Ελλάδας». Στο πλαίσιο της σταδιακής μετάβασης από την παλαιά (76/160/ΕΟΚ) στη νέα Οδηγία 2006/7/ΕΚ για τα ύδατα κολύμβησης, η Ειδική Γραμματεία Υδάτων του Υ.Π.Ε.Κ.Α. έχει ολοκληρώσει στην κατάρτιση του προβλεπόμενου στο άρθρο 7 της ΚΥΑ Αριθμό. H.Π. 8600/416/E103/2009 «Μητρώου Ταυτοτήτων των Ακτών Κολύμβησης». Στόχος του μητρώου των ταυτοτήτων ακτών κολύμβησης είναι η περιγραφή και παρουσίαση των βασικών χαρακτηριστικών των ακτών, η αναγνώριση των πηγών ρύπανσης που ενδέχεται να επηρεάσουν την ποιότητα των νερών και η αξιολόγηση του μεγέθους των επιπτώσεων. Το μητρώο ταυτοτήτων αποτελεί οδηγό για την επιλογή των κατάλληλων μέτρων αντιμετώπισης των επιπτώσεων της μόλυνσης στα νερά κολύμβησης και επιτρέπει την αποτελεσματικότερη διαχείριση των αντίστοιχων πόρων. Ταυτόχρονα, μέσω του μητρώου επιτυγχάνεται ενημέρωση των πολιτών σε σχέση με την ποιότητα των 271

283 νερών και των διαχειριστικών μέτρων που λαμβάνονται κατά περίπτωση. Στο ΥΔ13 παρακολουθούνται 197 σημεία, τα οποία έχουν ομαδοποιηθεί σε 143 περιοχές νερών κολύμβησης (βλ. πίνακα που ακολουθεί). Πίνακας Α/Α Ύδατα κολύμβησης σύμφωνα με την Οδηγία 2006/7/ΕΚ Όνομα Ταυτότητας Ακτής Κωδικός Ταυτότητας Ακτής Lon (ETRS89) 1 Αγία Βαρβάρα GRBW , ,2994 Lat (ETRS89) 2 Αγία Γαλήνη GRBW , , Αγία Μαρίνα Στάλος GRBW , , Αγία Πελαγία GRBW , , Αγία Πελαγία GRBW , , Αγιά Φωτιά GRBW , , Άγιοι Απόστολοι ΕΟΤ Ανατολικά GRBW , , Άγιοι Απόστολοι ΕΟΤ Δυτικά GRBW , , Άγιος Γεώργιος GRBW , , Άγιος Δημήτριος GRBW , , Άγιος Ιωάννης GRBW , , Άγιος Νικόλαος 1 GRBW , , Άγιος Νικόλαος 2 GRBW , , Άγιος Νικόλαος 3 GRBW , , Άγιος Ονούφριος GRBW , , Άγιος Παντελεήμων GRBW , , Ακτή Κόμου GRBW ,76 35, Ακτή Ναυάρχου Νεάρχου GRBW , , Αλμυρίδα GRBW , , Αλμυρός GRBW , , Άμμος GRBW , , Άμμος (Μαρίνα) GRBW ,716 35, Αμμουδάρα GRBW , , Αμμουδάρα GRBW ,711 35, Αμμούδι GRBW , , Αμνισσός GRBW , , Ανάληψη GRBW , , Ανάληψη GRBW , , Ανάλουκας GRBW , , Αρκάδι GRBW , , Αρκαλοχώρι GRBW ,274 34, Αχλιά Σχινοκαψάλων GRBW , ,

284 Α/Α Όνομα Ταυτότητας Ακτής Κωδικός Ταυτότητας Ακτής Lon (ETRS89) Lat (ETRS89) 33 Βάι Φοινικόδασος GRBW , , Βαρκότοπος GRBW , , Βλήτες GRBW , , Βλυχάδα GRBW , , Βούλισμα GRBW , , Βουλισμένη GRBW , , Βούρλια GRBW , , Γαργαδωρός GRBW , , Γεράνι Πλατανιάς GRBW , , Γεωργιούπολη GRBW ,262 35, Γούβες 1 GRBW , , Γούβες 2 GRBW , , Γούβες 3 GRBW , , Γραμμένο GRBW , , Δαμνόνι GRBW , , Δημοτική Ακτή Χαβάνια GRBW , , Δημοτική Ακτή Χαβάνια Βόρεια GRBW , , Διασκάρι GRBW , , Δράπανος GRBW , , Δρηρός GRBW , , Ελούντα GRBW , , Ελούντα GRBW , , Επισκοπή 1 GRBW , , Επισκοπή 2 GRBW , , Εσταυρωμένος GRBW , , Ιεράπετρα GRBW , , Ιεράπετρα 3 GRBW , , Ιεράπετρα Δημοτική Πλαζ GRBW , , Ίλιγγας GRBW , , Καβρός GRBW , , Καθαράδες GRBW , , Καλαθάς GRBW , , Καλαμάκι GRBW , , Καλό Χωριό GRBW , , Καλύβες GRBW , ,

285 Α/Α Όνομα Ταυτότητας Ακτής Κωδικός Ταυτότητας Ακτής Lon (ETRS89) 68 Καραβοστάσι GRBW , , Καρτερός GRBW , ,3332 Lat (ETRS89) 70 Καστέλλι Κισσάμου Ανατολικά GRBW , , Καστέλλι Κισσάμου Δυτικά GRBW , , Κάτω Γούβες GRBW , , Κάτω Ζάκρος GRBW , , Κιτροπλατεία GRBW , , Κλαδισσός GRBW , , Κλωντζάνη GRBW , , Κοινοτική Πλαζ Μακρυγιαλού GRBW , , Κοκκίνη Χάνι GRBW , , Κοκκίνη Χάνι GRBW , , Κόκκινος Πύργος GRBW , , Κολυμπάρια Ραπανιανά GRBW , , Κόρακας - Ροδάκινο GRBW , , Κουμ Καπί GRBW , , Κούμπες GRBW , , Κουρεμένος GRBW , , Κουτσουνάρι GRBW , , Κυανή Ακτή GRBW , , Λαγκούφα GRBW ,986 35, Λιμανάκι - Γούδουρα GRBW , , Λιμανάκι Ανάληψης GRBW , , Λιμανάκι Πλατανιά GRBW , , Λιμήν Χερσονήσου 1 GRBW , , Λιμήν Χερσονήσου 2 GRBW , , Λινοπεράματα GRBW , , Λυγαριά GRBW , , Μαδέ GRBW , , Μάλεμε GRBW , , Μαράθι GRBW , , Μάταλα GRBW , , Μίλατος GRBW , , Μιραμπέλλο GRBW , , Μονοναύτης GRBW , ,

286 Α/Α Όνομα Ταυτότητας Ακτής Κωδικός Ταυτότητας Ακτής Lon (ETRS89) 103 Μόχλος - Ξεροστέρνια GRBW , ,179 Lat (ETRS89) 104 Μπαλί Λιβάδι GRBW , , Μπούφου GRBW , , Μύρτος GRBW , , Νέα Χώρα GRBW ,006 35, Ομπρός Γιαλός GRBW , , Παλαιόκαστρο GRBW , , Πάνορμο GRBW , , Πάνορμο Λίμνη GRBW , , Παπαδιόκαμπος GRBW , , Παραλία Γεροποτάμου GRBW , , Παχειά Άμμος GRBW , , Παχειά Άμμος GRBW , , Πηγαδάκια Ελούντα GRBW , , Πηγιανός Κάμπος GRBW , , Πλάκα GRBW , , Πλακιάς GRBW , , Πλακιάς GRBW , , Πόρος GRBW , , Πόρος Βόρεια GRBW , , Ποταμός GRBW , , Ποταμός 1 GRBW , , Ρέθυμνο GRBW , , Σήτεια GRBW , , Σίσυ - Λιμάνι GRBW , , Σκαλέτα GRBW , , Σούγια GRBW , , Σούδα GRBW , , Σταλίδα GRBW , , Σταυρός GRBW , , Σχίσμα GRBW , , Τσούτσουρας 1 GRBW , , Φαλάσαρνα GRBW , , Φέρμα GRBW , , Φόδελε GRBW , ,

287 Α/Α Όνομα Ταυτότητας Ακτής Κωδικός Ταυτότητας Ακτής Lon (ETRS89) Lat (ETRS89) 138 Χαλίκια GRBW , , Χερσόνησος GRBW , , Χιόνα GRBW , , Χιώνα GRBW , , Χρυσή Γαϊδουρονήσι GRBW , , Χρυσή Ακτή GRBW , , Υδατοκαλλιέργεια Αλιεία Η υδατοκαλλιέργεια αποτελεί για την Ελλάδα σημαντικό τομέα της πρωτογενούς παραγωγής. Η σχετική μείωση των ιχθυοαποθεμάτων, σε συνδυασμό με την αύξηση της αγοραστικής δύναμης των καταναλωτών των Ευρωπαϊκών χωρών, αλλά και η ενίσχυση της τάσης για υγιεινή διατροφή, είναι αιτίες που ωθούν την ανάπτυξη της υδατοκαλλιέργειας. Σύμφωνα με μελέτη του 2005 (Παναγιωτάκης, 2005), η ανάπτυξη των υδατοκαλλιεργειών είναι γενικά στην Κρήτη πολύ περιορισμένη στην σε σχέση με την υπόλοιπη Ελλάδα. Από τα κυριότερα προβλήματα είναι η δυσκολία εξεύρεσης κατάλληλου θαλάσσιου χώρου λόγω της διαμόρφωσης των ακτών του Νομού και της τουριστικής ανάπτυξης η οποία δρα ανταγωνιστικά. Στην ΠΕ Χανίων υπάρχει μόνο μία πιλοτική μονάδα θαλάσσιας υδατοκαλλιέργειας του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. (πρώην ΙΘΑΒΙΚ) στη Σούδα στην οποία δρομολογείται η παραγωγή νέων ειδών (θαλάσσια είδη εκτός από την τσιπούρα και το λαβράκι). Η μονάδα αυτή παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον κυρίως στον τομέα παραγωγής τεχνογνωσίας και έχει ενταχθεί σε γενικότερο σχέδιο του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε για την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών ιχθυοκαλλιέργειας όχι μόνο σε κλειστούς κόλπους αλλά και στην ανοικτή θάλασσα. Η παραγωγή τεχνολογίας ιχθυοκαλλιέργειας στην ανοικτή θάλασσα θα βοηθήσει την ανάπτυξη ιχθυοκαλλιεργειών και στην ΠΕ Χανίων για την κάλυψη των συνεχώς αυξανόμενων καταναλωτικών αναγκών. Το ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε (πρώην ΙΘΑΒΙΚ) σε συνεργασία με τις Υπηρεσίες Αλιείας των Νομών Χανίων και Ηρακλείου και μερικών Αλιευτικών Συλλόγων υλοποιεί ένα πιλοτικό πρόγραμμα σύνδεσης αλιείας ιχθυοκαλλιέργειας για την αξιοποίηση των υπομεγεθών ψαριών (κάτω από το εμπορεύσιμο μέγεθος) που αλιεύονται ζωντανά, μεταφέροντας τα για πάχυνση σε μονάδες ιχθυοκαλλιέργειας. Ήδη έχουν τοποθετηθεί ψάρια που έχουν αλιευθεί με αυτόν τον τρόπο σε κλωβούς της μονάδας της Σούδας και τα πρώτα συμπεράσματα είναι θετικά. (Παναγιωτάκης, 2005) Επίσης στον όρμο Αγ. Ανδρέα (Σητεία) λειτουργεί ιχθυογενετικός σταθμός δυναμικότητας 8 εκατ. της εταιρίας ΚΑΣΤΕΛΟΡΙΖΟ ΑΕ». Οι επιπτώσεις στο περιβάλλον από την υδατοκαλλιέργεια επικεντρώνεται στους εξής επιβαρυντικούς παράγοντες: Προϊόντα μεταβολισμού των οργανισμών που εκτρέφονται Υπολείμματα ιχθυοτροφών Υπολείμματα αντιβιοτικών και απολυμαντικών μέσων Διασπορά ασθενειών που αναπτύσσονται στις υδατοκαλλιέργειες Ελάττωση του οξυγόνου Απόληψη νερού 276

288 Την τελευταία δεκαετία σημαντικός αριθμός ερευνητικών εργασιών χρηματοδοτούμενων από ευρωπαϊκούς και εθνικούς πόρους έχει επικεντρωθεί στην μελέτη των επιπτώσεων της υδατοκαλλιέργειας στο θαλάσσιο περιβάλλον εξετάζοντας πλήθος παραμέτρων από διάφορες οπτικές γωνίες. Τα κύρια συμπεράσματα των ερευνών αυτών μπορούν να συνοψιστούν στα εξής: 1. Τα παραπροϊόντα της διαδικασίας εκτροφής (Διαφυγούσα τροφή, περιττώματα των ψαριών) δεν μεταβάλουν σημαντικά τα φυσικοχημικά χαρακτηριστικά της στήλης του νερού ενώ η παρατηρούμενη περιορισμένη χρονικά και χωρικά αύξηση στις συγκεντρώσεις θρεπτικών στοιχείων (κυρίως αμμωνιακά και φωσφορικά ιόντα) δεν είναι μεγαλύτερη από αυτήν που προκαλείται από άλλες πηγές των ουσιών αυτών και δεν επηρεάζει σημαντικά την συγκέντρωση της χλωροφύλλης α (Chl a) και του συνολικού διαλυμένου άνθρακα στο νερό (TOC) που θα μπορούσαν να προκαλέσουν ευτροφισμό. 2. Οι σωματιδιακές εκπομπές των παραπροϊόντων φαίνεται να έχουν επίδραση στις φυσικές και χημικές ιδιότητες του ιζήματος κάτω από τους κλωβούς. Η επίδραση αυτή περιορίζεται σε μερικές δεκάδες μέτρα γύρω από τους κλωβούς και χρονικά τους θερμούς μήνες όπου τα εκτρεφόμενα ψάρια εμφανίζουν εντονότερο μεταβολισμό. 3. Δεν παρουσιάζεται σημαντική διαφοροποίηση της σύνθεσης του φυτοπλαγκτόν σε περιοχές ανάπτυξης υδατοκαλλιέργειας. 4. Σε πολλές περιπτώσεις παρατηρήθηκε σημαντική μείωση της βενθικής βιοποικιλότητας στις περιοχές κάτω από τους ιχθυοκλωβούς. Τα πορίσματα μελετών σε ευρύτερες περιοχές έδειξαν ότι η αλλοίωση στη σύνθεση και τα χαρακτηριστικά των μακροβενθικών οργανισμών είναι περιορισμένες αν και μια αύξηση της συνολικής βιομάζας των μεγάλων βενθικών οργανισμών σε αποστάσεις 1-10Km θα μπορούσε να συσχετιστεί με την παρουσία μονάδων υδατοκαλλιέργειας. 5. Αύξηση της αφθονίας, και της συνολικής βιομάζας πληθυσμών άγριων ψαριών αλλά και μεγαλύτερη ποικιλία ειδών αυτής της κατηγορίας οργανισμών παρατηρήθηκε σε έρευνες που πραγματοποιήθηκαν σε ζώνες ανάπτυξης υδατοκαλλιεργειών. Η ιχθυοκαλλιέργεια είναι μια κατεξοχήν φιλική για το περιβάλλον διαδικασία. Η υψηλή παραγωγή που επιτυγχάνεται στον ιδιαίτερα περιορισμένο χώρο της μονάδας, προσφέρει μια παραγωγή ψαριών τα οποία διαφορετικά θα έπρεπε να αλιευθούν με χρήση εντατικών αλιευτικών μεθόδων, με τεράστια δαπάνη ανθρώπινων και φυσικών πόρων και παράλληλα, με σημαντική επιβάρυνση της ισορροπίας του θαλάσσιου οικοσυστήματος (πελαγικού και βενθικού). Από συγκριτικές μελέτες ρυπαντικού φορτίου ιχθυοκαλλιέργειας και κτηνοτροφικών-γεωργικών μονάδων προέκυψε ότι η αναλογία του νιτρικού φορτίου, φωσφόρου αζώτου κ.λπ. από τις ιχθυοκαλλιέργειες είναι σημαντικά μικρότερη. Η εξέλιξη στην τεχνολογία παρασκευής ιχθυοτροφών αλλά και την παραγωγική διαδικασία επέτρεψε την σημαντική μείωση των ποσοτήτων τροφής που διαφεύγει στο περιβάλλον (ποσοστό περίπου ίσο με 3%), την μείωση του χρόνου βύθισής της και την αύξηση του χρόνου που αυτή μένει αναλλοίωτη (από 50% μετά από 1 ώρα σε 84% μετά από 24 ώρες), επιτρέποντας έτσι την κατανάλωση από τον φυσικό πληθυσμό του μεγαλύτερου ποσοστού της τροφής που διαφεύγει. Με τον τρόπο αυτό το οργανικό υλικό που φθάνει τελικά στην επιφάνεια του βυθού μειώνεται σημαντικά. Ο σύγχρονος τρόπος κατασκευής των ιχθυοτροφών (extruded), ζελατινοποιεί πλήρως το άμυλο της τροφής, κάνοντάς την πιο εύπεπτη από τον εκτρεφόμενο πληθυσμό μειώνοντας σημαντικά την ποσότητα των περιττωμάτων των ψαριών (Seymour και Bergheim 1991; Hirata et al. 1997). Τα περιττώματα των ψαριών είναι ουσίες ήδη γνωστές στους θαλάσσιους αποδομητικούς οργανισμούς, αποδομούνται πολύ γρήγορα μέσα στο θαλάσσιο περιβάλλον. Επίσης πρέπει να σημειωθεί ότι τα απόβλητα από τις ιχθυοτροφικές μονάδες δεν μπορούν να συγκριθούν με τα απόβλητα των υπονόμων τα οποία απελευθερώνουν διαλυτά θρεπτικά άλατα και οργανικά υλικά με χαμηλό ρυθμό καθίζησης και έτσι μετασχηματίζονται στο νερό απευθείας σε πλαγκτόν. 277

289 Αν και το φορτίο των θρεπτικών υλικών από την ιχθυοκαλλιέργεια αυξήθηκε με την αύξηση της παραγωγής, το φορτίο των θρεπτικών για κάθε τόνο παραγόμενων ψαριών ελαττώθηκε. Η επιφάνεια του θαλάσσιου υποστρώματος που επηρεάζεται από τις ιχθυοτροφικές δραστηριότητες εξαρτάται κυρίως από την ταχύτητα των ρευμάτων και το βάθος. Οι επιπτώσεις αυτές είναι ένα φαινόμενο έντονα τοπικό, το οποίο δεν υπερβαίνει τα 20 με 50 μέτρα. (Beveridge 1996). Μελέτες έχουν δείξει ότι παρουσιάζονται σημαντικές εποχιακές μεταβολές στο πάχος του λεπτού ιζήματος που παρατηρείται μερικές φορές κάτω από τους ιχθυοκλωβούς, μεταβολές που κυμαίνονται μεταξύ ενός ελάχιστου πάχους (Ιανουάριος), που είναι το 50% του μέγιστου πάχους (Ιούνιος). Σε μονάδες που μελετήθηκαν βρέθηκε ότι η αναλογία C/N στο ίζημα της προς εξέταση περιοχής ήταν αυξημένη κάτι που δείχνει ότι το οργανικό υλικό που εναποτίθεται, αποσυντίθεται πλήρως. Οι ρυθμοί ιζηματογένεσης σε ακτίνα 100 μέτρων γύρω από τις μονάδες ήταν μόνο το 0,2% αυτών που μετρήθηκαν κάτω από τους κλωβούς. Ωστόσο δεν υπήρχε καμία επίδραση στο ίζημα σε ακτίνα 250 μέτρων από τις μονάδες, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις η ιζηματογένεση στην περιοχή ήταν μικρότερη από την κανονική (Aure, Ervik, Johannessen, και Ordemann 1988). Το γεγονός αυτό δείχνει ότι οργανική ρύπανση υπάρχει μόνο όταν τα ρεύματα δεν είναι ισχυρά, τα βάθη είναι μικρά (<20m) και ακόμη και τότε περιορίζεται μέσα στην μισθωμένη θαλάσσια έκταση. Συγκριτικές μελέτες που έχουν γίνει σε περιοχές που λειτουργούσαν μονάδες ιχθυοκαλλιέργειας σε πλωτούς ιχθυοκλωβούς σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας, έδειξαν ότι σε ορισμένες περιπτώσεις που είχε εμφανισθεί ίζημα στον βυθό κάτω ακριβώς από τους ιχθυοκλωβούς, το ίζημα αυτό είχε αναταχθεί πλήρως εντός 6 μηνών. Επίσης τα χαλικώδη υποστρώματα κάτω από τα ιχθυοτροφεία έδειξαν να επηρεάζονται ελάχιστα όσον αφορά τις γεωχημικές παραμέτρους και την μακροπανίδα. Είναι αναμενόμενος επίσης ένας διαφορετικός βαθμός επανόδου ανάλογα με τις αρχικές περιβαλλοντικές συνθήκες και τις τοπικές υδροδυναμικές διαδικασίες (Karakassis 1997; Hatzigianni, Papadopoulou, Plaiti, Maidanou, Karakassis 1997). Οι μετρήσεις Ο 2 εντός των κλωβών και σε απόσταση 20 και 100 μέτρων από τους κλωβούς ήταν κανονικές (Μάργαρης 1997). Εξάλλου οι ιχθυοπληθυσμοί που εκτρέφονται εντός των κλωβών υποφέρουν οι ίδιοι από τις επιπτώσεις έλλειψης Ο 2 με άμεσο αποτέλεσμα τον θάνατο των ιχθύων. Τέτοια αποτελέσματα δεν έχουν αναφερθεί έως σήμερα στην Ελλάδα από την λειτουργία μονάδων ιχθυοκαλλιέργειας. Σε ότι αφορά τη μυδοκαλλιέγεια που είναι σημαντική υδατοκαλλιέργεια για τη χώρα μας, αυτή δεν παράγει απόβλητα και δεν δημιουργεί αύξηση των θρεπτικών συστατικών στο νερό διότι κατά την διάρκεια εκτροφής δεν χρησιμοποιούνται τροφές και φάρμακα. Η οργανική ύλη που προέρχεται από τα απόβλητα μεταβολισμού των μυδιών απομακρύνεται με την επίδραση των ρευμάτων ή καταναλώνεται από ιζηματοφάγους οργανισμούς (engdeposit feeders), οι οποίοι με τη σειρά τους αποτελούν την κύρια τροφή πολλών ψαριών του βυθού. Κατά τη διάρκεια της εκτροφής δεν απαιτείται πρόσδοση τροφής, διότι τα μύδια διατρέφονται με φυτοπλακτονικούς οργανισμούς και οργανική ύλη που περιέχονται στο θαλασσινό νερό. Η λήψη της τροφής γίνεται με συνεχή διήθηση νερού και κατακράτηση των κατάλληλων για τροφή οργανισμών. Τα μύδια μήκους 6 cm διηθούν 45 lt νερό/24h. Η οστρακοκαλλιέργεια επιδρά θετικά στην ποιότητα των νερών της περιοχής όπου εγκαθίσταται διότι απομακρύνει μέρος της πλεονάζουσας πρωτογενούς παραγωγής (φυτοπλανκτόν) και καθαρίζει το νερό από τις οργανικές ουσίες. Στις χερσαίες εγκαταστάσεις που βρίσκονται παραλίμνια ή παραποτάμια και εκτρέφονται είδη εσωτερικών υδάτων, τα χρησιμοποιημένα νερά από τις χερσαίες δεξαμενές πάχυνσης είναι τα κύρια απόβλητα της καλλιέργειας των ειδών αυτών που αποτελούν το κύριο ρυπαντικό φορτίο για το περιβάλλον. Τα απόβλητα αυτά αποτελούνται από τα προϊόντα μεταβολισμού των ψαριών (αποτελούνται από κόπρανα και ούρα σε αναλογία 1:19 και συνιστούν το 0,5% του ζώντος βάρους (ZB) ημερησίως για την πέστροφα) και τις απώλειες των ιχθυοτροφών. Τα υγρά απόβλητα συλλέγονται κατόπιν εσχαρισμού σε δεξαμενή καθίζησης, 278

290 όπου καθιζάνει το μεγαλύτερο μέρος του οργανικού φορτίου. Στο τέλος, το νερό διοχετεύεται στον φυσικό αποδέκτη. Στα στερεά απόβλητα των υδατοκαλλιεργειών, συγκαταλέγονται και τα νεκρά ψάρια. Η απομάκρυνση από τις μονάδες των νεκρών και άρρωστων ψαριών καθώς και των υποπροϊόντων γίνεται σύμφωνα με τα όσα ορίζει ο κανονισμός ΚΑΝ 1774/2002/ΕΚ. Σύμφωνα με το συγκεκριμένο κανονισμό, τα ψάρια και τα υποπροϊόντα τους ανήκουν στα υλικά κατηγορίας 3 (Άρθρο 6). Σύμφωνα με τον παραπάνω κανονισμό, όλα αυτά τα στερεά απόβλητα συλλέγονται καθημερινά και συγκεντρώνονται σε συσκευασίες, οι οποίες εξωτερικά φέρουν ετικέτα για το περιεχόμενό τους, μαζί με τη φράση «απαγορεύεται η κατανάλωση από τον άνθρωπο». Η διάθεση τους πρέπει να γίνεται σε εγκεκριμένες μονάδες για παραγωγή ζωοτροφών ή σε μονάδες για την αποσύνθεσή τους. Η υδατοκαλλιέργεια ως παραγωγική δραστηριότητα που βασίζεται σε έμβιους οργανισμούς έχει η ίδια ιδιαίτερες περιβαλλοντικές απαιτήσεις, χρειάζεται δηλαδή ύδατα υψηλής ποιότητας για να είναι παραγωγική. Η ποιότητα των επιφανειακών υδάτων για την διαβίωση ψαριών σε γλυκά νερά και για την καλλιέργεια και αλιεία οστρακοειδών καθορίζονται από τις οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης 78/659/ΕΟΚ και 79/923/ΕΟΚ αντίστοιχα. Σύμφωνα με μελέτη του 2005 (Παναγιωτάκης, 2005), η Επαγγελματική Αλιεία στην Ελλάδα άρχισε να οργανώνεται και να περνάει από τους Ιταλούς στους Έλληνες στις αρχές του περασμένου αιώνα. Η Κίσσαμος ήταν από τις περιοχές που έπαιξαν πρωτοποριακό ρόλο στην προσπάθεια αυτή. Τα αλιευτικά σκάφη της Κισσάμου ήταν από τα πρώτα στα οποία τοποθετήθηκαν μηχανές μεταξύ 1920 και Η αλιεία λοιπόν έχει παράδοση στην ΠΕ Χανίων και η παράδοση αυτή συνεχίζεται. Ο Αλιευτικός Στόλος της ΠΕ Χανίων αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα του Εθνικού Στόλου επειδή περιλαμβάνει της κατηγορίες αλιευτικών σκαφών και σε αναλογία περίπου όσο ο Εθνικός. Ο Αλιευτικός Στόλος που έχει την έδρα του στην ΠΕ Χανίων αποτελείται από 345 σκάφη, ποσοστό περίπου 2-3% του Εθνικού Αλιευτικού Στόλου, συνολικής ισχύος μηχανών σε ΚW και συνολικής χωρητικότητας σε GT 1860 (Μέσος όρος 26 ΚW/σκάφος, 2.9 GT/σκάφος). Από τα σκάφη αυτά είναι μηχανότρατες 5, Γριγρι 4, Βιτζότρατες 2, Μεγάλα Σκάφη Παράκτιας Αλιείας 45 (Διχτυάρικα, Παραγαδιάρικα, Ξιφιάδικα μεγαλύτερα των 9 μέτρων ολικού μήκους), Μεσαία Σκάφη Παράκτιας Αλιείας (6-9 μέτρα ολικό μήκος) 155, Μικρά Σκάφη Παράκτιας Αλιείας (ολικό μήκος μικρότερο από 6 μέτρα) 134. Τα 345 αλιευτικά σκάφη είναι διεσπαρμένα σε 30 περίπου λιμάνια, λιμανάκια και υποτυπώδεις λιμενικές εγκαταστάσεις. Από τη Βόρεια πλευρά του Νομού μετά την ολοκλήρωση των έργων στα λιμάνια Κισάμου, Κολυμβαρίου, Γεωργιούπολης, η ασφάλεια των αλιευτικών είναι ικανοποιητική. Από τη Νότια πλευρά θα είναι ικανοποιητική η ασφάλεια μετά την ολοκλήρωση του λιμανιού της Χώρας Σφακίων και Παλαιόχωρας. Ακάλυπτη όμως παραμένει η δυτική πλευρά του Νομού. Στην Περιφερειακή Ενότητα υπάρχουν και λειτουργούν ήδη δύο μονάδες Μεταποίησης - Τυποποίηση κατεψυγμένων αλιευμάτων μία στο ΒΙΟΠΑ δυναμικότητας τόνων το χρόνο και μία στα Τσικαλαριά Χανίων δυναμικότητας 475 τόνων το χρόνο Επίσης έχει κατασκευαστεί και λειτουργεί μια μονάδα μεταποίησης - τυποποίησης μεγάλων πελαγικών ψαριών (ΞΙΦΙΑΣ, ΤΟΝΟΣ, ΓΑΛΕΟΣ κτλ) στο Καστέλι Κισάμου δυναμικότητας 200 τόνων το χρόνο. Οι δύο τελευταίες είχαν ενταχθεί και επιδοτήθηκαν για την κατασκευή τους από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Αλιείας Ακόμη έχουν ενταχθεί στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Αλιείας και κατασκευάζονται άλλες δύο μονάδες δυναμικότητος 465 τόνων το χρόνο η μία και 249 τόνων το χρόνο η άλλη. 279

291 6.1.6 Εδαφικοί πόροι Γενικά γεωλογικά στοιχεία Η γεωλογική δομή της Κρήτης συνδέεται άμεσα με τη συνολική δομή της Ελλάδας, η οποία χωρίζεται σε διάφορες γεωτεκτονικές ζώνες με γενική διεύθυνση στον ηπειρωτικό χώρο ΒΔ ΝΑ. Η Κρήτη έχει μία πολύπλοκη γεωλογική δομή και έχουν διατυπωθεί διάφορες απόψεις σχετικά με τη δομή της, αυτό οφείλεται στη γεωτεκτονική θέση που κατέχει σε σχέση με τις δυο συγκλίνουσες λιθοσφαιρικές πλάκες, την Αφρικάνικη και την Ευρασιατική. Χαρακτηριστικό στοιχείο της δομής της είναι τα αλλεπάλληλα τεκτονικά καλύμματα των διαφόρων ζωνών, τα οποία αναπτύσσονται στην ενότητα Ταλέα Όρη των πλακωδών ασβαστολίθων. Η Κρήτη αποτελείται από ένα αυτόχθονο ή σχετικά αυτόχθονο σύστημα πετρωμάτων που περιλαμβάνει την ημιμεταμορφωμένη ενότητα των πλακωδών ασβεστολίθων και τους υποκείμενους ασβεστολίθους, δολομίτες, με παρεμβολές σχιστολίθων (Αδριατικοϊόνιος ή Ιόνιος Ζώνη) και από ένα αλλόχθονο σύστημα, με επιμέρους καλύμματα το οποίο είναι επωθημένο πάνω στο αυτόχθονο και τέλος από τα νεότερα ιζήματα του Νεογενούς και του Τεταρτογενούς (Πηγή: Περλέρος Β., Παπαμαστοράκης Δ., Κριτσωτάκης Μ., Δρακοπούλου E. και Παναγόπουλος Α. Υπόγειο υδατικό δυναμικό Κρήτης, προβλήματα και προοπτικές, Δελτίο της Ελληνικής Γεωλογικής Εταιρίας τομ. XXXVI, 2004, Πρακτικά 10ου Διεθνούς Συνεδρίου, Θεσ/νίκη Απρίλιος 2004). Το αυτόχθονο ή σχετικά αυτόχθονο σύστημα της Κρήτης αποτελεί η ακολουθία Ταλέα Όρη Πλακώδεις ασβεστόλιθοι. Η ενότητα αυτή έχει ηλικία από τα Πέρμιο μέχρι το Ηώκαινο. Είναι ημιμεταμορφωμένη ενότητα και πιθανώς ανήκει στη ζώνη της Αδριατικοϊονίου (Ιόνιος Ζώνη), αποτελείται κυρίως από κλασικά ιζήματα χωρίς ηφαιστειακά πετρώματα στη βάση, που εξελίσσονται σε τυπικούς «πλακώδεις ασβεστόλιθους» (μάρμαρα) που περιέχουν σε σημαντικό βαθμό κερατολιθικούς κονδύλους και πυριτικές ενστρώσεις. Εμφανίζονται επίσης μεγάλες μάζες άστρωτων (μετά)-ασβεστολίθων, δολομιτών ασβεστολιθικών κροκαλοπαγών και φυλλιτικών-χαλαζιακών πετρωμάτων. Αποκαλύπτεται σε πολλές περιοχές της Κρήτης υπό μορφή τεκτονικού παραθύρου. Το αλλόχθονο σύστημα αποτελείται από αλλεπάλληλα τεκτονικά καλύμματα επωθημένα το ένα πάνω στο άλλο με την ακόλουθη σειρά, από το κατώτερο προς το ανώτερο: Ανθρακικό κάλυμμα Ομαλού Τρυπαλίου: Αποτελείται από μεταμορφωμένους δολομίτες, δολομιτικούς ασβεστόλιθους, λατυποπαγείς ασβεστόλιθους έως γραουβάκες, σκούρους κυψελώδεις δολομίτες, άσπρα ζαχαρόκοκκα μάρμαρα και εμφανίσεις γύψου στη βάση. Η ηλικία τους καθορίστηκε με τη βοήθεια απολιθωμάτων μεταξύ Άνω Τριαδικού Κάτω Ιουρασικού Τεκτονικό κάλυμμα Φυλλιτών Χαλαζιτών: περιλαμβάνει φυλλίτες, μεταψαμμίτες, χαλαζίτες και σχιστόλιθους, κροκαλοπαγή, ποικίλης σύστασης. Η ηλικία της είναι μεταξύ Περμίου- Τριαδικού. Ζώνη Τρίπολης: περιλαμβάνει τους σχηματισμούς του φλύσχη, μεσο-παχυστρωματώδεις ασβεστολίθους και δολομίτες. Ζώνη Πίνδου: περιλαμβάνει τους σχηματισμούς του φλύσχη, λεπτοστρωματώδεις ασβεστολίθους και στρώματα κερατολίθων. Πάνω από τις παραπάνω αναφερόμενες εξωτερικές ζώνες υπάρχουν σε ανώτερη τεκτονική θέση αλλόχθονα τεκτονικά λέπια των εσωτερικών ζωνών, όπως είναι η ενότητα της Άρβης που περιλαμβάνει τμήματα οφιολιθικού συμπλέγματος, η ενότητα των Αστερουσίων που περιέχει γνεύσιους, σχιστόλιθους και αμφιβολίτες. Τα νεογενή και πλειοπλειστοκαινικά ιζήματα αναπτύσσονται σε μεγάλες εκτάσεις. Αποτελούνται από ιζήματα χερσαίας, ποτάμιας, υφάλμυρης και θαλάσσιας φάσης. Τα τεταρτογενή ιζήματα είναι τοποθετημένα πάνω σε όλους τους σχηματισμούς τόσο του αλπικού υποβάθρου όσο και των νεογενών αποθέσεων και αποτελούνται από χερσαίες, θαλάσσιες έως 280

292 λιμνοθαλάσσιες αποθέσεις, άμμων, κροκαλών, αργίλων και χαλίκων ασύνδετων έως ελαφρά συγκολλημένων Εκμετάλλευση εδαφικών πόρων στο ΥΔ Κρήτης Οι μεταλλευτικές δραστηριότητες είναι συνδεδεμένες με ποικίλες περιβαλλοντικές επιπτώσεις που δύναται να προκληθούν από αυτές θα πρέπει όμως εδώ να επισημανθεί ότι η έκταση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και ο βαθμός επικινδυνότητας για κάθε μεταλλευτική δραστηριότητα θα πρέπει να εξετάζεται κατά περίπτωση. Οι βασικότεροι ρυπογόνοι παράγοντες δημιουργούνται κατά την εκσκαφή και απόθεση γαιωδών υλικών όπως τέφρας. Επίσης περιβαλλοντικές επιπτώσεις αφορούν τη δέσμευση εκτάσεων για μεγάλα χρονικά διαστήματα, την έντονη μεταβολή της μορφολογίας του εδάφους, τη μετακίνηση οικισμών, την εξαφάνιση χώρων διαβίωσης άγριας πανίδας, καθώς και την υποβάθμιση της αισθητικής του τοπίου και στη μείωση της αξίας της γης. Παράλληλα, η αφαίρεση του γόνιµου καλύμματος του εδάφους μπορεί να προκαλέσει μείωση της έκτασης της αγροτικής γης και αύξηση των επιφανειακών απορροών, ενώ η έκλυση αιωρούμενων σωματιδίων στην ατμόσφαιρα επιφέρει υποβάθμιση της ποιότητας ζωής των κατοίκων της ευρύτερης περιοχής. Επίσης οι μονάδες εξορυκτικής δραστηριότητας χρειάζονται για τη λειτουργία τους σημαντικές ποσότητες νερού, οι οποίες προέρχονται συνήθως από γεωτρήσεις, με αποτέλεσμα να επηρεάζεται το υπόγειο υδατικό δυναμικό. Πέραν αυτών η αποστράγγιση των ορυχείων επηρεάζει το υδατικό δυναμικό σε έκταση μεγαλύτερη από αυτήν όπου αναπτύσσονται οι σχετικές εργασίες (σε μια ζώνη επιρροής περίπου 500m από το όριο εκσκαφής). Μια άλλη σοβαρή επίπτωση στο υδατικό περιβάλλον από τη μεταλλευτική δραστηριότητα, είναι η υποβάθμιση της ποιότητας των υδατικών πόρων. Οι μονάδες επεξεργασίας απορρίπτουν το νερό που χρησιμοποιούν στον περιβάλλοντα χώρο. Η υποβάθμιση των υπόγειων υδάτων συντελείται μέσω της αποστράγγισης διαλυτών τοξικών στοιχείων στους υποκείμενους υδροφορείς, αλλά και στα ρέματα της περιοχής. Αξίζει ακόμη να επισημάνουμε, ότι η ανεξέλεγκτη απόρριψη του ρυπασμένου με τοξικές ουσίες νερού ιδιαίτερα σε περιπτώσεις εγκαταλελειμμένων μεταλλείων αποτελεί σημαντική πίεση, γνωστή και ως όξινη απορροή μεταλλείων (AMD, Acid Mine Drainage). Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζεται το πλήθος των λατομείων - μεταλλείων ανά λεκάνη απορροής και συγκεντρωτικά για όλο το Υδατικό Διαμέρισμα της Κρήτης. Επίσης στο σχήμα που ακολουθεί, περιγράφεται η χωροταξική κατανομή των διαφόρων λατομείων μεταλλείων ανά Λεκάνη Απορροής. Όπως φαίνεται και από τον Πίνακα, οι πιο επιβαρημένες λεκάνες απορροής όσο αφορά τις μεταλλευτικές δραστηριότητες είναι οι λεκάνες απορροής της Ανατολικής Κρήτης (GR41) και του Βορείου Τμήματος Χανίων-Ρεθύμνου-Ηρακλείου (GR39). Αν σκεφτούμε τη μικρότερη έκταση που καταλαμβάνει η λεκάνη της Ανατολικής Κρήτης (GR41), καταλαβαίνουμε τη σημαντική επιβάρυνση που δέχεται σε σχέση με τις άλλες δύο λεκάνες απορροής του Υδατικού Διαμερίσματος της Κρήτης (ΥΔ13). Πίνακας Πλήθος λατομείων - μεταλλείων ανά λεκάνη απορροής για το ΥΔ Κρήτης Λεκάνη απορροής Πλήθος Λατομείων Μεταλλείων Συνολική Έκταση (Km 2 ) GR GR GR

293 6.1.7 Γεωμορφολογία Σχήμα : Μεταλλεία Λατομεία Η Κρήτη, το μεγαλύτερο νησί της Ελλάδας και πέμπτο μεγαλύτερο στη Μεσόγειο, βρέχεται βόρεια από το Κρητικό και νότια από το Λιβυκό Πέλαγος, βρίσκεται 160 km νότια της Ελληνικής ηπειρωτικής χώρας, αποτελεί το νοτιότερο άκρο σύνορο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και περιβάλλεται από πλήθος μικρών νησιών (Γαύδος, Γαυδοπούλα, Χρυσή, Κουφονήσι, Ντία, Διονυσάσες κ.α.) οι οποίες είναι ακατοίκητες με εξαίρεση τη νήσο Γαύδο. Η συνολική έκταση του νησιού είναι km 2, έχει μήκος 260 km, πλάτος από 12 μέχρι 57 km και ακτογραμμή km (συμπεριλαμβανομένων των νησιών). Το νησί χαρακτηρίζεται από έντονο ανάγλυφο και τέσσερα μεγάλα ορεινά συγκροτήματα με πολλά κοινά χαρακτηριστικά. Στα δυτικά δεσπόζουν τα Λευκά Όρη ή Μαδάρες, με τουλάχιστον 20 κορυφές το ύψος των οποίων ξεπερνά τα m με ψηλότερη κορυφή, τις Πάχνες (2.453 m), στα οποία σχηματίζονται τα οροπέδια του Ομαλού και του Ασκύφου. Οι ακτές της περιοχής στο νότιο τμήμα είναι απόκρημνες με μεγάλες κλίσεις και φαράγγια, οι οποίες συνεχίζονται ανατολικά με ηπιότερα πρόβουνα, προς τη δυτική και βόρεια ακτή. Στο κέντρο του νησιού εκτείνεται το υψηλότερο ορεινό συγκρότημα του, ο Ψηλορείτης ή Ίδη, με υψηλότερη κορυφή τον Τίμιο Σταυρό (2.456 m). Στα βόρειά του, με μεγαλύτερες και απόκρημνες κλίσεις, σχηματίζεται η κοιλάδα του Μυλοπόταμου και ακόμη βορειότερα ο ορεινός όγκος του Κουλούκωνα (μέγιστο υψόμετρο m) που καταλήγει, με απότομες κλίσεις, στη βόρεια ακτή. Στα νότια και ανατολικά του, με ηπιότερες κλίσεις, σχηματίζονται η κοιλάδα της Μεσσαράς και αυτή του Ηρακλείου, που περικλείεται νοτιότερα, από τον επιμήκη ορεινό όγκο των Αστερουσίων (μέγιστο υψόμετρο m), ο οποίος καταλήγει με λιγότερο απότομες κλίσεις στη νότια ακτή. Στο Ανατολικό τμήμα του νησιού βρίσκεται το όρος Δίκτη με υψόμετρο m, με το Οροπέδιο Λασιθίου στο βορειοδυτικό τμήμα της, να καταλαμβάνει όλο το εύρος του νησιού, με πιο απότομες κλίσεις στα νότια και ηπιότερες προς τις άλλες κατευθύνσεις, και, τέλος, ακόμη πιο ανατολικά εκτείνονται τα Λασιθιώτικα Όρη ή Όρη της Θρυπτής ή Όρη της Σητείας, με υψόμετρο m. Τις μεγάλες οροσειρές πλαισιώνουν μικρότεροι ορεινοί όγκοι. Τα ποσοστά κατανομής του εδάφους του σε πεδινές, ημιορεινές και ορεινές περιοχές, σύμφωνα με την ΕΣΥΕ, είναι 22,7%, 27,9% και 49,4%, αντίστοιχα. Στους πρόποδες και τα πρόβουνα των αναφερόμενων ορεινών όγκων διαμορφώνονται τα πεδινά, εύφορα τμήματα του νησιού. 282

294 Βόρεια των Λευκών Ορέων και της Ίδης, αναπτύσσεται εκτεταμένη επιμήκης πεδιάδα, από το δυτικότερο άκρο του νησιού, την περιοχή Καστελλίου Κίσσαμου, έως και την περιοχή της Αξού, στο Μυλοπόταμο, η οποία περιλαμβάνει στο εσωτερικό της πολλές λοφώδεις εξάρσεις, αλλά και φαράγγια, προς την περιοχή του Ρεθύμνου. Νότια και ανατολικά από την Ίδη και δυτικά και βόρεια από τη Δίκτη, αναπτύσσονται αντίστοιχα η πεδιάδα της Μεσσαράς η οποία είναι η μεγαλύτερη και πιο συμπαγής του νησιού και αυτή των Ηρακλείου Μαλλίων, με επίσης πολλές λοφώδεις εξάρσεις στο εσωτερικό της. Νότια της Δίκτης, αναπτύσσεται η πεδιάδα της Ιεράπετρας και ανατολικά της η πεδιάδα του Αγίου Νικολάου ενώ βόρεια και ανατολικά από τα Λασιθιώτικα Όρη η πεδιάδα της Σητείας και του Παλαίκαστρου αντίστοιχα. Μεγάλο τμήμα των ακτών της Κρήτης, κυρίως στο Νότιο τμήμα της, είναι βραχώδεις, απόκρημνες και δύσκολα προσπελάσιμες. Ανάμεσά τους σχηματίζονται εκτεταμένες ή και μικρότερες παραλίες με άμμο, βότσαλα, αμμοθίνες, αρμυρίκια και καλαμώνες. Οι μεγάλες ή και μικρότερες πεδιάδες της Κρήτης, καθώς και οι μικρές κοιλάδες τροφοδοτούνται με νερό, από τους ορεινούς υδροσυλλέκτες και από πολλούς, μικρούς σχετικά ποταμούς, αλλά και πλήθος χειμάρρων και φαραγγιών. Λίμνες δεν υπάρχουν στην Κρήτη, εκτός από την μικρή λίμνη του Κουρνά και το πολύ μικρότερο τέναγος λίμνη της Αγυιάς. Εκείνο που συνιστά ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του κρητικού περιβάλλοντος, είναι η μεγάλη ποικιλία των γεωλογικών σχηματισμών. Σπήλαια, φαράγγια και οροπέδια αποτελούν βασικά στοιχεία του κρητικού τοπίου. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην Κρήτη έχουν καταγραφεί σπήλαια και καρστικοί σχηματισμοί, εκ των οποίων τα έχουν δικό τους τοπωνύμιο. Η Κρήτη, άλλωστε, αποτελεί το νησί των 100 φαραγγιών, που τα στενά και κατακόρυφα τοιχώματα τους τέμνουν το κρητικό τοπίο, ξεκινώντας από τους ορεινούς όγκους και καταλήγοντας στη Θάλασσα. Στην περιοχή των Σφακίων μόνο και σε μία απόσταση 35 Km, παρατηρείται συγκέντρωση 15 παράλληλων φαραγγιών, ένα εκ των οποίων είναι το φημισμένο φαράγγι της Σαμαριάς. Ανάμεσα στους ορεινούς όγκους του νησιού σχηματίζονται πολλά οροπέδια, περίπου 25 τον αριθμό, που επίσης συνιστούν ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της Κρήτης και σχετίζονται με την ιδιόμορφη τεκτονική ιστορία της. Τα πιο μεγάλα από αυτά είναι το οροπέδιο του Λασιθίου, στο όρος Δίκτη σε υψόμετρο 850 m, που συνιστά και τη μεγαλύτερη επίπεδη έκταση στο νησί (με διαστάσεις 5 επί 5 Km περίπου), το οροπέδιο του Ομαλού, στα Λευκά Όρη σε υψόμετρο 700 m, το οροπέδιο Ασκύφου και, τέλος, η Νίδα στον Ψηλορείτη σε υψόμετρο m. Τα περισσότερα από αυτά συγκεντρώνουν μεγάλες ποσότητες νερού, που απορρέουν από τα γύρω βουνά, γι' αυτό και το τυπικό εδαφικό κάλυμμα ενός οροπεδίου είναι η ιλύς. Σχήμα : Απεικόνιση γενικής μορφολογίας του ΥΔ13 283

295 6.1.8 Απόβλητα Περιφερειακός σχεδιασμός διαχείρισης στερεών αποβλήτων Ο αναθεωρημένος-τροποιημένος Περιφερειακός Σχεδιασμός για τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων της Περιφέρειας Κρήτης (ΠΕΣΔΑΚ) (Αποφ. οικ / έγκριση ΣΜΠΕ αναθεωρημένου - τροποιημένου ΠΕΣΔΑΚ) σε σχέση με τη Διαχείριση των Αστικών Στερεών Αποβλήτων προβλέπει την επεξεργασίας και αξιοποίηση των ΑΣΑ και θέτει ως στόχο για το έτος 2013 την επεξεργασία κατ ελάχιστον τόνων ΑΣΑ πριν την τελική διάθεση και για το έτος τόνων ΑΣΑ. Για την επίτευξη των ανωτέρω προβλέπει την εφαρμογή προγραμμάτων Διαλογής στην Πηγή (ΔσΠ) Υλικών Συσκευασίας, τη λειτουργία Κέντρων Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών (ΚΔΑΥ) και Κεντρικών Μονάδων Επεξεργασίας των στερεών αποβλήτων. Οι μονάδες Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων που προβλέπονται στον ΠΕΣΔΑΚ είναι: Π.Ε. Χανίων: Συνέχιση λειτουργίας ΕΜΑΚ Χανίων και εκμηχάνιση της λειτουργίας της μέσω προσθήκης νέου εξοπλισμού. Η μονάδα θα καλύπτει την επεξεργασία των απορριμμάτων όλου της Π.Ε., ήτοι τν προδιαλεγμένα οργανικά, τν απόβλητα συσκευασίας και τν σύμμεικτα ΑΣΑ. Π.Ε. Ρεθύμνης: Κατασκευή μονάδας Μηχανικής Διαλογής και Επεξεργασίας. Η μονάδα θα επεξεργάζεται το σύνολο της ποσότητας των σύμμεικτων ΑΣΑ που παράγονται στην Π.Ε., ήτοι τν προδιαλεγμένα οργανικά, τν απόβλητα συσκευασίας και τν σύμμεικτα ΑΣΑ. Π.Ε. Ηρακλείου: 1. Συνέχιση λειτουργίας της Μονάδας Προεπεξεργασίας (Βιοξήρανση) & Παραγωγής SRF (Ηράκλειο). Παράλληλα προτείνεται η αναβάθμιση / βελτιστοποίηση της έτσι ώστε να παράγεται πιο εξευγενισμένο υλικό. Η μονάδα θα επεξεργάζεται τν σύμμεικτα ΑΣΑ το έτος. 2. Συνέχιση και επέκταση λειτουργίας του ΚΔΑΥ Ηρακλείου. Η μονάδα θα πρέπει να επεξεργάζεται τν απόβλητα συσκευασίας το έτος (απόβλητα από την Π.Ε. Ηρακλείου και τους Δήμους Αγ. Νικολάου Ορ. Λασιθίου). 3. Κατασκευή Μονάδας Μηχανικής Διαλογής και Επεξεργασίας, στην ευρύτερη περιοχή της Χερσονήσου. Η μονάδα θα πρέπει να επεξεργάζεται τν προδιαλεγμένα οργανικά από την Π.Ε. Ηρακλείου και τους Δήμους Αγ. Νικολάου και Ορ. Λασιθίου, σύμμεικτα ΑΣΑ από την Π.Ε. Ηρακλείου και τν σύμμεικτα ΑΣΑ από τον Δήμο Αγίου Νικολάου (σύνολο τν σύμμεικτα ΑΣΑ). 4. Κατασκευή Μονάδας Μηχανικής Διαλογής και Επεξεργασίας στο Κεντρικό ή Δυτικό μέρους της Π.Ε.. Η μονάδα θα πρέπει να επεξεργάζεται σύμμεικτα ΑΣΑ από την Π.Ε. Ηρακλείου. 5. Κατασκευή Μονάδας Επεξεργασίας προδιαλεγμένου οργανικού στο Δ.Δ. Καζαντζάκη. Η μονάδα θα πρέπει να επεξεργάζεται τν προδιαλεγμένα οργανικά από την Π.Ε. Ηρακλείου Π.Ε. Λασιθίου: 1. Κατασκευή Μονάδας Μηχανικής Διαλογής και Επεξεργασίας Σύμμεικτων στον Δήμο Σητείας. Η μονάδα θα καλύπτει την επεξεργασία των αποβλήτων συσκευασίας και των σύμμεικτων απορριμμάτων του Δήμου Ιεράπετρας και Σητείας, ήτοι τν απόβλητα συσκευασίας και τν σύμμεικτα ΑΣΑ. 2. Κατασκευή Μονάδας Επεξεργασίας Προδιαλεγμένου οργανικού, στην ευρύτερη περιοχή της Ιεράπετρας. Η μονάδα θα καλύπτει την επεξεργασία τν προδιαλεγμένων οργανικών αποβλήτων της Π.Ε. Λασιθίου. 284

