ΕΛΕΓΧΟΣ ΧΗΜΙΚΩΝ ΟΥΣΙΩΝ. ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΕΣ ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ Εισαγωγή: Περιορισμός και Έλεγχος χημικών Ουσιών

Transcript

1

2 ΕΛΕΓΧΟΣ ΧΗΜΙΚΩΝ ΟΥΣΙΩΝ. ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΕΣ ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ 2.1. Εισαγωγή: Περιορισμός και Έλεγχος χημικών Ουσιών Οι περισσότερες χημικές ουσίες χαρακτηρίζονται κυρίως από την τοξική τους δράση στους ζωντανούς οργανισμούς σε ορισμένες δόσεις. Είναι γνωστό ότι οι χημικές ενώσεις παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλία επιβλαβών δράσεων στο φυσικό περιβάλλον, την πανίδα και την χλωρίδα και στην υγεία του ανθρώπου. Οι περισσότερες των αναπτυγμένων βιομηχανικών χωρών ξεκίνησαν στις αρχές της δεκαετίας του 1960 να εφαρμόζουν διάφορες νομοθετικές/ κανονιστικές ρυθμίσεις για την απαγόρευση, έλεγχο στις χρήσεις και περιορισμούς των χημικών ουσιών και παρασκευασμάτων. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, ο ΟECD (Organization for Economic Cooperation and Development, ΟΟΣΑ) οι διεθνείς οργανισμοί UNEP (United Nations Environment Programme), WHO (World Health Organization), ILO (International Labour Office, FAO (Food and Agriculture Organization) κλπ, οι υπηρεσίες υγείας και προστασίας του περιβάλλοντος των ΗΠΑ, και σε άλλες βιομηχανικές χώρες (Σουηδία, Ιαπωνία, Σ. Ένωση κλπ) άρχισαν να εφαρμόζουν διάφορες νομοθεσίες και να συγκεντρώνουν στοιχεία τοξικότητας, καρκινογόνου και μεταλλαξιγόνου δράσης και επιβλαβών δράσεων στο περιβάλλον από χημικές ουσίες. Από τις αποφάσεις του διεθνούς συνεδρίου του ΟΗΕ στη Στοκχόλμη του 1972 για το "Ανθρώπινο Περιβάλλον" ξεκίνησε η προσπάθεια της εναρμόνισης εθνικών νομοθεσιών για τις χημικές ουσίες και τους ρύπους που έχουν σχέση με το περιβάλλον και την υγεία του ανθρώπου. To 1975 δημιουργήθηκαν δύο 25

3 προγράμματα: International Registry of Potentially Toxic Chemicals (IRPTC) και International Occupational Safety and Health Hazard Alert System (IOSHHAS).Το 1980 ο ΟΗΕ ξεκίνησε το πρόγραμμα συλλογής δεδομένων για κριτήρια επικινδυνότητας χημικών ουσιών: International Programme on Chemical Safety (Criteria Documents). 1 Οι αποφάσεις που ελήφθησαν το στον OOSA (Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης) ανάμεσα στις πιο ανεπτυγμένες βιομηχανικές χώρες, προώθησαν τις δράσεις: Assessment of Potential and Environmental Effects of Chemicals, Assessment of Potential Environmental Effects of Chemicals, Guidelines for Anticipating the Effects of Chemicals on Man and the Environment. Special Programme on the Control of Chemicals (1978). 2 Το 1981 ομάδες εμπειρογνωμόνων του ΟΟΣΑ αποφάσισαν την συλλογή πληροφοριών και τους κανόνες αναλυτικών μεθόδων και εργαστηριακών τεχνικών για τις χημικές ουσίες: Mutual Acceptance of Data and of Recommendations on Test Guidelines και Principles of Good Laboratory Practice. Οι αρχές αυτές εξυπηρετούν άμεσα την χημική βιομηχανία που αποτελεί σημαντικό οικονομικό τομέα των χωρών του ΟΟΣΑ, αλλά παρέχει και πληροφορίες στους καταναλωτές και τις περιβαλλοντικές οργανώσεις. Από το 1982 ο ΟΟΣΑ έχει διαμορφώσεις το πλαίσιο των βασικών πληροφοριών που πρέπει να περιλαμβάνει ο φάκελος των νέων χημικών ουσιών του εμπορίου (Minimum Pre-Marketing Set of Data, MDP). O ΗΠΑ προσπάθησαν να διαφοροποιηθούν αρχικά από το σύστημα αυτό με την ειδική νομοθεσία που είχαν θέσει σε εφαρμογή (Toxic Substances Control Act, TSCA, 1980), αλλά τελικά ακολούθησαν το σύστημα και τις αρχές του MPD λόγω του διεθνούς εμπορίου. Η ΕΕ προσάρμοσε την Οδηγία 67/548/ΕΟΚ "ταξινόμηση, συσκευασία και 26

