ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Αντώνιος ΠΟΜΟΝΗΣ 1, Ανδρέας ΚΑΠΠΟΣ 2, Γεώργιος ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ 3, Φαίη ΚΑΡΑΜΠΑΜΠΑ 4

Transcript

1 3 o Πανελλήνιο Συνέδριο Αντισεισµικής Μηχανικής & Τεχνικής Σεισµολογίας 5 7 Νοεµβρίου, 2008 Άρθρο 2068 Σεισµική τρωτότητα και εκτιµήσεις πιθανότητας κατάρρευσης Ελληνικών κτιρίων συγκρίσεις µε το διεθνή χώρο Seismic vulnerability and collapse probability assessment for Greek buildings comparisons with international data Αντώνιος ΠΟΜΟΝΗΣ 1, Ανδρέας ΚΑΠΠΟΣ 2, Γεώργιος ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ 3, Φαίη ΚΑΡΑΜΠΑΜΠΑ 4 ΠΕΡΙΛΗΨΗ : Η εργασία επικεντρώνεται στην αποτίµηση της σεισµικής τρωτότητας κτιρίων, για τις συνήθεις στην Ελλάδα τυπολογίες και µε έµφαση στην πιθανότητα κατάρρευσης, η οποία συνδέεται άµεσα και µε τις απώλειες (ανθρώπινες ζωές και οικονοµικές). Παρουσιάζονται και χρησιµοποιούνται δύο διαφορετικές προσεγγίσεις για την εκτίµηση της πιθανότητας κατάρρευσης κάθε τύπου κτιρίου για τις συνήθεις µακροσεισµικές εντάσεις (VI ως IX), µία αποκλειστικά βασισµένη στην επεξεργασία στατιστικών δεδοµένων από σεισµούς στην Ελλάδα και µία που αξιοποιεί και τις υβριδικές (αναλυτικές+εµπειρικές) καµπύλες τρωτότητας, ενώ γίνεται και εκτίµηση του ποσοστού του πληθυσµού που διαµένει ή εργάζεται σε κάθε τύπο κτιρίου. Τέλος γίνονται κάποιες πρώτες συγκρίσεις µε αντίστοιχα στοιχεία για άλλες χώρες. ABSTRACT : The paper focuses on the assessment of seismic vulnerability of buildings addressing all typologies common in Greece, with emphasis on collapse probability, which is directly related to the level of losses (casualties and economic losses). Two different approaches are presented and utilised for estimating collapse probability for the common values of macroseismic intensity (VI to IX), one based entirely on processing of statistical data from past earthquakes in Greece, and one that also makes use of hybrid (analytical+empirical) vulnerability curves; the percentage of population that lives or works in each building type is also estimated. Finally, some first comparisons with similar results from various other countries are presented. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Αρχικό ερέθισµα για την παρούσα έρευνα αποτέλεσε το πρόγραµµα PAGER (Prompt Assessment of Global Earthquakes for Response) του Αµερικανικού U.S. Geological Survey σε συνεργασία µε την WHE (World Housing Encyclopedia), µια κοινή δράση των EERI 1 RMS (Risk Management Solutions), Νυµφών 6Α, Κάντζα Παλλήνης, Αττική, tony_pom@otenet.gr 2 Καθηγητής, Τµήµα Πολιτικών Μηχανικών, Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης, ajkap@civil.auth.gr 3 Πολιτικός Μηχανικός, Υποψ. ιδάκτωρ, Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης, panagop@civil.auth.gr 4 Earthquake Engineer (PhD), PartnerRe, 36 Bellerivestrasse, Zurich CH 8034, faye.karababa@partnerre.com

2 (Earthquake Engineering Research Institute) και IAEE (International Association for Earthquake Engineering). Το πρόγραµµα έχει ως στόχο να δηµιουργηθεί, µε τη βοήθεια ειδικών από όλον τον κόσµο, µια διεθνής βάση σεισµικής τρωτότητας κτιρίων, για όλες τις συνήθεις σε κάθε χώρα τυπολογίες και µε έµφαση στην πιθανότητα κατάρρευσης για κάθε σεισµική ένταση, η οποία συνδέεται άµεσα και µε τις απώλειες (ανθρώπινες ζωές και οικονοµικές). Τελικός στόχος είναι να δηµιουργηθεί ένα σύστηµα που να επιτρέπει τη λήψη µετασεισµικών αποφάσεων όπως η παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας κλπ., πριν τη λήψη πληροφοριών από επιτόπου ελέγχους. Μια άλλη χρήση του συστήµατος είναι η δηµιουργία σεναρίων που απαιτούνται για τους σκοπούς της διαχείρισης της σεισµικής διακινδύνευσης (σε όλον τον κόσµο). Στη φιλόδοξη αυτή προσπάθεια κλήθηκαν να συµβάλουν σε ό,τι αφορά την Ελλάδα οι δύο πρώτοι εκ των συγγραφέων. Αποφασίστηκε οι δύο οµάδες (RMS και ΑΠΘ) να εργαστούν ανεξάρτητα, έχοντας όµως συστηµατική επικοινωνία και συνεργασία µεταξύ τους, χρησιµοποιώντας διαφορετικές µεθοδολογίες και να αποσταλούν δύο εναλλακτικές προσεγγίσεις για τα ελληνικά κτίρια (όπως και έγινε, τελικώς). Η παρούσα εργασία παρουσιάζει το υπόβαθρο του προσδιορισµού της τυπολογίας των ελληνικών κτιρίων (για τις ανάγκες της αποτίµησης τρωτότητας) και της εκτίµησης της πιθανότητας κατάρρευσης κάθε τύπου κτιρίου για τις συνήθεις µακροσεισµικές εντάσεις (VI ως IX), καθώς και κάποιες πρώτες συγκρίσεις µε τα αντίστοιχα στοιχεία για άλλες χώρες. ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Ο βασικός στόχος του προγράµµατος PAGER των USGS/WHE ήταν η ανάπτυξη µιας µεθόδου γρήγορης µετασεισµικής εκτίµησης των απωλειών (κυρίως σε όρους ανθρώπινων θυµάτων). Το σχετικό έντυπο που δηµιουργήθηκε και κλήθηκαν να συµπληρώσουν ειδικοί από όλον τον κόσµο, περιλαµβάνει τα παρακάτω πεδία: 1. Τύπος ή υλικό κατασκευής. Αναφέρεται σε πίνακα που συντάχθηκε στο πλαίσιο του προγράµµατος και περιλαµβάνει πιθανές κατηγορίες βασισµένες στο υλικό και τον φέροντα οργανισµό της κατασκευής. Υπάρχει, ωστόσο, η δυνατότητα σε κάθε χώρα να δηµιουργηθούν νέες κατηγορίες (ή και υποκατηγορίες), έτσι ώστε να αντιπροσωπεύεται το υφιστάµενο κτιριακό απόθεµα σε αυτές. 2. Περιγραφή του τύπου κατασκευής. 3. Εκτίµηση της πιθανότητας κατάρρευσης (%) κάθε τυπολογίας κτιρίων όταν υπόκειται σε σεισµική δράση δεδοµένης έντασης (ζητούνται οι τιµές για εντάσεις από VI έως IX). 4. Ποσοστό του πληθυσµού που ζει σε κάθε τύπο κτιρίων σε αστικές και αγροτικές περιοχές. 5. Ποσοστό του εργατικού δυναµικού που εργάζεται σε κάθε τύπο κτιρίων σε αστικές και αγροτικές περιοχές. 6. Μέγιστος µέσος αριθµός ενοίκων ανά κτίριο κάθε τυπολογίας. Πρέπει καταρχήν να τονιστεί ότι µια προσπάθεια µε τους ανωτέρω στόχους διαφέρει ουσιωδώς από µια τυπική διαδικασία εκτίµησης σεισµικής τρωτότητας, π.χ. µέσω µητρώων 2