296 Πίνακας Έργα Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων προβλεπόμενα ΠΕΣΔΑΚ (ποσότητες για το έτος 2020) Ρεύμα \ Π.Ε. Π.Ε. Χανίων Π.Ε. Ρεθύμνης Π.Ε. Ηρακλείου Προδιαλεγμένα Οργανικά, τόνοι Προδιαλεγμένα Απόβλητα Συσκευασιών, τόνοι Σύμμεικτα ΑΣΑ, τόνοι ΕΜΑΚ Χανίων τν ΕΜΑΚ Χανίων τν Εκμηχάνιση ΕΜΑΚ Χανίων τν Μονάδα Ρεθύμνου τν Μονάδα Ρεθύμνου τν Μονάδα Ρεθύμνου τν Μονάδα Δ. Χερσονήσου τν Μονάδα Δ.Δ. Καζαντζάκη τν ΚΔΑΥ Ηρακλείου τν Μονάδα Προεπεξεργασίας Ηρακλείου τν Μονάδα Δ. Χερσονήσου τν Μονάδα στο Κεντρικό ή Δυτικό μέρος της Π.Ε τν Δ. Αγ. Νικολάου & Ορ. Λασιθίου Μονάδα Δ. Χερσονήσου τν ΚΔΑΥ Ηρακλείου τν Μονάδα Δ. Χερσονήσου τν Π.Ε. Λασιθίου Υπόλοιπη Π.Ε. Κατασκευή Μονάδας επεξεργασίας προδιαλεγμένου οργανικού (Ιεράπετρα) τν Μονάδα Δ. Σητείας τν Μονάδα Δ. Σητείας τν Οι απαιτούμενες δράσεις θα υλοποιηθούν σε δύο στάδια: (α) το μεταβατικό και (β) το τελικό στάδιο. Αποτέλεσμα αυτού είναι η διαμόρφωση διαφορετικών Διαχειριστικών Ενοτήτων (Δ.Ε.) ανά στάδιο για τα σύμμεικτα ΑΣΑ και ειδικές διαχειριστικές ενότητες για τα απόβλητα συσκευασίας και για τα προδιαλεγμένα οργανικά απόβλητα. Το μεταβατικό σενάριο διαχείρισης, προβλέπεται να έχει ένα χρονικό διάστημα εφαρμογής μέχρι το τέλος του Για το μεταβατικό στάδιο διαμορφώνονται εννέα (9) διαχειριστικές ενότητες, κατανέμονται ως εξής: Περιφερειακή Ενότητα Χανίων: Δύο Διαχειριστικές Ενότητες Περιφερειακή Ενότητα Ρεθύμνου: Μία Διαχειριστική Ενότητα Περιφερειακή Ενότητα Ηρακλείου: Τέσσερις Διαχειριστικές Ενότητες Περιφερειακή Ενότητα Λασιθίου: Δύο Διαχειριστικές Ενότητες Πίνακας Έργα διαχείρισης σύμμεικτων ΑΣΑ ανά διαχειριστική ενότητα στο μεταβατικό στάδιο για την Περιφέρεια Κρήτης Π.Ε. Περιφερειακές Ενότητες Έργα 1 η Δ.Ε. Περιφερειακή Ενότητα Χανίων Δημοτικές Ενότητες: Αρμένων, Ασή Γωνιάς, Βάμου, Γεωργιουπόλεως, Κρυονερίδας, Φρε, Καντάνου, Ιναχωρίου, Κισσάμου, Μυθήμνης, Βουκολίων, Κολυμβαρίου, Μουσούρων, Πλατανιά, Ακρωτηρίου, Ελευθερίου Βενιζέλου, Θερίσου, Κεραμιών, Νέας Κυδωνίας, Σούδας, ΕΜΑΚ, ΧΥΤΥ ΑΚΡΩΤΗΡΙΟΥ 285

297 Χανίων, Δήμος Σφακίων και Δήμος Γαύδου 2 η Δ.Ε. Δημοτικές Ενότητες: Ανατολικού Σελίνου και Πελεκάνου Περιφερειακή Ενότητα Ρεθύμνης ΧΥΤΑ ΠΕΛΕΚΑΝΟΥ / ΕΜΑΚ, ΧΥΤ ΑΚΡΩΤΗΡΙΟΥ 3 η Δ.Ε. Όλοι οι Δήμοι της Περιφερειακής Ενότητας Ρεθύμνης ΧΥΤΑ ΑΜΑΡΙΟΥ Περιφερειακή Ενότητα Ηρακλείου 4 η Δ.Ε. Δημοτικές Ενότητες: Ηρακλείου και Νέας Αλικαρνασσού 5 η Δ.Ε. 6 η Δ.Ε. 7 η Δ.Ε. 8 η Δ.Ε. 9 η Δ.Ε. Δημοτικές Ενότητες: Αγίας Βαρβάρας, Γόρτυνας, Κόφινα, Ρούβα, Γοργολαΐνη, Παλιανής, Γαζίου, Κρουσώνα, Τυλίσου, Ζαρού, Μοιρών, Τυμπακίου Δημοτικές Ενότητες: Αρχανών, Αστερουσίων, Νίκου Καζαντζάκη, Τεμένους και Θραψανού Δημοτικές Ενότητες: Καστελλίου, Γουβών, Μαλίων, Χερσονήσου, Επισκοπής, Αρκαλοχωρίου και Δήμος Βιάννου Περιφερειακή Ενότητα Λασιθίου Δημοτικές Ενότητες: Αγίου Νικολάου, Βραχασίου, Νεάπολης, Ιεράπετρας και Δήμος Οροπεδίου Λασιθίου Δημοτικές Ενότητες: Ιεράπετρας, Μακρύ Γιαλού, Ιτάνου, Λεύκης και Σητείας Μονάδα προεπεξεργασίας και ΧΥΤΑ ΠΕΡΑ ΓΑΛΗΝΩΝ ΧΥΤΑ ΠΕΡΑ ΓΑΛΗΝΩΝ ΧΥΤΑ Ν. ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ ΧΥΤΑ ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΥ ΧΥΤΑ ΑΓ. ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΧΥΤΑ ΣΗΤΕΙΑΣ και πιθανώς κινητές μονάδες ανάκτησης και ανακύκλωσης Το τελικό σενάριο αναφέρεται στο σχεδιασμό Διαχείρισης των ΣΑ στην Περιφέρεια Κρήτης μετά το τέλος του μεταβατικού σταδίου και έτσι η εφαρμογή του θα πρέπει να ξεκινήσει το αργότερο μέχρι την 31/12/2015. Ακολούθως παρουσιάζονται οι Δ.Ε. που σχηματίζονται για τα σύμμεικτα ΑΣΑ, αλλά και για τα προδιαλεγμένα οργανικά απόβλητα κατά το τελικό στάδιο. Σύμμεικτα ΑΣΑ Οι Δ.Ε. κατανέμονται ως εξής: Περιφερειακή Ενότητα Χανίων: Μία (1) Διαχειριστική Ενότητα Περιφερειακή Ενότητα Ρεθύμνου: Μία (1) Διαχειριστική Ενότητα Περιφερειακή Ενότητα Ηρακλείου: Τρείς (3) Διαχειριστικές Ενότητες Περιφερειακή Ενότητα Λασιθίου: Μία (1) Διαχειριστική Ενότητα. Προδιαλεγμένα Οργανικά Οι Δ.Ε. κατανέμονται ως εξής: Περιφερειακή Ενότητα Χανίων: Μία (1) Διαχειριστική Ενότητα Περιφερειακή Ενότητα Ρεθύμνου: Μία (1) Διαχειριστική Ενότητα Περιφερειακή Ενότητα Ηρακλείου: Δύο (2) Διαχειριστικές Ενότητες Περιφερειακή Ενότητα Λασιθίου: Μία (1) Διαχειριστική Ενότητα 286

298 Πίνακας Έργα διαχείρισης σύμμεικτων ΑΣΑ ανά διαχειριστική ενότητα για το τελικό στάδιο Π.Ε. Περιφερειακές Ενότητες Έργα Περιφερειακή Ενότητα Χανίων 1 η Δ.Ε. Όλοι οι Δήμοι της Περιφερειακής Ενότητας Χανίων ΕΜΑΚ Χανίων / ΧΥΤΥ 2 η Δ.Ε. Περιφερειακή Ενότητα Ρεθύμνης Όλοι οι Δήμοι της Περιφερειακής Ενότητας Ρεθύμνης 3 η Δ.Ε. 4. ΔΗΜΟΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ 4 η Δ.Ε. 5 η Δ.Ε. Περιφερειακή Ενότητα Ηρακλείου-Λασιθίου 1. ΔΗΜΟΣ ΒΙΑΝΝΟΥ, 2. ΔΗΜΟΣ ΜΙΝΩΑ ΠΕΔΙΑΔΑΣ, 3.ΔΗΜΟΣ ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΥ, ΔΗΜΟΣ ΑΓ. ΝΙΚΟΛΑΟΥ, ΔΗΜΟΣ ΟΡ. ΛΑΣΙΘΙΟΥ 1. ΔΗΜΟΣ ΑΡΧΑΝΩΝ ΑΣΤΕΡΟΥΣΙΩΝ, 2. ΔΗΜΟΣ ΓΟΡΤΥΝΑΣ, 3. ΔΗΜΟΣ ΜΑΛΕΒΙΖΙΟΥ, 4. ΔΗΜΟΣ ΦΑΙΣΤΟΥ 6 η Δ.Ε. 1. ΔΗΜΟΣ ΙΕΡΑΠΕΤΡΑΣ, 2. ΔΗΜΟΣ ΣΗΤΕΙΑΣ Πίνακας Μονάδα Μηχανικής Διαλογής και Επεξεργασίας / ΧΥΤΥ Μονάδα Προεπεξεργασίας - Βιοξήρανσης Ηρακλείου / ΧΥΤΥ Μονάδα Μηχανικής Διαλογής και Επεξεργασίας Χερσονήσου / ΧΥΤΥ Μονάδα Μηχανικής Διαλογής και Επεξεργασίας (Κεντρικά ή Δυτικά της Π.Ε.)/ ΧΥΤΥ Μονάδα Μηχανικής Διαλογής και Επεξεργασίας Σητείας / ΧΥΤΥ Έργα διαχείρισης προδιαλεγμένων οργανικών ανά διαχειριστική ενότητα για το τελικό στάδιο Π.Ε. Περιφερειακές Ενότητες Έργα Περιφερειακή Ενότητα Χανίων 1 η Δ.Ε. Όλοι οι Δήμοι της Περιφερειακής Ενότητας Χανίων ΕΜΑΚ Χανίων / ΧΥΤΥ 2 η Δ.Ε. 1. ΔΗΜΟΣ ΓΑΥΔΟΥ Περιφερειακή Ενότητα Ρεθύμνης 3 η Δ.Ε. Όλοι οι Δήμοι της Περιφερειακής Ενότητας Ρεθύμνης 4 η Δ.Ε. 5 η Δ.Ε. Περιφερειακή Ενότητα Ηρακλείου 1. ΔΗΜΟΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ, 2. ΔΗΜΟΣ ΒΙΑΝΝΟΥ, 3. ΔΗΜΟΣ ΜΙΝΩΑ ΠΕΔΙΑΔΑΣ, 4. ΔΗΜΟΣ ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΥ, 5. ΔΗΜΟΣ ΑΓ.ΝΙΚΟΛΑΟΥ, 6. ΔΗΜΟΣ ΟΡ. ΛΑΣΙΘΙΟΥ 1. ΔΗΜΟΣ ΑΡΧΑΝΩΝ ΑΣΤΕΡΟΥΣΙΩΝ, 2. ΔΗΜΟΣ ΓΟΡΤΥΝΑΣ, 3. ΔΗΜΟΣ ΜΑΛΕΒΙΖΙΟΥ, 4. ΔΗΜΟΣ ΦΑΙΣΤΟΥ Περιφερειακή Ενότητα Λασιθίου 6 η Δ.Ε. 1. ΔΗΜΟΣ ΙΕΡΑΠΕΤΡΑΣ, 2. ΔΗΜΟΣ ΣΗΤΕΙΑΣ Οικιακή / κοινοτική κομποστοποίηση Μονάδα Μηχανικής Διαλογής και Επεξεργασίας / ΧΥΤΥ Μονάδα Μηχανικής Διαλογής και Επεξεργασίας Χερσονήσου / ΧΥΤΥ Μονάδα Επεξεργασίας Προδιαλεγμένων Οργανικών στο Δ.Δ.Καζαντζάκη / ΧΥΤΥ Μονάδα Επεξεργασιας Προδιαλεγμένων Οργανικών Ιεράπετρας 287

299 Για τα απόβλητα συσκευασιών προτείνεται η επισημοποίηση των παραπάνω Δ.Ε., και η επέκταση των δραστηριοτήτων του προγράμματος διαλογής στην πηγή σε όλες τις Δημοτικές Ενότητες της Περιφέρειας. Τα έργα διαχείρισης αποβλήτων συσκευασίας (μπλε κάδοι) ανά διαχειριστική ενότητα για το μεταβατικό στάδιο είναι: 1 η Δ.Ε.: Χανίων και Ρεθύμνης ΕΜΑΚ ΧΑΝΙΩΝ ΣΜΑΥ Ρεθύμνου 2 η Δ.Ε.: Ηρακλείου και Λασιθίου ΚΔΑΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΣΜΑ Ιεράπετρας ΣΜΑΥ Σητείας Τα έργα διαχείρισης αποβλήτων υλικών συσκευασίας (μπλε κάδοι) ανά διαχειριστική ενότητα για το τελικό στάδιο είναι: 1 η Δ.Ε.: Χανίων ΕΜΑΚ ΧΑΝΙΩΝ 2 η Δ.Ε.: Ρεθύμνης Μονάδα Μηχανικής Διαλογής και Επεξεργασίας Ρεθύμνου 3 η Δ.Ε.: Ηρακλείου και οι Δήμοι Αγ. Νικολάου & Ορ. Λασιθίου από την Π.Ε. Λασιθίου 4 η Δ.Ε.: Οι Δήμοι Ιεράπετρας και Σητείας από την Π.Ε. Λασιθίου Σητείας ΚΔΑΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ Μονάδα Μηχανικής Διαλογής και Επεξεργασίας Συγκεντρωτικά οι βασικές τροποποιήσεις που προτείνονται στην αναθεώρηση του ΠΕΣΔΑ Κρήτης περιλαμβάνουν: Το διαχωρισμό της Περιφέρειας σε εννέα (9) διαχειριστικές ενότητες για τα σύμμεικτα ΑΣΑ κατά το μεταβατικό στάδιο και σε έξι (6) διαχειριστικές ενότητες κατά το τελικό στάδιο, ενώ διαμορφώνονται και ειδικές διαχειριστικές ενότητες για τα απόβλητα συσκευασίας και για τα προδιαλεγμένα οργανικά απόβλητα. Την κατάργηση της Κεντρικής Μονάδας Ενεργειακής Αξιοποίησης και την λειτουργία συνολικά έξι (6) μονάδων μηχανικής διαλογής και επεξεργασίας απορριμμάτων. Τη δημιουργία τουλάχιστον τεσσάρων (4) νέων ΣΜΑ που θα επαυξήσουν το συνολικό αριθμό των ΣΜΑ της Περιφέρειας σε τουλάχιστον οκτώ (8) (μαζί με τους τέσσερις (4) υφιστάμενους). Τη δημιουργία δικτύου συλλογής ανακυκλώσιμων υλικών και ειδικών αποβλήτων (Πράσινα Σημεία), τα οποία δεν προβλέπονταν στον προηγούμενο ΠΕΣΔΑ (τουλάχιστον 4, ένα ανα νομό, κοντά στα μεγάλα αστικά κέντρα) Την πιθανή λειτουργία ενός Περιφερειακού ΦοΣΣΑ με στόχο την ολοκληρωμένη διαχείριση των στερεών αποβλήτων και όχι απλά και μόνο τη συλλογή και τελική διάθεση τους Υφιστάμενη κατάσταση και προγραμματιζόμενα έργα διαχείρισης στερεών αποβλήτων Η αποτύπωση της υφιστάμενης κατάστασης αναφορικά με τα έργα διαχείρισης των ΑΣΑ στην Περιφέρεια Κρήτης παρουσιάζεται ακολούθως. Π.Ε. Ηρακλείου Η διαχείριση των ΑΣΑ στην Π.Ε. Ηρακλείου βασίζεται στη λειτουργία των εξής εγκαταστάσεων: (α) Μονάδα προεπεξεργασίας απορριμμάτων Ηρακλείου (β) Κέντρο Διαλογής και Ανάκτησης Υλικών (ΚΔΑΥ) Ηρακλείου 288

300 (γ) (δ) (ε) (στ) (ζ) (η) Σταθμός Μεταφόρτωσης Απορριμμάτων (ΣΜΑ) Ηρακλείου Σταθμός Μεταφόρτωσης Απορριμμάτων (ΣΜΑ) Μοιρών Χώρος Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ) Πέρα Γαλήνων Χώρος Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ) Χερσονήσου Χώρος Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ) Καζαντζάκη Χώρος Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ) Βιάννου Μονάδα προεπεξεργασίας απορριμμάτων Ηρακλείου Από το Δεκέμβριο του 2009 λειτουργεί η μονάδα προεπεξεργασίας απορριμμάτων, η οποία είναι εγκατεστημένη σε γήπεδο έκτασης περίπου 16 στρεμμάτων εντός των ορίων του Δ. Νέας Αλικαρνασσού. Με βάση τους εγκεκριμένους περιβαλλοντικούς όρους, η μονάδα εξυπηρετεί τους Δήμους Ηρακλείου και Νέας Αλικαρνασσού. Η κατασκευή του έργου πραγματοποιήθηκε από τη ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ Α.Ε. με κύριο του έργου τον Ενιαίο Σύνδεσμο Διαχείρισης Απορριμμάτων Κρήτης (ΕΣΔΑΚ) στο Ηράκλειο Κρήτης και με χρηματοδότηση από το Ταμείο Συνοχής. Στις υποχρεώσεις της εταιρείας ήταν και η δοκιμαστική λειτουργία της μονάδας για 1 έτος και η κανονική λειτουργία για 3 έτη. Με την πάροδο αυτού του χρονικού διαστήματος ο ΕΣΔΑΚ αναλαμβάνει τη λειτουργία της εν λόγω μονάδας. Πρόκειται για μονάδα όπου η μέθοδος επεξεργασίας είναι η βιολογική ξήρανση, με δυναμικότητα τόνων ετησίως που σχεδιάστηκε για εξυπηρετούμενο πληθυσμό κατοίκους. Κατά τη βιολογική ξήρανση, το οργανικό μέρος των απορριμμάτων υποβάλλεται σε αερόβια επεξεργασία και η εκλυόμενη θερμότητα χρησιμοποιείται για ξήρανση και θερμική υγιειονοποίηση όλων των κλασμάτων. Λόγω των υψηλών θερμοκρασιών που αναπτύσσονται στη μάζα (50-60 ο C), πραγματοποιείται ξήρανση, σταθεροποίηση και αποστείρωση του υλικού. Στην πράξη, στη διαδικασία βιοξήρανσης, μέρος της οργανικής ύλης χρησιμοποιείται ως καύσιμο για τη διαδικασία βιοξήρανσης (2-5% του βάρους των συνολικών εισερχόμενων απορριμμάτων). Τα εναπομείναντα κλάσματα είναι αφυδατωμένα (σε επίπεδο που δεν επιτρέπει περαιτέρω βιολογική διεργασία, κάτω του 20%). Η εγκατάσταση στεγάζεται σε κλειστό κτήριο. Αυτόματες γερανογέφυρες με ηλεκτρο-υδραυλικές αρπαγές μεταφέρουν τα σκουπίδια. Η διαδικασία περιλαμβάνει τα ακόλουθα στάδια: Υποδοχή, Τεμαχισμό, Αερόβια διαδικασία (βιοξήρανση) σε χώρους ελεγχόμενου εξαερισμού, Εξαγωγή στο χώρο δεματοποίησης, Απομάκρυνση των μετάλλων που περιέχουν σίδηρο Δεματοποίηση του βιοξηραμένου υλικού. Με τον τρόπο αυτό παράγεται τελικό δεματοποιημένο υλικό, τουλάχιστον 25% μειωμένο σε υγρασία και σταθεροποιημένο, ενώ ταυτόχρονα έχει ανακτηθεί το ρεύμα των μετάλλων. Στην παρούσα φάση το αποτέλεσμα της βιοξήρανσης που έχει δεματοποιηθεί οδηγείται εν τέλει στο ΧΥΤΑ Πέρα Γαλήνων, ενώ ανακτάται και μικρή ποσότητα μετάλλων. Κέντρο Διαλογής και Ανάκτησης Υλικών (ΚΔΑΥ) Ηρακλείου Το Κέντρο Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών (ΚΔΑΥ) εξυπηρετεί ΟΤΑ των Νομών Ηρακλείου και Λασιθίου. Έχει κατασκευαστεί σε έκταση 8,5 στρεμμάτων εντός των ορίων του Δ. Νέας Αλικαρνασσού και η εγκατάσταση είναι όμορη με αυτή της μονάδας προεπεξεργασίας (θέση «Μάντρα» Ηρακλείου). Η μονάδα αυτή υλοποιήθηκε στο πλαίσιο υπογραφείσας σύμβασης συνεργασίας μεταξύ της ΕΕΑΑ, του Δ. Ηρακλείου και του ΕΣΔΑΚ. Από την 1η Μαΐου 2010 η ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΑΕ λειτουργεί το ΚΔΑΥ στα πλαίσια της σύμβασης που έχει υπογράψει με την Ελληνική Εταιρία Αξιοποίησης Ανακύκλωσης ΑΕ με επίβλεψη από τον ΕΣΔΑΚ. 289

301 Ο σχεδιασμός του ΚΔΑΥ έγινε για ημερήσια υποδοχή 120 τόνων ανακυκλώσιμων. Στην παρούσα φάση, εξυπηρετεί τους Δήμους Ηρακλείου, Ν. Αλικαρνασσού, Γαζίου, Αρκαλοχωρίου, Βιάννου, Αστερούσιων, Γουβών, Μαλλίων, Χερσονήσου, Καστελίου, Ζαρού, Ρουβά, Γοργολαϊνης, Παλιανής, Κρουσώνα, Τυλίσσου, Αγ. Βαρβάρας, Καζαντζάκη, Αρχανών, Επισκοπής, Θραψανού, Τεμένους, Τυμπακίου, Μοιρών, Κόφινα και Γόρτυνας της Π.Ε. Ηρακλείου και τους Δήμους Αγ. Νικολάου, Νεάπολης, Σητείας, Ιεράπετρας, Ιτάνου και Λεύκης της Π.Ε. Λασιθίου. Στο ΚΔΑΥ πραγματοποιούνται τα ακόλουθα: υποδοχή υλικών, προδιαλογή ογκωδών (χειροδιαλογή), διαχωρισμός ανακυκλώσιμων συσκευασιών μικρών και μεγάλων διατομών καθώς και πολύ μικρών διατομών (οι οποίες οδηγούνται κατευθείαν στο υπόλειμμα) μέσω τυμπάνου κοσκινίσματος, χειροδιαλογή σε δυο ταινίες, συσκευασιών μικρών και μεγάλων διατομών και απομάκρυνση μετάλλων με μαγνήτη, εξαγωγή ανακυκλώσιμων υλικών σε διαφορετικές κατηγορίες στο χώρο δεματοποίησης, δεματοποίηση των υλικών, προσωρινή αποθήκευση φόρτωση των υλικών σε φορτηγά και απομάκρυνση από το ΚΔΑΥ. Κατά την παραγωγική διαδικασία, διαχωρίζονται τα εξής δευτερογενή υλικά: ανάμεικτο χαρτί, χαρτόνι, PET, φίλμ PE, Tetrapack, HDPE, PP-PS, σίδηρος, αλουμίνιο, γυαλί και ανάμεικτο πλαστικό. Με βάση τα στοιχεία της Ελληνικής Εταιρείας Αξιοποίησης Ανακύκλωσης (ΕΕΑΑ) για το 2008 και 2009, το ποσοστό του υπολείμματος των διεργασιών αντιστοιχεί στο 27% και 28% της εισερχόμενης ποσότητας στο ΚΔΑΥ, αντίστοιχα. Τέλος επισημαίνεται ότι με βάση προσωρινά στοιχεία από την ΕΕΑΑ, το 2010 και 2011 η συλλογή κυμάνθηκε περίπου στους και τόνους αντίστοιχα, σημειώντας μια αρκετά σημαντική αύξηση. Σταθμός Μεταφόρτωσης Απορριμμάτων (ΣΜΑ) Ηρακλείου Ο ΣΜΑ βρίσκεται εντός των ορίων του Δ. Νέας Αλικαρνασσού, σε κοντινή απόσταση από τη μονάδα προεπεξεργασίας. Πρόκειται για κινητό ΣΜΑ. Ο ΣΜΑ κατασκευάστηκε σε ακίνητο ιδιοκτησίας του Δ. Ηρακλείου, το οποίο ο Δήμος απέκτησε με διαδικασία αναγκαστικής απαλλοτρίωσης (ΦΕΚ 518/τεύχος Δ/ ). Η κήρυξη αφορά σε ευρύτερη έκταση στρεμμάτων στην περιοχή «Μαύρος Σπήλιος». Το παραπάνω ακίνητο εκτός από το ΣΜΑ εξυπηρετεί και άλλες χρήσεις, όπως είναι το μηχανοστάσιο του Δ. Ηρακλείου, το ΚΔΑΥ και η Δημοτική Λαχαναγορά. Ο ΣΜΑ εξυπηρετεί τους Δ. Ηρακλείου και Νέας Αλικαρνασσού σε ότι αφορά στις επιπλέον ποσότητες απορριμμάτων που δεν είναι δυνατόν λόγω δυναμικότητας να εισέλθουν στη μονάδα προεπεξεργασίας. Είναι κινητός σταθμός μεταφόρτωσης με ημιρυμουλκούμενα οχήματα με ενσωματωμένο συμπιεστή και ωθητήρα εκκένωσης. Στην παρούσα φάση, φορέας λειτουργίας του ΣΜΑ Ηρακλείου είναι ο Δήμος Ηρακλείου. Σταθμός Μεταφόρτωσης Απορριμμάτων (ΣΜΑ) Μοιρών Ο ΣΜΑ Μοιρών βρίσκεται στο τεμάχιο με αριθμό 58 της περιφέρειας «Αναδασμού Πετροκεφαλίου», Δ.Δ. Πετροκεφαλίου, Δήμου Μοιρών και καταλαμβάνει έκταση 5.133m 2. Πρόκειται για κινητό ΣΜΑ, ο οποίος δημιουργήθηκε προκειμένου να καλύψει την ανάγκη μεταφόρτωσης των Α.Σ.Α. των οικισμών του Δήμου Μοιρών από τα απορριμματοφόρα του δήμου σε μεγαλύτερα οχήματα περιέκτες (containers), με σκοπό τη μείωση των δρομολογίων στο ΧΥΤΑ Πέρα Γαλήνων. Οι Περιβαλλοντικοί Όροι του εν λόγω ΣΜΑ εγκρίθηκαν με την υπ αρ. πρωτ. 4214/10/β212/ Απόφαση Νομάρχη. 290

302 Σύμφωνα με τον ισχύοντα ΠΕΣΔΑ Κρήτης, ο προ καλλικρατικός Δήμος Μοιρών άνηκε στην 7 η Δ.Ε, της οποίας οι ανάγκες διαχείρισης των Α.Σ.Α. θα καλύπτονταν από το νέο ΧΥΤΑ που θα κατασκευάζονταν στην περιοχή της Μεσσαράς. Στην πραγματικότητα το έργο αυτό δεν πραγματοποιήθηκε λόγω έντονης αντίδρασης των κατοίκων, με αποτέλεσμα τα ΑΣΑ των δήμων της 7ης ΔΕ να οδεύουν στο ΧΥΤΑ Π. Γαλήνων. Στο πλαίσιο αυτό και σύμφωνα με το αρ. πρωτ. 3495/ έγγραφο της Διεύθυνσης ΠΕ.ΧΩ Περιφέρειας Κρήτης πραγματοποιήθηκε και η συνένωση της 6ης και 7ης ΔΕ με σκοπό οι ΟΤΑ που ανήκουν στις παραπάνω ενότητες να εξυπηρετηθούν από το ΧΥΤΑ Πέρα Γαλήνων. Σήμερα, ο ΣΜΑ είναι περιφραγμένος με συρματόπλεγμα και διαθέτει ράμπα που καταλήγει στη θέση μεταφόρτωσης. Η πρόσβαση γίνεται μέσω χωμάτινης αγροτικής οδού 5,5 m. Βάσει των εγκεκριμένων περιβαλλοντικών όρων προβλέπονται συμπληρωματικά έργα υποδομής και παρεμβάσεις μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται η κατασκευή νέας περίφραξης με ελεγχόμενη, ηλεκτροκίνητα συρόμενη πύλη εισόδου εξόδου, η κατασκευή μεταλλικής χοάνης με σκέπαστρο και ειδικών μεταλλικών πετασμάτων για τη διοχέτευση των απορριμμάτων στο εσωτερικό των οχημάτων περιεκτών, η εγκατάσταση δυο πυροσβεστικών φωλιών και ενός πυροσβεστικού σταθμού, η εγκατάσταση συστήματος παρακολούθησης κ.α. Ο φορέας λειτουργίας του ΣΜΑ Μοιρών είναι ο προ Καλλικρατικός Δήμος Μοιρών, ο οποίος αποτελεί σήμαρα τη Δ.Ε. Μοιρών Δήμου Φαιστού. Χώρος Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ) Πέρα Γαλήνων Ο ΧΥΤΑ Πέρα Γαλήνων βρίσκεται στο χώρο όπου λειτουργούσε από το 1992 ο ΧΑΔΑ που εξυπηρετούσε τους Δήμους Ηρακλείου, Νέας Αλικαρνασσού, Γαζίου, Τυλίσσου, Κρουσώνα και Γεροποτάμου. Σήμερα έχει κατασκευαστεί ένα κύτταρο ΧΥΤΑ έκτασης περίπου 40 στρεμμάτων επί τμήματος του αναγλύφου του ΧΑΔΑ, ενώ η υπόλοιπη έκταση του ΧΑΔΑ (περίπου 70 στρέμματα) έχει αποκατασταθεί πλήρως. Έχει δρομολογηθεί η επέκταση του ΧΥΤΑ (κυτταρο Β) πάνω στο αποκατεστημενο τμήμα, ενώ έχει δρομολογηθεί και η κατασκευή πυρσού καύσης του παραγόμενου βιοαερίου. Το εν λόγω έργο ανέλαβε η Μεσόγειος Α.Ε. στα πλαίσια της σύμβασης που υπέγραψε με τον ΕΣΔΑΚ. Η λειτουργία του ΧΥΤΑ ξεκίνησε τον Ιανουάριο του Το Μάιο του 2009, στο πλαίσιο εναρμόνισης του εγκεκριμένου ΠΕΣΔΑΚ με έργα και δραστηριότητες που συμβάλουν στην επίτευξη των στόχων του, πραγματοποιήθηκε συνένωση της 6ης και 7ης ΔΕ με σκοπό οι ΟΤΑ που ανήκουν στις παραπάνω ενότητες να εξυπηρετηθούν από το ΧΥΤΑ των Πέρα Γαλήνων. Σήμερα, ο ΧΥΤΑ Πέρα Γαλήνων λειτουργεί και εξυπηρετεί τους Δήμους της 6ης και 7ης ΔΕ του μεταβατικού σταδίου. Σημειώνεται ότι από την έναρξη λειτουργίας της Μονάδας Προεπεξεργασίας του Ηρακλείου ο κύριος όγκος του εισερχόμενου στο ΧΥΤΑ φορτίου από τον Δήμο Ηρακλείου αφορά σε υπόλειμμα και προιον από την επεξεργασία στη μονάδα αυτή. Πέρα από τις παραπάνω ποσότητες ΑΣΑ, στο ΧΥΤΑ Πέρα Γαλήνων εισέρχεται και σημαντική ποσότητα ιλύος από το βιολογικό καθαρισμό του Ηρακλείου. Από τα δεδομένα λειτουργίας του ΧΥΤΑ αναφοράς για το διάστημα λειτουργίας Φεβρουάριος 2009 έως Ιανουάριος 2010, η ποσότητα ιλύος που εισήλθε στο ΧΥΤΑ εκτιμάται σε τόνους περίπου. Για το ίδιο χρονικό διάστημα στον εν λόγω ΧΥΤΑ εισέρχεται το υπόλειμμα από το ΚΔΑΥ και της μονάδας προεπεξεργασίας. Χώρος Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ) Χερσονήσου Το γήπεδο εγκατάστασης του ΧΥΤΑ ανήκει στους Δήμους Χερσονήσου και Μαλίων και βρίσκεται στη θέση Πυργιά του Δ.Δ. Ποταμιών του Δήμου Χερσονήσου. Αγοράστηκε από την κοινότητα Ποταμιών στο όνομα του Συμβουλίου Περιοχής της 9ης Εδαφικής Περιφέρειας που περιελάμβανε τους δύο προαναφερθέντες δήμους (με το με αρ. 803/ πωλητήριο αγροτικού ακινήτου) και αποτελεί τμήμα ευρύτερης έκτασης ,37m 2. Η πρόσβαση στο χώρο γίνεται σήμερα από τη νοτιανατολική πλευρά του οικισμού Χερσονήσου με διαπλάτυνση και βελτίωση του παλαιότερα υφιστάμενου αγροτικού δρόμου. Από το σημείο διασταύρωσης με την επαρχιακή οδό η προσπέλαση προς το ΧΥΤΑ γίνεται με ασφαλτοστρωμένη οδό πλάτους περίπου 6m και μήκους 4 km. 291

303 Η κατασκευή του ΧΥΤΑ χρηματοδοτήθηκε από το ΠΕΠ Κρήτης Φορέας υλοποίησης ήταν ο ΟΑΝΑΚ, ο οποίος μετά την ολοκλήρωση των έργων, τον Ιούλιο του 2002, παρέδωσε για χρήση το ΧΥΤΑ στους Δήμους Χερσονήσου και Μαλίων. Για το ΧΥΤΑ Χερσονήσου έχει εκδοθεί η με αρ. πρωτ. 1270/ απόφαση προέγκρισης χωροθέτησης από τη Δ/νση ΠΕ.ΧΩ. της Περιφέρειας Κρήτης και η με αρ.πρωτ. 530/1514/ απόφαση έγκρισης περιβαλλοντικών όρων από τη Δ/νση ΠΕ.ΧΩ. της Περιφέρειας Κρήτης, ενώ για τα έργα της επέκτασης έχει εκδοθεί η με αρ.πρωτ. 1901/ απόφαση έγκρισης περιβαλλοντικών όρων από τη Δ/νση ΠΕΧΩ της Περιφέρειας Κρήτης. Ο ΧΥΤΑ έχει λάβει επίσης την υπ αριθμό πρωτοκόλλου 21/05/474/ άδεια διάθεσης με απόφαση του Νομάρχη Ηρακλείου. Ο ΧΥΤΑ λειτουργεί από τον Αύγουστο του 2003 και αρχικά εξυπηρετούσε τους Δ. Χερσονήσου και Μαλίων. Ακολούθως και σε εφαρμογή του ΠΕΣΔΑ Κρήτης (2006), ο ΧΥΤΑ εξυπηρετεί εκτός των Δήμων Χερσονήσου και Μαλίων και τους Δήμους Γουβών (από το Μάιο 2007) και Καστελίου (από τον Απρίλιο 2008). Φορέας λειτουργίας του ΧΥΤΑ είναι ο ΦοΔΣΑ Βόρειας Πεδιάδας ΑΕ ΟΤΑ. Το σύνολο του ΧΥΤΑ προβλεπόταν να λειτουργήσει για 10 έτη από την έναρξη λειτουργίας του (Αύγουστος 2003). Η λεκάνη του ΧΥΤΑ πριν τις εργασίες επέκτασης (εξυπηρέτηση Δήμων Γουβών και Καστελλίου) είχε χωρητικότητα λεκάνης m 3 και εκτιμώμενη διάρκεια ζωής πλέον των 6 ετών. Με την επέκταση του ΧΥΤΑ στη νέα λεκάνη έκτασης 16,5 στρέμματα εξασφαλίστηκε επιπλέον χωρητικότητα m 3 και πρόσθετη διάρκεια ζωής τουλάχιστον 4 έτη. Στην παρούσα φάση, η εναπομένουσα διάρκεια ζωής του ΧΥΤΑ εκτιμάται σε περίπου 2 έτη από σήμερα. Στην παρόυσα φάση έχει αδειοδοτηθεί η επέκταση του ΧΥΤΑ. Στο πλαίσιο συμπληρωματικής χρηματοδότησης από το πρόγραμμα ΘΗΣΕΑΣ, ο ΦοΔΣΑ Β. Πεδιάδας έχει εγκαταστήσει στο χώρο εγκαταστάσεων του ΧΥΤΑ, μονάδα αποξήρανσης ιλύος όπου με την εκμετάλλευση της ηλιακής ενέργειας και ενός ρομποτικού συστήματος ανάδευσης πραγματοποιείται μείωση της υγρασίας της ιλύος. Η μονάδα επεξεργάζεται ετησίως περί τους τόνους και καλύπτει τις ανάγκες των ΔΕΥΑ Χερσονήσου και Μαλίων. Συγκεκριμένα, έχει κύκλο λειτουργίας 14 ημέρες. Σε κάθε κύκλο επεξεργάζεται 80 τόνους υγρής ιλύος και αποδίδει περίπου 24 τόνους ξηρής ιλύος (υγρασία 20%). Η ξηρή ιλύς οδεύει στον παρακείμενο ΧΥΤΑ προς ταφή. Για τη σωστή λειτουργία του ΧΥΤΑ έχει πραγματοποιηθεί προμήθεια του κατάλληλου εξοπλισμού, ο οποίος περιλαμβάνει έναν ερπυστριοφόρο φορτωτή και ένα συμπιεστή απορριμμάτων. Επιπλέον με ιδία κεφάλαια ο ΦοΔΣΑ για τη σωστή λειτουργία του ΧΥΤΑ έχει προμηθευτεί τα εξής: δύο φορτηγά αυτοκίνητα 30 τόνων για τη μεταφορά του υλικού επικάλυψης, έναν εκσκαφέα ερπυστριοφόρο 26 τόνων, ένα ελαφρύ όχημα για τη μεταφορά ογκωδών απορριμμάτων καθώς και ένα μικρό φορτωτή για την τροφοδοσία της μονάδας ξήρανσης ιλύος. Επιπρόσθετα, σε συνέχεια της Πρόσκλησης με Α.Π.3688/ η Ενδιάμεση Διαχειριστική Αρχή Περιφέρειας Κρήτης ανακοινώσε την ένταξη (ημ/νια ένταξης: 30/11/2010) της πράξης «Μηχανολογικός εξοπλισμός διαχείρισης Απορριμμάτων» με Δικαιούχο το Φο.Δ.Σ.Α. Βόρειας Πεδιάδας στο Ε.Π. Κρήτης και Νήσων Αιγαίου (Κωδ. Θ.Π.44). Η πράξη έχει προϋπολογισμό συνολικής δαπάνης (συμπεριλαμβανομένου ΦΠΑ) από την οποία το ύψος της συγχρηματοδοτούμενης δημόσιας δαπάνης είναι Η πράξη συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ). Χώρος Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ) Νίκου Καζαντζάκη Ο συγκεκριμένος ΧΥΤΑ ξεκίνησε τη λειτουργία του το Σεπτέμβριο του Αρχικά ο ΧΥΤΑ εξυπηρετούσε τους Δήμους Αρχανών και Ν. Καζαντζάκη. Η έκταση που καταλαμβάνει το συνολικό γήπεδο του ΧΥΤΑ είναι 50 περίπου στρέμματα και ανήκει στους Δήμους Αρχανών, Τεμένους και Ν. Καζαντζάκη, οι οποίοι διαθέτουν μια συνολική έκταση περίπου 162 στρεμμάτων δίπλα στο χώρο του ΧΥΤΑ. Ο χώρος ανήκε αρχικά στην ιερά Μονή Επανωσήφη και αγοράστηκε από τους Δήμους Τεμένους, Αρχανών και Ν. Καζαντζάκη με τα υπ αριθμόν 11062, 11063, 11064, / συμβόλαια από πιστώσεις του ΠΕΠ Κρήτης Η συνολική έκταση που αγοράστηκε ήταν ,57m 3 και το πρώτο κύτταρο του ΧΥΤΑ κατασκευάστηκε σε τμήμα του χώρου έκτασης 50 στρεμμάτων. Από το ίδιο πρόγραμμα χρηματοδοτήθηκε και η κατασκευή του ΧΥΤΑ. Φορέας υλοποίησης του έργου ήταν ο ΟΑΝΑΚ, ο οποίος μετά 292

304 την ολοκλήρωση των έργων παρέδωσε για χρήση το ΧΥΤΑ στο φορέα λειτουργίας, το Σύνδεσμο Διαχείρισης Περιβάλλοντος των Δήμων Ν. Καζαντζάκη, Αρχανών και Τεμένους. Για το ΧΥΤΑ Ν. Καζαντζάκη έχει εκδοθεί η με αρ. πρωτ. 88/340/ απόφαση προέγκρισης χωροθέτησης από τη Δ/νση ΠΕ.ΧΩ. της περιφέρειας Κρήτης και η με αρ.πρωτ / ΚΥΑ για την των περιβαλλοντικών όρων, ενώ για τα έργα της επέκτασης έχει εκδοθεί η με αρ. πρωτ. 2426/ απόφαση έγκρισης περιβαλλοντικών όρων από τη Δ/νση ΠΕΧΩ της Περιφέρειας Κρήτης. Από τον Αύγουστο του 2008, ο ΧΥΤΑ εξυπηρετεί και το Δήμο Τεμένους, ενώ από τον Ιούλιο του 2009 και το Δήμο Επισκοπής. Η ποσότητα των ΑΣΑ που εισέρχονται στο ΧΥΤΑ εκτιμάται σε περίπου τόνους ετησίως. Με βάση τις εισερχόμενες ποσότητες στο ΧΥΤΑ και τη διαθέσιμη χωρητικότητα, εκτιμάται ότι η εναπομένουσα διάρκεια ζωής του ΧΥΤΑ ανέρχεται σε 3,5 με 4 έτη. Στην παρούσα φάση, φορέας λειτουργίας του ΧΥΤΑ είναι ο Σύνδεσμος Διαχείρισης Περιβάλλοντος Δ.Ε. Ν. Καζαντζάκη, Αρχανών, Τεμένους, που σήμερα υπάγονταιι στον Δήμο Αρχανων Αστερουσίου. Χώρος Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ) Βιάννου Πρόκειται για το μικρότερο ΧΥΤΑ της Π.Ε. Ηρακλείου, με έκταση μόλις 19 στρεμμάτων εκ των οποίων τα 8,6 στρέμματα αφορούν τη λεκάνη απόθεσης του ΧΥΤΑ. Ο ΧΥΤΑ εξυπηρετεί το Δήμο Βιάννου. Μετά από τα έργα αναβάθμισης του ΧΥΤΑ, που περιελάμβαναν μεταξύ άλλων και την εγκατάσταση ζυγιστικού μηχανισμού για τα εισερχόμενα φορτία, προκύπτουν αξιόπιστα στοιχεία για τα εισερχόμενα φορτία στο ΧΥΤΑ. Για το ΧΥΤΑ Βιάννου έχει εκδοθεί η με αρ. πρωτ /5001/ απόφαση προέγκρισης χωροθέτησης από τη Δ/νση Xωροταξίας του ΥΠΕΧΩΔΕ και η με αρ. πρωτ / ΚΥΑ έγκρισης περιβαλλοντικών όρων. Επίσης, έχει εκδοθεί η με αρ. πρωτ. 4593/ προσωρινή άδεια διάθεσης από το Νομάρχη Ηρακλείου, η οποία έχει ανανεωθεί με τη νεώτερη απόφαση 1147/ Ο ΧΥΤΑ Βιάννου βρίσκεται σε περιοχή που ανήκει στο Δίκτυο Natura. Εφόσον δεν λάβει τις προβλεπόμενες άδειες, θα πρέπει να κλείσει και να αποκατασταθεί άμεσα. Η εναπομένουσα διάρκεια ζωής του ΧΥΤΑ εκτιμάται σε λιγότερο από 1 έτος, και για τον λόγω αυτόν έγινε ανανέωση τον περιβαλλοντικών όρων για το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Στην παρούσα φάση, φορέας λειτουργίας του ΧΥΤΑ είναι ο Δήμος Βιάννου. Στην Π.Ε. Ηρακλείου σήμερα υπάρχει ένας (1) ανενεργός ΧΑΔΑ στη θέση Σαραφαλή Μάντρα, Δ.Ε. Αρκαλοχωρίου, Δήμου Μινώα Πεδιάδος. Στην παρούσα φάση εκπονείται η οριστική μελέτη αποκατάστασης. Π.Ε. Λασιθίου Η διαχείριση των ΑΣΑ στην Π.Ε. Λασιθίου βασίζεται στη λειτουργία των εξής εγκαταστάσεων: (α) Χώρος Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ) Αγίου Νικολάου (β) Χώρος Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ) Σητείας (γ) Σταθμός Μεταφόρτωσης Ανακυκλώσιμων Υλικών (ΣΜΑΥ) Σητείας (δ) Σταθμός Μεταφόρτωσης Απορριμμάτων (ΣΜΑ) Ιεράπετρας (ε) Κέντρο Διαλογής και Ανάκτησης Υλικών (ΚΔΑΥ) Ηρακλείου Αναλυτικά στοιχεία για τα παραπάνω έργα, εκτός από το ΚΔΑΥ Ηρακλείου που αναλύθηκε ανωτέρω, παρουσιάζονται στη συνέχεια Χώρος Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ) Αγίου Νικολάου Το γήπεδο εγκατάστασης του ΧΥΤΑ βρίσκεται στη θέση Κερατίδια του Δ. Αγίου Νικολάου και έχει έκταση 121 περίπου στρεμμάτων. Αρχικά ο ΧΥΤΑ αναπτύχθηκε σε έκταση 30 στρεμμάτων περίπου. Μετά από τα έργα επέκτασης που ολοκληρώθηκαν τον Ιούλιο του 2008, στο ΧΥΤΑ εγκαταστάθηκαν όλες οι απαραίτητες υποδομές και εφοδιάστηκε με ένα συμπιεστή και ένα ερπυστιοφόρο φορτωτή προκειμένου να είναι εφικτή η σωστή λειτουργία του χώρου. 293

305 Για το ΧΥΤΑ Αγίου Νικολάου έχει εκδοθεί η με αρ. πρωτ /5001/ απόφαση προέγκρισης χωροθέτησης από τη Δ/νση Xωροταξίας του ΥΠΕΧΩΔΕ και η με αρ. πρωτ / απόφαση έγκρισης περιβαλλοντικών όρων από το ΥΠΕΧΩΔΕ (αφορά στην υφιστάμενη κυψέλη). Για τα έργα της επέκτασης του ΧΥΤΑ έχει εκδοθεί η με αρ. πρωτ. 2619/ απόφαση έγκρισης περιβαλλοντικών όρων από τη Δ/νση ΠΕΧΩ της Περιφέρειας Κρήτης. Αρχικά ο ΧΥΤΑ εξυπηρετούσε τους ΟΤΑ που αποτελούσαν τον Ενιαίο Σύνδεσμο Αγίου Νικολάου. Σήμερα και μετά την ολοκλήρωση των έργων επέκτασης, ο ΧΥΤΑ εξυπηρετεί τους Δήμους Αγίου Νικολάου, Οροπεδίου Λασιθίου και Νεάπολης. Σύμφωνα με τον προγενέστερο ΠΕΣΔΑ Κρήτης (2006), ο ΧΥΤΑ πρέπει να δέχεται και τα απορρίμματα του Δήμου Ιεράπετρας, αλλά το ενδεχόμενο αυτό αντιμετώπισε σημαντικές αντιδράσεις από τους δημότες και τη δημοτική αρχή του Αγ. Νικολάου. Παρόλο που κατασκευάστηκε Σταθμός Μεταφόρτωσης για το λόγο αυτό στην Ιεράπετρα, μέχρι σήμερα παραμένει ανενεργός και τα απορρίμματα του Δήμου οδηγούνται σε ΧΑΔΑ. Η εναπομένουσα διάρκεια ζωής του ΧΥΤΑ εκτιμάται σε 1,5 έτος περίπου, και είναι σε εξέλιξη η αδειοδότηση της επέκτασής του. Στην παρούσα φάση, φορέας λειτουργίας του ΧΥΤΑ είναι ο Δήμος Αγ. Νικολάου. Χώρος Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ) Σητείας Ο ΧΥΤΑ Σητείας λειτουργεί από τα μέσα του 2000 και αρχικά εξυπηρετούσε το Δ. Σητείας. Το κύτταρο του ΧΥΤΑ έχει αναπτυχθεί σε έκταση 21 στρεμμάτων. Το γήπεδο εγκατάστασης του ΧΥΤΑ έχει έκταση 40 περίπου στρεμμάτων και ανήκει στην εδαφική περιφέρεια του οικισμού Ρούσα Εκκλησιά, στο Δήμο Σητείας και βρίσκεταο στη θέση Παναγιά. Στο ΧΥΤΑ Σητείας ολοκληρώθηκαν εντός του 2008 τα έργα αναβάθμισής του, τα οποία περιελάμβαναν την κατασκευή των αναγκαίων υποδομών που θα υποστηρίξουν την υγειονομική ταφή των απορριμμάτων (γεφυροπλάστιγγα, μονάδα επεξεργασίας στραγγισμάτων, κτίριο διοίκησης κ.λπ). Με την ολοκλήρωση των έργων αυτών, ο ΧΥΤΑ, πέρα από το Δήμο Σητείας, εξυπηρετεί και τους Δήμους Ιτάνου, Λεύκης και περιστασιακά το Δήμο Μακρύ Γιαλού. Για το ΧΥΤΑ Σητείας έχει εκδοθεί η με αρ. πρωτ /1495/ απόφαση προέγκρισης χωροθέτησης από το ΥΠΕΧΩΔΕ, η με αρ. πρωτ / απόφαση έγκρισης περ/κών όρων από το ΥΠΕΧΩΔΕ, ενώ για τα έργα της αναβάθμισης έχει εκδοθεί η με αρ. πρωτ. 2727/ απόφαση έγκρισης περ/κών όρων από τη Δ/νση ΠΕΧΩ της Περιφέρειας Κρήτης. Επίσης έχει εκδοθεί η με αρ. πρωτ /918/ άδεια διάθεσης από το Νομάρχη Λασιθίου. Με την αρ. πρ. 7481/ ΑΕΠΟ έγινε η ανανέωση των ΠΟ του εν λόγω ΧΥΤΑ. Στη συνέχεια υποβλήθηκε το αίτημα για επέκταση του ΧΥΤΑ με προσθήκη νέου κυττάρου για το οποίο έχει εγκριθεί η Προκαταρκτική Περιβαλλοντική Εκτίμηση και Αξιολόγηση (ΠΠΕΑ) και έχει εκπονηθεί ΜΠΕ και είναι υπό αξιολόγηση. Η εναπομένουσα διάρκεια ζωής του ΧΥΤΑ εκτιμάται σε περίπου 1,5 έτος. Στην παρούσα φάση, φορέας λειτουργίας του ΧΥΤΑ είναι ο Δήμος Σητείας. Σταθμός Μεταφόρτωσης Ανακυκλώσιμων Υλικών (ΣΜΑΥ) Σητείας Ο ΣΜΑΥ Σητείας βρίσκεται πλησίον του ΧΥΤΑ Σητείας. Το έργο κατασκευής του εν λόγω ΣΜΑ συμπεριλήφθηκε στην υπ αρ. πρ. 7481/ ΑΕΠΟ του ΧΥΤΑ Σητείας ως προτεινόμενο έργο. Ο εν λόγω ΣΜΑΥ λειτουργεί από το Σεπτέμβριο του 2010 και δέχεται τους μπλε κάδους των Δήμων Σητείας, Ιτάνου και Λεύκης της Π.Ε. Λασιθίου. Τέλος, στην Π.Ε. Λασιθίου εντοπίζεται ένας ΧΑΔΑ στη θέση Πλατειά Όψη στο Δήμο Ιεράπετρας. Σήμερα ο ΧΑΔΑ Ιεράπετρας είναι ενεργός και εξυπηρετεί κατ ελάχιστον το Δήμο Ιεράπετρας. Συγκεκριμένα έχει εκδοθεί Απόφαση Παύσης Νομάρχη (αρ. πρ. 76/2010), Απόφαση Παύσης Δημοτικού Συμβουλίου (αρ. πρ / ), έχει εκπονηθεί Τεχνική Μελέτη Περιβαλλοντικής Αποκατάστασης (ΤΜΠΑ) (αρ. πρ. παραλαβής Δ/νση ΠΕ.ΧΩ. 1072/ ) και απαιτείται η εκπόνηση οριστικής μελέτης αποκατάστασης. Π.Ε. Ρεθύμνου Η διαχείριση των ΑΣΑ στην Π.Ε. Ρεθύμνου βασίζεται στη λειτουργία των εξής υποδομών: 294

