Εβδομαδιαίο Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων Διεύθυνση Οικονομικών Μελετών Παρασκευή 7 Οκτωβρίου Ελληνική Οικονομία

Transcript

1 Εβδομαδιαίο Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων Διεύθυνση Οικονομικών Μελετών Παρασκευή 7 Οκτωβρίου 2016 Ελληνική Οικονομία Καθώς η ελληνική οικονομία εξέρχεται από την ύφεση στο δεύτερο εξάμηνο του τρέχοντος έτους με τον ρυθμό αναπτύξεως να λαμβάνει εκ νέου θετικό πρόσημο, σε ετήσια βάση, μετά από τέσσερα τρίμηνα που κινήθηκε σε αρνητικό έδαφος, είναι σκόπιμο να αναλύσουμε τους παράγοντες που θα προσδιορίσουν τόσο το μέγεθος όσο και τη διάρκεια της ανακάμψεως: Πρώτον, η πορεία της ιδιωτικής επενδυτικής δαπάνης και κυρίως η ευαισθησία της στις θετικές μεταβολές του επιχειρηματικού κλίματος που αναμένεται στους επόμενους μήνες. Η περαιτέρω βελτίωση του τελευταίου προϋποθέτει την υλοποίηση μιας αλληλουχίας γεγονότων στο άμεσο χρονικό διάστημα όπως: (α) η ταχεία ολοκλήρωση της δεύτερης αξιολογήσεως, ει δυνατόν, μέχρι το τέλος του Νοεμβρίου, (β) η ενεργοποίηση των βασικών βραχυπρόθεσμων μέτρων ελαφρύνσεως του χρέους, όπως η εξομάλυνση των αποπληρωμών του EFSF και η αξιοποίηση της χρηματοδοτήσεων των EFSF και ESM για τον περιορισμό των επισφαλειών από τα επιτόκια, (γ) η παράλληλη συμφωνία και περαιτέρω εξειδίκευση των μεσοπρόθεσμων μέτρων που θα ληφθούν σε μεταγενέστερο στάδιο 1, ώστε να συνεκτιμηθούν στην ανάλυση βιωσιμότητας του ελληνικού χρέους επηρεάζοντας σημαντικά και την απόφαση για τη συμμετοχή του ΔΝΤ στο ελληνικό πρόγραμμα και (δ) η απόφαση της ΕΚΤ για τη συμπερίληψη των ελληνικών κρατικών ομολόγων στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλαρώσεως το 2017 που θα διαμορφώσει τις συνθήκες για την πτώση των επασφαλίστρων κινδύνου και κατά συνέπεια του κόστους δανεισμού. Μία μεγάλη καθυστέρηση στην πραγματοποίηση της ανωτέρω ακολουθίας εξελίξεων μπορεί να προκαλέσει σημαντικές Γράφημα 1. Εξέλιξη Ληξιπρόθεσμων Οφειλών Δημοσίου ( εκατ.) δυσχέρειες συγκρατώντας την ανάκαμψη των επενδύσεων. Δεύτερον, η βελτίωση των συνθηκών ρευστότητας στην αγορά καθώς και η ενίσχυση της συνολικής ενεργού ζητήσεως στην ελληνική οικονομία. Σε βραχύ χρονικό ορίζοντα αυτό μπορεί να υποστηριχθεί με την ταχεία αποπληρωμή των συσσωρευμένων υποχρεώσεων του ελληνικού Δημοσίου προς τον ιδιωτικό τομέα και την ταχεία υλοποίηση του προγράμματος ιδιωτικοποιήσεων έτσι ώστε να διοχετευθούν κεφάλαια στη χώρα. Όπως παρατηρείται στο Γράφημα 1 μετά την εκταμίευση της υποδόσης του Ιουνίου, ξεκίνησε η σταδιακή αποκλιμάκωση των ληξιπρόθεσμων υποχρεώσεων που αναμένεται να επιταχυνθεί στους επόμενους μήνες. Σημειώνεται ότι ποσό ύψους 1,8 δισ. από το συνολικό ποσό των 7,5 δισ. έχει διατεθεί για την εκκαθάριση των ληξιπρόθεσμων οφειλών, ενώ αναμένονται επιπλέον 1,7 δισ. για τον ίδιο σκοπό (από τα 2,8 δισ. που αναμένονται να εισπραχθούν από την δεύτερη υποδόση της πρώτης αξιολογήσεως). Σε μεσοχρόνιο ορίζοντα είναι ζωτικής σημασίας η δημιουργία του απαραίτητου δημοσιονομικού χώρου που να διευρύνει τους βαθμούς ελευθερίας στο σχεδιασμό της οικονομικής πολιτικής. Σύμφωνα με την έκθεση του ΔΝΤ Fiscal Monitor: Debt, Use it Wisely, που δημοσιεύθηκε αυτήν την εβδομάδα, η ελληνική οικονομία προβλέπεται να επιτυγχάνει πρωτογενή πλεονάσματα στα επόμενα χρόνια, χωρίς ωστόσο, να είναι σε θέση να προσεγγίσει τους τεθέντες - από το τρίτο πρόγραμμα προσαρμογής - δημοσιονομικούς στόχους, ιδιαίτερα από το 2018 και μετά. Όπως παρατηρείται στο Γράφημα 2, στο οποίο απεικονίζονται οι αριθμητικές προβλέψεις του ΔΝΤ, η αναμενόμενη αυτή δημοσιονομική πορεία συνοδεύεται από πρόβλεψη για μία ισχυρή αναπτυξιακή δυναμική στην επόμενη τριετία. 4% Γράφημα 2. Εξέλιξη Πρωτογενών Πλεονασμάτων Γενικής Κυβέρνησης, % του ΑΕΠ ΔΝΤ, Fiscal Monitor, Οκτ.2016 Πραγματικό ΑΕΠ 4% % 2% 0% 0,7% 0,1% 0,7% 1,6% 1,6% 1,6% 1,5% 0% -2% -3,1% -3,4% -2,7% -1,7% -1,7% -2,0% -2,6% -2% Εκκρεμείς Επιστροφές Φόρων Πηγή: Υπουργείο Οικονομικών, Ληξιπρόθεσμες Οφειλές -4% -4% Ισοζύγιο Γενικής Κυβέρνησης Πρωτογενές Πλεόνασμα Καθαρές Πληρωμές Τόκων Πηγή: ΔΝΤ 1 όπως η χρήση των κερδών από τα χαρτοφυλάκια ANFA και SMP, η ενεργοποίηση αχρησιμοποίητων πόρων στο πλαίσιο του προγράμματος για πρόωρη μερική εξόφληση των υφιστάμενων επίσημων δανείων προς την Ελλάδα και η αναδιάρθρωση δανείων του EFSF μέσω επιμηκύνσεως της μεσοσταθμικής διάρκειας Η δημιουργία ικανού δημοσιονομικού χώρου στην ανωτέρω ανάλυση του ΔΝΤ - που προσδιορίζεται μέσω της αποκλίσεως ανάμεσα στην πρόβλεψη και τον στόχο για τα πρωτογενή πλεονάσματα φαίνεται να αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για την επίτευξη

2 ισχυρών ρυθμών αναπτύξεως 2 προκειμένου να τεθεί υπό έλεγχο ο λόγος χρέους προς ΑΕΠ. Τρίτον, η μεταστροφή της δομής του εγχώριου ακαθάριστου προϊόντος από τα μη διεθνώς εμπορεύσιμα προς στα διεθνώς εμπορεύσιμα αγαθά θα προσδιορίσει σε μεγάλο βαθμό τη διάρκεια αυτής της νέας αναπτυξιακής δυναμικής. Ο αναπροσανατολισμός της παραγωγικής μηχανής αποτελεί αναγκαία συνθήκη για το δυναμισμό μιας μικρής ανοικτής οικονομίας σε συνθήκες αδυναμίας της εγχώριας ιδιωτικής καταναλώσεως. Κατά συνέπεια, ο σχεδιασμός κινήτρων για την ενίσχυση της εξαγωγικής δράσης θα πρέπει να αποτελέσει κεντρικό στόχο της οικονομικής πολιτικής. προβλέψεις για την εξέλιξη των πωλήσεων στο επόμενο 3-μηνο (Σεπτέμβριος:+17,4, Αύγουστος: +6,9) και περιορίσθηκε το αρνητικό ισοζύγιο για τις προβλέψεις της απασχόλησης (Σεπτέμβριος: -4,2, Αύγουστος: -9,0) Δείκτες Επιχειρηματικών Προσδοκιών Ο Δείκτης Οικονομικού Κλίματος τον Σεπτέμβριο: Ο Δείκτης Οικονομικού Κλίματος του ΙΟΒΕ για την Ελλάδα αποδυναμώθηκε υποχωρώντας στις 91,4 μονάδες τον Σεπτέμβριο 2016 έναντι των 92,5 μονάδων τον Αύγουστο, παραμένοντας όμως σε αισθητά υψηλότερο επίπεδο συγκριτικά με την αντίστοιχη περυσινή του επίδοση των 83,8 