4 επισήμανση των επικίνδυνων χημικών ουσιών" με την 6η αναθεώρηση. Ο ΟΟΣΑ, σε συνεργασία με τα διεθνή προγράμματα του ΟΗΕ για τις χημικές ουσίες, προχώρησε στην συστηματική συλλογή δεδομένων για τις υπάρχουσες χημικές ουσίες και καθόρισε τις προτεραιότητες για τοξικολογικές και οικοτοξικολογικές δοκιμασίες. Πολλές από τις ρυθμίσεις του ΟΟΣΑ εφαρμόσθηκαν με επιτυχία στα υδατικά συστήματα και τους υδρόβιους οργανισμούς από την Υπηρεσία Προστασίας του Περιβάλλοντος της Σουηδίας (Systems for Testing and Hazard Evaluation of Chemicals in the Aquatic Environment). 3 Ο ΟΟΣΑ έχει προωθήσει τα τελευταία χρόνια και άλλες νέες δράσεις για τις επικίνδυνες χημικές ουσίες: i) Cooperative Investigation and Risk Reduction for Existing Chemicals, ii) Integrated Pollution Prevention and Control, iii) Reduction of Transfrontier Movement of Waste Υπηρεσίες, Προγράμματα Έρευνας και Νομοθεσίες για το Περιβάλλον στις ΗΠΑ Στις ΗΠΑ υπάρχουν από την δεκαετία του 1960 δραστηριότητες και προγράμματα για τοξικές ουσίες διαφόρων υπηρεσιών υγείας και προστασίας του περιβάλλοντος. Οι πιο γνωστές κρατικές υπηρεσίες και ινστιτούτα είναι : EPA: Environmental Protection Agency (Υπηρεσία Προστασίας του Περιβάλλοντος), OSHA-NIOSH: Occupational Safety and Health Administration-National Institute of Occupational Safety and Health ( Υπηρεσία Επαγγελματικής Ασφάλειας και Υγείας- Εθνικό Ινστιτούτο Επαγγελματικής Ασφάλειας και Υγείας), FDA: Food and Drug Administration (Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων), Consumer Product Safety Commission (Επιτροπή για την Ασφάλεια των Καταναλωτικών Προϊόντων), Agency for Toxic Substances and Disease Registry, NIHs: National Institutes of Health, NCI: 27

5 National Cancer Institute, NTP: National Toxicology Programme, Americal Public Health Association, Centers for Disease Control and Prevention, κλπ. 5 H EPA έχει συγκεντρώσει σημαντικές αρμοδιότητες για την προστασία του περιβάλλοντος και τα τελευταία χρόνια έχει προωθήσει ερευνητικά προγράμματα, νομοθετικές ρυθμίσεις και μελέτες περιορισμού της ρύπανσης και προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος. Ορισμένα ερευνητικά κέντρα της ΕΡΑ είναι: Office of Health and Environmental Assessment, Monitoring Systems and Quality Assurance, Health Effects Laboratory, Office of Toxic Substances, Risk Reductionν Engineering Laboratory κλπ. Η ΕΡΑ έχει επίσης πολλά προγράμματα έρευνας και τράπεζες δεδομένων για το περιβάλλον, όπως EPA Environmental Monitoring Methods Index, Fate of Chemicals in the Environment, Superfund Amendments Reauthorization Act Section 313 Database, Pesticide Treatability Database, EPA Cancer Risk Guidelines, EPA. Toxics Release Inventory, EPA- GENE-TOX Carcinogens Database, EPA-Estimating Toxicity of Industrial Chemicals to Aquatic Organisms (με την χρήση μεθοδολογιών Quantitative Structure-activity Relationships, QSARs) κλπ. 6 Εκτός από την ΕΡΑ, ενδιαφέροντα προγράμματα έρευνας, νομοθεσιών και μελετών για επικίνδυνες χημικές ουσίες και παρασκευάσματα έχουν αναπτυχθεί από την FDA για τρόφιμα, φάρμακα και καλλυντικά και από την υπηρεσία Consumer Product Safety Commission για καταναλωτικά προϊόντα. Επίσης, το πολυέξοδο πρόγραμμα μελέτης της τοξικής και καρκινογόνου δράσης χημικών ουσιών και μιγμάτων σε πειραματόζωα (National Toxicology Program, NTP) παίζει διεθνή ρόλο για ταξινόμηση χημικών ουσιών από άποψη επικινδυνότητας. Τα αποτελέσματα των ερευνών αυτών παίζουν σημαντικό ρόλο στις νομοθετικές ρυθμίσεις, ταξινόμηση επικινδυνότητας και απαγορεύσεις χημικών ουσιών και προϊόντων στις ΗΠΑ. 7 28