306 (α) (β) το Χώρο Υγειονομικής Ταφής Αποβλήτων (ΧΥΤΑ) Αμαρίου, στη θέση «Κουλέ Μασχαλιά, Δ.Δ. Καλογέρου, Δ. Σιβρίτου και το Σταθμού Μεταφόρτωσης Ανακυκλώσιμων Υλικών (ΣΜΑΥ) Ρεθύμνου, στη θέση «Τρία Μοναστήρια» στο Δ. Ρεθύμνου Χώρος Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ) Αμαρίου Ο ΧΥΤΑ αυτός δημιουργήθηκε και οργανώθηκε πλήρως από το Σύνδεσμο επαρχίας Αμαρίου το 1997, σε δημοτική έκταση m 2 ιδιοκτησίας της πρώην Κοινότητας Καλογέρου του Δ. Σιβρύτου), για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες της πρώην Επαρχίας Αμαρίου της Π.Ε. Ρεθύμνου. Ο χώρος πήρε την υπ αριθμό πρωτοκόλλου 1070/ απόφαση προέγκρισης χωροθέτησης από το ΥΠΕΧΩΔΕ. Οι περιβαλλοντικοί όροι του έργου εγκρίθηκαν με την 91440/ ΚΥΑ. Το πρώτο κύτταρο είχε έκταση 10 στρέμματα, χωρητικότητα m 3 και η διάρκεια ζωής του εκτιμήθηκε σε 16 χρόνια. Ο ΧΥΤΑ έχει λάβει άδεια διάθεσης απορριμμάτων σύμφωνα με την 6996/ απόφαση του Νομάρχη Ρεθύμνου. Η λειτουργία του ΧΥΤΑ ξεκίνησε το Σεπτέμβριο του 1997 και από το 1999 δεχόταν τα απορρίμματα 7 δήμων της Π.Ε. Ρεθύμνου (Δ. Κουρητών, Δ. Συβρίτου, Δ. Νικηφόρου Φωκά, Δ. Λάμπης, Δ. Φοίνικα, Δ. Λαππαίων και Δ. Γεροποτάμου). Στη συνέχεια προ του κορεσμού του πρώτου κυττάρου, ο φορέας λειτουργίας του χώρου, η ΑΜΑΡΙ ΑΕ, μερίμνησε για την επέκτασή του. Συντάχθηκε η αναγκαία ΜΠΕ, η οποία εγκρίθηκε με τη με αριθ. πρωτ. 1082/1301/ Απόφαση της Δ/νσης ΠΕΧΩ της Περιφέρειας Κρήτης. Η χρηματοδότηση του έργου εξασφαλίστηκε από το Β ΚΠΣ. Η δημοπράτηση του έργου πραγματοποιήθηκε με το σύστημα μελέτη-κατασκευή και το έργο ανατέθηκε στις Για τις ανάγκες εξυπηρέτησης της Π.Ε. Ρεθύμνου (Δ. Ρεθύμνου, Δ. Αρκαδίου και της κοινότητας Αργυρούπολης) λειτουργούσε και ο ΧΥΤΑ Ρεθύμνου. Από το 2008, λόγω της παύσης λειτουργίας και της αποκατάστασης του ΧΥΤΑ Ρεθύμνου, το σύνολο των Δήμων της Π.Ε. εξυπηρετούνται από το ΧΥΤΑ Αμαρίου, του οποίου φορέας λειτουργίας είναι η ΑΜΑΡΙ ΑΕ. Αυτή τη στιγμή η λειτουργία του ΧΥΤΑ πραγματοποιείται στο νέο κύτταρο που αποτελεί επέκταση του παλαιού. Το κύτταρο αυτό είχε διαστασιολογηθεί για να δέχεται τα απορρίμματα των 7 δήμων που εξυπηρετούσε μέχρι το 2007 ο ΧΥΤΑ. Από το 2008 όμως ο ΧΥΤΑ εξυπηρετεί και τους υπόλοιπους δήμους της Π.Ε. με αποτέλεσμα η διάρκεια ζωής του να έχει μειωθεί δραματικά και να εκτιμάται σε λιγότερο από 1 έτος. Σημειώνεται ότι η ο ΧΥΤΑ Αμαρίου εκτός από τα σύμμεικτα ΑΣΑ των δήμων της Π.Ε. Ρεθύμνου δέχεται επιπρόσθετα και ξηρή ιλύ υγρασίας 30% (εκτιμώμενη ποσότητα τόνους το έτος) από το Βιολογικό Καθαρισμό της Δημοτικής Επιχείρησης Ύδρευσης Αποχέτευσης Ρεθύμνου (ΔΕΥΑΡ). Η ΑΜΑΡΙ Α.Ε έχει καταθέσει Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) για την Εγκατάσταση Μονάδας Προεπεξεργασίας και Χώρου Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων στο οικόπεδο όπου σήμερα λειτουργεί ο ΧΥΤ Αμαρίου. Η αναγκαιότητα της μονάδας κατ αρχήν τεκμηριώνεται από το γεγονός ότι σήμερα ο ΧΥΤ Αμαρίου δέχεται το σύνολο των Α.Σ.Α της Π.Ε. Ρεθύμνου, με αποτέλεσμα να αποτίθεται πολύ μεγαλύτερη ποσότητα από την αρχικά προβλεπόμενη. Στην εν λόγω Μ.Π.Ε υπάρχει κεφάλαιο επιλογής τεχνολογίας όπου μέσω κριτηρίων τεχνικών, περιβαλλοντικών και οικονομικών αξιολογούνται οι διάφορες τεχνολογίες επεξεργασίας και επιλέγεται τελικά η μέθοδος της «Ξηράς Ζύμωσης (dry fermentation)». Η μονάδα έχει διαστασιολογηθεί για δυναμικότητα τόνους. Σταθμός Μεταφόρτωσης Ανακυκλώσιμων Υλικών (ΣΜΑΥ) Ρεθύμνου Ο ΣΜΑΥ Ρεθύμνου που βρίσκεται στη θέση «Τρία Μοναστήρια» στο Δ. Ρεθύμνου, λειτουργεί με ευθύνη του Δήμου Ρεθύμνου. Ο ΣΜΑΥ αποτελείται από μια υποτυπώδη κατασκευή ικανή να υποδέχεται επικαθήμενο κοντέϊνερ 56 κυβικών μέτρων με συμπιεστή, στο οποίο απορρίπτουν τα ανακυκλώσιμα υλικά τα απορριμματοφόρα της ανακύκλωσης των Δήμων του Νομού Ρεθύμνου. Στην Π.Ε. Ρεθύμνου υλοποιείται πρόγραμμα Διαλογής στην Πηγή (ΔσΠ) Συσκευασιών για τους δήμους Ρεθύμνου, Ανωγείων, Αρκαδίου, Γεροποτάμου και Νικηφόρου Φωκά. 295

307 Τα απόβλητα συσκευασίας (πλην των γυάλινων συσκευασιών) συλλέγονται από τους Δήμους και μεταφέρονται: (α) απευθείας στο ΕΜΑΚ Χανίων με απορριμματοφόρα οχήματα που τους έχει διαθέσει αποκλειστικά για το σκοπό αυτό η Ελληνική Εταιρεία Ανακύκλωσης & Αξιοποίησης (ΕΕΑΑ) είτε (β) στο ΣΜΑΥ Ρεθύμνου και στη συνέχεια στο ΕΜΑΚ Χανίων με οχήμα (ελκυστήρα ρυμουλκό του επικαθήμενου) που έχει διαθέσει στο Δήμο Ρεθύμνου προς χρήση, αποκλειστικά για το σκοπό αυτό η ΔΕΔΙΣΑ Α.Ε. (ΟΤΑ). Π.Ε. Χανίων Η διαχείριση των ΑΣΑ στην Π.Ε. Χανίων βασίζεται στη λειτουργία των εξής εγκαταστάσεων: (α) το Εργοστάσιο Μηχανικής Ανακύκλωσης και Κομποστοποίησης (ΕΜΑΚ) Χανίων, (β) το Χώρο Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων (ΧΥΤΥ) Ακρωτηρίου, ο οποίος βρίσκεται εντός του ίδιου γηπέδου με το ΕΜΑΚ Χανίων στη θέση Κορακιά στο Δ. Ακρωτηρίου, (γ) το Χώρο Υγειονομικής Ταφής Αποβλήτων (ΧΥΤΑ) στη θέση Άσπρος Πόρος, Δ.Δ. Σκλαβοπούλας στο Δ. Πελεκάνου. Ολοκληρωμένη Εγκατάσταση Διαχείρισης Απορριμμάτων (ΟΕΔΑ) Χανίων Η Ολοκληρωμένη Εγκατάσταση Διαχείρισης Απορριμμάτων (ΟΕΔΑ) περιλαμβάνει το Εργοστάσιο Μηχανικής Ανακύκλωσης και Κομποστοποίησης (ΕΜΑΚ) και το Χώρο Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων (ΧΥΤΥ) Ακρωτηρίου. Το ΕΜΑΚ (και ο ΧΥΤ) Χανίων έχουν εγκατασταθεί στη θέση Κορακιά νότια της χαράδρας του Κουρουπητού στο Ακρωτήρι Χανίων. Το ΕΜΑΚ Χανίων, ξεκίνησε να λειτουργεί την άνοιξη του 2005 (ο ΧΥΤΥ ξεκίνησε τη λειτουργία του νωρίτερα, το 2003). Το ανωτέρω έργο υλοποιήθηκε με συγχρηματοδότηση κατά 75% από το Ταμείο Συνοχής ΙΙ ( ) της ΕΕ και κατά 25% από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων. Οι περιβαλλοντικοί όροι και οι απαλλοτριώσεις για τη χωροθέτηση της μονάδας εγκρίθηκαν με πράξη νομοθετικού περιεχομένου (ΦΕΚ 152/τεύχος Α/ ). Φορέας υλοποίησης του έργου ήταν η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Χανίων και ανάδοχος η εταιρεία ENVITEC ΑΕ93. Ο ΦοΔΣΑ του ΕΜΑΚ και του ΧΥΤΥ είναι η Διαδημοτική Επιχείρηση Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (ΔΕΔΙΣΑ) Χανίων. Η ΔΕΔΙΣΑ Α.Ε. (ΟΤΑ) συστάθηκε με την υπ' αριθ / απόφαση του Νομάρχη Χανίων, η οποία δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ611Β/ και μετατράπηκε σε ΦοΔΣΑ υπό τη μορφή Ανωνύμου Εταιρείας Ο.Τ.Α., σύμφωνα με τις απαιτήσεις του άρθρου 30 του Ν. 3536/2007, το Σεπτέμβριο του 2009 (ΦΕΚ ΑΕ & ΕΠΕ 11808/ ). Η συνολική εγκατάσταση είχε σχεδιαστεί ώστε να διαχειρίζεται τα απορρίμματα της Ε Διαχειριστικής Ενότητας που αποτελούνταν από 9 Δήμους (Δήμοι Χανίων, Σούδας, Ακρωτηρίου, Κεραμιών, Πλατανιά, Μουσούρων, Θερίσου, Νέας Κυδωνίας και Ελευθερίου Βενιζέλου) με συνολικό πραγματικό πληθυσμό (ΕΣΥΕ, 2001) και με μέγιστη προβλεπόμενη παραγωγή απορριμμάτων να ανέρχεται σε τόνους ετησίως για το έτος Ο ΧΥΤΥ είχε σχεδιαστεί για να υποδέχεται σύμμεικτα ΑΣΑ πριν την έναρξη λειτουργίας της ΕΜΑΚ ή υπολείμματα κατά τη λειτουργία της. Τα υπολείμματα της επεξεργασίας εκτιμούνταν σε ποσοστό ίσο με το 35% των προσκομιζομένων στη μονάδα απορριμμάτων. Με βάση την παραπάνω θεώρηση η διάρκεια ζωής του χώρου είχε υπολογιστεί σε 12 έτη. Η μονάδα περιλαμβάνει τα εξής βασικά τμήματα: Είσοδος /αποδοχή απορριμμάτων - Ζυγιστήριο Υποδοχή Απορριμμάτων απομάκρυνση ανεπιθύμητων υλικών Μηχανική διαλογή και χειροδιαλογή για την ανάκτηση ανακυκλώσιμων (σιδηρούχα και αλουμινούχα, χαρτί, χάρτινες συσκευασίες, πλαστικά, συνδυασμένες συσκευασίες) Δεξαμενές ταχείας κομποστοποίησης για την επεξεργασία του οργανικού κλάσματος των ΑΣΑ και κλαδοκάθαρων Εξευγενισμός, πλατεία ωρίμανσης και αποθήκευση κόμποστ Συσκευαστήριο κόμποστ Χώρος Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων (ΧΥΤΥ) που οδηγούνται τα υπολείμματα του εργοστασίου Μονάδα Τριτοβάθμιας Επεξεργασίας Στραγγισμάτων και λυμάτων προσωπικού 296

308 Σήμερα, στο ΕΜΑΚ εισέρχονται τα σύμμεικτα ΑΣΑ 20 Δήμων και μίας Κοινότητας της Π.Ε. Χανίων και συγκεκριμένα των Δήμων Χανίων, Ακρωτηρίου, Βάμου, Βουκολίων, Γεωργιουπόλεως, Ελευθερίου Βενιζέλου, Θερίσσου, Ινναχωρίου, Καντάνου, Κεραμιών, Κισσάμου, Κολυμβαρίου, Κρυονερίδας, Μουσούρων, Μυθήμνης, Νέας Κυδωνίας, Πλατανιά, Σούδας, Φρε ενώ πρόσφατα το ΕΜΑΚ υποδέχθηκε και τα ΑΣΑ του Δήμου Σφακίων και της Κοινότητας Ασή Γωνιάς. Αναμένεται στο άμεσο μέλλον να εξυπηρετήσει το Δήμο Αρμένων και μεσοπρόθεσμα τους Δήμους Αν. Σελίνου και Πελεκάνου και πιθανά της Κοινότητας Γαύδου. Ακόμα, στο ΕΜΑΚ εισέρχονται από το πρόγραμμα Διαλογής στην Πηγή (ΔσΠ) Συσκευασιών («μπλέ κάδοι», δεν συμπεριλαμβάνονται οι γυάλινες συσκευασίες), τα απόβλητα συσκευασιών 22 Δήμων της Π.Ε. Χανίων και συγκεκριμένα των Δήμων Χανίων, Ακρωτηρίου, Βάμου, Βουκολίων, Γεωργιουπόλεως, Ελευθερίου Βενιζέλου, Θερίσου, Ινναχωρίου, Καντάνου, Κεραμιών, Κισσάμου, Κολυμβαρίου, Κρυονερίδας, Μουσούρων, Μυθήμνης, Νέας Κυδωνίας, Πλατανιά, Σούδας, Φρε, Ανατολικού Σελίνου, Αρμένων και Πελεκάνου, ενώ επίσης εισέρχονται για προσωρινή αποθήκευση προς μεταφόρτωση οι γυάλινες συσκευασίες («κίτρινοι κάδοι») από 8 δήμους της Π.Ε. Χανίων και συγκεκριμένα των Δήμων Χανίων, Ελ. Βενιζέλου, Νέας Κυδωνίας, Πλατανιά, Θερίσου, Σούδας, Ακρωτηρίου και Βουκολιών. Επιπλέον, στο ΕΜΑΚ εισέρχονται και τα απόβλητα συσκευασιών (πλην των γυάλινων συσκευασιών) από τους δήμους Ρεθύμνου, Γεροποτάμου, Νικηφόρου Φωκά και Αρκαδίου της Π.Ε. Ρέθυμνου. Τέλος, θα πρέπει να σημειωθεί ότι η εγκατάσταση δέχεται ποσότητα ιλύος από τη Δημοτική Επιχείρηση Ύδρευσης Αποχέτευσης (ΔΕΥΑ) Χανίων, κλαδοκάθαρα προς κομποστοποίηση, καθώς και ογκώδη απορρίμματα του Δήμου Χανίων. Προβληματισμός υπάρχει για την υποδοχή στο άμεσο μέλλον ποσοτήτων ιλύος από τη Δημοτική Επιχείρηση Ύδρευσης Αποχέτευσης (ΔΕΥΑΒΑ) Βορείου Άξονα Π.Ε. Χανίων. Όπως έχει ήδη αναφερθεί, το ΕΜΑΚ σχεδιάστηκε με ονομαστική δυναμικότητα τόνους σύμμεικτα ΑΣΑ ετησίως. Όμως η λειτουργία του στην πράξη έχει διαφοροποιηθεί και δέχεται τόσο τα απόβλητα συσκευασιών από το ρεύμα του «μπλε» κάδου, όσο και σύμμεικτα ΑΣΑ. Τυπικά, στο ΕΜΑΚ εισέρχονται περί τους τόνους απόβλητα, εκ των οποίων τα αποτελούν τα ανακυκλώσιμα και τα υπόλοιπα αποτελούν τα σύμμεικτα ΑΣΑ (έτος 2009: τόνοι εκ των οποίων τα σύμμεικτα ΑΣΑ υπολογίζονται σε τόνους και το ρεύμα ΔσΠ των Π.Ε. Χανίων και Π.Ε. Ρεθύμνου σε τόνους). Το υπόλοιπο των παραγόμενων απορριμμάτων (σύνολο παραγωγής ΑΣΑ στην Π.Ε. αυτή τη στιγμή περίπου τόνοι), οδηγείται στο ΧΥΤΥ. Λόγω της αυξημένης ποσότητας αποβλήτων που εισέρχονται στο ΧΥΤΥ, η διάρκεια ζωής του έχει μειωθεί σημαντικά (περίπου 3 έτη), και για τον λόγο αυτόν έχει δρομολογηθεί η άμεση επέκταση του. Σημειώνεται ότι το παραγόμενο κόμποστ αντιστοιχεί στο 15% της ποσότητας επί του αρχικού οργανικού υλικού. ΧΥΤΑ Πελεκάνου Ο εν λόγω ΧΥΤΑ προβλεπόταν να εξυπηρετεί τη Γ Διαχειριστική Ενότητα (βάσει του ΠΕΣΔΑ Κρήτης του έτους 2000) που περιελάμβανε τους Δήμους Ανατολικού Σελίνου, Πελεκάνου και Κανδάνου. Ο αρχικός Φορέας που ανέλαβε την κατασκευή του έργου ήταν ο Σύνδεσμος Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων ΝΔ Σελίνου, ο οποίος έλαβε εντολή εκτέλεσης του έργου, από την Τεχνική Υπηρεσία Δήμων & Κοινοτήτων (ΤΥΔΚ). Σύμφωνα με τον ΠΕΣΔΑ, ο εν λόγω ΧΥΤΑ προβλεπόταν να εξυπηρετήσει τους Δήμους Πελεκάνου και Ανατολικού Σελίνου (2η Διαχειριστική Ενότητα) μέχρι το 2010 για το μεταβατικό στάδιο, ενώ για το τελικό στάδιο θα μετατρεπόταν σε ΣΜΑ προκειμένου να οδηγηθούν τα απορρίμματα στην ΕΜΑΚ & ΧΥΤΥ Π.Ε. Χανίων. Στην παρούσα φάση τη διαχείριση των απορριμμάτων της περιοχής έχει αναλάβει η Ενιαία Επιχείρηση Ύδρευσης Αποχέτευσης και Καθαριότητας (ΔΕΥΑΚΑ) Σελίνου (ΦΕΚ 484/Β/ ). Σήμερα ο ΧΥΤΑ Πελεκάνου λειτουργεί και εξακολουθεί να εξυπηρετεί τους Δήμους της 2ης ΔΕ του μεταβατικού σταδίου. Οι Περιβαλλοντικοί Όροι (ΠΟ) του ΧΥΤΑ έχουν λήξει από το Ο εκτιμώμενος χρόνος ζωής είναι μικρότερος από 1 έτος. 297

309 Ο χώρος έχει συνολική έκταση 10 στρέμματα και είναι ιδιοκτησία του Δήμου Πελεκάνου. Βρίσκεται στη θέση Άσπρος Πόρος του Δ.Δ. Σκλαβοπούλας και λειτουργεί πάνω από 10 χρόνια. Ο ΧΥΤΑ έχει λάβει προέγκριση χωροθέτησης σύμφωνα με την αρ. πρωτ. οικ /7866/ Απόφαση, από τη Δ/νση Χωροταξίας του ΥΠΕΧΩΔΕ. Οι υποδομές που υπάρχουν στο χώρο είναι: Περιμετρική περίφραξη Οικίσκος προσωπικού Δίκτυο και δεξαμενή συλλογής στραγγισμάτων Δεξαμενή πυρόσβεσης. Σύμφωνα με τον ΠΕΣΔΑ Κρήτης 2006 στην Π.Ε. Χανίων λειτουργούσαν και οι ΧΥΤΑ Σφακίων και Αρμένων. Ο ΧΥΤΑ Σφακίων (θέση Πεζούλι, Δ.Δ. Χώρας Σφακίων, Δ. Σφακίων) είχε σχεδιασθεί για να εξυπηρετεί το Δήμο Σφακίων. Λόγω αδυναμίας επέκτασης του υφιστάμενου ΧΥΤΑ τα απορρίμματα του Δήμου Σφακίων οδεύουν πλέον στην ΕΜΑΚ Χανίων (από 01/06/2010). Ο ΧΥΤΑ Αρμένων (θέση Μοδακιά, Δ.Δ. Καλυβών, Δ. Αρμένων) είχε αρχικά σχεδιαστεί για να εξυπηρετεί τους δήμους Βάμου, Κρυονερίδας, Φρε, Γεωργιουπόλεως, Αρμένων και Κοιν. Ασή Γωνιάς. Στην πορεία της λειτουργίας του ο ΧΥΤΑ χαρακτηρίσθηκε ως Χώρος Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Απορριμμάτων (ΧΑΔΑ). Σήμερα, ο ΧΑΔΑ Αρμένων είναι ενεργός και εξυπηρετεί κατ ελάχιστον το Δήμο Αρμένων. Συγκεκριμένα έχει εκδοθεί Απόφαση Παύσης Νομάρχη (αρ. πρ / ), έχει εκπονηθεί Τεχνική Μελέτη Περιβαλλοντικής Αποκατάστασης (ΤΜΠΑ) (αρ. πρ. παραλαβής Δ/νση ΠΕ.ΧΩ. 7385/ ) και αναμένεται άμεσα η έκδοση άδειας. Τέλος, στην παρούσα φάση στην Π.Ε. Χανίων υπάρχει ο ενεργός ΧΑΔΑ της Κοινότητας Γαύδου (θέση Λυδία), καθώς επίσης και ο ανενεργός ΧΑΔΑ Ασή Γωνιάς στη θέση Σπηλιά για τον οποίο εκπονείται οριστική μελέτη αποκατάστασης Υφιστάμενη κατάσταση και προγραμματιζόμενα έργα διαχείρισης αστικών λυμάτων Η Οδηγία 91/271/EOK 20 «για την επεξεργασία και διάθεση αστικών λυμάτων», όπως τροποποιήθηκε από την Οδηγία 98/15/ΕΚ, ορίζει την ελάχιστη αναγκαία τεχνική υποδομή σε δίκτυα αποχέτευσης και Εγκαταστάσεις Επεξεργασίας Λυμάτων (ΕΕΛ) που πρέπει να διαθέτουν οι οικισμοί 21 της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ανάλογα με τον ισοδύναμο πληθυσμό και τον αποδέκτη των επεξεργασμένων λυμάτων και διακρίνοντας τους υδάτινους αποδέκτες - περιοχές στις οποίες καταλήγουν τα αστικά λύματα σε τρεις κατηγορίες: σε κανονικές, ευαίσθητες και λιγότερο ευαίσθητες. Επίσης, καθορίζει τα ανώτατα επιτρεπτά όρια των ποιοτικών χαρακτηριστικών των επεξεργασμένων λυμάτων που πρέπει να επιτυγχάνονται στις εκροές των εγκαταστάσεων επεξεργασίας λυμάτων και παράλληλα προβλέπει συγκεκριμένα χρονικά όρια μέσα στα οποία οι οικισμοί, που εμπίπτουν στις διατάξεις της, οφείλουν να ολοκληρώσουν την απαιτούμενη σε κάθε περίπτωση υποδομή συλλογής, επεξεργασίας και διάθεσης των αστικών τους λυμάτων. Οι διατάξεις που ορίζουν την απαιτούμενη υποδομή, με βάση τα ανωτέρω κριτήρια (ισοδύναμο πληθυσμό, κατηγορία αποδέκτη), ορίζουν ταυτόχρονα και τις χρονικές προθεσμίες μέσα στις οποίες πρέπει να έχουν 20 Τροποποιήθηκε από την Οδηγία 98/15/ΕΚ «για τροποποίηση της Οδηγίας 91/271/ΕΟΚ όσον αφορά ορισμένες απαιτήσεις οι οποίες καθορίζονται στο παράρτημα Ι αυτής» 21 Ως «οικισμοί» σύμφωνα με την Οδηγία (agglomerations) προσδιορίζονται οι περιοχές στις οποίες ο πληθυσμός ή / και οι οικονομικές δραστηριότητες είναι επαρκώς συγκεντρωμένα ώστε τα αστικά λύματα να μπορούν να συλλέγονται και να διοχετεύονται σε σταθμό επεξεργασίας αστικών λυμάτων ή σε τελικό σημείο απόρριψης. Στην Ελλάδα για την εφαρμογή της Οδηγίας έχουν ληφθεί ως «οικισμοί» οι παραδοσιακοί οικισμοί με την διοικητική έννοια του όρου, με εξαίρεση κάποιες περιπτώσεις, κυρίως μεγάλων πόλεων, όπου θεωρήθηκε ως ενιαίος «οικισμός» ολόκληρος ο δήμος ή το σύνολο κάποιων δήμων 298

310 ολοκληρωθεί όλες οι αναγκαίες υποδομές. Στο πέρας του χρονικού ορίζοντα εφαρμογής της Οδηγίας όλοι οι οικισμοί με ισοδύναμο πληθυσμό (ΙΠ) μεγαλύτερο των θα πρέπει να διαθέτουν αποχετευτικό δίκτυο και εγκατάσταση επεξεργασίας λυμάτων. Για οικισμούς με ισοδύναμο πληθυσμό μικρότερο από 2.000, εφόσον διαθέτουν αποχετευτικά δίκτυα και έχουν ως αποδέκτες των λυμάτων τους γλυκά νερά και εκβολές ποταμών, πρέπει (μέχρι τις 31/12/2005) τα λύματα αυτά να υφίστανται κατάλληλη επεξεργασία με μέθοδο ή και σύστημα διάθεσης, που επιτρέπει στον υδάτινο αποδέκτη να ανταποκρίνεται στους σχετικούς ποιοτικούς στόχους, με βάση την καθοριζόμενη χρήση του. Στο ΥΔ 13 και σε σχέση με την πρόοδο υλοποίησης των έργων αποχέτευσης και επεξεργασία λυμάτων που εμπίπτουν στις πρόνοιες της Οδηγίας 91/271/ΕΟΚ (και σύμφωνα με την κατάταξη των οικισμών σε τρεις Προτεραιότητες), ισχύουν τα ακόλουθα: Δεν υπάρχουν οικισμοί Α Προτεραιότητας. Υπάρχουν 9 οικισμοί Β Προτεραιότητας (Αγ. Νικόλαος, Ηράκλειο, Ιεράπετρα, Μάλια, Νέα Κυδωνία, Ρέθυμνο, Σητεία, Χανιά και Χερσόνησος) οι οποίοι εξυπηρετούνται από υφιστάμενες ΕΕΛ σε λειτουργία. Στο ΥΔ 13 υπάρχουν 21 οικισμοί Γ Προτεραιότητας. Από αυτούς, 7 οικισμοί εξυπηρετούνται από υφιστάμενες ΕΕΛ, σε 12 οικισμούς προβλέπεται η κατασκευή νέας ΕΕΛ ή η σύνδεση με υφισταμενη μέσω έργων ενταγμένων στο ΕΠΠΕΡΑΑ, σε ένα οικισμό η ΕΕΛ είναι υπό κατασκευή και σε ένα οικισμό δεν έχουν δρομολογηθεί έργα. Όσον αφορά τις υφιστάμενες ΕΕΛ σημειώνονται τα ακόλουθα: Στο Υδατικό Διαμέρισμα της Κρήτης, οι περισσότερες Εγκαταστάσεις Επεξεργασίας Λυμάτων διαθέτουν τα επεξεργασμένα λύματα σε επιφανειακά ύδατα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, μέρος των επεξεργασμένων λυμάτων χρησιμοποιείται για την άρδευση εκτάσεων. Η συλλογή, επεξεργασία και διάθεση των αστικών λυμάτων καθορίζονται από την Οδηγία 91/271/ΕΟΚ και την ΚΥΑ 5673/400/1997. Στην ευρύτερη περιοχή του υδατικού διαμερίσματος της Κρήτης λειτουργούν μέχρι σήμερα 18 ΕΕΛ. Σχήμα : Εγκαταστάσεις Επεξεργασίας Λυμάτων Λεκάνη απορροής Βορείου Τμήματος Χανίων-Ρεθύμνου-Ηρακλείου (GR39) Στην λεκάνη απορροής GR39 βρίσκονται δέκα συνολικά ΕΕΛ (Κίσσαμος, Νέας Κυδωνία, Χανιά, Αρμένοι, Ρέθυμνο, Πάνορμος, Μπαλί, Ανώγεια, Ηράκλειο, και Αρχάνες). Οι ΕΕΛ εξυπηρετούν περίπου κατοίκους. Θα πρέπει να επισημάνουμε εδώ ότι η πλειονότητα των συγκεκριμένων μονάδων δεν δέχονται και δεν επεξεργάζονται βιομηχανικά λύματα. Συγκεκριμένα, οι μόνες ΕΕΛ που δέχονται βιομηχανικά λύματα είναι η ΕΕΛ Χανίων (βιομηχανίες παραγωγής αλκοολούχων ποτών, ζωοτροφών, κρέατος, μεταποίησης 299

311 ιχθύων, και επεξεργασίας γάλακτος) και η ΕΕΛ Ρεθύμνου (βιομηχανίες παραγωγής κρέατος και επεξεργασίας γάλακτος). Έξι ΕΕΛ έχουν ως αποδέκτη τη θάλασσα (Κίσσαμος, Νέας Κυδωνία, Χανιά, Αρμένοι, Ρέθυμνο, και Ηράκλειο), τρεις ΕΕΛ (Πάνορμος, Μπαλί, και Ανώγεια) το έδαφος μέσω άρδευσης εκτάσεων και μια ΕΕΛ (Αρχάνες) έχει ως αποδέκτη των επεξεργασμένων λυμάτων υδατόρεμα Λεκάνη απορροής Νοτίου Τμήματος Χανίων-Ρεθύμνου-Ηρακλείου (GR40) Στη λεκάνη απορροής Νοτίου Τμήματος Χανίων-Ρεθύμνου-Ηρακλείου (GR40) υπάρχουν δυο μόνο ΕΕΛ (Τυμπάκι και Μάταλα) που εξυπηρετούν περίπου κατοίκους. Θα πρέπει να επισημάνουμε εδώ ότι οι συγκεκριμένες μονάδες δεν δέχονται και δεν επεξεργάζονται βιομηχανικά λύματα. Αποδέκτες των επεξεργασμένων λυμάτων είναι το έδαφος μέσω άρδευσης γεωργικών εκτάσεων. Λεκάνη απορροής Ανατολικής Κρήτης (GR41) Στην λεκάνη απορροής Ανατολικής Κρήτης (GR41) υπάρχουν έξι ΕΕΛ (Χερσόνησος, Μάλια, Ελούντα, Άγιος Νικόλαος, Ιεράπετρα, Σητεία). Οι έξι αυτοί ΕΕΛ εξυπηρετούν περίπου κατοίκους. Θα πρέπει να επισημάνουμε εδώ ότι οι συγκεκριμένες μονάδες δε δέχονται και δεν επεξεργάζονται βιομηχανικά λύματα. Σε τρεις ΕΕΛ (Χερσόνησος, Μάλια, Ελούντα) αποδέκτες των επεξεργασμένων λυμάτων είναι το έδαφος μέσω άρδευσης γεωργικών εκτάσεων, ενώ στις υπόλοιπες τρεις ΕΕΛ (Άγιος Νικόλαος, Ιεράπετρα, Σητεία) αποδέκτης των επεξεργασμένων λυμάτων είναι η θάλασσα. Πίνακας : ΕΕΛ Στοιχεία Εγκαταστάσεων Επεξεργασίας Λυμάτων (ΕΕΛ) στο ΥΔ13 Κάτοικοι που εξυπηρετούνται Mέσος ετήσιος όρος εισερχόμενης παροχής αποβλήτων (m 3 /ημέρα) Αποδέκτης Θάλασσα Έδαφος Θάλασσα Ρέμα Έδαφος Θάλασσα Θάλασσα Θάλασσα Έδαφος Έδαφος Έδαφος Θάλασσα Έδαφος Θάλασσα Θάλασσα Έδαφος Θάλασσα Έδαφος 300

312 2349,4 13,7 425,5 4, ,7 326,4 126,2 193, , ,3 6,6 1,9 0,1 1495,7 6,7 285,6 3,7 466,9 45,9 334,6 14,7 33,6 237,3 51,8 0, ,2 1,8 0,1 0,6 0,1 1827,2 38,6 274,7 6,5 127,7 489,8 347,8 85, ,9 115,8 1, ,9 0,3 0,8 1,6 0,1 2640,7 31,6 960,8 8,6 574,3 138, ,2 92,9 149,5 64,4 0, ,4 3 5,2 1,6 0,4 8313,0 90, ,0 1387,9 949,5 1549,8 256,5 390,6 1205, , ,5 6,4 12,7 5,7 0,7 Σύνολο εκτάσεων Αρόσιμη γη Μόνιμες καλλιέργειες Βοσκότοποι - Μεταβατικές δασώδεις / θαμνώδεις εκτάσεις Βοσκότοποι - Συνδιασμοί θαμνώδους ή / και ποώδους βλάστησης Βοσκότοποι - εκτάσεις με αραιή ή καθόλου βλάστηση Ετερογενείς γεωργικές περιοχές Δάση Μεταβατικές δασώδεις - θαμνώδεις εκτάσεις συνδιασμοί θαμνώδους ή / και ποώδους βλάστησης Εκτάσεις με αραιή ή καθόλου βλάστηση χερσαία ύδατα Εσωτερικές υγρές ζώνες Παραθαλάσσιες υγρές ζώνες Αστική οικοδόμηση Βιομηχανικές και εμπορικές ζώνες Δίκτυα συγκοινωνιών Ορυχεία, χώροι απόρριψης απορριμμάτων και εργοτάξια Τεχνητές, μη γεωργικές ζώνες πρασίνου, χώροι αθλητικών και πολιτιστικών δραστηριοτήτων ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ, ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Χρήσεις Γης Γενικά Το ΥΔ13, είναι σε μικρό ποσοστό δασώδες (3% της συνολικής έκτασης), ενώ σημαντικό είναι το ποσοστό του που καλύπτεται από καλλιέργειες (27% της συνολικής έκτασης) και γεωργική γη/βοσκοτόπους (67% της συνολικής έκτασης). Οι αστικές περιοχές καλύπτουν μόλις το 1% της συνολικής έκτασης. Στο παρακάτω Σχήμα περιγράφονται χωρικά και κατηγοριοποιούνται οι χρήσεις γης σε τέσσερις κλάσεις: αγροτικές περιοχές, δάση και ημι-φυσικές περιοχές, τεχνητές επιφάνειες και υδατικά συστήματα. Οι συγκεκριμένες περιοχές δύναται να αποτελέσουν σημειακές ή διάχυτες περιβαλλοντικές πιέσεις σε επιφανειακά ή και υπόγεια ύδατα. Σχήμα : Xρήσεις γης ΥΔ13 Η κατανομή της έκτασης του Υδατικού Διαμερίσματος κατά βασικές κατηγορίες χρήσεως παρουσιάζονται στον παρακάτω Πίνακα. Πίνακας : Κατανομή της έκτασης (Km 2 ) του ΥΔ κατά βασικές κατηγορίες χρήσεως Γεωργικές Περιοχές Δάση ημιφυσικές εκτάσεις Εκτάσεις που καλύπτονται από νερά Τεχνητές περιοχές Διοικητική Ενότητα ΚΡΗΤΗ ΠΕ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΠΕ ΛΑΣΙΘΙΟΥ ΠΕ ΡΕΘΥΜΝΟΥ ΠΕ ΧΑΝΙΩΝ 301

313 Αστικές χρήσεις Υποδομές Η αστική ανάπτυξη/χρήση γης (οικιστική, βιομηχανική, εμπορική χρήση γης και έργα μεταφορικών υποδομών) έχει τόσο άμεσες όσο και έμμεσες επιπτώσεις στους υδατικούς πόρους. Ορισμένες επιπτώσεις προκύπτουν από την άμεση τροποποίηση ή καταστροφή των ρεμάτων, λιμνών και των υγροτόπων. Άλλες επιπτώσεις οφείλονται σε μεταβολές στην ποιότητα και την ποσότητα των όμβριων απορροών από την αστική ανάπτυξη και τις κατασκευαστικές δραστηριότητες. Η αστική ανάπτυξη προκαλεί και σημειακή και διάχυτη ρύπανσης. Οι σημειακές πηγές που έχουν αντίκτυπο στα επιφανειακά ύδατα περιλαμβάνουν τη διάθεση βιομηχανικών αποβλήτων και αστικών λυμάτων και έχουν εξεταστεί σε άλλες παραγράφους της παρούσας έκθεσης. Εκείνες που επηρεάζουν τα υπόγεια ύδατα αφορούν σε διαρροές εγκαταστάσεων αποθήκευσης καθώς και ατυχηματική ρύπανση. Η ρύπανση των υπογείων υδάτων από πτητικές οργανικές ενώσεις (VOCs) είναι περισσότερο συνηθισμένη σε αστικές περιοχές λόγω της αυξημένης χρήσης διαλυτών και καυσίμων. Οι διάχυτες πηγές περιλαμβάνουν την απορροή ομβρίων και τη διήθηση του νερού από τους δρόμους, τα αεροδρόμια, τις βιομηχανικές περιοχές, καθώς και γήπεδα γκολφ. Οι ρυπογόνες ουσίες περιλαμβάνουν μέταλλα, βιομηχανικές οργανικές χημικές ουσίες, θρεπτικά, και φυτοφάρμακα. Στο ΥΔ της Κρήτης οι περιοχές με τη μεγαλύτερη σε έκταση αστική ανάπτυξη είναι οι πόλεις: Ηράκλειο, Χανιά Ρέθυμνο και Άγιος Νικόλαος έδρες των αντίστοιχων ΠΕ. Μεγάλη αστική ανάπτυξη επίσης σημειώνεται κατά μήκος του ΒΟΑΚ που αποτελεί βασικός οριζόντιος οδικός άξονας του νησιού. Βιομηχανική χρήση/ρύπανση Στο ΥΔ13 υπάρχει μια Βιομηχανική Περιοχή (ΒΙΠΕ) και 2 Βιοτεχνικά Πάρκα (ΒΙΟΠΑ). Πρόκειται για τη ΒΙΠΕ Ηρακλείου και τα ΒΙΟΠΑ Ρεθύμνου και Χανίων. Ο δευτερογενής τομέας στο ΥΔ Κρήτης δεν είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένος. Το μεγαλύτερο τμήμα της βιοτεχνικής και βιομηχανικής δραστηριότητας είναι συγκεντρωμένο στην ευρύτερη περιοχή του πολεοδομικού συγκροτήματος του Ηρακλείου, όπου και λειτουργεί η μόνη οργανωμένη ΒΙΠΕ της Περιφέρειας. Στο Ρέθυμνο λειτουργεί βιοτεχνικό πάρκο (ΒΙΟΠΑ) στα δυτικά της πόλης με παράρτημα στα νότιά της όπου στεγάζεται η εγκατάσταση μεταποίησης αγροτικών προϊόντων των Γεωργικών Συνεταιρισμών Νομού Ρεθύμνης. Στο ΒΙΟΠΑ Χανίων στεγάζονται μικρές βιοτεχνίες οι οποίες έχουν κατά κύριο λόγο μετεγκατασταθεί από άλλα σημεία. Ένας σημαντικός αριθμός συσκευαστηρίων οπωροκηπευτικών λειτουργεί στην περιοχή της Μεσσαράς. Στην περιοχή του Ηρακλείου ήταν εγκατεστημένες το 2003 περί τις βιομηχανικές και βιοτεχνικές μονάδες των παρακάτω κυρίως κλάδων: Κονσερβοποιεία Επεξεργασία σταφίδας Ζαχαροπλαστική Βιοτεχνίες ποτών Οινοπνευματώδη ποτά Υφαντικές βιομηχανίες Βιομηχανίες ξύλου, επίπλου Βιομηχανίες ειδών ενδύσεως Κατεργασία μαρμάρου Μεταλλικές κατασκευές Συνεργεία αυτοκινήτων, κλπ. Ορισμένες μεγάλες βιομηχανίες διαθέτουν ίδια συστήματα επεξεργασίας των υγρών αποβλήτων τους. Επίσης στην ΒΙΠΕ Ηρακλείου υπάρχει ενιαίο σύστημα συλλογής και επεξεργασίας των υγρών αποβλήτων με ξεχωριστή ΕΕΛ. 302

314 Η κατανάλωση νερού της ΒΙΠΕ Ηρακλείου παρουσιάζει μέγιστο την περίοδο Σεπτέμβριο μέχρι Μάρτιο οπότε και υπολογίζεται σε 1800 m³/ημέρα. Αυτά κατανέμονται ανά είδος μονάδας ως εξής: Σταφιδεργοστάσια Οινοπνευματοποιία-Ζυθοποιία Λοιποί 700 m³/ημέρα (Σεπτέμβριο μέχρι Μάρτιο) 900 m³/ημέρα 200 m³/ημέρα Στους δύο λειτουργούντες από το 2003 σταθμούς παραγωγής θερμοηλεκτρικής ενέργειας της Κρήτης (Ξυλοκαμάρα Χανίων και Λινοπεράματα Ηρακλείου) έχει προστεθεί και ο ατμοηλεκρικός σταθμός (ΑΗΣ) Αθερινόλακκου Λασιθίου ισχύος 100 MW, με καύσιμο μαζούτ χαμηλού θείου και δυνατότητα καύσης φυσικού αερίου. Σχεδιάζεται επίσης στο πλαίσιο της Συμφωνίας Γαζίου η μετεγκατάσταση του ΑΗΣ Λινοπεραμάτων στη θέση Κορακιά του Νομού Ηρακλείου στην οποία πρόκειται να δημιουργηθεί ένας νέος σύγχρονος Σταθμός παραγωγής, ισχύος 500 MW. Ο νέος σταθμός θα διαθέτει εγκαταστάσεις τερματικού Σταθμού Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου, έτσι ώστε όλο το παραγωγικό δυναμικό του Σταθμού να είναι σε θέση να χρησιμοποιήσει το φυσικό αέριο μόλις αυτό καταστεί διαθέσιμο στο νησί. (ΔΕΗ, 2008) Στον ΑΗΣ Χανίων η μονάδα είναι αερόψυκτη και για το λόγο αυτόν η κατανάλωση νερού αφορά μόνο στην παραγωγή ατμού ανέρχεται δε σε m³/έτος. Το νερό λαμβάνεται από τον ΟΑΚ ΑΕ. (Περιφέρεια Κρήτης, 2003) Στον ΑΗΣ Λινοπεραμάτων καταναλώνονται ετησίως m³ νερού για παραγωγή ατμού. Η ποσότητα αυτή λαμβάνεται από το πρώην Δήμο Γοργολαΐνη. Καταναλώνονται επίσης για ψύξη m³/ώρα από τη θάλασσα (maximum) και m³/ώρα από την πηγή Αλμυρού. Ο ΑΗΣ Αθερινόλακκου καταναλώνει m³ νερού την ώρα για ψύξη, το οποίο λαμβάνεται από τη θάλασσα. Ένα μέρος του νερού οδηγείται σε εγκατάσταση αφαλάτωσης δυναμικότητας 97 m³/h, προκειμένου να χρησιμοποιηθεί για τη ψύξη δευτερευόντων συστημάτων και για να καλύψεις τις ανάγκες του προσωπικού (εκτός του πόσιμου νερού). Στο ΥΔ Κρήτης το 2003 λειτουργούσαν επίσης 11 βιομηχανίες εμφιάλωσης νερού. Η θέση, η δυναμικότητα και η επωνυμία κάθε μίας από τις βιομηχανίες αυτές παρουσιάζονται στον ακόλουθο πίνακα. (Περιφέρεια Κρήτης, 2003) Πίνακας Βιομηχανίες εμφιάλωσης νερού ΠΕ Δημοτική Ενότητα Επωνυμία m³/έτος Ηρακλείου Αστερουσίων ΛΕΝΤΑ ΑΒΕΕ Ηρακλείου Ζαρού ΒΟΤΟΜΟΣ Α.Ε Ηρακλείου Καστελίου ΚΡΥΣΤΑΛ Ηρακλείου Καστελίου ΠΗΓΗ ΚΑΡΟΥΖΑΝΟΥ Ηρακλείου Μαλλίων ΓΙΑΜΠΑΖΟΛΙΑΣ Ηρακλείου Ρούβα ΓΕΡΓΕΡΗ Χανίων Αρμένων ΕΤΑΝΑΠ Χανίων Θερίσου ΝΕΡΑ ΚΡΗΤΗΣ ΑΒΕΕ Χανίων Θερίσου ΠΑΠΑΔΟΚΩΝΣΤΑΝΤΑΚΑΚΗΣ Χανίων Μηθύμνης ΒΟΥΝΤΟΥΡΑΚΗΣ ΑΒΕΕ Λασιθίου Νεάπολης ΒΟΘΥΛΙΑ Α.Ε Σύμφωνα με στοιχεία του τμήματος Βιομηχανίας Χανίων, οι βιομηχανικές καταναλώσεις νερού ανά κλάδο είναι οι αναφερόμενες στον ακόλουθο Πίνακα. 303

315 Πίνακας ΚΛΑΔΟΣ Βιομηχανικές καταναλώσεις νερού ανά κλάδο ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΟΝΑΔΩΝ ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΓΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΝΕΡΟΥ m³/έτος ΕΛΑΙΟΥΡΓΕΙΑ kg ΠΥΡΗΝΕΛΑΙΟΥΡΓΕΙΑ kg ΜΟΝΑΔΕΣ ΣΚΥΡΟΔΕΜΑΤΟΣ m³ ΠΟΤΟΠΟΙΙΑ ΕΜΦΙΑΛΩΜΕΝΑ ΝΕΡΑ ΑΝΑΨΥΚΤΙΚΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΓΑΛΑΚΤΟΚΟΜΙΚΩΝ φιάλες kg ΠΛΥΝΤΗΡΙΑ ΡΟΥΧΩΝ ΣΥΣΚΕΥΑΣΤΗΡΙΑ ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΩΝ kg εσπεριδοειδών Τα στοιχεία σχετικά με την κατανάλωση νερού μερικών από τις κυριότερες βιομηχανικές μονάδες της Κρήτης, εμφανίζονται στον ακόλουθο Πίνακα. Πίνακας Κυριότερες βιομηχανικές μονάδες ΟΝΟΜΑ ΕΙΔΟΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ ΘΕΣΗ Ασβεστοποιία Κρήτης Α.Ε. ΑΒΕ ΑΝΑΤΟΛΗ ΑΒΕΑ SHELL HELLAS ΑΕ ΒΙΟΜΕΛ ΑΕ ΠΟΝΤΙΚΑΚΗΣ Γ CRETA FARM AE ΑΣΕΑΡ ΑΕ ΡΟΥΣΣΟΣ ΑΒΕΤΕ ΕΛΑΙΟΕΞΑΓΩΓΙΚΗ ΑΕΒΕΤΕ Παραγωγή άνυδρου ασβέστη & ασβεστοπολτού Πυρηνελαιουργείο Εμπορία πετρελαιοειδών & χημικών προϊόντων Πυρηνελαιουργείο Βιομηχανία παραγωγής αλλαντικών χοιροτροφική μονάδα Πυρηνελαιουργείο Παραγωγή Ζωοτροφών Πυρηνελαιουργείο Πυρηνελαιουργείο Δ.Ε. Κρυονερίδας Ν. Χανίων Νέα Χώρα Χανίων Άγιος Ονούφριος Ν. Χανίων Αχλάδες Κεραμειών Χανίων Λατζιμάς, ΔΕ Αρκαδίου Ν Ρεθύμνης Τρία μοναστήρια Ρεθύμνου Αλμυρός Αγίου Νικολάου Ρεθύμνης Λατζιμάς, ΔΕ Αρκαδίου Ν Ρεθύμνης ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΝΕΡΟΥ m³/μήνα m³/μήνα 66 m³/μήνα m³/μήνα (6 μήνες/ έτος) ΠΗΓΗ ΥΔΡΟΔΟΤΗΣΗΣ m³/μήνα από δίκτυο και m³/μήνα από παρακείμενο ποτάμι 800 m³/μήνα από δίκτυο και 350 m³/μήνα από ΟΑΔΥΚ 48 m³/μήνα από δίκτυο και 18 m³/μήνα από θάλασσα για πυρόσβεση Από δημόσιο δίκτυο m³/μήνα Ιδιωτική γεώτρηση 400 m³/μήνα Από δημόσιο δίκτυο 500 m³/μήνα Από δημόσιο δίκτυο m³/μήνα (4 μήνες/ έτος) Γεώτρηση τρίτου Ξυλούρης ΑΒΕΕ Τυροκομείο Αγ. Βαρβάρα Ν. Ηρακλείου m³/μήνα 300 m³/μήνα από δίκτυο και 800 m³/μήνα από ιδιωτική 304

