Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Αγροτικό πλεόνασμα, παραγωγική και μη παραγωγική εργασία, άνιση ανταλλαγή και παραοικονομία Γιώργος Σταμάτης

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Αγροτικό πλεόνασμα, παραγωγική και μη παραγωγική εργασία, άνιση ανταλλαγή και παραοικονομία Γιώργος Σταμάτης"

Transcript

1 : Η θαυμαστή καριέρα ορισμένων εννοιών της μαρξικής πολιτικής οικονομίας στις σημερινές κοινωνικές επιστήμες στη χώρας μας* του Γιώργου Σταμάτη Ξένος: Της δε ψυχεμπορικής ταύτης άρ' ου το μεν επιδεικτική δικαιότητα λέγοιτ' αν, το δε γελοίον μεν ούχ ήττον τον πρόσθεν, όμως δε μαθημάτων ούσαν πράσιν αυτήν άδελφώ τινι της πράξεως ονόματι προσειπεϊν ανάγκης θεαίθητος: Πάνυ μεν ούν. Ξένος: Ταύτης τοίνυν της μαθηματοπωλικής το μεν περί τα των άλλων τεχνών μαθήματα ετέρω, το δε περί το της αρετής άλλω προσρητέον. Θεαίτητος: Πώς γαρ ου; Ξένος: Τεχνοπωλικόν μην το γε περί τάλλα αν άρμόττοι, το δε περί ταύτα ου προθυμήθητι λέγειν όνομα. Θεαίτητος: Και τι τις αν άλλο όνομα είπών ουκ αν, αλημμελοίη πλην το νυν ζητούμενον αυτό είναι το ψενδογαλατικόν γένος; Πλάτωνος Σοφιστής 1. Η επιστήμη ως εμπόρευμα Η επιστήμη και η διανόηση είναι και βιοποριστικό επάγγελμα και οι επιστήμονες και διανοητές είναι και «αγοραπωλητές», τουτέστιν «αγοραστές», μεταποιητές (ή παραγωγοί) και «πωλητές» εννοιών, ιδεών και θεωριών. Έτσι σημαντικό κριτήριο μιας όχι ασήμαντης μερίδας επιστημόνων και διανοητών κατά την «αγορά» και μεταποίηση των ιδεών και θεωριών που «πωλούν» είναι η «εμπορευσιμότητα» του τελικού προϊόντος. Η «εμπορευσιμότητα» του προϊόντος προϋποθέτει ως δεδομένη την ιδιότητα του να ικανοποιεί ορισμένες κοινωνικές - όχι κατ' ανάγκην επιστημονικές - ανάγκες. Το ότι οι ανάγκες αυτές ονομάζονται κοινωνικές δεν υποδηλεί ότι είναι ανάγκες ενός κάποιου κοινωνικού συνόλου, αλλά ότι είναι κοινωνικά προσδιορισμένες ανάγκες συγκεκριμένων ατόμων, ομάδων, τάξεων, οργανισμών, θεσμών κ.τ.λ. Γενικό χαρακτηριστικό όλων των αναγκών που ικανοποιούνται από προϊόντα της επιστήμης και της διανόησης είναι ότι η ικανοποίηση αυτών των αναγκών προϋποθέτει την «επιστημονικότητα» του μέσου της, δηλ. του προϊόντος της επιστημονικής παραγωγής, και του παραγωγού του. Η «επιστημονικότητα» του παραγωγού είναι Σελίδα 1 / 25

2 ταυτόσημη με την «επιστημονική αρμοδιότητα» του. Είναι δεδομένη, όταν αυτός κατέχει τις αντίστοιχες σπουδές (ανεξάρτητα από την ποιότητα και την πληρότητα τους) και έχει να επιδείξει αντίστοιχη δραστηριότητα, είναι δηλ. πανεπιστημιακός δάσκαλος ή εργάζεται σε ερευνητικό ίδρυμα ή κερδίζει ως ειδήμων τα προς το ζειν, π.χ. ως σύμβουλος πρωθυπουργών, υπουργών κ.τ.λ., ως συνεργάτης διεθνών οργανισμών, μελετητικού ή συμβουλευτικού γραφείου, ως διοικητής ή στέλεχος Τράπεζας, ως σημαντικός από την άποψη του κύκλου εργασιών αρχιτέκτων ή μηχανικός κ.ο.κ. (ανεξάρτητα από την πραγματικά επιστημονική ποιότητα και αξία αυτών των δραστηριοτήτων). Συνήθως η «επιστημονικότητα» του προϊόντος είναι δεδομένη με την «επιστημονική αρμοδιότητα» του παραγωγού του. Εντέλει όμως αυτά τα δυο δεν μπορούν να χωριστούν: υπάρχουν, όταν υπάρχουν, και τα δυο μαζί. Η «επιστημονικότητα» του παραγωγού και αυτή του προϊόντος του είναι λοιπόν καθαρά συμβατικές. Παρά την συμβατικότητα τους είναι όμως, όταν είναι δεδομένες, πραγματικές και έγκυρες. Διότι η συμβατικότητα τους δεν είναι μια αυθαίρετη, αλλά μια κοινωνικά αναγνωρισμένη και αποτελεσματική συμβατικότητα. Έχει ορισμένες άκρως πραγματικές - καίτοι όχι κατ' ανάγκην ουσία επιστημονικές - προϋποθέσεις και - το σημαντικότερο - ορισμένα άκρως πραγματικά και έγκυρα κοινωνικά αποτελέσματα. Μιλήσαμε παραπάνω για κοινωνικές ανάγκες, οι οποίες ικανοποιούνται από «επιστημονικά» προϊόντα «επιστημονικά αρμοδίων» παραγωγών, χωρίς να προσδιορίσουμε το περιεχόμενο τους, ορίζοντας τις μόνον δια του μέσου της ικανοποίησης των. Ορίσαμε επίσης το τελευταίο ως «επιστημονικό» προϊόν «επιστημονικά αρμοδίων» παραγωγών. Ωστόσο απ' αυτά και μόνον προκύπτει κάτι πολύ σημαντικό για το είδος αυτών των αναγκών και για την αντικειμενική λειτουργία των «επιστημονικών» προϊόντων που τις ικανοποιούν: ότι πρόκειται προφανώς για ανάγκες «επιστημονικά» νομιμοποιημένες ιδεολογικής κάλυψης ορισμένων κοινωνικών σχέσεων, συνθηκών και καταστάσεων. Ίσως δεν χρειάζεται, αλλά ας διευκρινίσουμε ωστόσο, ότι με «αγορά», «πώληση» και «εμπορευσιμότητα» των «επιστημονικών» προϊόντων δεν εννοούμε βέβαια τις μεταβιβάσεις πνευματικής ιδιοκτησίας επί «επιστημονικών» προϊόντων. Η ίδια η πνευματική ιδιοκτησία αφορά την οικονομική διάθεση και χρήση επιστημονικών προϊόντων. Η ιδιοκτησία των άλλων προϊόντων και, γενικά, αγαθών αποκλείει συνήθως τους μη ιδιοκτήτες όχι μόνον από την οικονομική, αλλά και από κάθε είδους διάθεση και χρήση αυτών των προϊόντων και αγαθών. Η πνευματική ιδιοκτησία «επιστημονικών» προϊόντων, αντιθέτως, δεν αποκλείει κανέναν από την «επιστημονική» τους χρήση. Με «αγορά» «επιστημονικών» προϊόντων εννοούμε λοιπόν την «επιστημονική» χρήση τους, η οποία, ως μη οικονομική χρήση, είναι ελεύθερη και δεν προϋποθέτει την καταβολή κανενός είδους αντιτίμου. Η χρήση αυτή συμπεριλαμβάνει και την κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας, εάν αυτή η κλοπή δεν έχει οικονομικούς, αλλά «επιστημονικούς» σκοπούς. Γι αυτό και δεν ενδιαφέρονται γι' αυτήν όχι μόνον το αστικό δίκαιο, αλλά, όταν - σπανιότατα βέβαια στη χώρα μας - αφορά πανεπιστημιακούς δασκάλους, ούτε το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και θρησκευμάτων. Διότι δεν ζημιώνει κανέναν, αλλά - στην κυριολεξία - προάγει την «επιστήμη», και κυρίως τους «επιστήμονες». Με «πώληση» «επιστημονικών» προϊόντων δεν εννοούμε την πώληση της πνευματικής ιδιοκτησίας επ' αυτού του είδους προϊόντων αντί αντιτίμου, αλλά τη δημοσίευση και τη διάδοση τους για κάθε - πλην της οικονομικής - χρήση. Και τέτοιες χρήσεις, όχι κατ' ανάγκην επιστημονικές, υπάρχουν πολλές. Συνίστανται στην ικανοποίηση των όχι κατ' ανάγκην επιστημονικών κοινωνικών αναγκών που προαναφέραμε, όπως ιδεολογικών, πολιτικών, ταξικών κ.τ.λ. αναγκών. Σ' αντίθεση όμως με την «αγορά», που δεν κοστίζει τίποτα, η «πώληση», καίτοι δεν γίνεται αντί αντιτίμου (καίτοι κι αυτό συμβαίνει, όποτε η «πώληση» αυτή παριστάνεται για διάφορους λόγους ως πώληση της πνευματικής ιδιοκτησίας επί του προϊόντος αντί αντιτίμου) όλο και κάτι αποφέρει. Ενώ όμως οι έννοιες της «αγοράς» και της «πώλησης» και συνεπώς και της «εμπορευσιμότητας» Σελίδα 2 / 25

3 χρησιμοποιούνται όχι στο κατά λέξιν νόημα τους αλλά ούτε και εντελώς μεταφορικά, η έννοια της μεταποίησης και της παραγωγής χρησιμοποιείται κατά κυριολεξίαν. Μόνον που συχνά τη θέση της μεταποίησης ή της πρωτογενούς παραγωγής παίρνει η σκέτη μεταπράτευση. Η εμπορευσιμότητα πρέπει ωστόσο να ληφθεί σοβαρά υπόψη, όταν συζητάμε την πρόσληψη και διάδοση ορισμένων ιδεών ή θεωριών όπως π.χ. εδώ, της μαρξιστικής πολιτικής οικονομίας. Διότι μας βοηθά να κατανοήσουμε πώς είναι δυνατή η πρόσληψη και διάδοση ορισμένων θεωριών, η εμπορία των οποίων, όπως αυτή της μαρξιστικής θεωρίας, είναι προφανώς ασύμφορη, όχι μόνον επειδή αυτοί που τις έχουν ανάγκη δεν αντιπροσωπεύουν καμιά αποτελεσματική (δηλ. ικανή να «πληρώσει», τουτέστιν να ανταμείψει καθ' οιονδήποτε τρόπο) ζήτηση, αλλά και επειδή αυτοί, που είναι ικανοί να «πληρώσουν» για ιδέες και θεωρίες, όχι μόνον δεν «πληρώνουν» γι' αυτές τις συγκεκριμένες, αλλά και θέτουν την πρόσληψη και την διάδοση τους υπό λεπτώς διαβαθμισμένο διωγμό (στον οποίο ανήκει και εκείνο το είδος ανοχής που ονομάστηκε «ανοχή καταπίεσης»). Μια εξήγηση του φαινομένου προσφέρει η ύπαρξη επιστημόνων και διανοητών, οι οποίοι δεν εμπορεύονται ιδέες και θεωρίες, αλλά θεραπεύουν την επιστήμη και την αλήθεια. Δεν αρκεί όμως, επειδή το φαινόμενο είναι ευρύτερο (και διαφορετικό) απ' αυτό, το οποίο εξηγεί η ύπαρξη και η δραστηριότητα τέτοιων επιστημόνων και διανοητών. Διότι κι άλλοι πέραν αυτών ασχολούνται με αυτές τις ιδέες και θεωρίες. Και δεν εννοούμε μόνον αυτούς που τις μάχονται ανοιχτά. Υπάρχει η μεγάλη κατηγορία αυτών, οι οποίοι εμπορεύονται κατ' αρχήν κάθε είδους ιδέες και θεωρίες: χωρίς μεταποίηση αυτές, για τις οποίες υπάρχει ζήτηση ως έχουν, και, μετά από κατάλληλη μεταποίηση, αυτές, για τις οποίες υπάρχει μόνον μετά απ' αυτήν ακριβώς την κατάλληλη επεξεργασία ενεργή ζήτηση. Αυτή η διαδικασία μεταποίησης των όποιων ιδεών και θεωριών με σκοπό να καταστούν κατάλληλες να ικανοποιήσουν μια δεδομένη ενεργή ζήτηση, η οποία όχι μόνον είναι ανύπαρκτη για αυτές τις ίδιες ιδέες αυτές καθεαυτές αλλά συνυπάρχει με ένα σύστημα καταπίεσης τους, εξηγεί και τις «διαστρεβλώσεις» τους. Οι «διαστρεβλώσεις» τους, θεωρημένες σε συνάρτηση με την εμπορική τους επιτυχία αποδεικνύονται ως η αναγκαία για την εμπορευσιμότητα τους μεταποίηση, ως το μέσον της εμπορικής τους επιτυχίας. Η άγνοια και η ανικανότητα είναι βέβαια ικανά εργαλεία των τέτοιου είδους μεταποιήσεων. Όλα αυτά θα μπορούσε βέβαια να μας τα ερμηνεύσει μια κοινωνική επιστημολογία και μια κοινωνιολογία της επιστήμης. Η κοινωνιολογία όμως, που - ανταποκρινόμενη ευχαρίστως στις ανάγκες της διοίκησης κατά την άσκηση της του social engineering - δεν έχει αφήσει κοινωνική ομάδα, την συμπεριφορά της οποίας να μην έχει μελετήσει, θα αρχίσει να μελετάει την δραστηριότητα των επιστημόνων (κι έτσι και την ίδια την δική της), αφού πρώτα φτάσει να μελετήσει αυτή των χρηματοδοτών της, δηλ. μάλλον ποτέ. Έτσι, δεν είναι τυχαίο, ότι στη χώρα μας η κοινωνιολογία της επιστήμης - ακόμη και στη θετικιστική της μορφή, υπό την οποία υπάρχει αλλού και υπό την οποία θα μπορούσε να εισαχθεί τουλάχιστον όπως έχουν εισαχθεί τόσα και τόσα - και η κοινωνική επιστημολογία είναι ανύπαρκτες. Οι κοινωνικές επιστήμες έχουν πολλά αντικείμενα και πεδία, η ίδια η δική τους δραστηριότητα και πρακτική καθώς και η χρηματοδοτική συμπεριφορά των χρηματοδοτών τους δεν εμπίπτουν όμως σε κανένα απ' αυτά 1. Η πρόσληψη των εμπορεύσιμων, η προς τον σκοπόν της εμπορίας μεταποίηση των οποιωνδήποτε και, τέλος, αυτή η ίδια η εμπορία των εννοιών, των ιδεών και των θεωριών συνιστούν την καριέρα τους. θα παρουσιάσουμε στα ακόλουθα την καριέρα των μαρξιστικών εννοιών του πλεονάσματος, της παραγωγικής ή μη παραγωγικής εργασίας και της ανταλλαγής εμπορευμάτων στις σύγχρονες κοινωνικές επιστήμες στη χώρα μας με τη βοήθεια δυο παραδειγμάτων: των όσων γράφονται για το πλεόνασμα του αγροτικού τομέα αφενός και για την παραγωγική και μη παραγωγική εργασία αφετέρου. 2. Περί «μεταφοράς» αγροτικού πλεονάσματος Σελίδα 3 / 25