6 2.3. Έλεγχος, Προγράμματα Έρευνας και Οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης για Επικίνδυνες Χημικές Ουσίες Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει προωθήσει δραστήρια από την δεκαετία του 1960 σημαντικές νομοθεσίες για τις επικίνδυνες χημικές ουσίες που μπορούν να προκαλέσουν ρύπανση στο φυσικό περιβάλλον και βλάβες στην υγεία του ανθρώπου. Από το 1967 με την Οδηγία 67/548/ΕΟΚ εφάρμοσε την εναρμόνιση των διαφόρων κανονιστικών/νομοθετικών ρυθμίσεων στις χώρες της ΕΕ για τις χημικές ουσίες "προσέγγιση των νομοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων των κρατών μελών των σχετικών με την ταξινόμηση, συσκευασία και επισήμανση των επικίνδυνων ουσιών". Από τότε έχουν γίνει σημαντικές προσθήκες, τροποποιήσεις και τεχνικές προσαρμογές στα νεότερα δεδομένα (όπως η 7η τροποποίηση 92/32/ΕΟΚ και η 17η τεχνική προσαρμογή 92/69/ΕΟΚ). Η οδηγία εφαρμόζεται σε εμπορικές χημικές ουσίες και παρασκευάσματα, αλλά υπάρχουν ξεχωριστές οδηγίες για τα φάρμακα, τα καλλυντικά, τα τρόφιμα, τις ζωοτροφές, τα γεωργικά φάρμακα, λιπάσματα τις ραδιενεργές ουσίες, τα φάρμακα και τα καλλυντικά. Η ΕΕ ξεκίνησε και ολοκλήρωσε ευρωπαϊκό ευρετήριο εμπορικών ουσιών και παρασκευασμάτων που υπήρχαν μέχρι την (European Inventory of Existing Commercial Substances) με πάνω από ουσίες. Η 6η και 7η τροποποίηση της 67/548 εισάγεται βελτιωμένο σύστημα γνωστοποίησης νέων ουσιών από τους παρασκευαστές και εισαγωγείς, πριν την διάθεσή τους στο εμπόριο. Οι τροποποιήσεις αυτές απαιτούν μελέτες τοξικότητας, ιδιότητες και περιβαλλοντικές επιπτώσεις νέων ουσιών, τα αποτελέσματα των οποίων υποβάλλουν στην αρμόδια εθνική αρχή. Με την Οδηγία 93/67/ΕΕ προώθησε επίσης της "εκτίμηση κινδύνων από τις νέες ουσίες για τον άνθρωπο και το 29