316 ΟΝΟΜΑ ΕΙΔΟΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ ΘΕΣΗ ΜΙΧ. ΚΑΤΣΙΜΠΡΗΣ ΑΒΕΕ ΑΦΟΙ ΒΟΥΛΓΑΡΗ ΑΕΒΕ ΛΕΥΚΟΣΙΔΗΡΟΥΡΓΙΑ ΚΡΗΤΗΣ ΑΕ ΑΚΕΚ ΒΑΘΥΠΕΤΡΟΥ ΑΕ ΑΓΡ. ΣΥΝΕΤ. ΑΡΧΑΝΩΝ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ ΧΒΙ ΓΙΑΝΝΟΥΛΑΚΗΣ ΑΕ ΕΚΟ-ΕΛΔΑ ΑΒΕΕ Γ ΜΑΜΙΔΑΚΗΣ ΚΑΙ ΣΙΑ ΕΕ ΒΟΤΟΜΟΣ ΑΕ Γ Β ΠΛΑΚΑΚΗΣ ΒΕΤΑΕ ΑΕ Βιομηχανία Προϊόντων Τσιμέντου Παραγωγή, επεξεργασία & συντήρηση προϊόντων κρέατος Παραγωγή Λευκοσιδηρών Δοκών Συσκευασίας και Μεταλλοτυπία Βιομηχανία παραγωγής οπτοπλίνθων και κεραμικών πλακιδίων ΒΙΠΕ Ηρακλείου ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΝΕΡΟΥ 180 m³/μήνα ΠΗΓΗ ΥΔΡΟΔΟΤΗΣΗΣ γεώτρηση Μεταφορά νερού με βυτίου ΙΧ ΒΙΠΕ Ηρακλείου 600 m³/μήνα Από δημόσιο δίκτυο ΒΙΠΕ Ηρακλείου 230 m³/μήνα Από ιδιόκτητη δεξαμενή βρόχινου νερού ΒΙΠΕ Ηρακλείου m³/μήνα Ιδιωτική γεώτρηση m³/μήνα από δίκτυο Βιομηχανία αναψυκτικών και ποτών ΒΙΠΕ Ηρακλείου m³/μήνα και 400 m³/μήνα πηγή Κ Τυλίσσου Οινοποίηση εμφιάλωση κρασιού Πυρηνελαιουργείο Αποθήκευση & Διακίνηση Πετρελαιοειδών Αποθήκευση και Διακίνηση Πετρελαιοειδών Εταιρεία εμφιάλωσης νερού Πυρηνελαιουργείο Παραγωγή Ζωοτροφών Άνω Αρχάνες Ν. Ηρακλείου Ξηροκανάρα ΔΕ Ηρακλείου Λινοπεράματα ΔΕ Γαζίου Δ Ηρακλείου Λινοπεράματα ΔΕ Γαζίου Δ Ηρακλείου ΔΕ Ζαρού Ηρακλείου Χαλέπα ή Κάτω Πλατανιάς Σητείας 200 m³/μήνα Ιδιωτική γεώτρηση m³/μήνα 90 m³/μήνα 200 m³/μήνα 40 m³/μήνα από ιδιωτική Γεώτρηση και m³/μήνα σε βυτία 10 m³/μήνα από υδροφόρα και 80 m³/μήνα από θάλασσα για πυρόσβεση 30 m³/μήνα από υδροφόρα και 170 m³/μήνα από θάλασσα για πυρόσβεση m³/έτος Πηγή Στέρνα m³/μήνα Από γεώτρηση. Νερό ψύξης που επαναδιατίθεται στο έδαφος Σχετικά με τα ελαιουργεία, ιδιωτικά και συνεταιριστικά, τα οποία λειτουργούν διάσπαρτα σ ολόκληρη την Περιφέρεια, λόγω αφενός μεν εξ αιτίας του σημαντικού αριθμού τους και αφετέρου δε της ρύπανσης που προκαλούν στα επιφανειακά και υπόγεια νερά, δίνεται παρακάτω μια γενική εικόνα όσο αφορά τη λειτουργία τους και ιδιαίτερα για τα περιβαλλοντικά προβλήματα που προκαλούν. Έτσι, από τα 546 καταγεγραμμένα ελαιουργεία της Κρήτης παράγονται τόνοι υγρών αποβλήτων τα οποία είναι αραιωμένα με το νερό της επεξεργασίας κατά ένα ποσοστό 55-60%. Τα απόβλητα των ελαιουργείων χαρακτηρίζονται από χαμηλό ph, πολύ υψηλό οργανικό φορτίο και ισχυρές χρωστικές. Για τον λόγο αυτό κατατάσσονται στα πιο δύσκολα για επεξεργασία απόβλητα, τα δυσκολότερα ίσως μαζί με τις βινάσσες (Περιφέρεια Κρήτης, 2003). Ο όγκος των αποβλήτων των ελαιουργείων της Περιφέρειας, με τη δυσάρεστη οσμή και το σκούρο χρώμα - λόγω των χρωστικών που αυτά περιέχουν - διοχετεύεται κατά το μεγαλύτερο μέρος τους σε εξατμισοδεξαμενές. Η απόθεση των αποβλήτων ελαιουργείων σε εξατμισοδεξαμενές είναι ίσως ο πιο 305

317 ασφαλής και οικονομικός τρόπος διάθεσης τους, θα πρέπει όμως να επισημανθεί ο κίνδυνος ρύπανσης των υπογείων υδάτων στη περίπτωση αστοχίας της εξατμισοδεξαμενής και διαρροής των αποβλήτων στην ακόρεστη και εν συνεχεία στην κορεσμένη εδαφική ζώνη. Έχουν επίσης καταγραφεί και περιπτώσεις διοχέτευσης των αποβλήτων σε χειμάρρους και σε ρέματα (τα νερά των ποταμών μόνιμης ροής συνήθως χρησιμοποιούνται για άρδευση ή ύδρευση και έτσι συμπτωματικά προστατεύονται), προκαλώντας κατά τον τρόπο αυτό προβλήματα ρύπανσης των εν λόγω αποδεκτών, με αποτέλεσμα την διατάραξη των υδάτινων οικοσυστημάτων. Συγκεκριμένα η διάθεση των υγρών αποβλήτων των ελαιουργείων στα ρέματα και στα ποτάμια είναι δυνατόν να προκαλέσει: (Περιφέρεια Κρήτης, 2003). Μεταβολή των φυσικοχημικών χαρακτηριστικών των αποδεκτών με αποτέλεσμα τη διατάραξη των υδάτινων οικοσυστημάτων Παρεμπόδιση της διάχυσης του ατμοσφαιρικού οξυγόνου στο νερό των ποταμών και χειμάρρων με αποτέλεσμα την καταστροφή του πυθμένα, ο οποίος αποτελεί τον φυσικό βιότοπο όπου ζουν οι περισσότεροι οργανισμοί των ποταμών Σοβαρές επιπτώσεις στην πανίδα των ποταμών εξαιτίας της τοξικότητας του κατσίγαρου η οποία οφείλεται κύρια στις φαινολικές ενώσεις. Πάντως, θα πρέπει να αναφερθεί ότι η οξύτητα των δυσμενών επιπτώσεων στο φυσικό περιβάλλον από τα υγρά απόβλητα των ελαιουργείων περιορίζεται από το γεγονός ότι η λειτουργία των μονάδων αυτών είναι εποχιακή και μάλιστα σε χρόνο χαμηλών, κατά τεκμήριο, θερμοκρασιών και αυξημένων βροχοπτώσεων, συνθήκες οι οποίες ευνοούν τον αυτοκαθαρισμό των υδάτινων αποδεκτών (ρέματα, χείμαρροι, ποτάμια, κλπ.). Ο παράγοντας βέβαια που καθορίζει εάν ο αποδέκτης θα αυτοκαθαριστεί μετά την πάροδο της ελαιουργικής περιόδου και αν θα επιτευχθεί μια σχετική έστω ανάκαμψη του οικοσυστήματος του, είναι η παροχή του αποδέκτη. Στα ποτάμια ή ρέματα με μικρή παροχή δεν υπάρχει συνήθως το χρονικό περιθώριο για αυτοκαθαρισμό, διότι τον Απρίλιο ή Μάιο στερεύουν, ενώ η διάθεση των ελαιουργικών αποβλήτων σταματά τον Φεβρουάριο ή Μάρτιο (Περιφέρεια Κρήτης, 2003). Στο ευρύτερο Υδατικό Διαμέρισμα της Κρήτης σημαντική πηγή φόρτισης αποτελούν τα διάσπαρτα ελαιουργεία που δραστηριοποιούνται στην περιοχή. Σε όλο το ΥΔ13 δραστηριοποιούνται 546 ελαιουργεία με σημαντικές ετήσιες ποσότητες αποβλήτων τα οποία στις πλείστες των περιπτώσεων διοχετεύονται σε εξατμισοδεξαμενές (Στοιχεία Διεύθυνσης Γεωργίας Περιφερειακή Ενότητα Κρήτης). Αναλυτικότερα για κάθε μία από τις τρεις λεκάνες απορροής: Σχήμα : Ελαιουργεία και ποσότητα φορτίων ανά έτος 306

318 Ο δευτερογενής τομέας στο ΥΔ13 δεν είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένος. Το μεγαλύτερο τμήμα της βιοτεχνικής και βιομηχανικής δραστηριότητας είναι συγκεντρωμένο στην ευρύτερη περιοχή του πολεοδομικού συγκροτήματος του Ηρακλείου, όπου και λειτουργεί η μόνη οργανωμένη ΒΙΠΕ της Περιφέρειας. Στο Ρέθυμνο λειτουργεί ΒΙΟΠΑ στα δυτικά της πόλης με παράρτημα στα νότιά της όπου στεγάζεται η εγκατάσταση μεταποίησης αγροτικών προϊόντων των Γεωργικών Συνεταιρισμών Νομού Ρεθύμνης. Στο ΒΙΟΠΑ Χανίων στεγάζονται μικρές βιοτεχνίες οι οποίες έχουν κατά κύριο λόγο μετεγκατασταθεί από άλλα σημεία. Ένας σημαντικός αριθμός συσκευαστηρίων οπωροκηπευτικών λειτουργεί στην περιοχή της Μεσσαράς. Μεταφορικές Υποδομές Τα δίκτυα µμεταφορών παρατίθενται ανά ΠΕ και περιλαμβάνουν: Το οδικό δίκτυο που επιμερίζεται στο πρωτεύον διανομαρχιακό δίκτυο, στο πρωτεύον επαρχιακό δίκτυο και στο δευτερεύον δίκτυο που αφορά στη διασύνδεση περιοχών αγροτικού ή/και αποκεντρωμένου χαρακτήρα. Τα λιµάνια και ειδικότερα, το βασικό ρόλο που επιτελούν ως προς τις θαλάσσιες µεταφορές - δραστηριότητες (επιβατικό, τουριστικό, εµπορικό λιµάνι, αλιευτικό καταφύγιο). Τα αεροδρόμια και ειδικότερα, τις βασικές τους χρήσεις (επιβατικό ή/και στρατιωτικό αεροδρόμιο). Π.Ε. Ηρακλείου Οδικό δίκτυο Το πρωτεύον δίκτυο διανομαρχιακής σηµασίας αποτελούν: Ο βόρειος οδικός άξονας Κρήτης (ΒΟΑΚ) εξυπηρετεί τα μεγάλα αστικά κέντρα στο βόρειο τµήµα της Π.Ε.. Ανήκει στο σύνολο του στο διευρωπαϊκό δίκτυο της Ελλάδας. Ο ΒΟΑΚ εκτείνεται σε όλη τη Βόρεια Κρήτη από το Καστέλι Κισσάµου μέχρι τη Σητεία και έχει συνολικό µήκος περί τα 300 χιλιόµετρα. Ο νότιος οδικός άξονας Κρήτης (ΝΟΑΚ) ο οποίος συνδέει την Π.Ε. Ηρακλείου µε την Π.Ε. Ρεθύμνου και µέσω των οικισµών Τυµπάκι - Μοίρες - Αγ. έκα - Κάτω Βιάννος διασχίζει όλο το νότιο τµήµα της Π.Ε. και φθάνει έως την Π.Ε. Λασιθίου στην Ιεράπετρα. Ο άξονας Ηρακλείου-Αγ. έκα-μοιρών-τυµπακίου που συνδέει τους βασικούς διαμετακομιστικούς σταθµούς της Π.Ε. και τα µεγάλα οικιστικά κέντρα. Γενικά, το οδικό δίκτυο της Π.Ε. είναι ιδιαίτερα αναπτυγμένο στο βόρειο και κεντρικό τµήµα, ενώ υστερούν σε εξυπηρέτηση οι ορεινές περιοχές και κυρίως οι ζώνες Κρουσώνα -Ψηλορείτη, Αστερουσίων - Κοφινά και Βόρεια πεδιάδα -Οροπέδιο Λασιθίου. Η βατότητα του δικτύου είναι καλή, η επικοινωνία των περισσότερων οικιστικών κέντρων γίνεται µέσω Ηρακλείου, ενώ την καλύτερη συγκοινωνιακή εξυπηρέτηση, έχουν οι οικισµοί που βρίσκονται πάνω στις βασικές επαρχιακές οδούς. Λιµάνια Στην Π.Ε. υπάρχει το κεντρικό λιµάνι του Ηρακλείου, το οποίο και βρίσκεται σε σπουδαία γεωπολιτική θέση (στο κέντρο της Ανατολικής Μεσογείου), στην τοµή των διεθνών ναυτιλιακών γραµµών Γιβραλτάρ - Σουέζ και Μαύρης Θάλασσας. Το συγκριτικό πλεονέκτημα της γεωγραφικής θέσης του ενδυναμώνεται µε την ύπαρξη και λειτουργία της Ελεύθερης Ζώνης, σηµαντικού παράγοντα για την ανάπτυξη του ως σύγχρονου διαμετακομιστικού -µεταφορτωτικού κέντρου. Σήµερα, στο λιµάνι του Ηρακλείου συνυπάρχουν και αναπτύσσονται οι ακόλουθες λειτουργίες - δραστηριότητες, οι οποίες συγκροτούν τη μεικτή λειτουργία του, ως νησιωτικό λιµάνι: Αλιευτικό Καταφύγιο Το Αλιευτικό Καταφύγιο βρίσκεται στο παλιό Ενετικό Λιµάνι. Σε αυτό το χώρο ελλιμενίζονται 80 περίπου επαγγελµατικά και ερασιτεχνικά σκάφη αλιείας. Τουριστικό Λιµάνι - Μαρίνα Τουριστικών Σκαφών 307

319 Τα τουριστικά και αλιευτικά σκάφη ελλιμενίζονται στον Ενετικό Λιµένα του Ηρακλείου. Ιδιαίτερα του θερινούς µήνες, υπάρχει αυξημένη ζήτηση από σκάφη που περιοδεύουν στο Αιγαίο και στην Κρήτη. Επιβατικό Λιµάνι Η λειτουργία του επιβατικού λιµένα προσδίδει ζωή και κίνηση στο λιµάνι, στην πόλη του Ηρακλείου και στην Π.Ε. γενικότερα. Κάθε µέρα σε τακτική γραµµή προς το λιµάνι του Πειραιά αναχωρούν τουλάχιστον δυο πλοία, ενώ υπάρχει απευθείας τακτική σύνδεση µε πολλά λιµάνια του Αιγαίου και µε αυτό της Θεσσαλονίκης. Το Επιβατικό Λιµάνι του Ηρακλείου είναι το τρίτο (3 ο ) σε διακίνηση επιβατών στην Ελλάδα και εξυπηρετεί ετησίως περίπου επιβάτες και πάνω από οχήµατα. Επίσης, διαθέτει δύο (2) επιβατικούς σταθµούς, εκ τω οποίων ο δεύτερος και νεότερος είναι εµβαδού m 2 µε σύγχρονες εγκαταστάσεις και υπηρεσίες. Η διακίνηση εμπορευμάτων συμπληρώνει τη διακίνηση επιβατών στο λιµάνι και από κοινού προσδιορίζουν τα κύρια χαρακτηριστικά του ως επιβατικό και εµπορικό λιµάνι. Στο λιµένα Ηρακλείου η διακίνηση εμπορευμάτων αυξάνεται σταθερά. Η διακίνηση εμπορευμάτων γίνεται κύρια στους προβλήτες ΙΙΙ και IV, όπου υπάρχει Ελεύθερη Ζώνη έκτασης 66 στρεµµάτων. Επίσης εμπορεύματα διακινούνται µε φορτηγά οχήματα µε τα ακτοπλοϊκά πλοία καθώς και από την περιοχή Λινοπεράµατα (τσιμέντο, καύσιµα). Ο βασικός ρόλος του λιµένα Ηρακλείου είναι η εξυπηρέτηση των αναγκών σε µμεταφορές αγαθών της ενδοχώρας της Κρήτης, όµως τα τελευταία χρόνια η ιοίκηση του λιµένα Ηρακλείου έχει κάνει προσπάθειες για προσέλκυση µεταφορτωτικής κίνησης εμπορευματοκιβωτίων και απόκτησης μεριδίου της αγοράς της νότιου-ανατολικής Μεσογείου. Η αύξηση της διακίνησης εμπορευματοκιβωτίων είναι σημαντική και αρκετά μεγάλη, το 2003 διακινήθηκαν Teus, ενώ το 2002 είχαν διακινηθεί Teus. Το εμπορευματικό Λιµάνι του Ηρακλείου, το µεγαλύτερο της Νότιας Ελλάδος κατατάσσεται σταθερά πλέον στην 3 η θέση στην Ελληνική κλίµακα, µετά τα Λιµάνια του Πειραιά και της Θεσσαλονίκης. Αεροδρόµια Λιμάνι Ηρακλείου Στην Π.Ε. υπάρχει το διεθνές αεροδρόμιο Νίκος Καζαντζάκης. Το αεροδρόμιο του Ηρακλείου, συγκαταλέγεται στα αεροδρόμια Κοινοτικής Σημασίας που αποτελούν τις βασικές πύλες εισόδου του ενιαίου ευρωπαϊκού χώρου. Βρίσκεται 4 km από το κέντρο της πόλης και συνδέει το νησί µε την υπόλοιπη χώρα και το εξωτερικό, αφού εκτός από τις πτήσεις εσωτερικού πραγματοποιούνται και διεθνείς, καθώς και πτήσεις charter. Από τη µμετεγκατάσταση του το 1971 έχουν εκτελεστεί έργα επέκτασης της κτιριακής υποδοµής του αεροδιαδρόμου για την κάλυψη των αναγκών λόγω της αυξημένης αεροπορικής κίνησης. Η σημαντικότητα του αερολιμένα γίνεται εµφανής από το γεγονός ότι είναι το δεύτερο σε κίνηση αεροδρόμιο της χώρας. Στην Π.Ε. και πιο συγκεκριμένα στο ήµο Τυµπακίου υπάρχει στρατιωτικό αεροδρόμιο. 308

320 Π.Ε. Λασιθίου Οδικό δίκτυο Αεροδρόμιο Ηρακλείου (Νίκος Καζαντζάκης) Το βασικό οδικό δίκτυο της Π.Ε. περιλαμβάνει τον εθνικό δρόµο Ηρακλείου - Αγ. Νικολάου -Σητείας (ΒΟΑΚ) και το Νότιο οδικό άξονα Σητείας - Ιεράπετρας - Ανω Βιάννου, όπως και τον οδικό άξονα Παχειάς Αµµου - Ιεράπετρας. Ο ρόλος των αξόνων αυτών είναι κυρίαρχος, καθώς ο ΒΟΑΚ και ο ΝΟΑΚ αποτελούν το βασικό δίκτυο σύνδεσης των Νοµών της Κρήτης μεταξύ τους, ενώ ο οδικός άξονας Παχειάς Άµµου -Ιεράπετρας συνδέει το βόρειο και νότιο τµήµα της Π.Ε. Λασιθίου. Λιµάνια Ένα από τα λιµάνια της Π.Ε. είναι αυτό του Αγίου Νικολάου, το οποίο υπάγεται στο Λιμεναρχείο Αγίου Νικολάου. Η γεωγραφική θέση του λιµένα είναι βόρεια και ανατολικά. Το λιµάνι συνδέεται ακτοπλοϊκά µε τον Πειραιά, τη Μήλο και µε το λιµάνι της Σητείας. Το λιµάνι εξυπηρετεί τους εξής τύπους πλοίων: Ε/Γ-Ο/Γ, Φ/Γ, /Ξ, Ε/Γ, Α/Ψ, Α/Κ, Τ/Ρ και κατά µέσο όρο διακινούνται περί τους επιβάτες και οχήματα ετησίως. Επίσης, στον Άγιο Νικόλαο υπάρχει µαρίνα χωρητικότητας 250 σκαφών. Το λιµάνι της Σητείας βρίσκεται στο βόρειο τµήµα της πόλης της Σητείας και ειδικότερα στην ανατολική πλευρά της παλαιάς πόλης. Το λιµάνι είναι συνδεδεμένο καθημερινά µε τον Πειραιά ακτοπλοϊκώς και είναι σε θέση να εξυπηρετεί όλα τα μεγάλα επιβατηγά πλοία. Υπάρχει επίσης τακτική ακτοπλοϊκή γραµµή που εξυπηρετεί την άγονη γραµµή Πειραιά - Κυκλάδων - Αγίου Νικολάου - Σητείας - Κάσσου - Καρπάθου - Ρόδου, που γίνεται µια φορά την εβδομάδα. Το λιµάνι Σητείας διαθέτει αποθηκευτικούς χώρους έκτασης 5000 m 2 (υπαίθριος χώρος, χερσαία ζώνη) και 765 m 2 (στεγασμένος χώρος). Οι κτιριακές εγκαταστάσεις του λιµανιού περιλαμβάνουν το Λιµενικό Σταθµό, το Τελωνείο και το Λιµενικό Πρατήριο. Όπως φαίνεται από τα χαρακτηριστικά της λειτουργίας του λιµανιού Σητείας, η σημερινή συνεισφορά του στη συγκοινωνιακή εξυπηρέτηση, τόσο της πόλης της Σητείας, όσο και γενικότερα της Ανατολικής Κρήτης, είναι σχετικά µικρή. Η συνεισφορά αυτή µπορεί να αυξηθεί µε την κατασκευή των έργων βελτίωσης του λιµένα, την καθιέρωση πυκνότερων δρομολογίων επιβατικών πλοίων και την περαιτέρω ανάπτυξη του διαμετακομιστικού εμπορίου. 309

321 Λιμάνι Σητείας Το λιμάνι Ιεράπετρας υπάγεται στο Λιμενικό Σταθμό Ιεράπετρας και είναι μικτής χρήσης λιμένας. Έχει μικρή σχετικά χωρητικότητα δέκα (10) θέσεων μικρών πλοίων Ε/Γ-Τ/Ρ πλοίων και 150 μικρών αλιευτικών σκαφών. Η γεωγραφική θέση του λιμανιού είναι 35 o βόρεια και 25 o ανατολικά. Αεροδρόμια Ο Δημοτικός Αερολιμένας Σητείας, βρίσκεται στην περιοχή Μπόντα του Δήμου Σητείας, σε απόσταση 1 km από το κέντρο της πόλης. Είναι το τρίτο διεθνές αεροδρόμιο της Κρήτης και από το 2003 λειτουργεί ο νέος διάδρομος προσγείωσης/απογείωσης αεροσκαφών, με μήκος m και πλάτος 60m με ζώνες ασφαλείας +/-75 m, υποστηριζόμενος από 3 νέους τροχοδρόμους και 2 νέους χώρους στάθμευσης αεροσκαφών για μεγάλα και μικρά αεροσκάφη. Στον αερολιμένα γίνονται ήδη τρεις πτήσεις εβδομαδιαίως από Αθήνα µέσω Ολυμπιακής Αεροπλοΐας µε αεροσκάφη χωρητικότητας 50 ατόµων. Το αεροδρόμιο λειτουργεί κανονικά και εξυπηρετεί όλους τους προορισμούς σαν διεθνές αεροδρόμιο, καθώς και πτήσεις charter. Π.Ε. Ρεθύµνου Οδικό δίκτυο Το πρωτεύον οδικό δίκτυο της Π.Ε. περιλαμβάνει το ΒΟΑΚ (υφιστάμενη Εθνική οδός) που συνδέει τον Κίσσαµο µε τη Σητεία µέσω Χανίων - Ρεθύμνου - Ηρακλείου και Αγ. Νικολάου, την παράκαμψη της πόλης του Ρεθύμνου και την κύρια σύνδεση ΒΟΑΚ και ΝΟΑΚ -Αηβασιλιώτικος (Ρέθυμνο - Σπήλι - Νότιος Άξονας). Το υπόλοιπο οδικό δίκτυο περιλαμβάνει (πλην του πρωτεύοντος) τµήµα των βασικών αξόνων εξυπηρέτησης και διασύνδεσης των επαρχιών μεταξύ τους, των οικιστικών κέντρων µε την πόλη, αλλά και μεταξύ τους, καθώς και τις άλλες διασυνδέσεις μεταξύ ΒΟΑΚ και ΝΟΑΚ που παράλληλα ολοκληρώνουν τα ειδικά τουριστικά και αγροτικά κυκλώματα της Π.Ε. Λιµάνια Ο λιµένας Ρεθύμνου έχει συντεταγμένες Βόρεια και Ανατολικά. Ο εν λόγω λιµένας συνδέεται ακτοπλοϊκά µε τον Πειραιά, ενώ εκτιµάται ότι ο ετήσιος αριθµός των διακινούμενων επιβατών και οχημάτων ανέρχεται στους και αντίστοιχα. Το βάθος της λιµενολεκάνης κυµαίνεται μεταξύ 7 και 9 μέτρων και η χωρητικότητα του λιµένα είναι για δυο ακτοπλοϊκά και πέντε εµπορικά πλοία. Ο λιµένας Ρεθύμνου είναι µεικτής χρήσης και χωρίζεται στα ακόλουθα δύο τµήµατα: Στο δυτικό τµήµα (µε εµπορική και επιβατική χρήση) όπου εκτελούνται όλες οι φορτοεκφορτώσεις κάθε είδους εμπορεύματος. Στο τµήµα αυτό, που προσδένονται περιστασιακά και τουριστικά σκάφη, είναι εγκατεστημένη γεφυροπλάστιγγα 80 τόνων και περιλαμβάνονται πέντε (5) κρηπιδώματα φορτοεκφόρτωσης µε δυνατότητα εξυπηρέτησης µέχρι επτά πλοίων, ανάλογα µε το µμέγεθος τους. Το δυτικό τµήµα διαθέτει χερσαία ζώνη έκτασης m 2. Στο ανατολικό τµήµα (µε επιβατική και τουριστική χρήση) όπου γίνεται η πρόσδεση των κρουαζιερόπλοιων και των επιβατικών οχηματαγωγών πλοίων. Το τµήµα αυτό του λιµανιού έχει 310

322 μεγαλύτερους χερσαίους χώρους, συνολικής έκτασης m 2, που µπορούν να εξυπηρετήσουν κάθε επιβατική - τουριστική κίνηση, διακίνηση φορτηγών και Ι.Χ. οχημάτων. Επιπλέον, διαθέτει γεφυροπλάστιγγα 80 τόνων. Εκτός από την επιβατική και εµπορική χρήση, ο λιµένας Ρεθύμνου διαθέτει στο ανατολικό του τµήµα µαρίνα πρόσδεσης σκαφών αναψυχής. Η µαρίνα έχει χερσαίους χώρους έκτασης m2 και διαθέτει 174 θέσεις σκαφών σε πλωτούς προβλήτες. Η µαρίνα βρίσκεται εντός του αστικού ιστού, µε αποτέλεσμα σε ακτίνα λίγων μέτρων να είναι διαθέσιµες όλες οι παροχές που µπορεί να είναι χρήσιµες στους επισκέπτες µε σκάφη. Στην παλαιά πόλη του Ρεθύμνου υπάρχει το ενετικό λιµάνι στο οποίο προσδένουν κυρίως αλιευτικά σκάφη αλλά και σκάφη αναψυχής. Επίσης, αλιευτικά καταφύγια υπάρχουν στους οικισμούς Αγία Γαλήνη και Γεράνι. Π.Ε. Χανίων Οδικό δίκτυο Λιμάνι Ρεθύμνου Το συνολικό µήκος του οδικού δικτύου στην Π.Ε. είναι km, στο οποίο δεν περιλαμβάνεται το αγροτικό οδικό δίκτυο. Από αυτά, οι παλαιοί και νέοι Εθνικοί δρόµοι έχουν συνολικά µήκος 174 km και οι επαρχιακοί δρόµοι 938 km. Τα 769 km έχουν καλή βατότητα, τα 61 km µέτρια και τα 49 km κακή. Το Κοινοτικό δίκτυο αποτελείται από 900 περίπου km, εκ των οποίων είναι ασφαλτοστρωμένα περισσότερα από τα µισά. Το υπόλοιπο τµήµα του οδικού δικτύου, είναι δημοτικό ή εσωτερικό δίκτυο οικισµών. Το κύριο οδικό δίκτυο της Π.Ε. αποτελείται από το τµήµα του ΒΟΑΚ που διασχίζει την Π.Ε. Χανίων και συνδέει μεταξύ τους Κίσσαµο - Χανιά - Γεωργιούπολη - Ρέθυµνο. Στο Επαρχιακό δίκτυο περιλαμβάνονται οι άξονες: Κίσσαµος - Αργούλες - Ανω Ροδάκινο (στην Π.Ε. Ρεθύµνου) στο νότιο τµήµα της Π.Ε. καθώς και Οι αρτηρίες Ταυρωνίτης - Παλαιοχώρα - Χανιά - Σούγια και Χανιά - Οµαλός, οι οποίες ενώνουν το Βόρειο µε το Νότιο τµήµα της Π.Ε.. Επίσης, στο επαρχιακό δίκτυο της Π.Ε. περιλαμβάνονται οι οδικές αρτηρίες: Καλουδιανά - Τοπόλια - Έλος - Χρυσοσκαλίτισσα, Φουρνές - Λάκκοι - Οµαλός, Βρύσσες - Χώρα Σφακίων - (διασύνδεση µε το Βάµο), Αλικιανός - Πρασσές - Σούγια, Νοπήγεια - Σάσσαλο - Αλιγούς, Κολυµπάρι - ελιανά - Ζυµβραγού, Χανιά - Μουρνιές - Κεραµιά και 311

323 Λιµάνια Καλύβες - Βάµος - Γεωργιούπολη. Το λιµάνι της Σούδας αποτελεί το κυρίως εµπορικό - επιβατικό λιµάνι το Χανίων και αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα φυσικά λιµάνια της Μεσογείου. Βρίσκεται 7 km μακριά από την πόλη των Χανίων, χαρακτηρίζεται από μεγάλη επιβατική κίνηση και συνδέει την Π.Ε. µε το λιµάνι του Πειραιά µε καθημερινά δρομολόγια. Λιμάνι Σούδας Το λιµάνι της πόλης των Χανίων εξυπηρετεί τουριστικά, ναυταθλητικά και αλιευτικά πλοία. Έχει κυρίως ιστορική σηµασία, καθώς συμπίπτει χωρικά µε το λιµένα της παλαιάς πόλης. Λιμάνι Χανίων Το Καστέλι Κισσάµου έχει, επίσης, λιµάνι (Καβονήσι), το οποίο συνδέεται µε Γύθειο, Νεάπολη, Καλαµάτα, Κύθηρα και Αντικύθηρα. Η λειτουργία του συμβάλλει στην οικονομική ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής, λόγω του γεγονότος ότι εκτός από επιβατική έχει και εµπορική κίνηση. Τα λιµάνια της Παλαιόχωρας και της Χώρας Σφακίων βρίσκονται στα νότια παράλια και έχουν κυρίως αλιευτικό χαρακτήρα. Ειδικότερα, το λιµάνι της Παλαιοχώρας διαθέτει 2 σηµεία προσέγγισης, την ανατολική προβλήτα (Σκάλα) και το λιµάνι νότια της πόλης µε προδιαγραφές τουριστικού και αλιευτικού λιµένα. Παρόµοιο χαρακτήρα έχει και το λιµάνι της Γαύδου. 312

324 Αεροδρόµια Στην Π.Ε. Χανίων υπάρχει ο Κρατικός Αερολιμένας Χανίων Ι. ασκαλογιάννης. Εξυπηρετώντας τη υτική Κρήτη, είναι πρώτος σε ρυθµό ανάπτυξης µε ποσοστό αύξησης που φτάνει το 35% την τελευταία τριετία, µετά και την 24ωρη λειτουργία του αεροσταθμού. Κατά το έτος 2008, σύµφωνα µε στοιχεία της Υπηρεσίας Πολιτικής Αεροπορίας (εφεξής ΥΠΑ), η κίνηση σε επιβάτες ανήλθε σε 1,87 εκατομμύρια περίπου. Το αεροδρόµιο ΒΑ από την πόλη των Χανίων στη χερσόνησο της Σούδας. Ο διάδρομος έχει µήκος 3.344m, πλάτος 45 m και βρίσκεται σε υψόμετρο 150 m από την επιφάνεια της θάλασσας. Αεροδρόμιο Χανίων (Ιωάννης Δασκαλογιάννης) Αρχικά, το ιστορικό Αεροδρόμιο του Μάλεµε εξυπηρετούσε μεταπολεμικά πτήσεις εσωτερικού µέχρι το 1959, οπότε για πρώτη φορά μεταφέρθηκε στο στρατιωτικό αεροδρόμιο της Σούδας. Κατόπιν, το 1967, κτίσθηκε το πρώτο κτίριο Αεροσταθμού µε δύο θέσεις στάθμευσης αεροσκαφών. Από το 1974, οπότε το Αεροδρόμιο άρχισε να εξυπηρετεί και διεθνείς πτήσεις, η ανεπαρκής χωρητικότητά του, λόγω της συνεχώς αυξανόμενης κίνησης, δημιούργησε την ανάγκη κατασκευής νέου κτιρίου. Τελικά, το 1996 αποπερατώθηκε και λειτούργησε το νέο κτίριο συνολικής επιφανείας m 2, µε 6 θέσεις στάθμευσης αεροσκαφών, που έχει προοπτική να καλύπτει διακίνηση επιβατών, ετησίως. Σήµερα, ο αερολιμένας διαθέτει 1 επιβατικό σταθµό, 7 θέσεις στάθμευσης αεροσκαφών και 8 θέσεις στάθμευσης ιδιωτικών αεροσκαφών. Τα ιδιωτικά αεροσκάφη εξυπηρετούνται από την Ολυμπιακή Αεροπορία, ενώ απαιτείται άδεια προσγείωσης από το Γενικό Επιτελείο Αεροπορίας (ΓΕΑ) βρίσκεται 15 km) Γεωργία Ο γεωργικός τομέας της Περιφέρειας χαρακτηρίζεται από μακροχρόνια δομική αδυναμία λόγω του μικρού και πολυτεμαχισμένου γεωργικού κλήρου. Επίσης, η Κρήτη υπολείπεται αρκετά του μέσου όρου της χώρας σε αρδευόμενες εκτάσεις. Η διάρθρωση των καλλιεργειών στην Περιφέρεια αναδεικνύει την εξειδίκευση σε παραδοσιακές καλλιέργειες όπως η ελαιοκαλλιέργεια και η αμπελουργία. Τα κηπευτικά καλύπτουν μόλις το 3% της συνολικής καλλιεργούμενης έκτασης, αλλά στην Κρήτη συγκεντρώνεται περίπου το 50% των θερμοκηπίων της χώρας. Η Περιφέρεια διαθέτει συγκριτικά πλεονεκτήματα στην παραγωγή νωπών λαχανικών και ανθέων. Διαχρονικά ο αγροτικός χώρος βαίνει συνεχώς μειούμενος, διότι δέχεται τις έντονες πιέσεις των μεγάλων αστικών κέντρων των οικοδομικών συνεταιρισμών και λοιπών παραθεριστικών συγκεντρώσεων των βιομηχανικών βιοτεχνικών, εμπορικών και λοιπών παραγωγικών συγκεντρώσεων των τουριστικών δραστηριοτήτων και των δραστηριοτήτων εστίασης και αναψυχής των δικτύων και των μεγάλων έργων υποδομής Ένας άλλος σοβαρός κίνδυνος που απειλεί τον αγροτικό χώρο της Κρήτης και της περιοχής μελέτης είναι το φαινόμενο της ερημοποίησης. Η υποβάθμιση που προκαλείται αφορά στη μείωση ή απώλεια της παραγωγικότητας των γεωργικών και δασικών εκτάσεων, κυρίως λόγω της διάβρωσης που επιφέρει δραστική Ένας σοβαρός κίνδυνος που απειλεί τον αγροτικό χώρο της Κρήτης και της περιοχής μελέτης είναι 313

325 το φαινόμενο της ερημοποίησης. Η υποβάθμιση που προκαλείται αφορά στη μείωση ή απώλεια της παραγωγικότητας των γεωργικών και δασικών εκτάσεων, κυρίως λόγω της διάβρωσης που επιφέρει δραστική μείωση του βάθους και της γονιμότητας του εδάφους και της βλάστησης. Υπολογισμός Φορτίων Τα φορτία που προέρχονται από την γεωργία υπολογίστηκαν έχοντας τις εκτάσεις ανά είδος καλλιέργειας για κάθε περιοχή, τους συντελεστές λίπανσης ανά είδος καλλιέργειας και το πλεόνασμα. Στον ακόλουθο Πίνακα παρουσιάζεται η φόρτιση για κάθε λεκάνη απορροής του Υδατικού Διαμερίσματος Κρήτης (ΥΔ13) για το άζωτο, το φώσφορο και το κάλιο. Η συνολική φόρτιση για το Υδατικού Διαμερίσματος Κρήτης (ΥΔ13) που οφείλεται στην γεωργία είναι της τάξης των tn αζώτου/έτος, tn φωσφόρου/έτος και tn καλίου/έτος. Πίνακας : Φορτίσεις από γεωργικές δραστηριότητες ανά Λεκάνη Απορροής ΥΔ13 Λεκάνη Απορροής Φορτία Ν (Kg/year) Φορτία P (kg/year) Φορτία K (kg/year) GR GR GR Σύνολο Κτηνοτροφία Η κτηνοτροφία στην Κρήτη έχει κατά κύριο λόγο εκτατικό χαρακτήρα, με μικρό αριθμό οργανωμένων κτηνοτροφικών μονάδων. Το μεγαλύτερο τμήμα ζωικού κεφαλαίου αποτελείται από αιγοπρόβατα ελευθέρας βοσκής. Συμφωνα με την ΕΣΥΕ, ο αριθμός των κτηνοτροφικών μονάδων, καθώς και η δυναμικότητά τους παρουσιάζεται στον ακόλουθο Πίνακα: (Πηγή: Μελέτη Διαχείρισης Υδατικών Πόρων Κρήτης 2003 για τα πτηνοτροφεία). Πίνακας : Αριθμός και δυναμικότητα κτηνοτροφικών μονάδων Είδος μονάδων Πλήθος μονάδων Αριθμός ζώων Βουστάσια Χοιροστάσια Μονάδες αιγοπροβατοειδών Πτηνοτροφεία Τα τελευταία χρόνια έχουν αδειοδοτηθεί από την Αποκεντρωμένη Διοίκηση Κρήτης δύο ακόμα μονάδες συμφωνα με τις ανηρτημένες αποφάσεις στον ιστοχώρο του Υπουργείου Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής. ( Πίνακας : Πρόσφατα αδειοδοτημένες κτηνοτροφικές μονάδες της Περιφέρειας ΟΝΟΜΑ ΕΙΔΟΣ / ΔΥΝΑΜΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ Αλογδιανάκης Χαράλαμπος Αγροκτήματα Μανουρά ΑΕ Υπολογισμός Φορτίων Χοιροτροφική μονάδα δυναμικότητας 70 χοιρομητέρων Ποιμνιοστάσιο δυναμικότητας 1000 αιγοπροβάτων Κοτσύφια Δ.Δ. Βουτών Δήμου Ηρακλείου Π.Ε Ηρακλείου Αργουλίδος ΔΔ Καστελιανών Δ. Μινώα Πεδιάδος ΠΕ Ηρακλείου 314

326 Οι βασικές μορφές κτηνοτροφίας στις λεκάνες απορροής του Υδατικού Διαμερίσματος Κρήτης (ΥΔ13) είναι κυρίως τα οικόσιτα και νομαδικά αιγοπρόβατα, η εκτροφή πουλερικών κουνελιών και η χοιροτροφία. Η συνολική φόρτιση για το Υδατικού Διαμερίσματος Κρήτης (ΥΔ13) που οφείλεται στην κτηνοτροφία είναι για το άζωτο tn/έτος, για το φώσφορο tn/έτος και για το κάλιο tn/έτος. Πίνακας : Φορτία από την κτηνοτροφία ανά Λεκάνη Απορροής Υδατικού Διαμερίσματος Κρήτης Λεκάνη Απορροής Ν (tn/year) P (tn/year) K (tn/year) GR GR GR Σύνολο Για τον υπολογισμό των φορτίων από τα ελαιουργεία (σημειακή πηγή) της περιοχής, χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από τη Διεύθυνση Γεωργίας (Περιφέρεια Κρήτης, 2003) και θεωρήθηκε ότι όλα τα ελαιουργεία είναι κλασικού τύπου και ότι η ποσότητα των παραγόμενων αποβλήτων είναι ανάλογη της ποσότητας ελιών που παράγει κάθε περιοχή. Για τον υπολογισμό των φορτίσεων από την κτηνοτροφία και τη γεωργία χρησιμοποιήθηκαν επίσημα στοιχεία από τη Διεύθυνση Γεωργίας για το έτος που είναι και τα πιο πρόσφατα. Για τις φορτίσεις από την ξηρή και υγρή εναπόθεση χρησιμοποιήθηκαν βιβλιογραφικά στοιχεία (Παλιατζίκη, 2006). Τα ολικά απόβλητα στο Υδατικό Διαμέρισμα της Κρήτης (ΥΔ13) που προέρχονται από ελαιουργεία είναι Tn/έτος από τα οποία προκύπτουν Kg αζώτου/έτος (ΤΚΝ), και Kg φωσφόρου/έτος (P 2 O 5 ). Αναλυτικότερα, στη λεκάνη απορροής GR39, δραστηριοποιούνται συνολικά (280) ελαιουργεία με συνολική παραγωγή αποβλήτων Tn/έτος, από τα οποία προκύπτουν Kg αζώτου/έτος (ΤΚΝ), και Kg φωσφόρου/έτος (P 2 O 5 ). Για την λεκάνη απορροής GR40, δραστηριοποιούνται συνολικά (186) ελαιουργεία με συνολική παραγωγή αποβλήτων Tn/έτος από τα οποία προκύπτουν Kg αζώτου/έτος (ΤΚΝ), και Kg φωσφόρου/έτος (P 2 O 5 ). Για την λεκάνη απορροής GR41, δραστηριοποιούνται συνολικά (80) ελαιουργεία με συνολική παραγωγή αποβλήτων Tn/έτος από τα οποία προκύπτουν Kg αζώτου/έτος (ΤΚΝ), και Kg φωσφόρου/έτος (P 2 O 5 ). Τα ελαιουργικά φορτία για κάθε λεκάνη απορροής περιγράφονται στον ακόλουθο Πίνακα (Περιφέρεια Κρήτης, 2003). Πίνακας Λεκάνη Απορροής Απόβλητα ελαιουργείων ανά λεκάνη απορροής ΥΔ13 Αριθμός Ελαιουργείων Παραγωγή αποβλήτων (Tn/year) Άζωτο (ΤΚΝ kg/year) Φώσφορος (P2O5 kg/year) GR GR GR Σύνολο

327 Προστασία και Διαχείριση της Φύσης Εθνικό σύστημα προστατευόμενων περιοχών Σύμφωνα με την IUCN ως προστατευόμενη περιοχή ορίζεται: «Μια σαφώς οριοθετημένη γεωγραφική περιοχή, η οποία αναγνωρίζεται, αφιερώνεται και διαχειρίζεται, μέσω νομικών ή άλλα αποτελεσματικών μέσων, για την επίτευξη της μακροπρόθεσμης διατήρησης της φύσης με το σχετικό οικοσύστημα, τις υπηρεσίες και τις πολιτιστικές της αξίες». Το βασικό νομοθετικό πλαίσιο που διέπει την προστασία και διαχείριση του φυσικού περιβάλλοντος περιλαμβάνει το Ν.1650/1986 «Για την προστασία του περιβάλλοντος» όπως αυτός διαδοχικά τροποποιήθηκε από τους Νόμους: Ν. 3010/2002 «Εναρμόνιση του N. 1650/86 με τις Οδηγίες 97/11/ΕΕ και 96/61/ΕΕ, διαδικασία οριοθέτησης και ρυθμίσεις θεμάτων για τα υδατορέματα και άλλες διατάξεις». Ν. 3536/2007 «Ειδικές ρυθμίσεις θεμάτων μεταναστευτικής πολιτικής και λοιπών ζητημάτων αρμοδιότητας Υπουργείου Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης». Ν. 3937/2011 «Διατήρηση της βιοποικιλότητας και άλλες διατάξεις». Ν. 4042/2012 «Ποινική προστασία του περιβάλλοντος Εναρμόνιση με την οδηγία 2008/99/ΕΚ Πλαίσιο παραγωγής και διαχείρισης αποβλήτων Ρύθμιση θεμάτων Υπουργείου Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής». Πλέον της νομοθεσίας που παρουσιάστηκε ανωτέρω, σε εθνικό επίπεδο, για την προστασία και διαχείριση του φυσικού περιβάλλοντος εφαρμόζεται η ακόλουθη νομοθεσία: ΠΔ 67/19881 «Περί Προστασίας της αυτοφυούς χλωρίδος και άγριας πανίδος και καθορισμού διαδικασίας συντονισμού και ελέγχου της ερεύνης επ αυτών», ΠΔ «Έγκριση καταλόγου μικρών νησιωτικών υγροτόπων και καθορισμός όρων και περιορισμών για την προστασία και ανάδειξη των μικρών παράκτιων υγροτόπων που περιλαμβάνονται σε αυτόν». (ΦΕΚ ΤΑΑΠΘ 229/2012). Σύμφωνα με το Άρθρο 5 (αντικατάσταση του άρθρου 19, του Ν.1650/1986) του Ν.3937/2011 «Διατήρηση της βιοποικιλότητας και άλλες διατάξεις», το Εθνικό Σύστημα Προστατευόμενων Περιοχών περιλαμβάνει: 1. Περιοχές απόλυτης προστασίας της φύσης (Strict nature reserves), 2. Περιοχές προστασίας της φύσης (Nature reserves), 3. Φυσικά πάρκα (Natural parks), Εθνικά πάρκα (National parks) και Περιφερειακά πάρκα (Regional parks), 4. Περιοχές προστασίας οικοτόπων και ειδών (Habitat/species management areas). Διακρίνονται σε: Ειδικές Ζώνες Διατήρησης - ΕΖΔ (Special Areas of Conservation - SAC) Ζώνες Ειδικής Προστασίας - ΖΕΠ (Special Protection Areas - SPA) Καταφύγια Άγριας Ζωής - ΚΑΖ (Wildlife refuges) 5. Προστατευόμενα τοπία (Protected landscapes / seascapes) και Προστατευόμενοι φυσικοί σχηματισμοί (Protected natural formations). Τοπία που έχουν κηρυχθεί ως αισθητικά δάση, ως περιαστικά δάση, ως προστατευόμενα δάση και ως διατηρητέα μνημεία της φύσης, εντάσσονται στην ανωτέρω κατηγορία. Για τα ήδη κηρυγμένα τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, με απόφαση Υπουργού ΠΕΚΑ, ρυθμίζονται οι όροι ένταξής τους. Αναλυτικότερα, σημειώνονται τα ακόλουθα: 316

328 Οι Περιοχές Απόλυτης Προστασίας της Φύσης απαριθμούν 9 περιοχές, 7 από τις οποίες οριοθετήθηκαν στο πλαίσιο κήρυξης Εθνικών Πάρκων και 2 στο πλαίσιο θεσμοθέτησης Ζωνών Οικιστικού Ελέγχου (ΖΟΕ). Οι Περιοχές Προστασίας της Φύσης απαριθμούν 24 περιοχές, 17 από τις οποίες οριοθετήθηκαν στο πλαίσιο κήρυξης Εθνικών Πάρκων και 5 στο πλαίσιο θεσμοθέτησης Ζωνών Οικιστικού Ελέγχου (ΖΟΕ). Μέχρι σήμερα έχουν κηρυχθεί 17 Εθνικά Πάρκα. Για 11 από αυτά έχουν καθοριστεί και περιφερειακές ζώνες προστασίας. Σημειώνεται ότι οι ήδη κηρυγμένοι εθνικοί δρυμοί και οι υγρότοποι διεθνούς σημασίας κατά τη Σύμβαση Ραμσάρ, χαρακτηρίζονται εθνικά πάρκα, με προεδρικό διάταγμα που εκδίδεται με πρόταση του Υπουργού ΠΕΚΑ. Οι κηρυγμένοι Εθνικοί Δρυμοί απαριθμούν τους 10. Οι Εθνικοί Δρυμοί Πρεσπών, Βίκου-Αώου, Πίνδου, Οίτης και Σουνίου περιλαμβάνουν πυρήνες και περιφερειακές ζώνες, ενώ οι υπόλοιποι περιλαμβάνουν μόνο πυρήνες. Ορισμένοι από τους Εθνικούς Δρυμούς έχουν ήδη ενταχθεί σε Εθνικά Πάρκα. Η Ελλάδα έχει 10 υγροτόπους ως Διεθνούς Σημασίας σύμφωνα με τη Σύμβαση Ραμσάρ, οι οποίοι ήδη έχουν ενταχθεί στο δίκτυο Natura 2000 και αποτελούν τμήματα Εθνικών Πάρκων. Όσον αφορά στην Κατηγορία «Περιοχές προστασίας οικοτόπων και ειδών», η μέχρι σήμερα κατάσταση έχει ως εξής: Οι Ειδικές Ζώνες Διατήρησης - ΕΖΔ (Special Areas of Conservation) και οι Ζώνες Ειδικής Προστασίας - ΖΕΠ αποτελούν περιοχές του δικτύου Natura Επίσης, μέχρι σήμερα κηρυχθεί 610 Καταφύγια Άγριας Ζωής. Όσον αφορά στην Κατηγορία «Προστατευόμενα τοπία και Προστατευόμενοι φυσικοί σχηματισμοί», η μέχρι σήμερα κατάσταση έχει ως εξής: Προστατευόμενοι Φυσικοί Σχηματισμοί και Τοπία: Έως σήμερα έχουν κηρυχθεί 2 περιοχές μέσω ΖΟΕ (Υγρότοποι Σάμου & Νήσος Μύκονος), στο Εθνικό Πάρκο Πρεσπών έχουν καθοριστεί 10 θέσεις (Σ1 έως Σ10) με Προστατευόμενους Φυσικούς Σχηματισμούς και Τοπία ή στοιχεία τοπίων και στο Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου έχουν καθοριστεί 4 περιοχές (Φ1, Φ1, Φ2 και Φ3) που είναι χαρακτηρισμένες ως Προστατευόμενα Τοπία. Αισθητικά δάση: Σε αυτά περιλαμβάνουν δασικά τοπία με ιδιαίτερο αισθητικό και οικολογικό ενδιαφέρον, που έχουν σκοπό εκτός από την προστασία της φύσης να δώσουν την ευκαιρία στο κοινό να γνωρίσει και να απολαύσει το φυσικό περιβάλλον με διάφορες δραστηριότητες αναψυχής. Έχουν χαρακτηριστεί 19 περιοχές, με συνολική έκταση εκτάρια. Διατηρητέα μνημεία της φύσης: Σε αυτά περιλαμβάνονται μεμονωμένα δένδρα ή συστάδες δένδρων με ιδιαίτερη βοτανική, οικολογική, αισθητική ή ιστορική και πολιτισμική αξία. Στην ίδια κατηγορία ανήκουν επίσης εκτάσεις με σπουδαίο οικολογικό, παλαιοντολογικό, γεωμορφολογικό ή άλλο ενδιαφέρον. Η θεσμοθέτησή τους υλοποιήθηκε βάσει του δασικού κώδικα. Έχουν κηρυχθεί 52 Διατηρητέα Μνημεία της Φύσης, με συνολική έκταση εκτάρια. Η πλειονότητα των μνημείων αυτών καταλαμβάνει ελάχιστα τετραγωνικά μέτρα. Αξιοπρόσεκτο είναι ότι μόνο το Απολιθωμένο Δάσος της Λέσβου το οποίο καταλαμβάνει το 89% της συνολικής έκτασης των Διατηρητέων Μνημείων της Φύσης. Σε σχέση με τα ήδη Κηρυγμένα Τοπία Ιδιαιτέρου Φυσικού Κάλλους δεν έχει εκδοθεί η σχετική απόφαση Υπουργού ΠΕΚΑ που θα ρυθμίζει τους όρους ένταξής τους στο Εθνικό Σύστημα Προστατευόμενων Περιοχών. Μεγάλο μέρος των ανωτέρω περιοχών αποτελούν τμήματα του Δικτύου Natura