μονάδων. Βελτιώθηκαν οι επιχειρηματικές προσδοκίες στη Βιομηχανία και στο Λιανικό Εμπόριο, στασιμότητα σημειώθηκε στις Υπηρεσίες, στις Κατασκευές μειώθηκαν οι επιχειρηματικές προσδοκίες, ενώ ο δείκτης Καταναλωτικής Εμπιστοσύνης παρουσίασε βελτίωση, αν και παραμένει σε πολύ χαμηλό επίπεδο Ι ΙΙ ΙΙΙ ΙV Ι ΙΙ ΙΙΙ ΙV Ι ΙΙ ΙΙΙ ΙV Ι ΙΙ ΙΙΙ ΙV Ι ΙΙ ΙΙΙ ΙV Ι ΙΙ ΙΙΙ ΙV Ι ΙΙ ΙΙΙ ΙV Ι ΙΙ ΙΙΙ ΙV Ι ΙΙ III Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, ΙΟΒΕ ΑΕΠ (% ετήσιες μεταβολές) και Δείκτης Οικονομικού Κλίματος Δείκτης Οικονομικού Κλίματος. αριστερός άξονας ΑΕΠ (% ετήσια μεταβολή), δεξιός άξονας -10% -12% Η εξέλιξη των βασικών μεταβλητών του οικονομικού κλίματος (ΙΟΒΕ) έχει ως ακολούθως: (Α) Στη Βιομηχανία, ο δείκτης επιχειρηματικών προσδοκιών ενισχύθηκε τον Σεπτέμβριο στις 94,0 μονάδες από 90,9 τον Αύγουστο, έναντι του χαμηλού των 78,8 μονάδων τον Σεπτέμβριο του Οι προβλέψεις για την παραγωγή στο προσεχές 3-μηνο ισχυροποιήθηκαν, καθώς αυξήθηκε σημαντικά το θετικό ισοζύγιο στις 14,6 μονάδες τον Σεπτέμβριο από 8,4 τον Αύγουστο. Βελτιώθηκαν επίσης οι 2 Συγκεκριμένα, σύμφωνα με την Έκθεση του ΔΝΤ για την παγκόσμια οικονομία (World Economic Outlook, October 2016), η Ελλάδα θα επιτύχει ρυθμό αναπτύξεως 2,8% το 2017, ενώ το 2020 το ΑΕΠ προβλέπεται περί το 2,4%. 4% 2% 0% -2% -4% -6% -8% Πηγή: ΙΟΒΕ Βιομηχανία Κατασκευές Υπηρεσίες (Β) Στον κλάδο του Λιανικού Εμπορίου ο δείκτης προσδοκιών βελτιώθηκε στις 99,6 μονάδες τον Σεπτέμβριο από 98,4 τον Αύγουστο, έναντι του χαμηλού των 69,0 μονάδων τον Σεπτέμβριο του Το θετικό ισοζύγιο των πωλήσεων για το επόμενο 3-μηνο αυξήθηκε, ενώ μετετράπη σε αρνητικό το ισοζύγιο για τις παραγγελίες (Σεπτέμβριος:-4,8, Αύγουστος: +2,6), κάτι που συνέβη και με το ισοζύγιο της απασχόλησης (Σεπτέμβριος: -1,8, Αύγουστος: +7,5). (Γ) Στις Υπηρεσίες, ο δείκτης επιχειρηματικών προσδοκιών υποχώρησε αμυδρά στις 80,0 μονάδες (Αύγουστος: 80,2), κινούμενος σε αισθητά ανώτερη επίδοση έναντι της αντίστοιχης περυσινής (75,4). Οι προοπτικές της ζήτησης για το επόμενο 3 μηνο μετεβλήθησαν σε αρνητικές (Σεπτέμβριος: -5,5, Αύγουστος: +2,1). Ωστόσο οι επιχειρηματικές προσδοκίες στον τουριστικό κλάδο βελτιώθηκαν διακριτά, αφού ο σύνθετος δείκτης «Ξενοδοχεία- Εστιατόρια-Τουριστικά Πρακτορεία» ανήλθε στις 109,6 μονάδες τον Σεπτέμβριο (από 100,5 τον Αύγουστο) και διαμορφώθηκε σε ανώτερο από τα περυσινά επίπεδο (100,4). Ειδικότερα, οι επιχειρηματικές προσδοκίες στον ξενοδοχειακό κλάδο ανήλθαν στις 116,2 μονάδες, έναντι 104,6 τον Αύγουστο και 101,5 τον Σεπτέμβριο του 2015, προμηνύοντας την ενίσχυση της τουριστική κίνησης και τον Σεπτέμβριο. (Δ) Στον Κατασκευαστικό κλάδο, το ισοζύγιο των επιχειρηματικών προσδοκιών περιορίσθηκε στις 43,8 μονάδες τον Σεπτέμβριο (Αύγουστος:46,6), τιμή χαμηλότερη ως προς την αντίστοιχη περυσινή (56,3). Από τις επιμέρους μεταβλητές, σημειώνεται η οριακή βελτίωση του προγράμματος προς εκτέλεση για τις Κατασκευές δημοσίων έργων (Σεπτέμβριος: 40,9, Αύγουστος: 40,6), ενώ επιτείνεται το αρνητικό ισοζύγιο για την εξέλιξη της απασχόλησης στο επόμενο 3-μηνο (Σεπτέμβριος: -47,0, Αύγουστος: - 35,9). (Ε) Ο δείκτης προσδοκιών των Καταναλωτών βελτιώθηκε στις -65,9 μονάδες τον Σεπτέμβριο, 2

3 (Αύγουστος: -70,1), τιμή όμως υποδεέστερη της αντίστοιχής περυσινής (-64,2). Η εξέλιξη αυτή οφείλεται κυρίως στο συνδυασμό: Της αύξησης των εκτιμήσεων των νοικοκυριών για την οικονομική τους κατάσταση (Σεπτέμβριος:- 56, Ιούλιος: -62,6) και αφετέρου για την οικονομική κατάσταση της χώρας (Σεπτέμβριος: -65,3, Ιούλιος: - 72,3). Αντίθετα, επιδεινώθηκαν οι προβλέψεις για την απασχόληση, καθώς αυξήθηκε το ποσοστό των νοικοκυριών που προβλέπει άνοδο της ανεργίας στο 78% τον Σεπτέμβριο από 75% τον Ιούλιο και αποδυναμώθηκε η πρόθεση για μείζονες αγορές (Σεπτέμβριος: -57,8, Ιούλιος: -52,9). Το Λιανικό Εμπόριο στο επτάμηνο του 2016: Επιδεινώνονται οι μεταβλητές που προσδιορίζουν την ιδιωτική κατανάλωση στο επτάμηνο του 2016 και παρουσιάζουν μάλιστα χειρότερες επιδόσεις έναντι του 2015, παρά το γεγονός ότι τον Ιούλιο ο δείκτης κύκλου εργασιών στο λιανικό εμπόριο σημείωσε μεγάλη άνοδο. Είναι ενδεικτικό ότι ο γενικός δείκτης κύκλου εργασιών στο λιανικό εμπόριο έχει καταπέσει στις 68,8 μονάδες στο επτάμηνο του 2016 έναντι των 100 μονάδων του Ετήσιες % Mεταβολές τoυ Mέσου Δείκτη Κύκλου Εργασιών στο Λιανικό Εμπόριο Κατηγορίες Καταστημάτων Ιανουάριος- Ιανουάριος- Ιούλιος 2016 Ιούλιος 2015 Μεγάλα Kαταστήματα Tροφίμων -2,6% 0,3% Μικρά Καταστήματα Τροφίμων -0,1% -4,9% Πολυκαταστήματα 8,3% -7,5% Φαρμακευτικά-Καλλυντικά -2,5% -2,4% Ένδυση-Υπόδηση 3,7% 1,3% Έπιπλα-Ηλεκτρ. Είδη -1,7% -6,5% Βιβλία-Χαρτικά-Λοιπά είδη -1,2% 3,0% Καύσιμα και λιπαντικά αυτοκινήτων -13,2% -10,4% Γενικός Δείκτης -3,7% -2,4% Γενικός Δείκτης εκτός Καυσίμων και Λιπαντικών Αυτοκινήτων Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ. -1,6% -0,5% Ειδικότερα, σε όρους επταμήνου ο κύκλος εργασιών στο λιανικό εμπόριο (εκτός καυσίμων) μειώθηκε κατά 3,7% στο επτάμηνο του 2016, σε ετήσια βάση, έναντι μείωσης κατά 2,4% και μείωσης κατά 1,6% στα αντίστοιχα επτάμηνα του 2015 και Η μείωση του κύκλου εργασιών στο επτάμηνο του τρέχοντος έτους αντανακλά τη μείωση της ιδιωτικής κατανάλωσης, καθώς σύμφωνα με τους εθνικούς λογαριασμούς η ιδιωτική κατανάλωση μειώθηκε κατά 1,4% στο πρώτο εξάμηνο του 2016, έναντι αύξησης κατά 1,2% στην αντίστοιχη περίοδο του Όσον αφορά στους επιμέρους υποκλάδους των καταστημάτων λιανικού εμπορίου στο επτάμηνο του 2016, σε ετήσια βάση, ουσιαστικά μόνο ο κλάδος των πολυκαταστημάτων κατέγραψε αύξηση των πωλήσεων ακολουθούμενος από τις πωλήσεις του κλάδου ένδυσης και υπόδησης (βλ Πίνακα). Επισημαίνεται ότι ακόμα και κλάδοι του λιανικού εμπορίου που συνδέονται με μη διαρκή και κυρίως αναγκαία αγαθά, όπως τα τρόφιμα και τα φαρμακευτικά είδη κατέγραψαν μείωση του κύκλου