7 περιβάλλον". Οι στόχοι και η στρατηγική του προγράμματος είναι η συλλογή στοιχείων, η ταξινόμηση και επισήμανση, η εκτίμηση κινδύνου και η διαχείριση των κινδύνων που μπορεί να παρουσιαστούν στο περιβάλλον, στόχοι που επισημάνθηκαν στο 5ο πρόγραμμα δράσης της ΕΕ (Towards Sustainability.A Community Programme of Policy and Action in Relation to the Environment and Sustainable Development. CEC, Luxembourg, 1993). Ο φάκελοι των νέων ουσιών και παρασκευασμάτων καλύπτουν τις πληροφορίες: ταυτότητα της ουσίας, πληροφορίες παρασκευής, χρήσης κλπ, τοξικολογικές έρευνες σε επίπεδο 1 (μελέτη χρόνιας ή/και υποχρόνιας τοξικότητας, μεταλλαξιγένεσης, τερατογένεσης, τοξικοκινητικές πληροφορίες κλπ), οικοτοξικολογικές πληροφορίες (τοξικότητα σε Daphnia magna, 21 ημερών διάρκεια δοκιμασίες σε ανώτερα φυτά, σε γεωσκώληκες, σε ψάρια, δοκιμασίες βιοσυσσώρευσης, κλπ), τοξικολογικές έρευνες σε επίπεδο 2 (πρόσθετη έρευνα για βιομεγέθυνση σε ψάρια, τοξικολογική σε πουλιά, συμπληρωματικές δοκιμασίες σε άλλους ζωντανούς οργανισμούς). Τα τελευταία χρόνια έχουν πραγματοποιηθεί ή ξεκινήσει και πολλά ερευνητικά προγράμματα: Εκτίμηση κινδύνων σε σχέση με χημικές ουσίες (Αssessment of risks associated with chemicals), Δίκτυο πληροφόρησης και δεδομένων για περιβαλλοντικές χημικές ουσίες (Environmental chemicals data and information network, ECDIN), και συνέχιση του Ευρωπαϊκού μητρώου για υπάρχουσες και νέες χημικές ουσίες (new European Inventory of Existing Chemical Substances, EINECS). Το πρώτο αφορά γονοτοξικές και μη γονοτοξικές χημικές ουσίες και τις επιπτώσεις τους στην υγεία του ανθρώπου και στο περιβάλλον. Το δεύτερο διευρύνει την τράπεζα πληροφοριών για ουσίες που έχουν επιπτώσεις στο περιβάλλον. Μετά το αρχικό πρόγραμμα EINECS που ολοκληρώθηκε το 1989 (Official J No C 146 A, ), ξεκίνησε δεύτερη συλλογή με περίπου χημικές ουσίες που έχουν βιομηχανική και εμπορική σημασία. Οι ουσίες ταξινομήθηκαν και ξεκίνησαν μελέτες εκτίμησης 30

8 κινδύνου από την ποσοτική σχέση δομής-δράσης (QSARs, Quantitative Structure-Activity Relationships) για τις ιδιότητες και τον υπολογισμό της διάχυσης στο περιβάλλον (βιοσυσσώρευση, βιοδιάσπαση κ.λπ). 8 Την τελευταία πενταετία έχουν γίνει βελτιώσεις και προσθήκες στις τράπεζες πληροφοριών ΕCDIN (CD-ROM με ουσίες, 1992). Δημιουργήθηκαν για τις νέες ανάγκες οι τράπεζες πληροφοριών EUCLID 1 και 2, αρχικά με χημικές ουσίες που παράγονται σε ποσότητες άνω των τόνων (με εμπιστευτικές και μη πληροφορίες από τις βιομηχανίες). Τα δεδομένα πρόκειται να αυξηθούν και για ουσίες από 10 μέχρι τόνους ώστε να φθάσουν τις ουσίες. Για την αξιολόγηση και τον έλεγχο των κινδύνων από τις υπάρχουσες ουσίες υπάρχει σχετικός κοινοτικός κανονισμός 793/93/ΕΟΚ (Ο.J. L.84/1-75, ). To 1993 άρχισε να λειτουργεί στην ΕΕ το Ευρωπαϊκό Γραφείο Χημικών Ουσιών στην Ίσπρα Ιταλίας (ECB, European Chemicals Bureau, Unit Head: Dr W.Karcher, Joint Research Centre, Ispra, Ispra(VA) Italy, με σκοπό τον συντονισμό των δραστηριοτήτων στον τομέα επικίνδυνων ουσιών και παρασκευασμάτων. Ιδιαίτερα τις δράσεις που πηγάζουν από την 6η και 7η τροποποίηση, τις μεθόδους ελέγχου για υπάρχουσες ουσίες (Council Regulation No 793/93) και τον έλεγχο εξαγωγών/εισαγωγών (Council Regulation No 2455/92). Στις μεθόδους ελέγχου ακολουθούνται οι βασικές αρχές δοκιμασιών του ΟΟΣΑ ώστε να έχουν διεθνή εφαρμογή. Το Ευρωπαϊκό Γραφείο Χημικών Ουσιών συνεργάζεται με την EFTA- European Free Trade Association, για ανταλλαγή πληροφοριών και μεθόδων εκτίμησης κινδύνου, τις διεθνείς οργανώσεις UNEP/FAO σε θέματα ελέγχων εισαγωγών/εξαγωγών επικίνδυνων ουσιών. Επίσης, το Γραφείο επεκτείνει την συνεργασία του σε προγράμματα QSARs με ερευνητές της EΡA των ΗΠΑ. 9 31