329 Διαχείριση προστατευόμενων περιοχών Η διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών γίνεται με βάση τα όσα ορίζονται στα άρθρα 15 και 17 του Ν. 2742/1999, όπως αυτά τροποποιήθηκαν από το άρθρο 13 του Ν.3044/2002 και από το άρθρο 7 του Ν. 3937/2011. Τις προστατευόμενες περιοχές μπορούν να διαχειρίζονται Φορείς Διαχείρισης ή υφιστάμενες δημόσιες υπηρεσίες, ειδικές υπηρεσίες και ΝΠΔΔ ή φορείς που ορίζονται για το σκοπό αυτό με συμβάσεις διαχείρισης (Ν 2742/99). Επιπλέον, σύμφωνα με την προσθήκη του άρθρου 17 του Ν «με προεδρικό διάταγμα, που εκδίδεται με πρόταση των Υπουργών Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής και Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης, ιδρύονται Διευθύνσεις Συντονισμού Προστατευόμενων Περιοχών σε επίπεδο Αποκεντρωμένης Διοίκησης με αρμοδιότητα την εποπτεία και διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών που υπάγονται στη χωρική αρμοδιότητα των οικείων αποκεντρωμένων διοικήσεων, το συντονισμό της φύλαξης από τα χωρικά αρμόδια σώματα ασφαλείας, καθώς και το σχεδιασμό και την εφαρμογή μέτρων και δράσεων διαχείρισης, έρευνας, προστασίας και ενημέρωσης. Οι διευθύνσεις μπορούν να συνεπικουρούνται από συμβουλευτική επιτροπή που δεν αμείβεται και αποτελείται από επιστήμονες ακαδημαϊκών ή ερευνητικών ιδρυμάτων, ειδικούς σε γνωστικά αντικείμενα συναφή με το χαρακτήρα και τις οικολογικές απαιτήσεις των υπό διαχείριση προστατευόμενων περιοχών, καθώς και εκπροσώπους περιβαλλοντικών οργανώσεων με αποδεδειγμένη εμπειρία, τεχνογνωσία και επιστημονική επάρκεια σε θέματα οικολογίας και διαχείρισης της βιοποικιλότητας». Οι προστατευόμενες περιοχές διέπονται από κανονισμούς διοίκησης και λειτουργίας στους οποίους καθορίζονται τα αναγκαία μέτρα οργάνωσης και λειτουργίας των προστατευόμενων αντικειμένων και εξειδικεύονται οι γενικοί όροι και περιορισμοί άσκησης δραστηριοτήτων και εκτέλεσης έργων που καθορίζονται με το νομοθέτημα κήρυξης των περιοχών. Επίσης, καταρτίζονται πενταετή Σχέδια Διαχείρισης των προστατευόμενων περιοχών. Με τα σχέδια αυτά προσδιορίζονται, στο πλαίσιο των γενικότερων όρων και προϋποθέσεων, που τίθενται στα νομοθετήματα κήρυξης, οι κατευθύνσεις και οι προτεραιότητες για την εφαρμογή των έργων, δράσεων και μέτρων που απαιτούνται για την αποτελεσματική προστασία και διαχείριση των κατά περίπτωση προστατευόμενων αντικειμένων. Τα Σχέδια Διαχείρισης συνοδεύονται από Προγράμματα Δράσης. Μέχρι σήμερα, το διαχειριστικό σχήμα, που έχει επιλεγεί και λειτουργεί στις προστατευόμενες περιοχές αφορά στους «Φορείς Διαχείρισης». Τα Διοικητικά Συμβούλια των Φορέων Διαχείρισης απαρτίζονται από εκπροσώπους της κεντρικής, περιφερειακής και τοπικής διοίκησης, εκπροσώπους τοπικών κοινωνικών ομάδων, ερευνητές και εκπροσώπους Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων (ΜΚΟ). Με τον Ν. 3044/2002 ιδρύθηκαν 25 Φορείς Διαχείρισης για τη διαχείριση ισάριθμων προστατευόμενων περιοχών, πού προστέθηκαν στις δύο περιοχές πού είχαν ήδη κηρυχθεί ως προστατευόμενες, με βάση τούς Ν. 1650/1986 και 2742/1999: το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου και το Εθνικό Πάρκο Σχινιά-Μαραθώνα. Εν συνεχεία, με ΠΔ το 2009 συστάθηκε ο Φορέας Διαχείρισης του Εθνικού Πάρκου και τον Ιούνιο του 2012 ο Φορέας Διαχείρισης της Περιοχής Προστασίας της Φύσης της λίμνης Καστοριάς. Συνολικά, ο αριθμός των Φορέων Διαχείρισης που είχαν συσταθεί ως το πέρας του 2012 ανέρχεται σε 29, ενώ αυτών που είχαν συγκροτηθεί και λειτουργούσαν σε 28 (δεν λειτούργησε ο Φορέας Διαχείρισης της Λίμνης Καστοριάς). Στην Κρήτη, λειτουργεί ο «Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Σαμαριάς». Νέα δεδομένα σχετικά με τη λειτουργία των Φορέων Διαχείρισης, προέκυψαν με το Ν.4109/2013 (ΦΕΚ 16/Α/ ) «Κατάργηση και συγχώνευση νομικών προσώπων του Δημοσίου και του ευρύτερου δημόσιου τομέα Σύσταση Γενικής Γραμματείας για το συντονισμό του κυβερνητικού έργου και άλλες διατάξεις». 318

330 Βάσει του προαναφερόμενου Νόμου, επήλθαν συγχωνεύσεις και καταργήσεις ορισμένων εκ των Φορέων Διαχείρισης των προστατευόμενων περιοχών, ενώ κάποιοι εξ αυτών συνεχίζουν να λειτουργούν υπό το νομοθετικό καθεστώς που τους διέπει. Συμπερασματικά, και σε εφαρμογή του Ν.4109/2013, ο συνολικός αριθμός των Φορέων Διαχείρισης των προστατευόμενων περιοχών της χώρας, ανέρχεται πλέον σε 14. Σύμφωνα με τον Ν.4109/2013, ο Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Σαμαριάς και ο Φορέας Διαχείρισης Καρπάθου Σαρίας συγχωνεύονται και συνιστούν το «Φορέα Διαχείρισης Οικοσυστημάτων Νοτίου Αιγαίου και Κρήτης». Οι μέχρι σήμερα λειτουργούντες 28 Φορείς Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών είχαν στη δικαιοδοσία τους έκταση μεγαλύτερη των ha. Εξ αυτών, ha είναι περιοχές του Δικτύου Natura 2000, μέγεθος που αντιστοιχεί μόνο σε 30% της έκτασης του Δικτύου, ενώ τα υπόλοιπα αντιστοιχούν σε περιοχές που λειτουργούν, σε πολλές περιπτώσεις, ως περιφερειακή ζώνη. Διαχειριστικές δράσεις στις περιοχές Natura 2000 και γενικότερα στις προστατευόμενες περιοχές εφαρμόζονται από τους οικείους Φορείς Διαχείρισης, από τις δασικές υπηρεσίες μέσω της εφαρμογής δασικής διαχείρισης και από την εφαρμογή αγροπεριβαλλοντικών μέτρων και προγραμμάτων Life+ Nature. Οι Φορείς Διαχείρισης κατά την πρώτη φάση λειτουργίας τους αντιμετώπισαν προβλήματα όσον αφορά στη διαχείριση και προστασία των περιοχών αρμοδιότητάς τους. Τα προβλήματα αυτά, καθώς και οι δράσεις που υλοποίησε ο εκάστοτε Φ.Δ όσον αφορά στην προστασία, τη διαχείριση και τη φύλαξη των προστατευόμενων περιοχών, αλλά και την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού, των επισκεπτών, των κατοίκων και των χρηστών διέφεραν σημαντικά από περιοχή σε περιοχή. Ωστόσο, τα βασικά προβλήματα που εντοπίζονται και αφορούν, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, το σύνολο σχεδόν των Φ.Δ. είναι: Η ανεπάρκεια θεσμικού πλαισίου, με συνέπεια το προσωπικό φύλαξης των Φ.Δ. να μην έχει τη δυνατότητα να διενεργεί ελέγχους. Με τον τρόπο αυτό η φύλαξη των προστατευόμενων περιοχών ουσιαστικά περιορίζεται στην παρατήρηση, στη σύσταση και στην ειδοποίηση των αρμόδιων, για έλεγχο, υπηρεσιών. Το ανεπαρκές προσωπικό, σε συνδυασμό και με τη μεγάλη έκταση των προστατευόμενων περιοχών. Το σύνολο των λειτουργούντων Φορέων Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών μέσω του ΕΠΠΕΡΑΑ και των ΠΕΠ ενισχύθηκε για δράσεις που αφορούν στην οργάνωση και τη λειτουργία τους Περιοχές δικτύου Natura 2000 Το Δίκτυο Natura 2000, αποτελεί ένα Ευρωπαϊκό Οικολογικό Δίκτυο περιοχών, που δημιουργήθηκε με κύριο σκοπό την προστασία και διατήρηση των φυσικών τύπων οικοτόπων, των αυτοφυών ειδών χλωρίδας και των ειδών άγριας πανίδας που είναι σημαντικά σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Αποτελείται από δύο κατηγορίες περιοχών: τους Τόπους Κοινοτικής Σημασίας (ΤΚΣ, ή Sites of Community Interest, SCI), στους οποίους απαντούν τύποι οικοτόπων του Παραρτήματος Ι ή/ και είδη φυτών και ζώων του Παραρτήματος II της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 21ης Μαΐου 1992 για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας. Με βάση το άρθρο 5 παρ. 4.1 του Ν «Διατήρηση της βιοποικιλότητας και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ 60/Α/ ) οι ΤΚΣ χαρακτηρίζονται ως Ειδικές Ζώνες Διατήρησης (ΕΖΔ.- Special Areas of Conservation). τις Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ, ή Special Protection Areas, SPA), για την Ορνιθοπανίδα, όπως ορίζονται στην Οδηγία 79/409/EΟK του Συμβουλίου της 2ας Απριλίου 1979 περί της διατηρήσεως των αγρίων πτηνών, όπως αυτή αντικαταστάθηκε με την Οδηγία 2009/147/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 30ης Νοεμβρίου 2009 περί της διατήρησης των άγριων 319

331 πτηνών. Με βάση το άρθρο 5 παρ. 4.2 του Ν.3937 οι ΖΕΠ αποτελούν μέρος του δικτύου προστατευόμενων περιοχών Natura Όσον αφορά στους Τόπους Κοινοτικής Σημασίας (ΤΚΣ), κάθε κράτος μέλος προτείνει έναν κατάλογο τόπων όπου απαντώνται φυσικοί οικότοποι και άγρια ζωικά και φυτικά είδη. Βάσει των εθνικών καταλόγων και σε συμφωνία με καθένα από τα Κ.Μ, η Επιτροπή εκδίδει κατάλογο ΤΚΣ για καθεμία από τις επτά βιογεωγραφικές περιφέρειες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (αλπική, ατλαντική, αρκτική, ηπειρωτική, μακρονησιακή, μεσογειακή και παννονιακή). Όταν καθοριστεί ένας ΤΚΣ, το οικείο Κράτος Μέλος ορίζει τον εν λόγω τόπο ως Ειδική Ζώνη Διατήρησης (ΕΖΔ) το ταχύτερο δυνατόν και, το αργότερο, μέσα σε μια εξαετία, καθορίζοντας τις προτεραιότητες σε συνάρτηση με τη σημασία των τόπων για τη διατήρηση ή την αποκατάσταση, σε ικανοποιητική κατάσταση διατήρησης, ενός τύπου φυσικών οικοτόπων του παραρτήματος I ή ενός είδους του παραρτήματος II και για τη συνεκτικότητα του Natura 2000, καθώς και σε συνάρτηση με τους κινδύνους υποβάθμισης ή καταστροφής που επαπειλούν τους εν λόγω τόπους. Με βάση και τους ορισμούς της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ, Ειδική Ζώνη Διατήρησης είναι ο Τόπος Κοινοτικής Σημασίας ορισμένος από τα Κ.Μ μέσω κανονιστικής, διοικητικής ή/και συμβατικής πράξης, στον οποίο εφαρμόζονται τα μέτρα διατήρησης που απαιτούνται για τη διατήρηση ή την αποκατάσταση, σε ικανοποιητική κατάσταση διατήρησης, των φυσικών οικοτόπων ή/και των πληθυσμών των ειδών για τα οποία ορίστηκε ο τόπος. Οι Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ), μετά τον χαρακτηρισμό τους από τα Κ.Μ, εντάσσονται αυτόματα στο Δίκτυο Natura 2000, και η διαχείρισή τους ακολουθεί τις διατάξεις του άρθρου 4 της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ (όπως ισχύει) και τις διατάξεις του άρθρου 6 της Οδηγίας 92/43/ΕΚ. Η εθνική νομοθεσία εναρμονίστηκε με τις Οδηγίες 92/43/ΕΟΚ και 79/409/ΕΟΚ (καθώς και με τις τροποποιήσεις αυτών) με τα ακόλουθα νομοθετήματα: ΚΥΑ /1985 (ΦΕΚ 757/Β/1985) "Μέτρα διαχείρισης της άγριας πτηνοπανίδας". ΚΥΑ /1996 (ΦΕΚ 1188/Β/1996) "Μέτρα διαχείρισης της άγριας πτηνοπανίδας σε συμμόρφωση προς την οδηγία 91/224/ΕΟΚ της Επιτροπής για την τροποποίηση της οδηγίας 79/409/ΕΟΚ του Συμβουλίου περί διατηρήσεως των άγριων πτηνών". ΚΥΑ /1998 (ΦΕΚ 68/Β/1998) "Μέτρα διαχείρισης της άγριας πτηνοπανίδας, σε συμμόρφωση με τις οδηγίες 94/24/ΕΚ του Συμβουλίου και 91/244/ΕΟΚ 97/49/ΕΚ της Επιτροπής". ΚΥΑ 33318/3028/1998 (ΦΕΚ 1289/Β/1998) Καθορισμός μέτρων και διαδικασιών για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων (ενδιαιτημάτων), της άγριας πανίδας και της αυτοφυούς χλωρίδας. ΚΥΑ 87578/703/07 (ΦΕΚ 581/Β/2007) "Τροποποίηση της υπ αριθμ / Κοινής Υπουργικής Απόφασης (ΦΕΚ 757 Β / 1985) όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει". ΚΥΑ 14849/853/Ε 103 (ΦΕΚ 645/Β/2008) Τροποποίηση των υπ' αριθμ /3028/1998 κοινών υπουργικών αποφάσεων (Β 1289) και υπ' αριθμ /1510/2005 κοινών υπουργικών αποφάσεων (Β 992), σε συμμόρφωση με διατάξεις της οδηγίας 2006/105 του Συμβουλίου της 20ης Νοεμβρίου 2006 της Ευρωπαϊκής Ένωσης. ΚΥΑ 37338/1807/Ε.103 (ΦΕΚ 1495/Β/2010) Καθορισμός μέτρων και διαδικασιών για τη διατήρηση της άγριας ορνιθοπανίδας και των οικοτόπων/ενδιαιτημάτων της, σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ, «Περί διατηρήσεως των άγριων πτηνών», του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 2ας Απριλίου 1979, όπως κωδικοποιήθηκε με την οδηγία 2009/147/ΕΚ. Ν (ΦΕΚ 60/Α/2011) Διατήρηση της βιοποικιλότητας και άλλες διατάξεις. ΚΥΑ Η.Π. 8353/276/Ε103/ Τροποποίηση και συμπλήρωση της υπ αριθ /1807/2010 κοινής υπουργικής απόφασης «Καθορισμός μέτρων και διαδικασιών για τη διατήρηση της άγριας ορνιθοπανίδας και των οικοτόπων/ενδιαιτημάτων της, σε συμμόρφωση με την Οδηγία 320

332 79/409/ΕΟΚ...» (Β 1495), σε συμμόρφωση με τις διατάξεις του πρώτου εδαφίου της παραγράφου 1 του άρθρου 4 της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ «Για τη διατήρηση των άγριων πτηνών» του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 2ας Απριλίου 1979, όπως κωδικοποιήθηκε με την οδηγία 2009/147/ΕΚ. Σύμφωνα με το Νόμο 3937 (άρθρο 5, παρ. 4.2) οι περιοχές της Ελληνικής Επικράτειας που έχουν ταξινομηθεί ως ΖΕΠ βάσει του άρθρου 4 της Οδηγίας 2009/147/ΕΚ και περιλαμβάνονται στα παραρτήματα Β και Γ του άρθρου 14 της ΚΥΑ 37338/1807/Ε.103/ αποτελούν μέρος του Δικτύου Natura Με ΚΥΑ ο κατάλογος αυτός μπορεί να συμπληρώνεται με νέες ΖΕΠ, σύμφωνα με τη διαδικασία που προβλέπεται στο άρθρο 4 της ΚΥΑ 37338/1807/Ε.103/ (ΦΕΚ 1495 Β). Σύμφωνα με το Νόμο 3937 (άρθρο 5 παρ. 4.1) οι περιοχές που περιέχονται στον κατάλογο των ΤΚΣ, ο οποίος περιλαμβάνεται στο Παράρτημα 1 της απόφασης 2006/613/ΕΚ της Επιτροπής χαρακτηρίζονται ως ΕΖΔ. Το δίκτυο Natura 2000 στην Ελλάδα περιλαμβάνει συνολικά 419 περιοχές, εκ των οποίων: 178 είναι χαρακτηρισμένες ως ΖΕΠ 216 είναι χαρακτηρισμένες ως ΕΖΔ 23 είναι χαρακτηρισμένες ως ΖΕΠ και ΕΖΔ 1 αποτελεί προτεινόμενο ΤΚΣ (GR , Βραχονησίδες Καλόγεροι και θαλάσσια ζώνη) 1 είναι χαρακτηρισμένη ως ΖΕΠ και προτεινόμενος ΤΚΣ (GR , Νήσος Γυάρος και θαλάσσια ζώνη) Σημειώνεται ότι οι περιοχές GR και GR δεν συμπεριλαμβάνονται στις αποφάσεις ούτε στον αρχικό κατάλογο ΤΚΣ που καταρτίστηκε βάσει της απόφασης 2006/613/ΕΚ, ούτε στον πλέον ενημερωμένο κατάλογο που καταρτίστηκε βάσει της απόφασης 2011/85/ΕΕ. Η έκταση των ΤΚΣ και ΕΖΔ ανέρχεται σε ha που καλύπτουν 16,3% της Ελληνικής χέρσου και 5,7% των χωρικών υδάτων. Η έκταση των ΖΕΠ ανέρχεται σε ha και καλύπτουν 21,1% της χέρσου και 1,4% των χωρικών υδάτων. Συνολικά, η έκταση του Δικτύου Natura 2000 στην Ελλάδα ανέρχεται σε ha και καλύπτει 27,2% της χέρσου και 6,1% των χωρικών υδάτων. Η πλειονότητα των περιοχών του Δικτύου Natura 2000 είναι μεγάλης έκτασης και λόγω της ιδιαίτερης βιοποικιλότητας του ελληνικού χώρου, οι περιοχές περιλαμβάνουν ποικιλία τύπων οικοτόπων και οικοτόπων ειδών. Στο Δίκτυο εντάχθηκε το σύνολο σχεδόν των προστατευόμενων περιοχών της Ελλάδας, σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, ήτοι Εθνικοί Δρυμοί, Αισθητικά Δάση, υγρότοποι Ramsar, κ.λπ. Σε μεγάλο μέρος της έκταση του Natura 2000 έχει πραγματοποιηθεί αναλυτική χαρτογράφηση των τύπων οικοτόπων στο πλαίσιο του προγράμματος «Αναγνώριση και περιγραφή των τύπων οικοτόπων σε περιοχές ενδιαφέροντος για την διατήρηση της φύσης», το οποίο εκπονήθηκε με χρηματοδότηση από το Β' και Γ ΚΠΣ ( ). Περίπου η μισή έκταση του Δικτύου αποτελείται από δάση και θαμνότοπους ενώ περίπου 16% είναι η έκταση του θαλάσσιου χώρου. Τμήμα των περιοχών του δικτύου Natura 2000 είναι χαρακτηρισμένο ως προστατευόμενο σύμφωνα με τη δασική νομοθεσία. Ο κατάλογος των Τόπων Κοινοτικής Σημασίας στην Ελλάδα θεωρείται πλήρης, σε πολύ μεγάλο ποσοστό, στη χέρσο. Παραμένει η ανάγκη για ορισμένες διευθετήσεις σε σχέση κυρίως με τα συμπεράσματα του 3 ου Βιογεωγραφικού Σεμιναρίου για τη Μεσογειακή Ζώνη. Ωστόσο, οι επιφυλάξεις για το θαλάσσιο χώρο, όπως προσδιορίστηκαν στο Μεσογειακό Βιογεωγραφικό Σεμινάριο για το θαλάσσιο χώρο, είναι σημαντικές. Όσον αφορά στον κατάλογο των ΖΕΠ, μετά από την αποστολή σημαντικού αριθμού νέων ΖΕΠ σε συνέχεια καταδίκης από το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (ΔΕΚ), το Κολλέγιο των Επιτρόπων έκρινε ότι ο αριθμός των χερσαίων ΖΕΠ στην Ελλάδα είναι ικανοποιητικός. Ωστόσο, παραμένουν εκκρεμότητες σε ότι αφορά στον αριθμό των θαλασσίων ΖΕΠ. 321

333 Σημειώνεται ότι από το πρόγραμμα ΕΠΠΕΡ - Γ' ΚΠΣ χρηματοδοτήθηκαν τα ακόλουθα: Το έργο «Καθορισμός μεθοδολογίας και σύνταξη προδιαγραφών για την αξιολόγηση περιοχών και το χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας με πιλοτική εφαρμογή σε 10 περιοχές» (2004). Το έργο «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά, για το χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας» (2009). Η έκδοση του «Κόκκινου Βιβλίου των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας» και του «Κόκκινου Βιβλίο των σπάνιων και απειλούμενων φυτών της Ελλάδας» (2009). Για την προστασία και διαχείριση των περιοχών Natura 2000 ακολουθείται, κατά κύριο λόγο, η προσέγγιση του χαρακτηρισμού σε εθνικό επίπεδο, σύμφωνα με τη διαδικασία του Ν. 1650/86, όπως τροποποιήθηκε από το Ν. 3937/2011, η οποία λαμβάνει υπόψη το σύνολο των προστατευτέων αντικειμένων των περιοχών. Σύμφωνα με το Ν. 3937/2011, με απόφαση του Υπουργού Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, κατόπιν γνωμοδότησης της Επιτροπής «Φύση 2000», καθορίζονται εθνικοί στόχοι διατήρησης των τύπων οικοτόπων και των ειδών κοινοτικής σημασίας (Παραρτήματα Ι και ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ) που απαντώνται στην Ελληνική Επικράτεια με στόχο την επίτευξη ικανοποιητικής κατάστασης διατήρησής τους στο σύνολο της εξάπλωσής τους μέχρι το Με την ίδια ή άλλες αποφάσεις ανά ΕΖΔ ή ομάδες τέτοιων, καθορίζονται επίσης στόχοι διατήρησης, με στόχο την επίτευξη ικανοποιητικής κατάστασης διατήρησης των τύπων οικοτόπων και των ειδών που απαντώνται σε κάθε μια περιοχή, και περιγράφονται στο τυποποιημένο έντυπο δεδομένων, με εξαίρεση εκείνα που θεωρούνται μη σημαντικά σύμφωνα με το τυποποιημένο έντυπο δεδομένων μέχρι το 2020, με βάση τα παρακάτω κριτήρια: α. τις οικολογικές απαιτήσεις τους, β. την κατάσταση διατήρησής τους σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, γ. τις απειλές και τους κινδύνους υποβάθμισης, καταστροφής ή όχλησής τους, δ. την εθνική και ευρωπαϊκή σημασία τους για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, ε. τη συνολική συνοχή του δικτύου «Natura 2000». Οι στόχοι και τα μέτρα διατήρησης των ΕΖΔ ενσωματώνονται στο σχέδιο διαχείρισης, από τις εποπτεύουσες υπηρεσίες, κατόπιν αξιολόγησης των δεδομένων για την κάθε περιοχή και των σχετικών στόχων διατήρησης. 322

334 Σχήμα : Το Δίκτυο Natura Είναι δυνατός ο καθορισμός ειδικότερων όρων και περιορισμών δόμησης χρήσεων γης, καθώς και κάθε άλλου ζητήματος που αφορά στην προστασία και οικολογική διαχείριση των ΕΖΔ με προεδρικά διατάγματα που εκδίδονται με πρόταση του Υπουργού Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής και σε εφαρμογή ειδικής έκθεσης. Με προεδρικό διάταγμα που εκδίδεται με πρόταση του Υπουργού Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, εγκρίνονται σε χάρτη τα ακριβή όρια των ΕΖΔ. Στο διάταγμα περιλαμβάνονται τα είδη και οι τύποι οικοτόπων χαρακτηρισμού, καθώς και οι στόχοι διατήρησης ανά περιοχή. Για τις ΕΖΔ και τις ΖΕΠ καταρτίζονται σχέδια διαχείρισης, με τα οποία, στο πλαίσιο των όρων και προϋποθέσεων που τίθενται στις πράξεις χαρακτηρισμού: (α) (β) (γ) καθορίζονται τα αναγκαία μέτρα οργάνωσης και λειτουργίας για τη διατήρηση των αντικειμένων που προστατεύονται, εξειδικεύονται οι όροι και περιορισμοί άσκησης δραστηριοτήτων και εκτέλεσης έργων και προσδιορίζονται αναλυτικά οι κατευθύνσεις και οι προτεραιότητες για την υλοποίηση έργων, δράσεων και μέτρων που απαιτούνται για την αποτελεσματική προστασία, διαχείριση και αποκατάσταση των αντικειμένων που προστατεύονται κατά περίπτωση. 323

335 Τα σχέδια διαχείρισης συνοδεύονται από σχέδια δράσης, στα οποία εξειδικεύονται τα αναγκαία μέτρα, δράσεις, έργα και προγράμματα, οι φάσεις, το κόστος, οι πηγές και οι φορείς χρηματοδότησής τους, καθώς και το χρονοδιάγραμμα εκτέλεσής τους και οι φορείς εφαρμογής τους. Τα σχέδια διαχείρισης εγκρίνονται με απόφαση του Υπουργού Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής και οι πράξεις έγκρισης των σχεδίων διαχείρισης λαμβάνουν υπόψη τους εθνικούς στόχους διατήρησης που καθορίζονται με την απόφαση του Υπουργού Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής. Επίσης, αναφέρεται ότι με το Ν.3937/2011 θεσπίστηκαν μέτρα οριζόντιου χαρακτήρα σε όλη την έκταση των περιοχών Natura Οριζόντιου τύπου μέτρα για τις περιοχές Natura 2000 περιγράφονται περαιτέρω στα ειδικά πλαίσια χωροταξικού σχεδιασμού και αειφόρου ανάπτυξης για τις ανανεώσιμες μορφές ενέργειας (ΦΕΚ 2464/Β/2008), τη βιομηχανία (ΦΕΚ 151/ΑΑΠ/2009), τον τουρισμό (ΦΕΚ 1138/Β/2009) και στο Ν. 3851/2010 για τις ανανεώσιμες μορφές ενέργειας. Επίσης, μέτρα οριζόντιου χαρακτήρα έχουν προσδιοριστεί για τις ΖΕΠ στο κείμενο της τελευταίας εναρμόνισης της Οδηγίας 2009/147/ΕΚ (στο ΦΕΚ 415/Β/ ). Με το Ν. 4014/2011 επικαιροποιήθηκε εξ ολοκλήρου η διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης έργων και δραστηριοτήτων. Σε ότι αφορά στη διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης για έργα και δραστηριότητες σε περιοχές που έχουν ενταχθεί στο δίκτυο Natura 2000 θεσπίστηκε η εφαρμογή Ειδικής Οικολογικής Αξιολόγησης με στόχο τη δέουσα εκτίμηση των επιπτώσεων στις περιοχή Natura 2000, βάσει των στόχων διατήρησής τους. Τέλος, αναφέρεται ότι στο πλαίσιο εφαρμογής της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ τα Κ.Μ υποχρεούνται να συντάσσουν ανά εξαετία εθνικές εκθέσεις για τον έλεγχο της εφαρμογής της Οδηγίας. Οι εκθέσεις αυτές, όπως αναφέρεται στο άρθρο 17 της Οδηγίας των Οικοτόπων, περιλαμβάνουν κατά κύριο λόγο πληροφορίες σχετικά με τα μέτρα διατήρησης που αναφέρονται στο άρθρο 6 της Οδηγίας, καθώς και την εκτίμηση των επιπτώσεων αυτών των μέτρων στην κατάσταση διατήρησης των τύπων οικοτόπων και ειδών κοινοτικού ενδιαφέροντος. Οι εκθέσεις αυτές συντάσσονται σύμφωνα με υπόδειγμα που εγκρίνεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Η 1 η Εθνική Έκθεση συντάχθηκε από το ΥΠΕΧΩΔΕ και υποβλήθηκε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή το Η εν λόγω έκθεση περιείχε γενικές πληροφορίες για την εφαρμογή της Οδηγίας των Οικοτόπων το διάστημα Η 2 η Εθνική Έκθεση αφορά το διάστημα Ιανουάριος Δεκέμβριος 2006 και υποβλήθηκε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή το Δεκέμβριο Το περιεχόμενο και η τυποποιημένη μορφή της δεύτερης έκθεσης εφαρμογής της Οδηγίας 92/43/ΕΚ εγκρίθηκε το 2004 από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με τη σύμφωνη γνώμη των Κρατών Μελών. Η έκθεση αποτελείται από δύο μέρη. Το πρώτο μέρος είναι γενικό και αφορά στις διοικητικές ενέργειες των Κρατών Μελών για την εφαρμογή της Οδηγίας. Για τη συμπλήρωση του μέρους αυτού, το ΥΠΕΧΩΔΕ συνεργάστηκε με τις συναρμόδιες για το θέμα υπηρεσίες της χώρας. Το δεύτερο μέρος είναι ειδικό, εντάχθηκε για πρώτη φορά στα περιεχόμενα της έκθεσης και αφορά στην παροχή στοιχείων, και στην εκτίμηση της κατάστασης διατήρησης των τύπων οικοτόπων και ειδών κοινοτικού ενδιαφέροντος σε όλη την επικράτεια των Κρατών - Μελών. Για να καταστεί δυνατή η ανωτέρω εκτίμηση συμπληρώθηκε για κάθε είδος και τύπο οικοτόπου Κοινοτικού Ενδιαφέροντος ένα ειδικό έντυπο αναφοράς. Την ευθύνη της συμπλήρωσης του ειδικού μέρους της έκθεσης, ανέλαβε το Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων (ΕΚΒΥ) στο πλαίσιο χρηματοδότησής του από το Ταμείο ΕΤΕΡΠΣ. Για τις ανάγκες της 3 ης Εθνικής Αναφοράς-Έκθεσης Εφαρμογής της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ και στο πλαίσιο των απαιτήσεων της εποπτείας των τύπων οικοτόπων και των ειδών κοινοτικού ενδιαφέροντος στην Ελλάδα έχει ενταχθεί στο ΕΠΠΕΡΑΑ, Έργο αποτελούμενο από 8 μελέτες και Τεχνικό Σύμβουλο, συνολικού προϋπολογισμού 14 εκατ. Ευρώ περίπου. Το έργο αυτό περιλαμβάνει την παρακολούθηση και αξιολόγηση της κατάστασης διατήρησης για είδη και τύπους οικοτόπων για το σύνολο του εθνικού χώρου, 324

336 εξαιρούμενων των περιοχών για την για την προστασία των οποίων έχει θεσμοθετηθεί Φορέας Διαχείρισης (βλ ). Ακόμη, έχει ενταχθεί στο ΕΠΠΕΡΑΑ έργο για την κατάρτιση πλαισίου δράσεων προτεραιότητας για χρηματοδότηση στις περιοχές του δικτύου NATURA 2000 κατά την περίοδο Άλλα σημαντικά έργα αποκατάστασης προστατευόμενων περιοχών που χρηματοδοτήθηκαν αφορούν στην επαναλειτουργία της λίμνης Κάρλας και στην αποκατάσταση της λίμνης Κορώνειας. Όσον αφορά τις περιοχές του δικτύου Natura 2000, στο Υδατικό Διαμέρισμα Κρήτης (ΥΔ 13) απαντώνται συνολικά 53 περιοχές, οι οποίες καλύπτουν συνολική έκταση περί τα εκτάρια. Ειδικότερα: 27 περιοχές που είναι χαρακτηρισμένες ως «Ειδική Ζώνη Διατήρησης» (ΕΖΔ), 25 περιοχές που είναι χαρακτηρισμένες ως «Ζώνη Ειδικής Προστασίας» (ΖΕΠ) και 1 περιοχή που είναι χαρακτηρισμένη ως «Ειδική Ζώνη Διατήρησης» (ΕΖΔ) και «Ζώνη Ειδικής Προστασίας» (ΖΕΠ). Σύμφωνα με το Ν.3937/2011 (ΦΕΚ 60/Α/ ), οι προαναφερόμενες ΕΖΔ και ΖΕΠ του ΥΔ Κρήτης, περιλαμβάνονται στην κατηγορία «Περιοχές Προστασίας Οικοτόπων και Ειδών», του Εθνικού Συστήματος Προστατευόμενων Περιοχών. Στο ακόλουθο Σχήμα , δίνονται οι περιοχές του δικτύου Natura 2000, που βρίσκονται εντός του ΥΔ13, ενώ στον παρακάτω Πίνακα , δίνονται στοιχεία για τις εν λόγω περιοχές. Πίνακας : Περιοχές Δικτύου Natura 2000, ΥΔ13. ΚΩΔΙΚΟΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΕΖΔ ΖΕΠ Π.Ε. ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ Έκταση (ha) GR ΓΙΟΥΧΤΑΣ ΦΑΡΑΓΓΙ ΑΓΙΑΣ ΕΙΡΗΝΗΣ 716,05 GR ΝΗΣΟΣ ΔΙΑ 1.188,02 GR ΔΥΤΙΚΑ ΑΣΤΕΡΟΥΣΙΑ (ΑΠΟ ΑΓΙΟΦΑΡΑΓΓΟ ΕΩΣ ΚΟΚΚΙΝΟ ΠΥΡΓΟ) 2.650,79 GR ΑΣΤΕΡΟΥΣΙΑ (ΚΟΦΙΝΑΣ) ,89 GR ΔΙΚΤΗ: ΟΜΑΛΟΣ ΒΙΑΝΝΟΥ (ΣΥΜΗ - ΟΜΑΛΟΣ) 3.939,68 GR ΚΡΟΥΣΩΝΑΣ - ΒΡΩΜΟΝΕΡΟ IΔΗΣ 7.877,02 GR ΟΡΟΣ ΓΙΟΥΧΤΑΣ 411,94 GR ΚΟΡΥΦΗ ΚΟΥΠΑ (ΔΥΤΙΚΗ ΚΡΗΤΗ) 1.993,16 GR ΕΚΒΟΛΗ ΓΕΡΟΠΟΤΑΜΟΥ ΜΕΣΑΡΑΣ 684,52 GR ΑΣΤΕΡΟΥΣΙΑ ΟΡΗ (ΚΟΦΙΝΑΣ) ,47 GR Π.Ε. ΛΑΣΙΘΙΟΥ ΔΙΚΤΗ: ΟΡΟΠΕΔΙΟ ΛΑΣΙΘΙΟΥ, ΚΑΘΑΡΟ, ΣΕΛΕΝΑ, ΚΡΑΣΙ, ΣΕΛΕΚΑΝΟΣ, ΧΑΛΑΣΜΕΝΗ ΚΟΡΥΦΗ ,16 GR ΝΗΣΟΣ ΧΡΥΣΗ 546,54 GR ΜΟΝΗ ΚΑΨΑ (ΦΑΡΑΓΓΙ ΚΑΨΑ & ΓΥΡΩ ΠΕΡΙΟΧΗ) 974,43 GR ΟΡΟΣ ΘΡΥΠΤΗΣ & ΓΥΡΩ ΠΕΡΙΟΧΗ 8.528,56 GR ΒΟΡΕΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΑΚΡΟ ΚΡΗΤΗΣ: ΔΙΟΝΥΣΑΔΕΣ, ΕΛΑΣΑ ΚΑΙ ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΣ ΣΙΔΕΡΟ (ΑΚΡΑ ΜΑΥΡΟ ΜΟΥΡΙ - ΒΑΪ ΑΚΡΑ ΠΛΑΚΑΣ) ΚΑΙ ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΖΩΝΗ ,70 325

337 GR ΝΗΣΟΣ ΚΟΥΦΟΝΗΣΙ ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΖΩΝΗ 804,94 GR ΒΟΡΕIΟΑΝΑΤΟΛIΚΟ ΑΚΡΟ ΚΡΗΤΗΣ 3.760,36 GR ΛΑΖΑΡΟΣ ΚΟΡYΦΗ - ΜΑΔΑΡΑ ΔIΚΤΗΣ ,93 GR ΔIΟΝYΣΑΔΕΣ ΝΗΣΟI 532,22 GR ΦΑΡΑΓΓΙ ΣΕΛΙΝΑΡΙ - ΒΡΑΧΑΣΙ 2.313,50 GR ΝΟΤΙΟΔΥΤΙΚΗ ΘΡΥΠΤΗ (ΚΟΥΦΩΤΟ) 1.617,29 GR ΟΡΗ ΖΑΚΡΟΥ 3.914,00 GR ΝΗΣΟΣ ΚΟΥΦΟΝΗΣΙ, ΓΥΡΩ ΝΗΣΙΔΕΣ ΚΑΙ ΝΗΣΙΔΕΣ ΚΑΒΑΛΛΟΙ 480,16 Π.Ε. ΡΕΘΥΜΝΟΥ GR ΟΡΟΣ ΚΕΔΡΟΣ 4.700,27 GR GR ΚΟΥΡΤΑΛΙΩΤΙΚΟ ΦΑΡΑΓΓΙ ΜΟΝΗ ΠΡΕΒΕΛΗ ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΠΡΑΣΣΑΝΟ ΦΑΡΑΓΓΙ - ΠΑΤΣΟΣ - ΣΦΑΚΟΡΥΑΚΟ ΡΕΜΑ - ΠΑΡΑΛΙΑ ΡΕΘΥΜΝΟΥ ΚΑΙ ΕΚΒΟΛΗ ΓΕΡΟΠΟΤΑΜΟΥ, ΑΚΡ. ΛΙΑΝΟΣ ΚΑΒΟΣ - ΠΕΡΙΒΟΛΙΑ 3.642, ,42 GR ΟΡΟΣ ΙΔΗ (ΒΟΡΙΖΙΑ, ΓΕΡΑΝΟΙ, ΚΑΛΗ ΜΑΔΑΡΑ) ,06 GR ΣΩΡΟΣ - ΑΓΚΑΘΙ ΚΕΔΡΟΣ 8.128,93 GR ΚΟYΡΤΑΛIΩΤIΚΟ ΦΑΡΑΓΓI, ΦΑΡΑΓΓI ΠΡΕΒΕΛΗ 7.595,21 GR ΠΡΑΣΣΑΝΟ ΦΑΡΑΓΓI 1.121,50 GR ΟΡΟΣ ΨΗΛΟΡΕIΤΗΣ (ΝΟΤIΟΔYΤIΚΟ ΤΜΗΜΑ) ,24 GR Π.Ε. ΧΑΝΙΩΝ ΗΜΕΡΗ & ΑΓΡΙΑ ΓΡΑΜΒΟΥΣΑ - ΤΙΓΑΝΙ & ΦΑΛΑΣΑΡΝΑ - ΠΟΝΤΙΚΟΝΗΣΙ, ΟΡΜΟΣ ΛΙΒΑΔΙ - ΒΙΓΛΙΑ 5.781,32 GR ΝΗΣΟΣ ΕΛΑΦΟΝΗΣΟΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΖΩΝΗ 271,75 GR ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΣ ΡΟΔΟΠΟΥ ΠΑΡΑΛΙΑ ΜΑΛΕΜΕ 8.797,27 GR ΕΛΟΣ - ΤΟΠΟΛΙΑ - ΣΑΣΑΛΟΣ ΑΓΙΟΣ ΔΙΚΑΙΟΣ 7.351,95 GR GR ΟΡΜΟΣ ΣΟΥΓΙΑΣ - ΒΑΡΔΙΑ ΦΑΡΑΓΓΙ ΛΙΣΣΟΥ ΜΕΧΡΙ ΑΝΥΔΡΟΥΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΖΩΝΗ ΛΙΜΝΗ ΑΓΙΑΣ - ΠΛΑΤΑΝΙΑΣ - ΡΕΜΑ ΚΑΙ ΕΚΒΟΛΗ ΚΕΡΙΤΗ - ΚΟΙΛΑΔΑ ΦΑΣΑ 3.039, ,83 GR ΦΑΡΑΓΓΙ ΘΕΡΙΣΣΟΥ 497,73 GR ΛΕΥΚΑ ΟΡΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΖΩΝΗ ,64 GR ΔΡΑΠΑΝΟ (ΒΟΡΕΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΕΣ ΑΚΤΕΣ) - ΠΑΡΑΛΙΑ ΓΕΩΡΓΙΟΥΠΟΛΗΣ ΛΙΜΝΗ ΚΟΥΡΝΑ 4.511,13 GR ΦΡΕ - ΤΖΙΤΖΙΦΕΣ - ΝΙΠΟΣ 1.217,60 GR ΑΣΦΕΝΔΟΥ - ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΗΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΖΩΝΗ ,54 GR ΝΗΣΟΙ ΓΑΥΔΟΣ ΚΑΙ ΓΑΥΔΟΠΟΥΛΑ 6.290,57 GR ΕΘΝIΚΟΣ ΔΡYΜΟΣ ΣΑΜΑΡIΑΣ ΦΑΡΑΓΓI ΤΡYΠΗΤΗΣ - ΨIΛΑΦI - ΚΟΥΣΤΟΓΕΡΑΚΟ ,76 326

338 GR ΠΑΡΑΛΙΑ ΑΠΟ ΧΡΥΣΟΣΚΑΛΙΤΙΣΣΑ ΜΕΧΡΙ ΑΚΡΩΤΗΡΙΟ ΚΡΙΟΣ 2.202,53 GR ΜΕΤΕΡIΖIΑ ΑΓIΟΣ ΔIΚΑIΟΣ - ΤΣΟΥΝΑΡΑ - ΒIΤΣIΛIΑ ΛΕΥΚΩΝ ΟΡΕΩΝ 6.875,01 GR ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΣ ΓΡΑΜΒΟΥΣΑΣ ΚΑI ΝΗΣIΔΕΣ ΗΜΕΡΗ ΚΑI ΑΓΡIΑ ΓΡΑΜΒΟΥΣΑ, ΠΟΝΤIΚΟΝΗΣI 2.839,56 GR ΝΗΣIΔΑ ΑΓIΟI ΘΕΟΔΩΡΟI 81,52 GR ΦΑΡΑΓΓI ΚΑΛΛIΚΡΑΤΗΣ - ΑΡΓΟYΛIΑΝΟ ΦΑΡΑΓΓI - ΟΡΟΠΕΔIΟ ΜΑΝIΚΑ 4.232,53 GR ΛIΜΝΗ ΑΓIΑΣ (ΧΑΝIΑ) 66,71 GR ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΣ ΡΟΔΟΠΟΥ 2.920,24 GR ΛIΜΝΗ ΚΟΥΡΝΑ ΚΑI ΕΚΒΟΛΗ ΑΛΜYΡΟΥ 199,70 GR ΝΟΤIΟΔYΤIΚΗ ΓΑΥΔΟΣ ΚΑI ΓΑΥΔΟΠΟΥΛΑ 1.563,73 327

339 ΚΑΙ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ ΕΙΔΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΥΔΑΤΩΝ Σχήμα : Περιοχές δικτύου Natura 2000, Υδατικού Διαμερίσματος Κρήτης (ΥΔ13). 328

340 Εθνικά Πάρκα Στο ΥΔ13 απαντάται ο Εθνικός Δρυμός Σαμαριάς (βλ. και Σχήμα ). Ως προστατευόμενη περιοχή έχει χαρακτηρισθεί και ο Ψηλορείτης, ο οποίος το 2001 χαρακτηρίσθηκε ως Φυσικό Πάρκο. Ακολουθεί σύντομη περιγραφή των δύο ανωτέρω αναφερόμενων περιοχών. Εθνικός Δρυμός Σαμαριάς Ο Εθνικός Δρυμός Λευκών Ορέων ή Σαμαριάς ιδρύθηκε με Βασιλικό Διάταγμα το 1962 και οριοθετήθηκε, καλύπτοντας συνολική έκταση στρέμματα, με το Β.Δ. 74/1964. Σήμερα, ο Εθνικός Δρυμός Λευκών Ορέων (ΕΔΛΟ) έχει συνολική έκταση στρέμματα και περιλαμβάνει τις περιοχές του Δικτύου Natura 2000 «Λευκά Όρη και Παράκτια Ζώνη» (GR ) και «Εθνικός Δρυμός Σαμαριάς - Φαράγγι Τρυπητής - Ψιλάφι Κουστογέρακο» (GR ). Το φαράγγι της Σαμαριάς είναι ένας σχηματισμός μοναδικός στη Μεσόγειο. Το φαράγγι έχει μήκος 16 χιλιομέτρων και κατεύθυνση από Βορρά προς Νότο. Η είσοδος του είναι στη νότια πλευρά του οροπεδίου του Ομαλού στη θέση Ξυλόσκαλο, σε υψόμετρο μέτρων, στα Λευκά Όρη και η έξοδος του είναι στην Αγία Ρούμελη, στις νότιες ακτές της Κρήτης που βρέχονται από το Λυβικό πέλαγος. Το φαράγγι της Σαμαριάς αποτελεί τη μοναδική περιοχή της Ελλάδας που έχει πάρει το Δίπλωμα του Συμβουλίου της Ευρώπης για τις προστατευμένες περιοχές (1979) και έχει ανακηρυχθεί Απόθεμα της Βιόσφαιρας από την UNESCO (1981) - χαρακτηρισμός που αποδίδεται παγκόσμια στη σωστή διαχείριση σπουδαίων περιοχών λόγω της σημαντικής φυσικής και πολιτιστικής τους ταυτότητας. Ο Εθνικός Δρυμός παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον ως προς τα είδη χλωρίδας και πανίδας που φιλοξενεί. Σύμφωνα με στοιχεία από την Ιστοσελίδα του Φορέα Διαχείρισης στην ευρύτερη περιοχή των Λευκών ορέων έχουν καταγραφεί περίπου 650 φυτικά taxa, ενώ συνεχίζουν να καταγράφονται νέα είδη. Στην περιοχή των Λευκών Ορέων συναντώνται 25 στενότοπα ενδημικά είδη και 97 είδη ενδημικά της Κρήτης. Πολλά από τα είδη χλωρίδας των Λευκών Ορέων έχουν αξιολογηθεί ως απειλούμενα σε εθνικό επίπεδο, σύμφωνα με το Βιβλίο Ερυθρών Δεδομένων των Σπάνιων & Απειλούμενων Φυτών της Ελλάδας (Φοίτος και συν. 2009), όπως το Myosotis solange, γνωστό από ένα μόνο όρος στο βόρειο τμήμα του συγκροτήματος των Λευκών Ορέων και η Onobrychis sphaciotica, γνωστή από τα δυτικά τμήματα του συγκροτήματος των Λευκών Ορέων. Και τα δύο είδη χαρακτηρίζονται ως Τρωτά (VU). Η πανίδα του Εθνικού Δρυμού είναι ιδιαίτερα πλούσια, με παρουσία: 32 θηλαστικών, μεταξύ των οποίων η Κρητική μυγαλή (Crocidura zimmermanni) και ο αίγαγρος της Κρήτης (Capra aegagrus cretica), ο οποίος μάλιστα αποτελεί είδος σύμβολο όχι μόνο των Λευκών Ορέων, αλλά και της Κρήτης γενικότερα 3 αμφιβίων, τα οποία προστατεύονται βάσει της εθνικής ή/ και της διεθνούς νομοθεσίας 11 ερπετών, τα οποία προστατεύονται βάσει της εθνικής ή/ και της διεθνούς νομοθεσίας Περίπου 200 ειδών Ορνιθοπανίδας, μεταξύ των οποίων σημαντικά, απειλούμενα και προστατευόμενα είδη όπως ο γυπαετός ή κοκκαλάς (Gypaetus barbatus) και το Όρνιο ή κανναβός (Gyps fulvus) Παρουσία ενδημικών και απειλούμενων ειδών ασπονδύλων, όπως η αράχνη Macrothele cretica. Σύμφωνα με την υπό έγκριση Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη (ΕΠΜ) Λευκών Ορέων (Δ/νση ΠΕΧΩ Περιφέρεια Κρήτης, 2009), η συνολική Προστατευόμενη Περιοχή διαιρείται σε μικρότερες ζώνες διαχείρισης: i) Περιοχή Προστασίας της Φύσης (Φαράγγι της Σαμαριάς) ο πυρήνας της προστατευόμενης περιοχής, (ii) Ζώνες Διατήρησης Οικοτόπων και Ειδών, (iii) Ζώνες Διατήρησης Οικολογικού Τοπίου, (iv) Ζώνες Διαχείρισης Παραδοσιακού Τοπίου και (v) Ζώνη Διαχείρισης Φυσικών Πόρων. Η θέση και η οριοθέτηση των παραπάνω περιοχών παρουσιάζονται στο ακόλουθο Σχήμα. 329