4 Τα τελευταία χρόνια συζητείται πολύ η θεωρία του πλεονάσματος του αγροτικού τομέα. Σύμφωνα με αυτήν τη θεωρία ένα μέρος του πλεονάσματος του αγροτικού τομέα το ιδιοποιούνται ορισμένοι από τους υπόλοιπους τομείς της οικονομίας (καίτοι μπορεί να συμβεί και το αντίθετο, δηλ. ο αγροτικός τομέας να ιδιοποιείται μέρος του πλεονάσματος άλλων τομέων). Πρόκειται λοιπόν για μια «μεταφορά» ή «απόσπαση» πλεονάσματος. Το πλεόνασμα του αγροτικού τομέα ορίζεται κυρίως 2 ως η διαφορά μεταξύ του καθαρού προϊόντος και της (πραγματικά διαπιστωθείσας ή της τεκμαρτής) κατανάλωσης του αγροτικού τομέα, όπου και τα δυο μεγέθη αποτιμώνται σε τρέχουσες τιμές. Το πλεόνασμα του αγροτικού τομέα ορίζεται λοιπόν ως η (πραγματική ή τεκμαρτή) αποταμίευση του αγροτικού τομέα, υπολογισμένη σε τρέχουσες τιμές. Ήδη εδώ τίθεται μια σειρά ερωτημάτων: Πρώτον: Γιατί η διαφορά μεταξύ του καθαρού προϊόντος και της κατανάλωσης του αγροτικού τομέα ονομάζεται πλεόνασμα; Η ονομασία αυτή δημιουργεί παρεξηγήσεις. Όχι μόνον παραπέμπει αυτή καθεαυτή στον Marx, αλλά και οι περισσότεροι απ' αυτούς που την χρησιμοποιούν παραπέμπουν ρητά στον Marx (σχετίζοντας την - εσφαλμένα όπως θα δούμε - με την υπεραξία). Στον Marx ο όρος πλεόνασμα σημαίνει το υπερπροϊόν, δηλ. το (υλικό) πλεόνασμα του πραγματικού (=υλικού) καθαρού προϊόντος πέραν των πραγματικών (=υλικών) μισθών που πληρώθηκαν για την παραγωγή αυτού του καθαρού προϊόντος. Είναι δηλ. ένα υλικό κι όχι ένα χρηματικό μέγεθος (το οποίο, επιπροσθέτως, όταν δεν αναφέρεται σε ένα κλειστό οικονομικό σύστημα, αλλά όπως εδώ, σε έναν τομέα ενός ανοιχτού οικονομικού συστήματος, δηλ, εν τέλει, σε ένα ανοιχτό οικονομικό σύστημα, περιέχει όχι μόνον θετικές, αλλά και αρνητικές ποσότητες εμπορευμάτων). Πέραν αυτών η αξιακή έκφραση του μαρξικού υπερπροϊόντος είναι η υπεραξία, και η χρηματική του έκφραση είναι το κέρδος, και συνεπώς ούτε η μία ούτε η άλλη δεν είναι η διαφορά μεταξύ της χρηματικής έκφρασης του καθαρού προϊόντος και της χρηματικής έκφρασης της κατανάλωσης, δεν είναι δηλ. το πλεόνασμα, όπως αυτό ορίζεται από τη θεωρία περί αγροτικού πλεονάσματος. Το πλεόνασμα λοιπόν, όπως το ορίζει η θεωρία του πλεονάσματος του αγροτικού τομέα, δεν έχει καμιά σχέση ούτε με την μαρξική έννοια του πλεονάσματος, ούτε με την μαρξική έννοια της υπεραξίας, ούτε με την έννοια του κέρδους, αλλά είναι απλώς η σε τρέχουσες τιμές αποταμίευση. Δεύτερον: Δεδομένων όλων αυτών, γιατί η θεωρία περί πλεονάσματος του αγροτικού τομέα δεν ονομάζει αυτό, που ονομάζει πλεόνασμα, δημιουργώντας έτσι άτοπους συνειρμούς και συγχύσεις, αποταμίευση; Δεδομένων και των ρητών της παραπομπών στους μαρξικούς όρους πλεόνασμα και υπεραξία, μάλλον για να διατηρήσει μια ανύπαρκτη παραλληλότητα προς την μαρξική θεωρία. Τρίτον: Αυτό το, τέλος πάντων, πλεόνασμα του αγροτικού τομέα είναι ως αποταμίευση μέρος του εισοδήματος, δηλ. του καθαρού προϊόντος, του αγροτικού τομέα. Συνεπώς, η ιδιοποίηση του από τον αγροτικό ή από άλλους τομείς, η οποία ενδιαφέρει την θεωρία του αγροτικού πλεονάσματος, είναι ιδιοποίηση από τον αγροτικό ή από άλλους τομείς μέρους του εισοδήματος, δηλ. του καθαρού προϊόντος, του αγροτικού τομέα. Αν έτσι έχει το πράγμα, τότε γιατί η θεωρία αυτή δεν μιλάει απλώς για το εισόδημα ή καθαρό προϊόν του αγροτικού τομέα; Και μάλιστα αφού αυτό θα την απάλλασσε και από το πρόβλημα της εκτίμησης της κατανάλωσης του αγροτικού τομέα στις περιπτώσεις εκείνες που δεν δύναται να την διαπιστώσει στατιστικά, αλλά (όπως στη χώρα μας που δεν συλλέγονται από την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία αντίστοιχα στοιχεία) είναι αναγκασμένη να την τεκμαίρει; Διότι τότε θα χανόταν η εντύπωση της παραλληλότητας με την μαρξιστική θεωρία 3. Για την δημιουργία της εντύπωσης ότι υπάρχει μια κάποια σχέση με την μαρξική θεωρία χρησιμοποιείται κάθε μέσο, όπως π.χ. ο ισχυρισμός, ότι κατά τον Marx η παραγωγή πλεονάσματος είναι χαρακτηριστικό της καπιταλιστικής παραγωγής - ένας ισχυρισμός που χωλαίνει, διττά: πρώτον, διότι κατά τον Marx η ύπαρξη πλεονάσματος είναι χαρακτηριστικό κάθε κοινωνίας, στην οποία η παραγωγικότητα της εργασίας είναι υψηλότερη από το σ' αυτήν την κοινωνία δεδομένο κόστος αναπαραγωγής μιας μονάδας εργασιακής δύναμης, δηλ. από το πραγματικό ωρομίσθιο, και δεύτερον, διότι ο αγροτικός τομέας, για το πλεόνασμα του οποίου πρόκειται εδώ, δεν είναι ένας καθολοκληρίαν υπαγμένος στο κεφάλαιο, δηλ. ένας καθολοκληρίαν Σελίδα 4 / 25

5 καπιταλιστικός τομέας, αλλά στο μεγαλύτερο του μέρος (τουλάχιστον όσον αφορά χώρες σαν την Ελλάδα) ένας τομέας απλής εμπορευματικής παραγωγής. Αλλά ας έλθουμε στην ουσία της θεωρίας του πλεονάσματος του αγροτικού τομέα, η οποία συνίσταται στον ισχυρισμό, ότι υπάρχει μεταφορά πλεονάσματος, έτσι όπως αυτή το ορίζει, από τον αγροτικό σε άλλους τομείς (ή, μερικές φορές, απ' αυτούς στον αγροτικό τομέα). Ισχυρίζεται λοιπόν η θεωρία αυτή ότι υπάρχει μεταφορά πλεονάσματος από τομέα σε τομέα. Το ζήτημα είναι λοιπόν: είναι δυνατή μια τέτοια μεταφορά; Και, αν είναι, τότε, όταν λαμβάνει χώρα, πώς συντελείται; Κατά την ευλόγω θεωρία η μεταβίβαση αυτή είναι δυνατή, λαμβάνει πράγματι χώρα και διαμεσολαβείται - στο βαθμό που δεν αφορά μεταβιβάσεις πλεονάσματος από τον αγροτικό στον δημόσιο τομέα ή αντιστρόφως μέσω φόρων ή επιδοτήσεων - από την άνιση ανταλλαγή μεταξύ των προϊόντων που πουλά και αυτών που αγοράζει ο αγροτικός τομέας. Στην πραγματικότητα όμως δεν είναι δυνατόν να συμβεί καμιά μεταφορά πλεονάσματος μέσω άνισης ανταλλαγής. Κι αυτό για τους εξής λόγους: Η διαπίστωση μιας τέτοιας μεταφοράς προϋποθέτει προφανώς δυο τινά: Πρώτον, την διαπίστωση του πλεονάσματος κάθε τομέα πριν τις μεταφορές πλεονάσματος και, δεύτερον, την διαπίστωση του πλεονάσματος κάθε τομέα μετά τις μεταφορές πλεονάσματος. Κι αυτό, διότι αυτές οι μεταφορές πλεονάσματος μόνον ως διαφορές μεταξύ των πλεονασμάτων των τομέων πριν και των πλεονασμάτων των τομέων μετά τις μεταφορές πλεονασμάτων μπορούν να διαπιστωθούν. Πώς διαπιστώνεται όμως σε μια εμπορευματική οικονομία το πλεόνασμα ενός τομέα πριν ή μετά τις μεταφορές πλεονασμάτων από τομέα σε τομέα; Όπως και το ύψος κάθε άλλου εισοδηματικού μεγέθους, όταν είναι δεδομένες οι τιμές των εμπορευμάτων 4. Σύμφωνα όμως με τα παραπάνω, για να υπάρχει μεταφορά πλεονάσματος, πρέπει οι τιμές, στις οποίες υπολογίζεται το πλεόνασμα κάθε τομέα πριν τις μεταβιβάσεις πλεονάσματος, να διαφέρουν απ' αυτές, στις οποίες υπολογίζεται το πλεόνασμα κάθε τομέα μετά τις μεταβιβάσεις πλεονάσματος. Αυτό όμως είναι αδύνατον. Διότι στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν βέβαια δυο συστήματα τιμών, αλλά ένα και μοναδικό. Αν όμως έτσι έχει το πράγμα, αν δηλ. υπάρχει ένα μόνον σύστημα τιμών, τότε το πλεόνασμα κάθε τομέα πριν ης μεταφορές πλεονάσματος και το πλεόνασμα του μετά τις μεταφορές πλεονάσματος είναι ίσα - πράγμα που σημαίνει, ότι όλες οι μεταφορές πλεονασμάτων είναι ίσες με μηδέν, και συνεπώς, ότι δεν λαμβάνει χώρα καμιά μεταφορά πλεονάσματος. Η δυνατότητα διαπίστωσης του πλεονάσματος κάθε τομέα πριν και του πλεονάσματος του μετά τις μεταβιβάσεις πλεονάσματος είναι βέβαια ταυτόσημη με την δυνατότητα ύπαρξης δύο ιδιοποιήσεων του πλεονάσματος κάθε τομέα απ' αυτόν τον ίδιο τομέα, μιας πριν και μιας μετά τις μεταφορές πλεονάσματος. Και επειδή βέβαια δεν είναι δυνατόν να υπάρξουν - και δεν υπάρχουν - όνο ιδιοποιήσεις πλεονάσματος, δεν είναι δυνατόν να διαπιστωθεί και το πλεόνασμα κάθε τομέα πριν και μετά τις μεταβιβάσεις πλεονάσματος κι επομένως δεν υπάρχουν τέτοιες μεταβιβάσεις. Το ότι, για να μπορεί να γίνει λόγος για μεταβιβάσεις πλεονάσματος από τομέα σε τομέα, πρέπει να υπάρχουν δύο διαφορετικά συστήματα τιμών, φαίνεται και από το γεγονός, ότι όσοι ομιλούν για τέτοιες μεταβιβάσεις πλεονάσματος προϋποθέτουν πράγματι την ύπαρξη δυο τέτοιων συστημάτων τιμών. Το ένα απ' αυτά είναι το σύστημα των πραγματικών τιμών (το ένα και μοναδικό σύστημα τιμών, για το οποίο έγινε λόγος παραπάνω), στο Σελίδα 5 / 25

6 οποίο υπολογίζουν το πλεόνασμα κάθε τομέα μετά τις μεταβιβάσεις πλεονασμάτων, και το άλλο είναι ένα πλασματικό σύστημα τιμών, διαφορετικό από το προηγούμενο, στο οποίο υπολογίζουν το πλεόνασμα κάθε τομέα πριν τις μεταβιβάσεις πλεονάσματος. Οι τελευταίες τιμές είναι οι τιμές, οι οποίες αντιστοιχούν στις μαρξικές αξίες, ή, κατ' άλλους, οι τιμές, που θα προέκυπταν χωρίς τις επεμβάσεις του κράτους, ή, κατ' άλλους πάλι, οι τιμές, που θα έπρεπε να ισχύουν για να μπορούν και οι ασχολούμενοι με την γεωργία να έχουν ένα αξιοπρεπές εισόδημα, δηλ. ένα αξιοπρεπές κέρδος ή έναν αξιοπρεπή μισθό, όπως και οι ασχολούμενοι με τα άλλα είδη της παραγωγής. Πρόκειται λοιπόν σε καθεμία απ' αυτές τις περιπτώσεις για ευκταίες, δέουσες ή «δίκαιες» τιμές. Έτσι, μετρούμενες δηλ. με μέτρο αυτές τις πλασματικές «δίκαιες» τιμές, οι πραγματικές τιμές, στις οποίες υπολογίζεται το πλεόνασμα κάθε τομέα μετά τις μεταβιβάσεις πλεονάσματος, είναι οι, ούτως ειπείν, απευκταίες, μη δέουσες ή «άδικες» τιμές. 3. Περί «άνισης ανταλλαγής» Την έννοια αυτών των δυο ειδών τιμών προϋποθέτει και η έννοια της άνισης ανταλλαγής: Η πραγματική ανταλλαγή, που λαμβάνει χώρα σύμφωνα με τις πραγματικές τιμές, είναι - μετρούμενη με μέτρο την πλασματική μεν, αλλά «ίση» και «δίκαιη» ανταλλαγή που θα προέκυπτε αν τα εμπορεύματα αναταλλάσσονταν στις πλασματικές μεν, αλλά «δίκαιες» τιμές που προαναφέραμε - «άνιση», «άδικη» ανταλλαγή. Η έννοια της άνισης ανταλλαγής προϋποθέτει προφανώς και δύο ιδιοποιήσεις πλεονάσματος μια πλασματική ιδιοποίηση πριν τις μεταβιβάσεις πλεονάσματος, η οποία διαμελαβείται από τις πλασματικές μεν αλλά «δίκαιες» τιμές και από την αντιστοιχούσα σ' αυτές τις τιμές πλασματική ιδιοποίηση πριν τις μεταβιβάσεις πλεονάσματος, και την πραγματική ιδιοποίηση μετά τις μεταβιβάσεις πλεονάσματος, η οποία διαμεσολαβείται από τις «άδικες» μεν αλλά πραγματικές τιμές και από την αντιστοιχούσα σ' αυτές τις τιμές πραγματική μεν αλλά «άνιση» ανταλλαγή μετά τις μεταβιβάσεις πλεονάσματος. Μετά τις παραπάνω διευκρινήσεις φαίνεται ολοκάθαρα, ότι το πλεόνασμα, που αποτιμάται σ' αυτές τις πλασματικές μεν αλλά «δίκαιες» τιμές, δεν είναι, όπως ισχυρίζεται η θεωρία μεταβίβασης αγροτικού πλεονάσματος, το πλεόνασμα πριν τις μεταβιβάσεις πλεονάσματος, αλλά ένα ευκταίο, δέον ή «δίκαιο» πλεόνασμα, και το πλεόνασμα, που αποτιμάται στις πραγματικές μεν αλλά «άδικες» τιμές, δεν είναι, όπως ισχυρίζεται η ίδια θεωρία, το πλεόνασμα μετά τις μεταβιβάσεις πλεονάσματος, αλλά απλώς το πλεόνασμα, το πραγματικό και μοναδικό πλεόνασμα. Έτσι λοιπόν και το δήθεν πλεόνασμα πριν τις μεταβιβάσεις πλεονάσματος δεν είναι τίποτε άλλο παρά το «δίκαιο» πλεόνασμα, και η δήθεν μεταβίβαση πλεονάσματος από τον αγροτικό τομέα στους άλλους τομείς δεν είναι τίποτε άλλο παρά το ποσό που θα έπρεπε, σύμφωνα με την κατά τα λοιπά άκρως σεβαστή γνώμη του εκάστοτε οικονομολόγου που αναπτύσσει την θεωρία της μεταβίβασης πλεονάσματος του αγροτικού τομέα, να έπαιρνε, επιπροσθέτως στο πλεόνασμα που πράγματι παίρνει, ο αγροτικός τομέας, για να έπαιρνε το, κατά την όπως είπαμε άκρως σεβαστή άποψη του, «δίκαιο» πλεόνασμα. Η μεταφορά πλεονάσματος από τον αγροτικό τομέα σε άλλους τομείς είναι λοιπόν μια ιδεαλιστική κατασκευή περί «δικαίας» κατανομής του πλεονάσματος στους διαφόρους τομείς, η οποία εκδίδεται ως μαρξιστική. Διότι μαρξιστικό χαρακτήρα θέλουν να της προσδώσουν οι μαρξικοί όροι που αδικαιολόγητα χρησιμοποιεί (πλεόνασμα, αξίες, τιμές που αντιστοιχούν στις αξίες κ.τ.λ.). Το ότι είναι μια ιδεαλιστική κατασκευή, προκύπτει αβίαστα από το γεγονός ότι αντί να ερμηνεύσει το ύψος του αγροτικού εισοδήματος ή, τελωσπάντων, του αγροτικού πλεονάσματος αναλύοντας τους παράγοντες που το καθορίζουν και τον τρόπο με τον οποίο το καθορίζουν, κατασκευάζει έξω από αυτό το πραγματικό της Σελίδα 6 / 25