9 Στην ΕΕ υπάρχουν αρκετά προγράμματα έρευνας για το περιβάλλον, ιδιαίτερα για υδρόβιους οργανισμούς, την διάχυση και συσσώρευση ουσιών σε οργανισμούς και αξιολόγηση των επιδράσεων χημικών ουσιών σε ακάρεα, γεωσκώληκες, νηματοειδή και άλλα ζώα θαλασσίων οικοσυστημάτων με την χρήση βιοδεικτών. 10,11 Σχήμα 2.1. Υδρόβιοι οργανισμοί (Mytilus edulis, Rainbow trout) που χρησιμοποιούνται για την αξιολόγηση των επιδράσεων χημικών ουσιών. Τα τελευταία χρόνια η νομοθεσία και οι υπηρεσίες της ΕΕ αποφάσισαν να αλλάξουν το σύστημα καταγραφής και ελέγχου των χημικών ουσιών γιατί το προηγούμενο σύστημα δεν μπόρεσε να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις που είχαν τεθεί. Το παλαιό σύστημα ήταν γραφειοκρατικό, χρονοβόρο και οι ουσίες που μελετήθηκαν και έγινε εκτίμηση τοξικότητας ήταν περιορισμένο. Έτσι αποφασίσθηκε από το 2007 να ισχύει το νέο σύστημα καταγραφής REACH (Registration, Evaluation and Authorisation of Chemicals), ένα νέο ευέλικτο σύστημα με προοπτικές για καταγραφή, εκτίμηση και αδειοδότηση χημικών ουσιών μέχρι το Η ΕΕ επιθυμεί να καλύψει τις παρακάτω High production volume chemicals (2.747), European List of notified chemical substances (3.827), European Inventory of existing chemical substances, καταγράφηκαν μέχρι το

10 2.4. Συνοπτικός Κατάλογος: Οργανισμοί-υπηρεσίες και Βάσεις Δεδομένων για Χημικές Ουσίες Ο κατάλογος διεθνών οργανισμών, υπηρεσιών, ινστιτούτων και τραπεζών πληροφοριών για χημικές ουσίες στις διάφορες χώρες είναι εκτενής. Παρακάτω παρουσιάζουμε ένα σύντομο κατάλογο των σπουδαιότερων: UNEP. International Registry of Potentially Toxic Chemicals (IRPTC) [το 1989 περιελάμβανε δεδομένα για χημικές ουσίες και εκθέσεις ερευνών από 12 χώρες και 6 διεθνείς οργανώσεις(lonngren R. International approaches to chemical control. KEMI, Stokholm, 1992)]. UNEP/IRPTC.Scientific Review of Soviet Literature of Toxicity and Hazards of Chemicals. UNEP. Environmental Health Criteria Documents, UNEP/International Programme on Chemical Safety (IPCS). WHO. International Programme on Chemical Safety. WHO. Principles and Methods for Evaluating the Toxicity of Chemicals, Part 1, WHO Environ Health Criteria, No 6, Geneva, OECD. Guidelines for Testing of Chemicals, OECD, Paris, 2nd ed., OECD. Provisional Data Interpretation Guides for Initial Hazard Assessment of Chemicals. OECD, Paris, NAS. Principles for Evaluating Chemicals in the Environment. National Academy of Sciences. Washington DC, FDA. Toxicological Principles for the Safety Assessment of Direct Food Additives and Color Additives Used in Food. FDA, Washington DC, EPA. Chemical Hazard Information Profile (CHIP). Washington DC. JAPAN/Ministry of Inter. Trade and Industry. Existing Chemicals Inventory. SWEDEN/Swedish Environmental Protection Board. ESTHER System. 33