εργασιών στο επτάμηνο Συγκεκριμένα, τα πολυκαταστήματα αύξησαν σημαντικά τον κύκλο εργασιών τους κατά 8,3% στο επτάμηνο του 2016, έναντι μείωσης κατά 7,5% στην ίδια περίοδο του Αντίθετα, επισημαίνεται η μείωση του κύκλου των εργασιών: (α) στα καταστήματα καυσίμων (επτάμηνο 2016:- 13,2%, επτάμηνο 2015: -10,4%), (β) στα καταστήματα ειδών διατροφής (-2,3%) εκ των οποίων τα μεγάλα καταστήματα τροφίμων κατέγραψαν μείωση των πωλήσεων κατά 2,6%, ακολουθούμενα από μικρή μείωση του κύκλου εργασιών από τα μικρότερα καταστήματα τροφίμων (--0,1%). (γ) στα καταστήματα φαρμακευτικών ειδών (επτάμηνο 2016: -2,5%, επτάμηνο 2015: -2,4%), (δ) των επίπλων, ηλεκτρικών ειδών και οικιακού εξοπλισμού (επτάμηνο 2016: -1,7%, επτάμηνο 2015: -6,5%), (ε) των λαϊκών αγορών (επτάμηνο 2016: -16,4%, επτάμηνο 2015: +12,1%). Αντίθετα σε θετικό επίπεδο έμειναν οι πωλήσεις των καταστημάτων ένδυσης και υπόδησης (επτάμηνο 2016: +3,7%, επτάμηνο 2015: +1,3%). Οι προοπτικές του λιανικού εμπορίου, σύμφωνα με το ΙΟΒΕ, παρουσιάζουν μικτή εικόνα, καθώς ενισχύθηκε το ισοζύγιο των εκτιμήσεων για τις πωλήσεις στο επόμενο 3-μηνο στις 17,5 μονάδες τον Σεπτέμβριο 2016, έναντι 6,1 μονάδων τον Αύγουστο από έντονα αρνητικό τον Σεπτέμβριο του 2015.(- 45,2). Αντίθετα, το θετικό ισοζύγιο των παραγγελιών από θετικό τον Αύγουστο (+2,6) μεταστράφηκε σε αρνητικό τον Σεπτέμβριο (-4,8), όπως και οι προοπτικές για την απασχόληση (Σεπτέμβριος 2016: -1,8, Αύγουστος 2016: +7,5). Η επενδυτική νηνεμία που επικράτησε μετά το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος για αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), δεν φαίνεται να έχει διάρκεια. Οι αγορές ενδέχεται σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα να αρχίσουν να καταγράφουν υψηλή μεταβλητότητα, ενώ η Ευρωζώνη να κληθεί να αντιμετωπίσει σημαντικές προκλήσεις με πολιτικές και οικονομικές διαστάσεις. Το ερώτημα που σύντομα θα τεθεί είναι εάν το Ηνωμένο Βασίλειο κατορθώσει να διατηρήσει την απρόσκοπτη πρόσβαση στην Ενιαία Ευρωπαϊκή Αγορά. Στον απόηχο των πρόσφατων δηλώσεων της πρωθυπουργού του Ηνωμένου Βασιλείου ότι μέχρι 3

4 τον Μάρτιο του 2017 θα έχει προτείνει στο Κοινοβούλιο της χώρας, την κατάργηση του νόμου με τον οποίο το Ηνωμένο Βασίλειο εντάχθηκε στην ΕΕ, οι επενδυτές βρίσκονται αντιμέτωποι με το μέλλον της Deutsche Bank. Η μεγαλύτερη τράπεζα της Γερμανίας βρίσκεται στο προσκήνιο, ενώ η μετοχή της καταγράφει από την αρχή του έτους απώλειες της τάξεως του 48%, μετά την ανακοίνωση επιβολής προστίμου ύψους $14 δισ. από το υπουργείο Δικαιοσύνης των ΗΠΑ. Η φημολογία περί συμβιβαστικής λύσης περιορισμού του προστίμου περί τα $5,6 δισ. ανακούφισε προσωρινά τις αγορές, ωστόσο η νευρικότητα και η ανησυχία παραμένουν. Οι επενδυτές εκτιμούν ότι απαιτείται κεφαλαιακή ενίσχυση της Deutsche Bank με αποτέλεσμα να οδηγούνται προληπτικά σε ρευστοποιήσεις διαφόρων περιουσιακών στοιχείων, καθώς ανακαλούν στη μνήμη τους την κατάρρευση της Lehman Brothers το Η Deutsche Bank θεωρείται συστημικός κίνδυνος για το τραπεζικό σύστημα, ενώ στη σκέψη όλων έρχεται η εικόνα των αδύναμων τραπεζών της Ευρωζώνης. Εντούτοις, η ρευστότητα της Deutsche Bank, αν και κρίνεται ικανοποιητική, το σίγουρο είναι ότι η ΕΚΤ θα συνδράμει εφόσον απαιτηθεί με χαμηλό κόστος στη χρηματοδότηση της. Ωστόσο, η κεφαλαιακή κατάσταση της Γερμανικής τραπέζης προβληματίζει τους επενδυτές, καθώς υπάρχουν περιουσιακά στοιχεία τα οποία έχουν περιορισμένη δυνατότητα ρευστοποίησης. Στην περίπτωση αυτή το πιστωτικό ίδρυμα θα μπορούσε νε ξεπεράσει τον κεφαλαιακό σκόπελο, προβαίνοντας σε αύξηση του μετοχικού της κεφαλαίου. Το ερώτημα που τίθεται στην προκειμένη περίπτωση είναι το κατά πόσο οι επενδυτές θα ήσαν διατεθειμένοι να ενισχύσουν την μετοχική τους παρουσία, σε ένα κλάδο του οποίου η κερδοφορία ταλαιπωρείται από τα χαμηλά και σε ορισμένες περιπτώσεις αρνητικά επιτόκια; Οι πολιτικές εκκρεμότητες στην Ευρώπη δεν αφήνουν πολλά περιθώρια διαφοροποίησης της νομισματικής πολιτικής στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ). Η Ιταλία κινείται προς το δημοψήφισμα της 4 ης Δεκεμβρίου για τη συνταγματική αναθεώρηση. Οι πρόσφατες δημοσκοπήσεις που θέλουν προβάδισμα του Όχι προκαλούν ανησυχία για ενδεχόμενο πρόκλησης κυβερνητικής αστάθειας στην Ιταλία, ενώ δεν έχει ακόμα διευθετηθεί η αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ. Ο Ιταλός πρωθυπουργός, μολονότι αρχικά είχε δηλώσει ότι θα παραιτηθεί σε περίπτωση που υπερισχύσει το Όχι, ο υπουργός Εσωτερικών, προσπάθησε να καθησυχάσει τους φόβους σε αυτό το ενδεχόμενο δηλώνοντας, ότι η κυβέρνηση δεν θα παραιτηθεί, οποιοδήποτε και αν είναι το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος για τη συνταγματική μεταρρύθμιση. Ιστορικά, στην Ιταλία έχουν συμβεί δύο προσπάθειες μεταρρύθμισης τους Συντάγματος το 1993 και το 1997, χωρίς αποτέλεσμα. Οι Ιταλοί ενδεχομένως να θελήσουν με την αρνητική τους ψήφο να αποδοκιμάσουν τις πολιτικές που τους έχουν οδηγήσει στην υψηλή ανεργία (Αύγουστος 11,4%) και στον αναιμικό ρυθμό οικονομικής ανάπτυξης (ΑΕΠ 2 ο τρίμηνο +0,8% σε ετήσια βάση). Η ΕΚΤ έχοντας να αντιμετωπίσει ένα τόσο ρευστό πολιτικό περιβάλλον αναμένεται να διατηρήσει τη νομισματική πολιτική, που ήδη εφαρμόζει και ενδεχομένως να κινηθεί περισσότερο επιθετικά ενσωματώνοντας στο πρόγραμμα αγοράς περιουσιακών στοιχείων (QE) και άλλες κατηγορίες περιουσιακών στοιχείων, εφόσον υπάρξουν πολιτικοί κραδασμοί στην Ευρώπη. Είναι σαφές ότι η ΕΚΤ επιθυμεί να διατηρήσει τα χαμηλά επιτόκια, μέχρις ότου ο πληθωρισμός να αγγίξει τον στόχο του 2%. Μέσα σε αυτό το οικονομικό περιβάλλον, το τραπεζικό σύστημα της Ευρωζώνης καλείται να κινηθεί προς επιχειρηματικές πρακτικές που αρμόζουν περισσότερο στο νέο κανονιστικό πλαίσιο που οριοθετεί η Τραπεζική Ένωση, προκειμένου να μπορέσουν να υπερβούν τις