3 πιθανότητας βλάβης. Στην τυπική διαδικασία κύριος στόχος είναι ο προσδιορισµός του βαθµού βλάβης (σε δοµικούς ή και οικονοµικούς όρους) για κάθε σεισµική ένταση και πολύ συχνά η στάθµη βλάβης που αντιστοιχεί σε µερική ή ολική κατάρρευση συµπεριλαµβάνει και εκείνα τα κτίρια που κατεδαφίζονται µετά τον σεισµό διότι κρίνεται (µε βάση οικονοµικά, αλλά και κοινωνικά, ενίοτε, κριτήρια) ότι δεν είναι εφικτή ή σύµφορη η αποκατάσταση-ενίσχυσή τους. Ενώ σε όρους οικονοµικών απωλειών οι δυο περιπτώσεις είναι ίδιες (κόστος επέµβασης = κόστος ανακατασκευής), σε όρους ανθρωπίνων απωλειών (θάνατοι/τραυµατισµοί) η διαφορά είναι σηµαντικότατη. Για παράδειγµα στον σεισµό της Πάρνηθας τον Σεπτέµβριο του 1999, ο αριθµός των κτιρίων που τελικά χαρακτηρίστικαν «κόκκινα» δηλ. τα κτίρια εκείνα τα οποία κρίθηκαν ως ακατάλληλα ή επικίνδυνα ήταν 4,682 (4,220 κτίρια κατοικίας και 482 κτίρια εργασίας). Πολλά από τα «κόκκινα» κτίρια κατεδαφίστηκαν και ανοικοδοµήθηκαν ενώ κάποια επισκευάσθηκαν και άλλα παραµένουν κενά. Ανθρώπινες απώλειες σηµειώθηκαν σε 27 κτίρια (120 από τους 143 θανάτους έχουν συσχετισθεί µε την κατάρρευση αυτών των κτιρίων) ενώ 45% των απωλειών ζωής συνέβη σε 7 καταρρεύσεις βιοµηχανικών κτιρίων (Pomonis, 2002). Να σηµειωθεί ότι στην προαναφερθείσα τυπική διαδικασία ο αριθµός των θυµάτων (στις σπάνιες περιπτώσεις που επιχειρείται να ποσοτικοποιηθεί, π.χ. για την πληρότητα του σχετικού σεναρίου σεισµικής διακινδύνευσης) εκτιµάται µε εµπειρικά µοντέλα από το διεθνή χώρο, π.χ. HAZUS (FEMA-NIBS 2003) ή Coburn and Spence (2002), συναρτήσει του ποσοστού των κτιρίων που παρουσιάζουν την ανώτατη στάθµη βλάβης (µερική ή ολική κατάρρευση). Από µιά ανάλυση των αιτιών θανάτου από σεισµούς την περίοδο (1.95 εκατοµ. θύµατα παγκοσµίως) έχει εκτιµηθεί ότι σχεδόν το 70% των θυµάτων έχασαν την ζωή τους από κατάρρευση κτιρίων, ενώ το υπόλοιπο 30% των θυµάτων οφείλεται σε άλλες αιτίες όπως τσουνάµι, κατολισθήσεις, φωτιά µετά από σεισµική δόνηση κ.λπ. (Spence, 2003). Στην Ελλάδα για τα 1405 ανθρώπινα θύµατα αυτής της περιόδου, η κατάρρευση κτιρίων ήταν η αιτία για πάνω από 90% των θυµάτων. Τα κτίρια από οπλισµένο σκυρόδεµα (Ο/Σ) (που αποτελούν και το µεγαλύτερο µέρος του κτιριακού αποθέµατος σε όγκο) είναι εκείνα η κατάρρευση των οποίων έχει προκαλέσει τις περισότερες ανθρώπινες απώλειες στην χώρα µας κατά τα τελευταία 30 χρόνια (266 θύµατα σε 40 περίπου καταρρεύσεις κτιρίων κυρίως από Ο/Σ). ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΤΗΣ ΤΡΩΤΟΤΗΤΑΣ ιαθέσιµες βάσεις δεδοµένων βλαβών Βασικό σηµείο αναφοράς στις µελέτες τρωτότητας αποτελούν πάντα τα διαθέσιµα στατιστικά στοιχεία βλαβών από προηγούµενες σεισµικές διεγέρσεις. Τα στοιχεία που ήσαν διαθέσιµα (και αξιοποιήσιµα) στις δύο συνεργαζόµενες οµάδες προέρχονται κυρίως από τις παρακάτω βάσεις δεδοµένων: Βάση δεδοµένων Θεσσαλονίκης Είναι η πληρέστερη, µέχρι στιγµής, βάση δεδοµένων µε στοιχεία σεισµικών βλαβών στον ελληνικό χώρο. Περιλαµβάνει στοιχεία για 5470 κτίρια (πυκνότητα επιτόπου καταγραφής 1:2 τετράγωνα) σε µια 3

4 έκταση που καλύπτει περίπου το ½ του κεντρικού τµήµατος της πόλης, µε αναλυτικά στοιχεία αφενός για τα χαρακτηριστικά των κτιρίων και αφετέρου για την περιγραφή των βλαβών και το κόστος αποκατάστασης (Πενέλης και συν. 1986). Βάση δεδοµένων Καλαµάτας Περιλαµβάνονται στοιχεία για 7101 κτίρια. Η βάση αυτή είναι η µοναδική στην Ελλάδα που στον κλασικό χαρακτηρισµό του µετασεισµικού ελέγχου (Πράσινα-Κίτρινα-Κόκκινα) υπάρχει µία επιπλέον κατηγορία, τα Πορφυρά, που αντιστοιχούν στα κτίρια που όντως κατέρρευσαν κατά τη διάρκεια του σεισµού (ΟΑΣΠ , Λεκίδης και συν. 1987, Andrikopoulou 1989, ΤΕΕ, 1991). Βάση δεδοµένων Αιγίου Η βάση δεδοµένων συντάχθηκε από ερευνητική οµάδα του Πανεπιστηµίου Πατρών (Φαρδής και συν. 1999), και περιλαµβάνει το σύνολο των κτιρίων του κέντρου της πόλης του Αιγίου, µεταξύ των οποίων περιλαµβάνεται η πλειοψηφία των βλαβέντων κτιρίων από Ο/Σ και άοπλη φέρουσα τοιχοποιία (ΑΦΤ). Το δείγµα περιλαµβάνει 2014 κτίρια, 857 (42.5%) εκ των οποίων είναι από ΑΦΤ. Βάση δεδοµένων Αθήνας 1999 (Άνω Λιοσίων). Η βάση δεδοµένων συντάχθηκε στο πλαίσιο προγενέστερου ερευνητικού προγράµµατος στο οποίο συµµετείχαν οι οµάδες του ΑΠΘ και του ΙΤΣΑΚ (Kappos et al. 2007). Τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν αναφέρονται σε αντιπροσωπευτικό δείγµα της περιοχής των Άνω Λιοσίων (150 οικοδοµικά τετράγωνα, ποσοστό περίπου 10% του συνόλου των Ο.Τ. του ήµου). Βάση δεδοµένων Εθνικής Ασφαλιστικής. Η βάση δεδοµένων συντάχθηκε στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράµµατος ΑΡΙΣΤΙΩΝ ( ) και περιλαµβάνει 2149 καταχωρήσεις (ολόκληρα κτίρια ή τµήµατα κτιρίων, π.χ. µεµονωµένα διαµερίσµατα ή καταστήµατα), εκ των οποίων το 96.9% αφορούν το σεισµό της Πάρνηθας και το 3.1% αφορούν το σεισµό της Λευκάδας (ΥΠΕΧΩ Ε ΟΑΣΠ 2005). Ορισµός τυπολογιών κτιρίων Στο πλαίσιο της παρούσας έρευνας, από τις 33 κατηγορίες που προτείνονται στο πρόγραµµα PAGER, διαπιστώθηκε καταρχήν ότι το σύνολο των ελληνικών κτιρίων (από σκυρόδεµα, τοιχοποιία, ξύλινα, και µεταλλικά) µπορεί να καλυφθεί από τις 6 από αυτές. Ωστόσο, ειδικά για τα κτίρια από Ο/Σ, που είναι και ο κυρίαρχος τύπος κτιρίων στην Ελλάδα, κρίθηκε σκόπιµο να γίνει ένας πρόσθετος διαχωρισµός σε ορισµένες υποκατηγορίες (όχι απαραίτητα τις ίδιες για τις δύο οµάδες εργασίας), βάσει χαρακτηριστικών που επηρεάζουν ουσιωδώς την τρωτότητα των κατασκευών όπως η ηλικία, το ύψος και ο τρόπος ανάληψης των σεισµικών δράσεων. Οι δύο οµάδες χρησιµοποίησαν τελικώς λίγο διαφορετικούς τύπους κτιρίων, όπως περιγράφεται λεπτοµερέστερα στη συνέχεια. Μεθοδολογία RMS Η µεθοδολογία της RMS βασίστηκε εξ ολοκλήρου στα εµπειρικά στοιχεία βλαβών από τους σεισµούς του 1986 στην Καλαµάτα, του 1995 στο Αίγιο και του 1999 στην Αθήνα. Τα στοιχεία της Καλαµάτας είναι τα πλέον χρήσιµα για την παρούσα ανάλυση διότι εκτός των συνήθως χρησιµοποιούµενων 3 κατηγοριών ασφάλειας κτιρίων στις µετασεισµικές µελέτες 4

5 ζηµιών (πράσινα=κατάλληλα για χρήση, κίτρινα=προσωρινά ακατάλληλα για χρήση & κόκκινα=ακατάλληλα-επικίνδυνα για χρήση) υπήρχε και µία τέταρτη ξεχωριστή κατηγορία για τα κτίρια που υπέφεραν µερική ή ολική κατάρρευση. Τα στοιχεία της Καλαµάτας είναι επίσης ξεχωριστά για κτίρια από Ο/Σ, τοιχοποιία, και κτίρια µε µικτό φέροντα οργανισµό (συνήθως παλαιές τοιχοποιίες µε πανωσηκώµατα από Ο/Σ) καθώς και ανά αριθµό ορόφων. Τα στοιχεία αυτά υπάρχουν για 26 συνοικίες της πόλης και γειτονικά χωριά και αφορούν το σύνολο σχεδόν των κτιρίων κατοικίας που υπήρχαν τον Σεπτέµβριο του 1986 (συνολικά 7101 κτίρια). Κατά τον Σεπτέµβριο 1986 ο συνολικός αριθµός κτιρίων στην Καλαµάτα αναφέρεται ως 9124 (Παπαζάχος & Παπαζάχου, 2002) ή (ΤΕΕ, 1991), ενώ κατά την απογραφή κτιρίων του εκεµβρίου 1990 η Καλαµάτα είχε κτίρια κατοικίας (8886 αποκλειστικής χρήσης και 1594 µικτής χρήσης). Στο σχήµα 1 φαίνεται η κατανοµή των βλαβών ανά κατηγορία βλάβης και είδος φέροντος οργανισµού (τα κτίρια µικτού Φ/Ο έχουν οµαδοποιηθεί µε αυτά της ΑΦΤ). 100% 90% 80% 70% 60% 50% Κατάλληλο Προσωρινά Ακατάλληλο Ακατάλληλο-Επικίνδυνο Μερική ή Ολική Κατάρρευση 40% 30% 20% 10% 0% Ο/Σ 1-2 όροφ. (1918 κτίρια) Ο/Σ 3-7 όροφ. (1102 κτίρια) Τοιχοπ. & Μικτά 1-4 όροφ. (4081 κτίρια) Σχήµα 1. Κατανοµή βλαβών στην πόλη της Καλαµάτας λόγω του σεισµού του 1986, ανά κατηγορία βλάβης και είδος φέροντος οργανισµού (αναφέρεται επίσης και ο αριθµός κτιρίων ανά Φ/Ο). Προκειµένου να εκτιµηθεί η ζητούµενη πιθανότητα κατάρρευσης των διαφόρων τύπων κτιρίων σε περιοχές µε σεισµική ένταση VI, VII, VIII και IX ανά είδος Φ/Ο (και για τα κτίρια από Ο/Σ επίσης ανά περίοδο κατασκευής και αριθµό ορόφων) είναι αναγκαίο να γίνει η εκτίµηση της σεισµικής εντάσεως στις διάφορες συνοικίες της πόλης. Η εκτίµηση της σεισµικής εντάσεως έγινε µε αναφορά στα δεδοµένα για τα κτίρια από ΑΦΤ διότι ιστορικά οι κλίµακες σεισµικής εντάσεως αναπτύχθηκαν µε αποκλειστική αναφορά σε αυτό το είδος κτιρίων. Κατ αρχάς αποκλείσθηκαν οι γειτονιές στις οποίες ο συνολικός αριθµός κτιρίων ΑΦΤ ήταν κάτω των 20 (διότι το δείγµα θεωρήθηκε πολύ µικρό για να γίνει κατανοµή των κτιρίων στις 4 κατηγορίες βλάβης). Ετσι αποκλείσθηκαν 7 συνοικίες και η ανάλυση συνεχίσθηκε µε τις υπόλοιπες 19 συνοικίες και µε σύνολο κτιρίων 6954 (δηλ. αποκλείσθηκαν στοιχεία για 147 κτίρια µόνον, ή 2.1% του δείγµατος). Οι εκτιµηθείσες σεισµικές εντάσεις ανά 5