7 αντικείμενο ένα άσχετο προς αυτό και μη προσήκον σ' αυτό μέτρο, το οποίο χρησιμοποιεί μετά για να του αποδώσει έμμεσα ή άμεσα προσδιορισμούς που δεν του προσήκουν, όπως «δέον», «δίκαιον», «μη δέον», «άδικον», κ.ο.κ. Εξίσου καλά θα μπορούσε να το χαρακτηρίσει «γαλάζιο», «εύγευστο», «ευχάριστο», κ.ο.κ. Το πόσο μαρξιστικές είναι οι κατασκευές αυτού του είδους γνωρίζει καλά όποιος γνωρίζει την κριτική του Marx στις λασσαλλικές έννοιες του «δίκαιου μισθού», της «δίκαιης κατανομής του εισοδήματος» κ.λπ., την οποία δεν επιθυμούμε να αναπτύξουμε εδώ. Αντ' αυτού, παραπέμπουμε στην κριτική του Marx στην πρώτη και στην τρίτη παράγραφο του Προγράμματος της Γκότα του Γερμανικού Εργατικού Κόμματος. Και κατά πόσον τέτοιου είδους χαρακτηρισμοί του πράγματος προάγουν κατά την άποψη του Marx την γνώση του ίδιου του πράγματος μπορεί να συμπεράνει κανείς από τη ρητορική του ερώτηση, αν «γνωρίζει μήπως κανείς περισσότερα για την "αισχροκέρδεια", εάν λέει, ότι αυτή αντιφάσκει στην "αιώνια δικαιοσύνη" και στην "αιώνια επιείκεια" και στην "αιώνια αλληλεγγύη" και σε άλλες "αιώνιες αλήθειες", όπως γνώριζαν οι πατέρες της εκκλησίας, όταν έλεγαν, ότι αυτή αντιφάσκει στην "αιώνια χάρη", στην "αιώνια πίστη", στην "αιώνια βούληση του θεού;"» 5. Για τους ίδιους λόγους είναι ιδεαλιστικός και μη μαρξιστικός και ο πολυσυζητημένος όρος της άνισης ανταλλαγής. Η ρήση «άνιση ανταλλαγή» αποτελεί μια κρίση για την πραγματική ανταλλαγή, η οποία προσδίδει στην τελευταία κατά τον ιδεαλιστικό τρόπο που μόλις περιγράψαμε έναν προσδιορισμό - τον προσδιορισμό «άνιση», που σημαίνει «ανταλλαγή μη ισοδυνάμων», ο οποίος όχι μόνον δεν της προσήκει, όπως π.χ. δεν της προσήκουν και οι προσδιορισμοί «ωραία», «άσχημη», κ.τ.λ., αλλά και συνιστά μια contradictio in adjecto. Διότι κάθε ανταλλαγή είναι, όπως αναπτύσσει ο Marx, ανταλλαγή ισοδυνάμων, δηλ. «ίση» ανταλλαγή. Δουλειά του θεωρητικού της οικονομίας δεν είναι να κρίνει αν η ανταλλαγή είναι ή δεν είναι ανταλλαγή ισοδυνάμων, αν δηλαδή αυτά τα ανταλλασσόμενα ισοδύναμα είναι και σύμφωνα με τα δικά του προσωπικά ηθικά, πολιτικά ή όποια άλλα κριτήρια πράγματι «ίσα» (το ερώτημα αυτό έχουν ήδη απαντήσει, σύμφωνα με τα μόνα έγκυρα, τα δικά τους, κριτήρια, θετικά οι ανταλλάσσοντες τα εμπορεύματα όταν ανταλλάσσουν, ανταλλάσσουν ισοδύναμα πράγματα, διότι, αν δεν είχε έτσι το πράγμα, τότε θα έπρεπε να εξηγήσει κανείς, πώς είναι δυνατόν ορισμένοι από τους ανταλλάσσοντες να δέχονται ως αντάλλαγμα για τα εμπορεύματα τους κάτι μικρότερο από το ισοδύναμο αυτών των εμπορευμάτων χωρίς γι' αυτό να τους ασκείται βία πέραν αυτής την οποία ασκούν οι ίδιες οι οικονομικές συνθήκες), αλλά να διερευνήσουν σε τι συνίσταται το μέτρο της ισοδυναμίας των ανταλλασσόμενων ποσοτήτων διαφορετικών εμπορευμάτων, δηλ. ως προς η είναι ίσες οι ανταλλασσόμενες ποσότητες των διαφορετικών εμπορευμάτων. Και το μέτρο της ισοδυναμίας δεν συνίσταται ούτε κατά τον Marx - όπως εσφαλμένα νομίζουν πολλοί - στην εργασία που κόστισε η παραγωγή τους έτσι ώστε να δύνανται να λεχθεί - όπως συχνά λέγεται εξίσου εσφαλμένα, ότι αν τα εμπορεύματα ανταλλάσσονται στις αξίες τους, τότε η ανταλλαγή είναι «ίση», δηλ. ανταλλαγή ισοδυνάμων, ενώ όταν ανταλλάσσονται σε τιμές διαφορετικές από τις αξίες τους, τότε η ανταλλαγή είναι «άνιση», δηλ. ανταλλαγή μη ισοδυνάμων. Διότι πουθενά ο Marx δεν ισχυρίζεται ότι τα εμπορεύματα ανταλλάσσονται στην πραγματικότητα ή, ακόμη περισσότερο, ότι θα έπρεπε να ανταλλάσσονται στις αξίες τους (ούτε επίσης, ότι τα εμπορεύματα ανταλλάσσονται ή ότι θα έπρεπε να ανταλλάσσονται στις τιμές παραγωγής τους), αλλά ότι ανταλλάσσονται σε τιμές αγοράς που διαφέρουν από τις αξίες (καθώς και από τις τιμές παραγωγής) τους. Η αντίληψη ότι είναι δυνατόν να μεταβιβαστεί και ότι μεταβιβάζεται πράγματι μέσω της ανταλλαγής πλεόνασμα ή οποιοδήποτε μέρος του προϊόντος μιας μονάδας παραγωγής ή ενός σύμφωνα με οποιοδήποτε κριτήριο ορισμένου τομέα παραγωγής σε άλλες μονάδες παραγωγής ή σε άλλους τομείς παραγωγής, προϋποθέτει ως ορθή την αντίληψη, ότι μια μονάδα ή ένας τομέας παραγωγής ιδιοποιείται τελικά ως εισόδημα του κάτι που διαφέρει απ' αυτό που παρήγαγε, δηλ. από το καθαρό προϊόν του. Η τελευταία αυτή αντίληψη είναι λανθασμένη. Γι αυτό είναι και η βασιζόμενη σ' αυτήν αντίληψη μεταφοράς πλεονάσματος ή, γενικότερα, εισοδήματος από μονάδα σε μονάδα ή τομέα σε τομέα μέσω της ανταλλαγής εσφαλμένη. Το ορθό είναι ότι στην εμπορευματική παραγωγή κάθε μονάδα παραγωγής και κάθε τομέας παραγωγής παίρνει ως εισόδημα (μισθοί συν κέρδη) ό,τι ακριβώς παρήγαγε (το καθαρό προϊόν του). Μεταβιβάσεις πλεονάσματος ή, γενικότερα, εισοδήματος από μονάδα σε μονάδα ή από τομέα σε τομέα μέσω της ανταλλαγής είναι αδύνατες, διότι προϋποθέτουν ότι αυτό που λαμβάνει ως εισόδημα μια μονάδα ή ένας τομέας διαφέρει απ' αυτό που παρήγαγε (σ* αυτήν ακριβώς την διαφορά μεταξύ του καθαρού προϊόντος και του εισοδήματος μιας μονάδος ή ενός τομέα συνίσταται κατ' αυτούς, που θεωρούν δυνατές και πραγματικές αυτές τις μεταβιβάσεις, και η μεταβίβαση Σελίδα 7 / 25

8 πλεονάσματος αυτής της μονάδας ή αυτού του τομέα σε άλλες μονάδες ή σε άλλους τομείς) 6 4. Παραγωγική και μη παραγωγική εργασία Αλλά οι διάφορες μεταβιβάσεις «πλεονασμάτων» από τομέα σε τομέα δεν τελειώνουν με τη θεωρία του αγροτικού πλεονάσματος. Σύμφωνα με την κρατούσα άποψη, η οποία παραπέμπει κι εδώ, και πάλι αδίκως, στον Marx, γίνονται και μεταβιβάσεις υπεραξίας και κέρδους από τους «παραγωγικούς» στους «μη παραγωγικούς» τομείς 7. Η άποψη αυτή χρησιμοποιεί τους όρους «παραγωγικός» και «μη παραγωγικός» τομέας υποκειμενικά με το νόημα που έχουν στον ίδιο τον Marx, δηλ. θέλει να τους χρησιμοποιεί με το ίδιο νόημα που τους δίνει ο Marx, αντικειμενικά όμως, δηλ. στην πραγματικότητα και παρά την πρόθεση της, τους δίνει, όπως θα δούμε ένα τελείως διαφορετικό νόημα. Οι παραγωγικοί και μη παραγωγικοί τομείς σχετίζονται στον Marx στενότατα με την παραγωγική και μη παραγωγική εργασία. Τι είναι παραγωγική και μη παραγωγική εργασία στον Marx είναι - αδικαιολόγητα - αμφιλεγόμενο. Γιατί αδικαιολόγητα, θα φανεί από τα όσα ακολουθούν. Ο Marx ορίζει τι είναι παραγωγική και τη μη παραγωγική εργασία στον Ιο τόμο του «Κεφαλαίου» 70. Από την άποψη της διαδικασίας εργασίας, δηλ. της διαδικασίας παραγωγής αξιών χρήσης, παραγωγική είναι η εργασία, που παράγει αξίες χρήσης, και μη παραγωγική αυτή, που δεν παράγει αξίες χρήσης. Επειδή όμως η εργασία, για την οποία πρόκειται εδώ, για την οποία δηλ. ερωτάται στην εκάστοτε συγκεκριμένη περίπτωση αν είναι παραγωγική ή μη παραγωγική, είναι εξ ορισμού εν γένει χρήσιμη εργασία, δηλ. σκόπιμη ανθρώπινη δραστηριότητα προς παραγωγή χρήσιμων πραγμάτων εν γένει, αξιών χρήσης εν γένει (υλικών αγαθών ή υπηρεσιών), από την άποψη της διαδικασίας εργασίας είναι, ως εξ ορισμού εν γένει χρήσιμη εργασία, παραγωγική εργασία. Έτσι απ' αυτήν την άποψη παραγωγική είναι τόσο η εργασία της νοικοκυράς (η οποία ούτε μισθιακή εργασία είναι, ούτε παράγει εμπορεύματα αλλά παράγει απλώς αξίες χρήσης για την ίδια την νοικοκυρά ή και για την οικογένεια της), όσο και η εργασία της οικιακής βοηθού (η οποία είναι μισθιακή εργασία, αλλά δεν παράγει εμπορεύματα παρά απλώς αξίες χρήσης για λογαριασμό και για ατομική κατανάλωση αυτού, ο οποίος την πληρώνει δηλ. παράγει, όπως τις ονομάζει ο Marx προσωπικές υπηρεσίες), όσο και η εργασία του γεωργού που είναι ιδιοκτήτης της γης του και των μέσων παραγωγής του και δεν χρησιμοποιεί ξένη εργασιακή δύναμη (η οποία δεν είναι μισθιακή εργασία και παράγει αξίες χρήσης, που, στο βαθμό που δεν καταναλώνει ο ίδιος, αλλά πουλάει τα προϊόντα του, είναι απλά, όχι καπιταλιστικά, εμπορεύματα, δηλ. εμπορεύματα, η αξία ή, αντιστοίχως, η τιμή των οποίων δεν περιέχει υπεραξία ή, αντιστοίχως, κέρδος), όσο και η εργασία του δημοσίου υπαλλήλου (η οποία είναι μισθιακή εργασία που παράγει αξίες χρήσεις που δεν είναι εμπορεύματα), όσο και η εργασία του υπαλλήλου δημοσίου οργανισμού ή ιδιωτικού οργανισμού μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα (η οποία είναι μισθιακή εργασία που παράγει αξίες χρήσης που είναι απλά, όχι καπιταλιστικά, εμπορεύματα 8 ), όσο, τέλος, και η εργασία του υπό το κεφάλαιο εργαζόμενου μισθωτού εργάτη (η οποία παράγει αξίες χρήσης που είναι εμπορεύματα και μάλιστα καπιταλιστικά, όχι απλά, εμπορεύματα, δηλ. εμπορεύματα, η - αξία ή, αντιστοίχως, η τιμή των οποίων εμπεριέχει και υπεραξία ή, αντιστοίχως, κέρδος) είναι χρήσιμες και ως εκ τούτου παραγωγικές εργασίες. Από την άποψη της διαδικασίας αξιοποίησης, δηλ. της διαδικασίας παραγωγής ανταλλακτικών αξιών εν γένει, τουτέστιν εμπορευμάτων εν γένει (απλών ή καπιταλιστικών εμπορευμάτων), παραγωγική είναι η εργασία, που παράγει, και μη παραγωγική η εργασία, που δεν παράγει εμπορεύματα. Μη παραγωγική είναι λοιπόν από την άποψη της διαδικασίας αξιοποίησης εκείνη η εργασία που παράγει αξίες Σελίδα 8 / 25

9 χρήσης, οι οποίες όμως δεν είναι εμπορεύματα (όπως π.χ. η εργασία της νοικοκυράς, της οικιακής βοηθού, του δημοσίου υπαλλήλου), και παραγωγική κάθε εργασία, που παράγει εμπορεύματα εν γένει (όπως π.χ. η εργασία του προαναφερθέντος γεωργού, στο βαθμό που αυτός πουλάει και δεν καταναλώνει ο ίδιος τα προϊόντα του, η εργασία του υπαλλήλου σε δημόσιο οργανισμό ή σε ιδιωτικό οργανισμό μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα και η εργασία του υπό το κεφάλαιο μισθωτού εργαζομένου). Από την άποψη της καπιταλιστικής διαδικασίας παραγωγής ως ενότητας της διαδικασίας της άμεσης παραγωγής και της διαδικασίας κυκλοφορίας, από την άποψη δηλ. της διαδικασίας παραγωγής υπεραξίας ή, αντιστοίχως, κέρδους, παραγωγική είναι η εργασία, που παράγει, και μη παραγωγική η εργασία, που δεν παράγει υπεραξία ή, αντιστοίχως, κέρδος 9. Για να παραγάγει κανείς υπεραξία ή, αντιστοίχως, κέρδος, πρέπει να παραγάγει και να πουλήσει καπιταλιστικά εμπορεύματα, για να παραγάγει και να πουλήσει καπιταλιστικά εμπορεύματα, πρέπει να παραγάγει και να πουλήσει εμπορεύματα εν γένει, δηλ. αξίες χρήσεις για άλλους, και, για να παραγάγει και να πουλήσει αξίες χρήσης για άλλους, πρέπει να παραγάγει αξίες χρήσης. Έτσι από την άποψη της καπιταλιστικής διαδικασίας παραγωγής παραγωγική δεν είναι η εργασία, που παράγει απλώς αξίες χρήσεις, ούτε η εργασία, που παράγει εμπορεύματα εν γένει, αλλά η εργασία, που παράγει αξίες χρήσεις, οι οποίες είναι εμπορεύματα, τα οποία από την πλευρά τους δεν είναι απλά, αλλά καπιταλιστικά εμπορεύματα, δηλ. εμπορεύματα, η αξία ή, αντιστοίχως, η τιμή των οποίων εμπεριέχει υπεραξία ή, αντιστοίχως, κέρδος, εν συντομία: η εργασία που είναι υπαγμένη στο κεφάλαιο. Και από την ίδια άποψη μη παραγωγική είναι η εργασία, που παράγει είτε απλώς αξίες χρήσης είτε αξίες χρήσης που δεν είναι καπιταλιστικά, αλλά απλά εμπορεύματα, δηλ. εμπορεύματα, η αξία ή, αντιστοίχως, η τιμή των οποίων δεν περιέχει υπεραξία ή, αντιστοίχως, κέρδος, εν συντομία: η εργασία που δεν είναι υπαγμένη στο κεφάλαιο. Έτσι από την εν λόγω άποψη παραγωγική είναι η εργασία κάθε εργαζόμενου, ο οποίος είναι υπαγμένος, και μη παραγωγική η εργασία κάθε εργαζόμενου, ο οποίος δεν είναι υπαγμένος στο κεφάλαιο. Μη παραγωγική είναι π.χ. η εργασία της νοικοκυράς, της οικιακής βοηθού, του αυτοαπασχολούμενου γεωργού ή του όποιου άλλου αυτοαπασχολούμενου, του δημοσίου υπαλλήλου, του υπαλλήλου δημοσίου οργανισμού και του υπαλλήλου ιδιωτικού οργανισμού μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα. Το είδος της αξίας χρήσης, που παράγει η εκάστοτε συγκεκριμένη χρήσιμη εργασία, δεν παίζει κανέναν ρόλο για τον χαρακτηρισμό της ως παραγωγικής ή μη παραγωγικής εργασίας. Συνεπώς παραγωγική ή, αντιστοίχως, μη παραγωγική εργασία δεν είναι ένα συγκεκριμένο είδος χρήσιμης εργασίας, δηλ. ένα είδος συγκεκριμένης χρήσιμης εργασίας. Ο προσδιορισμός «παραγωγική» ή «μη παραγωγική» δεν αφορά την αξία χρήσης, που παράγει η εργασία, στην οποία προσδίδεται αυτός ο προσδιορισμός, κι επομένως ούτε το συγκεκριμένο είδος αξίας χρήσης, που παράγει αυτή η εργασία και, τέλος, κατά συνέπεια ούτε το συγκεκριμένο είδος εργασίας, τη συγκεκριμένη δηλ. εργασία, η οποία παράγει αυτό το συγκεκριμένο είδος αξίας χρήσης. Ο προσδιορισμός «παραγωγική» ή «μη παραγωγική» δεν αφορά λοιπόν την εργασία ως εκάστοτε συγκεκριμένη χρήσιμη εργασία, αλλά την εργασία ως εν γένει χρήσιμη, αφηρημένη εργασία, κατ' αφαίρεσιν δηλ. από την συγκεκριμένη χρησιμότητα της και συνεπώς από το συγκεκριμένο είδος αξίας χρήσης που παράγει και δεν χαρακτηρίζει τη συγκεκριμένη χρήσιμη εργασία ως προς τη συγκεκριμένη χρησιμότητα της, δηλ. ως προς το συγκεκριμένο είδος της αξίας που παράγει, αλλά αυτήν την ίδια ως εν γένει χρήσιμη, αφηρημένη εργασία ως προς τις κοινωνικές συνθήκες, υπό τις οποίες δαπανάται. Ως εκ τούτου η ίδια συγκεκριμένη χρήσιμη εργασία, η μαγειρική π.χ. εργασία, είναι μη παραγωγική 10, όταν δαπανάται ως οικιακή εργασία, και παραγωγική, όταν δαπανάται ως μισθιακή εργασία υπό το κεφάλαιο σε ένα εστιατόριο και η συγκεκριμένη εργασία ενός υπαλλήλου είναι μη παραγωγική, όταν δαπανάται σε μια δημόσια υπηρεσία, και παραγωγική, όταν δαπανάται σε μια καπιταλιστική επιχείρηση, π.χ. σε μια τράπεζα. Τις έννοιες παραγωγική και μη παραγωγική εργασία συζητά in extenso o Marx στα Αποτελέσματα της άμεσης Σελίδα 9 / 25