συνέπειες των χαμηλών επιτοκίων επί της κερδοφορίας τους. Διεθνές Νομισματικό Ταμείο Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, στην έκθεση για την παγκόσμια οικονομία (Οκτώβριος 2016), δεν αναθεώρησε τις εκτιμήσεις του Ιουλίου για την παγκόσμια ανάπτυξη το 2016 και Επίσης, οι εκτιμήσεις για την ανάπτυξη των αναδυόμενων αγορών, παρέμειναν σχεδόν αμετάβλητες. Εντούτοις, σημαντική ήταν η αναθεώρηση προς τα κάτω για τον ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ στις ΗΠΑ, το 2016 και Πιο συγκεκριμένα, τον Ιούλιο προβλεπόνταν ανάπτυξη περί το 2,2% το 2016 και 2,5% το 2017, ενώ τον Οκτώβριο οι εκτιμήσεις αναθεωρήθηκαν στο 1,6% και 2,2%, αντιστοίχως. Η μείωση αυτή οφείλεται στην αυξημένη πολιτική αβεβαιότητα λόγω των προεδρικών εκλογών στις ΗΠΑ, στις 8 Νοεμβρίου, η οποία έχει οδηγήσει σε αναβολή των επενδυτικών έργων. Επιπλέον, το ΔΝΤ εκτιμά ότι υπάρχει κίνδυνος οι ανεπτυγμένες οικονομίες να εγκλωβιστούν σε ένα περιβάλλον χαμηλής ανάπτυξης και χαμηλού πληθωρισμού, εξαιτίας της παρατεταμένης χαμηλής ζήτησης και της έλλειψης πληθωριστικών πιέσεων από τους μισθούς, αποτέλεσμα του παραγωγικού κενού των ανεπτυγμένων οικονομιών. 4

5 πρώτο τρίμηνο. Παράλληλα, το δεύτερο τρίμηνο του 2016, η αποταμίευση ως ποσοστό του διαθέσιμου προσωπικού εισοδήματος μειώθηκε, αν και παραμένει υψηλό, στο 5,7%, έναντι 6,1% το πρώτο τρίμηνο. ΗΠΑ ΑΕΠ Σύμφωνα με την τρίτη εκτίμηση, το πραγματικό ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 1,4% σε ετήσια βάση στο δεύτερο τρίμηνο 2016 ενώ οι αναλυτές ανέμεναν αύξηση κατά 1,3% (πρώτο τρίμηνο: 0,8%). Σημειώνεται ότι, η αρχική εκτίμηση ( ) προέβλεπε αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ κατά 1,1% και η προς τα πάνω αναθεώρηση του ρυθμού αύξησης του ΑΕΠ οφείλεται κυρίως στη χαμηλότερη της αναμενομένης συρρίκνωσης των επενδύσεων. Η ιδιωτική κατανάλωση παραμένει η κινητήριος δύναμη αύξησης του ΑΕΠ, αντισταθμίζοντας την αποεπένδυση και τη μειωμένη δημόσια δαπάνη. Κατά το δεύτερο τρίμηνο 2016, η συμβολή της ιδιωτικής κατανάλωσης, η οποία συνιστά περί το 70% του ΑΕΠ, είναι σημαντικά αυξημένη (2,88 πμ) σε σχέση με το προηγούμενο τρίμηνο (1,11 πμ) αλλά και με το δεύτερο τρίμηνο του 2015 (1,94 πμ). Επίσης, αυξημένη είναι η συμβολή των καθαρών εξαγωγών στην αύξηση του ΑΕΠ, από μηδέν πμ το πρώτο τρίμηνο του 2016 σε 0,24 πμ το δεύτερο τρίμηνο και 0,81 πμ το δεύτερο τρίμηνο του Αγορά κατοικίας Οι επικείμενες πωλήσεις κατοικιών μειώθηκαν κατά 2,4%, σε μηνιαία βάση, τον Αύγουστο, έναντι αύξησης 1,2% τον Ιούλιο. Οι επικείμενες πωλήσεις τον Αύγουστο, μειώθηκαν κατά 0,2% σε ετήσια βάση. Παρά τη συνεχιζόμενη βελτίωση των συνθηκών στην αγορά εργασίας και τα ιστορικά χαμηλά επιτόκια, η ζήτηση για αγορά κατοικίας αποδυναμώνεται εξαιτίας των εξαιρετικά περιορισμένων αποθεμάτων κατοικιών προς πώληση, τα οποία συντηρούν τις τιμές σε υψηλό επίπεδο και περιορίζουν τις επιλογές των αγοραστών. Οι παραγγελίες διαρκών αγαθών (πρώτη εκτίμηση) μειώθηκαν κατά 0,4% τον Αύγουστο σε μηνιαία βάση, ενώ τον Ιούλιο είχαν παραμείνει αμετάβλητες (εποχικά διορθωμένα στοιχεία). Οι παραγγελίες αφαιρουμένων των μέσων μεταφοράς, τα οποία παρουσιάζουν ιδιαίτερη μεταβλητότητα, παρέμειναν αμετάβλητες σε μηνιαία βάση. Οι μειωμένες παραγγελίες διαρκών αγαθών είναι αποτέλεσμα της μειωμένης ζήτησης, από το εσωτερικό και από την αλλοδαπή. Στον αντίποδα βρίσκεται η εξέλιξη των ιδιωτικών επενδύσεων, οι οποίες από το τρίτο τρίμηνο του 2015 και εντεύθεν μειώνονται, επιδρώντας αρνητικά στο πραγματικό ΑΕΠ (δεύτερο τρίμηνο 2016: -1,34 πμ). Η κάμψη των ιδιωτικών επενδύσεων οφείλεται εν μέρει στην αποεπένδυση που παρατηρείται στον κλάδο της ενέργειας, εξαιτίας των χαμηλών τιμών ενέργειας για παρατεταμένη περίοδο. Αναφορικά με το διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών, σε ετήσια βάση και σε πραγματικές τιμές, αυξήθηκε κατά 2,1% στο δεύτερο τρίμηνο 2016, ποσοστό ίσο με το Δείκτης καταναλωτικής εμπιστοσύνης του University of Michigan Ο δείκτης καταναλωτικής εμπιστοσύνης του University of Michigan αυξήθηκε στις 91,2 μονάδες τον Σεπτέμβριο, έναντι 89,8 μονάδων τον Αύγουστο. Η αύξηση προήλθε από την άνοδο του υποδείκτη που αποτυπώνει τις θετικές προσδοκίες των νοικοκυριών αναφορικά με τα προσωπικά τους εισοδήματα και την πορεία της εγχώριας οικονομίας για τους επόμενους 12 μήνες (Σεπτέμβριος: 82,7 μονάδες, Αύγουστος: 78,7 μονάδες). Παρά την αύξηση, ο δείκτης καταναλωτικής εμπιστοσύνης παρουσιάζει καθοδική τάση από τις αρχές του έτους (μέσος όρος οκταμήνου 2016: 91,5 μονάδες, μέσος όρος 2015: 92,9 μονάδες). Τα στοιχεία της έρευνας προοιωνίζονται ρυθμό αύξησης της καταναλωτικής δαπάνης κατά 2,7% σε πραγματικούς όρους έως το δεύτερο τρίμηνο του

6 Δείκτης PMI Markit για τη μεταποίηση Ο δείκτης PMI Markit για τη μεταποίηση μειώθηκε ελαφρώς, στις 51,5 μονάδες τον Σεπτέμβριο έναντι 52,0 μονάδων τον Αύγουστο, ευρισκόμενος στο χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων τριών μηνών. Εντούτοις, ο δείκτης είναι υψηλότερος των 50 μονάδων, γεγονός που σηματοδοτεί μεγέθυνση του μεταποιητικού κλάδου. Η αδυναμία του μεταποιητικού κλάδου να αποκτήσει δυναμική οφείλεται: α) στο σχετικά ισχυρό δολάριο, το οποίο αποδυναμώνει τις εξαγωγές, β) στην πολιτική αβεβαιότητα εν όψει τον προεδρικών εκλογών της 8ης Νοεμβρίου, η οποία οδηγεί σε αναβολή των επενδύσεων και γ) στη μείωση των επενδύσεων στον κλάδο της ενέργειας, εξαιτίας της καθίζησης των τιμών της ενέργειας τα τελευταία δύο έτη. Δεδομένης της μειωμένης ζήτησης, οι επιχειρήσεις επιλέγουν να μειώσουν την παραγωγή και εστιάζουν στη μείωση του κόστους. ποσοστό από τον Ιούλιο του Το ποσοστό ανεργίας ακολουθεί πτωτική πορεία από τον Μάρτιο του 2013, όταν ανερχόταν στο 12,1%. Σημειώνεται ότι, οι σημαντικές διαφορές ανάμεσα στα κράτη-μελη εξακολουθούν, ενώ το επίπεδο της ανεργίας στη Γερμανία βρίσκεται σε ιστορικό χαμηλό (4,2%). Περαιτέρω, ο αριθμός των ανέργων στη ΖτΕ αυξήθηκε κατά 8 χιλ. άτομα σε σχέση με τον Ιούνιο, διαμορφούμενος στα 16,3 εκατ. Το ποσοστό ανεργίας των νέων κάτω των 25 ετών, μειώθηκε τον Αύγουστο, στο 20,7% του εργατικού δυναμικού, έναντι 22,3% τον Αύγουστο του Ζώνη του Ευρώ (ΖτΕ) Πληθωρισμός Ο πληθωρισμός (πρώτη εκτίμηση) σε ετήσια βάση διαμορφώνεται στο 0,4% τον Σεπτέμβριο, έναντι 0,2% τον Αύγουστο. Η άνοδος του πληθωρισμού προήλθε από την αποδυνάμωση των αποπληθωριστικών πιέσεων που ασκεί η τιμή της ενέργειας (Σεπτέμβριος: -3,7%, Αύγουστος: -5,7%) και η ελαφρά άνοδος του ρυθμό αύξησης των τιμών των υπηρεσιών (Σεπτέμβριος: 1,2%, Αύγουστος: 1,1%). Περαιτέρω, επιβραδύνθηκε σημαντικά ο ρυθμός αύξησης των τιμών για τον κλάδο τρόφιμαποτά-καπνό, στο 0,7% τον Σεπτέμβριο από 1,3% τον Αύγουστο. Το αποτέλεσμα των ανωτέρω αντίρροπων δυνάμεων ήταν η διατήρηση του δομικού πληθωρισμού στο 0,8% τον Σεπτέμβριο, όσο και τον Αύγουστο, ενώ οι αναλυτές ανέμεναν άνοδό του στο 0,9%. Παρά την αύξηση, ο πληθωρισμός εξακολουθεί να αποκλίνει σημαντικά του μεσοπρόθεσμου στόχου της ΕΚΤ (2%). Εντούτοις, αναμένεται να ενισχυθεί από την σταδιακή εξάλειψη του αποτελέσματος βάσης από τη μείωση της τιμής της ενέργειας. Η αναθέρμανση της οικονομίας της ΖτΕ αναμένεται να μην επιδράσει σημαντικά στην αύξηση του πληθωρισμού, καθώς η ΖτΕ βρίσκεται μακριά από το επίπεδο πλήρους απασχόλησης, δεδομένου ότι τον Αύγουστο το ποσοστό ανεργίας ανερχόταν στο 10,1%. Σε επίπεδο κράτους-χώρας, σημειώνεται η σημαντική άνοδος του πληθωρισμού στην Ισπανία, από -0,3% τον Ιούλιο σε 0,1% τον Αύγουστο, στο υψηλότερο επίπεδο από τον Μάϊο του Επιπλέον, στη Γερμανία ο πληθωρισμός αυξήθηκε, από 0,3% τον Αύγουστο, σε 0,5% τον Σεπτέμβριο (πρώτη εκτίμηση), το υψηλότερο επίπεδο των τελευταίων 16 μηνών. Ποσοστό ανεργίας Τον Αύγουστο, το ποσοστό ανεργίας παρέμεινε στο 10,1%, για πέμπτο συνεχόμενο μήνα, το χαμηλότερο Δείκτης οικονομικού κλίματος (ΕSI) Ο δείκτης οικονομικού κλίματος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (ESI) αυξήθηκε σημαντικά, μετά από τρεις μήνες υποχώρησης ή στασιμότητας. Πιο συγκεκριμένα, ο ESI ανήλθε στις 104,9 μονάδες τον Σεπτέμβριο, από 103,5 μονάδες τον Αύγουστο, ευρισκόμενος στο υψηλότερο επίπεδο από τον Ιανουάριο του Αναλυτικότερα, οι επιμέρους δείκτες καταναλωτικής εμπιστοσύνης και επιχειρηματικών προσδοκιών για τις υπηρεσίες, το λιανικό εμπόριο και τη βιομηχανία αυξήθηκαν, ενώ μειώθηκε μόνο ο δείκτης για τις κατασκευές. Σε επίπεδο κράτους-μέλους, ο ESI αυξήθηκε στις πέντε μεγαλύτερες οικονομίες της ΖτΕ και ιδιαιτέρως στη Γερμανία και την Ολλανδία, κατά 1,6 και 1,7 μονάδες, αντιστοίχως. Δείκτης PMI Markit για τη μεταποίηση Ο δείκτης PMI Markit για τη μεταποίηση αυξήθηκε στις 52,6 μονάδες τον Σεπτέμβριο από 51,7 μονάδες τον Αύγουστο. Το επίπεδο του δείκτη συνάδει με διατήρηση του ρυθμού αύξησης της μεταποίησης κατά 2%, στο τρίτο τρίμηνο του Σε επίπεδο 6

7 κράτους-μέλους, ο δείκτης PMI Markit για τη μεταποίηση στη Γερμανία ανήλθε σε υψηλό τριών μηνών, διαμορφούμενος στις 54,3 μονάδες τον Αύγουστο, έναντι 53,6 μονάδων τον Ιούλιο. Αναφορικά με την Γαλλία, ο δείκτης PMI Markit για τη μεταποίηση ανήλθε τον Αύγουστο σε υψηλό επτά μηνών, αλλά εξακολουθεί να βρίσκεται οριακά κάτω χαμηλότερα των 50 μονάδων (49,7), επίπεδο που σηματοδοτεί επέκταση του κλάδου. Οικονομική δραστηριότητα 6,0 4,0 2,0 0,0-2,0-4,0-6,0 ΙΑΠΩΝΙΑ Ενίσχυση της βιομηχανικής παραγωγής, αλλά αποδυνάμωση των λιανικών πωλήσεων Αυγ-15 Οκτ-15 Δεκ-15 Φεβ-16 Απρ-16 Ιουν-16 Αυγ-16 Βιομηχανική παραγωγή Πηγή: Υπουργείο Οικονομίας, Εμπορίου και Βιομηχανίας Ιαπωνίας Λιανικές πωλήσεις Οι προοπτικές για την οικονομική δραστηριότητα παρουσιάζουν μια μικτή εικόνα, όπως φαίνεται από τα στοιχεία που αφορούν τον πληθωρισμό, τη βιομηχανική παραγωγή, τις λιανικές πωλήσεις και την έρευνα Tankan της ΤτΙαπωνίας. Κατ αρχάς, θετική είναι η εικόνα για τη βιομηχανική παραγωγή, η οποία παρουσίασε μεγέθυνση τόσο σε ετήσια βάση, μετά από οκτώ μήνες υποχώρησης, όσο και σε μηνιαία βάση, ενώ οι βιομηχανικές επιχειρήσεις προβλέπουν ότι η παραγωγή θα είναι αυξημένη και τους επόμενους δύο μήνες. Επίσης θετική εικόνα παρουσιάζει η έρευνα Tankan της ΤτΙαπωνίας, καθώς ο δείκτης που αφορά στις βιομηχανικές επιχειρήσεις παρέμεινε αμετάβλητος, αν και αυτές οι επιχειρήσεις σχεδιάζουν να αυξήσουν τις κεφαλαιουχικές δαπάνες μέσα στο έτος, παρά την αρνητική επίδραση στα κέρδη τους από το ενισχυμένο γιεν. Αντιθέτως, οι λιανικές πωλήσεις συνέχισαν να μειώνονται, για έκτο κατά σειρά μήνα, καθώς τα νοικοκυριά παραμένουν συγκρατημένα στις δαπάνες τους, λόγω των μικρών αυξήσεων στους μισθούς και των προσδοκιών για συνέχιση των χαμηλών τιμών. Παράλληλα, αρνητικός παρέμεινε ο πληθωρισμός, για πέμπτο στη σειρά μήνα, αντανακλώντας τις χαμηλές τιμές του πετρελαίου και το ισχυρό γιεν, καθιστώντας έτσι δύσκολο το έργο της ΤτΙαπωνίας για επίτευξη του στόχου 2%. Βέβαια, στην επίτευξη αυτού του στόχου και στην τόνωση της ανάπτυξης εκτιμάται ότι θα συμβάλει η αλλαγή στη νομισματική πολιτική της ΤτΙαπωνίας και έτσι το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο στο World Economic Outlook τον Οκτώβριο αναθεώρησε προς τα πάνω την πρόβλεψη για τον ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ το 2016 στο 0,5% από 0,3%. Ο ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ ήταν 0,2%, σε ετήσια βάση, στο δεύτερο τρίμηνο του 2016, έναντι 2,0% στο πρώτο τρίμηνο του 2016, λόγω χαμηλότερων επενδύσεων και εξαγωγών. ΚΙΝΑ Διεθνές Νομισματικό Ταμείο Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) ανακοίνωσε ότι από την 1 η Οκτωβρίου το νόμισμα της Κίνας (renminbi), iπεριλαμβάνεται στο καλάθι νομισμάτων που απαρτίζει τα ειδικά τραβηκτικά δικαιώματα (Special Drawing Rights-SDR) του ΔNΤ, ενώ η σχετική απόφαση είχε ληφθεί την 30 η Νοεμβρίου Το renminbi εντάσσεται στο καλάθι ως πέμπτο νόμισμα, μετά το δολάριο ΗΠΑ, το ευρώ, το ιαπωνικό γιεν και τη βρετανική λίρα. Η αξία του SDR είναι το άθροισμα των αξιών των πέντε νομισμάτων (δολάριο ΗΠΑ: 0,58252, ευρώ: 0,38671, κινεζικό renminbi: 1,0174, ιαπωνικό γιεν: 11,900, βρετανική λίρα: 0,085946). Σύμφωνα με τη διευθύντρια του ΔΝΤ Christine Lagarde, η διεύρυνση του καλαθιού αποτελεί σημαντικό και ιστορικό γεγονός για το ΔΝΤ, την Κίνα και το διεθνές νομισματικό σύστημα. Επίσης, η ένταξη του renminbi στο καλάθι αντανακλά την πρόοδο που έχει σημειωθεί στην Κίνα όσον αφορά στις μεταρρυθμίσεις του νομισματικού, συναλλαγματικού και χρηματοοικονομικού συστήματος και υποδεικνύει την πρόοδο στην απελευθέρωση και τη βελτίωση των υποδομών στις χρηματοοικονομικές αγορές. Οικονομική δραστηριότητα Ευνοϊκές είναι οι προοπτικές για την οικονομική δραστηριότητα στο τρίτο τρίμηνο του Αυτό φαίνεται από τα πρόσφατα στοιχεία για τον Σεπτέμβριο που αφορούν στον επίσημο δείκτη της στατιστικής υπηρεσίας και τον δείκτη Markit PMI στη μεταποίηση, οι οποίοι ανήλθαν πάνω από το επίπεδο του 50,0 που υποδεικνύει ανάπτυξη. Από την εξέταση των υποδεικτών παραγωγής, νέων παραγγελιών και νέων παραγγελιών εξαγωγών των δεικτών ΡΜΙ στη μεταποίηση φαίνεται ότι η βιομηχανική παραγωγή δέχεται τη θετική επίδραση της ενίσχυσης της ζήτησης από το εσωτερικό και το εξωτερικό. Τα στοιχεία αυτά έρχονται σε συνέχεια αυτών για τον Αύγουστο που αφορούν στη βιομηχανική παραγωγή και τις λιανικές πωλήσεις που σημείωσαν επιτάχυνση. 52,0 51,0 50,0 49,0 48,0 47,0 46,0 49,8 49,8 47,2 48,3 49,6 49,7 49,8 48,6 48,2 48,4 49,0 48,0 Εκτιμάται ότι η ακολουθούμενη δημοσιονομική και νομισματική πολιτική αποδίδουν καρπούς και ότι είναι εφικτός ο στόχος της κυβέρνησης για ανάπτυξη το ,5%-7,0%, καθώς στο πρώτο και στο δεύτερο τρίμηνο το ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 6,7%. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο στο World Economic Outlook τον Οκτώβριο 2016 διατήρησε αμετάβλητη 50,2 49,7 50,1 50,1 50,0 49,4 49,2 48,6 50,6 49,9 50,4 50,4 50,0 50,1 Σεπ-15 Νοε-15 Ιαν-16 Μαρ-16 Μαϊ-16 Ιουλ-16 Σεπ-16 PMI Markit PMI Τάση ενίσχυσης της βιομηχανικής παραγωγής Πηγές: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Κίνας, Markit 7

8 Αριθμός συμβολαίων Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων την πρόβλεψή του για το ρυθμό ανάπτυξης το 2016 στο 6,6%, έναντι 6,9% το Ισοτιμίες Σύμφωνα με τα στοιχεία του Χρηματιστηρίου του Σικάγο, οι τοποθετήσεις στο δολάριο ΗΠΑ (USD+DXY) για μη εμπορικές συναλλαγές (specs) την εβδομάδα που έληξε στις αυξήθηκαν. Οι συνολικές καθαρές (αγορές μείον πωλήσεις) θέσεις διαμορφώθηκαν σε θετικό επίπεδο για δέκατη ένατη εβδομάδα. Αναμένεται μείωση των specs θέσεων εναντίον (short) του ευρώ Πηγή: CFTC,IMM, Διεύθυνση Οικονομικών Μελετών Alpha Bank Οι τοποθετήσεις κατά του ευρώ για μη εμπορικές συναλλαγές (specs), την εβδομάδα που έληξε στις , μειώθηκαν κατά συμβόλαια, με αποτέλεσμα οι συνολικές καθαρές (αγορές μείον πωλήσεις) θέσεις να διαμορφωθούν στα συμβόλαια από την προηγούμενη εβδομάδα. Σημειώνεται ότι πρόκειται για τη δεύτερη εβδομαδιαία μείωση από τις 30 Αυγούστου. Ευρώ: Το ευρώ, εμφανίζει τάση σταθεροποίησης στην αρχή της εβδομάδας, έναντι του δολαρίου- ΗΠΑ. Η ισοτιμία δολαρίου-ευρώ στις 3 Οκτωβρίου διαμορφωνόταν περί τα 1,1231 USD/EUR από 1,1246 USD/EUR που ήταν στις 26 Σεπτεμβρίου, με αποτέλεσμα το ευρώ να καταγράφει από την αρχή του έτους κέρδη 3,4% έναντι του δολαρίου. Το δολάριο, ωστόσο εμφανίζεται αδύναμο και αναφορικά με το σταθμισμένο δείκτη Dollar Index- DXY, ο οποίος μετρεί την αξία του δολαρίου, έναντι των έξι σημαντικότερων νομισμάτων (ευρώ, γιεν, στερλίνα, δολάριο Καναδά, κορώνα Σουηδίας, φράγκο Ελβετίας). Ειδικότερα, ο σταθμισμένος δείκτης καταγράφει σωρευτικά απώλειες από την αρχή του έτους κατά 3,2%. Το δολάριο αναμένεται να ενισχυθεί, μετά την ανακοίνωση της ανόδου που κατέγραψε ο δείκτης ISM στη μεταποίηση. Συγκεκριμένα, ο δείκτης ανήλθε στις 51.5 μονάδες τον Σεπτέμβριο από 49,4 μονάδες τον Αύγουστο, σηματοδοτώντας παράλληλα την επέκταση της οικονομίας των ΗΠΑ, καθώς διασπάσθηκε προς τα άνω, το όριο των 50 μονάδων. Ελβετικό φράγκο: Το ευρώ, εμφανίζει τάση ενίσχυσης έναντι του φράγκου στην αρχή της εβδομάδας, κινούμενο στην περιοχή των 1,0919 φράγκων. Σημειώνεται, ότι το ευρώ καταγράφει κέρδη από την αρχή του έτους έναντι του φράγκου 0,3%. Σύμφωνα με τα δημοσιευθέντα νομισματικά στοιχεία της ΤτΕλβετίας (SNB), την προηγούμενη εβδομάδα, δεν υπήρξε παρέμβαση της στην αγορά συναλλάγματος για αποτροπή ενίσχυσης του φράγκου, καθώς το ποσό των μετρητών που οι εμπορικές τράπεζες της Ελβετίας είχαν καταθέσει στην SNB, ανήλθε στα 517,38 δισ. φράγκα για την εβδομάδα που έληξε στις 30 Σεπτεμβρίου από 517,16 δισ. φράγκα που ήταν την εβδομάδα που έληξε στις 23 Σεπτεμβρίου. Στερλίνα: Αρνητική η εβδομαδιαία εικόνα της στερλίνας, καθώς στις 3 Οκτωβρίου, καταγράφει απώλειες τόσο έναντι του δολαρίου-ηπα (1,2865 USD/GBP), όσο και έναντι του ευρώ (0,8730 GBP/EUR). Στο χαμηλότερο σημείο των τελευταίων τριών ετών υποχώρησε η στερλίνα έναντι του ευρώ και των 31 ετών (1 =1,2557$) έναντι του δολαρίου ΗΠΑ, μετά τις δηλώσεις της πρωθυπουργού του Ηνωμένου Βασιλείου, ότι το τέλος Μαρτίου θα σηματοδοτήσει την έναρξη της διαδικασίας αποχώρησης από την ΕΕ. Σωρευτικά η στερλίνα διαπραγματεύεται από την αρχή του έτους χαμηλότερα κατά 18,5% έναντι του ευρώ και 12,7% έναντι του δολαρίου. Οι επενδυτές εκτιμούν ότι η απομάκρυνση του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ θα έχει σοβαρό αρνητικό αντίκτυπο στο χρηματοοικονομικό κλάδο και κατά συνέπεια θα επιβαρύνει το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Η ανησυχία των επενδυτών για τις οικονομικές εξελίξεις αποτυπώνεται και στο ασφάλιστρο κινδύνου (CDS-credit default swaps), καθώς στις 3 Οκτωβρίου το πενταετούς διάρκειας διαμορφωνόταν στα 37,0 bps από 35,4 bps που ήταν στις 27 Σεπτεμβρίου και 21,4 bps στην αρχή του έτους. Αγορές ομολόγων Η πορεία του προγράμματος QE της ΕΚΤ H αγορά αναμένει με ενδιαφέρον το νέο 50ετές ομόλογο της Ιταλίας. Ήδη, η Ισπανία, το Βέλγιο, η Ιρλανδία και η Γαλλίας, έχουν προβεί σε παρόμοιες εκδόσεις, Το μέγεθος της εκδόσεως εκτιμάται μεταξύ 3,0-3,5 δισ., καθώς παρόμοια έκδοση του Ισπανικού δημοσίου ήταν της τάξεως των 3 δισ. Αξίζει να σημειωθεί ότι στην αγορά ομολόγων της ΖτΕ έχει αρχίσει να εκδηλώνεται αγοραστικό ενδιαφέρον από Ιαπωνικά χαρτοφυλάκια. Άλλωστε τα αρνητικά επιτόκια που επικρατούν στην ιαπωνική αγορά ομολόγων ευνοούν τοποθετήσεις εκτός Ιαπωνίας. Οι αγορές κρατικών ομολόγων από την ΕΚΤ την εβδομάδα μέχρι τις 30 Σεπτεμβρίου στα πλαίσια εφαρμογής του προγράμματος ποσοτικής χαλάρωσης 8

9 (QE), διαμορφώθηκαν στα 1.061,244 δισ. με αποτέλεσμα ο μέσος εβδομαδιαίος όρος από την έναρξη του προγράμματος να υπολογίζεται στα 12,9 δισ. Παράλληλα, στην ίδια περίοδο, η ΕΚΤ προέβη σε αγορές καλυμμένων ομολόγων, αξίας 430 εκατ. και ABS αξίας 407 εκατ. Επίσης, την περασμένη εβδομάδα η ΕΚΤ προέβη σε αγορές εταιρικών και ασφαλιστικών ομολογιακών τίτλων αξίας εκατ. δισ Πρόγραμμα αγοράς κρατικών ομολόγων ΕΚΤ Εφαρμογή προγράμματος: 82 εβδομάδες Πηγή: Ευρωπαική Κεντρική Τράπεζα, Διεύθυνση Oικονομικών Μελετών-Alpha Bank Στην Ελληνική αγορά ομολόγων, το εύρος τιμών (αγορά) του 10ετούς ομολόγου λήξης 24 Φεβρ στις 4 Οκτωβρίου διαμορφωνόταν μεταξύ 70,45-70,72 ήτοι απόδοση 8,24%-8,29%. Υπενθυμίζεται ότι στις το 10ετές ομόλογο είχε καταγράψει χαμηλό αποδόσεως 5,475% και στις υψηλό αποδόσεως 19,27%. Ρευστοποιήσεις για την πλειονότητα των 10ετών ομολόγων της ΖτΕ (Αποδόσεις 10ετών ομολόγων) -0,14-0,10 Γερμανία -0,03 Ολλανδία 0,03 0,10 Γαλλία 0,16 3,37 Πορτογαλία 3,31 1,18 Ιταλία 1,25 0,90 Ισπανία 0,92 8,35 Ελλάδα 8, /9/2016 4/10/2016 Πηγή: Reuters, Διεύθυνση Οικονομικών Μελετών Alpha Bank Η διαφορά απόδοσης μεταξύ των ελληνικών 10ετών και γερμανικών ομολόγων (spread) υποχώρησε στις 835 μονάδες βάσης. Η απόδοση του 10ετούς γερμανικού ομολόγου, ως σημείο αναφοράς του κόστους δανεισμού της Ζώνης του Ευρώ, ανήλθε στο -0,10%. Η 10ετία της Πορτογαλίας στις 4 Οκτωβρίου εμφάνιζε απόδοση 3,31%, της Ισπανίας 0,92% και της Ιταλίας 1,25%. Η διαφορά απόδοσης του 10ετούς πορτογαλικού ομολόγου σε σχέση με την αντίστοιχη του γερμανικού, υποχώρησε σε εβδομαδιαία βάση, στις 341 μ.β. ενώ του 10ετούς ιταλικού ομολόγου ανήλθε στις 134 μ.β. Στις ΗΠΑ, η απόδοση του 10-ετούς ομολόγου διαμορφωνόταν στο 1,63% στις Όσον αφορά την προσφορά στην πρωτογενή αγορά την τρέχουσα εβδομάδα, υπολογίζεται περί τα 17 δισ. Ειδικότερα, στις 5 Οκτωβρίου το Γερμανικό δημόσιο θα δανεισθεί μέσω υφιστάμενων εκδόσεων DBR περί τα 4 δισ. Επιπλέον, στις 6 Οκτωβρίου το Γαλλικό δημόσιο θα δανεισθεί μέσω υφιστάμενων εκδόσεων περί τα 7-8 δισ. ενώ το Ισπανικό δημόσιο μέσω εκδόσεων SPGB περί τα 4-5 δισ. Κύπρος Τουριστικές εισπράξεις Οι τουριστικές εισπράξεις αυξήθηκαν κατά 17,6%, σε ετήσια βάση, τον Ιούλιο 2016 και ανήλθαν σε 402,2 εκατ., έναντι 342,1 εκατ. τον Ιούλιο Παράλληλα, οι αφίξεις τουριστών αυξήθηκαν κατά 16,3%, σε ετήσια βάση, τον Ιούλιο 2016 και ανήλθαν σε άτομα από άτομα τον Ιούλιο Τον Ιούλιο 2016, οι εισπράξεις ανά άτομο αυξήθηκαν στα 834,25 από 825,37 τον Ιούλιο 2015, με αύξηση να σημειώνεται για το ήμισυ των χωρών και μείωση να παρουσιάζεται για το υπόλοιπο των χωρών. Επίσης αύξηση σημείωσαν οι εισπράξεις ανά ημέρα στα 86,01 από 80,92 τον Ιούλιο 2015, με το ήμισυ των χωρών να σημειώνουν αύξηση και το υπόλοιπο των χωρών να παρουσιάζουν μείωση Οι τουριστικές εισπράξεις αυξήθηκαν κατά 17,6% σε ετήσια βάση (εκατ. ευρώ) ΠΓΔΜ Ισοζύγιο των τρεχουσών συναλλαγών Το ισοζύγιο των τρεχουσών συναλλαγών παρουσίασε πλεόνασμα τον Ιούλιο, μετά από πέντε μήνες που είχε σημειωθεί έλλειμμα, ενώ στο επτάμηνο του 2016 παρουσιάσθηκε μικρή αύξηση του ελλείμματος κατά 2,4%, σε ετήσια βάση, στα 140,2 εκατ. στο επτάμηνο του 2016 από 137,0 εκατ. στην αντίστοιχη περίοδο του Αυτό ήταν αποτέλεσμα του υψηλότερου πλεονάσματος του ισοζυγίου των υπηρεσιών, κυρίως χάρη στην αύξηση των εισπράξεων από υπηρεσίες μεταποίησης αγαθών τα οποία ανήκουν σε άλλους. Απεναντίας, αρνητική επίδραση στο ισοζύγιο των τρεχουσών συναλλαγών είχε η αύξηση του ελλείμματος του εμπορικού ισοζυγίου και του ισοζυγίου εισοδημάτων, καθώς και η μείωση του πλεονάσματος του ισοζυγίου τρεχουσών μεταβιβάσεων Ιουλ-15 Σεπ-15 Νοε-15 Ιαν-16 Μαρ-16 Μαϊ-16 Ιουλ-16 Πηγή: Στατιστική Αρχή 9

10 80,0 30,0-20,0-70,0-120,0 26,7 Το έλλειμμα του ισοζυγίου των τρεχουσών συναλλαγών παρουσίασε μικρή αύξηση κυρίως λόγω του υψηλότερου πλεονάσματος του ισοζυγίου υπηρεσιών (εκατ. ευρώ) 65,1 39,1-36,7-22,2-70,7 23,8-9,5-39,4-86,9-69,6-27,9 07/15 08/15 09/15 10/15 11/15 12/15 01/16 02/16 03/16 04/16 05/16 06/16 07/16 Πηγή: National Bank of FYROM 69,2 Η ΤτΡουμανίας διατήρησε αμετάβλητο το βασικό της επιτόκιο για δέκατη κατά σειρά συνεδρίαση ,75% Μαρ-13 Αυγ-13 Ιαν-14 Μαϊ-14 Σεπ-14 Φεβ-15 Ιουλ-15 Νοε-15 Μαϊ-16 Σεπ-16 Πηγή: National Bank of Romania Ρουμανία ΤτΡουμανίας-Βασικό επιτόκιο Η Επιτροπή Νομισματικής Πολιτικής της ΤτΡουμανίας στη συνεδρίαση της 30 ης Σεπτεμβρίου αποφάσισε να διατηρήσει αμετάβλητο το βασικό της επιτόκιο (monetary policy rate) στο 1,75% (ιστορικά χαμηλό). Επίσης, η ΤτΡουμανίας αποφάσισε να μειώσει το ποσοστό των υποχρεωτικών δεσμεύσεων των τραπεζών σε ξένο νόμισμα στο 10% από το 12%, αλλά να αφήσει αμετάβλητο το ποσοστό των υποχρεωτικών καταθέσεων των τραπεζών σε RON στο 8%. Παράλληλα, η ΤτΡουμανίας ανακοίνωσε ότι θα συνεχίσει την πολιτική ενίσχυσης της ρευστότητας προς το τραπεζικό σύστημα. Με την ασκούμενη νομισματική πολιτική επιδιώκεται η σταθερότητα των τιμών σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα, ώστε να επιτευχθεί βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη. Η επόμενη συνεδρίαση της Επιτροπής Νομισματικής Πολιτικής έχει προγραμματισθεί για τις 4 Νοεμβρίου. Ποσοστό της ανεργίας Το ποσοστό της ανεργίας υποχώρησε στο 6,0% του εργατικού δυναμικού τον Αύγουστο από 6,1% τον Ιούλιο. Στο οκτάμηνο του 2016 το ποσοστό της ανεργίας διαμορφώθηκε, κατά μέσο όρο, στο 6,2%. Υψηλότερο ήταν το ποσοστό της ανεργίας στους άνδρες στο 6,8% (Ιούλ.: 6,9%) σε σχέση με τις γυναίκες στο 4,9% (Ιούλ.: 5,0%). Τον Αύγουστο χαμηλότερος ήταν και ο αριθμός των ανέργων στα 529 χιλ. άτομα από 546 χιλ. άτομα τον Ιούλιο και 630 χιλ. άτομα τον Αύγουστο Σύμφωνα με τις προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Μάιος 2016), το ποσοστό της ανεργίας θα παραμείνει αμετάβλητο στο 6,8% το 2016 και θα υποχωρήσει οριακά στο 6,7% το ,0 6,8 6,5 6,3 6,0 Το ποσοστό της ανεργίας υποχώρησε σε χαμηλό οκτώ ετών 6,0% 5,8 5,5 Αυγ-15 Οκτ-15 Δεκ-15 Φεβ-16 Απρ-16 Ιουν-16 Αυγ-16 Πηγή: National Institute of Statistics 10

11 Εβδομαδιαίο Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων Διεύθυνση Οικονομικών Μελετών Παρασκευή 7 Οκτωβρίου 2016 Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΕ ΑΡΙΘΜΟΥΣ (ετήσιες εκατοστιαίες μεταβολές) Ετήσια στοιχεία ΑΕΠ (σε σταθερές τιμές αγοράς) -4,3-5,5-9,2-7,3-3,1 0,7-0,3 Ιδιωτική Κατανάλωση -1,7-6,5-9,9-7,9-2,5 0,7 0,3 Δημόσια Κατανάλωση 2,0-4,2-7,0-7,2-5,5-2,4-0,1 Ακαθάριστες Επενδύσεις Παγίου Κεφαλαίου -13,8-19,3-20,7-23,4-9,3-2,7 0,9 Εξαγωγές -18,2 4,4 0,8 1,1 1,7 7,4-3,8 Εισαγωγές -20,2-3,4-8,2-9,4-2,9 7,8-6,9 Γενικός Δκτ Τιμών Καταναλωτή 1,2 4,7 3,3 1,5-0,9-1,3-1,7 Ανεργία (%) 9,6 12,7 17,9 24,4 27,5 26,5 24,9 Χρηματοδότηση Ιδιωτικού Τομέα 4,2 0,0-3,1-4,0-3,9-3,1-2,0 Πρωτογενές Ισοζύγιο της Γενικής Κυβέρνησης (% ΑΕΠ) (1) -10,3-5,8-3,3-0,9 1,6 0,3 0,7 Χρέος Γενικής Κυβέρνησης (% ΑΕΠ) 126,7 146,2 172,1 159,6 177,7 180,1 176,9 Ισοζύγιο Τρεχ. Συναλλαγών (% ΑΕΠ) -12,4-11,4-10,0-3,8-2,0-2,1-0,1 (1) Με βάση τον ορισμό του οικονομικού π ρογράμματος π ροσαρμογής της Ελλάδας Δείκτες Οικονομικής Συγκυρίας Τελευταία έτος έτος Q3 Q4 Q1 Q2 διαθέσιμη περίοδος Οικονομική Δραστηριότητα Όγκος Λιανικών Πωλήσεων (εκτός καυσίμων & λιπαντικών) -0,7-0,5-2, ,0-2,4-3,7 (Ιαν-Ιούλ.) Νέες εγγραφές ΙΧ Αυτοκινήτων 30,1 13,8-2,2 2,1-0,3 19,5 13,0 (Ιαν.-Αύγ.) Ιδιωτική Οικοδομική Δραστηριότητα -5,8-0,2-22,2 5,9-11,9-22,2-21,2 (Ιαν-Ιούν.) Βιομηχανική Παραγωγή: Μεταποίηση 1,8 1,8-0,5 2,1 1,1 7,3 5,0 (Ιαν.-Ιούλ.) Δείκτης Υπευθύνων Προμηθειών ΡΜΙ στη μεταποίηση 49,9 45,4 37,5 48,6 49,1 49,5 49,2 (Σεπ.) Δείκτης Οικονομικού Κλίματος 100,0 89,4 80,7 87,3 90,2 89,9 91,4 (Σεπ.) Δείκτης Επιχειρηματικών Προσδοκιών στη Βιομηχανία 94,6 81,9 71,9 82,9 90,6 91,9 94,0 (Σεπ.) Δείκτης Εμπιστοσύνης Καταναλωτών -54,0-50,7-60,6-61,6-67,5-71,2-65,9 (Σεπ.) Πιστωτική Επέκταση (τέλος περιόδου) Ιδιωτικός Τομέας -3,1-2,0-1,9-2,0-2,1-2,0-1,7 (Αυγ.) Επιχειρήσεις -3,7-0,9-0,8-0,9-1,4-1,0-0.5 (Αυγ.) - Βιομηχανία -3,3 2,4 2,8 2,4-0,3 0,2-0.1 (Αυγ.) - Κατασκευές -1,2-0,9 0,0-0,9 1,0 0,8-0.2 (Αυγ.) - Τουρισμός -0,6 0,6 0,6 0,6 0,9 0,4 0.8 (Αυγ.) Νοικοκυριά -2,9-3,1-3,2-3,1-3,0-3,0-2.8 (Αυγ.) - Καταναλωτικά Δάνεια -2,8-2,3-2,8-2,3-1,7-1,5-0.9 (Αυγ.) - Στεγαστικά Δάνεια -3,0-3,5-3,5-3,5-3,4-3,4-3.4(Αυγ.) Τιμές Δείκτης Τιμών Καταναλωτή -1,3-1,7-1,8-0,6-0,9-0,9-0,9 (Αυγ.) Δομικός Πληθωρισμός -0,7-0,5-0,5 0,3 0,2 0,3-0,2 (Αυγ.) Δείκτης Τιμών Διαμερισμάτων -7,5-5,0-5,8-5,0-4,7-2,7-2,7 (2ο 3μηνο) ΑΕΠ σε σταθερές τιμές 0,7-0,3-1,7-0,8-1,0-0,9-0,9 (2ο 3μηνο) Ιδιωτική Κατανάλωση 0,7 0,3-0,3-0,9-1,0-1,7-1,7 (2ο 3μηνο) Δημόσια Κατανάλωση -2,4-0,1-1,9 2,8-2,6-2,7-2,7 (2ο 3μηνο) Επενδύσεις -2,7 0,9-11,7 5,4-2,5 7,0 7,0 (2ο 3μηνο) Εξαγωγές Αγαθών & Υπηρεσιών 7,4-3,8-10,5-9,2-11,5-11,4-11,4 (2ο 3μηνο) Εισαγωγές Αγαθών & Υπηρεσιών 7,8-6,9-19,8-12,5-11,9-7,1-7,1 (2ο 3μηνο) Ισοζύγιο Πληρωμών σε δισ. Εξαγωγές Αγαθών 26,8 24,8 6,0 6,2 5,5 6, (Ιαν-Ιούλ.) Εισαγωγές Αγαθών 49,1 42,0 9,2 10,6 9,7 10, (Ιαν-Ιούλ.) Εμπορικό Ισοζύγιο -22,3-17,2-3,3-4,4-4,1-4,2-9.6 (Ιαν-Ιούλ.) Ισοζύγιο Τρεχ/σών Συναλλαγών -3,7-0,1 5,6-1,8-2,3-0,2-1.1 (Ιαν-Ιούλ.) Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος, ΕΛΣΤΑΤ, ΙΟΒΕ Το παρόν δελτίο έχει αποκλειστικά ενημερωτικό χαρακτήρα. Οι πληροφορίες που περιέχει προέρχονται από πηγές που θεωρούνται αξιόπιστες αλλά δεν έχουν επαληθευτεί από την Alpha Bank. Το παρόν δεν αποτελεί συμβουλή ή σύσταση ούτε προτροπή για την διενέργεια οποιασδήποτε συναλλαγής. Επίσης δεν συνιστά έρευνα στον τομέα των επενδύσεων κατά την έννοια της ισχύουσας νομοθεσίας και ως εκ τούτου δεν έχει συνταχθεί σύμφωνα με τις απαιτήσεις του νόμου για τη διασφάλιση της ανεξαρτησίας της έρευνας στον τομέα των επενδύσεων. Η Alpha Bank δεν υποχρεούται να επικαιροποιεί ή να αναθεωρεί το δελτίο αυτό ούτε να προβαίνει σε ανακοινώσεις ή ειδοποιήσεις σε περίπτωση που οποιοδήποτε στοιχείο, γνώμη, πρόβλεψη ή εκτίμηση που περιέχεται σε αυτό μεταβληθεί ή διαπιστωθεί εκ των υστέρων ως ανακριβής. Η Alpha Bank και οι θυγατρικές της, καθώς επίσης τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου, τα στελέχη και οι υπάλληλοι αυτών δεν παρέχουν καμία διαβεβαίωση ούτε εγγυώνται την ακρίβεια, την πληρότητα και την ορθότητα των πληροφοριών που περιέχονται και των απόψεων που διατυπώνονται στο παρόν ή την καταλληλότητά τους για συγκεκριμένη χρήση και δεν φέρουν καμία ευθύνη για οποιανδήποτε άμεση ή έμμεση ζημία θα μπορούσε τυχόν να προκύψει σε σχέση με οποιανδήποτε χρήση του παρόντος και των πληροφοριών που περιέχει εν όλω ή εν μέρει. Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή αναδημοσίευση αυτού του δελτίου ή τμήματος του πρέπει υποχρεωτικά να αναφέρει την Alpha Bank ως πηγή προελεύσεώς του.