6 συνοικία παρουσιάζονται στον Πίνακα 1. Εδώ πρέπει να διευκρινισθεί ότι τα στοιχεία βλαβών παρουσιάζουν το συνδυασµένο αποτέλεσµα της δράσης του κυρίως σεισµού (13 Σεπτεµβρίου 1986, Μ=6.0) καθώς και των µετασεισµών (κύριος µετασεισµός στις 15 Σεπτεµβρίου 1986, Μ=5.4 µε επίκεντρο λίγο πλησιέστερα στην πόλη). Κατά τη διάρκεια των µετασεισµών κατέρρευσαν 3 ακόµη κτίρια Ο/Σ και πολλά παλαιά κτίρια τοιχοποιίας. Η µέση σεισµική ένταση στις 19 συνοικίες εκτιµήθηκε ως µια τιµή 9.17 βάσει του ποσοστού των κτιρίων τοιχοποιίας σε κάθε συνοικία σε σχέση µε το σύνολο. Αυτή η εκτίµηση είναι σε συµφωνία µε την εκτίµηση των Παπαζάχου & Παπαζάχου (2002) που αναφέρουν την ένταση στην πόλη της Καλαµάτας ως ΙΧ. Οι κορυφαίες οριζόντιες εδαφικές επιταχύνσεις (PGA) που καταγράφηκαν στην Καλαµάτα ήταν 0.30g καί 0.27g στο κέντρο της πόλης (κτίριο Νοµαρχίας) και στη συνοικία Νησάκι. Η διάρκεια της έντονης σεισµικής δόνησης στον κυρίως σεισµό (επιτάχυνση > 0.10g) ήταν µόλις 3-5 δευτερόλεπτα. Η µέση οριζόντια φασµατική επιτάχυνση για περίοδο sec ήταν 0.84g καί 0.62g αντίστοιχα. Οι κορυφαίες οριζόντιες εδαφικές ταχύτητες (PGV) που καταγράφηκαν στην Καλαµάτα ήταν cm/sec. Πίνακας 1. Εκτιµηθείσες σεισµικές εντάσεις σε 19 συνοικίες της Καλαµάτας κατά τον σεισµό του Συνοικία Ένταση Αριθµός Κτιρίων Κορδιάς <VI 57 υτ. Παραλία, Ανατ. Παραλία, Γουλιµίδες VII-VIII 621 Παραλία, Aγία Τριάδα VIII 734 Aκρίτα VIII-IX 97 Ράχη, Aθηνών, Nησάκι, Kολυµβητήριο, Γιαννιτσάνικα IX 2181 Aγ. Παρασκευή, Aγ. Γεώργιος IX-X 551 Παπαδάκου, Μπαριαµάγα, Φυτία, Παλαιά Πόλις, Κέντρο X 2713 Τα κτίρια από Ο/Σ σε αυτές τις 19 συνοικίες ήταν 2950 (1863 είχαν 1-2 ορόφους και 1087 είχαν 3-7 ορόφους). Τα στοιχεία δεν περιλαµβάνουν το έτος κατασκευής των κτιρίων, αλλά είναι γνωστό ότι η µεγάλη πλειοψηφία έχει κατασκευασθεί την περίοδο µε βάση τον αντισεισµικό κανονισµό του Στις 19 συνοικίες κατέρρευσαν 26 κτίρια από Ο/Σ δηλαδή το ποσοστό καταρρεύσεων ήταν 0,88% (18 είχαν 1-2 ορόφους και 8 είχαν 3-7 ορόφους, µε ποσοστά κατάρρευσης 0,97% και 0,74% αντίστοιχα). Τα κτίρια από ΑΦΤ και µικτό Φ/Ο αναλύθηκαν ξεχωριστά και ως σύνολο (υπήρχαν 2959 κτίρια ΑΦΤ και 1045 µικτά). Κατέρρευσαν συνολικά 1420 κτίρια (1231 κτίρια ΑΦΤ και 189 µικτά, µε ποσοστά κατάρρευσης 41,6% και 18,1% αντίστοιχα). Περαιτέρω αναλύσεις έγιναν για διάφορους συνδυασµούς Φ/Ο και συνοικίες. Στα σχήµατα 2 και 3 δίνεται το ποσοστό κατάρρευσης για κτίρια ΑΦΤ & Μικτού Φ/Ο καθώς και για το σύνολο των κτιρίων από Ο/Σ σε σχέση µε την εκτιµηθείσα σεισµική ένταση (έχουν γίνει συγχωνεύσεις συνοικιών για να αυξηθεί το δείγµα κτιρίων και να µειωθεί η αβεβαιότητα). Παρατηρείται οµαλή αύξηση του ποσοστού καταρρεύσεων σε σχέση µε την εκτιµηθείσα ένταση, παρά το γεγονός ότι τα στοιχεία είναι εµπειρικά και κάποιες ασυνέχειες είναι αναµενόµενες, λόγω της αβεβαιότητας στην ακριβή εκτίµηση της καταστρεπτικότητας της σεισµικής κίνησης στις διάφορες περιοχές της Καλαµάτας (έτσι, για τα κτίρια από Ο/Σ δεν ήταν εφικτή η διαφοροποίηση ανά οµάδες αριθµού ορόφων, διότι προέκυπτε µη-οµαλή µορφή καµπύλης για µία από τις κατηγορίες). Σε κάποιες συνοικίες υπήρξαν και αρκετά µεγαλύτερα ποσοστά κατάρρευσης π.χ. για τα κτίρια από Ο/Σ ως σύνολο στις συνοικίες Γιαννιτσάνικα, Ακρίτα, Άγιος ηµήτριος, Παλαιά 6

7 Πόλις καί Κέντρο τα ποσοστά ήταν µεταξύ 3.5 και 1.9% ή 2.37% σε σύνολο 845 κτιρίων. Για τα κτίρια από Ο/Σ έγινε και αναφορά στην µελέτη της Andrikopoulou (1989) που περιέχει στοιχεία για όλα τα κτίρια της Καλαµάτας (σύνολο κτίρια) όπου βρέθηκε ότι το ποσοστό κατάρρευσης για τα χαµηλά κτίρια από Ο/Σ ήταν 1.14% (34 καταρρεύσεις σε 2975 κτίρια) και για τα πολυώροφα (3-7 όροφοι) ήταν 0.81% (10 καταρρεύσεις σε 1229 κτίρια) δηλαδή λίγο υψηλότερα απο τα στοιχεία που χρησιµοποιήθηκαν στην παρούσα ανάλυση. Παρά τις 44 συνολικά καταγεγραµµένες καταρρεύσεις κτιρίων Ο/Σ και τις 2220 καταρρεύσεις κτιρίων ΑΦΤ και µε µικτό Φ/Ο, υπήρξαν µόνον 20 ανθρώπινες απώλειες, 6 λόγω της κατάρρευσης ενός 5-ορόφου κτιρίου Ο/Σ (ποσοστό θανάσιµων καταρρεύσεων 0.024% στο σύνολο των κτιρίων από Ο/Σ ή 0.081% στο υποσύνολο των πολυωρόφων κτιρίων από Ο/Σ), 5 λόγω της κατάρρευσης κτιρίων ΑΦΤ, 6 στους δρόµους λόγω της πτώσης σοβάδων και τοίχων (κυρίως λόγω της κατάρρευσης κτιρίων ΑΦΤ) καί 3 από άλλες αιτίες (Αnagnostopoulos et al., 1987). Οι ανθρώπινες απώλειες πιθανόν να ήταν περισσότερες αν ο σεισµός συνέβαινε µερικές ώρες αργότερα (κατά τη διάρκεια του σεισµού στις 8 και 24 λεπτά το βράδυ πολύς κόσµος βρισκόταν στο λιµάνι της πόλης σε ανοιχτό χώρο παρακολουθώντας την τελετή έναρξης ενός νέου δροµολογίου που θα συνέδεε την πόλη µε την Κρήτη) % 50.00% 40.00% Τοιχοπ. 1-3 ορόφ. Μικτά 1-4 ορόφ % 20.00% 10.00% 0.00% Σχήµα 2. Εκτίµηση πιθανότητας κατάρρευσης για κτίρια ΑΦΤ και µικτού Φ/Ο ανά σεισµική ένταση 7