10 διαδικασίας παραγωγής και τις διακρίνει από τις έννοιες της αναπαραγωγικής και της μη αναπαραγωγικής εργασίας αντιστοίχως. Η αναπαραγωγική και μη αναπαραγωγική εργασία ορίζονται εκεί η μεν πρώτη ως εργασία, που παράγει αξίες χρήσης αναγκαίες, η δε δεύτερη ως εργασία, που παράγει αξίες χρήσης μη αναγκαίες για την υλική αναπαραγωγή του οικονομικού συστήματος". Οι δυο αυτοί προσδιορισμοί αφορούν λοιπόν, σε αντίθεση προς τους προσδιορισμούς παραγωγική και μη παραγωγική εργασία, όχι τις κοινωνικές συνθήκες, υπό τις οποίες καταβάλλεται η εργασία, αλλά το συγκεκριμένο είδος της χρήσιμης εργασίας, όπως αυτό εξαντικειμενικεύεται στο συγκεκριμένο είδος αξίας χρήσης που παράγει. 5. Το πρόβλημα στο έργο του Μαρξ Τόσο απλό είναι το όλο ζήτημα. Τις έννοιες της παραγωγικής και μη παραγωγικής εργασίας πραγματεύεται όμως ο Marx και σε δύο ακόμη γραπτά του: στον ΠΙο τόμο (Κεφάλαια 16 κ.ε.) του Κεφαλαίου και στο πρώτο Μέρος (Ιο τόμο) των θεωριών για την υπεραξία. Ο τρόπος ανάγνωσης αυτών των γραπτών του Marx δημιούργησε το ανύπαρκτο κατά τη γνώμη μας πρόβλημα της ορθής ερμηνείας των εν λόγω μαρξικών εννοιών. Νομίζουμε, ότι η μέχρι τώρα ανάγνωση δεν έχει λάβει υπόψη της δύο πράγματα: Πρώτο: Ότι ο ΙΙΙος τόμος του Κεφαλαίου αποτελεί σημειώσεις - ούτε καν πρώτη γραφή ενός προς δημοσίευσιν κειμένου, πολύ λιγότερο δε κείμενο για τον τυπογράφο - οι οποίες, ως γνωστόν, γράφτηκαν τόσο πριν από τον Ιο τόμο του Κεφαλαίον ]2, το κείμενο του οποίου δούλεψε ο Marx δύο φορές για τον τυπογράφο, μια για την πρώτη και μια με αφορμές τη ρωσική και τη γαλλική μετάφραση και την δεύτερη γερμανική έκδοση, όσο και πριν από τα Αποτελέσματα της άμεσης διαδικασίας παραγωγής, τα οποία αποτελούν, ως γνωστόν, το τελευταίο, τελικά μη συμπεριληφθέν σ' αυτόν, κεφάλαιο του Ιου τόμου του Κεφαλαίου 13. To status του Ιου τόμου του Κεφαλαίου και των Αποτελεσμάτων της άμεσης διαδικασίας παραγωγής είναι λοιπόν, αναφορικά με την διασαφήνιση του περιεχομένου των μαρξικών εννοιών, που μας απασχολούν εδώ, προφανώς ανώτερο απ' αυτό του Που τόμου του Κεφαλαίου. Και τίθεται πράγματι θέμα αξιολόγησης του status αυτών των μαρξικών κειμένων. Διότι στον ΠΙο τόμο του Κεφαλαίου περιέχονται αντιφατικές απόψεις για την παραγωγική και μη παραγωγική εργασία, οι οποίες έχουν τις εξής δύο πηγές: α) Ο Marx, καίτοι στον ΠΙο τόμο πραγματεύεται ρητά τη διαδικασία παραγωγής του κεφαλαίου ως ενότητα της άμεσης διαδικασίας παραγωγής και της διαδικασίας κυκλοφορίας (ο τίτλος του ΙΙΙου τόμου του κεφαλαίου είναι: Η συνολική διαδικασία της καπιταλιστικής παραγωγής), στα κεφάλαια αυτού του τόμου, στα οποία αναφέρεται στην παραγωγική και μη παραγωγική εργασία στον καπιταλισμό, θεωρεί, σε αντίφαση προς τον τρόπο πραγμάτευσης της διαδικασίας παραγωγής ως ενότητας της άμεσης διαδικασίας παραγωγής και της διαδικασίας κυκλοφορίας που μόλις αναφέραμε (σύμφωνα με τον οποίο η τελευταία αποτελεί στιγμή της συνολικής διαδικασίας της καπιταλιστικής παραγωγής), τη διαδικασία κυκλοφορίας όχι (όπως είναι ορθό και όπως ο ίδιος δηλώνει ότι προτίθεται να κάνει) ως actus purus, αλλά ως υλική διαδικασία, χωριστή από την συνολική διαδικασία παραγωγής ως ενότητα της διαδικασίας παραγωγής και της διαδικασίας κυκλοφορίας. β) Ο Marx μάλλον δεν έχει ακόμη ξεκαθαρίσει πλήρως το υλικό του και τις πρακτικές εφαρμογές των αντιλήψεων του για την παραγωγική και τη μη παραγωγική εργασία στον τομέα του εμπορίου 14. Σελίδα 10 / 25

11 Τι σημαίνει όμως η πραγμάτευση της διαδικασίας κυκλοφορίας ως actus purus και γιατί αντιφάσκει στην πρααγμάτευση της συνολικής διαδικασίας παραγωγής του κεφαλαίου ως ενότητας της άμεσης διαδικασίας παραγωγής και της διαδικασίας κυκλοφορίας του κεφαλαίου; Η πραγμάτευση της διαδικασίας κυκλοφορίας ως actus purus είναι ταυτόσημη με την πραγμάτευση αυτής της διαδικασίας κατ' αφαιρετικόν τρόπον ως ενός συνόλου δικαιοπραξιών, που αφορούν αγορές και πωλήσεις εμπορευμάτων και συνεπώς μεταβιβάσεις ιδιοκτησίας αντί αντιτίμου, δηλ. αγορών και πωλήσεων εμπορευμάτων αυτές καθεαυτές, τουτέστιν ως συνόλου πράξεων, οι οποίες δεν περιλαμβάνουν και υλικές δραστηριότητες παραγωγής υλικών αγαθών και υπηρεσιών. Είναι δηλ. ταυτόσημη με την πραγμάτευση της διαδικασίας κυκλοφορίας ως - μη υλικής - διαδικασίας ανταλλαγής. Στην πραγματικότητα όμως η διαδικασία κυκλοφορίας είναι υλική διαδικασία παραγωγής, δηλ. μια διαδικασία, η οποία χρησιμοποιεί εργασιακή δύναμη και μέσα παραγωγής και παράγει υλικά αγαθά ή και υπηρεσίες. Ο χονδρέμπορος π.χ., ο οποίος πουλάει σιδερόβεργες για οικοδομές, τις οποίες αγοράζει από ένα εργοστάσιο χαλυβουργίας, παράγει ένα νέο προϊόν, διαφορετικό από τις - από φυσική άποψη ίδιες - σιδερόβεργες του εργοστασίου χαλυβουργίας, χρησιμοποιώντας στην διαδικασία παραγωγής του πλην της εργασιακής δύναμης και άλλες αρχικές και ενδιάμεσες εισροές, τις οποίες προμηθεύεται από άλλους παραγωγούς και στις οποίες ανήκουν πλην άλλων (όπως κτήρια, εξοπλισμός γραφείων, ηλεκτρικό ρεύμα, υπηρεσίες μεταφορών, υπηρεσίες ασφάλισης κ.λπ.) και αυτές οι ίδιες οι σιδερόβεργες του εργοστασίου χαλυβουργίας - οι τελευταίες αποτιμημένες βέβαια σε τιμές εργοστασίου, δηλ. σε τιμές που ισχύουν «στην πόρτα του εργοστασίου». Ο ίδιος δεν πουλάει, όπως το εργοστάσιο σιδερόβεργες «στην πόρτα του εργοστασίου», στην Θεσσαλονίκη π.χ., αλλά πουλάει τις «ίδιες» σιδερόβεργες στην Αθήνα π.χ. στο εκεί κατάστημα του σε τιμή χονδρεμπόρου, δηλ. σε τιμή, η οποία περιέχει ένα κόστος σε μισθούς και υλικά (στο κόστος σε υλικά περιέχεται και η τιμή εργοστασίου των σιδερόβεργων) και ένα ανάλογο προς το κεφάλαιο του (ανά μονάδα προϊόντος) κέρδος. Η τιμή του χονδρεμπόρου περιέχει λοιπόν μισθούς και κέρδη, δηλ. (προστιθέμενη) αξία, τα οποία δεν περιέχονταν στην τιμή εργοστασίου, αλλά δημιουργήθηκαν στην υλική διαδικασία παραγωγής του χονδρεμπόρου, χειροπιαστό προϊόν της οποίας είναι οι σιδερόβεργες στην Αθήνα και όχι σιδερόβεργες στο εργοστάσιο χαλυβουργίας στην Θεσσαλονίκη 14. Ό,τι ισχύει για τον χονδρέμπορο σε σχέση με το εργοστάσιο χαλυβουργίας ισχύει π.χ. και για τον ιδιοκτήτη μάντρας οικοδομικών υλικών στα Λιόσια. Ο τελευταίος παράγει, χρησιμοποιώντας εργασιακή δύναμη (δική του μόνον ή και ξένη) και άλλες αρχικές και ενδιάμεσες εισροές (μεταξύ των οποίων και τις σιδερόβεργες τον χονδρέμπορου), σιδερόβεργες στα Λιόσια, η τιμή των οποίων περιέχει και μία (προστιθέμενη) αξία πέραν αυτών των (προστιθεμένων) αξιών, οι οποίες παρήχθησαν από εργοστάσιο χαλυβουργίας και από τον χονδρέμπορο 15 : αυτήν την (προστιθέμενη) αξία που παρήχθη στη μάντρα του. Η διαδικασία κυκλοφορίας, ως υλική διαδικασία παραγωγής που την περιγράψαμε εδώ, αποτελεί στιγμή της συνολικής διαδικασίας παραγωγής ως ενότητας της διαδικασίας παραγωγής και της διαδικασίας κυκλοφορίας. Στα πλαίσια λοιπόν μιας θεώρησης της συνολικής διαδικασίας παραγωγής ως ενότητας της διαδικασίας παραγωγής και της διαδικασίας κυκλοφορίας λόγος για τη διαδικασία κυκλοφορίας έξω απ' αυτήν την ενότητα μπορεί να γίνει μόνον ως για actus purus, δηλ. ως για μη υλική διαδικασία ανταλλαγής. Μια δυνατή απλούστευση της παραπάνω θεώρησης της συνολικής διαδικασίας παραγωγής συνίσταται στη θεώρηση όχι και των τριών χωριστών διαδικασιών του παραδείγματος μας (των διαδικασιών παραγωγής του εργοστασίου, του χονδρεμπόρου και του λιανοπωλητή), αλλά στην θεώρηση της τελευταίας απ' αυτές ως εμπεριέχουσας και τις δυο άλλες. Αυτό κάνει π.χ. ο Ricardo, όταν γράφει: «... εκτιμώντες, ε.π., την ανταλλακτικήν αξίαν των περικνημίδων, ευρίσκομεν ότι η αξία των, συγκρινόμενη προς άλλα αγαθά, εξαρτάται εκ της ολικής ποσότητος εργασίας, της αναγκαιούσης προς κατασκευήν και προσαγωγήν των εις την αγοράν. Πρώτον, εκ της αναγκαιούσης εργασίας προς καλλιέργειαν του εδάφους, εφ' ου φύεται ο βάμβαξ δεύτερον, εκ της εργασίας προς μεταφοράν του βάμβακος εις την χωράν κατασκευής των περικνημίδων, εις ην εργασίαν περιλαμβάνεται τμήμα της καταβληθείσης προς ναυπήγησιν του πλοίου όπερ μετέφερε τον βάμβακα το τμήμα τούτο της εργασίας υπολογίζεται εις τον ναύλον των εμπορευμάτων τρίτον, εκ της εργασίας του κλώστου και Σελίδα 11 / 25