341 Όπως προαναφέρθηκε και στην , στην περιοχή έχει ιδρυθεί και λειτουργεί Φορέας Διαχείρισης (Φ.Δ.). Ο Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Σαμαριάς συστάθηκε σύμφωνα με το άρθρο 13 του Ν. 3044/2002 Μεταφορά συντελεστή δόμησης και ρυθμίσεις άλλων θεμάτων αρμοδιότητας Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. (Α 197), ενώ η λειτουργία του ξεκίνησε τον Απρίλιο του 2008 με την πρόσληψη του πρώτου προσωπικού και την έναρξη υλοποίησης του Έργου «Διαχείριση και Λειτουργία Εθνικού Δρυμού Σαμαριάς», Μέτρο 8.1, Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Περιβάλλον», του ΥΠΕΧΩΔΕ. Ο Φ.Δ. Εθνικού Δρυμού Σαμαριάς υλοποιεί δράσεις παρακολούθησης (monitoring), ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης στην περιοχή αρμοδιότητάς του, σε συνεργασία και με ερευνητικά ιδρύματα και άλλους φορείς που δραστηριοποιούνται στην περιοχή. Σχήμα : Φυσικό Πάρκο Ψηλορείτη Προστατευόμενη περιοχή Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Σαμαριάς (Πηγή: Ιστοσελίδα Φ.Δ.- Σχέδιο Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Λευκών Ορέων). Ο Ψηλορείτης (Ίδη) είναι μία από τις τρεις κύριες οροσειρές της Κρήτης. Ο Τίμιος Σταυρός, με υψόμετρο 2.456m, αποτελεί την υψηλότερη κορυφή της Κρήτης. Η οικολογική σημασία της περιοχής οφείλεται στη ποικιλομορφία των τοπίων και στην υψηλή βιοποικιλότητα. Στην περιοχή απαντά μεγάλος αριθμός ενδημικών φυτικών και ζωικών ειδών της Κρήτης, πολλά εκ των οποίων είναι σπάνια και απειλούμενα (Dafis et al. 1996). Εξαιρετικά σημαντική κρίνεται η παρουσία τοπικών ενδημικών και στενότοπων ενδημικών φυτικών taxa, όπως η Χορστρίσσεα των δολίνων (Horstrissea dolinicola), είδος ενδημικό του Ψηλορείτη, η οποία και είναι γνωστή μόνο από μία θέση (Γεωργίου και Δεληπέτρου 2000). Λόγω του γεωεπιστημονικού ενδιαφέροντος, του τοπίου, της ιστορίας και της παράδοσης, ο Ψηλορείτης έχει ενταχθεί στο Δίκτυο των Ευρωπαϊκών Γεωπάρκων και στο Δίκτυο των Παγκόσμιων Γεωπάρκων της UNESCO. Από το 2001 έχει ιδρυθεί το Φυσικό Πάρκο Ψηλορείτη από την εταιρία Α.Κ.Ο.Μ.Μ.- Ψηλορείτης Αναπτυξιακή Α.Ε. Ο.Τ.Α., με την επιστημονική υποστήριξη του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης ( 330

342 Περιοχές Απόλυτης Προστασίας της Φύσης Στο ΥΔ13, δεν απαντάται καμία περιοχή απολύτου προστασίας της φύσης Περιοχές Προστασίας της Φύσης Στο ΥΔ13, δεν απαντάται καμία περιοχή προστασίας της φύσης Προστατευόμενοι Φυσικοί Σχηματισμοί και Τοπία Στο ΥΔ13, δεν απαντώνται περιοχές χαρακτηρισμένες ως «Προστατευόμενοι Φυσικοί Σχηματισμοί» ή/και «Προστατευόμενα Τοπία» Καταφύγια Άγριας Ζωής Σύμφωνα με τον Ν. 2637/1998 (ΦΕΚ 200/Α/ ), τα καταφύγια θηραμάτων, μετονομάστηκαν σε «Καταφύγια Άγριας Ζωής». Με βάση το Ν. 3937/2011 «Διατήρηση της βιοποικιλότητας και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ 60/Α/ ) ως καταφύγια άγριας ζωής χαρακτηρίζονται φυσικές περιοχές (χερσαίες, υγροτοπικές ή θαλάσσιες), που έχουν ιδιαίτερη σημασία ως σημαντικοί τόποι ανάπτυξης της άγριας χλωρίδας ή ως βιότοποι αναπαραγωγής, διατροφής, διαχείμασης ειδών της άγριας πανίδας, ή ως περιοχές αναπαραγωγής ψαριών και συγκέντρωσης γόνου, ή, τέλος, ως σημαντικοί θαλάσσιοι οικότοποι. Στην παρ. 4.3, του άρθρου 5, του νόμου, καθορίζονται συγκεκριμένοι όροι και περιορισμοί όσον αφορά στα ΚΑΖ. Οι λειτουργίες που πρέπει να επιτελούν, τα κριτήρια επιλογής τους καθώς και οι σκοποί που πρέπει να επιτυγχάνονται μέσω του νέου θεσμού, είναι περισσότερο σύνθετοι, πολύπλοκοι και αποσκοπούν στη διατήρηση της βιολογικής ποικιλότητας, στην προστασία των ειδών, καθώς στη διατήρηση των σπάνιων και απειλούμενων ειδών της πανίδας και της αυτοφυούς χλωρίδας, καθώς και στην προστασία και την αύξηση του πληθυσμού των θηραμάτων. Κατά συνέπεια, ο στόχος ενός καταφυγίου άγριας ζωής δεν επικεντρώνεται πλέον μόνο στα θηράματα, αλλά σε όλα τα είδη άγριας πανίδας, αυτοφυούς χλωρίδας αλλά και του οικοσυστήματος γενικά. Στον ακόλουθο Πίνακα , δίνονται τα πενηντατέσσερα (54) Καταφύγια Άγριας Ζωής, που απαντώνται στο ΥΔ13 (βλ. και Σχήμα ). Σύμφωνα με το Ν.3937/2011 (ΦΕΚ 60/Α/ ), τα ΚΑΖ του ΥΔ Κρήτης, περιλαμβάνονται στην κατηγορία «Περιοχές Προστασίας Οικοτόπων και Ειδών», του Εθνικού Συστήματος Προστατευόμενων Περιοχών. 331

343 Πίνακας : Καταφύγια Άγριας Ζωής, ΥΔ13 α/α Κωδικός Ονομασία ΦΕΚ Κήρυξης 1 K891 Στύλου - Κατωχωρίου Δήμου Αρμένων και Κεραμειών 1144/Β/ Τροποποίηση Έκταση 2 K892 Μελεσών Δήμου Καζαντζάκη 754/Β/ ,4 3 K893 Γιαννά Κορυφή Δήμου Αγίου Νικολάου 809/Β/ Τροποποίηση (ha) 918, ,8 4 K896 Λίμνη Κουρνά Δήμου Γεωργιούπολης 803/Β/ ,5 5 K897 Περισυνάκη - Αγριοκεφάλα - Μανίκα Δήμου Σφακίων 6 K898 Σταυρό Χορδάκι Δήμου Ακρωτηρίου 7 K899 8 K900 Βόρειο Τμήμα Χερσονήσου Ροδοπού Δήμου Κολυμβαρίου Αγίου Δικαίου - Βιτσινιάς και Ελαφονήσου Δήμων Ιναχωρίου και Πελεκάνων 803/Β/ ,7 813/Β/ Τροποποίηση 813/Β/ Τροποποίηση. 1187/Β/ Τροποποίηση 813/Β/ , 1187/Β/ Τροποποίηση 1.282, , ,8 9 K921 Διονυσάδες νήσοι Δήμου Σητείας 800/Β/ ,2 10 K550 Προφ. Ηλίας (Αγγελιανών-Πρίνου-Αλφά) Υ.Α / 3167/ ,5 11 K557 Ανάβλοχο (Βραχασίου) 708/ ,1 12 K560 Οξυά (Αγ. Νικολάου Ελούντας) 797/ ,3 13 K565 Χαλασιά (Ζενίων-Έξω Ποταμών-Μέσα Λασιθίου) 779/ ,4 14 K569 Θύλακας (Αγ. Νικολάου Κριτσά) 779/ ,8 15 K572 Όφις Μαριάς-Επανωσήφη (Μεταξοχωρίου) 245/Β/78 96,2 16 K579 Χαλανδριανή Κεφάλα (Χανδράς-Ζήρου-Απιδίων- Αρμένων) 757/ ,9 17 K581 Νησί Κουφονήσι 510/ ,8 18 K585 Αγ. Σαράντα (Αγ. Ιωάννου Ιεράπετρας) 744/ ,9 19 K587 Βίγλα-Κρύο Νερό (Αντισκαρίου) 683/Β/ ,4 20 K588 Νησί Χρυσή ή Γαϊδουρονήσι 562/ ,8 21 K640 Σκοπή (Σητείας) 1802/Β/ ,4 22 K643 Τουρλωτό (Αγ. Γεωργίου Σητείας) 1802/Β/ ,1 23 K644 Ζάκρος (Ιτάνου) 1802/Β/ ,9 332

344 α/α Κωδικός Ονομασία ΦΕΚ Κήρυξης 24 K705 Αλμυρού ποταμού - Κέρης Δήμων Γαζίου και Τυλίσσου 763/Β/ Τροποποίηση 680/Β/ Τροποποίηση Έκταση (ha) 1.655,6 25 K706 Αστερούσια Δήμων Αστερουσίων και Κόφινα 753/Β/ ,9 26 K734 Λευκά Όρη Ανατολικού Σελίνου και Σφακίων 803/Β/ ,2 27 K758 Βάι Δήμου Ιτάνου 800/Β/ ,4 28 K759 Ψηλορείτης Δήμων Συβρίτου Κουρητών 1119/Β/ ,6 29 K760 Τριγιόδο Δήμου Ανωγείων 1119/Β/ ,4 30 K761 Πρέβελη Δήμων Φοίνικα και Λάμπης 1105/Β/ ,0 31 K762 Πλάι Μαραζάκη Δήμου Ιτάνου 945/Β/ ,7 32 K763 Κουρούπα Δήμων Φοίνικα και Λάμπης 1090/Β/ ,5 33 K771 Άνω Λιμνίων Δήμου Μαλλίων 763/Β/ ,3 34 K772 Βρύσινα, Πρασσανό Φαράγγι Δήμου Ρεθύμνης 1147/Β/ Τροποποίηση 1090/Β/ Τροποποίηση 1.722,2 35 K773 Ρούσσα Εκκλησιά Δήμου Σητείας 512/Β/ ,4 36 K774 Πλαθιανή Λαγκάδα Δήμου Οροπεδίου 512/Β/ ,2 37 K790 Αποσελέμη Δήμου Χερσονήσου 754/Β/ ,5 38 K806 Δυτικά Αστερούσια - Αγιοφάραγγο του Δήμου Μοιρών 763/Β/ ,5 39 K856 Κουνάβων Δήμου Καζαντζάκη 754/Β/ ,5 40 K857 Αμιρών, Κεφαλοβρυσίου Δήμου Βιάννου 41 K K859 Δημοτικό Διαμέρισμα Άνω Ασιτών Δήμου Γοργολαϊνίου Όρος Γιούχτα και φαραγγιού Αγίας Ειρήνης Δήμος Αρχανών 43 K860 Ψηλορείτης Δήμου Ζηρού και Ραβού 753/Β/ Τροποποίηση 927/Β/ Τροποποίηση 3.077,9 753/Β/ ,9 769/Β/ /Β/ Τροποποίηση 769/Β/ /Β/ Τροποποίηση 736, ,7 44 K861 Περιοχή Γούρνας Δήμος Κρουσώνα 769/Β/ ,9 333

345 α/α Κωδικός Ονομασία ΦΕΚ Κήρυξης 45 K862 Κατσελιό Δήμου Αγίου Νικολάου 809/Β/ Τροποποίηση 459/Β/ Τροποποίηση Έκταση (ha) 667,6 46 K863 Συκιά Δήμου Σητείας 1388/Β/ ,0 47 K864 Μπραμιανά Δήμου Ιεράπετρας 787/Β/ ,8 48 K865 Βαθύ - Αλμυρός Δήμου Αγίου Νικολάου 809/Β/ Τροποποίηση 1108/Β/ Τροποποίηση 49 K871 Ζάκρος Δήμου Ιτάνου 1388/Β/ ,9 50 K873 Τσιγγούνι Φαράγγι Δήμου Σητείας 809/Β/ ,3 51 K874 Σελάκανο Δήμου Ιεράπετρας 787/Β/ ,9 52 K875 Θρυπτή Δήμου Ιεράπετρας 787/Β/ ,3 53 K876 Λατσιδιανή Κεφάλα Δήμου Νεάπολης 787/Β/ ,7 54 K878 Βίγλα Δήμου Μακρύ Γιαλού 800/Β/ ,1 91,8 334

346 ΚΑΙ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ ΕΙΔΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΥΔΑΤΩΝ Σχήμα : Καταφύγια Άγριας Ζωής, Υδατικού Διαμερίσματος Κρήτης (ΥΔ13). 335

347 Αισθητικά Δάση Τα Αισθητικά Δάση έχουν θεσμοθετηθεί βάσει της δασικής νομοθεσίας και περιλαμβάνουν δασικά τοπία με ιδιαίτερο αισθητικό και οικολογικό ενδιαφέρον, που έχουν σκοπό εκτός από την προστασία της φύσης να δώσουν την ευκαιρία στο κοινό να γνωρίσει και να απολαύσει το φυσικό περιβάλλον με διάφορες δραστηριότητες αναψυχής. Ως Αισθητικά Δάση έχουν χαρακτηριστεί 19 περιοχές της χώρας που καταλαμβάνουν συνολικά έκταση ίση με ha. Στο ΥΔ13, απαντάται ένα (1) Αισθητικό Δάσος. Πρόκειται για το «Φοινικόσαδος Βάι Λασιθίου» (ΦΕΚ 170/Α/1973), συνολικής έκτασης 20 ha, το οποίο βρίσκεται στο ανατολικό άκρο της Κρήτης δίπλα στη θάλασσα, στα βόρεια του οικισμού Παλαίκαστρο και σε απόσταση 20,0 περίπου χιλιομέτρων από τη Σητεία. Είναι ένα απο τα 19 Αισθητικά Δάση της Ελλάδας στα οποία εντάχθηκε το Ο λόγος ένταξής του στην κατηγορία των αισθητικών δασών είναι η ύπαρξη του ενδημικού Κρητικού φοίνικα του Θεόφραστου (Phoenix theophrastii), ενός από τα δύο αυτοφυή είδη φοινίκων στην Ευρώπη. Εικόνα : Αισθητικό Δάσος «Φοινικόσαδος Βάι Λασιθίου». Στο εν λόγω δάσος, απαντάται η μεγαλύτερη έκταση φοινίκων Phoenix theophrastii που υπάρχει στην Κρήτη, καθώς στις άλλες περιοχές του νησιού (περίπου 10) απαντώνται μόνο μικρές συστάδες ή άλση (Πρέβελη, Άγιος Νικήτας), δεν υπάρχει όμως εκτεταμένο δάσος Διατηρητέα Μνημεία της Φύσης Στα Διατηρητέα Μνημεία της Φύσης περιλαμβάνονται μεμονωμένα δένδρα ή συστάδες δένδρων με ιδιαίτερη βοτανική, οικολογική, αισθητική ή ιστορική και πολιτισμική αξία. Στην ίδια κατηγορία ανήκουν επίσης εκτάσεις με σπουδαίο οικολογικό, παλαιοντολογικό, γεωμορφολογικό ή άλλο ενδιαφέρον. Η θεσμοθέτησή τους υλοποιήθηκε βάσει του δασικού κώδικα. Έχουν κηρυχθεί 52 Διατηρητέα Μνημεία της Φύσης στην χώρα με συνολική έκταση ha. Η πλειονότητα των μνημείων αυτών καταλαμβάνει ελάχιστα τετραγωνικά μέτρα. Στο ΥΔ13, απαντώνται πέντε (5)από τα συνολικά 51 Διατηρητέα Μνημεία της Φύσης της Χώρας (βλ. ακόλουθο Πίνακα ). 336

348 Πίνακας : α/α Διατηρητέα Μνημεία της Φύσης, Υδατικού Διαμερίσματος Κρήτης (ΥΔ13). Ονομασία ΦΕΚ Χαρακτηρισμού 1 Η Δρυς στις Κορφές Ηρακλείου 121/Δ/ Ο Πλάτανος Βλάτους Χανίων 121/Δ/ Ο αειθαλής Πλάτανος των Αζωγυρών Χανίων Το Κρητικό Κεφαλάνθηρο στις Καμάρες Ηρακλείου 173/Β/ /Β/ Ο πλάτανος στο Κράσι (Π.Ε. Ηρακλείου) 247/ Περιγραφή Αιωνόβια δρυς με ιδιάζουσα βοτανική αξία που συνδέεται με ιστορικά γεγονότα της περιοχής Πελώριος αιωνόβιος πλάτανος με τεράστια κουφάλα,μέσα στην οποία κρύβονταν άνθρωποι και πυρομαχικά κατά την Τουρκοκρατία και τη γερμανική κατοχή. Μεγάλης ηλικίας εντυπωσιακός πλάτανος που διατηρεί τα πράσινα φύλλα του όλο το χρόνο με αξιόλογη βοτανική και αισθητική αξία. Το γέρικο πλατάνι έχει και ιστορική αξία και περιβάλλεται από ιστορικά και θρησκευτικά μνημεία, όπως η παλιά εκκλησία και η σπηλιά. Η προστατευόμενη περιοχή είναι ο βιότοπος του σπάνιου και απειλούμενου είδους ορχιδέας που ονομάζεται Κρητικό Κεφαλάνθηρο. Είναι ένα από τα πέντε είδη αυτού του γένους που φύονται στην Ελλάδα και είναι ενδημικό στο βουνό Ίδη της Κρήτης. Υπεραιωνόβιος πλάτανος, έχει στηθιαία περιφέρεια 14,60 m και συγκαταλέγεται στα πέντε μεγαλύτερα δέντρα της Ευρώπης. Καλύπτει με το φύλλωμά του μια μεγάλη πλατεία. Σημειώνεται ότι, η πλειονότητα των ως άνω Διατηρητέων Μνημείων της Φύσης, καταλαμβάνει έκταση που ανέρχεται σε ελάχιστα τετραγωνικά μέτρα. Σύμφωνα με το Ν.3937/2011 (ΦΕΚ 60/Α/ ), τα προαναφερόμενα Διατηρητέα Μνημεία της Φύσης του ΥΔ Κρήτης, περιλαμβάνονται στην κατηγορία «Προστατευόμενα Τοπία και Προστατευόμενοι Φυσικοί Σχηματισμοί», του Εθνικού Συστήματος Προστατευόμενων Περιοχών Εκτροφεία Θηραμάτων Τα εκτροφεία Θηραμάτων προβλέπονται από τον Ν. 177/1975 (ΦΕΚ 205/Α/ ), όπως τροποποιήθηκε από τον Ν. 2637/1998 (ΦΕΚ 200/Α/ ). Τα Κρατικά Εκτροφεία Θηραμάτων στην χώρα μας είναι 21, με συνολική έκταση ha. Στο ΥΔ13, απαντώνται τρία (3) εκτροφεία Θηραμάτων (βλ. ακόλουθο Πίνακα και Σχήμα ). Πίνακας : Εκτροφεία Θηραμάτων, ΥΔ13 α/α Ονομασία - θέση Περιφ. Ενότητα Έκταση (στρεμ.) ΦΕΚ 1 Αγ.Πάντες (νησίδα) Λασιθίου 300,0 Απόφ /988/ Παράδεισος Αρμένων Ρεθύμνου 20,0 528/ Θοδωρού (νησίδα) Χανίων 836,8 9133/ & 706/

349 ΚΑΙ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ ΕΙΔΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΥΔΑΤΩΝ Σχήμα : Εκτροφεία Θηραμάτων, ΥΔ13 (η αρίθμηση των εκτροφείων θηραμάτων του σχήματος, είναι η ίδια με τον α/α του Πίνακα ). 338

350 Τοπία Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους Όσον αφορά στα Τοπία Ιδιαιτέρου Φυσικού Κάλλους (ΤΙΦΚ), στα πλαίσια της παρούσας εξετάστηκαν τα ακόλουθα: τα ΤΙΦΚ, που προέκυψαν από το ερευνητικό πρόγραμμα του ΥΠΕΧΩΔΕ (1995) με θέμα «Οριοθέτηση και Καθορισμός Μέτρων Προστασίας Τοπίων Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους» και παραθέτονται στη «Βάση Δεδομένων για την Ελληνική Φύση ΦΙΛΟΤΗΣ» του ΕΜΠ. Στην εν λόγω βάση δεδομένων, έχουν προστεθεί και νεώτερα ΤΙΦΚ τα οποία δεν είχαν εντοπισθεί από το πρόγραμμα «Οριοθέτηση και Καθορισμός Μέτρων Προστασίας των ΤΙΦΚ» και τα ΤΙΦΚ που προέκυψαν από τον Ν.1465/1950, ο οποίος συμπληρώνει τον Ν.5351/1932 «Περί αρχαιοτήτων». Πρόκειται για εκτάσεις που περιλαμβάνουν σημαντικό τμήμα φυσικού περιβάλλοντος με αξιόλογη αισθητική αξία, η οποία χρήζει προστασίας και διατήρησης των φυσικών και πολιτιστικών πόρων και όπου επιβάλλονται διάφοροι περιορισμοί και απαγορεύσεις στις ανθρωπογενείς δραστηριότητες, μεταξύ των οποίων ο έλεγχος και ο περιορισμός της δόμησης, η θέσπιση ειδικών μορφολογικών στοιχείων στα κτίρια και στις διάφορες κατασκευές κ.λπ. Η αρμοδιότητα για τα Τοπία Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους (ΤΙΦΚ) περιήλθε από το Υπουργείο Πολιτισμού, στη Διεύθυνση Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού του ΥΠΕΧΩΔΕ (νυν ΥΠΕΚΑ), βάσει του ΠΔ 161/1984 (ΦΕΚ 54 Α ). Στο ΥΔ13 απαντώνται συνολικά 82 ΤΙΦΚ, σύμφωνα με τη «Βάση Δεδομένων για την Ελληνική Φύση ΦΙΛΟΤΗΣ» (βλ. ακόλουθο Πίνακα ). Πίνακας : Τοπία Ιδιαιτέρου Φυσικού Κάλλους (ΤΙΦΚ), Υδατικού Διαμερίσματος Κρήτης (ΥΔ13), σύμφωνα με τη «Βάση Δεδομένων για την Ελληνική Φύση ΦΙΛΟΤΗΣ» (Ερευνητικό Πρόγραμμα, ΥΠΕΧΩΔΕ ). Κωδικός Ονομασία Π.Ε. Ηρακλείου AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT Αγία Ειρήνη Αγία Τριάδα Αστερούσια Όρη (Κόφινας) Βαθύπετρο Βώρος Γιούχτας Γόρτυς Κανλί Καστέλι (Προφήτης Ηλίας, Ρόκκα) Καρφί, Κράσι, Κερά Κνωσός Λύττος ή Ξυδάς Μονή Βροντησιού Πρινιάς Σίβας Σπήλαιο Καμαρών Φαιστός Χόνδρος 339

351 Κωδικός Ονομασία Π.Ε. Λασιθίου AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT Βάι Βόϊλας Βρόκαστρο Δικταίον Άντρον Δρήρος Ζάκρος Κριτσά Λατώ Λιθίνες Σητείας Μίλατος Μονή Καψά Νησάκι Ψείρα Νήσοι Διονυσάδες Νήσος Άγιοι Πάντες και Μικρονήσι Νήσος και χερσόνησος Σπιναλόγκα Νήσος Κουφονήσι (Λευκή) Νήσος Χρυσή ή Γαϊδουρονήσι Οροπέδιο Καθαρού (Δίκτη) Οροπέδιο Λασηθίου Περιοχή Βρυονησίου Πετσοφάς Σελάκανο Σταυροχώρι Φαράγγι Μύθων Φαράγγι Χα Π.Ε. Ρεθύμνου Ελεύθερνα Ιδαίον Άντρον ή Αγ. Τριάδα Μαρουλάς Μονή Πρέβελης και Κουρταλιώτικο φαράγγι Μπονριπάρι (Βονιπάρι ή Μονιπάρι) Μύλοι Πατσός (Πατσιανό Φαράγγι) Σύβριτος 340

352 Κωδικός Ονομασία AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT AT Φαράγγι Κοτσυφού Φαράγγι Πετρέ Χρωμοναστήρι Ψηλορείτης (Ίδη) Άγιος Παύλος Άπτερα Άσπρο Γαβαλοχώρι Π.Ε. Χανίων Γλυκά Νερά (Χώρα Σφακίων) Δίκτυννα Δουλιανά (Νταϊλιανά) Έλυρος Θέρισο Ιμπριώτικο Φαράγγι Λευκά Όρη (Ζώνη 2000 μ.) Λίμνη Κουρνά Λισσός Λουτρό Μεσκλά Μονή Γκουβερνέτου ή Καθολικό Μπάλος (Γραμβούσα) Νήσοι Άγρια και Ήμερη Γραμβούσα Νήσος Γαυδοπούλα Νήσος Γαύδος (Βόρεια ακτή) Νήσος Γαύδος (Τρυπητή) Νήσος Ελαφόνησος (Λαφονήσι) Κρήτης και απέναντι ακτή Πολυρρήνια Ρόκκα Χανίων Σούγια Υρτάκινα Φαράγγι Σαμαριάς και Τάρρα Φρέ Στο ΥΔ13 οι περιοχές που έχουν κηρυχθεί ως Τοπία Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους και οι οποίες προέκυψαν από τον Ν.1465/1950, ο οποίος συμπληρώνει τον Ν.5351/1932 «Περί αρχαιοτήτων», είναι οι ακόλουθες: 341

353 Π.Ε. Ηρακλείου Η περιοχή Αρχάναι - Βαθύπετρον Γιούχτας (ΦΕΚ 666/Β/ ) Η περιοχή Αμνισός - Σπήλαιο Ειλειθυίας - Κακόν Όρος Νϊρον (ΦΕΚ 666/Β/ ) Η περιοχή Αστερούσια - Λεβήν - Λασαία - Μάταλα - Καλοί Λιμένες - Μονή Οδηγητρίας (ΦΕΚ 666/Β/ ) Η περιοχή Γόρτυς - Φαιστός - Αγία Τριάς (ΦΕΚ 666/Β/ ) Η περιοχή Ίγνατος (Τσούτσουρος) (ΦΕΚ 666/Β/ ) Η περιοχή Όρος Δίκτη - Καρφί - Κράσι Κερά (ΦΕΚ 666/Β/ ) Η περιοχή Ιδαίον Άντρον - Σπήλαιον Καμαρών (ΦΕΚ 666/Β/ ) Η περιοχή Κνωσός - Προφήτης Ηλίας - Μακρυτοίχος - Γυψάδες - Μπουγάδα Μετόχι (ΦΕΚ 666/Β/ ) Η περιοχή Λύττος (ΦΕΚ 666/Β/ ) Η περιοχή Μάλια - Χερσόνησος - Σείσι Σταλίδα (ΦΕΚ 666/Β/ ) Η περιοχή Πρινιάς Μαλεβιζίου (ΦΕΚ 666/Β/ ) Η περιοχή Τύλισσος (ΦΕΚ 666/Β/ ) Η περιοχή Βροντήσι (ΦΕΚ 666/Β/ ) Η περιοχή Ρογδιά - Παλαίκαστρον Ηρακλείου (ΦΕΚ 666/Β/ ) Η περιοχή Ρόκκα Κανλί - Καστέλλι (Προφήτης Ηλίας) Λύκαστος (ΦΕΚ 666/Β/ ) Ο οικισμός Βώροι Τυμπακίου (ΦΕΚ 280/Β/ ) Ο οικισμός Βαθυπέτρου Αρχανών (ΦΕΚ 289/Β/ ) Ο αρχαιολογικός χώρος περιοχής Καλαμακίου, Κοιν. Καμηλαρίου Πυργιωτίσσης (ΦΕΚ 588/Β/ ) Η περιοχή γύρω από τον αρχαιολογικό χώρο Μαλίων (Κοιν. Μαλίων Πεδιάδος Ηρακλείου) (ΦΕΚ 28/Β/ ) Π.Ε. Λασιθίου Η περιοχή του αρχαιολογικού χώρου Γουρνιών (ΦΕΚ 666/Β/ & ΦΕΚ 176/Β/ ) Η παράλια περιοχή της Παχειάς Άμμου Ιεράπετρας (ΦΕΚ 666/Β/ & ΦΕΚ 176/Β/ ) Η περιοχή Ιστρών και του αρχαιολογικού χώρου Βρόκαστρου (ΦΕΚ 666/Β/ & ΦΕΚ 185/Β/ ) Η περιοχή του αρχαιολογικού χώρου Βασιλικής Ιεράπετρας (ΦΕΚ 666/Β/ & ΦΕΚ 178/Β/ ) Η περιοχή του οροπεδίου Λασιθίου - Δικταίου Άντρου (ΦΕΚ 666/Β/ & ΦΕΚ 50/Β/ ) Η περιοχή του αρχαιολογικού χώρου Δρήρου (κοντά στη Νεάπολη Μιραμπέλλου) (ΦΕΚ 666/Β/ & ΦΕΚ 50/Β/ ) Οι νησίδες Σπιναλόγκα - Καλυδώνα Κολοκύθα Κοιν. Ελούντας Μιραμπέλλου και η περιοχή "Αλυκαί" Ελούντας (ΦΕΚ 666/Β/ & ΦΕΚ 176/Β/ ) Η περιοχή του όρμου Κάτω Ζάκρος (συμπεριλαμβανομένης και της "Φάραγγας των Νεκρών", με τις παρυφές της) (ΦΕΚ 666/Β/ & ΦΕΚ 534/Β/ ) 342

354 Η χερσόνησος Ιτάνου Κοιν. Παλιοκάστρου Σητείας (ΦΕΚ 666/Β/ & ΦΕΚ 50/Β/ ) Η περιοχή του όρμου και του φοινικοδάσους Βάι και η περιοχή της Ι. Μονής Τοπλού (ΦΕΚ 666/Β/ & ΦΕΚ 50/Β/ ) Οι αρχαιολογικοί χώροι Μύρτου (πρωτομινωϊκοί οικισμοί Φούρνου Κορυφής και Πύργου) (ΦΕΚ 666/Β/ & ΦΕΚ 155/Β/ ) Η περιοχή Μύρτος (δυτικώς Ιεραπέτρας) (ΦΕΚ 666/Β/ ) Η νήσος Χρυσέα (Γαϊδουρονήσι) Ιεραπέτρας (ΦΕΚ 666/Β/ & ΦΕΚ 50/Β/ ) Το εγκαταλειμμένο τουρκικό χωριό Βόϊλα Κοιν. Χανδρά Σητείας (ΦΕΚ 666/Β/ & ΦΕΚ 50/Β/ ) Το φαράγγι Σεληνάρι Κοιν. Βραχασίου Μιραμπέλλου (ΦΕΚ 189/Β/ ) Ο οικισμός Μιλάτου (ΦΕΚ 666/Β/ ) Οι περιοχές Παλαικάστρου, Πετσοφά και Καστρί (ΦΕΚ 666/Β/ & ΦΕΚ 534/Β/ ) Η περιοχή του αρχαιολογικού χώρου Λατούς-Κριτσάς Μιραμπέλλου (ΦΕΚ 666/Β/ & ΦΕΚ 50/Β/ ) Οι νησίδες Αγίων Πάντων και Μικρονησιού (απέναντι από τον Άγιο Νικόλαο Μιραμπέλλου) (ΦΕΚ 683/Β/ ) Ο οικισμός Μαυρικιανό Κοιν. Ελούντας Μιραμπέλλου (ΦΕΚ 1148/Β/ ) Η περιοχή Βρυονησιού ή Πρασονησιού Καλού Χωριού Μιραμπέλλου Λασιθίου (νησίδα και απέναντι αυτής ακτή) (ΦΕΚ 852/Β/ ) Οι νησίδες Μόχλος και Ψείρα Κοιν. Λάστρου και Τουρλωτής Σητείας και η περιοχή του οικισμού Μόχλου (ΦΕΚ 666/Β/ & ΦΕΚ 50/Β/ ) Π.Ε. Ρεθύμνης Η περιοχή Μπαλί Μυλοποτάμου (ΦΕΚ 1242/Β/ ) Η περιοχή του Σπηλαίου Γερανίου (ΦΕΚ 1242/Β/ ) Η περιοχή Αρμένων (ΦΕΚ 1242/Β/ ) Η περιοχή της Μονής Πρέβελη, Κουρταλιώτικο Φαράγγι (ΦΕΚ 1242/Β/ ) Η περιοχή Πλακιά (ΦΕΚ 1242/Β/ ) Η περιοχή Αγίας Γαλήνης (ΦΕΚ 1242/Β/ ) Η περιοχή Αξού (ΦΕΚ 1242/Β/ ) Η περιοχή Ιδαίου Άντρου (ΦΕΚ 1242/Β/ ) Η περιοχή του Σπηλαίου Μελιδονίου (ΦΕΚ 1242/Β/ ) Η περιοχή Πρινέ (αρχαία Ελεύθερνα) (ΦΕΚ 1242/Β/ ) Η περιοχή Λάππα Αργυρούπολις (ΦΕΚ 1242/Β/ ) Η περιοχή Συβρίτου (ΦΕΚ 1242/Β/ ) Το φαράγγι Κοτσιφού (ΦΕΚ 1242/Β/ ) Το φαράγγι Πατσού (ΦΕΚ 1242/Β/ ) Η περιοχή Σεισών Μυλοποτάμου (ΦΕΚ 290/Β/ ) 343

355 Π.Ε. Χανίων Ο κόλπος των Χανίων (ΦΕΚ 1242/Β/ ) Η περιοχή Απτέρας (Μεγάλα Χωράφια) (ΦΕΚ 1242/Β/ ) Η περιοχή των τάφων των Βενιζέλων στο Ακρωτήρι (ΦΕΚ 1242/Β/ ) Η περιοχή της κοιλάδας Θερίσου (ΦΕΚ 1242/Β/ ) Η περιοχή των Μονών Αγίας Τριάδος Τζαγκαρόλων και Γκουβερνέτου στο Ακρωτήρι (ΦΕΚ 1242/Β/ ) Η περιοχή της Μονής Γωνιάς Κολυμβαρίου (ΦΕΚ 1242/Β/ ) Η περιοχή Δικτυνναίου στο ακρωτήρι Σπάθα (ΦΕΚ 1242/Β/ ) Η νήσος Γραμβούσα (ΦΕΚ 1242/Β/ ) Η περιοχή Φαλασάρνης (ΦΕΚ 1242/Β/ ) Η περιοχή Συΐας Λισσού (ΦΕΚ 1242/Β/ ) Η περιοχή Χώρας Σφακίων - Φραγκοκαστέλλου Λουτρού (ΦΕΚ 1242/Β/ ) Το φαράγγι Νίμπρου (ΦΕΚ 1242/Β/ ) Η περιοχή Τάρρας - Φαράγγι Σαμαριάς, οροπέδιο Ομαλού (ΦΕΚ 1242/Β/ ) Η περιοχή των αρχαίων πόλεων Καντάννου, Υρτακίνης, Ελύρου (ΦΕΚ 1242/Β/ ) Η περιοχή Πολυρρηνείας (ΦΕΚ 1242/Β/ ) Η περιοχή Νεροκούρου (ΦΕΚ 1242/Β/ ) Η περιοχή Μεσκλών (ΦΕΚ 1242/Β/ ) Η νήσος Ελαφόνησος και η παραλία έναντι αυτής (ΦΕΚ 1242/Β/ ) Η περιοχή Σταυρού και ο κόλπος Καλαθά Ακρωτηρίου (ΦΕΚ 1242/Β/ ) Όπως έχει προαναφερθεί, σύμφωνα με τον Ν.3937/2011 (ΦΕΚ 60/Α/ ), για τα ήδη κηρυγμένα τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, με απόφαση Υπουργού ΠΕΚΑ, ρυθμίζονται οι όροι ένταξής τους στην κατηγορία «Προστατευόμενα τοπία και Προστατευόμενοι φυσικοί σχηματισμοί», του Εθνικού Συστήματος Προστατευόμενων Περιοχών. Έως σήμερα δεν έχει εκδοθεί η σχετική απόφαση Υπουργού ΠΕΚΑ Μικροί Νησιωτικοί Υγρότοποι Σύμφωνα με το Π.Δ., ΦΕΚ 229/ΑΑΠ/ «Έγκριση καταλόγου μικρών νησιωτικών υγροτόπων και καθορισμός όρων και περιορισμών για την προστασία και ανάδειξη των μικρών παράκτιων υγροτόπων που περιλαμβάνονται σε αυτόν», στο Υδατικό Διαμέρισμα Κρήτης (ΥΔ13), απαντώνται 69 περιοχές οι οποίες περιλαμβάνονται στον κατάλογο των «Μικρών Νησιωτικών Υγροτόπων», που κρίνονται ως σημαντικοί και χρήζουν προστασίας (βλ. ακόλουθο Πίνακα ). Πίνακας : Μικροί Νησιωτικοί Υγρότοποι, Υδατικού Διαμερίσματος Κρήτης (ΥΔ13), σύμφωνα με το ΦΕΚ 229/ΑΑΠ/ α/α Ονομασία Κωδικός Τύπος Π.Ε. Ηρακλείου 1 Εκβολή ρύακα Καρτερού Y431KRI107 Εκβολή 21 2 Εκβολή Ξηροποτάμου Y431KRI109 Εκβολή 57 Έκταση (ha) 344

356 α/α Ονομασία Κωδικός Τύπος 3 Εκβολή Φοδελιανού ποταμού Y431KRI125 Εκβολή 7 4 Εκβολή Γεροποτάμου Y431KRI135 Εκβολή 57 Π.Ε. Λασιθίου 5 Εκβολή ρύακα Σκαφιδαρά Y432KRI017 Εκβολή 3 6 Εκβολή ρύακα Κάτω Ζάκρου Y432KRI009 Εκβολή 12 7 Εκβολή ρύακα Ανδρόμυλου Y432KRI026 Εκβολή 12 8 Κουρεμένος Y432KRI004 Σύστημα υγροτόπων 40 9 Έλος Καρουμών Y432KRI008 Σύστημα υγροτόπων Χιόνα Y432KRI012 Εποχιακό αλμυρό τέλμα Πυργιολίκι Ζίρου Y432KRI015 Μόνιμο τέλμα γλυκού νερού 4 12 Εκβολή Καλαμαυκιανού Y432KRI051 Εκβολή 7 13 Εκβολή Στόμιο Y432KRI052 Εκβολή 3 14 Εκβολή ρύακα Καλός Ποταμός Y432KRI055 Εκβολή 8 15 Πηγή και έλος Αλμυρού Αγίου Νικολάου Y432KRI056 Σύστημα υγροτόπων Λυγερή Κριτσάς Y432KRI058 Εποχιακό τέλμα γλυκού νερού 2 17 Εποχιακό τέλμα Λιβάδι Y432KRI063 Εποχιακό τέλμα γλυκού νερού 7 18 Εποχιακό τέλμα Δρήρου Y432KRI069 Εποχιακό τέλμα γλυκού νερού Εκβολή Αμουδάρες Y432KRI075 Εκβολή 6 20 Εκβολή ρύακα Μύρτου Y432KRI085 Εκβολή 6 21 Λιμνίο Ζίρου Y432KRI267 Μόνιμο τέλμα γλυκού νερού 2 22 Αλυκή Χρυσής Y432HRY001 Εποχιακό αλμυρό τέλμα 4 23 Πηγή Βρέικου Y432KRI020 Σύστημα υγροτόπων 1 Π.Ε. Ρεθύμνου 24 Εκβολή ποταμού Πετρέ Y433KRI154 Εκβολή Λίμνη Κλησιδίου Y433KRI280 Εποχιακό τέλμα γλυκού νερού 1 26 Εκβολή ρύακα Ακουμιανού Y433KRI150 Εκβολή Λιβάδι Βουρβουρέ Y433KRI167 Έλος Εποχιακό τέλμα Γαρύπας Y433KRI136 Εποχιακό τέλμα γλυκού νερού 6 29 Εκβολή Γεροποτάμου (Ρεθύμνου) Y433KRI138 Εκβολή Εκβολή παραλίας Σταυρωμένου Y433KRI139 Εκβολή 8 31 Εκβολή Πλατανέ Y433KRI142 Εκβολή Εκβολή ρύακα Πλατύ Y433KRI148 Εκβολή Εκβολή Κουρταλιώτη (λίμνη Πρέβελης) Y433KRI169 Εκβολή Εκβολή ρέματος Ελληνικό Y433KRI171 Εκβολή 6 35 Εκβολή ρέματος Κατσάρι Y433KRI172 Εκβολή 12 Έκταση (ha) 345

357 α/α Ονομασία Κωδικός Τύπος 36 Εκβολή Κοτσυφού ποταμού Y433KRI173 Εκβολή 3 37 Εκβολή ποταμού Φοινικιά Y433KRI174 Εκβολή 12 Π.Ε. Χανίων 38 Εκβολή ρύακα Αζογυριανού Y434KRI206 Εκβολή Αλμυρό λιμνίο Χρυσοσκαλίτισσας Y434KRI215 Εποχιακό αλμυρό τέλμα 3 40 Άσπρη Λίμνη Y434KRI214 Λιμνοθάλασσα Εκβολή και έλος Ταυρωνίτη Y434KRI203 Σύστημα υγροτόπων Αλυκή Γαύδου Y434GAV001 Εποχιακό αλμυρό τέλμα Εκβολή ρύακα Σφακορύακο Y434KRI202 Εκβολή Εκβολή Καλαθορέματος Y434KRI187 Εκβολή 6 45 Εκβολή ποταμού Μουσέλα Y434KRI156 Εκβολή Εκβολή ποταμού Καβρού Y434KRI157 Εκβολή Έλος Γεωργιούπολης Y434KRI161 Σύστημα υγροτόπων Εκβολή Μεσοπόταμου Y434KRI177 Εκβολή 2 49 Εκβολή ποταμού Κοιλιάρη Y434KRI178 Εκβολή Σταυρός Y434KRI182 Λιμνοθάλασσα Λίμνη Τερσανά Y434KRI184 Λίμνη Εκβολή ποταμού Κλαδισού Y434KRI188 Εκβολή Εποχιακό τέλμα Ομαλού Χανίων Y434KRI196 Εποχιακό τέλμα γλυκού νερού 8 54 Εκβολή Πλατανιά (Ιάρδανος ποταμός) Y434KRI200 Εκβολή Εκβολή παραλίας Γερανίου Y434KRI201 Εκβολή Εκβολή παραλίας Ραπανιανών Y434KRI204 Εκβολή Εκβολή ρύακα Σπηλιανού Y434KRI205 Εκβολή Εκβολή ποταμού Κακοδικιανού Y434KRI207 Εκβολή 7 59 Εκβολή Πελεκανιώτικου ποταμού Y434KRI208 Εκβολή 9 60 Λιβάδι Κουντούρας Y434KRI209 Σύστημα υγροτόπων Λίμνη Y434KRI218 Μόνιμο τέλμα γλυκού νερού 5 62 Εκβολή ρέματος Αράπη Y434KRI219 Εκβολή 7 63 Εκβολή ρέματος Βαθύρεμα Y434KRI220 Εκβολή Εκβολή ρέματος Μηλιά Y434KRI221 Εκβολή 7 65 Εκβολή ρέματος Καμαριανού Y434KRI222 Εκβολή Φαλάσαρνα Y434KRI225 Εποχιακό τέλμα γλυκού νερού Εκβολή Τζούγκαρη Y434KRI227 Εκβολή 5 68 Βλυχάδα Γεωργιούπολης Y434KRI228 Σύστημα υγροτόπων Εκβολή ποταμού Δέλφινα Y434KRI158 Εκβολή 11 Έκταση (ha) 346

358 Τοπίο Η Κρήτη, το μεγαλύτερο νησί της Ελλάδας και πέμπτο μεγαλύτερο στη Μεσόγειο, βρέχεται βόρεια από το Κρητικό και νότια από το Λιβυκό Πέλαγος, βρίσκεται 160 km νότια της Ελληνικής ηπειρωτικής χώρας, αποτελεί το νοτιότερο άκρο σύνορο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και περιβάλλεται από πλήθος μικρών νησιών (Γαύδος, Γαυδοπούλα, Χρυσή, Κουφονήσι, Ντία, Διονυσάσες κ.α.) οι οποίες είναι ακατοίκητες με εξαίρεση τη νήσο Γαύδο. Η συνολική έκταση του νησιού είναι km 2, έχει μήκος 260 km, πλάτος από 12 μέχρι 57 km και ακτογραμμή km (συμπεριλαμβανομένων των νησιών). Το νησί χαρακτηρίζεται από έντονο ανάγλυφο και τέσσερα μεγάλα ορεινά συγκροτήματα με πολλά κοινά χαρακτηριστικά. Στα δυτικά δεσπόζουν τα Λευκά Όρη ή Μαδάρες, με τουλάχιστον 20 κορυφές το ύψος των οποίων ξεπερνά τα m με ψηλότερη κορυφή, τις Πάχνες (2.453 m), στα οποία σχηματίζονται τα οροπέδια του Ομαλού και του Ασκύφου. Οι ακτές της περιοχής στο νότιο τμήμα είναι απόκρημνες με μεγάλες κλίσεις και φαράγγια, οι οποίες συνεχίζονται ανατολικά με ηπιότερα πρόβουνα, προς τη δυτική και βόρεια ακτή. Στο κέντρο του νησιού εκτείνεται το υψηλότερο ορεινό συγκρότημα του, ο Ψηλορείτης ή Ίδη, με υψηλότερη κορυφή τον Τίμιο Σταυρό (2.456m). Στα βόρειά του, με μεγαλύτερες και απόκρημνες κλίσεις, σχηματίζεται η κοιλάδα του Μυλοπόταμου και ακόμη βορειότερα ο ορεινός όγκος του Κουλούκωνα (μέγιστο υψόμετρο m) που καταλήγει, με απότομες κλίσεις, στη βόρεια ακτή. Στα νότια και ανατολικά του, με ηπιότερες κλίσεις, σχηματίζονται η κοιλάδα της Μεσσαράς και αυτή του Ηρακλείου, που περικλείεται νοτιότερα, από τον επιμήκη ορεινό όγκο των Αστερουσίων (μέγιστο υψόμετρο m), ο οποίος καταλήγει με λιγότερο απότομες κλίσεις στη νότια ακτή. Στο Ανατολικό τμήμα του νησιού βρίσκεται το όρος Δίκτη με υψόμετρο 2.148m, με το Οροπέδιο Λασιθίου στο βορειοδυτικό τμήμα της, να καταλαμβάνει όλο το εύρος του νησιού, με πιο απότομες κλίσεις στα νότια και ηπιότερες προς τις άλλες κατευθύνσεις, και, τέλος, ακόμη πιο ανατολικά εκτείνονται τα Λασιθιώτικα Όρη ή Όρη της Θρυπτής ή Όρη της Σητείας, με υψόμετρο m. Τις μεγάλες οροσειρές πλαισιώνουν μικρότεροι ορεινοί όγκοι. Τα ποσοστά κατανομής του εδάφους του σε πεδινές, ημιορεινές και ορεινές περιοχές, σύμφωνα με την ΕΣΥΕ, είναι 22,7%, 27,9% και 49,4%, αντίστοιχα. Στους πρόποδες και τα πρόβουνα των αναφερόμενων ορεινών όγκων διαμορφώνονται τα πεδινά, εύφορα τμήματα του νησιού. Βόρεια των Λευκών Ορέων και της Ίδης, αναπτύσσεται εκτεταμένη επιμήκης πεδιάδα, από το δυτικότερο άκρο του νησιού, την περιοχή Καστελλίου Κίσσαμου, έως και την περιοχή της Αξού, στο Μυλοπόταμο, η οποία περιλαμβάνει στο εσωτερικό της πολλές λοφώδεις εξάρσεις, αλλά και φαράγγια, προς την περιοχή του Ρεθύμνου. Νότια και ανατολικά από την Ίδη και δυτικά και βόρεια από τη Δίκτη, αναπτύσσονται αντίστοιχα η πεδιάδα της Μεσσαράς η οποία είναι η μεγαλύτερη και πιο συμπαγής του νησιού και αυτή των Ηρακλείου Μαλλίων, με επίσης πολλές λοφώδεις εξάρσεις στο εσωτερικό της. Νότια της Δίκτης, αναπτύσσεται η πεδιάδα της Ιεράπετρας και ανατολικά της η πεδιάδα του Αγίου Νικολάου ενώ βόρεια και ανατολικά από τα Λασιθιώτικα Όρη η πεδιάδα της Σητείας και του Παλαίκαστρου αντίστοιχα. Μεγάλο τμήμα των ακτών της Κρήτης, κυρίως στο Νότιο τμήμα της, είναι βραχώδεις, απόκρημνες και δύσκολα προσπελάσιμες. Ανάμεσά τους σχηματίζονται εκτεταμένες ή και μικρότερες παραλίες με άμμο, βότσαλα, αμμοθίνες, αρμυρίκια και καλαμώνες. Οι μεγάλες ή και μικρότερες πεδιάδες της Κρήτης, καθώς και οι μικρές κοιλάδες τροφοδοτούνται με νερό, από τους ορεινούς υδροσυλλέκτες και από πολλούς, μικρούς σχετικά ποταμούς, αλλά και πλήθος χειμάρρων και φαραγγιών. Λίμνες δεν υπάρχουν στην Κρήτη, εκτός από την μικρή λίμνη του Κουρνά και το πολύ μικρότερο τέναγος λίμνη της Αγυιάς. 347