8 1.25% Ο/Σ (πρό-1984) 1-7 ορόφ. 1.00% 0.75% 0.50% 0.25% 0.00% Σχήµα 3. Εκτίµηση πιθανότητας κατάρρευσης για κτίρια Ο/Σ ανά σεισµική ένταση. Στο σεισµό του Αιγίου το 1995 τα στοιχεία αφορούν 2106 κτίρια (1157 από Ο/Σ και 859 από ΑΦΤ) από τα περίπου 7200 που υπήρχαν στην πόλη (Φαρδής και συν. 1999). Ένα από τα κύρια συµπεράσµατα της ανάλυσης των στοιχείων ήταν η πολύ καλύτερη συµπεριφορά των κτιρίων Ο/Σ που χτίστηκαν µετά το 1984 καθώς και το γεγονός ότι η χωρική κατανοµή των βλαβών ήταν άνιση, µε την περιοχή βόρεια του ρήγµατος του Αιγίου (δηλ. η παραλιακή ζώνη της πόλης) να µην παρουσιάζει σηµαντικές βλάβες, σε αντίθεση µε το κέντρο της πόλης. Η σεισµική ένταση στην πόλη του Αιγίου κυµάνθηκε µεταξύ VII καί VIII-IX. Οι κορυφαίες οριζόντιες εδαφικές επιταχύνσεις (PGA) που καταγράφηκαν ήταν 0.54g καί 0.49g στο κέντρο της πόλης (κτίριο ΟΤΕ) µε κορυφαία κατακόρυφη εδαφική επιτάχυνση 0.20g (Athanasopoulos et al., 1998). Η διάρκεια της έντονης σεισµικής δόνησης (επιτάχυνση > 0.10g) ήταν µόλις 3-4 δευτερόλεπτα. Η µέση οριζόντια φασµατική επιτάχυνση για περίοδο sec ήταν πολύ υψηλή και έφτασε στα 0.95g. Η κορυφαία οριζόντια εδαφική ταχύτητα (PGV) ήταν 48 cm/sec. Καταρρεύσεις κτιρίων Ο/Σ έγιναν και στο Αίγιο και υπήρξαν 26 θάνατοι σε 2 καταρρεύσεις πολυώροφων κτιρίων από Ο/Σ (Theofili & Vetere Arellano, 2001). Ο αριθµός κτιρίων από Ο/Σ στην πόλη ήταν περίπου 4300 (ποσοστό καταρρεύσεων µε θύµατα 0.047%). Υψηλότερα ποσοστά κατάρρευσης παρατηρήθηκαν σε µία ζώνη µήκους 2-3 χιλιοµέτρων και πλάτους λιγότερο των 500 µέτρων µε γενική κατεύθυνση Α- (από την πόλη προς το χωριό Ροδοδάφνη) που βρίσκεται ακριβώς στη βόρεια πλευρά του κρηµνού της παραλίας του Αιγίου (Lekkas, 2002) όπου κατέρρευσαν 2 κτίρια από Ο/Σ και µερικά ακόµη είχαν µερική κατάρρευση, αλλά δεν υπάρχουν προς το παρόν στοιχεία για τον ακριβή αριθµό κτιρίων ανά Φ/Ο και βαθµό βλάβης µέσα σε αυτή τη ζώνη. Στο σεισµό της Πάρνηθας το 1999 όπως προαναφέρθηκε υπήρξαν 119 καταγεγραµµένες ανθρώπινες απώλειες που συνδέονται µε την κατάρρευση 26 κτιρίων από Ο/Σ (Pomonis, 2002). Στους 6 δήµους όπου έγιναν αυτές οι καταρρεύσεις (Άνω Λιόσια, Αχαρνές, Θρακοµακεδόνες, Κηφισιά, Μεταµόρφωση καί Νέα Φιλαδέλφεια) υπήρχαν κτίρια από Ο/Σ (Απογραφή κτιρίων ΕΣΥΕ- εκέµβριος 2000), δηλαδή το ποσοστό θανάσιµων 8

9 καταρρεύσεων ήταν 0.07%. Η σεισµική ένταση σε αυτούς τους 6 δήµους κυµάνθηκε µεταξύ VI καί VIII-IX. Οι υψηλότερες εντάσεις παρατηρήθηκαν σε σχετικά περιορισµένες νησίδες όπου και το ποσοστό καταρρεύσεων ήταν µεγαλύτερο, όπως στην περιοχή κοντά στο ρέµα της Χελιδονούς. εν υπήρξαν καταγραφές σεισµικής επιταχύνσεως στην πλειόσειστη περιοχή. Παρόµοια εµπειρία προκύπτει και από τους σεισµούς του 1978 και 1981 οι οποίοι δεν αναλύονται στην παρούσα εργασία. Το 1978 ο σεισµός που έγινε ανατολικά της Θεσσαλονίκης, προξένησε την κατάρρευση µιάς πολυόροφης πολυκατοικίας από Ο/Σ (όπου συνέβησαν και σχεδόν όλες οι ανθρώπινες απώλειες αυτού του σεισµού), ενώ ο κυρίως σεισµός των Αλκυονίδων νήσων τον Φεβρουάριο του 1981 προξένησε σηµαντικές καταρρεύσεις τουλάχιστον τεσσάρων πολυορόφων κτιρίων στο Λουτράκι και το Βραχάτι. Αυτοί οι σηµαντικοί σεισµοί πρέπει επίσης να αξιολογηθούν λεπτοµερώς. Οι προταθείσες πιθανότητες κατάρρευσης για χαµηλά (1-2 ορόφους) κτίρια τοιχοποιίας (κτίρια ΑΦΤ από λιθοδοµή ή οπτοπλινθοδοµή, συνήθως χωρίς τσιµεντοκονίαµα, µε ξύλινα δάπεδα και κτίρια ΑΦΤ από τσιµεντόλιθους ή τούβλα µε τσιµεντοκονίαµα, µε δάπεδα από Ο/Σ) είναι σε συµφωνία µε τα ευρήµατα στο σχήµα 2. Για τα κτίρια από Ο/Σ δόθηκαν πιθανότητες κατάρρευσης για 3 περιόδους κατασκευής (πριν το 1961, και µετά το 1995) για χαµηλά κτίρια (1-2 ορόφων) και πολυόροφα κτίρια (3-7 ορόφων) ξεχωριστά. Οι προταθείσες πιθανότητες κατάρρευσης είναι σε γενική συµφωνία µε την εµπειρία της Καλαµάτας και του Αιγίου για τα κτίρια που χτίστηκαν πριν το Για τις ανάγκες του προγράµµατος PAGER ένα κτίριο θεωρείται ότι έχει καταρρεύσει όταν υπάρχει απώλεια όγκου 50% ή περισσότερο σε έναν τουλάχιστον όροφο του κτιρίου. Η εµπειρία στην Καλαµάτα, Αίγιο και Πάρνηθα ήταν ότι πολλά από τα κτίρια που θεωρήθηκαν καταρρεύσαντα είχαν µικρότερη απώλεια όγκου, γεγονός που προκύπτει και από τις απώλειες ζωής που συνέβησαν σε πολύ λίγα κτίρια. Λαµβάνοντας αυτό υπόψη, οι τελικά προταθείσες πιθανότητες κατάρρευσης ήταν χαµηλότερες. Προτάθηκαν επίσης ακόµη χαµηλότερες πιθανότητες κατάρρευσης για τα µετά το 1995 κτίρια Ο/Σ καθώς και για ξύλινα και µεταλλικά κτίρια. Αυτές οι τιµές είναι ενδεικτικές και δεν βασίζονται σε εµπειρικά στοιχεία. Οι εκτιµηθείσες πιθανότητες κατάρρευσης παρουσιάζονται στον πίνακα 2. Μεθοδολογία ΑΠΘ Τα στατιστικά στοιχεία βλαβών από ελληνικούς σεισµούς διατίθενται ενγένει σε όρους πρωτοβάθµιου ελέγχου πράσινα, κίτρινα, κόκκινα και µόνο για τους σεισµούς της Θεσσαλονίκης 1978 (Πενέλης και συν. 1986) και Αθήνας 1999 (Βάση Εθνικής Ασφαλιστικής) και σε οικονοµικούς όρους (κόστος αποκατάστασης). Στοιχεία για τα κτίρια που πραγµατικά κατέρρευσαν ήσαν διαθέσιµα µόνο στη βάση της Καλαµάτας. Η οµάδα του ΑΠΘ έχει αναπτύξει τα τελευταία χρόνια µια πλήρη σειρά καµπυλών τρωτότητας για όλους τους συνήθεις τύπους κτιρίων οπλισµένου σκυροδέµατος (54 τύποι) και φέρουσας τοιχοποιίας (4 9