12 υφαντού τέταρτον, μέρος της εργασίας του μηχανικού, σιδηρουργού και ξυλουργού, οίτινες ανήγειραν τα κτήρια και κατεσκεύασαν τας μηχανάς, δι ων παρήχθησαν αϊ περικνημίδες, πέμπτον, η εργασία του μικρεμπόρου και πολλών άλλων, ων περιτττεύει η απαρίθμησις» 16. Έτσι άλλο είδος απλούστευσης συνίσταται στην προϋπόθεση ότι το προϊόν πωλεί στους τελικούς παραγωγούς το ίδιο το εργοστάσιο που το παράγει, δηλ. στην προϋπόθεση, ότι δεν υπάρχουν ο χονδρέμπορος και ο λιανοπωλητής - μια προϋπόθεση που κάνει συχνά ο Marx, π.χ. στον Ιο τόμο του Κεφαλαίου. Από την αφαίρεση αυτή προκύπτει αυτό που ο ίδιος ο Marx ονομάζει πραγματική ή υλική ή άμεση διαδικασία παραγωγής. Από τα παραπάνω προκύπτει σαφώς ότι η διαδικασία κυκλοφορεί ως actus purus δεν αφορά μόνον δικαιοπραξίες μιας κάποιας χωριστής σφαίρας κυκλοφορίας (του «εμπορίου»), αλλά δικαιοπραξίες της σφαίρας παραγωγής εν γένει. Διότι, ακόμη κι αν ήθελε να χωρίσει κανείς το «εμπόριο» κ.λπ. από την «παραγωγή», ακόμη και τότε θα παρέμενε το γεγονός, ότι και το εργοστάσιο (χαλυβουργίας στο παράδειγμα μας) πουλάει! Το ότι ο Marx πραγματεύεται στον ΙΙΙο τόμο του Κεφαλαίου την διαδικασία κυκλοφορίας, στο βαθμό που είναι υλική διαδικασία, ως στιγμή της συνολικής διαδικασίας παραγωγής ως ενότητας της άμεσης διαδικασίας παραγωγής και της διαδικασίας κυκλοφορίας, και στο βαθμό που είναι μη υλική διαδικασία ανταλλαγής, ως actus purus, φαίνεται άμεσα από προϋποθέσεις που εισάγει εκεί, όπως την ακόλουθη: «Διασαφηνίστηκε (στο βιβλίο [στον τόμο] Π, κεφ. VI: Το κόστος κυκλοφορίας, [μέρη] 2 και 3), ως ποιο βαθμό σε ένα διανεμητικό σχήμα η βιομηχανία μεταφορών, η φύλαξη [= αποθήκευση] και η διανομή των εμπορευμάτων πρέπει να θεωρηθούν διαδικασίες παραγωγής, οι οποίες συνεχίζονται εντός της διαδικασίας κυκλοφορίας. Αυτές οι ενδιάμεσες περιπτώσεις του εμπορευματικού κεφαλαίου [Warenkapital] 17 συγχέονται εν μέρει με τις αυθεντικές λειτουργίες του εμπορευτικού κεφαλαίου [kaufmännisches Kapital] ή επορευματεμπορικού κεφαλαίου [Warenhandlungskapital] 18 εν μέρει βρίσκονται στην πράξη συνδεδεμένες με τις αυθεντικές ειδικές λειτουργίες του, παρόλο που με την ανάπτυξη του κοινωνικού καταμερισμού της εργασίας η λειτουργία του εμπορευματεμπορικού κεφαλαίου (Kaufmannskapital] αναπτύσσεται και καθαρά, δηλ. ως χωριστή από εκείνες και αυτοδύναμη απέναντι σε εκείνες τις υλικές λειτουργίες λειτουργία. Για τους [εδώ] σκοπούς μας, σύμφωνα με τους οποίους το ζήτημα είναι να προσδιορίσουμε την ειδική διαφορά αυτής της ιδιαίτερης μορφής του κεφαλαίου [του κεφαλαίου στην μορφή του ως εμπορευματεμπορικού κεφαλαίου], πρέπει επομένως κατ' αφαιρετικόν τρόπο να μη λαμβάνουμε υπόψη μας εκείνες τις λειτουργίες [δηλ. τις λειτουργίες μεταφορών, φύλαξης και διανομής των εμπορευμάτων που επιτελεί επίσης το κεφάλαιο]. Στο βαθμό που εκείνο το κεφάλαιο που λειτουργεί μόνον στην διαδικασία κυκλοφορίας, ειδικά το εμπορευματεμπορικό κεφάλαιο, συνδέει εν μέρει εκείνες τις λειτουργίες με τις δικές του, δεν εμφανίζεται στην καθαρή μορφή του. Αφού πρώτα αφαιρέσουμε και του απομακρύνουμε εκείνες τις λειτουργίες έχουμε την καθαρή του μορφή» Η. Είναι λοιπόν πέραν πάσης αμφιβολίας ότι εδώ ο Marx προϋποθέτει τη θεώρηση της διαδικασίας κυκλοφορίας ως actus purus. Σύμφωνα με αυτήν την προϋπόθεση όλες οι υλικές και παραγωγικές λειτουργίες της κυκλοφορίας και κατά συνέπεια του εμπορευματεμπορικού κεφαλαίου (δηλ. αυτού που σήμερα ονομάζουμε εμπορικό κεφάλαιο) ανήκουν στην διαδικασία παραγωγής, η οποία ακριβώς ως εκ τούτου περιλαμβάνει και την διαδικασία κυκλοφορίας στο βαθμό που αυτή η τελευταία δεν είναι actus purus αλλά υλική διαδικασία παραγωγής, στον βαθμό δηλ. που επιτελεί τις παραπάνω υλικές λειτουργίες παραγωγής. Η διαδικασία κυκλοφορίας και το εμπορευματεμπορικό κεφάλαιο που πραγματεύεται εδώ ο Marx είναι λοιπόν καθαρές αφαιρέσεις και δεν έχουν καμιά σχέση με την πραγματική διαδικασία κυκλοφορίας, η οποία, πέραν του ότι είναι διαδικασία ανταλλαγής, δηλ. μεταβίβασης δικαιωμάτων ιδιοκτησίας επί εμπορευμάτων, είναι κυρίως υλική διαδικασία παραγωγής, και με το πραγματικό εμπορευματεμπορικό κεφάλαιο, το οποίο, πέραν του ότι διαμεσολαβεί τέτοιες μεταβιβάσεις in abstracto, παράγει υπηρεσίες χρησιμοποιώντας μέσα παραγωγής και εργασιακή δύναμη. Έτσι γίνεται επίσης κατανοητό, γιατί ο Marx στο τέλος αυτού του κεφαλαίου γράφει: «Στην διαδικασία κυκλοφορίας όμως δεν παράγεται καμιά αξία, επομένως καν καμιά υπεραξία» 20. Όποιος δεν κατανόησε την προαναφερθείσα προϋπόθεση, μερικές σελίδες πριν, ερμηνεύει βέβαια αυτή τη φράση ως άποψη του Marx, σύμφωνα μ?; την οποία η απασχολούμενη στην κυκλοφορία εργασία είναι μη παραγωγική. Ξεχνώντας Σελίδα 12 / 25

13 ότι η διαδικασία κυκλοφορίας, για την οποία πρόκειται εδώ, δεν απασχολεί καμιάν απολύτως εργασία, διότι θεωρείται όχι ως υλική διαδικασία αλλά ως actus purus. Αυτό φαίνεται καθαρότατα και από τις επεξηγήσεις του Marx που ακολουθούν αμέσως μετά την παρατεθείσα φράση. Γράφει ο Marx: «Πράγματι δεν συμβαίνει τίποτε άλλο από την μεταμόρφωση των εμπορευμάτων, η οποία ως τέτοια δεν έχει να κάνει τίποτα με την δημιουργία ή την μεταβολή της αξίας. Εάν κατά την πώληση του παραχθέντος εμπορεύματος πραγματώνεται μια υπεραξία, τότε [πραγματώνεται], επειδή αυτή η υπεραξία υπάρχει ήδη μέσα σ' αυτό. Γι αυτό και κατά την δεύτερη πράξη, την επανταλλαγή του χρηματικού κεφαλαίου με εμπόρευμα (στοιχεία της παραγωγής), δεν πραγματώνεται καμιά υπεραξία από τον αγοραστή, αλλά εδώ απλώς δια της ανταλλαγής του χρήματος με μέσα παραγωγής και εργασιακή δύναμη μπαίνει στο δρόμο η παραγωγή της υπεραξίας» 21. Την παραπάνω προϋπόθεση κάνει ο Marx στην αρχή του 18ου κεφαλαίου του ΠΙου τόμου του Κεφαλαίου, στο οποίο αρχίζει να πραγματεύεται και το ζήτημα αν η εργασία που απασχολεί το εμπορευματεμπορικό κεφάλαιο, δηλ. στην διαδικασία κυκλοφορίας, είναι παραγωγική ή μη παραγωγική εργασία. Υπό μια τέτοια προϋπόθεση είναι όμως αδύνατο να τεθεί ένα τέτοιο ζήτημα. Διότι, πώς είναι δυνατόν να το πραγματευθεί κανείς όταν έχει ήδη προϋποθέσει την θεώρηση της διαδικασίας κυκλοφορίας ως actus purus, αφού η προϋπόθεση αυτή σημαίνει την θεώρηση της διαδικασίας κυκλοφορίας ως μιας διαδικασίας απογυμνωμένης απ' όλα τα υλικά της στοιχεία, ως μιας μη υλικής διαδικασίας, η οποία ως εκ τούτου δεν χρησιμοποιεί εργασιακή δύναμη και μέσα παραγωγής για να παράγει, αλλά συνίσταται στην in abstracto μεταβίβαση δικαιωμάτων ιδιοκτησίας επί των εμπορευμάτων. Το εν λόγω ζήτημα, το ζήτημα δηλ. αν η υπό το εμπορευματεμπορικό κεφάλαιο εργασία, η απασχολούμενη δηλ. στην διαδικασία κυκλοφορίας εργασία, είναι ή δεν είναι παραγωγική, μπορεί βέβαια να τεθεί μόνον εκεί, όπου η διαδικασία κυκλοφορίας θεωρείται ως αυτό που είναι στην πραγματικότητα, δηλ. ως υλική διαδικασία παραγωγής υπηρεσιών, στην οποία χρησιμοποιούνται μέσα παραγωγής και εργασιακή δύναμη. Κι εδώ το ζήτημα είναι εύκολο να απαντηθεί: Στο βαθμό που αυτά τα μέσα παραγωγής έχουν λάβει την μορφή του κεφαλαίου, (συγκεκριμένα του εμπορευματεμπορικού κεφαλαίου), η εργασία αυτή είναι, ακριβώς ως υπαγμένη στο κεφάλαιο εργασία, παραγωγική, διαφορετικά, αν δηλ. αυτά τα μέσα παραγωγής δεν έχουν λάβει την μορφή του κεφαλαίου, μη παραγωγική εργασία. Το πρόβλημα όμως είναι ότι εδώ ο Marx πολύ συχνά πραγματεύεται την διαδικασία κυκλοφορίας όχι, όπως ήταν η αρχική του πρόθεση, μόνον ως actus purus, αλλά και ως υλική διαδικασία παραγωγής, με συνέπεια να εμπλέκεται σε αντιφάσεις. Έτσι π.χ. αμέσως μετά το τελευταίο χωρίο που παραθέσαμε γράφει (θεωρώντας τώρα την διαδικασία κυκλοφορίας ως υλική διαδικασία παραγωγής η οποία χρειάζεται χρόνο για την διεκπεραίωση της): «Αντιθέτως. Στο βαθμό που αυτές οι μεταμορφώσεις κοστίζουν χρόνο κυκλοφορίας - χρόνο, κατά τον οποίο το κεφάλαιο δεν παράγει κι επομένως δεν παράγει και υπεραξία, αυτός ο χρόνος κυκλοφορίας είναι περιορισμός της δημιουργίας αξίας, και η υπεραξία θα εκφραστεί ως ποσοστό κέρδους ακριβώς σε αντίστροφη αναλογία προς την διάρκεια του χρόνου κυκλοφορίας [δηλ. το ποσοστό κέρδους θα μειούται με αυξανόμενο χρόνο κυκλοφορίας]. Γι αυτό το εμπορευματεμπορικό κεφάλαιο δεν δημιουργεί ούτε αξία ούτε υπεραξία, δηλ. όχι άμεσα. Στο βαθμό που συμβάλλει στην μείωση του χρόνου κυκλοφορίας, δύναται να βοηθήσει έμμεσα να αυξηθεί η από τον βιομηχανικό καπιταλιστή παραγόμενη αξία» κ.λπ., κ.λπ. 21. Εδώ πρόκειται πλέον για μια θεώρηση της διαδικασίας κυκλοφορίας ως υλικής διαδικασίας. Ωστόσο εδώ δεν προκύπτουν ακόμη αντιφάσεις πέρα της μεθοδολογικής. Στην συνέχεια όμως ο Marx πέφτει σε αντιφάσεις που αφορούν τα ίδια τα πράγματα, επειδή, ενώ τώρα αναφέρεται πλέον στην διαδικασία κυκλοφορίας ως υλική διαδικασία, εξακολουθεί να την θεωρεί actus purus. H παρουσίαση τους και η ανάλυση τους θα απαιτούσε πολύ χώρο. Παραπέμπουμε τον ενδιαφερόμενο αναγνώστη στο 17ο κεφάλαιο του ΙΙΙου τόμου του Κεφαλαίου. Το σημαντικό ωστόσο είναι ότι ο Marx έχει συνείδηση αυτών των αντιφάσεων. Τις αντιλαμβάνεται τουλάχιστον ως ζητήματα που δεν έχουν ακόμη ξεκαθαριστεί ή ως δυσκολίες της ανάλυσης που δεν έχουν ακόμη ξεπεραστεί, και των οποίων το ξεκαθάρισμα ή, αντιστοίχως, η λύση επαφίονται στο μελλοντικό ξαναδούλεμα της ύλης. Έτσι κατά την θεώρηση του κόστους της κυκλοφορίας γράφει: «Το μόνο μέρος αυτού του κόστους που μας ενδιαφέρει εδώ είναι το τοποθετημένο σε μεταβλητό κεφάλαιο». Και προσθέτει εντός παρενθέσεως: «(Εκτός αυτού θα έπρεπε [αργότερα] να διερευνηθεί: Πρώτον, πώς ο νόμος, σύμφωνα με τον οποίο μόνον αναγκαία εργασία εισέρχεται στην αξία του εμπορεύματος, επιβάλλει την ισχύ του στην διαδικασία κυκλοφορίας. Δεύτερον, πώς εμφανίζεται η επισώρευση στο εμπορευματεμπορικό κεφάλαιο. Τρίτον, πώς λειτουργεί το εμπορευτικό κεφάλαιο στην Σελίδα 13 / 25

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Η θέση της «κυκλοφορίας» στην αναπαραγωγή του οικονομικού συστήματος... Γιώργος Σταμάτης

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Η θέση της «κυκλοφορίας» στην αναπαραγωγή του οικονομικού συστήματος... Γιώργος Σταμάτης Η θέση της "κυκλοφορίας" στην αναπαραγωγή του οικονομικού συστήματος και στην παραγωγή υπεραξίας και κέρδουςτου Γιώργου Σταμάτη Είναι ευρέως δεδομένη η άποψη, ότι, κατά τον Μαρξ, ο τομέας της «κυκλοφορίας»,

Διαβάστε περισσότερα

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Αξίες και τιμές παραγωγής. Η σχέση μεταξύ του 1ου και του 3ου τόμου του «Κεφαλαίου» Γιώργος Σταμάτης

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Αξίες και τιμές παραγωγής. Η σχέση μεταξύ του 1ου και του 3ου τόμου του «Κεφαλαίου» Γιώργος Σταμάτης Άξιες και τιμές παραγωγής: Η σχέση μεταξύ του 1ου και του 3ου τόμου του «Κεφαλαίου» του Γιώργου Σταμάτη 1. Εισαγωγή Σκοπός μας δεν είναι να δείξουμε απλώς, ότι μεταξύ του 1ου και του 3ου τόμου του «Κεφαλαίου»

Διαβάστε περισσότερα

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Οικιακή εργασία και πραγματικό ωρομίσθιο των εργαζομένων Γιώργος Σταμάτης

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Οικιακή εργασία και πραγματικό ωρομίσθιο των εργαζομένων Γιώργος Σταμάτης του Γιώργου Σταμάτη Θα ασχοληθούμε στα ακόλουθα με τη σχέση μεταξύ οικιακής εργασίας και πραγματικού ωρομισθίου των μισθωτών εργαζομένων και θα δείξουμε ότι, όσο αυξάνεται το ποσοστό της οικιακής εργασίας,

Διαβάστε περισσότερα

Η σύγχρονη εργατική τάξη και το κίνημά της (2) Συντάχθηκε απο τον/την ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ Παρασκευή, 11 Σεπτέμβριος :57

Η σύγχρονη εργατική τάξη και το κίνημά της (2) Συντάχθηκε απο τον/την ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ Παρασκευή, 11 Σεπτέμβριος :57 Για την πληρέστερη κατανόηση της μεθοδολογίας, με την οποία γίνεται από το μαρξισμό ο διαχωρισμός της αστικής κοινωνίας στο σύνολό της σε τάξεις, είναι απαραίτητο να αναφέρουμε τον κλασικό ορισμό που έδωσε

Διαβάστε περισσότερα

1. Σκοπός της οικονομικής ανάπτυξης είναι η αύξηση του εισοδήματος των εργαζομένων.

1. Σκοπός της οικονομικής ανάπτυξης είναι η αύξηση του εισοδήματος των εργαζομένων. ΑΘ. ΧΑΡΙΤΩΝΙΔΗΣ : ΑΡΧΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΕΠΑΛ 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1Ο : ΒΑΣΙΚΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ 1.1. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΣΩΣΤΟΥ ΛΑΘΟΥΣ Στις παρακάτω ερωτήσεις να σημειώσετε το χαρακτηρισμό Σ (σωστό) ή Λ (λάθος). 1.