359 Εκείνο που συνιστά ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του κρητικού περιβάλλοντος, είναι η μεγάλη ποικιλία των γεωλογικών σχηματισμών. Σπήλαια, φαράγγια και οροπέδια αποτελούν βασικά στοιχεία του κρητικού τοπίου. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην Κρήτη έχουν καταγραφεί σπήλαια και καρστικοί σχηματισμοί, εκ των οποίων τα έχουν δικό τους τοπωνύμιο. Η Κρήτη, άλλωστε, αποτελεί το νησί των 100 φαραγγιών, που τα στενά και κατακόρυφα τοιχώματα τους τέμνουν το κρητικό τοπίο, ξεκινώντας από τους ορεινούς όγκους και καταλήγοντας στη Θάλασσα. Στην περιοχή των Σφακίων μόνο και σε μία απόσταση 35 Km, παρατηρείται συγκέντρωση 15 παράλληλων φαραγγιών, ένα εκ των οποίων είναι το φημισμένο φαράγγι της Σαμαριάς. Ανάμεσα στους ορεινούς όγκους του νησιού σχηματίζονται πολλά οροπέδια, περίπου 25 τον αριθμό, που επίσης συνιστούν ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της Κρήτης και σχετίζονται με την ιδιόμορφη τεκτονική ιστορία της. Τα πιο μεγάλα από αυτά είναι το οροπέδιο του Λασιθίου, στο όρος Δίκτη σε υψόμετρο 850 m, που συνιστά και τη μεγαλύτερη επίπεδη έκταση στο νησί (με διαστάσεις 5 επί 5 Km περίπου), το οροπέδιο του Ομαλού, στα Λευκά Όρη σε υψόμετρο 700 m, το οροπέδιο Ασκύφου και, τέλος, η Νίδα στον Ψηλορείτη σε υψόμετρο m. Τα περισσότερα από αυτά συγκεντρώνουν μεγάλες ποσότητες νερού, που απορρέουν από τα γύρω βουνά, γι' αυτό και το τυπικό εδαφικό κάλυμμα ενός οροπεδίου είναι η ιλύς. Στην Κρήτη, τα περισσότερα ποτάμια είναι μικρού μήκους διαδρομής, εξ αιτίας του ιδιόμορφου σχήματος του νησιού (επίμηκες σχήμα), με την παρουσία των κυριοτέρων ορεινών όγκων κατά μήκος της μεγαλύτερης διάστασης. Ακριβώς όμως λόγω αυτής της ιδιαιτερότητας του σχήματος της Κρήτης, σε συνδυασμό με τις απότομες πλαγιές των ψηλών οροσειρών της, τα ποτάμια είναι μεν μικρού μήκους διαδρομής αλλά ορμητικά, με αποτέλεσμα, αρκετές ποσότητες φερτών υλικών, να εναποτίθενται στις ακτές και σε ορισμένες περιπτώσεις σχηματίζουν πολύ μικρά δέλτα. Τα λιμναία συστήματα της Κρήτης είναι περιορισμένα με μοναδική φυσική λίμνη αυτή του Κουρνά στη δυτική πλευρά του νησιού ενώ αξιόλογες είναι μερικές τεχνητές λίμνες (πχ της Αγιάς), και κάποιοι ταμιευτήρες που έχουν κατασκευαστεί τα τελευταία χρόνια και μπορούν να εξελιχθούν σε αξιόλογους υγρότοπους. Στο νησί υπάρχουν επίσης και αρκετοί υγρότοποι κυρίως ελώδεις εκτάσεις που απαντούν συνήθως κοντά σε ρεματιές, γύρω από παραθαλάσσιες πηγές είτε στις εκβολές ποταμών κοντά στις ακτές, με αρκετούς από αυτούς να έχουν πλέον εξαφανιστεί λόγω αποστραγγιστικών έργων. Το έντονο ανάγλυφο του Υδατικού Διαμερίσματος, οι μεγάλες ποσότητες ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων, η έκταση του νησιού και η πολύπλοκη γεωλογική δομή του δημιουργούν ποικιλία στην διακίνηση του νερού τόσο του επιφανειακού όσο και του υπόγειου. Ως αποτέλεσμα αυτών παρατηρείται η ανάπτυξη πολλών υδρολογικών λεκανών που η έκτασή τους δεν ξεπερνά τα 600 km2. Το πυκνό υδρογραφικό δίκτυο, χειμαρρώδους χαρακτήρα, παρουσιάζει μεγάλη διακύμανση των παροχών του. Λίγα είναι τα ρέματα που διατηρούν ροή σ όλη τη διάρκεια του χρόνου και τροφοδοτούνται κυρίως από πηγαία νερά. Η συνολική απορροή που διακινείται ετησίως επιφανειακά από τα κυριότερα υδατορεύματα του νησιού ανέρχεται σε 500 x 106 m 3 /έτος περίπου. Η απορροή αυτή περιλαμβάνει τόσο πηγαία νερά που εκφορτίζονται εντός των αντίστοιχων λεκανών απορροής όσο και την καθεαυτό επιφανειακή απορροή. Υπολογίζεται δε ότι μια επιπλέον ποσότητα 450 x 106 m 3 διακινείται ετησίως μέσω των τριών μεγάλων καρστικών πηγών με υφάλμυρο νερό του νησιού (Αλμυρός Γεωργιούπολης, Αλμυρός Ηρακλείου και Αλμυρός Αγ. Νικολάου). Οι δύο μεγαλύτερες υδρολογικές λεκάνες του νησιού, του Γεροπόταμου και του Αναποδάρη έκτασης 525 και 600,6 km 2 αντίστοιχα, βρίσκονται στο νότιο τμήμα του νησιού στην περιοχή της Μεσσαράς. Οι δύο λεκάνες αναπτύσσονται κατά κύριο λόγο σε νεογενείς και σύγχρονες αποθέσεις. 348

360 Ζώνες βλάστησης - Οικοσυστήματα Χλωρίδα - Πανίδα Ζώνες βλάστησης Η βλάστηση μιας περιοχής είναι αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης διαφόρων παραγόντων όπως του κλίματος, της ορεογραφικής διαμορφώσεως, της πετρολογικής και γεωλογικής σύστασης, του εδάφους, της ανθρώπινης επίδρασης κ.ά. Βέβαια, πρωταρχικός παράγοντας, τουλάχιστον ως προς τη σύνθεση της βλάστησης, είναι η χλωρίδα μιας περιοχής. Τα διάφορα φυτικά είδη στο φυσικό τους περιβάλλον συνθέτουν καθορισμένες φυτοκοινωνίες (φυτοκοινότητες), που στο σύνολό τους αποτελούν τη βλάστηση μιας περιοχής.. Οι σημαντικές κλιματικές παράμετροι που επηρεάζουν την χλωριδική σύνθεση, μορφή και εξέλιξη των φυτοκοινωνικών διαπλάσεων, ιδιαίτερα των μεσογειακών οικοσυστημάτων, είναι η θερμοκρασία και η βροχόπτωση. Η διάκριση και περιγραφή των ζωνών ή ορόφων βλάστησης του ελλαδικού χώρου διαφέρουν κατά τους συγγραφείς. Ωστόσο, οι διαφορές αυτές αναφέρονται περισσότερο στο χαρακτηρισμό των ζωνών και λιγότερο στην ουσιαστική διάκρισή τους (Φοίτος και συν. 2009). Με βάση το Μαυροµµάτη (1980) και σύμφωνα με τα επιμέρους βιοκλιματικά χαρακτηριστικά (βιοκλιματικοί όροφοι, διάρκεια ξηροθερμικής περιόδου), καθώς και την κατανομή της υπάρχουσας βλάστησης, στο ΥΔ13, απαντώνται οι διαπλάσεις βλάστησης που παρουσιάζονται στο ακόλουθο Σχήμα Σύμφωνα με την κατανομή των ζωνών βλάστησης του Ντάφη (1973), η οποία βασίζεται, κυρίως, στο σύστημα του Braun-Blanquet και ακολουθεί βασικά τη διάρθρωση της βλάστησης της ΝΑ Ευρώπης του Horvat (1962) και των Horvat et al. (1974), το σύνολο του ΥΔ Κρήτης υπάγεται στην Ευμεσογειακή ζώνη βλάστησης. Η Ευμεσογειακή ζώνη βλάστησης (Quercetalia ilicis) ή θερμομεσογειακή βλάστηση στον Ελλαδικό χώρο εμφανίζεται ως μια περισσότερο ή λιγότερο συνεχής λωρίδα κατά μήκος των ακτών της δυτικής, νοτιοανατολικής και ανατολικής Ελλάδας (μέχρι τον Όλυμπο), στα νησιά του Ιονίου και Αιγαίου Πελάγους στις χερσονήσους και τις Ανατολικές Ακτές της Χαλκιδικής καθώς και στο νότιο τμήμα και στις νησίδες και τις ακτές της Μακεδονίας και της Θράκης. Αποτελεί τη θερμότερη και ξηρότερη ζώνη της Ελλάδας και ταυτίζεται με τα Μεσογειακού Τύπου Οικοσυστήματα. Η μεσογειακή αυτή ζώνη βλάστησης υποδιαιρείται σε δύο οικολογικά, χλωριδικά και φυσιογνωμικά καλά διακρινόμενες υποζώνες: την υποζώνη Oleo- Ceratonion και την υποζώνη Quercion ilicis. 349

361 Σχήμα : Απόσπασμα Χάρτη Ζωνών βλάστησης Υδατικού Διαμερίσματος Κρήτης (Μαυρομμάτης, 1980). Υποζώνη Oleo-Ceratonion (υποζώνη Ελιάς- Χαρουπιάς) Η υποζώνη της αγριελιάς και της χαρουπιάς εμφανίζεται στις ακτές της νότιας ηπειρωτικής και νησιωτικής Ελλάδας, καθώς και σε μικρές νησίδες της Νότιας Χαλκιδικής. Στην υποζώνη αυτή ανήκει και το μεγαλύτερο τμήμα των παραλιακών περιοχών της Κρήτης. Η υποζώνη αυτή διαιρείται σε δύο αυξητικούς χώρους ή φυτοκοινωνικές ενώσεις: την Oleo-ceratonietum και την Oleo-lentiscetum. Η Oleo-ceratonietum αποτελεί γεωγραφικά τη χαμηλότερη περιοχή της Νότιας Ελλάδας και κλιματικά το θερμότερο αυξητικό της χώρο, ο οποίος εκτείνεται στις πεδινές και παραλιακές περιοχές. Εμφανίζεται στις χαμηλότερες περιοχές των νησιών του Αιγαίου, στη Νότια και Ανατολική Πελοπόννησο και την Αττική. Αποτελεί μια από τις πιο διαταραγμένες ζώνες, λόγω της έντονης και μακρόχρονης παρουσίας του ανθρώπου. Η χαρακτηριστική φυσική βλάστηση της ζώνης αυτής με τους επιμέρους βιοτόπους της, αποτελείται κυρίως από θαμνώδη φρυγανικά είδη και ποώδη βλάστηση. Εντός του αυξητικού αυτού χώρου, επικρατούν τα φρύγανα, τα οποία εξαπλώνονται σε ασβεστολιθικά εδάφη λοφοειδών, ημιορεινών και ορεινών περιοχών, σε μη καλλιεργούμενες εκτάσεις, αλλά και σε παλιές, εγκαταλελειμμένες καλλιέργειες,. Κυρίαρχα φυτικά είδη είναι: οι λαδανιές (Cistus spp.), η αστοιβή (Sarcopoterium spinosum), η γαλαστοιβή (Euphorbia acanthothamnos), το θυμάρι (Thymbra capitata), το θρούμπι (Satureja thymbra), η αφάνα (Genista acanthoclada), το ρείκι (Erica manipuliflora), η ασφάκα (Phlomis fruticosa), το φασκόμηλο (Salvia fruticosa), η μηλοσφακιά (Salvia pomifera), το λυχναράκι (Ballota acetabulosa), το ασποροθύμαρο Phagnalon graecum, ο ενδημικός έβενος της Κρήτης Ebenus cretica. κ.ά. Στη σύνθεση των φρυγανικών κοινοτήτων συχνά συμμετέχουν ενδημικά και στενότοπα ενδημικά φυτικά taxa, ενώ στις πιο υποβαθμισμένες θέσεις, που χαρακτηρίζονται από την έντονη και μακροχρόνια επίδραση της βόσκησης ιδιαίτερα κοινά είδη είναι η σκυλοκρέμμυδα (Drimia numidica), ο ασφόδελος (Αsphodelus sp.) κ.ά. 350

362 Ο αυξητικός χώρος της Oleo-lentiscetum εμφανίζεται πάνω από την προηγούμενη ένωση, καλύπτοντας τις υψηλότερες υπώρειες των πεδινών και ημιορεινών περιοχών. Ο ψυχρότερος και υγρότερος αυξητικός χώρος της Oleo-lentiscetum υποστηρίζει θαμνώδη βλάστηση, η οποία, όμως, αποτελείται σε μεγάλο βαθμό από αείφυλλα σκληρόφυλλα. Χαρακτηριστικά είδη είναι η αγριελιά (Olea europaea subsp. europaea), ο σχίνος (Pistacia lentiscus), η κοκκορεβυθιά (Pistacia terebinthus), το πουρνάρι (Quercus coccifera), ο ασπάλαθος (Calicotome villosa), το θαμνοκυπάρισσο (Juniperus phoenicea), ο αρκουδόβατος (Smilax aspera), η ενδημική ασφάκα της Κρήτης (Phlomis lanata) κ.ά. Στην περίπτωση ισχυρής υποβάθμισης του Oleo lentiscetum από ανθρωπογενείς πιέσεις η χλωριδική του σύνθεση αρχίζει να προσομοιάζει με εκείνη του Oleo ceratonietum. Άλλα είδη που εντοπίζονται σε αυτόν τον αυξητικό χώρο είναι: το φασκόμηλο (Salvia fruticosa), η χαρουπιά (Ceratonia siliqua), το ενδημικό κυκλάμινο της Κρήτης (Cyclamen creticum), ο ενδημικός δίκταμος (Origanum dictamnus) κ.ά. Υποζώνη Quercion ilicis (υποζώνη Αριάς) Η υποζώνη της αριάς ή μεσο-μεσογειακή ζώνη εμφανίζεται στη Βόρεια ηπειρωτική και νησιωτική χώρα, καταλαμβάνοντας τις υγρότερες ακτές της Δυτικής Ελλάδας, τις ανατολικές παρυφές του Πηλίου, της Όσσας και του Ολύμπου, τη λοφώδη Χαλκιδική και τις ακτές της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Στις περιοχές όπου η εμφάνισή της δεν ξεκινάει από τη θάλασσα, αναπτύσσεται αμέσως υψηλότερα από τον αυξητικό χώρο της Oleo-lentiscetum. Τα οικοσυστήματα που αναπτύσσονται στην υποζώνη αυτή είναι κυρίως αυτά των αείφυλλων σκληρόφυλλων θάμνων. Οι αυξητικοί χώροι που διακρίνονται σε αυτή την υποζώνη είναι: Adrachno-Quercetum ilicis, Orno-Quercetum ilicis και Lauro- Quercetum ilicis. Στο ΥΔ Κρήτης η υποζώνη της Quercion ilicis εντοπίζεται κυρίως στην ημιορεινή ζώνη. Σε αυτήν επικρατούν εκτάσεις με αείφυλλη σκληρόφυλλη βλάστηση (μακκία βλάστηση), όπου κυριαρχούν ο σχίνος, η αγριελιά, το πουρνάρι, η χαρουπιά, η κουμαριά (Arbutus unedo), ο ασπάλαθος (Calicotome villosa), το σφενδάμι (Acer sempervirens) κ.ά. Στην υποζώνη της αριάς ανήκουν και τα δάση κωνοφόρων, τα οποία στην Κρήτη αφορούν σε δάση Τραχείας πεύκης (Pinus brutia), δάση κυπαρισσιού (Cupressus sempervirens) και μικτά δάση των δύο ειδών. Εντυπωσιακά δάση Τραχείας πεύκης διατηρούνται ακόμη, παρά τις επανειλημμένες πυρκαγιές, στις νότιες πλαγιές της Δίκτης, της Θρυπτής και του Ορνού. Η Τραχεία πεύκη είναι είδος ανθεκτικό στην ξηρασία και έχει την ικανότητα να επιβιώνει και να αυξάνεται σε αντίξοα περιβάλλοντα, οριακές εδαφικές συνθήκες (Panetsos et al. 1998) και διαφορετικούς τύπους εδάφους (Boydak 2004), ενώ εμφανίζει φυσική μεταπυρική αναγέννηση (Ne eman 1993, Thanos & Doussi 2000), σε περίπτωση που το μεσοδιάστημα μεταξύ δύο διαδοχικών περιστατικών πυρκαγιάς είναι αρκετό για την επανάκαμψη του οικοσυστήματος (Spanos et al. 2010). Δάση κυπαρισσιού είτε σε μίξη με Τραχεία πεύκη, είτε με φυλλοβόλα πλατύφυλλα, εμφανίζονται στα Λευκά Όρη και κυρίως στη Σαμαριά, στα όρη Ίδη και Δίκτη (Ντάφης και συν. 2001). Αζωνική βλάστηση Οι αζωνικές διαπλάσεις είναι οι κατηγορίες βλάστησης που αναπτύσσονται κατά μήκος των ποταμών και των υδατορεμάτων. Χαρακτηρίζονται ως αζωνικές λόγω του ότι δεν οφείλουν την παρουσία τους μόνο στις υφιστάμενες κλιματικές συνθήκες, αλλά και στην ύπαρξη των ρεόντων νερών. Η βλάστηση κατά μήκος των ρεμάτων και των ποταμών της Κρήτης διαφέρει και εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, μεταξύ των οποίων και η υποβάθμιση λόγω των διαφόρων ανθρωπογενών επιδράσεων. Η πλειονότητα των ρεμάτων του ΥΔ Κρήτης είναι περιοδικής ροής και χαρακτηρίζονται από την επικράτηση ειδών όπως η λυγαριά (Vitex agnus-castus), η πικροδάφνη (Nerium oleander) και το αγριοκάλαμο (Phragmites australis). Στα μεγαλύτερα ρέματα και στους ποταμούς η παραρεματία βλάστηση μπορεί να αποτελείται και από πλατάνια (Platanus orientalis), δάφνες (Laurus nobilis) κ.ά Οικοσυστήματα- Τύποι οικοτόπων Το ΥΔ13 χαρακτηρίζεται από εξαιρετική ποικιλότητα όσον αφορά στα οικοσυστήματα, με χαρακτηριστική την επικράτηση των Μεσογειακού Τύπου Οικοσυστημάτων. Η σημαντική ποικιλότητα και εναλλαγή όσον αφορά στα φυσικά οικοσυστήματα αντικατοπτρίζεται και στους διαφορετικούς τύπους οικοτόπων που 351

363 έχουν χαρτογραφηθεί στην περιοχή. Ειδικότερα, λεπτομερής χαρτογράφηση των τύπων οικοτόπων έχει γίνει για τις περιοχές του ΥΔ Κρήτης που έχουν ενταχθεί στο Δίκτυο Natura 2000, και ειδικά για τις περιοχές που έχουν χαρακτηρισθεί ως ΤΚΣ ή/ και ως ΕΖΔ (βλ. Κεφάλαιο ). Εντός των 30 ΤΚΣ/ ΕΖΔ του Δικτύου Natura 2000 του ΥΔ Κρήτης έχουν χαρτογραφηθεί 45 φυσικοί τύποι οικοτόπων του Παραρτήματος Ι της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ. Εξ αυτών, οι έξη (6) αποτελούν οικοτόπους προτεραιότητας. Πρόκειται για τους: 1120 Εκτάσεις θαλάσσιας βλάστησης με Posidonia (Posidonion oceanicae) 1150 Λιμνοθάλασσες 2250 Λόχμες των παραλίων με άρκευθους (Juniperus spp.) 3170 Μεσογειακά εποχικά τέλματα 6220 Ψευδοστέπα με αγροστώδη και μονοετή φυτά από Thero Brachypodietea 9370 Φοινικοδάση του Phoenix. Από τους έξη τύπους οικοτόπων προτεραιότητας εξαιρετικά σημαντική κρίνεται η παρουσία των δασών με Phoenix theophrasti, τα οποία τόσο στην Ελλάδα, όσο και στην Ευρώπη, εντοπίζονται μόνο στην Κρήτη. Μεμονωμένες συστάδες με άτομα του είδους εντοπίζονται σε διάφορα νησιά του Ν. και Α. Αιγαίου, όπως η Νίσυρος, η Κως, η Αμοργός και ενδεχομένως η Ανάφη. Ωστόσο, εκτεταμένο φοινικόδασος εντοπίζεται κυρίως στο Βάι της Π.Ε. Λασιθίου, ενώ μικρότερες συστάδες εμφανίζονται επίσης στο Μονοφάτσι (200 άτομα), στην Πρέβελη (100 άτομα) κ.α. (Θυμάκης 2009). Σύμφωνα με τον Τεχνικό Οδηγό Αναγνώρισης των Ντάφη και συν. (2001) απαντούν επιπλέον 11 ελληνικοί τύποι οικοτόπων. Στον ανωτέρω αναφερόμενο Τεχνικό Οδηγό περιλαμβάνονται επιπλέον τρεις (3) τύποι οικοτόπων του Παραρτήματος Ι της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ, οι οποίοι δεν αναφέρονται στην επικαιροποιημένη βάση δεδομένων του Δικτύου Natura Πρόκειται για τους: 3140 Σκληρά ολιγο-μεσοτροφικά ύδατα με βενθική βλάστηση χαροειδών σχηματισμών με Chara spp Ξηροί ημιφυσικοί λειμώνες και περιοχές όπου φύονται θάμνοι σε ασβεστολιθικά υποστρώματα (Festuco Brometalia) 9350 Δάση Βαλανιδιάς Quercus macrolepis. Εξ αυτών, ο 6210 αποτελεί οικότοπο προτεραιότητας, σε τοποθεσίες όπου εντοπίζονται αξιόλογα είδη ή/ και πληθυσμοί ορχεοειδών. Το σύνολο των τύπων οικοτόπων που έχουν χαρτογραφηθεί στο ΥΔ Κρήτης παρουσιάζονται στον ακόλουθο Πίνακα. Πίνακας : Τύποι οικοτόπων του Υδατικού Διαμερίσματος Κρήτης. Κωδικός Ονομασία Παρ. Ι Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ 1021 Ανθρωπο-επηρεαζόμενες κοινότητες: πλούσιες σε ετήσια ποώδη είδη των Stellarietea mediae και ξηρόφιλες, πλούσιες σε πολυετή και ακανθώδη είδη των Artemisetea vulgaris 1110 Αμμοσύρτεις που καλύπτονται διαρκώς από θαλάσσιο νερό μικρού βάθους 1120 Εκτάσεις θαλάσσιας βλάστησης με Posidonia (Posidonion oceanicae) 1130 Εκβολές ποταμών I 1150 Λιμνοθάλασσες Ι* Ι Ι* 352

364 Κωδικός Ονομασία Παρ. Ι Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ 1160 Αβαθείς κολπίσκοι και κόλποι Ι 1170 Ύφαλοι Ι 119A 119B Αμμώδη υποστρώματα χωρίς βλάστηση Αμμώδη υποστρώματα με βλάστηση 1210 Μονοετής βλάστηση μεταξύ των ορίων πλημμυρίδας και αμπώτιδας 1240 Απόκρημνες βραχώδεις ακτές με βλάστηση στη Μεσόγειο με ενδημικά Limonium spp Υποπαραλιακή ζώνη νησίδων (αλοφυτικά λιβάδια, φρυγανικές αλοφυτικές κοινότητες, χασμοφυτικές-αλοφυτικές κοινότητες) 1310 Μονοετής βλάστηση με Salicornia και άλλα είδη λασπωδών και αμμωδών ζωνών 1410 Μεσογειακά αλίπεδα (Juncetalia maritimi) Ι 1420 Μεσογειακές και θερμοατλαντικές αλόφιλες λόχμες Ι 1430 Αλο νιτρόφιλες λόχμες (Pegano Salsoletea) Ι 2110 Υποτυπώδεις κινούμενες θίνες Ι 2120 Κινούμενες θίνες της ακτογραμμής με Ammophila arenaria (λευκές θίνες) 2220 Θίνες με Euphorbia terracina I 2230 Θίνες με λειμώνες με Malcolmietalia I 2250 Λόχμες των παραλίων με άρκευθους (Juniperus spp.) Ι* 2260 Θίνες με βλάστηση σκληρόφυλλων θάμνων Cisto Lavenduletalia I 3140 Σκληρά ολιγο-μεσοτροφικά ύδατα με βενθική βλάστηση χαροειδών σχηματισμών με Chara spp Μεσογειακά εποχικά τέλματα Ι* 3250 Ποταμοί της Μεσογείου με μόνιμη ροή, με Glaucium flavum Ι 3260 Ποταμοί από πεδινά σε ορεινά επίπεδα με βλάστηση Ranunculion fluitantis και Callitricho Batrachion 3290 Ποταμοί της Μεσογείου με περιοδική ροή από Paspalo-Agrostidion I 4090 Ενδημικά ορεινά μεσογειακά χέρσα εδάφη με ακανθώδεις θάμνους 5210 Δενδροειδή matorrals με Juniperus spp. Ι 5310 Συστάδες από Laurus nobilis Ι 5330 Θερμομεσογειακές και προερημικές λόχμες I 5340 Garrigues της Ανατολικής Μεσογείου Ι I Ι Ι I Ι Ι 353

365 Κωδικός Ονομασία Παρ. Ι Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ 5420 Φρύγανα με Sarcopoterium spinosum Ι 5430 Ενδημικά φρύγανα από Euphorbio Verbascion Ι 6210 Ξηροί ημιφυσικοί λειμώνες και περιοχές όπου φύονται θάμνοι σε ασβεστολιθικά υποστρώματα (Festuco Brometalia) (* τοποθεσίες με αξιόλογες ορχιδέες) 6220 Ψευδοστέπα με αγροστώδη και μονοετή φυτά από Thero Brachypodietea 6270 Στέπες σιταριού της Κρήτης 6290 Μεσογειακοί υπονιτρόφιλοι λειμώνες 6420 Υγροί μεσογειακοί λειμώνες με υψηλές πόες από Molinio Holoschoenion 651Α Μεσόφιλοι βοσκότοποι 7230 Aλκαλικοί χαμηλοί τυρφώνες Ι 72A0 Καλαμιώνες 8140 Λιθώνες της Ανατολικής Μεσογείου Ι 8210 Ασβεστολιθικά βραχώδη πρανή με χασμοφυτική βλάστηση Ι 8220 Πυριτικά βραχώδη πρανή με χασμοφυτική βλάστηση Ι 8260 Acrocladio-Adiantemum on schistose rocks 8310 Σπήλαια των οποίων δε γίνεται τουριστική εκμετάλλευση I 8330 Θαλάσσια σπήλαια εξ ολοκλήρου ή κατά το ήμισυ κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας 9260 Δάση με Castanea sativa Ι 9290 Δάση με Cupressus (Acero Cupression) Ι 92C0 Δάση ανατολικής πλατάνου (Platanion orientalis) I 92D0 Νότια παρόχθια δάση στοές και λόχμες (Nerio Tamaricetea και Securinegion tinctoriae) 9310 Δάση δρυός του Αιγαίου με Quercus brachyphylla Ι 9320 Δάση ελιάς και χαρουπιάς I 9340 Δάση με Quercus ilex και Quercus rotundifolia Ι 9370 Φοινικοδάση του Phoenix Ι* 934Α Ελληνικά δάση πρίνου 9350 Δάση Βαλανιδιάς Quercus macrolepis Ι 9540 Μεσογειακά πευκοδάση με ενδημικά είδη πεύκων της Μεσογείου Ι Ι Ι* Ι I Ι Υπόμνημα πίνακα 354

366 Στη στήλη Παρ. Ι Οδηγίας 92/43 σημειώνονται οι τύποι οικοτόπων του Παραρτήματος Ι της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ. Με * σημειώνονται οι οικότοποι προτεραιότητας. Οι ονομασίες των τύπων οικοτόπων της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ δίνονται με βάση την ΚΥΑ Αριθμ. Η.Π /853/Ε103 (ΦΕΚ 645/ ), ενώ για τους υπόλοιπους σημαντικούς οικοτόπους που, όμως, δεν περιλαμβάνονται στην Οδηγία, ακολουθείται η ονομασία που δίνεται στον «Τεχνικό Οδηγό Αναγνώρισης, Περιγραφής και Χαρτογράφησης Τύπων Οικοτόπων της Ελλάδας» (Ντάφης και συν. 2001) Χλωρίδα Η χλωρίδα της Κρήτης παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον, με παρουσία πλήθους σπάνιων, απειλούμενων και προστατευόμενων φυτικών taxa. Εξαιρετικό ενδιαφέρον έχει η χλωρίδα της Κρήτης και όσον αφορά στα ενδημικά είδη, αποτελώντας μαζί με την Πελοπόννησο, τις δύο περιοχές με τους μεγαλύτερους αριθμούς ενδημικών ειδών (Γεωργίου & Δεληπέτρου 2000, Georghiou & Delipetrou 2010). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η χλωρίδα της Κρήτης και από φυτογεωγραφική άποψη. Το ΥΔ Κρήτης υπάγεται στη φυτογεωγραφική περιοχή Κρήτης-Καρπάθου (Kriti, Karpathos), στην οποία περιλαμβάνεται και η Κάρπαθος και η νήσος Σαρία (βλ. Σχήμα ). Στη φυτογεωγραφική περιοχή Κρήτης-Καρπάθου έχουν καταγραφεί συνολικά 2240 φυτικά taxa, τα οποία κατανέμονται σε 146 Οικογένειες και 705 γένη (Dimopoulos et al. 2013). Σύμφωνα με τους Dimopoulos et al. (2013) απαντώνται 395 ενδημικά φυτικά taxa (362 είδη και 122 υποείδη). Σύμφωνα με τα αποτελέσματα του Ευρωπαϊκού Προγράμματος LIFE04 NAT/GR/000104: CRETAPLANT Πιλοτικό Δίκτυο Μικρο- Αποθεμάτων Φυτών στη Δυτική Κρήτη στην Κρήτη έχουν καταγραφεί 1734 αυτοφυή φυτικά taxa, 66 εκ των οποίων χαρακτηρίζονται ως απειλούμενα, σύμφωνα με το Βιβλίο Ερυθρών Δεδομένων των Σπάνιων & Απειλούμενων Φυτών της Ελλάδας (Φοίτος και συν. 2009). 355

367 Σχήμα : Φυτογεωγραφικές περιοχές της Ελλάδας σύμφωνα με την Flora Hellenica (Strid and Tan 1997) Στα Τυποποιημένα Δελτία Δεδομένων (ΤΔΔ) για τις περιοχές του ΥΔ Κρήτης που έχουν ενταχθεί στο Δίκτυο Natura 2000, και ειδικά για τις περιοχές που έχουν χαρακτηρισθεί ως ΤΚΣ ή/ και ως ΕΖΔ περιλαμβάνονται φυτικά taxa, εκ των οποίων 12 περιλαμβάνονται στο Παράρτημα ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ. Μάλιστα, οκτώ (8) εξ αυτών αποτελούν είδη προτεραιότητας του Παραρτήματος. Ακολουθεί, σύντομη περιγραφή τους. Androcymbium rechingeri Το Ανδροκύμβιο του Rechinger είναι πολυετές ποώδες φυτό με βολβούς (γεώφυτο) της Οικογένειας Liliaceae. Πρόκειται για είδος ενδημικό της Κρήτης, το οποίο εντοπίζεται στην Δ. Κρήτη (ακτή απέναντι από την Ελαφόνησο, 0,5-1km Ν της Φαλάσαρνας, Γραμβούσα (νότια ακτή) (Γεωργίου και Δεληπέτρου 2000). Το μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού του εντοπίζεται στην ΕΖΔ GR , όπου και έχουν υλοποιηθεί δράσεις για τη διατήρηση και την παρακολούθησή του, στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Προγράμματος LIFE04 NAT/GR/000104: CRETAPLANT Πιλοτικό Δίκτυο Μικρο-Αποθεμάτων Φυτών στη Δυτική Κρήτη. Το είδος εντοπίζεται σε αμμώδεις κοιλότητες εδάφους, ανάμεσα σε φρύγανα και σε αμμώδεις εκτάσεις. Το Androcymbium rechingeri ανθίζει την περίοδο Δεκεμβρίου- Φεβρουαρίου (ΜΑΙΧ 2008). Το είδος δεν περιλαμβάνεται στο νέο Βιβλίο Ερυθρών Δεδομένων των Σπάνιων & Απειλούμενων Φυτών της Ελλάδας, αλλά με βάση το παλιό Κόκκινο Βιβλίο (Phitos et al. 1995) χαρακτηρίζεται ως Κινδυνεύον (Ε), καθώς οι πληθυσμοί του δέχονται μεγάλες πιέσεις, λόγω κυρίως της τουριστικής ανάπτυξης. Το είδος εκτός από την Οδηγία 92/43/ΕΟΚ, προστατεύεται και βάση της εθνικής (ΠΔ 67/1981 «Περί προστασίας της αυτοφυούς χλωρίδος και της άγριας πανίδος και καθορισμού διαδικασίας συντονισμού και ελέγχου της ερεύνης επ αυτών») και της διεθνούς νομοθεσίας (Σύμβαση της Βέρνης). Anthemis glaberrima Η λεία Ανθεμίδα είναι μονοετής πόα της Οικογένειας Compositae. Πρόκειται για τοπικό ενδημικό είδος, γνωστό μόνο από τις νησίδες Άγρια και Ήμερη Γραμβούσα, του Δήμου Κισσάμου Χανίων. Το σύνολο του πληθυσμού του βρίσκεται εντός της ΕΖΔ GR , όπου και έχουν υλοποιηθεί δράσεις διατήρησης και προστασίας του, στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Προγράμματος LIFE04 NAT/GR/000104: CRETAPLANT Πιλοτικό Δίκτυο Μικρο-Αποθεμάτων Φυτών στη Δυτική Κρήτη. Η Anthemis glaberrima φύεται σε κοιλότητες μεταξύ ασβεστολιθικών παραθαλάσσιων βράχων και σε ενδιάμεσες αποθέσεις, σε υψόμετρο 0-30m, ενώ ανθίζει την περίοδο Απριλίου- Μαΐου. Τόσο σε εθνικό επίπεδο, με βάση το Βιβλίο Ερυθρών Δεδομένων των Σπάνιων & Απειλούμενων Φυτών της Ελλάδας, όσο και σε διεθνές επίπεδο με βάση τον Κόκκινο Κατάλογο της IUCN χαρακτηρίζεται ως Κρισίμως Κινδυνεύον (CR) (Φουρναράκη και Θάνος 2009α, Fournaraki and Thanos 2011a). Κυριότερες απειλές και παράγοντες πίεσης για το είδος είναι η βόσκηση και η θαλάσσια ρύπανση, ιδίως στον υποπληθυσμό της Άγριας Γραμβούσας (Φουρναράκη και Θάνος 2009α). Το είδος εκτός από την Οδηγία 92/43/ΕΟΚ, προστατεύεται και βάση της εθνικής (ΠΔ 67/1981) και της διεθνούς νομοθεσίας (Σύμβαση της Βέρνης). Bupleurum kakiskalae Το Βούπλευρον της Κακής Σκάλας είναι πολυετές ποώδες φυτό (ημικρυπτόφυτο) της Οικογένειας Umbelliferae. Πρόκειται για στενοενδημικό είδος της περιοχής των Λευκών Ορέων, γνωστό μόνο από ένα σημείο στα ΒΔ όρια του Εθνικού Δρυμού Σαμαριάς (Φουρναράκη και Θάνος 2009β), με το σύνολο του πληθυσμού του να εντοπίζεται εντός της ΕΖΔ GR Πρόκειται για αποκλειστικό χασμόφυτο που φύεται στις ρωγμές μικρών αναβαθμίδων στην πρόσοψη σχεδόν κατακόρυφων βράχων σε ένα εκτενές σύστημα κρημνών από ευδιάβρωτο μεταμορφικό ασβεστούχο πέτρωμα (Γεωργίου και Δεληπέτρου 2000, Φουρναράκη και Θάνος 2009β). Η περίοδος ανθοφορίας του είδους εκτείνεται από τον Ιούλιο έως τις αρχές Σεπτεμβρίου. Το Bupleurum kakiskalae χαρακτηρίζεται ως Κρισίμως Κινδυνεύον (CR), τόσο σε εθνικό (Φουρναράκη και Θάνος 2009α) όσο και σε διεθνές επίπεδο (Fournaraki and Thanos 2011b). Κύριες απειλές για το είδος είναι η βόσκηση και ορισμένες δραστηριότητες αναψυχής, όπως η αναρρίχηση στους 356

368 συγκεκριμένους βράχους του πληθυσμού. Εκτός από την Οδηγία 92/43/ΕΟΚ, προστατεύεται και βάση της εθνικής (ΠΔ 67/1981) και της διεθνούς νομοθεσίας (Σύμβαση της Βέρνης). Cephalanthera cucullata Το κρητικό Κεφαλάνθηρο (Κεφαλάνθηρο με "κουκούλα") είναι πολυετές ποώδες φυτό (γεώφυτο) της Οικογένειας Orchidaceae. Πρόκειται για τοπικό ενδημικό της Κρήτης, με διακεκομμένους πληθυσμούς στους τρεις κύριους ορεινούς όγκους του νησιού: Λευκά Όρη, Ψηλορείτης και Δίκτη (Αλιμπέρτης και Αβραμάκης 2009). Φύεται σε δάση βελανιδιάς, κυπαρισσιού, πευκοδάση, δάση πλάτανου ή μικτά δάση, σε ημι-σκιά, σε αλκαλικά ξηρά ως δροσερά ασβεστούχα εδάφη, σε υψόμετρο m (Γεωργίου και Δεληπέτρου 2000,Αλιμπέρτης και Αβραμάκης 2009). Η περίοδος ανθοφορίας του είδους διαρκεί από τις αρχές Μαΐου μέχρι τις αρχές Ιουνίου. Η Cephalanthera cucullata χαρακτηρίζεται ως Κινδυνεύον (ΕΝ), τόσο σε εθνικό (Αλιμπέρτης και Αβραμάκης 2009) όσο και σε διεθνές επίπεδο (Rankou 2011). Κύριες απειλές και παράγοντες πίεσης για το είδος είναι η υπερβόσκηση, η κλιματική αλλαγή και η αποψίλωση των δασών (Αλιμπέρτης και Αβραμάκης 2009, Rankou 2011). Εκτός από την Οδηγία 92/43/ΕΟΚ, προστατεύεται και βάση της εθνικής (ΠΔ 67/1981) και της διεθνούς νομοθεσίας (Σύμβαση της Βέρνης, Σύμβαση CITES). Convolvulus argyrothamnos Ο αργυροθαμνώδης Κονβόλβουλος (χωνάκι) είναι πολυετές θαμνώδες φυτό (χαμαίφυτο) της Οικογένειας Convolvulaceae. Πρόκειται για είδος ενδημικό της Κρήτης, γνωστό από το ΝΑ τμήμα της Δίκτης (φαράγγι μεταξύ των χωριών Χριστός και Μεταξοχώρι) και τον Κίσσαμο (φαράγγι ΝΑ του χωριού Ρόκκα). Φύεται σε ασβεστολιθικές πλαγιές σε φαράγγια και σε σχισμές βράχων, σε υψόμετρο που κυμαίνεται από τα 150 έως τα 450 m. Η περίοδος ανθοφορίας του είδους διαρκεί από τον Ιούλιο έως τον Αύγουστο (Γεωργίου και Δεληπέτρου 2000, ΜΑΙΧ 2008). Ο Convolvulus argyrothamnos χαρακτηρίζεται σε διεθνές επίπεδο ως Κρισίμως Κινδυνεύον (CR) (Iatroú and Kypriotakis 2011), καθώς το εύρος εξάπλωσης του είδους είναι ιδιαίτερα περιορισμένο, ενώ είναι γνωστά λιγότερα από 50 ώριμα άτομα. Ο εξαιρετικά μικρός πληθυσμός του είδους στην Ιεράπετρα, θέτει το είδος σε υψηλό κίνδυνο εξαφάνισης, ενώ δυνητικές απειλές αποτελούν οι πυρκαγιές, η συλλογή φυτών από συλλέκτες και η δύσκολη αναπαραγωγή του είδους μέσω σπερμάτων (Iatroú and Kypriotakis 2011). Εκτός από την Οδηγία 92/43/ΕΟΚ, προστατεύεται και βάση της εθνικής (ΠΔ 67/1981) και της διεθνούς νομοθεσίας (Σύμβαση της Βέρνης). Hypericum aciferum Το Υπερικόν το οξύφερον είναι χαμηλός θάμνος (χαμαίφυτο) της Οικογένειας Guttiferae. Πρόκειται για σπάνιο και στενότοπο ενδημικό είδος, γνωστό από δύο μόνο υποπληθυσμούς μεταξύ Σούγιων και Αγίας Ρουμέλης, στο νότιο μέρος της Π.Ε. Χανίων (Φουρναράκη και Θάνος 2009γ). Το σύνολο του πληθυσμού του απαντάται εντός της ΕΖΔ GR (Γεωργίου και Δεληπέτρου 2000), όπου και έχουν υλοποιηθεί δράσεις διατήρησης και προστασίας του, στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Προγράμματος LIFE04 NAT/GR/000104: CRETAPLANT Πιλοτικό Δίκτυο Μικρο-Αποθεμάτων Φυτών στη Δυτική Κρήτη. Φύεται σε σκιερούς κρημνούς, σε ασβεστούχο πέτρωμα και συμπαγείς βράχους κοντά στη θάλασσα, κατά προτίμηση σε βόρειες εκθέσεις και σε υψόμετρο 4-70 m (Γεωργίου και Δεληπέτρου 2000, ΜΑΙΧ 2008, Φουρναράκη και Θάνος 2009γ). Το Hypericum aciferum χαρακτηρίζεται σε εθνικό επίπεδο ως Τρωτό (VU), καθώς η μικρή εξάπλωσή του το καθιστά ευάλωτο σε διαταράξεις, φυσικές ή μη. Στην περιοχή της Τρυπητής οι δραστηριότητες των κτηνοτρόφων (στάνες, παράνομη κτίσματα, καλλιέργειες) έχουν οδηγήσει σε υποβάθμιση το ενδιαίτημά του, ενώ στα δύο φαράγγια σημαντικός είναι ο κίνδυνος πυρκαγιάς (Φουρναράκη και Θάνος 2009γ). Εκτός από την Οδηγία 92/43/ΕΟΚ, το είδος προστατεύεται και βάση της διεθνούς νομοθεσίας (Σύμβαση της Βέρνης). Nepeta sphaciotica Η σφακιανή Νεπέτα είναι πολυετής ημιθαμνώδης πόα (χαμαίφυτο) της Οικογένειας Labiatae. Πρόκειται για είδος ενδημικό των Λευκών ορέων της Κρήτης, γνωστό μόνο από την κορυφή Σβουριχτή (Γεωργίου και Δεληπέτρου 2000, Φουρναράκη και Θάνος 2009δ). Φύεται σε βραχώδεις πλαγιές και σταθεροποιημένους λιθώνες, σε ασβεστόλιθο και σε υψόμετρο m (Γεωργίου και Δεληπέτρου 2000, ΜΑΙΧ 2008, Φουρναράκη και Θάνος 2009δ). Το σύνολο του πληθυσμού του απαντάται εντός της ΕΖΔ GR

369 (Γεωργίου και Δεληπέτρου 2000), όπου και έχουν υλοποιηθεί δράσεις διατήρησης και προστασίας του, στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Προγράμματος LIFE04 NAT/GR/000104: CRETAPLANT Πιλοτικό Δίκτυο Μικρο- Αποθεμάτων Φυτών στη Δυτική Κρήτη. Η Nepeta sphaciotica χαρακτηρίζεται σε εθνικό επίπεδο ως Κρισίμως Κινδυνεύον (CR), λόγω της μικρής της εξάπλωσης του ενός και μοναδικού πληθυσμού, η οποία το καθιστά ευάλωτο σε οποιαδήποτε διατάραξη. Πιθανές απειλές για το είδος είναι η υπεροβόσκηση και η κλιματική αλλαγή (Φουρναράκη και Θάνος 2009δ). Εκτός από την Οδηγία 92/43/ΕΟΚ, προστατεύεται και βάση της εθνικής (ΠΔ 67/1981) και της διεθνούς νομοθεσίας (Σύμβαση της Βέρνης). Silene holzmanii Η Σιληνή του Holzmann είναι μονοετής πόα της Οικογένειας Caryophyllaceae. Πρόκειται για είδος ενδημικό του Κ., Ν. και Α. Αιγαίου. Η Silene holzmannii έχει αρκετά ευρεία εξάπλωση και μέχρι σήμερα έχει καταγραφεί σε 34 νησίδες. Φύεται κυρίως σε λιβάδια, σε βραχώδεις θέσεις της παραλιακήςυποπαραλιακής ζώνης των νησίδων, σε φτωχά εδάφη συχνά, αλλά όχι πάντα, με χαμηλό ανταγωνισμό από άλλα φυτά, σε ασβεστόλιθους και θεωρείται είδος ανθεκτικό στην αλατότητα. Κύρια απειλή για το είδος είναι η βόσκηση από αιγοπρόβατα, κουνέλια και αρουραίους (Γεωργίου και Δεληπέτρου 2000, Δεληπέτρου και συν. 2009). Χαρακτηρίζεται ως Κινδυνεύον (ΕΝ), τόσο σε εθνικό (Δεληπέτρου και συν. 2009), όσο και σε διεθνές επίπεδο (Bazos 2011). Εκτός από την Οδηγία 92/43/ΕΟΚ, προστατεύεται και βάση της εθνικής (ΠΔ 67/1981) και της διεθνούς νομοθεσίας (Σύμβαση της Βέρνης). Στο ΥΔ Κρήτης εντοπίζεται στην ΕΖΔ GR , σε νησίδα στον όρμο του Βάι (Γεωργίου και Δεληπέτρου 2000). Εκτός των ανωτέρω αναφερόμενων φυτικών taxa στο ΥΔ Κρήτης εντοπίζεται και πλήθος άλλων ενδημικών και απειλούμενων ειδών και υποειδών, όπως για παράδειγμα τα Medicago strasseri, Campanula saxatilis subsp. Saxatilis, Crepis sibthorpiana, Teucrium cuneifolium, είδη ενδημικά της Κρήτης που χαρακτηρίζονται ως Τρωτά (VU) κ.ά Πανίδα Η ΠΝΑ χαρακτηρίζεται από εξαιρετικό ενδιαφέρον και όσον αφορά στα είδη πανίδας, αν και δεν έχουν μελετηθεί στον ίδιο βαθμό όλα τα είδη πανίδας. Ιδιαίτερα αυξημένη είναι η οικολογική αξία της Κρήτης, όσον αφορά κυρίως στα είδη Ορνιθοπανίδας, με παρουσία πολλών σπάνιων, απειλούμενων και προστατευόμενων ειδών. Η Ορνιθοπανίδα αποτελεί άλλωστε την καλύτερα μελετημένη ομάδα, ενώ πλήθος διαχειριστικών και μέτρων προστασίας έχουν λάβει χώρα σε διάφορες περιοχές της Κρήτης, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τα διάφορα προγράμματα LIFE. Θηλαστικά Τα θηλαστικά της Κρήτης παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον, με παρουσία ενδημικών, απειλούμενων και προστατευόμενων ειδών και υποειδών. Τα σημαντικότερα είδη θηλαστικών που απαντούν στο ΥΔ13, το καθεστώς προστασίας και η κατάσταση διατήρησής τους παρουσιάζονται στον Πίνακα Τα δεδομένα προέρχονται κυρίως από καταγραφές που έχουν λάβει χώρα εντός των εθνικών προστατευόμενων περιοχών τη βάση δεδομένων του Δικτύου Natura 2000 και το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας (Λεγάκις και Μαραγκού 2009). Στην Κρήτη απαντάται το μοναδικό ενδημικό είδος θηλαστικού της Ελλάδας, η Κρητική μυγαλή (Crocidura zimmermanni). Το είδος έχει βρεθεί μόνο στους τρεις ορεινούς όγκους του νησιού και σε μεγάλα υψόμετρα, χωρίς όμως να έχουν γίνει εξαντλητικές έρευνες (Λυμπεράκης 2009α). Η κρητική μυγαλή χαρακτηρίζεται ως Κινδυνεύον (ΕΝ) σε εθνικό επίπεδο (Λυμπεράκης 2009α), ενώ σε διεθνές επίπεδο χαρακτηρίζεται ως Τρωτό (VU). Κύριες απειλές για το είδος είναι η εισαγωγή στο νησί από τον άνθρωπο της Κηπομυγαλίδας (Crocidura suaveolens), η οποία φαίνεται να δρα ανταγωνιστικά και να έχει περιορίσει την Κρητική μυγαλή στα μεγαλύτερα υψόμετρα (Λυμπεράκης 2009α, Vohralík 2008). Το είδος δεν προστατεύεται βάση της εθνικής ή της διεθνούς νομοθεσίας, αλλά οι πληθυσμοί του περιλαμβάνονται σε περιοχές του Δικτύου Natura Στην Κρήτη εμφανίζονται και τρία σημαντικά ενδημικά υποείδη. Πρόκειται για τα: 358

370 αγριόγατα της Κρήτης ή φουρόγατος (Felis silvestris cretensis), η οποία χρήζει ιδιαίτερης αντιμετώπισης λόγω της γεωγραφικής του απομόνωσης σε μικρό τμήμα της Κρήτης και του προβλήματος του υβριδισμού με ημιάγριες γάτες. ο ασβός της Κρήτης ή άρκαλος (Meles meles arcalus) και ο αίγαγρος της Κρήτης (Capra aegagrus cretica), ο φυσικός πληθυσμός του οποίου περιορίζεται σήμερα στα Λευκά Όρη της Δ. Κρήτης (Σφουγγάρης 2009) Συνολικά, στο ΥΔ Κρήτης απαντώνται τουλάχιστον 32 σημαντικά είδη θηλαστικών. Εξ αυτών, τα 23 περιλαμβάνονται στα Παραρτήματα της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ, με τη Μεσογειακή φώκια (Monachus monachus) να αποτελεί είδος προτεραιότητας του Παραρτήματος ΙΙ. Η παρουσία της Μεσογειακής φώκιας στο θαλάσσιο τμήμα του ΥΔ Κρήτης είναι εξαιρετικά σημαντική, καθώς αποτελεί το πιο απειλούμενο είδος φώκιας σε παγκόσμιο επίπεδο (Karamanlidis et al. 2008). Ο πιο σημαντικός πληθυσμός του είδους ζει και αναπαράγεται στην ανατολική Μεσόγειο όπου υπολογίζεται ότι ζουν περίπου άτομα (MOm 2009). Στη θαλάσσια περιοχή της Κρήτης εντοπίζονται και απειλούμενα και προστατευόμενα Κητώδη, όπως ο Φυσητήρας (Physeter macrocephalus), το Ρινοδέλφινο (Tursiops truncatus) κ.ά. Όσον αφορά στα χερσαία θηλαστικά, εκτός από τα ενδημικά είδη και υποείδη, ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν και τα Χειρόπτερα της Κρήτης. Από αυτά, ιδιαίτερα σημαντική είναι η παρουσία της Νανονυχτερίδας του Hanak (Pipistrellus hanaki), είδος το οποίο είναι γνωστό μόνο από τη Λιβύη και την Κρήτη και σε εθνικό επίπεδο χαρακτηρίζεται ως Τρωτό (VU). Αν και το είδος δεν έχει μελετηθεί επαρκώς, στην Κρήτη αναφέρεται ότι εξαρτάται από τα ώριμα δάση και τις συστάδες, κυρίως δάση Quercus και καστανιάς (Castanea sativa), αλλά και από τους υγρότοπους. Σημαντικότερη απειλή για το είδος εκτιμάται ότι είναι η απώλεια ώριμων δασών με ηλικιωμένα δέντρα (Γεωργιακάκης και Παραγκαμιάν 2009). Ως Τρωτό (VU), σε εθνικό επίπεδο, χαρακτηρίζεται και η Ορεινή ωτονυχτερίδα (Plecotus macrobullaris), η παρουσία της οποίας στην Ελλάδα έχει επιβεβαιωθεί από λίγες μόνο περιοχές, μεταξύ των οποίων και η Κρήτη (Γεωργιακάκης και συν. 2009). Σημειώνεται επίσης ότι στην Κρήτη αναφέρεται ως πιθανή η παρουσία και του Μεγάλου νυκτοβάτη (Nyctalus lasiopterus), είδος που επίσης χαρακτηρίζεται ως Τρωτό (VU). Συνολικά, από τα 32 σημαντικά είδη θηλαστικών, εννιά (9) χαρακτηρίζονται ως απειλούμενα σε εθνικό επίπεδο, σύμφωνα με το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας. Ειδικότερα: Η Μεσογειακή φώκια χαρακτηρίζεται ως Κρισίμως Κινδυνεύον (CR). Η Κρητική μυγαλή, ο Κρητικός Αίγαγρος και ο Φυσητήρας χαρακτηρίζονται ως Κινδυνεύοντα (ΕΝ). Η Νανονυχτερίδα του Hanak, η Ορεινή ωτονυχτερίδα, το Ρινοδέλφινο, το Ζωνοδέλφινο (Stenella coeruleoalba) και το Σταχτοδέλφινο (Grampus griseus) χαρακτηρίζονται ως Τρωτά (VU). Επιπλέον, ο ακανθοποντικός (Acomys minοus), είδος του οποίου οι μοναδικοί ευρωπαϊκοί πληθυσμοί βρίσκονται στην Κρήτη[ 22 ], χαρακτηρίζεται ως Σχεδόν Απειλούμενο (ΝΤ). Ως Σχεδόν Απειλούμενα χαρακτηρίζονται και πέντε (5) είδη Χειροπτέρων. 22 Από την Ιστοσελίδα του Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Σαμαριάς ( 359