10 τύποι) που εµφανίζονται στον ελληνικό χώρο (Σχήµα 4), χρησιµοποιώντας µια υβριδική προσέγγιση, η οποία συνδυάζει τα στατιστικά στοιχεία βλαβών µε τα αποτελέσµατα από πολυάριθµες ανελαστικές αναλύσεις, τόσο στατικού όσο και δυναµικού (µόνο για τα κτίρια Ο/Σ) τύπου (Kappos et al. 2006, Παναγόπουλος και Κάππος 2006). ιαπιστώθηκε αµέσως ότι τα περισσότερα από τα διαθέσιµα στοιχεία, παρότι πολύτιµα καθεαυτά (για τις ανάγκες αποτίµησης τρωτότητας), δεν δίνουν πάντα ικανοποιητικά αποτελέσµατα αναφορικά µε την εκτίµηση της πιθανότητας κατάρρευσης διότι για τις εντάσεις που αυτό συµβαίνει (κυρίως στην περίπτωση της πολυπληθέστερης κατηγορίας των κτιρίων από Ο/Σ) τα µεν στατιστικά στοιχεία είναι σαφώς ανεπαρκή τα δε αναλυτικά ενγένει µη-αξιόπιστα (συνήθως πολύ συντηρητικά). Έτσι, έγινε προσπάθεια αφενός συστηµατικότερης επανεπεξεργασίας στατιστικών στοιχείων εστιάζοντας στην διαφοροποίηση κατάρρευσης και απαίτησης κατεδάφισης µετά το σεισµό (πολυτιµότερα σχετικά στοιχεία ήταν εκείνα που αφορούσαν 7000 περίπου κτίρια που πλήγηκαν από το σεισµό της Καλαµάτας του 1986) και αφετέρου χρησιµοποίησης της υβριδικής προσέγγισης µε βάση τα προαναφερθέντα αναθεωρηµένα στατιστικά στοιχεία. Σχήµα 4. Καµπύλες τρωτότητας πλαισιακών κτιρίων Ο/Σ µέσου ύψους, κανονικά τοιχοπληρωµένων (αριστερά) και µε πιλοτή (δεξιά), σχεδιασµένων µε τους σύγχρονους κανονισµούς (ΝΕΑΚ/ΕΑΚ2000) Ο αριθµός των τύπων κτιρίων που κρίθηκε σκόπιµο να χρησιµοποιηθούν στο πλαίσιο της παρούσας µελέτης και για τις οποίες να εκτιµηθεί η πιθανότητα κατάρρευσης, ανέρχεται τελικά σε 6 (Πίνακες 3 και 4), σηµαντικά µειωµένος συγκριτικά µε αυτόν για τον οποίο έχουν υπολογιστεί καµπύλες τρωτότητας από την οµάδα του ΑΠΘ. Οι 54 κατηγορίες κτιρίων οπλισµένου σκυροδέµατος, η διάκριση των οποίων βασιζόταν στην ηλικία, το ύψος, το στατικό σύστηµα και την ύπαρξη ή όχι τοιχοπληρώσεων, περιορίστηκαν τελικά σε 4, µε µόνα στοιχεία διάκρισης µεταξύ τους το στατικό σύστηµα (πλαισιακό ή δίδυµο) και την ηλικία (κτίρια σχεδιασµένα µε τους παλιούς ή τους σύγχρονους κανονισµούς). Τα κτίρια Ο/Σ που σχεδιάστηκαν µε τα «Πρόσθετα Άρθρα» του 1984 θεωρήθηκε ότι έχουν παρόµοια συµπεριφορά, ως προς την τρωτότητά τους, µε τα κτίρια που σχεδιάστηκαν µε τους σύγχρονους κανονισµούς (ΝΕΑΚ/ΕΑΚ2000). Αντίστοιχα, για τα κτίρια από φέρουσα τοιχοποιία θεωρήθηκαν δύο τύποι, ανάλογα µε το υλικό κατασκευής (λιθοδοµή ή οπτοπλινθοδοµή), χωρίς να γίνει επιπλέον διάκριση βάσει του ύψους των κτιρίων, όπως είχε γίνει στον υπολογισµό των καµπυλών τρωτότητας (Kappos et al. 2006). Οι παραπάνω συµπτύξεις των τύπων κτιρίων που µελετώνται πηγάζουν κατά κύριο λόγο από το γεγονός ότι τα διαθέσιµα στατιστικά στοιχεία, ιδιαίτερα αυτά που αναφέρονται σε πραγµατικές 10

11 καταρρεύσεις κτιρίων, είναι περιορισµένα και οι περαιτέρω διακρίσεις θα απαιτούσαν συχνά αυθαίρετες παραδοχές που φαινόταν να οδηγούν σε επισφαλή αποτελέσµατα. Για τα µεταλλικά και τα ξύλινα κτίρια η οµάδα του ΑΠΘ δεν είχε στη διάθεσή της επαρκή στατιστικά ή αναλυτικά στοιχεία για την εκτίµηση της τρωτότητάς τους, οπότε αποφασίστηκε να µην προχωρήσει στην εκτίµηση πιθανοτήτων κατάρρευσης. Όπως φαίνεται και από τα αποτελέσµατα της οµάδας της RMS (Πίνακας 3) η σηµασία των κτιρίων αυτών στις µελέτες τρωτότητας του ελληνικού χώρου είναι περιορισµένη (το ποσοστό του πληθυσµού που ζει ή εργάζεται σε αυτά δεν ξεπερνά αθροιστικά το 1%). Για την εκτίµηση της πιθανότητας κατάρρευσης κάθε τύπου κτιρίων για τις τιµές της έντασης από VΙ έως ΙΧ η διαδικασία που ακολουθείται περιλαµβάνει δύο στάδια. Στο πρώτο στάδιο υπολογίζεται η πιθανότητα τα κτίρια αυτά να έχουν από βαρειές βλάβες έως και να έχουν καταρρεύσει, µε έναν από τους παρακάτω τρόπους: Μέσω των κτιρίων που έχουν χαρακτηριστεί ως κόκκινα στις διαθέσιµες βάσεις δεδοµένων, αν υπάρχουν επαρκή στοιχεία για το συγκεκριµένο τύπο κτιρίου (υπενθυµίζεται ότι σε όλες τις διαθέσιµες βάσεις, πλην της Καλαµάτας δεν γίνεται διάκριση µεταξύ των κτιρίων µε βαρειές βλάβες και αυτών που πραγµατικά καταρρέουν) Μέσω των διαθέσιµων καµπυλών τρωτότητας (Kappos et al. 2006, Παναγόπουλος και Κάππος 2006) υπολογίζεται η πιθανότητα για την τιµή της µέγιστης εδαφικής επιτάχυνσης που αντιστοιχεί στην κάθε ένταση το κτίριο να έχει ξεπεράσει τη στάθµη 4 που αντιστοιχεί στις βαρειές βλάβες (P[ds>ds 4 PGA]), θεωρώντας ότι οι στάθµες βλάβης 4 και 5 αντιστοιχούν στα κτίρια που χαρακτηρίζονται ως κόκκινα. Οι καµπύλες τρωτότητας έχουν υπολογιστεί για 54 τύπους κτιρίων Ο/Σ και 4 ΑΦΤ οπότε για την παρούσα µελέτη χρησιµοποιούνται µέσες καµπύλες των τύπων που εντάσσονται στην αντίστοιχη γενικότερη κατηγορία (π.χ. «κτίρια Ο/Σ µε πλαισιακό σύστηµα σχεδιασµένα µε παλιούς κανονισµούς»). Στη συνέχεια, χρησιµοποιώντας κατά κύριο λόγο τα διαθέσιµα στοιχεία από τη βάση δεδοµένων της Καλαµάτας, υπολογίζεται το ποσοστό των κτιρίων που πραγµατικά καταρρέουν ( πορφυρά ) στο άθροισµα των κτιρίων που παρουσίασαν από βαρειές βλάβες έως κατάρρευση (κόκκινα + πορφυρά) για κάθε έναν από τους τύπους κτιρίων που µελετώνται, οπότε και γίνεται η αντίστοιχη αναγωγή. Κρίθηκε σκόπιµο να παρουσιαστεί, συµπληρωµατικά, µια δεύτερη προσέγγιση σύµφωνα µε την οποία η κατάρρευση προσεγγίζεται βάσει µιας περισσότερο οικονοµικής θεώρησης, σύµφωνα µε την οποία ένα κτίριο θεωρείται ότι «καταρρέει» όταν έχει παρουσιάσει τόσο σηµαντικές βλάβες ώστε κρίνεται ασύµφορη η επισκευή του και επιλέγεται η ανακατασκευή. Μια τέτοια θεώρηση έχει µεγαλύτερη σηµασία όταν στόχος της µελέτης τρωτότητας είναι η οικονοµική διαχείριση του σεισµικού κινδύνου και όχι η εκτίµηση των πιθανών ανθρώπινων απωλειών (όπως συµβαίνει µε το πρόγραµµα PAGER). Η διαδικασία που ακολουθήθηκε στη δεύτερη προσέγγιση είναι αντίστοιχη µε την πρώτη, µε τη διαφορά ότι υπολογιζόταν (µέσω των διαθέσιµων στατιστικών στοιχείων ή των καµπυλών τρωτότητας) η πιθανότητα τα κτίρια να βρίσκονται στη στάθµη βλάβης 5 (λόγος κόστους αποκατάστασης προς κόστος ανακατασκευής > 60%) για τα κτίρια από Ο/Σ, ή στη στάθµη βλάβης 4 (κόστος αποκατάστασης προς κόστος ανακατασκευής > 50%) για τα κτίρια από ΑΦΤ. 11