Διαβάστε περισσότερα

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Μη αναπαραγωγικές δαπάνες, κρατικές δαπάνες, κοινωνική αναπαραγωγή και κερδοφορία του κεφαλαίου Γιώργος Σταμάτης

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Μη αναπαραγωγικές δαπάνες, κρατικές δαπάνες, κοινωνική αναπαραγωγή και κερδοφορία του κεφαλαίου Γιώργος Σταμάτης Μη αναπαραγωγικές δαπάνες, κρατικές δαπάνες, κοινωνική αναπαραγωγή και κερδοφορία του κεφαλαίου* του Γιώργου Σταμάτη 1. Η Κεϋνσιανική θεωρία: Μία θεωρία με παρωπίδες Στα πλαίσια της μαρξιστικής συζήτησης

Διαβάστε περισσότερα

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Για την απομυθοποίηση του Sraffa είκοσι θέσεις Γιώργος Σταμάτης

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Για την απομυθοποίηση του Sraffa είκοσι θέσεις Γιώργος Σταμάτης του Γιώργου Σταμάτη Αυτό που πράγματι είναι φήμη, πρέπει να έχει φτάσει ήδη στους μη νοούντες, μετά μόνο είναι σίγουρο. Αν είναι να σας πω τι σκέπτομαι, ένα σας λέω: Για ένα φημισμένο άνδρα δεν πρέπει

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒΔΟΜΟ ΑΚΑΘΑΡΙΣΤΟ ΕΓΧΩΡΙΟ ΠΡΟΙΟΝ. 1. Τι πρέπει να κατανοήσει o μαθητής

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒΔΟΜΟ ΑΚΑΘΑΡΙΣΤΟ ΕΓΧΩΡΙΟ ΠΡΟΙΟΝ. 1. Τι πρέπει να κατανοήσει o μαθητής ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒΔΟΜΟ ΑΚΑΘΑΡΙΣΤΟ ΕΓΧΩΡΙΟ ΠΡΟΙΟΝ 1. Τι πρέπει να κατανοήσει o μαθητής Είναι το πρώτο κεφάλαιο που εξετάζει τα οικονομικά φαινόμενα από μια διαφορετική οπτική, τη μακροοικονομική, και προσεγγίζει

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο και κράτος: Από τα Grundrisse στο Κεφάλαιο και πίσω πάλι

Κεφάλαιο και κράτος: Από τα Grundrisse στο Κεφάλαιο και πίσω πάλι Κεφάλαιο και κράτος: Από τα Grundrisse στο Κεφάλαιο και πίσω πάλι Γιώργος Οικονομάκης geconom@central.ntua.gr Μάνια Μαρκάκη maniam@central.ntua.gr Συνεργασία: Φίλιππος Μπούρας Κομβικό-συστατικό στοιχείο

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ. 1.Στόχοι της εργασίας. 2. Λέξεις-κλειδιά ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΠΟ42

ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ. 1.Στόχοι της εργασίας. 2. Λέξεις-κλειδιά ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΠΟ42 ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΠΟ42 2 Η ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 2012-2013 ΘΕΜΑ: «Να συγκρίνετε τις απόψεις του Βέμπερ με αυτές του Μάρξ σχετικά με την ηθική της

Διαβάστε περισσότερα

Β1. Στο σχολικό βιβλίο Αρχές Οργάνωσης και διοίκησης επιχειρήσεων και υπηρεσιών σελ

Β1. Στο σχολικό βιβλίο Αρχές Οργάνωσης και διοίκησης επιχειρήσεων και υπηρεσιών σελ Απαντήσεις πανελλαδικών θεμάτων Μάθημα ειδικότητας ΕΠΑ.Λ. ΑΟΔΕ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ 10/06/2017 ΘΕΜΑ Α Α1 α. Λ β. Σ γ. Σ δ. Σ ε. Λ Α2 1. γ 2. β ΘΕΜΑ Β Β1. Στο σχολικό βιβλίο Αρχές

Διαβάστε περισσότερα

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Η θεωρία της αξίας και της υπεραξίας Γιώργος Σταμάτης

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Η θεωρία της αξίας και της υπεραξίας Γιώργος Σταμάτης ως θεωρία σύστασης του γνωστικού αντικειμένου της Επιστήμης της Αστικής Κοινωνίας* του Γιώργου Σταμάτη Και της οικονομικής επιστήμης το γνωστικό αντικείμενο είναι η αστική κοινωνία. Αυτό βέβαια δεν είναι

Διαβάστε περισσότερα

Αποταμιεύσεις και Επενδύσεις

Αποταμιεύσεις και Επενδύσεις Αποταμιεύσεις και Επενδύσεις Είτε αποταμιεύουν τα νοικοκυριά είτε όχι, δεν πρόκειται να επενδύσει κανένας στην Ελλάδα όσο η ζήτηση είναι χαμηλή γεγονός που σημαίνει ότι, η ελληνική τραγωδία θα συνεχίζεται

Διαβάστε περισσότερα

Αρχές Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων και Υπηρεσιών ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΝΙΚΟΛΑΟΣ Χ. ΤΖΟΥΜΑΚΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΣ

Αρχές Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων και Υπηρεσιών ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΝΙΚΟΛΑΟΣ Χ. ΤΖΟΥΜΑΚΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΣ Αρχές Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων και Υπηρεσιών ΕΠΙΜΕΕΙΑ: ΝΙΚΟΑΟ Χ. ΤΖΟΥΜΑΚΑ ΟΙΚΟΝΟΜΟΟΓΟ ΠΡΟΟΜΟΙΩΗ ΔΙΑΓΩΝΙΜΑΤΩΝ 1 Κεφάλαιο 1 ο Επιχειρήσεις και Οργανισμοί Ομάδα Α Ερωτήσεις ωστού άθους Α1) Η έρευνα

Διαβάστε περισσότερα

H ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ

H ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ H ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ 2 Κλάδοι Οικονομικής (i) Μικροοικονομική: Αποφάσεις ατομικών νοικοκυριών- Επιχειρήσεων (ii) Μακροοικονομική: Μελέτη οικονομίας ως συνόλου Βασικά Ζητήματα που απασχολούν

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΙΙ (ΕΠΑ.Λ.) ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΛΕΙΣΤΟΥ ΤΥΠΟΥ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΑ 7,8,9,10

ΑΡΧΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΙΙ (ΕΠΑ.Λ.) ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΛΕΙΣΤΟΥ ΤΥΠΟΥ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΑ 7,8,9,10 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΛΕΙΣΤΟΥ ΤΥΠΟΥ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΩΝ 2009 2017 : ΚΕΦΑΛΑΙΑ 7,8,9,10 1 ΑΡΧΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΙΙ (ΕΠΑ.Λ.) ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΛΕΙΣΤΟΥ ΤΥΠΟΥ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ 2009 2017 ΚΕΦΑΛΑΙΑ 7,8,9,10 Να απαντήσετε αν

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην Πολιτική Οικονομία

Εισαγωγή στην Πολιτική Οικονομία Εισαγωγή στην Πολιτική Οικονομία Εργασιακή Θεωρία της Αξίας του Μαρξ Σημειώσεις του Λευτέρη Τσουλφίδη Καθηγητή Τμήματος Οικονομικών Επιστημών Ο Νόμος της Αξίας του Μαρξ Ο καπιταλισμός ορίζεται ως το σύστημα

Διαβάστε περισσότερα

[Υπόδειξη: Τα αγαθά που χάνουν την υλική τους υπόσταση και τις ιδιότητες τους μετά την πρώτη χρήση τους ονομάζονται καταναλωτά.]

[Υπόδειξη: Τα αγαθά που χάνουν την υλική τους υπόσταση και τις ιδιότητες τους μετά την πρώτη χρήση τους ονομάζονται καταναλωτά.] ΕΡΓΑΣΙΕΣ 1 ου ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ 1 η Ομάδα: Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής 1. Η χρησιμότητα της Πολιτικής Οικονομίας είναι κυρίως: α) Η δυνατότητα που μας παρέχει να επεμβαίνουμε στο οικονομικό σύστημα για να βελτιώνουμε

Διαβάστε περισσότερα

Θεόδωρος Μαριόλης Τ.Δ.Δ., Πάντειο Πανεπιστήμιο Ι.Κ.Ε. Δημήτρης Μπάτσης

Θεόδωρος Μαριόλης Τ.Δ.Δ., Πάντειο Πανεπιστήμιο Ι.Κ.Ε. Δημήτρης Μπάτσης Θεόδωρος Μαριόλης Τ.Δ.Δ., Πάντειο Πανεπιστήμιο Ι.Κ.Ε. Δημήτρης Μπάτσης Ηθικά Νικομάχεια, Βιβλίο Ε Δύο Προτάσεις του Αριστοτέλη Δύο Προβλήματα Πρόταση 1 «Αμοιβαιότητα/Ανταπόδοση θα υπάρξει [η ανταλλαγή

Διαβάστε περισσότερα

Η άσκηση αναπαράγεται ταυτόχρονα στον πίνακα ανάλογα με όσο έχουν γράψει και αναφέρουν οι φοιτητές.

Η άσκηση αναπαράγεται ταυτόχρονα στον πίνακα ανάλογα με όσο έχουν γράψει και αναφέρουν οι φοιτητές. 1 2 Η άσκηση αναπαράγεται ταυτόχρονα στον πίνακα ανάλογα με όσο έχουν γράψει και αναφέρουν οι φοιτητές. Στόχος: Να αποδείξουν οι φοιτητές από μόνοι τους πόσες πολλές έννοιες βρίσκονται στην τομή των δύο

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο Σ/Λ & Πολλαπλής Επιλογής Αντικείμενο μελέτης της μακροοικονομίας είναι (μεταξύ άλλων) η:

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο Σ/Λ & Πολλαπλής Επιλογής Αντικείμενο μελέτης της μακροοικονομίας είναι (μεταξύ άλλων) η: ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο Σ/Λ & Πολλαπλής Επιλογής 2.1 1. Η συνολική παραγωγή μιας χώρας μελετάται από τη μικροοικονομία. 2. Η φθορά που υφίσταται ο κεφαλαιουχικός εξοπλισμός στην πορεία του χρόνου, αποτιμημένη σε

Διαβάστε περισσότερα

Ο ρόλος της οικονομικής θεωρίας

Ο ρόλος της οικονομικής θεωρίας Αρχές οικονομικής 1 Ο ρόλος της οικονομικής θεωρίας Προσδιορίσει τα κίνητρα και τους τρόπους με τους οποίους συμπεριφέρονται τα άτομα, ώστε να ερμηνεύσουμε τα οικονομικά φαινόμενα που είναι αποτέλεσμα

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 3. Παραγωγικότητα της εργασίας και συγκριτικό πλεονέκτημα: Το Ρικαρδιανό υπόδειγμα

Κεφάλαιο 3. Παραγωγικότητα της εργασίας και συγκριτικό πλεονέκτημα: Το Ρικαρδιανό υπόδειγμα Κεφάλαιο 3 Παραγωγικότητα της εργασίας και συγκριτικό πλεονέκτημα: Το Ρικαρδιανό υπόδειγμα Συγκριτικό πλεονέκτημα και κόστος ευκαιρίας Το Ρικαρδιανό υπόδειγμα χρησιμοποιεί τις έννοιες του κόστους ευκαιρίας

Διαβάστε περισσότερα

1.1. ΟΜΑΔΑ Α. Στις παρακάτω ερωτήσεις να σημειώσετε το χαρακτηρισμό Σ (σωστό) ή Λ (λάθος).

1.1. ΟΜΑΔΑ Α. Στις παρακάτω ερωτήσεις να σημειώσετε το χαρακτηρισμό Σ (σωστό) ή Λ (λάθος). ΑΘ. ΧΑΡΙΤΩΝΙΔΗΣ : ΑΟΘ για ΕΠΑΛ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1Ο : ΒΑΣΙΚΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ 1.1. ΟΜΑΔΑ Α 1.1.1. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΣΩΣΤΟΥ ΛΑΘΟΥΣ Στις παρακάτω ερωτήσεις να σημειώσετε το χαρακτηρισμό Σ (σωστό) ή Λ (λάθος).

Διαβάστε περισσότερα

3.1 Ανεξάρτητες αποφάσεις - Κατανομή χρόνου μεταξύ εργασίας και σχόλης

3.1 Ανεξάρτητες αποφάσεις - Κατανομή χρόνου μεταξύ εργασίας και σχόλης 3. ΜΙΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΟ ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ). ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Ως προσφορά εργασίας ορίζεται το σύνολο των ωρών εργασίας που προσφέρονται προς εκμίσθωση μία δεδομένη χρονική στιγμή.

Διαβάστε περισσότερα

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Οι συνθήκες πραγματοποίησης της παραγωγής στην απλή αναπαραγωγή του κοινωνικού κεφαλαίου Παρασκευάς Παρασκευαΐδης

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Οι συνθήκες πραγματοποίησης της παραγωγής στην απλή αναπαραγωγή του κοινωνικού κεφαλαίου Παρασκευάς Παρασκευαΐδης του Π, Παρασκευαίδη 1 1. Εισαγωγή Είναι γνωστό ότι στη μελέτη της θεωρίας της αναπαραγωγής που διατύπωσε ο Marx, η βαρύτητα έχει δοθεί στην «αξιοποίηση» τόσο θεωρητικά όσο και εμπειρικά της διευρυμένης

Διαβάστε περισσότερα

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Οι συνθήκες πραγματοποίησης της παραγωγής στην απλή αναπαραγωγή του κοινωνικού κεφαλαίου Παρασκευάς Παρασκευαΐδης

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Οι συνθήκες πραγματοποίησης της παραγωγής στην απλή αναπαραγωγή του κοινωνικού κεφαλαίου Παρασκευάς Παρασκευαΐδης του Π, Παρασκευαίδη 1 1. Εισαγωγή Είναι γνωστό ότι στη μελέτη της θεωρίας της αναπαραγωγής που διατύπωσε ο Marx, η βαρύτητα έχει δοθεί στην «αξιοποίηση» τόσο θεωρητικά όσο και εμπειρικά της διευρυμένης

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ TΩN ΤΙΜΩΝ

Ο ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ TΩN ΤΙΜΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜ Ο ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ TΩN ΤΙΜΩΝ 1. Έννοια και λειτουργία της αγοράς Σε μια πρωτόγονη οικονομία, όπως του Ροβινσώνα Κρούσου, όπου δεν υπάρχει καταμερισμός της εργασίας ο άνθρωπος παράγει μόνος του

Διαβάστε περισσότερα

Α' Τ Α Ξ Η Γ Ε Ν Ι Κ Ο Υ Λ Υ Κ Ε Ι Ο Υ

Α' Τ Α Ξ Η Γ Ε Ν Ι Κ Ο Υ Λ Υ Κ Ε Ι Ο Υ Α' Τ Α Ξ Η Γ Ε Ν Ι Κ Ο Υ Λ Υ Κ Ε Ι Ο Υ Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Τ Ε Τ Α Ρ Τ Ο H ΠΑΡΑΓΩΓΗ Γιατί η επιχείρηση αποτελεί βασική μονάδα παραγωγής εμπορευμάτων; Στις σύγχρονες κοινωνίες η διεργασία της παραγωγής γίνεται

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΙ ΚΡΗΤΗΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ. Διοίκηση Επιχειρήσεων. Β Εξάμηνο -Παραδόσεις

ΤΕΙ ΚΡΗΤΗΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ. Διοίκηση Επιχειρήσεων. Β Εξάμηνο -Παραδόσεις ΤΕΙ ΚΡΗΤΗΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ Διοίκηση Επιχειρήσεων Β Εξάμηνο -Παραδόσεις 1 Σκοπός του Μαθήματος Σκοπός του μαθήματος είναι να κατανοηθεί από τους σπουδαστές η σημασία της Διοικητικής Επιστήμης στην λειτουργία

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην Οικονομική Επιστήμη Ι. Σκέφτομαι ως Οικονομολόγος. Αρ. Διάλεξης: 2

Εισαγωγή στην Οικονομική Επιστήμη Ι. Σκέφτομαι ως Οικονομολόγος. Αρ. Διάλεξης: 2 Εισαγωγή στην Οικονομική Επιστήμη Ι Σκέφτομαι ως Οικονομολόγος Αρ. Διάλεξης: 2 Σκέφτομαι ως οικονομολόγος Κάθε αντικείμενο επιστημονικής μελέτης έχει τη δική της επιστημονική ορολογία Μαθηματικά Ολοκληρωτικός

Διαβάστε περισσότερα

Διάλεξη 8. Οικονομική Πολιτική και Αναδιανομή

Διάλεξη 8. Οικονομική Πολιτική και Αναδιανομή Διάλεξη 8 Οικονομική Πολιτική και Αναδιανομή 1 2 Εισαγωγικά Στο τμήμα αυτό θα μελετήσουμε το πλαίσιο που θα μας δώσει τη δυνατότητα να εξετάσουμε την αναδιανεμητική πολιτική της κυβέρνησης, τόσο από δεοντολογική

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγικά. Εισαγωγικά. Διανομή εισοδήματος. Διάλεξη 8. Διανομή εισοδήματος Συντελεστής Gini

Εισαγωγικά. Εισαγωγικά. Διανομή εισοδήματος. Διάλεξη 8. Διανομή εισοδήματος Συντελεστής Gini Διάλεξη 8 Οικονομική Πολιτική και Αναδιανομή 2 Εισαγωγικά Στο τμήμα αυτό θα μελετήσουμε το πλαίσιο που θα μας δώσει τη δυνατότητα να εξετάσουμε την αναδιανεμητική πολιτική της κυβέρνησης, τόσο από δεοντολογική

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΚΑΤΟ ΤΑ ΔΗΜΟΣΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΚΑΤΟ ΤΑ ΔΗΜΟΣΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΚΑΤΟ ΤΑ ΔΗΜΟΣΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ 1. Τι πρέπει να κατανοήσει ο μαθητής Όπως αναφέρθηκε στο πρώτο κεφάλαιο, το κράτος είναι μια ισχυρότατη οντότητα που θέτει το θεσμικό πλαίσιο μέσα στο οποίο αναπτύσσεται