11 GERMANY. Environmental Hazard Ranking System. Umweltbundesamt, Berlin. U.K./Health and Safety Executive. Toxicity Reviews. England. ECETOC. Joint Assessment of Commodity Chemicals (JACC) Review. European Chemical Industry Ecology and Toxicology Centre. Brussels. EPA. Drinking Water Criteria Documents. Washington DC. IARC. Monographs on the Evaluation of Carcinogenic Risks to Humans. International Agency for Research on Cancer ( Lyon, France. CANADA/Dpt of National Health and Welfare of Canada. Criteria Documents on Chemicals. Environmental Health Directorate. NIOSH. Registry of Toxic Effects of Chemical Substances. NIOSH,USA. Registry of toxic Effects Of Chemicals Substances [1983 (ed): χημικές ουσίες (τοξικολογικά δεδομένα: LD 50: 79,6%, στοιχεία για ερεθισμούς δέρματος, οφθαλμών: 5%, καρκινογόνος δράση ουσιών: 5,6%, μεταλλαξιγόνο δράση: 9,1%, επιπτώσεις στο αναπαραγωγικό σύστημα: 4,4% Η έκδοση του 1996 περιλαμβάνει πληροφορίες για χημικές ουσίες (επιπτώσεις στο αναπαραγωγικό σύστημα, καρκινογόνο δράση, χρόνια και οξεία τοξικότητα, κανονισμοί/νομοθεσία των ΗΠΑ, διεθνή όρια επαγγελματικής έκθεσης κλπ)]. UNEP. International Register of Potentially Toxic Chemicals, New York. TOXILINE. Toxicology Information on-line. CANCERLINE. National Cancer Institute, USA. EMIC. Environmental Mutagenicity Information Center, USA. ECDIN. Environmental Chemicals Data Information Network, Ispra, Italy. EUCLID. European Chemical Information Database. Τα προγράμματα αυτά έχουν πετύχει σε μικρό χρονικό διάστημα να θέσουν ένα ευρύ πλαίσιο κανονισμών με πρακτικές διαστάσεις για τον έλεγχο των χημικών ουσιών και παρασκευασμάτων. 34

12 Από την δεκαετία του 90 η ΕΕ αλλάζει προσανατολισμό και από το στάδιο των οδηγιών και ελέγχου άρχισε να εφαρμόζει ένα είδος συνεργασίας μεταξύ των ελεγκτών, της βιομηχανίας και της κοινής γνώμης στα θέματα περιβάλλοντος και με στόχο της αειφόρο ή βιώσιμη ανάπτυξη (sustainable development). Με την σύσταση 93/1836/ΕΟΚ επιτρέπει την εθελοντική συμμετοχή των επιχειρήσεων σε προγράμματα οικο-διαχείρισης και συστήματα ελέγχου. Με τον Κανονισμό 92/880/ΕΟΚ έχει ήδη εισαχθεί ο θεσμός της οικολογικής ετικέτας στα προϊόντα. 12 Πίνακας 2.1. Διεθνή προγράμματα ελέγχου επικίνδυνων χημικών ουσιών. UN Intern. Programme of Chemical Safety (Διεθνές πρόγραμμα για την Ασφάλεια χημικών ουσιών) European Community Existing Regulations (Ευρωπαϊκή Ένωση) OECD Programme of Existing Chemicals (Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανασυγκρότησης, ΟΟΣΑ) UNEP Industry Data on HED- SET(Harmonised electronic data set) IRPTC on chemicals EUCLID Database IRPTC working list Priority substances OECD working list current phase Review of EUCLID & Annex VII other data Review of HPV and SIDS data (High production volume, Screening information service) UNEP-WHO Initial risk assessment SIAM (Initial assessment meeting) EHCD (Environmental health criteria data) Risk Assessment, publ. Official EU Journal Post SIAM 35

13 Πίνακας 2.2. Γενικό διάγραμμα της στρατηγικής της ΕΕ για την συλλογή στοιχείων και εκτίμηση κινδύνου των χημικών ουσιών. Συλλογή δεδομένων: Οδηγία 67/548, 7 η τροποποίηση Υπάρχουσες ουσίες, κανονισμός 93/793/EEC 67/548/EEC 76/769/EEC Εμπορία και χρήση Ταξινόμηση και επισήμανση Εκτίμηση κινδύνου Υπάρχουσες ουσίες, κανονισμός 93/793/EEC Διαχείριση κινδύνων Εξαγωγές, εισαγωγές, εργαζόμενοι και καταναλωτές (προστασία) 88/379/EEC & 89/178 για παρασκευάσματα Προστασία εργαζομένων Περιβάλλον, αέρας, νερά, έδαφος & Αστική ευθύνη για προϊόντα Ο νέος Κανονισμός REACH έχει μεταβάλλει σημαντικά μετά το 2007 τις συνθήκες καταχώρησης και εκτίμησης κινδύνων για τις χημικές ενώσεις στην ΕΕ (βλέπε το ηλεκτρονικό βιβλίο «Βασικές Αρχές Υγιεινής και Ασφάλειας στα Χημικά και Βιοχημικά Εργαστήρια», στο διαδικτυακό τόπο του Τμήματος Χημείας του Πανεπιστημίου Αθηνών, εκπαιδευτικού υλικούιστοσελίδες μαθημάτων). 36

14 2.5. Συμμετοχή της Ελλάδας στο Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα Επιθεώρησης και Γνωστοποίησης νέων χημικών ουσιών Η Ελλάδα έχει εναρμονισθεί πλήρως με τις οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ενωσης ( Οδ. 67/548/ΕΟΚ, Π.Δ. 329/1983,ΦΕΚ 118/Α/1983, Οδ. 88/379/ΕΟΚ και 89/178/ΕΟΚ, Αποφ. Α.Χ.Σ. 1197/1989, ΦΕΚ 567/Β/1989 και 152/1994, ΦΕΚ 956/Β/1994, Οδ. 92/32/ΕΟΚ Αποφ. Α.Χ.Σ. 378/1994 ΦΕΚ 705/Β/1994, Οδ. 93/67/ΕΟΚ, Αποφ. Α.Χ.Σ. 17/1995 ΦΕΚ 647/Β/1995) και αποτελούν εθνικό δίκαιο με τις αποφάσεις του Ανωτάτου Χημικού Συμβουλίου (Α.Χ.Σ.). Το Γενικό Χημείο του Κράτους συμμετέχει στο πρόγραμμα Notification of New Substances-European Inspection Project και αποτελεί την αρμόδια Εθνική Αρχή που θα συγκεντρώνει τις πληροφορίες και θα αξιολογεί τους κινδύνους στον άνθρωπο και το περιβάλλον των νέων χημικών ουσιών. Για τις υπάρχουσες ουσίες ( που περιλαμβάνονται στο EINECS, ουσίες μέχρι , 6η τροποποίηση της 67/548/ΕΟΚ) δεν απαιτούνται διαδικασίες γνωστοποίησης πριν την κυκλοφορία στην αγορά. Για τις "νέες ουσίες" απαιτείται προηγούμενα γνωστοποίηση στην αρμόδια εθνική αρχή. Οι ουσίες αυτές γνωστοποιούνται και δημοσιεύονται στον κατάλογο-ευρετήριο ΕLINCS (επίσημη Ευρωπαϊκή εφημερίδα). Ο φάκελος που υποβάλλεται περιλαμβάνει μεγάλο αριθμό πληροφοριών και ερευνητικών αποτελεσμάτων για επικίνδυνες επιδράσεις στο περιβάλλον και τον άνθρωπο, ανάλογα με την προβλεπόμενη νομοθεσία (δεν καλύπτονται οι ουσίες ή πρόσθετα που προορίζονται για φάρμακα, καλλυντικά, τρόφιμα, ζωοτροφές κλπ, και τα οποία καλύπτονται από ιδιαίτερους κανονισμούς). Στην Δ/νση Περιβάλλοντος του Γ.Χ.Κ. υπάρχει η Εθνική Μονάδα Γνωστοποίησης που ασκεί νομοθετικό και συντονιστικό έργο με άλλες υπηρεσίες και με τις επιτροπές της ΕΕ. Τα στοιχεία των φακέλων και η αξιολόγηση κινδύνου μεταφέρονται στις βάσεις δεδομένων IUCLID και USES. Υπάρχουν ορισμένες βασικές αρχές τήρησης στοιχείων εμπιστευτικού (εμπορικού) χαρακτήρα. Το συντονιστικό κέντρο είναι το Ευρωπαϊκό Γραφείο Χημικών Ουσιών. Τα τελευταία χρόνια υπάρχουν γνωστοποιήσεις νέων 37