12 ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΠΟΥ ΖΕΙ Ή ΕΡΓΑΖΕΤΑΙ ΣΕ ΚΑΘΕ ΤΥΠΟ ΚΤΙΡΙΩΝ Μέσω συστηµατικής επεξεργασίας των δεδοµένων της απογραφής κτιρίων και πληθυσµού της ΕΣΥΕ από το 2001 και προβολή τους στο 2007, σε συνδυασµό και µε τα αποτελέσµατα του προγράµµατος ΕΠΑΝΤΥΚ του ΤΕΕ, προσδιορίστηκε το ποσοστό του πληθυσµού που διαµένει ή εργάζεται σε κάθε τύπο κτιρίου (η πληροφορία αυτή είναι θεµελιώδης για τον προσδιορισµό των ανθρώπινων απωλειών). Τα στοιχεία της ΕΣΥΕ είναι ήδη κατανεµηµένα σε αστικές και αγροτικές περιοχές οπότε ήταν δυνατό να γίνουν οι παραπάνω εκτιµήσεις για κάθε τύπο περιοχής ξεχωριστά, όπου και παρατηρούνται σηµαντικές διαφορές. Σύµφωνα µε την οµάδα της RMS για παράδειγµα εκτιµήθηκε ότι 41.2% του αγροτικού πληθυσµού και 52.4% του αγροτικού εργατικού δυναµικού βρίσκεται σε κτίρια από ΑΦΤ, ενώ στις αστικές περιοχές (75.1% του συνολικού πληθυσµού και 77.1% του συνολικού εργατικού δυναµικού) 87.2% του πληθυσµού και 76.4% του εργατικού δυναµικού βρίσκεται σε κτίρια από Ο/Σ που χτίστηκαν µετά το Ο µέγιστος µέσος αριθµός ενοίκων ανά τύπο κατασκευής και περιοχής για τα κτίρια κατοικίας υπολογίσθηκε µε τα στοιχεία του πληθυσµού µε υποτιθέµενη ώρα σεισµού στις 2 π.µ. (οπότε και υπετέθη ότι όλοι οι κάτοικοι βρίσκονται στα σπίτια τους), ενώ ο µέγιστος µέσος αριθµός εργαζοµένων ανά τύπο κατασκευής για τα κτίρια εργασίας υπολογίσθηκε µε τα στοιχεία του εργατικού δυναµικού (στο οποίο προστέθηκε ο πληθυσµός µαθητών, φοιτητών, στρατιωτών, επισκεπτών, ασθενών κ.λ.π.) µε υποτιθέµενη ώρα σεισµού στις 2 µ.µ (οπότε και υπετέθη ότι όλοι οι εργαζόµενοι βρίσκονται στο κτίριο που εργάζονται). Ετσι π.χ. υπολογίσθηκε ότι στα κτίρια κατοικίας από ΑΦΤ στις αγροτικές περιοχές αναλογούν σε µέσο όρο µόλις 0.6 άτοµα ανά κτίριο, ενώ σε ένα κτίριο εργασίας 3-11 ορόφων από Ο/Σ που χτίστηκε την περίοδο σε µιά αστική περιοχή αναλογούν σε µέσο όρο 78.5 εργαζόµενοι. Η εκτίµηση της κατανοµής του αστικού και αγροτικού πληθυσµού και εργατικού δυναµικού της χώρας καθώς και ο µέγιστος µέσος αριθµός ενοίκων ανά κτίριο κατοικίας ή εργασίας κάθε τυπολογίας παρουσιάζονται στον πίνακα 2. Με αντίστοιχες παραδοχές εργάστηκε και η οµάδα του ΑΠΘ ενώ για το διαχωρισµό των πληθυσµών ανάλογα µε τον τρόπο ανάληψης των σεισµικών δράσεων θεωρήθηκε ότι στις αστικές περιοχές το 80% των κτιρίων που σχεδιάστηκαν πριν το 1985 έχει πλαισιακό σύστηµα και το 20% δίδυµο, ενώ για τα κτίρια που σχεδιάστηκαν µετά το 1985 τα ποσοστά αυτά είναι 35% και 65% αντίστοιχα. Για τις αγροτικές περιοχές θεωρήθηκε ότι το 90% των κτιρίων που σχεδιάστηκαν πριν το 1985 έχει πλαισιακό σύστηµα και το 10% δίδυµο, ενώ για τα κτίρια που σχεδιάστηκαν µετά το 1985 τα ποσοστά αυτά είναι 60% και 40% αντίστοιχα. Επιπλέον έγιναν ορισµένες παραδοχές, βάσει των στοιχείων που υπήρχαν διαθέσιµα από τις βάσεις της Θεσσαλονίκης και της Αθήνας (βάση Άνω Λιοσίων και Εθν. Ασφαλιστικής) σχετικά µε το µέσο εµβαδό κάθε τύπου κτιρίων (τα κτίρια µε δίδυµο σύστηµα είναι συνήθως µεγαλύτερα από τα αντίστοιχα πλαισιακά). Τα αποτελέσµατα αυτά παρουσιάζονται στον Πίνακα 3. Για τα πεδία για τα οποία η οµάδα του ΑΠΘ δεν είχε τα απαραίτητα στοιχεία ώστε να υπολογίσει τις αντίστοιχες τιµές έκρινε σκόπιµο να τα αφήσει κενά (υπήρχε αντίστοιχη υπόδειξη από το πρόγραµµα), άλλωστε τα στοιχεία για την Ελλάδα καλύπτονται και από τη φόρµα που υποβλήθηκε από την RMS. 12

13 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΣΥΓΚΡΙΣΕΙΣ ΜΕ ΤΟ ΙΕΘΝΗ ΧΩΡΟ Στους πίνακες που ακολουθούν παρουσιάζονται τα αποτελέσµατα που προέκυψαν βάσει των µεθοδολογιών που αναπτύχθηκαν παραπάνω από της οµάδα της RMS (πίνακας 2) και την οµάδα του ΑΠΘ (πίνακες 3 και 4). Παρατηρείται µια ικανοποιητική σύγκλιση στα αποτελέσµατα που παρουσίασαν οι δύο οµάδες εργασίας, γεγονός που σε κάποιο βαθµό ήταν αναµενόµενο καθώς το πρωτογενές υλικό (διαθέσιµες βάσεις δεδοµένων) ήταν κοινό, οι µεθοδολογίες όµως διέφεραν ουσιωδώς. Υλικό ή τύπος κατασκευής (σύµφωνα µε την WHE) 16 (α) 16 (β) 14 (α) 16 (γ) 16 (δ) 14 (β) Πίνακας 2. Πιθανότητες κατάρρευσης και ποσοστά πληθυσµού (αποτελέσµατα RMS). Περιγραφή του τύπου της κατασκευής Εκτίµηση της πιθανότητας κατάρρευσης για δεδοµένη σεισµική ένταση (%) IX VIII VII VI Ποσοστό (%) του πληθυσµού που ζει σε κάθε τύπο κτιρίων αστικές περιοχές αγροτικές περιοχές Κτίρια Ο/Σ µε πλαισιακό σύστηµα χτισµένα µετά το 1995 (3-7 ορόφων) Κτίρια Ο/Σ µε πλαισιακό σύστηµα χτισµένα την περίοδο (3-7 ορόφων). Κτίρια Ο/Σ µε πλαισιακό σύστηµα χτισµένα προ του 1961 ( ορόφων) Κτίρια Ο/Σ µε πλαισιακό σύστηµα χτισµένα µετά το 1995 ( ορόφων) Κτίρια Ο/Σ µε πλαισιακό σύστηµα χτισµένα την περίοδο (1-2 ορόφων) Κτίρια Ο/Σ µε πλαισιακό σύστηµα χτισµένα προ του 1961 ( ορόφων) Κτίρια από µεταλλικά πλαίσια (96% χτίστηκαν µετά το 1961, % µετά το 1995) Κτίρια από ξύλινα πλαίσια ή ξύλινους κορµούς Κτίρια ΑΦΤ από λιθοδοµή ή οπτοπνινθοδοµή, συνήθως χωρίς τσιµεντοκονίαµα, µε ξύλινα δάπεδα (1-2 ορόφων).90% χτισµένα πριν το Κτίρια ΑΦΤ από τσιµεντόλιθους ή τούβλα µε τσιµεντοκονίαµα, συνήθως χτισµένα πριν το 1960, µε δάπεδα, πρέκια από Ο/Σ και (1-2 ορόφων) 13

14 Υλικό ή τύπος κατασκευής (σύµφωνα µε την WHE) Πίνακας 2 (συνέχεια) Ποσοστό (%) του εργατικού δυναµικού που εργάζεται σε κάθε τύπο κτιρίων αστικές περιοχές αγροτικές περιοχές Μέσος µέγιστος αριθµός ενοίκων ανά κτίριο Νύχτα (κατοικίες) αγροτικέςαστικές περιοχές Ηµέρα (κτίρια εργασίας) αγροτικέςαστικές περιοχές 16 (α) (β) (α) (γ) (δ) (β) Υλικό ή τύπος κατασκευής (σύµφωνα µε την WHE) Πίνακας 3. Πιθανότητες κατάρρευσης και ποσοστά πληθυσµού (αποτελέσµατα ΑΠΘ). Περιγραφή του τύπου της κατασκευής Εκτίµηση της πιθανότητας κατάρρευσης για δεδοµένη σεισµική ένταση (%) IX VIII VII VI Ποσοστό (%) του πληθυσµού που ζει σε κάθε τύπο κτιρίων αστικές περιοχές αγροτικές περιοχές 16 Κτίρια Ο/Σ µε πλασιακό σύστηµα σχεδιασµένα µε παλιούς κανονισµούς 16 Κτίρια Ο/Σ µε πλασιακό σύστηµα σχεδιασµένα µε σύγχρονους κανονισµούς 19 Κτίρια Ο/Σ µε δίδυµο σύστηµα σχεδιασµένα µε παλιούς κανονισµούς 19 Κτίρια Ο/Σ µε δίδυµο σύστηµα σχεδιασµένα µε σύγχρονους κανονισµούς 1 Κτίρια από λιθοδοµή Κτίρια από οπτοπλινθοδοµή (άοπλη)