371 Πίνακας Επιστημονική ονομασία Σημαντικά είδη θηλαστικών του Υδατικού Διαμερίσματος Κρήτης. Κοινή ονομασία Ακανθοχοιρόμορφα Καθεστώς προστασίας 92/43 ΠΔ ΔΣ ΚΟΚ ΒΙΒ Erinaceus concolor Σκαντζόχοιρος * * NE Μυγαλόμορφα Crocidura suaveolens Κηπομυγαλίδα * NE Crocidura zimmermanni (x) Κρητική μυγαλή ΕΝ Suncus etruscus Ετρουσκομυγαλίδα * * ΝΕ Χειρόπτερα Tadarida teniotis Νυχτονόμος IV * * LC Rhinolophus ferrumequinum Τρανορινόλοφος II/IV * * LC Rhinolophus hipposideros Μικρορινόλοφος II/IV * * LC Rhinolophus blasii Ρινόλοφος του Blasius II/IV * * NT Eptesicus serotinus Τρανονυχτερίδα IV * * LC Miniopterus schreibersi Πτερυγονυχτερίδα II/IV * * ΝΤ Myotis blythi Μικρομυωτίδα II/IV * * LC Myotis capaccinii Ποδαρομυωτίδα ΙΙ/ΙV * * NT Myotis emarginatus Πυρρομυωτίδα II/IV * * ΝΤ Myotis myotis Τρανομυωτίδα II/IV * * NT Pipistrellus kuhli Λευκονυχτερίδα IV * * LC Pipistrellus pipistrellus Νανονυχτερίδα IV * * DD Pipistrellus hanaki Νανονυχτερίδα του Hanak IV * VU Hypsugo savii (Pipistrellus savii) Βουνονυχτερίδα ΙV * * LC Plecotus austriacus Σταχτιά ωτονυχτερίδα IV * * DD Plecotus macrobullaris Ορεινή ωτονυχτερίδα IV * VU Τρωκτικά Glis glis Mυωξός * * NE Acomys minous Ακανθοποντικός ΝΤ Σαρκοφάγα Mustela nivalis Νυφίτσα * * NE Martes foina Κουνάβι * NE Meles meles arcalus (x) Ασβός της Κρήτης, * NE 360

372 Επιστημονική ονομασία Felis silvestris cretensis (x) Κοινή ονομασία άρκαλος Αγριόγατα της Κρήτης ή φουρόγατος Καθεστώς προστασίας 92/43 ΠΔ ΔΣ ΚΟΚ ΒΙΒ ΙV * ΝΕ Monachus monachus Μεσογειακή φώκια ΙΙ*/ΙV * * CR Capra aegagrus cretica (x) Αρτιοδάκτυλα Κρητικός Αίγαγρος, Αγρίμι, Κρητικό αγριοκάτσικο Κητώδη II/IV * EN Physeter macrocephalus Φυσητήρας IV * EN Tursiops truncatus Ρινοδέλφινο II/IV * * VU Stenella coeruleoalba Ζωνοδέλφινο IV * VU Grampus griseus Σταχτοδέλφινο IV * VU Υπόμνημα πίνακα Οι ονομασίες των ειδών παρουσιάζονται με βάση την Οδηγία 92/43/ΕΟΚ, ενώ για τα είδη που δεν περιλαμβάνονται στην Οδηγία η ονομασία παρουσιάζεται με βάση το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας (Λεγάκις και Μαραγκού 2009). Με (x) σημειώνονται τα ενδημικά είδη και υποείδη. Στη στήλη Οδηγία 92/43 σημειώνονται τα είδη που περιλαμβάνονται στα αντίστοιχα Παραρτήματα της Οδηγίας. Παράρτημα ΙΙ: Είδη κοινοτικού ενδιαφέροντος των οποίων η διατήρηση επιβάλει τον καθορισμό Ειδικών Ζωνών Διατήρησης. Με * σημειώνονται τα είδη προτεραιότητας του Παραρτήματος ΙΙ. Παράρτημα IV: Είδη κοινοτικού ενδιαφέροντος που απαιτούν αυστηρή προστασία. Παράρτημα V: Είδη κοινοτικού ενδιαφέροντος των οποίων η σύλληψη στη φύση και η εκμετάλλευση υπόκεινται, ενδεχομένως, σε διαχειριστικά μέτρα. Στη στήλη ΠΔ σημειώνονται με * τα είδη που προστατεύονται βάσει του Προεδρικού Διατάγματος 67/1981 «Περί προστασίας της αυτοφυούς χλωρίδος και της άγριας πανίδος και καθορισμού διαδικασίας συντονισμού και ελέγχου της ερεύνης επ αυτών». Στη στήλη ΔΣ σημειώνονται με * τα είδη που προστατεύονται βάσει Διεθνών Συμβάσεων (Βέρνης, Βόννης, Βαρκελώνης, CITES). Στη στήλη ΚΟΚ ΒΙΒ σημειώνεται η Κατάσταση Διατήρησης με βάση το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας όπου: CR: Κρισίμως Κινδυνεύον ΕΝ: Κινδυνεύον VU: Τρωτό ΝΤ: Σχεδόν απειλούμενο LC: Μειωμένου ενδιαφέροντος 361

373 DD: Ανεπαρκώς γνωστό NE: Μη αξιολογηθέν. Ερπετοπανίδα Το ΥΔ13 παρουσιάζει αυξημένο ενδιαφέρον και όσον αφορά στην ερπετοπανίδα, με παρουσία δύο ενδημικών ειδών, ενός αμφιβίου και ενός ερπετού. Πρόκειται για τα: Κρητικός βάτραχος (Pelophylax cretensis) Ο Κρητικός βάτραχος είναι ενδημικός της Κρήτης και χαρακτηρίζεται ως Κινδυνεύον (ΕΝ), τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Η εξάπλωση του είδους στο νησί εμφανίζει έντονο κερματισμό και περιορίζεται αποκλειστικά σε χαμηλά υψόμετρα. Κατά τα τελευταία χρόνια παρατηρείται σημαντική τάση μείωσης της έκτασης και της ποιότητας των ενδιαιτημάτων του είδους στην Κρήτη. (Λυμπεράκης και Σωτηρόπουλος 2009). Το είδος δεν είναι άφθονο και εντοπίζεται αρκετά δύσκολα τα ξηρά έτη (Beerli et al. 2009). Εντοπίζεται συνήθως σε μόνιμα ή εποχικά τέλματα και λιμνούλες γλυκού νερού, φυσικά ή τεχνητά, καθώς και σε ρυάκια μόνιμης ή εποχικής ροής (Λυμπεράκης και Σωτηρόπουλος 2009). Κύριες απειλές για το είδος είναι η καταστροφή και η υποβάθμιση των ενδιαιτημάτων του, ενώ είναι ιδιαίτερα πιθανό να έχει επηρεαστεί αρνητικά και από την εισαγωγή του ξενικού Αμερικανικού γιγάντιου βάτραχου (Lithobates catesbeiana). Κλωστιδάκι (Podarcis cretensis) Το Κλωστιδάκι είναι είδος ενδημικό της Κρήτης. Απαντάται στη δυτική Κρήτη και στις δορυφορικές νησίδες της Κρήτης: Ελαφόνησο, Άρτεμη, Γαϊδουρονήσι, Μικρονήσι, συγκρότημα Κουφονησίου, Κάβαλλους, Ελάσα, Παξιμάδα, Πρασσονήσι, Δραγονάδα, Αυγό, Ντία, Κάργα, Αγ. Νικόλαο στη Σούδα και Θοδωρού. Πρόκειται για μικρόσωμη σαύρα που ζει κυρίως σε φρυγανικά οικοσυστήματα, ενώ εντοπίζεται επίσης σε βραχώδεις περιοχές και ξηρές κοίτες ρεμάτων. Κύριες απειλές για το είδος είναι η ανθρωπογενής υποβάθμιση και η καταστροφή των ενδιαιτημάτων του (Λυμπεράκης 2009β, Lymberakis 2009). Σε εθνικό επίπεδο χαρακτηρίζεται ως Τρωτό (VU), ενώ σε διεθνές επίπεδο χαρακτηρίζεται ως Κινδυνεύον (ΕΝ). Εκτός των δύο ανωτέρω αναφερόμενων ειδών, στην Κρήτη απαντάται και το ενδημικό υποείδος Hyla arborea cretensis. Εκτός από τα ενδημικά είδη, η ερπετοπανίδα της Κρήτης παρουσιάζει αυξημένο ενδιαφέρον και όσον αφορά στην παρουσία της θαλάσσιας χελώνας (Caretta caretta), είδος προτεραιότητας του Παραρτήματος ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ, η οποία χαρακτηρίζεται ως Κινδυνεύον (ΕΝ), τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Στην Κρήτη εντοπίζονται σπουδαίες περιοχές ωοτοκίας του είδους στην Ελλάδα (Μαργαριτούλης 2009). Σημαντικότερη εξ αυτών είναι η παραλία ωοτοκίας στο Ρέθυμνο, που εκτείνεται ανατολικά της παραλίας του Ρεθύμνου για περίπου 12 km, 10.8 km εκ των οποίων αποτελούνται από κατάλληλο έδαφος για ωοτοκία. Στην περιοχή αυτή απαντάται περίπου το 6% όλων των καταγεγραμμένων φωλιών του είδους στη Μεσόγειο. Με ένα μέσο όρο περισσότερων από 100 φωλιών/ έτος και τη μέση πυκνότητα φωλιών να είναι ίση με 6 φωλιές/km/ εποχή η περιοχή χαρακτηρίζεται ως μια υψηλής σημασίας περιοχή για την Ελλάδα. Ωστόσο, η περιοχή παρουσιάζει πλήθος πιέσεων και απειλών, με σημαντικότερες την τουριστική ανάπτυξη, την οικιστική δόμηση και την έντονη φωτορύπανση (Margaritoulis et al. 2005). Δράσεις αποκατάστασης, διαχείρισης και προστασίας έχουν υλοποιηθεί στην περιοχή από τον Σύλλογο για την Προστασία της Θαλάσσιας Χελώνας ΑΡΧΕΛΩΝ. Με βάση νεότερα δεδομένα παρακολούθησης, η παραλία στο Ρέθυμνο αποτελεί την τρίτη σημαντικότερη περιοχή ωοτοκίας του είδους στην Ελλάδα, με μέσο όρο φωλιές/ εποχή (Margaritoulis and Rees 2011). Ως Κινδυνεύον (ΕΝ), σε εθνικό επίπεδο, χαρακτηρίζεται και ο Χαμαιλέοντας (Chamaeleo chamaeleon). Στην Ελλάδα απαντάται μόνο στη Σάμο, στη Χίο και την Κρήτη. Συνήθως συναντάται κοντά σε υγροτόπους με παραποτάμια βλάστηση, σε ελαιώνες, αμπελώνες και άλλες καλλιέργειες, καθώς και σε μακία βλάστηση. Κύριες απειλές και παράγοντες πίεσης για το είδος είναι η καταστροφή των ενδιαιτημάτων του (πυρκαγιές 362

374 και αγροτική μηχανοποίηση, τουριστική ανάπτυξη), το παράνομο εμπόριο και η θνησιμότητα από τα οχήματα (Δημάκη 2009). Συνολικά, στο ΥΔ Κρήτης απαντούν τουλάχιστον 14 είδη ερπετών και 4 είδη αμφιβίων. Εκτός από τον ξενικό Αμερικανικό γιγάντιο βάτραχο στην Κρήτη έχουν εισαχθεί και άλλα είδη εκτός της φυσικής τους κατανομής, όπως η η Γραικοχελώνα (Testudo graeca). Στον Πίνακα παρουσιάζονται τα είδη αμφιβίων και ερπετών του ΥΔ Κρήτης, το καθεστώς προστασίας και η κατάσταση διατήρησής τους. Πίνακας Επιστημονική ονομασία Bufo viridis (Pseudepidalea viridis) Είδη αμφιβίων και ερπετών του Υδατικού Διαμερίσματος Κρήτης. Κοινή ονομασία Άνουρα Οδηγία 92/43/ΕΟΚ ΠΔ ΔΣ ΚΟΚ ΒΙΒ Πρασινόφρυνος IV * * LC Hyla arborea cretensis (x) Δενδροβάτραχος IV * * LC Rana cretensis (Pelophylax cretensis) (x) Lithobates catesbeiana (!) Κρητικός βάτραχος Αμερικανικός γιγάντιος βάτραχος ΕΡΠΕΤΑ Χελώνες * EN Caretta caretta Θαλάσσια χελώνα ΙΙ*/IV * * ΕΝ Mauremys rivulata Ποταμοχελώνα II/IV * * LC Σαύρες Chamaeleo chamaeleon Χαμαιλέοντας IV * * ΕΝ Cyrtodactylus kotschyi (Cyrtopodion kotschyi ) Σαμιαμίδι IV * * LC Hemidactylus turcicus Μολυντήρι * * LC Tarentola mauritanica Ταρέντολα, Κλινανταράκι * * LC Lacerta trilineata Τρανόσαυρα, Τρανογουστέρα IV * * LC Podarcis cretensis (x) Κλοτσιδάκι IV * * VU Chalcides ocellatus Λιακόνι IV * * LC Φίδια Typhlops vermicularis Τυφλίνος, Ανήλιαστος * LC Hierophis gemonensis Δενδρογαλιά * * LC Natrix tessellata Λιμνόφιδο IV * * LC Telescopus fallax Αγιόφιδο IV * * LC Elaphe situla (Zamenis situlus) Σπιτόφιδο II/IV * * LC 363

375 Υπόμνημα πίνακα Βλ. Υπόμνημα Πίνακα Με (x) σημειώνονται τα ενδημικά είδη και υποείδη Με (!) σημειώνονται τα ξενικά-εισαχθέντα είδη. Ορνιθοπανίδα Όπως προαναφέρθηκε η Κρήτη έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον όσον αφορά στην Ορνιθοπανίδα, με ιδιαίτερα σημαντική την παρουσία αρπακτικών πτηνών. Από αυτά ξεχωρίζουν είδη όπως ο Γυπαετός (Gypaetus barbatus), ο Χρυσαετός (Aquila chrysaetos) και το Όρνιο (Gyps fulvus). Η Κρήτη φιλοξενεί σήμερα το μοναδικό πληθυσμό Γυπαετού στη Νοτιοανατολική Ευρώπη και τα Βαλκάνια, το 50% του πληθυσμού του Όρνιου στην Ελλάδα και το σημαντικότερο νησιωτικό πληθυσμό στην Ευρώπη, καθώς και το σύνολο του πληθυσμού του υποείδους homeyeri του Χρυσαετού στην Ελλάδα. Η ύπαρξη των ειδών αυτών μέχρι σήμερα οφείλεται επιγραμματικά στους ακόλουθους λόγους: Παραδοσιακή κτηνοτροφία και αυξημένος αριθμός αιγοπροβάτων Ύπαρξη κατάλληλων βιοτόπων φωλιάσματος και κτηνοτροφίας Σχετικά μικρή κυνηγετική πίεση Απουσία σαρκοφάγων θηλαστικών Παραδοσιακές πρακτικές (αζάτι) (Γκατζέλια και συν. 2001α; 2001β). Ακολούθως, παρουσιάζονται συνοπτικά στοιχεία για τη βιολογία, τις οικολογικές απαιτήσεις, καθώς και το καθεστώς εξάπλωσης και διατήρησης στην Ελλάδα και στην Ευρώπη των τριών ανωτέρω αναφερόμενων αρπακτικών. Γυπαετός (Gypaetus barbatus) Ο Γυπαετός αποτελεί το σπανιότερο είδος γύπα στην Ελλάδα και με βάση το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας (Λεγάκις και Μαραγκού 2009) χαρακτηρίζεται ως Κρισίμως Κινδυνεύον (CR) για την Ελλάδα, ενώ με βάση τον Κόκκινο Κατάλογο της IUCN χαρακτηρίζεται ως Μειωμένου Ενδιαφέροντος (LC). Στο παρελθόν ο γυπαετός ήταν κοινό είδος με ευρεία κατανομή και τη δεκαετία του '70 εξαπλωνόταν σε όλους τους ορεινούς όγκους της ηπειρωτικής χώρας και της Κρήτης με πληθυσμό που είχε εκτιμηθεί σε 25 ζευγάρια (Handrinos 1985). Σήμερα ο γυπαετός απαντάται μόνο στην Κρήτη, με 4-6 ζευγ., που αποτελούν και το μοναδικό αναπαραγωγικό πληθυσμό της νοτιοανατολικής Ευρώπης, πλην Τουρκίας (BirdLife International 2004). Ο συνολικός του πληθυσμός στην Κρήτη δεν ξεπερνά τα 30 άτομα, εκ των οποίων περίπου το 1/3 είναι ανώριμα (Xirouchakis and Tsiakiris 2009). Ένα βασικό χαρακτηριστικό του πληθυσμού αυτού είναι ο μεγάλος αριθμός επικρατειών με μοναχικά ώριμα άτομα (61%), καθώς και η πρώιμη αναπαραγωγή υπο-ώριμων ατόμων, δείγματα και τα δύο έλλειψης ενηλίκων, λόγω υψηλής θνησιμότητας (Xirouchakis and Grivas 2002). Το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης, σε συνεργασία με την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, υλοποίησε το 2003 πρόγραμμα για τη διαχείριση και προστασία του Γυπαετού. Το πρόγραμμα είχε διάρκεια ενός έτους, υποστηριζόταν από το ΥΠΕΧΩΔΕ στο πλαίσιο του χρηματοδοτικού μέσου Προστασία Περιβάλλοντος και Βιώσιμη Ανάπτυξη (πιστώσεις ΕΤΕΡΠΣ) και υλοποιήθηκε σε ορεινές περιοχές των Νομών Χανίων, Ρεθύμνου και Λασιθίου. Όρνιο (Gyps fulvus) Αν και το όρνιο παραμένει το πιο κοινό και διαδεδομένο είδος γύπα στην Ελλάδα, ήταν κάποτε πολύ πιο κοινό, σχεδόν άφθονο (Handrinos and Akriotis 1997). Σήμερα, το όρνιο απαντάται τοπικά στη Θράκη, στην Ήπειρο, Αιτωλοακαρνανία, στις Κυκλάδες (Νάξο, Ηρακλειά) και στην Κρήτη. Ο συνολικός πληθυσμός του 364

376 στην Ελλάδα εκτιμάται σε ζευγ., εκ των οποίων τα κατανέμονται σε 7 αποικίες στην ηπειρωτική Ελλάδα, ενώ τα υπόλοιπα απαντώνται στα νησιά (BirdLife International 2004, Bourdakis et al. 2004). Η Κρήτη φιλοξενεί το μεγαλύτερο νησιωτικό πληθυσμό στο κόσμο, με ζευγ., που κατανέμονται σε ενεργές αποικίες ανά έτος (Xirouchakis and Mylonas 2005). Με βάση το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας χαρακτηρίζεται ως Τρωτό (VU) στην Κρήτη, όπου θεωρείται σχετικά ασφαλές, και ως Κρισίμως Κινδυνεύον (CR) για σε όλη την υπόλοιπη Ελλάδα, όπου αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα, ενώ σύμφωνα με τον Κόκκινο Κατάλογο της IUCN χαρακτηρίζεται ως Μειωμένου Ενδιαφέροντος (LC). Χρυσαετός (Aquila chrysaetos) Ο Χρυσαετός χαρακτηρίζεται ως Κινδυνεύον (ΕΝ) για την Ελλάδα, ενώ με βάση τον Κόκκινο Κατάλογο της IUCN χαρακτηρίζεται ως Μειωμένου Ενδιαφέροντος (LC). Η σημερινή του κατανομή περιορίζεται σε ορισμένες ορεινές και ημιορεινές περιοχές της Θράκης και της Μακεδονίας, στην οροσειρά της Πίνδου μέχρι και τη Στερεά, καθώς και σε ελάχιστες πλέον θέσεις της Πελοποννήσου και της Εύβοιας. Από τα νησιά απαντάται στην Κρήτη και πιθανόν στις Κυκλάδες (Σύρο) (Handrinos and Akriotis 1997). Ο πληθυσμός της Κρήτης αναφέρεται ότι ανήκει στο υποείδος A. c. homeyeri, αν και η ακριβής ταξινομική του κατάταξη χρήζει διερεύνησης (Handrinos 1987). Στην Κρήτη η αναπαραγωγική επιτυχία του είδους εκτιμήθηκε σε 0,51 νεοσσούς/ επικράτεια/ έτος, με συχνότητα μία επιτυχημένη προσπάθεια κάθε δεύτερο χρόνο (Xirouchakis 2001). Η σημασία του ΥΔ Κρήτης όσον αφορά στην Ορνιθοπανίδα έχει αναγνωριστεί τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές και Ευρωπαϊκό επίπεδο. Ειδικότερα, 26 περιοχές της Πειφέρειας, έχουν ενταχθεί στο Δίκτυο Natura 2000 ως Ζώνες Ειδικής Προστασίας για την Ορνιθοπανίδα, βάσει της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ, όπως αυτή αντικαταστάθηκε από την Οδηγία 2009/147/ΕΚ. Τα είδη χαρακτηρισμού των 26 ΖΕΠ, το καθεστώς προστασίας και η κατάσταση διατήρησής τους παρουσιάζονται στον Πίνακα Πίνακας Είδη χαρακτηρισμού των ΖΕΠ εντός των ορίων του Υδατικού Διαμερίσματος Κρήτης. Επιστημονική ονομασία Κοινή ονομασία Οδηγία 2009/147/EK ΒΕΡ ΒΟΝ ΚΟΚ ΒΙΒ Aquila chrysaetos Χρυσαετός I II II EN Aythya nyroca Βαλτόπαπια I III II VU Calonectris diomedea Αρτέμης I III LC Egretta garzetta Λευκοτσικνιάς I II LC Emberiza caesia Φρυγανοτσίχλονο I II LC Falco biarmicus Χρυσογέρακο I ΙΙ ΙΙ EN Falco eleonorae Μαυροπετρίτης I ΙΙ ΙΙ LC Falco naumanni Κιρκινέζι I II II VU Falco peregrinus Πετρίτης I II II LC Gypaetus barbatus Γυπαετός I II II CR Gyps fulvus Όρνιο I II II VU 1 Hieraaetus fasciatus Σπιζαετός I ΙΙ ΙΙ VU Phalacrocorax aristotelis Θαλασσοκόρακας I II NT Plegadis falcinellus Χαλκόκοτα I II II CR 365

377 Επιστημονική ονομασία Κοινή ονομασία Οδηγία 2009/147/EK ΒΕΡ ΒΟΝ ΚΟΚ ΒΙΒ Pyrrhocorax pyrrhocorax Κοκκινοκαλιακούδα I II EN Sylvia rueppelli Αιγαιοτσιροβάκος I ΙΙ ΙΙ NE Υπόμνημα πίνακα Οι επιστημονικές ονομασίες των ειδών παρουσιάζονται με βάση την Οδηγία 2009/147/EK, ενώ οι κοινές ονομασίες παρουσιάζονται με βάση το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας (Λεγάκις & Μαραγκού 2009). Στη στήλη 2009/147/EK σημειώνονται τα είδη που περιλαμβάνονται στα αντίστοιχα Παραρτήματα της Οδηγίας 2009/147/ ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 30ής Νοεμβρίου 2009 «περί της διατηρήσεως των αγρίων πτηνών», η οποία αντικατέστησε την Οδηγία 79/409: «Κοινοτική Οδηγία περί διατήρησης των αγρίων ειδών πτηνών και των βιοτόπων τους». Παράρτημα Ι: Είδη για τα οποία προβλέπονται μέτρα ειδικής διατηρήσεως, που αφορούν τον οικότοπό τους, για να εξασφαλισθεί η επιβίωση και η αναπαραγωγή των ειδών αυτών στη ζώνη εξαπλώσεώς τους. Στήλη ΒΕΡ: Σύμβαση Βέρνης για την προστασία της πανίδας, της χλωρίδας και των βιοτόπων της Ευρώπης. Παράρτημα ΙΙ: είδη των οποίων οι πληθυσμοί και οι βιότοποι προστατεύονται σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Παράρτημα ΙΙΙ: είδη των οποίων επιτρέπεται η λελογισμένη εκμετάλλευση. Στήλη ΒΟΝ: Σύμβαση Βόννης για την προστασία των «αποδημητικών ειδών». Παράρτημα ΙΙ: είδη οι πληθυσμοί των οποίων βρίσκονται σε κατάσταση τέτοια που απαιτεί διεθνή συνεργασία για την προστασία και διαχείρισή τους, ιδιαίτερα όσον αφορά τη διασφάλιση κατάλληλων βιοτόπων στις μεταναστευτικές διαδρομές. Στη στήλη ΚΟΚ ΒΙΒ σημειώνεται η Κατάσταση Διατήρησης με βάση το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας. Βλ. Υπόμνημα Πίνακα Ισχύει για τον Κρητικό πληθυσμό. Από τα 16 είδη χαρακτηρισμού τα 15 έχουν αξιολογηθεί ως προς την κατάσταση διατήρησής τους σε εθνικό επίπεδο (Λεγάκις και Μαραγκού 2009), με εννιά (9) εξ αυτών να χαρακτηρίζονται ως απειλούμενα. Ειδικότερα: Ο Γυπαετός και η Χαλκόκοτα (Plegadis falcinellus) χαρακτηρίζονται ως Κρισίμως Κινδυνεύοντα (CR) Ο Χρυσαετός, το Χρυσογέρακο (Falco biarmicus) και η Κοκκινοκαλιακούδα (Pyrrhocorax pyrrhocorax) χαρακτηρίζονται ως Κινδυνεύοντα (ΕΝ) Η Βαλτόπαπια (Aythya nyroca), το Κιρκινέζι (Falco naumanni), ο Σπιζαετός (Hieraaetus fasciatus) και ο Κρητικός πληθυσμός του Όρνιου χαρακτηρίζονται ως Τρωτά (VU) Επιπλέον, ο Θαλασσοκόρακας (Phalacrocorax aristotelis) χαρακτηρίζεται ως Σχεδόν Απειλούμενο (ΝΤ). Εκτός από τις ΖΕΠ η σημαντικότητα του ΥΔ Κρήτης για την Ορνιθοπανίδα καθίσταται εμφανής και από την ένταξη 22 περιοχών στο Δίκτυο των Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά της Ελλάδας (ΣΠΠΕ). Οι Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά (Important Bird Areas, IBA) αποτελούν ένα διεθνές δίκτυο περιοχών που φιλοδοξεί να εξασφαλίσει στα πουλιά κατάλληλους τόπους για αναπαραγωγή, διαχείμαση ή στάση κατά μήκος των μεταναστευτικών δρόμων. Το ευρωπαϊκό πρόγραμμα προστασίας των IBA εγκαινιάστηκε το 1989 στο συμπόσιο του ευρωπαϊκού τμήματος της ICBP, «προγόνου» του σημερινού Birdlife International και σήμερα περιλαμβάνει περισσότερες από IBA. Στην Ελλάδα έχουν καθοριστεί 196 ΣΠΠΕ. Η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία συμμετέχει στο πρόγραμμα αναγνώρισης, καταγραφής, και παρακολούθησης των ΣΠΠ στην Ελλάδα με στόχο την προώθηση των κατάλληλων μέτρων διατήρησης σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο. Το Πρόγραμμα των ΣΠΠ της Ορνιθολογικής είναι μέρος ενός ευρύτερου προγράμματος 366

378 της BirdLife International (Important Bird Areas/ IBAs), μια παγκόσμια πρωτοβουλία που στοχεύει στην καταγραφή και προστασία όλων των περιοχών που είναι ζωτικές για την διατήρηση των πουλιών του πλανήτη (ΕΟΕ 1994). Οι κωδικοί, οι ονομασίες και η ορνιθολογική σημασία των 22 ΣΠΠΕ του ΥΔ Κρήτης παρουσιάζονται συνοπτικά στον Πίνακα Τα στοιχεία των ΣΠΠΕ προέρχονται από την Ιστοσελίδα της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας[ 23 ]. Πίνακας ΣΠΠΕ του Υδατικού Διαμερίσματος Κρήτης. Κωδικός Ονομασία Ορνιθολογική σημασία GR175 Χερσόνησος Τηγάνης, Νήσοι Γραμβούσες και Ποντικονήσι Σημαντική περιοχή για αρπακτικά των απόκρημνων βραχωδών ακτών, και θαλασσοπούλια. GR176 Χερσόνησος Ροδοπού Σημαντική περιοχή για τα διαβατικά πουλιά και τα αναπαραγόμενα αρπακτικά. GR177 Νησίδα Άγιοι Θεόδωροι Σημαντική περιοχή για είδη των απόκρημνων βραχωδών ακτών και των θαμνώνων. GR178 Όρος Κουτρούλης, Όρος Άγιος Δικαίος και Οροπέδιο Μόδια Σημαντική περιοχή για είδη χαρακτηριστικά των Μεσογειακών θαμνώνων. GR179 Λευκά Όρη Σημαντική περιοχή για αναπαραγόμενα και διαβατικά αρπακτικά, και για χαρακτηριστικά είδη των θαμνώνων και των ορεινών οικοτόπων. GR180 Λίμνη Κουρνά, Δέλτα Αλμυρού και παραλία Γεωργιούπολης Σημαντική περιοχή για αναπαραγόμενα, διαβατικά και διαχειμάζοντα υδρόβια και στρουθιόμορφα. GR181 Νήσοι Γαύδος και Γαυδοπούλα Σημαντική περιοχή για μεταναστευτικά. GR182 Όρος Κρυονερίτης Σημαντική περιοχή για αρπακτικά και είδη των θαμνώνων. GR183 Όρος Κέδρος και Κουρταλιώτικο Φαράγγι Σημαντική περιοχή για αναπαραγόμενα αρπακτικά, ορεινά είδη και είδη των θαμνώνων. GR184 Φαράγγι Πρασσιών Σημαντική περιοχή για αναπαραγόμενα αρπακτικά GR185 Όρος Ίδη Σημαντική περιοχή για αναπαραγόμενα και διαβατικά αρπακτικά. GR186 Εκβολή Γεροπόταμου Σημαντική περιοχή για μεταναστευτικά υδρόβια GR187 Όρος Κόφινας Σημαντική περιοχή για αναπαραγόμενα αρπακτικά και είδη των ανοικτών, βραχώδων 23 Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά της Ελλάδας: 367

379 Κωδικός Ονομασία Ορνιθολογική σημασία ορεινών περιοχών. GR188 Όρος Γιούχτας Σημαντική περιοχή για είδη των λοχμών της Μεσογείου και των ελαιώνων. GR189 Νήσος Δίας Σημαντική περιοχή για αναπαραγόμενα θαλασσοπούλια και είδη των παράκτιων γκρεμών. GR190 Όρος Δίκτη Σημαντική περιοχή για διαβατικά και αναπαραγόμενα αρπακτικά και αλπικά είδη. GR191 Όρη Θρύπτης και Όρνον Σημαντική περιοχή για επιδημητικά αρπακτικά και είδη των ορεινών λοχμών. GR192 Νήσοι Διονυσιάδες Σημαντική περιοχή για αναπαραγόμενα θαλασσοπούλια και μεταναστευτικά πουλιά. GR193 Βορειανατολικό άκρο Κρήτης Σημαντική περιοχή για είδη των απόκρημνων βραχωδών ακτών και για μεταναστευτικά. GR194 Όρη Ζάκρου Σημαντική περιοχή για διαβατικά πουλιά και αρπακτικά και για είδη των γκρεμών και των λόφων. GR195 Νησίδες Καβάλλοι Σημαντική περιοχή για είδη που περιορίζονται σε παράκτιους γκρεμούς και θαμνώνες. GR196 Νήσος Κουφονήσι Σημαντική περιοχή για αναπαραγόμενα αρπακτικά που απαντώνται σε παράκτιες περιοχές και για θαλασσοπούλια. Δύο (2) από τις 22 ΣΠΠΕ του ΥΔ Κρήτης περιλαμβάνονταν στο Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 σημαντικών περιοχών για τα πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της Ορνιθοπανίδας (Δημαλέξης και συν. 2009). Ειδικότερα, στο πρόγραμμα επαναξιολόγησης περιλαμβάνονταν: Η ΣΠΠΕ GR187 «Όρος Κόφινας». Οι δύο παλαιότερες ΖΕΠ «Δυτικά Αστερούσια» (GR ) και «Ανατολικά Αστερούσια» (GR ) συνενώθηκαν στην ΖΕΠ «Αστερούσια Όρη (Κόφινας)» (GR ). Είδη χαρακτηρισμού της νέας ΖΕΠ είναι ο Γυπαετός, το Χρυσογέρακο και ο Αιγαιοτσιροβάκος (Sylvia rueppelli), ενώ είδη οριοθέτησης είναι το Όρνιο, ο Χρυσαετός, ο Σπιζαετός, ο Πετρίτης (Falco peregrinus), η Δενδροσταρήθρα (Lullula arborea), η Κοκκινοκαλιακούδα και ο Βλάχος (Emberiza hortulana). Για την ΣΠΠΕ έχει εκπονηθεί Σχέδιο Δράσης (Ξηρουχάκης 2009α). Η ΣΠΠΕ GR196 «Νήσος Κουφονήσι». Η εν λόγω ΣΠΠΕ ενοποιήθηκε με την ΖΕΠ «Νησίδες Καβάλλοι» (GR ) σε μία ενιαία ΖΕΠ με ονομασία Νήσος Κουφονήσι, γύρω νησίδες και νησίδες Καβάλλοι» και κωδικό GR Η περιοχή χαρακτηρίζεται από ενιαίο οικολογικό χαρακτήρα, καθώς περιλαμβάνει γυμνές βραχώδεις εκτάσεις με αραιή βλάστηση και φρυγανότοπους (Ξηρουχάκης 2009β). Είδος χαρακτηρισμού της ΖΕΠ είναι ο Μαυροπετρίτης, ο οποίος διατηρεί στην περιοχή έναν ενιαίο πληθυσμό που φωλιάζει στις νησίδες που βρίσκονται σε μικρή απόσταση μεταξύ τους και χρησιμοποιούν ενιαία όλον τον χώρο για τροφοληψία (Δημαλέξης και συν. 2009). Είδος οριοθέτησης της ΖΕΠ είναι ο Θαλασσοκόρακας. Ιχθυοπανίδα Το θαλάσσιο τμήμα του Υδατικού Διαμερίσματος Κρήτης παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον όσον αφορά στα είδη ιχθύων, τόσο από οικολογική όσο και από αλιευτική άποψη. Το Κρητικό πέλαγος εμφανίζει την τρίτη μεγαλύτερη ποικιλότητα βενθικών ειδών, μετά το Αιγαίο και το Ιόνιο πέλαγος (Λαμπροπούλου 2007), 368

380 με τα περισσότερα είδη που απαντώνται να είναι ως επί το πλείστον θερμόφιλα είδη και λεσεψιανοί μετανάστες (Μεγαλοφώνου 2009). Στο Κρητικό πέλαγος απαντάται πλήθος απειλούμενων και προστατευόμενων ειδών, μεταξύ των οποίων έχουν καταγραφεί και διάφορα απειλούμενα είδη Χονδιχθύων όπως ο ρυγχοκαρχαρίας (Isurus oxyrinchus), ο επτακαρχαρίας (Heptranchias perlo), ο Κοκκοκεντροφόρος (Centrophorus granulosus), ο γλαυκός καρχαρίας (Prionace glauca) κ.ά. Ασπόνδυλα Η ασπόνδυλη πανίδα της Κρήτης έχει μελετηθεί σε κάποιο βαθμό, με πολλά από τα είδη που απαντώνται στην Κρήτη να περιλαμβάνονται στο Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας. Ωστόσο, όπως ισχύει και για την Ελλάδα γενικότερα, υπάρχουν ακόμα σημαντικές ελλείψεις. Σε κάθε περίπτωση, ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η παρουσία ενδημικών και απειλούμενων ειδών όπως, για παράδειγμα, τα χερσαία γαστερόποδα Deroceras gorgonium, Deroceras minoicum, Albinaria ariadne, Albinaria christae, Albinaria retusa, Helicodonta gyria κ.ά. Στην Κρήτη απαντάται επίσης πλήθος ενδημικών και απειλούμενων αραχνών, όπως τα είδη Tegenaria schmalfussi, Dysdera neocretica, Rhodera hypogea, Leptodrassus manolisi, Cataleptoneta sengleti κ.ά., καθώς και χερσαία και τρωγλόβια ισόποδα, δηλαδή ισόποδα που απαντώνται αποκλειστικά σε σπήλαια, όπως τα Graeconiscus strouhali και Graeconiscus kournasensis Όσον αφορά στα Χειλόποδα, σύμφωνα πάντα με το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας, στην Κρήτη απαντώνται 43 είδη, εκ των οποίων τα 5 (ποσοστό 11,6%) αφορούν σε ενδημικά είδη. Εξ αυτών, το Λιθοβιόμορφο Χειλόποδο Lithobius cretaicus χαρακτηρίζεται ως Κρισίμως Κινδυνεύουν (CR), καθώς θεωρείται εξαιρετικά σπάνιο είδος, γνωστό μόνο από την κεντρική Κρήτη και ειδικότερα το Σπήλαιο Καμηλάρι, όπου και αναφέρονται 5 άτομα (Σημαιάκης 2009). Το Οδοντόγναθο Boyeria cretensis είναι ενδημικό της Κρήτης και χαρακτηρίζεται ως Τρωτό (VU) σε εθνικό επίπεδο και ως Κινδυνεύον (ΕΝ) σε διεθνές επίπεδο. Απαντάται σε σκιασμένα μόνιμα ρέματα (Λεγάκις και Παπαπαύλου 2009) και εντοπίζεται σε γενικά μικρούς πληθυσμούς, αν και έχει καταγραφεί ένας πληθυσμός με περισσότερα από 100 ενήλικα άτομα σε μία τοποθεσία (Boudot 2010).Το είδος έχει ήδη εξαφανιστεί από την τυπική τοποθεσία (Λεγάκις και Παπαπαύλου 2009), ενώ θεωρείται ότι έχει εξαφανισθεί από τέσσερις ακόμα τοποθεσίες (Boudot 2010). Κύριες απειλές και παράγοντες πίεσης για το είδος είναι η ανθρώπινη εκμετάλλευση των νερών, η καταστροφή των δασών, η κλιματική αλλαγή, ο ευτροφισμός και η υδάτινη ρύπανση (Λεγάκις και Παπαπαύλου 2009). Η περιοχή της Κρήτης παρουσιάζει ενδιαφέρον και όσον αφορά στα θαλάσσια ασπόνδυλα. Μεταξύ άλλων, σε ακτές της Κρήτης απαντάται ο Κόκκινος αχινός (Paracentrotus lividus), είδος που προστατεύεται βάσει της διεθνούς νομοθεσίας (Βέρνη, Βόννη) και χαρακτηρίζεται ως Τρωτό (VU) σε εθνικό επίπεδο. Ο κόκκινος αχινός εξαπλώνεται σε όλες τις βραχώδεις ακτές και τα υποθαλάσσια λιβάδια της Posidonia oceanica και ενώ είναι γενικά κοινό και άφθονο είδος σε όλη την Ελλάδα, σε ορισμένες περιοχές, μεταξύ των οποίων και κάποιες ακτές της Κρήτης είναι πλέον σπάνιος, λόγω της αλιείας (Pancucci-Παπαδοπούλου 2009). Στη ΒΔ Κρήτη και στον Κόλπο της Σούδας απαντώνται σημαντικοί πληθυσμοί του Δίθυρου Μαλακίου Πίνα (Pinna nobilis). Η Πίνα αποτελεί είδος της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ (Παράρτημα IV), ενώ προστατεύεται και βάσει της εθνικής (ΠΔ 67/1981) και της διεθνούς νομοθεσίας (Σύμβαση Βαρκελώνης). Παρά το καθεστώς προστασίας της, σε εθνικό επίπεδο χαρακτηρίζεται ως Τρωτό (VU) καθώς αλιεύεται έντονα για το κρέας της ή για τη χρήση του οστράκου της ως διακοσμητικού. Επίσης, υπάρχει θνησιμότητα (της οποίας το μέγεθος δεν έχει εκτιμηθεί) από αλιευτικά εργαλεία (τράτες και δίχτυα βυθού) και κατά την αγκυροβόληση σκαφών. Σημαντική πίεση και δυνητική απειλή είναι, σε ορισμένες περιοχές, και η ερασιτεχνική αλιεία (Κατσανεβάκης 2009). 369

381 Ανθρωπογενές περιβάλλον Διοικητική υπαγωγή Το Υδατικό Διαμέρισμα της Κρήτης (GR13) είναι το νοτιότερο διαμέρισμα της χώρας και περιλαμβάνει όλη την Περιφέρεια Κρήτης, η οποία αποτελείται από τέσσερις (4) Περιφερειακές Ενότητες (ΠΕ): Χανίων, Ηρακλείου, Ρεθύμνου και Λασιθίου. Σχήμα : Περιφερειακές Ενότητες ΥΔ13 Όπως φαίνεται και στο ανωτέρω σχήμα, στο ΥΔ Κρήτης εντοπίζονται τρείς (3) Λεκάνες Απορροής Ποταμών (ΛΠ) και συγκεκριμένα: Λεκάνη Απορροής Ρεμάτων Βορείου Τμήματος Χανίων Ρεθύμνου- Ηρακλείου (GR39), συνολικής έκτασης 3.676,06 Km 2. Ρεμάτων Νοτίου Τμήματος Χανίων-Ρεθύμνου-Ηρακλείου (GR40), συνολικής έκτασης 2.798,2 Km 2. Ρεμάτων Ανατολικής Κρήτης (GR41), συνολικής έκτασης 1.870,28 Km 2. Βάσει του Προγράμματος Καλλικράτη, οι Δήμοι είναι αυτοδιοικούμενα κατά τόπο νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου και αποτελούν τον πρώτο βαθμό τοπικής αυτοδιοίκησης. Η εδαφική περιφέρεια του κάθε Δήμου του Προγράμματος Καλλικράτη αποτελείται από τις εδαφικές περιφέρειες των συνενούμενων Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ). Οι εδαφικές αυτές περιφέρειες αποτελούν τις δημοτικές ενότητες του νέου δήμου και φέρουν το όνομα του πρώην δήμου ή της κοινότητας. Τα τοπικά διαμερίσματα που ορίζονται στο άρθρο 2 του Κώδικα Δήμων και Κοινοτήτων (ΚΔΚ), που κυρώθηκε με το άρθρο πρώτο του Ν. 3463/2006 (ΦΕΚ 114 Α), μετονομάζονται σε τοπικές κοινότητες (ΤΚ), εφόσον έχουν πληθυσμό έως και κατοίκους και σε δημοτικές κοινότητες (ΔΚ) εφόσον έχουν πληθυσμό μεγαλύτερο από κατοίκους. Τοπικές ή δημοτικές κοινότητες αποτελούν και οι δήμοι ή οι κοινότητες που καταργήθηκαν ύστερα από εθελούσια συνένωση σύμφωνα με τις διατάξεις του ΠΔ 410/1995 (ΦΕΚ 231 Α) ή συνενώνονται και δεν αποτελούνται από τοπικά διαμερίσματα. Δημοτική κοινότητα συγκροτούν τα τοπικά διαμερίσματα νησιών που έχουν πληθυσμό άνω των χιλίων (1.000) κατοίκων. Επίσης, συγκροτούν δημοτική κοινότητα ανεξαρτήτως πληθυσμού πρώην κοινότητες ή τοπικά διαμερίσματα που εκτείνονται σε όλη την περιφέρεια του νησιού και δεν αποτελούν δήμο σύμφωνα με το άρθρο

382 Τα δημοτικά διαμερίσματα στα οποία διαιρούνται οι δήμοι άνω των κατοίκων μετονομάζονται σε δημοτικές κοινότητες. Οι Καλλικρατικοί Δήμοι (Ν. 3852/ 2010 «Πρόγραμμα Καλλικράτης»), ανά Περιφερειακή Ενότητα της Περιφέρειας Κρήτης παρουσιάζονται στον ακόλουθο Πίνακα. Πίνακας : ΠΕ ΧΑΝΙΩΝ ΡΕΘΥΜΝΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΛΑΣΙΘΙΟΥ Δήμοι της Περιφέρειας Κρήτης Δήμος Αποκορώνου Κανδάνου-Σελίνου Γαύδου Κισσάμου Πλατανιά Σφακίων Χανίων Αγίου Βασιλείου Αμαρίου Ανωγείων Μυλοποτάμου Ρεθύμνης Αρχανών-Αστερουσίων Βιάννου Γόρτυνας Ηρακλείου Μαλεβιζίου Μινώα Πεδιάδας Φαιστού Χερσονήσου Αγίου Νικολάου Ιεράπετρας Οροπέδιου (Λασιθίου) Σητεία 371

383 Σχήμα : Δήμοι του ΥΔ Κρήτης Στη ΛΑΠ GR39 περιλαμβάνονται οι Δήμοι: Κισσάμου, Πλατανιά, Χανίων, Αποκορώνου, Ρεθύμνης, Μυλοποτάμου, Ανωγείων, Μαλεβιζίου, Ηρακλείου, Χερσονήσου και Οροπέδιο Λασιθίου. Στη ΛΑΠ GR40 περιλαμβάνονται οι Δήμοι: Κανδάνου-Σελίνου, Σφακίων, Αγ.Βασιλείου, Αμαρίου, Φαιστού, Γόρτυνας, Αρχανών-Αστερουσίων και Μινώα Πεδιάδας. Στη ΛΑΠ GR41 περιλαμβάνονται οι Δήμοι: Βιάννου, Ιεράπετρας, Αγ. Νικολάου και Σητείας Πληθυσμιακά στοιχεία Η Περιφέρεια Κρήτης συγκεντρώνει το 6,24% του πληθυσμού της χώρας, με τάση αύξησης, αφού μεταξύ των απογραφών 2001 και 2011 ο πληθυσμός της αυξήθηκε κατά 13,60%. Στον Πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζεται η έκταση και ο πληθυσμός των περιοχών που περιλαμβάνονται στο Υδατικό Διαμέρισμα Κρήτης (GR 13) καθώς και ο ρυθμός αύξησης του πληθυσμού(τα στοιχεία αφορούν τον πραγματικό πληθυσμό. Η Περιφέρεια Κρήτης το 2001 (απογραφή του 2001 της ΕΛ.ΣΤΑΤ) είχε μόνιμο πληθυσμό και πραγματικό πληθυσμό κατοίκους, ενώ σύμφωνα με τα αποτελέσματα της απογραφής του 2011, η Περιφέρεια έχει μόνιμο και πραγματικό πληθυσμό. Στο ΥΔ 13, σύμφωνα με την απογραφή του 2011, απαντώνται 1593 οικισμοί συνολικού πραγματικού πληθυσμού ίσου με κατοίκους. Η πλειονότητα των οικισμών (89%) έχει πληθυσμό μικρότερο των 500 κατοίκων και συγκεντρώνει το 20,1% του πληθυσμού του ΥΔ. Σε 38 οικισμούς με πληθυσμό μεγαλύτερο των κατοικεί το 61,7% του πληθυσμού του ΥΔ. Πίνακας :Έκταση και πληθυσμός στο ΥΔ της Κρήτης (ΥΔ13) (πηγή:ελ.στατ. 2011, πραγματικός πληθυσμός) ΠΕ Έκταση ΠΕ που ανήκει στο ΥΔ (km2) Πληθυσμός ΠΕ που ανήκει στο ΥΔ (2011) Πληθυσμός ΠΕ που ανήκει ΥΔ (2001) Ρυθμός μεταβολής του πληθυσμού (%) Μεταβολή % Ηρακλείου % 15.58% Χανίων % 14.25% Ρεθύμνης % 18.46% Λασιθίου % -0.42% ΣΥΝΟΛΟ % 13.61% 372

384 Πίνακας :Πραγματικός Πληθυσμός ΥΔ της Κρήτης (ΥΔ13) (πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ & 2001 ) Περιγραφή Πραγματικός Πληθυσμός 2011 Πραγματικός Πληθυσμός 2001 Πυκνότητα πραγματικού πληθυσμού ανά km 2 ΠΕ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ 338, , Δήμος Αρχανών Αστερουσίων 16,780 18, Δήμος Βιάννου 5,679 6, Δήμος Γόρτυνας 15,680 18, Δήμος Ηρακλείου 175, , Δήμος Μαλεβιζίου 29,062 21, Δήμος Μινώα Πεδιάδος 17,829 20, Δήμος Φαιστού 24,572 24, Δήμος Χερσονήσου 53,337 25, ΠΕ ΛΑΣΙΘΙΟΥ 75,995 76, Δήμος Αγίου Νικολάου 28,033 26, Δήμος Ιεράπετρας 27,450 27, Δήμος Οροπέδιου Λασιθίου 2,357 3, Δήμος Σητείας 18,155 19, ΠΕ ΡΕΘΥΜΝΟΥ 97,059 81, Δήμος Βασιλείου 8,484 10, Δήμος Αμαρίου 5,843 6, Δήμος Ανωγείων 2,382 2, Δήμος Μυλοποτάμου 17,464 16, Δήμος Ρεθύμνης 62,886 46, ΠΕ ΧΑΝΙΩΝ 171, , Δήμος Αποκορώνου 15,660 12, Δήμος Γαύδου Δήμος Καντάνου-Σελίνου 5,645 7, Δήμος Κισσάμου 11,009 11, Δήμος Πλατανιά 20,972 18, Δήμος Σφακίων 2,224 2, Δήμος Χανίων 116,154 97,

385 Σχήμα : Ποσοστιαία μεταβολή στον πραγματικό πληθυσμό των Περιφερειακών Ενοτήτων και των Δήμων του ΥΔ της Κρήτης (απογραφή ) Σύμφωνα με τα στοιχεία του παραπάνω διαγράμματος, κατά την τελευταία δεκαετία ( ), οι Περιφέρειακές Ενότητες της Περιφέρειας Κρήτης εμφάνισαν πληθυσμιακή αύξηση με εξαίρεση την ΠΕ Λασιθίου που σημειώθηκε μείωση του πληθυσμού σε ποσοστό 0,4%. Την μεγαλύτερη πληθυσμιακή αύξηση παρουσίασε η ΠΕ Ρεθύμνου σε ποσοστό 18.5% Όσον αφορά στους Δήμους την μεγαλύτερη πληθυσμιακή μείωση εμφάνισε ο Δήμος Οροπέδιου Λασιθίου, με ποσοστό 25,2 % ενώ την μεγαλύτερη πληθυσμιακή αύξηση ο Δήμος Χερσονήσου σε ποσοστό 113,3% Οικιστικό δίκτυο Τουριστικές υποδομές Οικιστικό Δίκτυο Στη Περιφέρεια της Κρήτης τα κύρια αστικά κέντρα είναι το Ηράκλειο, τα Χανιά το Ρέθυμνο και ο Άγιος Νικόλαος έδρες των αντίστοιχων ΠΕ, που διαθέτουν τις σχετικές διοικητικές και κοινωνικές υποδομές. Το Ηράκλειο αποτελεί οικιστικό κέντρο 1ου επιπέδου και έδρα Περιφέρειας. Το βασικό χαρακτηριστικό της χωροταξικής διάρθρωσης της ευρύτερης περιοχής του Ηρακλείου είναι το πυκνό οικιστικό δίκτυο που περιλαμβάνει 264 οικισµούς και το πυκνό οδικό δίκτυο ακτινοειδούς οργάνωσης απόρροια της 374