Διαβάστε περισσότερα

/ Απαντήσεις πανελλαδικών εξετάσεων ημερησίων λυκείων 2017

/ Απαντήσεις πανελλαδικών εξετάσεων ημερησίων λυκείων 2017 ΘΕΜΑ Α ΟΜΑΔΑ A Α.1 α Α.1 β Α.1 γ Α.1 δ Α.1 ε Α.2 Α.3 Σωστό Λάθος Λάθος Λάθος Σωστό γ δ ΘΕΜΑ Β ΟΜΑΔΑ ΔΕΥΤΕΡΗ Β.1 Να περιγράψετε τις τρεις κατηγορίες στις οποίες ταξινομούνται οι συντελεστές παραγωγής και

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ

ΑΡΧΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΑΡΧΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ Κεφάλαιο 1 ο : Βασικές Οικονομικές Έννοιες ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΝΙΚΟΛΑΟΣ Χ. ΤΖΟΜΑΚΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΣ Πολιτική Οικονομία (Οικονομική Επιστήμη) είναι η επιστήμη που μελετά τα οικονομικά προβλήματα

Διαβάστε περισσότερα

Διάλεξη 10. Αρχές φορολογίας. 1 Ράπανος - Καπλάνογλου 2018/19

Διάλεξη 10. Αρχές φορολογίας. 1 Ράπανος - Καπλάνογλου 2018/19 Διάλεξη 10 Αρχές φορολογίας 1 2 Φορολογικά έσοδα, 2008-2013 Ευρωπαϊκή Ένωση και άλλες χώρες του αναπτυγμένου κόσμου Φόρος εισοδήματος φυσικών προσώπων (για εισοδήματα του 2010) Φόρος εισοδήματος φυσικών

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ Ο ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΤΙΜΩΝ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ Ο ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΤΙΜΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ Ο ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΤΙΜΩΝ 1. Τι πρέπει να κατανοήσει ο μαθητής Στον προσδιορισμό των τιμών οι συναρτήσεις ζήτησης και προσφοράς (και οι αντίστοιχες καμπύλες) εκφράζουν τις δυνάμεις της

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΝΩΤΕΡΗΣ ΚΑΙ ΑΝΩΤΑΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΠΑΓΚΥΠΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2009 ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΛΥΣΕΙΣ

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΝΩΤΕΡΗΣ ΚΑΙ ΑΝΩΤΑΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΠΑΓΚΥΠΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2009 ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΛΥΣΕΙΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΝΩΤΕΡΗΣ ΚΑΙ ΑΝΩΤΑΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΠΑΓΚΥΠΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2009 Μάθημα: ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Ημερομηνία και ώρα εξέτασης: Σάββατο, 6 Ιουνίου 2009

Διαβάστε περισσότερα

Ποσοτική Εκτίμηση του Μέγιστου Εφικτού Λόγου Μη Εργαζομένων προς Εργαζόμενους στην Ελληνική Οικονομία

Ποσοτική Εκτίμηση του Μέγιστου Εφικτού Λόγου Μη Εργαζομένων προς Εργαζόμενους στην Ελληνική Οικονομία Ποσοτική Εκτίμηση του Μέγιστου Εφικτού Λόγου Μη Εργαζομένων προς Εργαζόμενους στην Ελληνική Οικονομία Θεόδωρος Μαριόλης * 1. Εισαγωγή Ο λεγόμενος Λόγος Οικονομικής Εξάρτησης (Economic Dependency Ratio),

Διαβάστε περισσότερα

1. Η αναδιανομή του εισοδήματος δεν είναι μία από τις βασικές οικονομικές λειτουργίες του κράτους.

1. Η αναδιανομή του εισοδήματος δεν είναι μία από τις βασικές οικονομικές λειτουργίες του κράτους. ΑΘ. ΧΑΡΙΤΩΝΙΔΗΣ : ΑΡΧΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΕΠΑΛ 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10Ο : ΤΑ ΔΗΜΟΣΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ 10.1. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΣΩΣΤΟΥ ΛΑΘΟΥΣ Για τις παρακάτω προτάσεις, να γράψετε στην κόλλα σας τον αριθμό της καθεμιάς και δίπλα

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ Περιεχόμενα ΠΡΟΛΟΓΟΣ 13 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ Κεφ. Ιο Η Συνεισφορά της Ιστορίας της Οικονομικής Σκέψης Εισαγωγή 17 1.1. Η Σύγχρονη Κάμψη της Ιστορίας της Οικονομικής Σκέψης..

Διαβάστε περισσότερα

Πολιτική Οικονομία Ενότητα

Πολιτική Οικονομία Ενότητα ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 03: Ζήτηση και προσφορά αγαθών Πολυξένη Ράγκου Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons.

Διαβάστε περισσότερα

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Τεχνολογική εξέλιξη και τάση του ποσοστού κέρδους στον Μαρξ Γιώργος Σταμάτης

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Τεχνολογική εξέλιξη και τάση του ποσοστού κέρδους στον Μαρξ Γιώργος Σταμάτης Τεχνολογική εξέλιξη και τάση του ποσοστού κέρδους στον Karl Marxτον Γιώργου Σταμάτη Ακόμη και σ' αυτούς, που δεν έχουν ασχοληθεί με την οικονομική θεωρία του Μαρξ είναι γνωστός ο μαρξικός νόμος της πτωτικής

Διαβάστε περισσότερα

2 Η καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων και το κόστος

2 Η καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων και το κόστος 2 Η καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων και το κόστος ευκαιρίας Σκοπός Στο παρόν κεφάλαιο οι φοιτητές «γνωρίζονται» με το οικονομικό πρόβλημα. Μαθαίνουν την έννοια του κόστους ευκαιρίας, του οικονομικού κέρδους,

Διαβάστε περισσότερα

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Μερικά χαρακτηριστικά της νεοκλασικής θεωρίας Γιώργος Σταμάτης

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Μερικά χαρακτηριστικά της νεοκλασικής θεωρίας Γιώργος Σταμάτης του Γιώργου Σταμάτη Πρόθεση μας δεν είναι να εκτιμήσουμε εδώ κριτικά τη νεοκλασική θεωρία, αλλά να αναφέρουμε σύντομα ορισμένα χαρακτηριστικά της. Η νεοκλασική οικονομική θεωρία δεν διαθέτει θεωρία συγκρότησης

Διαβάστε περισσότερα

ιδιότητες των αναγκών

ιδιότητες των αναγκών ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ: ΒΑΣΙΚΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ αντικείμενο της Πολιτικής Οικονομίας (ή της Οικονομικής Επιστήμης) είναι η μελέτη των οικονομικών προβλημάτων (τα οποία κατατάσσουμε σε τέσσερις κατηγορίες),

Διαβάστε περισσότερα

Επεξεργασία Μεταποίηση. ΝτουµήΠ. Α.

Επεξεργασία Μεταποίηση. ΝτουµήΠ. Α. Επεξεργασία Μεταποίηση ΝτουµήΠ. Α. 1 Επεξεργασία Μεταποίηση Ως επεξεργασία ή µεταποίηση ενός πρωτογενούς γεωργικού προϊόντος χαρακτηρίζεται το σύνολο των χειρισµών και επεµβάσεων µετά τη συγκοµιδή του,

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΛΟΓΟΣ. Η σωστή και αποτελεσματική διδασκαλία είναι μια δύσκολη υπόθεση. Απαιτεί γνώση, φαντασία και προσεκτική προετοιμασία.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ. Η σωστή και αποτελεσματική διδασκαλία είναι μια δύσκολη υπόθεση. Απαιτεί γνώση, φαντασία και προσεκτική προετοιμασία. ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η σωστή και αποτελεσματική διδασκαλία είναι μια δύσκολη υπόθεση. Απαιτεί γνώση, φαντασία και προσεκτική προετοιμασία. Το Βιβλίο του καθηγητή έχει στόχο να βοηθήσει τον καθηγητή στην προετοιμασία

Διαβάστε περισσότερα

ΑΓΟΡΕΣ ΧΡΗΜΑΤΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. Chapter 4: Financial Markets. 1 of 32

ΑΓΟΡΕΣ ΧΡΗΜΑΤΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. Chapter 4: Financial Markets. 1 of 32 ΑΓΟΡΕΣ ΧΡΗΜΑΤΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Copyright 2009 Pearson Education, Inc. Publishing as Prentice Hall Macroeconomics, 5/e Olivier Blanchard 1 of 32 4-1 Η Ζήτηση Χρήματος Το χρήμα, το οποίο μπορείτε να χρησιμοποιείτε

Διαβάστε περισσότερα

Αρχές Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων

Αρχές Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων 1 Ο ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ (Ενότητες : 1.2, 1.3) Ονοματεπώνυμο: Τμήμα: Α Ομάδα Α1. Στις παρακάτω προτάσεις να γράψεις στο τετράδιό σου τον αριθμό της κάθε μιας πρότασης και δίπλα του τη λέξη Σωστό, αν η

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 Η ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ

ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 Η ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 Η ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ Η ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ Βασικές έννοιες που προσδιορίζουν τα εθνικά μακροοικονομικά μεγέθη Από

Διαβάστε περισσότερα

Έχει ανακύψει εκατοντάδες φορές το ζήτημα τα τελευταία χρόνια στην ελληνική νομολογία και

Έχει ανακύψει εκατοντάδες φορές το ζήτημα τα τελευταία χρόνια στην ελληνική νομολογία και LEGAL INSIGHT ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ ΝΟΜΗΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΗΜΕΝΗΣ ΠΩΛΗΣΗΣ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΟΥ Γιώργος Ψαράκης Έχει ανακύψει εκατοντάδες φορές το ζήτημα τα τελευταία χρόνια στην ελληνική νομολογία και έχει

Διαβάστε περισσότερα

ΛΥΜΕΝΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΟ 2 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΛΥΜΕΝΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΟ 2 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΛΥΜΕΝΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΟ 2 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Έστω συνάρτηση ζήτησης με τύπο Q = 200 4P. Να βρείτε: α) Την ελαστικότητα ως προς την τιμή όταν η τιμή αυξάνεται από 10 σε 12. 1ος τρόπος Αν P 0 10 τότε Q 0 200 410

Διαβάστε περισσότερα

Case 10: Ανάλυση Νεκρού Σημείου (Break Even Analysis) με περιορισμούς ΣΕΝΑΡΙΟ

Case 10: Ανάλυση Νεκρού Σημείου (Break Even Analysis) με περιορισμούς ΣΕΝΑΡΙΟ Case 10: Ανάλυση Νεκρού Σημείου (Break Even Analysis) με περιορισμούς ΣΕΝΑΡΙΟ Η «OutBoard Motors Co» παράγει τέσσερα διαφορετικά είδη εξωλέμβιων (προϊόντα 1 4) Ο γενικός διευθυντής κ. Σχοινάς, ενδιαφέρεται

Διαβάστε περισσότερα

Κατανοώντας την επιχειρηματική ευκαιρία

Κατανοώντας την επιχειρηματική ευκαιρία Η Επιχειρηματική Ευκαιρία Κατανοώντας την επιχειρηματική ευκαιρία Υπάρχουν έρευνες οι οποίες δείχνουν ότι στους περισσότερους επιχειρηματίες που ξεκινούν για πρώτη φορά μια επιχείρηση, τελειώνουν τα χρήματα

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ 14 ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ ΟΜΑ Α ΠΡΩΤΗ

ΑΡΧΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ 14 ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ ΟΜΑ Α ΠΡΩΤΗ ΘΕΜΑ A ΑΡΧΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ 14 ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ ΟΜΑ Α ΠΡΩΤΗ A1. Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν γράφοντας στο τετράδιό σας, δίπλα στο γράµµα που αντιστοιχεί σε

Διαβάστε περισσότερα

Στις παρακάτω προτάσεις να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό της πρότασης και δίπλα του το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση.

Στις παρακάτω προτάσεις να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό της πρότασης και δίπλα του το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση. 1 Ομάδα Α Στις παρακάτω προτάσεις να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό της πρότασης και δίπλα του το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση. 1. Η συνολική παραγωγή µιας χώρας µελετάται από τη µικροοικονοµία.

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΔΙΕΘΝΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΔΙΕΘΝΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΔΙΕΘΝΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Ενότητα 9: Κρατικές Πολιτικές και Χρηματοπιστωτικά Θέματα Το περιεχόμενο του μαθήματος διατίθεται με άδεια Creative Commons

Διαβάστε περισσότερα

Κρατική παρέμβαση φορολογία

Κρατική παρέμβαση φορολογία Κρατική παρέμβαση φορολογία Καθηγήτρια: Β. ΠΕΚΚΑ- ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ Υποψήφια Διδάκτωρ: Σ. ΤΑΚΑΟΓΛΟΥ Θα εξετάσουμε: Φόροι Κόστος Φορολογίας Φόροι στους παραγωγούς Φόροι στους καταναλωτές Επίδραση στο Συνολικό Πλεόνασμα

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ (Μικροοικονομική) Mankiw Gregory N., Taylor Mark P. ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΖΙΟΛΑ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ (Μικροοικονομική) Mankiw Gregory N., Taylor Mark P. ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΖΙΟΛΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ (Μικροοικονομική) Mankiw Gregory N., Taylor Mark P. ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΖΙΟΛΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ΥΠΟΒΑΘΡΟ ΤΗΣ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ: ΟΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΣΕ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΕΣ ΑΓΟΡΕΣ Σταθερό και μεταβλητό κόστος Το συνολικό κόστος

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΕΡΓΩΝ ΤΟΥ ΕΠΕΑΚ

ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΕΡΓΩΝ ΤΟΥ ΕΠΕΑΚ ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΕΡΓΩΝ ΤΟΥ ΕΠΕΑΕΚ 381 ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΕΡΓΩΝ ΤΟΥ ΕΠΕΑΚ ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΡΙΑ: ΤΟ επόμενο θέμα είναι πολύ σημαντικό. Μας απασχολεί πάρα πολύ, μόνο ως προφήτες όμως μπορούμε να λειτουργήσουμε. Έχει

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Γ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ

ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Γ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Γ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΕΤΑΡΤΗ 14 ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΑΡΧΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΤΕΣΣΕΡΙΣ (4)

Διαβάστε περισσότερα

Τι πραγματεύεται η Διεθνής Οικονομική;

Τι πραγματεύεται η Διεθνής Οικονομική; Εισαγωγή Τι πραγματεύεται η Διεθνής Οικονομική; Κέρδη από το Εμπόριο Εξηγώντας τα Υποδείγματα του Εμπορίου Οι Επιπτώσεις των Κρατικών Πολιτικών στο Εμπόριο Θέματα Διεθνούς Χρηματοδότησης Διεθνές Εμπόριο

Διαβάστε περισσότερα

τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές;

τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές; ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ; τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές; ποια είναι η σχέση των πεποιθήσεών μας με την πραγματικότητα, για να είναι αληθείς και

Διαβάστε περισσότερα

Περί της έννοιας της άρνησης στη διαλεκτική*

Περί της έννοιας της άρνησης στη διαλεκτική* 2 Περί της έννοιας της άρνησης στη διαλεκτική* Πιστεύω, σ αυτό είμαστε όλοι σύμφωνοι, ότι ο προσδιορισμός του περιεχομένου της παρούσης ιστορικής περιόδου και, ειδικά, η ανάπτυξη του ύστερου καπιταλισμού

Διαβάστε περισσότερα

1.3 Λειτουργίες της εργασίας και αντιλήψεις περί εργασίας

1.3 Λειτουργίες της εργασίας και αντιλήψεις περί εργασίας 1.3 Λειτουργίες της εργασίας και αντιλήψεις περί εργασίας Η εργασία επιτελεί τέσσερεις βασικές λειτουργίες στις σύγχρονες κοινωνίες: την παραγωγή του πλούτου της κοινωνίας την αναπαραγωγή των ατόμων την

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνικοοικονομική Αξιολόγηση Επενδύσεων Διάλεξη 5 η. Αποτίμηση Στοιχείων Κόστους και Οφέλους

Κοινωνικοοικονομική Αξιολόγηση Επενδύσεων Διάλεξη 5 η. Αποτίμηση Στοιχείων Κόστους και Οφέλους Κοινωνικοοικονομική Αξιολόγηση Επενδύσεων Διάλεξη 5 η Αποτίμηση Στοιχείων Κόστους και Οφέλους Ζητήματα που θα εξεταστούν: Ποια θεωρούνται στοιχεία κόστους και ποια οφέλους στην αξιολόγηση ενός έργου ή

Διαβάστε περισσότερα

Υποψήφια Διδάκτωρ: Σ. ΤΑΚΑΟΓΛΟΥ

Υποψήφια Διδάκτωρ: Σ. ΤΑΚΑΟΓΛΟΥ Η Αποτελεσματικότητα των αγορών Καθηγήτρια: Β. ΠΕΚΚΑ- ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ Υποψήφια Διδάκτωρ: Σ. ΤΑΚΑΟΓΛΟΥ Θα εξετάσουμε Οικονομική της ευημερίας Πλεόνασμα του καταναλωτή Πλεόνασμα του παραγωγού Αποτελεσματικότητα

Διαβάστε περισσότερα

Οικονοµία. Βασικές έννοιες και ορισµοί. Η οικονοµική επιστήµη εξετάζει τη συµπεριφορά

Οικονοµία. Βασικές έννοιες και ορισµοί. Η οικονοµική επιστήµη εξετάζει τη συµπεριφορά Οικονοµία Βασικές έννοιες και ορισµοί Οικονοµική Η οικονοµική επιστήµη εξετάζει τη συµπεριφορά των ανθρώπινων όντων αναφορικά µε την παραγωγή, κατανοµή και κατανάλωση υλικών αγαθών και υπηρεσιών σε έναν

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11 ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΤΩΝ ΑΝΟΙΧΤΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΩΝ: ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11 ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΤΩΝ ΑΝΟΙΧΤΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΩΝ: ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11 ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΤΩΝ ΑΝΟΙΧΤΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΩΝ: ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΟΙ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΡΟΕΣ ΑΓΑΘΩΝ ΚΑΙ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ Μια ανοιχτή οικονομία δημιουργεί δύο ειδών αλληλεπιδράσεις με τις άλλες οικονομίες: Πρώτον, αγοράζει

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ 14/06/2017 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ ΟΜΑΔΑ ΔΕΥΤΕΡΗ

ΑΡΧΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ 14/06/2017 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ ΟΜΑΔΑ ΔΕΥΤΕΡΗ www.romvos.edu.gr ΑΡΧΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ 14/06/2017 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ ΘΕΜΑ Α Α1. α) Σωστό β) Λάθος γ) Λάθος δ) Λάθος ε) Σωστό Α2. Γ Α3. Δ ΘΕΜΑ Β ΟΜΑΔΑ ΔΕΥΤΕΡΗ Β1. Εργασία: Ως εργασία ορίζουμε την

Διαβάστε περισσότερα

Αρχές Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων και Υπηρεσιών ΝΙΚΟΛΑΟΣ Χ. ΤΖΟΥΜΑΚΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΣ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΩΝ 2.