15 χημικών ουσιών στους τομείς των συνθετικών ρητινών, πολυμερών, χρωμάτων, αρωμάτων, απορρυπαντικά κλπ. 14 Με τον νέο Κανονισμό REACH το Γενικό Χημείο του Κράτους έχει αναλάβει την εθνική εποπτεία και ενημέρωση για τις χημικές βιομηχανικές ουσίες ( Το ΓΧΚ έχει εθνικό μητρώο χημικών προϊόντων καθώς και ενημερωτικά έντυπα και ιστοσελίδες για τις χημικές ουσίες. Επίσης, το Μεσογειακό Γραφείο Πληροφόρησης (Mediterranean Information Office) έχει δημιουργήσει ένα εκλαϊκευμένο φυλλάδιο για τον Κανονισμό REACH ( και έχει διοργανώσει ημερίδες για τον τις πρακτικές πλευρές του REACH και τη συμβολή του στην προστασία του περιβάλλοντος Βιβλιογραφία 1. UNEP/ILO/WHO. International Programme on Chemical Safety. International Chemical Safety Cards. Publication Commission of the European Communities. Luxembourg, Series Nichols JK, Crawford PJ. Managing Chemicals in 1980s. OECD, Paris, 1983; OECD. Good Laboratory Practice in the Testing of Chemicals. OECD, Paris, 1982; OECD. OECD Guidelines for testing of chemicals. Third revision(1st ed 1981). OECD, Paris, 1987; O'Sullivan D. OECD maps strategies to improvement. Chem Eng News 6(7): 32-33, Landuer L. Hazardous chemicals in the environment-some new approaches to advance assessment. AMBIO 17: , ΟECD. Guidelines for Testing of Chemicals. OECD publs, Paris, Kimbrough RD. Environmental protection: theory and practice. Environ Sci Technol 24 : , 1990; Lave LB, Male's EH. At risk: the framework for regulating toxic substances. Environ Sci Technol 23 : , EPA. Environmental Equality : Reducing Risk for All Communities. EPA publs, Washington DC, 1992; Secton K, Reiter LW. Health research at the U.S. EPA. Environ Sci Technol 23 : , 1989; EPA at Twenty-Five. The U.S. Environmental Protection Agency faces major challenges as federal 38

16 policy enters its second quarter-century. Environ Sci Technol 29 : 504A- 512A, 1995; Ember L. EPA at 25. Chem Eng News 73(44) : 16-49, U.S. Dept of Health and Human Services, National Institute of Environmental Health Sciences, National Toxicology Program. 7th Annual Report on Carcinogens. Research Triangle Park, NC, USA, Official Journal of the European Communities C 146 A. Vols 1-3. EINECS Euroepan Inventory of Existing Commercial Chemical Substances. June Environmental protection. Environmental Chemicals. EC Research programmes and support activities. CEC. Environmental Newsletter No 6: 2-3, EC Research Programme. Environ Res Newsletter No 12: 3-4, EC Research Programme. Environ Res Newsletter No 14:3-6, 1994, and No 15: 8-9, Europe's Environment: The Dobris Assessment. Chapter 38: Chemical Risk. European Environment Agency, Copenhagen, 1995, pp ; Environment Institute. European Chemicals Bureau-ECB. Information leaflet on activities (database IUCLID, new chemicals, testing methods) Joint Research Centre, Ispra (VA) Italy (fax : ) 13. Επιτροπή Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. Εργασία με Επικίνδυνα Προϊόντα. ΕΟΚ, επίσημες εκδόσεις, Λουξεμβούργο, 1993; DG XI, CEC. Chemicals Control in the European Community. Royal Society of Chemistry publication, Cambridge-Luxembourg, Τσάτσου-Δρίτσα Α. Ευρωπαϊκό πρόγραμμα επιθεώρησης-νονs για την γνωστοποίηση νέων χημικών ουσιών. 16ο Παν. Συνέδριο Χημείας. Αθήνα, Πρακτικά, τ.β, σσ Μediterranean Information Office (MIO-ECSDE). Κανονισμός REACH. Ενημερωτικό φυλλάδιο, Αθήνα,