15 Πίνακας 4. Πιθανότητες κατάρρευσης (βάσει οικονοµικής προσέγγισης αποτελέσµατα ΑΠΘ) Υλικό ή τύπος κατασκευής (σύµφωνα µε την WHE) Περιγραφή του τύπου της κατασκευής Εκτίµηση της πιθανότητας κατάρρευσης για δεδοµένη σεισµική ένταση (%) IX VIII VII VI 16 Κτίρια Ο/Σ µε πλασιακό σύστηµα σχεδιασµένα µε παλιούς κανονισµούς 16 Κτίρια Ο/Σ µε πλασιακό σύστηµα σχεδιασµένα µε σύγχρονους κανονισµούς 19 Κτίρια Ο/Σ µε δίδυµο σύστηµα σχεδιασµένα µε παλιούς κανονισµούς 19 Κτίρια Ο/Σ µε δίδυµο σύστηµα σχεδιασµένα µε σύγχρονους κανονισµούς 1 Κτίρια από λιθοδοµή Κτίρια από οπτοπνινθοδοµή (άοπλη) Στο πλαίσιο του προγράµµατος PAGER είναι ήδη διαθέσιµα τα αποτελέσµατα για αρκετές από τις χώρες που κλήθηκαν να συµµετάσχουν, παρουσιάζει, συνεπώς, ιδιαίτερο ενδιαφέρον η σύγκρισή τους µε αυτά που προέκυψαν για την Ελλάδα. Στα σχήµατα 5 και 6 συγκρίνονται οι πιθανότητες κατάρρευσης κτιρίων από λιθοδοµή και Ο/Σ, αντίστοιχα, για 14 συνολικά χώρες που οι περισσότερες ανήκουν σε ζώνες υψηλής σεισµικής επικινδυνότητας, αλλά υπάρχουν και χώρες (όπως η Γερµανία, η Γαλλία, και η Ελβετία) που ανήκουν σε ζώνες χαµηλής ως µέσης σεισµικής επικινδυνότητας. 15

16 Κτίρια από λιθοδοµή Algeria Chile China Cyprus France FYRoM Germany India Nepal Pakistan Peru Switzerland Πιθανότητα Κατάρρευσης (%) Turkey Greece AUTh Greece RMS VI VII VIII IX Σχήµα 5. Πιθανότητα κατάρρευσης κτιρίων από λιθοδοµή Παρατηρείται µεγάλη διασπορά στα αποτελέσµατα που υποβλήθηκαν σχετικά µε τις πιθανότητες κατάρρευσης (αλλά και στους τύπους κτιρίων που εµφανίζονται σε κάθε χώρα, που δεν φαίνονται στα σχήµατα). Το γεγονός αυτό είναι ενγένει αναµενόµενο λόγω των διαφορετικών µορφών δόµησης καθώς και των οικονοµικών και κοινωνικών δεδοµένων της κάθε χώρας (για παράδειγµα οι πιθανότητες κατάρρευσης των κτιρίων από λιθοδοµή, όπως φαίνεται στο σχήµα 5, είναι πολύ µεγαλύτερες σε χώρες όπως η Ινδία, το Πακιστάν ή το Περού, σε σύγκριση µε χώρες όπως η Γαλλία, η Γερµανία και η Ελλάδα). Σε µεγάλο βαθµό όµως, η διασπορά αυτή (ιδιαίτερα για τα κτίρια από Ο/Σ) οφείλεται και στις διαφορετικές µεθοδολογίες εκτίµησης των πιθανοτήτων κατάρρευσης που υιοθετήθηκαν από τους ειδικούς της κάθε χώρας καθώς δεν υπήρχαν κάποιες συγκεκριµένες οδηγίες για τον τρόπο υπολογισµού. Είναι σαφές στους συγγραφείς της παρούσας ότι τα ιδιαίτερα υψηλά ποσοστά καταρρεύσεων που αναφέρθηκαν από ορισµένες χώρες (π.χ. Ινδία, Πακιστάν, αλλά και Κύπρος για τα κτίρια από ΑΦΤ) δεν έχουν εκτιµηθεί µε βάση την αυστηρή θεώρηση της κατάρρευσης που προαναφέρθηκε αλλά περιλαµβάνουν και κτίρια που είχαν σοβαρές βλάβες και ενδεχοµένως κατεδαφίστηκαν σε µεταγενέστερη φάση. Μία ακόµη αιτία των διαφορών είναι η ταξινόµηση σε τύπους κτιρίων που διαφέρει από χώρα σε χώρα. Π.χ. η Χιλή, που στο Σχ. 6 αναφέρεται µε µηδενικά ποσοστά καταρρεύσεων πλην της έντασης ΙΧ (οπότε δίνει 1%) έχει δώσει τιµές µόνο για κτίρια µε τοιχώµατα από Ο/Σ, τα οποία είναι γνωστό ότι συµπεριφέρονται καλύτερα από τα πλαισιακά (για τα οποία δεν δίνει τιµές), η δε διαφορά σε σχέση µε την κατάρρευση είναι πολύ σηµαντική. 16

17 Πρέπει επίσης να επισηµανθεί ότι στα τελευταία 30 χρόνια ( ) στην Ελλάδα περίπου κτίρια έχουν χαρακτηρισθεί «κόκκινα» κατά τις εκτενείς µετασεισµικές αποτιµήσεις των επιπτώσεων των σεισµών στις διάφορες πληγείσες περιοχές. Απώλεια ζωών όµως συνέβη µόνον σε κτίρια. Οι τρείς σεισµοί, Καλαµάτας, Αιγίου και Πάρνηθας ήταν µεγέθους µε εξαιρετικά περιορισµένη διάρκεια ισχυρής δόνησης (λιγότερο από 6 δευτερόλεπτα) σε σχετικά µικρή απόσταση από αστικά κέντρα. Οι παρούσες εκτιµήσεις έγιναν µε µιά αυστηρή θεώρηση του τι αποτελεί κατάρρευση ενός κτιρίου και σε σχέση µε την µέχρι σήµερα εµπειρία στον Ελληνικό χώρο που δείχνει ότι απώλειες ζωής συνέβησαν σε περιορισµένο αριθµό καταρρεύσεων. Μεγαλύτερα ποσοστά κατάρρευσης είναι πιθανά σε σεισµούς µεγαλύτερου µεγέθους και διάρκειας, οπότε και η σεισµική ένταση µπορεί τοπικά να υπερβεί το IX ή Χ. Για παράδειγµα στο σεισµό του Κόµπε το 1995, οπότε και η ένταση σε µερικές περιπτώσεις έφθασε το Χ-ΧΙ υπήρξαν ποσοστά ολικής ή µερικής κατάρρευσης κτιρίων από Ο/Σ της τάξεως του 5% (DPRI, 1995) στην περιοχή Chuo ward (κέντρο της πόλης). Το ποσοστό δε κατάρρευσης για τα κτίρια Ο/Σ που χτίστηκαν πρίν το 1981 (οπότε και αναβαθµίστηκε ο αντισεισµικός κανονισµός της Ιαπωνίας) ήταν, σύµφωνα µε λεπτοµερή καταµέτρηση ενός εκ των συγγραφέων αυτού του άρθρου στην Sannomiya του Chuo ward, 15% (EEFIT, 1997). Στην Sannomiya οι κορυφαίες οριζόντιες εδαφικές επιταχύνσεις (PGA) που καταγράφηκαν ήταν g µε κορυφαίες ταχύτητες (PGV) cm/sec, η δε διάρκεια της έντονης σεισµικής δόνησης (επιτάχυνση > 0.10g) ξεπέρασε τα 15 δευτερόλεπτα Κτίρια από οπλισµένο σκυρόδεµα Algeria Chile China Colombia Cyprus France FYRoM Germany India Indonesia Ireland Italy Japan Mexico Nepal Pakistan Peru Switzerland Thailand Turkey United Kingdom Greece AUTh Πιθανότητα Κατάρρευσης (%) Greece RMS VI VII VIII IX Σχήµα 6. Πιθανότητα κατάρρευσης κτιρίων από Ο/Σ 17

18 Τέλος, αξίζει να σηµειωθεί και µία ακόµη παράµετρος από την οποία προέκυψαν διαφορές στα αποτελέσµατα και είναι η αντιστοίχιση έντασης και επιτάχυνσης (π.χ. στην υβριδική µεθοδολογία του ΑΠΘ οι αναλύσεις γίνονται για διαδοχικά αυξανόµενες τιµές των επιταχύνσεων στις χρησιµοποιούµενες καταγραφές). Στον Πίνακα 5 φαίνονται αφενός οι τιµές της κορυφαίας εδαφικής επιτάχυνσης (PGA) που υπολογίστηκαν µε βάση τη σχέση που προτάθηκε από τους Koliopoulos et al (1998) και χρησιµοποιήθηκε στις αναλύσεις του ΑΠΘ και αφετέρου οι περιοχές τιµών που υιοθέτησε το πρόγραµµα PAGER (µε βάση κυρίως την αµερικανική εµπειρία). Οι µεγαλύτερες διαφοροποιήσεις παρατηρούνται για τις µικρότερες εντάσεις, για τις οποίες οι ελληνικές τιµές βρίσκονται µακριά από το µέσον (ή και εκτός) των περιοχών τιµών του προγράµµατος PAGER. Πίνακας 5. Συσχέτιση έντασης (Ι) και µέγιστης εδαφικής επιτάχυνσης (PGA) µε διάφορες παραδοχές I PGA (Koliopoulos et al) PGA (WHE PAGER form) VI 0.089g ~ g VII 0.187g ~ g VIII 0.391g ~ g IX 0.820g ~ g ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Στην παρούσα εργασία παρουσιάστηκαν (για πρώτη φορά) εκτιµήσεις αφενός της πιθανότητας κατάρρευσης κτιρίων λόγω σεισµού (η οποία συνδέεται άµεσα µε τις απώλειες, ανθρώπινης ζωής και οικονοµικές), για όλες τις συνήθεις στην Ελλάδα τυπολογίες, και αφετέρου εκτιµήσεις του ποσοστού του πληθυσµού που διαµένει ή εργάζεται σε κάθε τύπο κτιρίου (πληροφορία θεµελιώδης για τον προσδιορισµό των ανθρώπινων απωλειών). Χρησιµοποιήθηκαν δύο διαφορετικές προσεγγίσεις για την εκτίµηση της πιθανότητας κατάρρευσης κάθε τύπου κτιρίου για τις συνήθεις µακροσεισµικές εντάσεις (VI ως IX), µία αποκλειστικά βασισµένη στην επεξεργασία στατιστικών δεδοµένων από ελληνικούς σεισµούς και µία που αξιοποιεί και τις υβριδικές (αναλυτικές+εµπειρικές) καµπύλες τρωτότητας της ερευνητικής οµάδας του ΑΠΘ. Τα αποτελέσµατα συγκρίθηκαν µε αντίστοιχα στοιχεία για µια σειρά από άλλες χώρες, υψηλής ή χαµηλής σεισµικής επικινδυνότητας, οι οποίες ανήκουν γεωγραφικά σε τέσσερεις ηπείρους. Όπως αναµενόταν, διαπιστώθηκε ότι τα διαθέσιµα στατιστικά στοιχεία, παρότι πολύτιµα, δεν επιτρέπουν την διαφοροποίηση πολλών κατηγοριών κτιρίων, ενώ και οι τιµές της πιθανότητας κατάρρευσης δεν παρουσιάζουν πάντοτε την αναµενόµενη µεταβολή µε τη σεισµική ένταση, ενώ είναι ευαίσθητες στις παραδοχές που θα γίνουν για την επεξεργασία των στατιστικών στοιχείων, αλλά και για την αξιοποίηση των καµπυλών τρωτότητας. Η ιδιαιτερότητα της πιθανότητας κατάρρευσης είναι ότι πρέπει να εκτιµηθεί µε βάση τον (σχετικώς) πολύ µικρό αριθµό κτιρίων που κατέρρευσαν, ο οποίος διαφέρει ουσιωδώς από τον (συνήθως διαθέσιµο) αριθµό των κτιρίων που παρουσίασαν σοβαρές βλάβες ( κόκκινα ) και ενδεχοµένως κατεδαφίστηκαν µετά το σεισµό. Η ανεπάρκεια των στατιστικών στοιχείων, αλλά και η αβεβαιότητα στον διαχωρισµό των κτιρίων που όντως κατέρρευσαν από εκείνα της προαναφερθείσας κατηγορίας, πρέπει να είναι οι κυριότερες αιτίες των πολύ σηµαντικών αποκλίσεων που προέκυψαν από τη σύγκριση αποτελεσµάτων για 14 συνολικά χώρες, ενώ 18

19 βεβαίως δεν πρέπει να παραγνωρίζεται η σηµαντική διαφορά στην ποιότητα των κτιρίων σε κάθε χώρα. Η παρούσα µελέτη είναι µιά πρώτη προσέγγιση του θέµατος που έγινε στη βάση της έµπειρης κρίσης (expert opinion) και χωρίς πολύ διαθέσιµο χρόνο για λεπτοµερέστερη ανάλυση. Περαιτέρω αναλύσεις-εµβαθυνση σχετικά µε τις διάφορες παραδοχές, όπως π.χ. η επιλογή σεισµικής έντασης σε πληγείσες περιοχές, η συσχέτιση της σεισµικής έντασης µε τις παραµέτρους επιτάχυνσης και ταχύτητας (απόλυτες και φασµατικές) καθώς και µε άλλες παραµέτρους καταστρεπτικότητας της σεισµικής κίνησης, θα δώσουν µεγαλύτερη ακρίβεια στις εκτιµήσεις και θα χρησιµεύσουν για την ανάπτυξη σεναρίων ετοιµότητας και δράσεων µείωσης της διακινδύνευσης στη χώρα µας. ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Οι συγγραφείς εκφράζουν τις ευχαριστίες τους προς τον ΟΑΣΠ και το ΙΤΣΑΚ για την ευγενή παραχώρηση στοιχείων σεισµικής τρωτότητας κτιρίων, καθώς και στους οργανισµούς EERI και USGS που έχουν την ευθύνη του προγράµµατος PAGER, το οποίο αναφέρεται στην εισαγωγή της εργασίας. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ Anagnostopoulos, S. A., Rinaldi, D., Lekidis, V.A., Margaris, V.N. and Theodulidis, N.P. (1987). The Kalamata, Greece, earthquake of September 13, Earthquake Spectra, V. 3, No. 2, pp Andrikopoulou, K. P. (1989). Damage assessment from the earthquakes of Kalamata on 1986 Correlation of dαmage distribution with soil conditions in Kalamata: national report. Bull. of the Intern. Institute of Seismology and Earthq. Engng., V. 23, Athanasopoulos, G.A., Pelekis, P.C. and Leonidou, E.A. (1998). Effects of surface topography and soil conditions on the seismic ground response including liquefaction in the Egion (Greece) 15/6/1995 earthquake. In the Proceedings of the 11 th European Conference on Earthquake Engineering. Coburn, A. and Spence, R. J. S. (2002) Earthquake protection (2 nd edition), Wiley, Chichester. DPRI (1995). Preliminary report on the Great Hanshin earthquake of January 17, Disaster Prevention Research Institute, Kyoto University, Special Issue, February EEFIT (1997). The Hyogo-Ken Nanbu Earthquake of 17 January Report of the U.K. Earthquake Engineering Field Investigation Team. The Institution of Structural Engineers, London, FEMA-NIBS (2003) Multi-hazard Loss Estimation Methodology - Earthquake Model: HAZUS MH Technical Manual, Washington DC. Kappos, A.J., Lekidis, V., Panagopoulos, G., et al. (2007) Estimation of economic loss for buildings in the area struck by the 1999 Athens earthquake and comparison with actual repair costs, Earthquake Spectra, V. 23, no. 2, Kappos, A. J., Panagopoulos, G., Panagiotopoulos, Ch. and Penelis, Gr. (2006) A hybrid method for the vulnerability assessment of R/C and URM buildings, Bull. of Earthquake Engineering, V. 4, No. 4,, Koliopoulos, P. K.; Margaris, B. N.; Klimis, N. S. (1998) Duration and energy characteristics of Greek strong motion records, Journal of Earthquake Engineering, V. 2, no. 3,

20 Λεκίδης Β., Παπαïωάννου Χ., Λεβεντάκης Γ., Τσόκας Γ., Κυρατζή Α., Ζαχαρόπουλος Σ. (1987) «Ισοβλαβείς των σεισµών της Καλαµάτας» Ερευνητικό πρόγραµµα που ανατέθηκε από τον ΟΑΣΠ (29/10/1986) στο ΙΤΣΑΚ και το Εργ. Γεωφυσικής του ΑΠΘ. Lekkas, E.L. (2002). The role of earthquake-related effects in urban complexes, Natural Hazards, V.25, p ΟΑΣΠ ( ) Αρχείο τελικών εκθέσεων µελετών και ερευνητικών προγραµµάτων µε αντικείµενο το σεισµό της Καλαµάτας. Παναγόπουλος, Γ. και Κάππος, Α. (2006) Υπολογισµός καµπυλών τρωτότητας για ελληνικά κτίρια από Ο/Σ, 15ο Ελλ. Συνέδριο Σκυροδέµατος, Αλεξανδρούπολη, τ. Β, Παπαζάχος, Β. και Παπαζάχου, Κ. (2003). Οι σεισµοί της Ελλάδας. Εκδόσεις Ζήτη, Θεσσαλονίκη Πενέλης, Γ. και συνεργ. (1986) Στατιστική αξιολόγηση των ζηµιών που προκλήθηκαν από τον σεισµό της στα κτίρια της Θεσσαλονίκης, Ερευνητ. Πρόγρ. ΑΠΘ-ΥΑΣΒΕ- ΟΑΣΠ, Θεσσσαλονίκη. Pomonis, A. (2002). The Mount Parnitha (Athens) Earthquake of September 7, 1999: A Disaster Management Perspective, Natural Hazards, Vol. 27, Spence, R. (2003). Earthquake risk mitigation in Europe: progress towards upgrading the existing building stock. 5 th National Conference on Earthquake Engineering of Turkey. Invited Lecture. ΤΕΕ (1991). Μαχόµενη Πολεοδοµία για την Ανάπτυξη της Πόλης, η περίπτωση Καλαµάτα Εκδοση του Τεχνικού Επιµελητηρίου Ελλάδας. Theofili, Ch. and Vetere Arellano A. L. (eds.) (2001), Lessons Learnt from Earthquake Disasters that occurred in Greece, Natural and Environmental Disaster Information Exchange System (NEDIES Project), EUR Report EN, JRC Ispra. Φαρδής, Μ.Ν., Καραντώνη, Φ.Β. και Κοσµόπουλος, Α. (1999) Μελέτη, στατιστική επεξεργασία βλαβών Αιγίου στο σεισµό της , Τελική Έκθεση προς τον ΟΑΣΠ, Πάτρα. ΥΠΕΧΩ Ε ΟΑΣΠ (2005) ηµιουργία βάσης δεδοµένων και επεξεργασία των στοιχείων που συλλέχθηκαν από φακέλους µελετών επισκευής των τοµέων αποκατάστασης σεισµόπληκτων, Logismia, Αθήνα. 20