Αρχές Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων και Υπηρεσιών ΝΙΚΟΛΑΟΣ Χ. ΤΖΟΥΜΑΚΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΣ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΩΝ 2. Αρχές Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων και Υπηρεσιών ΕΠΙΜΕΕΙΑ: ΝΙΚΟΑΟ Χ. ΤΖΟΥΜΑΚΑ ΟΙΚΟΝΟΜΟΟΓΟ ΠΡΟΟΜΟΙΩΗ ΔΙΑΓΩΝΙΜΑΤΩΝ 2 Κεφάλαιο 2 ο Η Επιστήμη της Διοίκησης των Επιχειρήσεων Ομάδα Α Ερωτήσεις ωστού

Διαβάστε περισσότερα

Εάν το ποσοστό υποχρεωτικών καταθέσεων είναι 25% και υπάρξει μια αρχική κατάθεση όψεως 2.000 σε μια εμπορική Τράπεζα, τότε η μέγιστη ρευστότητα που μπορεί να δημιουργηθεί από αυτή την κατάθεση είναι: Α.

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ ΜΟΡΦΕΣ ΑΓΟΡΑΣ. 1. Τι πρέπει να κατανοήσει ο μαθητής

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ ΜΟΡΦΕΣ ΑΓΟΡΑΣ. 1. Τι πρέπει να κατανοήσει ο μαθητής ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ ΜΟΡΦΕΣ ΑΓΟΡΑΣ 1. Τι πρέπει να κατανοήσει ο μαθητής Στο κεφάλαιο αυτό εξετάζονται τέσσερις βασικές μορφές οργάνωσης της αγοράς: ο πλήρης ανταγωνισμός, το μονοπώλιο, το ολιγοπώλιο και ο μονοπωλιακός

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 5. Tο πρότυπο υπόδειγμα του διεθνούς εμπορίου

Κεφάλαιο 5. Tο πρότυπο υπόδειγμα του διεθνούς εμπορίου Κεφάλαιο 5 Tο πρότυπο υπόδειγμα του διεθνούς εμπορίου Περίγραμμα Μετρώντας τις αξίες της παραγωγής και της κατανάλωσης Ευημερία και όροι εμπορίου Αποτελέσματα της οικονομικής μεγέθυνσης Αποτελέσματα των

Διαβάστε περισσότερα

ΛΟΓΙΣΜΟΣ ΜΙΑΣ ΜΕΤΑΒΛΗΤΗΣ, ΕΣΠΙ 1

ΛΟΓΙΣΜΟΣ ΜΙΑΣ ΜΕΤΑΒΛΗΤΗΣ, ΕΣΠΙ 1 ΛΟΓΙΣΜΟΣ ΜΙΑΣ ΜΕΤΑΒΛΗΤΗΣ, ΕΣΠΙ 1 ΣΥΝΑΡΤΗΣΕΙΣ Η έννοια της συνάρτησης είναι θεμελιώδης στο λογισμό και διαπερνά όλους τους μαθηματικούς κλάδους. Για το φοιτητή είναι σημαντικό να κατανοήσει πλήρως αυτή

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Γ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ

ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Γ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Γ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΕΤΑΡΤΗ 14 ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΑΡΧΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΤΕΣΣΕΡΙΣ (4)

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ: ΔΕΟΣ ΟΙΚ 121: ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ Ι ΕΑΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ 2013 ΔΙΔΑΣΚΩΝ: Π. ΧΑΤΖΗΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ 1 Ο TUTORIAL Ημερ. Διανομής: Τρίτη 02-04-2013 Ημερ. Παράδοσης: Τρίτη 09-04-2013 1.

Διαβάστε περισσότερα

Οικονομική Κοινωνιολογία

Οικονομική Κοινωνιολογία Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών Τμήμα Οικονομικής Επιστήμης Εαρινό Εξάμηνο 2016-17 Οικονομική Κοινωνιολογία Διδάσκων: Δημήτρης Λάλλας Μαρξική Οικονομική Κοινωνιολογία: Ο καπιταλισμός στη σκέψη του Καρλ

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 15. Οι δηµόσιες δαπάνες και ηχρηµατοδότησή τους

Κεφάλαιο 15. Οι δηµόσιες δαπάνες και ηχρηµατοδότησή τους Κεφάλαιο 15 Οι δηµόσιες δαπάνες και ηχρηµατοδότησή τους Ο κρατικός προϋπολογισµός: εδοµένα και αριθµοί Συνολικές δηµόσιες δαπάνες: τρειςκατηγορίεςδηµοσίων δαπανών ηµόσιες δαπάνες (G) Μεταβιβαστικές πληρωµές

Διαβάστε περισσότερα

Διοίκηση Λειτουργιών. τετράδιο 1

Διοίκηση Λειτουργιών. τετράδιο 1 Λορέντζος Χαζάπης Γιάννης Ζάραγκας Διοίκηση Λειτουργιών τα τετράδια μιας Οδύσσειας τετράδιο 1 Εισαγωγή στη διοίκηση των λειτουργιών Αθήνα 2012 τετράδιο 1 Εισαγωγή στη διοίκηση των λειτουργιών ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Διαβάστε περισσότερα

Βασικές Οικονοµικές Έννοιες

Βασικές Οικονοµικές Έννοιες ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Βασικές Οικονοµικές Έννοιες ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΛΕΙΣΤΟΥ ΤΥΠΟΥ Ερωτήσεις της µορφής σωστό-λάθος Σηµειώστε αν είναι σωστή ή λανθασµένη καθεµιά από τις παρακάτω προτάσεις, περιβάλλοντας µε ένα κύκλο

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟΜΟΣ Δ ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΟ ΕΤΟΣ ΜΑΡΤΙΟΣ 2018 ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΥΛΗΣ : ΒΙΚΥ ΒΑΡΔΑ

ΤΟΜΟΣ Δ ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΟ ΕΤΟΣ ΜΑΡΤΙΟΣ 2018 ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΥΛΗΣ : ΒΙΚΥ ΒΑΡΔΑ ΤΟΜΟΣ Δ ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΟ ΕΤΟΣ 2017-2018 ΜΑΡΤΙΟΣ 2018 ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΥΛΗΣ : ΒΙΚΥ ΒΑΡΔΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Οι εμπορικές πράξεις αποτελούν κομμάτι της καθημερινής μας ζωής. Τη στιγμή που κάποιος πωλεί ένα ζευγάρι

Διαβάστε περισσότερα

Μάθηµα 3ο. Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ, GDP)

Μάθηµα 3ο. Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ, GDP) Μάθηµα 3ο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ, GDP) Ορισµός Το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) (Gross Domestic Product - GDP) είναι το σύνολο όλων των προϊόντων αγαθών και υπηρεσιών που παράγει µια οικονοµία

Διαβάστε περισσότερα

ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ. Αγροτική Πολιτική 8 ου Εξαμήνου ΤΜΗΜΑ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ & ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ. Αγροτική Πολιτική 8 ου Εξαμήνου ΤΜΗΜΑ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ & ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ & ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Αγροτική Πολιτική 8 ου Εξαμήνου Η χρησιμότητα του μαθήματος Η κατανόηση του «σκηνικού» πίσω από τη διαμόρφωση της

Διαβάστε περισσότερα

(γ) Τις μορφές στρατηγικής αλληλεπίδρασης που αναπτύσσονται

(γ) Τις μορφές στρατηγικής αλληλεπίδρασης που αναπτύσσονται Βασικές Έννοιες Οικονομικών των Επιχειρήσεων - Τα οικονομικά των επιχειρήσεων μελετούν: (α) Τον τρόπο με τον οποίο λαμβάνουν τις αποφάσεις τους οι επιχειρήσεις. (β) Τις μορφές στρατηγικής αλληλεπίδρασης

Διαβάστε περισσότερα

μηχανισμούς; ΚΟΙΝΟΚΤΗΜΟΣΥΝΗ

μηχανισμούς; ΚΟΙΝΟΚΤΗΜΟΣΥΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΟΡΩΝ Κάθε κοινωνική ομάδα θα πρέπει να διαθέτει μηχανισμούς κατανομής των πόρων που είναι διαθέσιμοι σε αυτήν. Ένας από τους πιθανούς μηχανισμούς κατανομής πόρων βασίζεται στην έννοια της ιδιοκτησίας

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ. Ενότητα #8: Η ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ. Ενότητα #8: Η ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Ενότητα #8: Η ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ Διδάσκων: Μανασάκης Κωνσταντίνος ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ Τα κείμενα και τα διαγράμματα της παρουσίασης

Διαβάστε περισσότερα

Μικροοικονομική. Ζήτηση και προσφορά

Μικροοικονομική. Ζήτηση και προσφορά Μικροοικονομική Ζήτηση και προσφορά Ο νόμος της ζήτησης Σύμφωνα με το Νόμο της Ζήτησης, όταν μειώνεται η τιμή ενός αγαθού, αυξάνεται η ζητούμενη ποσότητά του και το αντίστροφο με τους προσδιοριστικούς

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΟΤΗΤΑ 1η (318E-320C)

ΕΝΟΤΗΤΑ 1η (318E-320C) ΕΝΟΤΗΤΑ 1η (318E-320C) Μπορεί η αρετή να γίνει αντικείμενο διδασκαλίας; Ο Πρωταγόρας εξηγεί στον Σωκράτη τι διδάσκει στους νέους που παρακολουθούν τα μαθήματά του. Οι αντιρρήσεις του Σωκράτη. «Το μάθημα

Διαβάστε περισσότερα

1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο 1.2 Η Επιχείρηση

1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο 1.2 Η Επιχείρηση http://www.economics.edu.gr 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ 1.2 Η Επιχείρηση : σχολικό βιβλίο 1.2.1 Εισαγωγικές έννοιες Η επιχείρηση αποτελεί ένα στοιχείο της κοινωνίας µας, το ίδιο σηµαντικό

Διαβάστε περισσότερα

Γ Γυμνασίου: Οδηγίες Γραπτής Εργασίας και Σεμιναρίων. Επιμέλεια Καραβλίδης Αλέξανδρος. Πίνακας περιεχομένων

Γ Γυμνασίου: Οδηγίες Γραπτής Εργασίας και Σεμιναρίων. Επιμέλεια Καραβλίδης Αλέξανδρος. Πίνακας περιεχομένων Γ Γυμνασίου: Οδηγίες Γραπτής Εργασίας και Σεμιναρίων. Πίνακας περιεχομένων Τίτλος της έρευνας (title)... 2 Περιγραφή του προβλήματος (Statement of the problem)... 2 Περιγραφή του σκοπού της έρευνας (statement

Διαβάστε περισσότερα

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Η για τις περί δικαίου αντιλήψεις του Marx σημασία των αναφορών του στη σοσιαλιστική κοινωνία Γιώργος Σταμάτης

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Η για τις περί δικαίου αντιλήψεις του Marx σημασία των αναφορών του στη σοσιαλιστική κοινωνία Γιώργος Σταμάτης , την οποία προϋποθέτει το Πρόγραμμα της Γκότα του Γιώργου Σταμάτη Στα «Μαργκινάλια στο Πρόγραμμα του Γερμανικού Εργατικού Κόμματος», 1 στα σχόλια του δηλαδή στο Πρόγραμμα του Γερμανικού Εργατικού Κόμματος

Διαβάστε περισσότερα

Πρώτη θα συζητηθεί η με αριθμό 631/ επίκαιρη ερώτηση του. Βουλευτή του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος κ. Κωνσταντίνου Καρτάλη

Πρώτη θα συζητηθεί η με αριθμό 631/ επίκαιρη ερώτηση του. Βουλευτή του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος κ. Κωνσταντίνου Καρτάλη Πρώτη θα συζητηθεί η με αριθμό 631/12-3-2012 επίκαιρη ερώτηση του Βουλευτή του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος κ. Κωνσταντίνου Καρτάλη προς τον Υπουργό Οικονομικών, σχετικά με τα μέλη του Διδακτικού

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 (Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 (Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 (Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ) Να σημειώσετε το σωστό ή το λάθος στο τέλος των προτάσεων: 1. Λειτουργικός στόχος του σχολείου είναι η μόρφωση των ανθρώπων. 2. Η επιχείρηση αποτελεί κοινωνική οργάνωση, γιατί

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή. Αποτελεσματικότητα κατά Pareto. 1. ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ (επεξεργασία σημειώσεων Β. Ράπανου)

Εισαγωγή. Αποτελεσματικότητα κατά Pareto. 1. ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ (επεξεργασία σημειώσεων Β. Ράπανου) 1. ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ (επεξεργασία σημειώσεων Β. Ράπανου) Εισαγωγή Μια από τις πιο βασικές διακρίσεις στην οικονομική θεωρία είναι μεταξύ των εννοιών της οικονομικής αποτελεσματικότητας

Διαβάστε περισσότερα

2.1 Εργατικό δυναμικό, απασχόληση, ανεργία: ορισμοί και αναπαραστάσεις

2.1 Εργατικό δυναμικό, απασχόληση, ανεργία: ορισμοί και αναπαραστάσεις 2. ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ ΚΑΙ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Το εργατικό δυναμικό και η αγορά εργασίας είναι δύο εντελώς διακριτές έννοιες και δεν πρέπει να συγχέονται. Το εργατικό δυναμικό περιλαμβάνει όλες τις μορφές εργασίας

Διαβάστε περισσότερα

Οικονομικά για Μη Οικονομολόγους Ενότητα 7: Εισαγωγή στην Μακροοικονομική Θεωρία

Οικονομικά για Μη Οικονομολόγους Ενότητα 7: Εισαγωγή στην Μακροοικονομική Θεωρία Οικονομικά για Μη Οικονομολόγους Ενότητα 7: Καθηγητής: Κώστας Τσεκούρας Σχολή Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων Τμήμα Οικονομικών Επιστημών Σκοποί ενότητας Στην παρούσα ενότητα παρουσιάζονται και αναλύονται

Διαβάστε περισσότερα

Μικροοικονομία. Ενότητα 4: Θεωρία Χρησιμότητας και Καταναλωτική Συμπεριφορά. Δριτσάκη Χάιδω Τμήμα Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής

Μικροοικονομία. Ενότητα 4: Θεωρία Χρησιμότητας και Καταναλωτική Συμπεριφορά. Δριτσάκη Χάιδω Τμήμα Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής Μικροοικονομία Ενότητα 4: Θεωρία Χρησιμότητας και Καταναλωτική Συμπεριφορά Δριτσάκη Χάιδω Τμήμα Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα