Προκαταρτική μελέτη για την ερμηνεία της συμπεριφοράς των αθλητών-τριών χειροσφαίρισης βάσει των σταδίων ηθικού διαλογισμού

Transcript

1 ΑΘΛΗΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ 10, Ε.Α.Ψ. Προκαταρτική μελέτη για την ερμηνεία της συμπεριφοράς των αθλητών-τριών χειροσφαίρισης βάσει των σταδίων ηθικού διαλογισμού Μιλτιάδης Πρώιος και Γεώργιος Δογάνης, Εργαστήριο Αθλητικής Ψυχολογίας, ΤΕΦΑΑ, ΑΠΘ Περίληψη Σκοπός της προκαταρκτικής αυτής μελέτης είναι να διαπιστώσει τη δυνατότητα ερμηνείας της συμπεριφοράς των αθλητώντριών στα διάφορα στάδια ηθικού διαλογισμού, όπως αυτά έχουν καθοριστεί από τον Kohlberg (1969). Η προσπάθεια ερμηνείας της συμπεριφοράς στηρίχθηκε σε υποθετικές διλημματικές καταστάσεις, σχετικά με το πώς αντιλαμβάνεται κάποιος τις ανάγκες και τις αξίες, και όχι σε πραγματικές συμπεριφορές. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιήθηκε το τεστ Κριτήριο Ορισμού Θεμάτων (Defining Issues Test; DIT) του Rest (1979). Οι βαθμολογίες που προέκυψαν αναλύθηκαν, ως προς την κατάταξη των σταδίων, τον έλεγχο της φάσης σταθεροποίησης / μετάβασης και ομαδοποίηση των «Ρ» βαθμολογιών (δείκτης ηθικής ανάπτυξης), σε υποομάδες. Στη μελέτη αυτή συμμετείχαν 45 παίκτες και παίκτριες χειροσφαίρισης. Τα αποτελέσματα είναι σύμφωνα με την αρχική υπόθεση της μελέτης, ότι δηλαδή είναι δυνατή η ερμηνεία της συμπεριφοράς των αθλητών και αθλητριών και καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι οι μελλοντικές έρευνες θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη την ηλικία, το μορφωτικό επίπεδο και το κοινωνικό περιβάλλον των αθλητών -τριών. Λέξεις Κλειδιά: Ηθική ανάπτυξη, ηθική κρίση, στάδια ηθικού διαλογισμού, συμπεριφορά ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ηθική είναι ριζωμένη στην κοινωνία και την ανθρώπινη ψυχή. Η λειτουργία της ηθικής έχει ως σκοπό να εξασφαλίσει βασικές κατευθυντη- 33

2 Μ. ΠΡΩΙΟΣ και Γ. ΔΟΓΑΝΗΣ ριες γραμμές με τις οποίες οι άνθρωποι θα μπορούν να ρυθμίζουν τα αλληλοσυγκρουόμενα ενδιαφέροντα τους. Για το Hoffman (1992), η ηθική στην ουσία αποτελεί το μέρος της προσωπικότητας που εκφράζει το δεσμό του ατόμου με την κοινωνία, ενώ, για τους Davison και Youniss (1995), η ηθική είναι η διαμόρφωση μιας ταυτότητας που επεκτείνεται πέρα από τον εαυτό και η ικανότητα να μεταφέρει κάποιος κρίσεις που να διαμορφώνονται πέρα από τον εαυτό του. Σήμερα, διαπιστώνεται μια συνεχής αμφισβήτηση των διαφόρων αποφάσεων που λαμβάνονται σε πολλούς τομείς. Οι αποφάσεις αυτές επικρίνονται λόγω έλλειψης δικαιοσύνης και ισονομίας. Ακόμη, διαπιστώνεται η μη ύπαρξη αμοιβαιότητας στις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων, γεγονός που προκαλεί τη διάλυση του κοινωνικού ιστού. Επειδή στον αθλητισμό απασχολείται ένα μέρος του κοινωνικού συνόλου, μοιραίο είναι τα φαινόμενα αυτά να μεταφέρονται και στο χώρο αυτό. Τα φαινόμενα αυτά παρατηρούνται στις αποφάσεις των διαιτητών που αμφισβητούνται συνεχώς, στην έλλειψη αμοιβαιότητας στις σχέσεις μεταξύ των παραγόντων (δηλαδή, στην έλλειψη αμοιβαίων συναισθημάτων, ανταπόδοση ενεργειών), κ.α. Όλα αυτά οδηγούν στην ανάγκη αναζήτησης τρόπων, που να ερμηνεύουν τη συμπεριφορά των ανθρώπων και να έχουν σχέση με την ηθικότητα. Συμπεριφορά και ηθικότητα συσχετίζονται, καθώς, δικαιοσύνη, ισότητα και αμοιβαιότητα αποτελούν μέρος των αρχών που ρυθμίζουν την ηθική συμπεριφορά (moral behavior). Κατά τον Κακαβούλη (1994), η ηθική συμπεριφορά είναι «ο τρόπος με τον οποίο ενεργεί το άτομο και πραγματώνει αυτό που γνωρίζει και αυτό που νοιώθει ως προς τις ηθικές έννοιες και αρχές» (σελ. 145). Η συμπεριφορά που διαπιστώνεται σ' ένα άτομο και αφορά τις ηθικές αρχές ερμηνεύεται ανάλογα με το στάδιο ηθικού διαλογισμού στο οποίο κατευθύνεται η πορεία της σκέψης για τη λήψη μιας απόφασης. Η άποψη αυτή στηρίζεται στην ύπαρξη σχέσης μεταξύ ηθικής επιλογής και σταδίων ηθικού διαλογισμού. Οι Nisan και Koriat (1989) αναφέρουν την ύπαρξη αρκετών μελετών που διαπίστωσαν συστηματικές διαφορές μεταξύ των ατόμων με χαμηλότερα και υψηλότερα στάδια, σε κοινωνικές και πολιτικές στάσεις, κοινωνική συμπεριφορά και ηθικές αποφάσεις. Επιπλέον, αναφέρουν ότι «όταν μια ηθική επιλογή εξαρτάται, αποκλειστικά, από τον ηθικό διαλογισμό, τότε οι ηθικές αποφάσεις του ατόμου, εξ ολοκλήρου, θα στηρίζονται στη δομή του ηθικού σταδίου που ανήκει» (σελ. 214). 34

3 ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΤΩΝ ΑΘΛΗΤΩΝ Ως ηθικός διαλογισμός (moral reasoning) ορίζεται η πορεία της σκέψης που οδηγεί σε συμπεράσματα ή στη λύση προβλημάτων με βάση τις ηθικές αρχές. Σύμφωνοι με την ερμηνεία του όρου moral reasoning ως «ηθικό διαλογισμό» είναι ο Μαρκουλής (1986) και ο Πουρκός (1990). Ειδικότερα, ο Μαρκουλής (1986) αναφέρει ότι κατά τον Gibbs «ο ηθικός διαλογισμός αναφέρεται στον καθορισμό, την αξιολόγηση και την δικαιολόγηση μιας πράξης ως κοινωνικά σωστής» (σελ. 1). Ο Παπαδόπουλος (1994), ερμηνεύει τη λέξη reasoning ως συλλογισμό, εννοώντας «τη πορεία της σκέψης που συνεπάγει συμπέρασμα ή λύση προβλημάτων με την εφαρμογή γενικών αρχών» (σ.524). Ακόμη, υπάρχουν απόψεις που ερμηνεύουν τον όρο moral reasoning ως ηθική λογική, κάτι που όμως δεν τεκμηριώνεται επαρκώς. Τα στάδια αποτελούν την εξελικτική πορεία που διευκρινίζει τη φύση της ηθικής ανάπτυξης (Kohlberg, 1969). Ο Kohlberg περιέγραψε τρία επίπεδα ηθικής ανάπτυξης: το προσυμβατικό, το συμβατικό και το μετασυμβατικό, τα οποία περιλαμβάνουν έξι στάδια ανάπτυξης. Κάθε στάδιο είναι ομοιογενές και έχει αυτόνομη ηθική γνωστική δομή ή στρατηγική λογικής σκέψης. Η ηθική λογική σκέψη ενός σταδίου αναφέρεται σε διαφορετικά προβλήματα, καταστάσεις και αξίες. Το κάθε στάδιο βασίζεται, αναδιοργανώνει και επικαλύπτει το προηγούμενο και παρέχει νέες προοπτικές και κριτήρια για να κάνει το άτομο ηθικές αξιολογήσεις (Kohlberg, 1976). Επιπροσθέτως, οι Kohlberg και Candee (1984) στηριζόμενοι στη θεωρία της αλληλεξάρτησης, δηλαδή, της σχέσης μεταξύ της ηθικής κρίσης και της ηθικής πράξης, μεταξύ άλλων, ανέφεραν ότι οι δομές των ηθικών σταδίων ερμηνεύουν την ηθικότητα ανάλογα με τα χαρακτηριστικά της κάθε κατάστασης. Ο όρος ηθική δομή αναφέρεται στα στάδια ηθικής κρίσης όπως περιγράφονται από τον Kohlberg. To κάθε στάδιο αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίο γίνεται αντιληπτή η σχέση μεταξύ των ανθρώπων που έχουν διαφορετικές προσδοκίες, επιθυμίες και σκοπούς. Η δομή ή το στάδιο περιλαμβάνει μια ποικιλία στοιχείων μέσα από τα οποία αξιολογείται η συμπεριφορά ανάλογα με το πώς αντιλαμβάνεται ο άνθρωπος τις ανάγκες και τις αξίες. Ακόμη, για την καλύτερη κατανόηση της ηθικής κρίσης, χρήσιμη είναι και η συμμετοχή του ηθικού περιεχομένου που εξετάζει τα κριτήρια, τα στοιχεία ηθικής ενέργειας και τα αξιολογικά στοιχεία, που βοηθούν στην αξιολόγηση των ατόμων και παρέχουν τα θεμελιώδη στοιχεία για τα έξι στάδια ηθικής ανάπτυξης (Nisan, 1984). To ηθικό περιεχόμενο βοηθά στην εξήγηση 35

4 Μ. ΠΡΩΙΟΣ και Γ. ΔΟΓΑΝΗΣ της κατεύθυνσης των ηθικών επιλογών στα ηθικά διλήμματα, τα οποία δεν μπορούν εξ ολοκλήρου να αποδώσουν τη δομή (δηλαδή, μέσα από το περιεχόμενο του κάθε σταδίου διαπιστώνεται η συνοχή και η οργάνωση, προτείνοντας ένα γενικό προσανατολισμό). Επιπλέον, για να γίνουν πιο κατανοητά τα στάδια, οι Colby και Kohlberg (1987) αναφέρουν ότι «στο προσυμβατικό επίπεδο, συνήθως, βρίσκονται τα περισσότερα παιδιά κάτω των 9 ετών, λίγοι έφηβοι και πολλοί έφηβοι και ενήλικες εγκληματίες. Το συμβατικό επίπεδο είναι ένα επίπεδο στο οποίο βρίσκονται οι περισσότεροι έφηβοι και ενήλικες των αναπτυγμένων χωρών. Στο μετασυμβατικό επίπεδο φθάνει μια μικρή μειοψηφία των ενηλίκων και συνήθως μόνο μετά την ηλικία των ετών» (σελ. 76). Για την ύπαρξη σχέσης μεταξύ των σταδίων ηθικού διαλογισμού και ηθικής συμπεριφοράς, από τη μελέτη της βιβλιογραφίας, διαπιστώθηκαν αλληλοσυγκρουόμενες απόψεις. Ειδικότερα, ορισμένοι ψυχολόγοι αναφέρουν ότι οι άνθρωποι ενεργούν διαφορετικά σε σχέση με τις απαντήσεις που δίνουν για ηθικά διλήμματα. Για το λόγο αυτό απορρίπτουν τη σχέση μεταξύ των ηθικών σταδίων και της ηθικής συμπεριφοράς επικαλούμενοι ότι τα στάδια του ηθικού διαλογισμού αποτελούν τη δομή της σκέψης και όχι δείκτες πρόβλεψης της συμπεριφοράς (Broughton, 1978; Kurtines & Greif, 1974; Rest, 1976). Η βιβλιογραφική ανασκόπηση 75 μελετών από τον Blasi (1980), έρχεται να επιβεβαιώσει την ύπαρξη σχέσης μεταξύ ηθικής σκέψης και συμπεριφοράς. Παρόμοια συμπεράσματα διαπιστώθηκαν από τους Turiel και Rothman (1972), που απέδειξαν ότι υπάρχει αλληλεξάρτηση μεταξύ του διαλογισμού και της πράξης. Επιπρόσθετα, διαπίστωσαν ότι η συμπεριφορά του ατόμου έχει σχέση με τα διάφορα στάδια ηθικής ανάπτυξης. Πιο συγκεκριμένα, ο Rothman (1976), μετά από έρευνα υποστήριξε ότι ο βαθμός της επίδρασης, που ασκείται από τις καταστάσεις που παρουσιάζονται για την επιλογή μιας συμπεριφοράς, είναι διαφορετικός για κάθε στάδιο ηθικής ανάπτυξης. Η Bredemeier (1983), αναφέρει ότι, όπως προκύπτει από την ανασκόπηση της βιβλιογραφίας, ο ηθικός διαλογισμός φαίνεται να επιδρά στην ηθική συμπεριφορά, και, παρ' ότι οι άνθρωποι διαφέρουν στα επίπεδα διαλογισμού, μπορούν να κάνουν τις ίδιες επιλογές για διαφορετικούς λόγους. Άλλη μια επιβεβαίωση της άποψης σχετικά με την ύπαρξη σχέσης ανάμεσα στο επίπεδο ηθικού διαλογισμού και ηθικής συμπεριφοράς έρχεται από τους Kohlberg και Candee (1984) που υποστηρίζουν ότι, όσο 36

5 ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΤΩΝ ΑΘΛΗΤΩΝ υψηλότερος είναι ο ηθικός διαλογισμός, τόσο μεγαλύτερη είναι η σταθερότητα μεταξύ ηθικής κρίσης και συμπεριφοράς. Συγκεκριμένα, υποστηρίζουν ότι τα ηθικά στάδια επιδρούν στην ηθική πράξη με δύο τρόπους: (1) με τις διάφορες δεοντολογικές επιλογές, και (2) με την υπεύθυνη κρίση. Εκτός από τις διαπιστώσεις για την ύπαρξη σχέσης μεταξύ ηθικού διαλογισμού και ηθικής συμπεριφοράς στον κοινωνικό χώρο, υπάρχουν ανάλογες αναφορές και στο χώρο του αθλητισμού. Συγκεκριμένα, προκειμένου να διαπιστωθεί η χρησιμότητα των ηθικών σταδίων στην έρευνα της αθλητικής επιθετικότητας οι Bredemeier και Shields (1984b) σε μια πιλοτική εργασία εξέτασαν 22 γυναίκες και 24 άνδρες παίκτες του μπάσκετ. Το επίπεδο ηθικού διαλογισμού ελέγχθηκε με τη χρησιμοποίηση του ερωτηματολογίου Κριτήριο Ορισμού Θεμάτων (DIT; Defining Issues Test). Η μέτρηση της αθλητικής επιθετικότητας έγινε από την κατάταξη και την εκτίμηση της επιθετικότητας των παικτών από τους προπονητές τους και από τον αριθμό των φάουλ που έκαναν ανά λεπτό συμμετοχής στο δεύτερο ημίχρονο. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι είναι δυνατή η εξέταση της αθλητικής επιθετικής συμπεριφοράς μέσα από τον ηθικό διαλογισμό των παικτών, κάτι που επιβεβαιώνεται και από τις έρευνες των Bredemeier (1985), Bredemeier, Weiss, Shields και Cooper (1986) και Πρώιου καιδογάνη (1999). To 1985, η Bredemeier σχεδίασε τη μελέτη με τίτλο «Ηθικός διαλογισμός και η αντίληψη της νομιμότητας των εσκεμμένων αντιαθλητικών πράξεων». Η μελέτη βασίστηκε στην ανάλυση των συνεντεύξεων παικτών και παικτριών του μπάσκετ λυκείου και κολεγίου. Τους τέθηκαν ηθικά διλήμματα ζωής και αθλητισμού και εξέφρασαν άποψη για υποθετικές και μόνιμες καταστάσεις. Στη μελέτη αυτή αποσαφηνίστηκαν δύο θέματα: Το πρώτο, ήταν η σχέση μεταξύ του ηθικού διαλογισμού των αθλητών (επίπεδο ωριμότητας του ηθικού διαλογισμού) και της αντίληψης τους για τη νομιμότητα των εσκεμμένων αντιαθλητικών πράξεων. Ειδικότερα, ερευνήθηκε ο ηθικός διαλογισμός των παικτών για την καθημερινή ζωή και τα αθλητικά υποθετικά διλήμματα σε σχέση με την κρίση τους για τη νομιμότητα της συνεχούς αντιαθλητικής πράξης. Η παραπάνω κρίση των παικτών για τη νομιμότητα της αντιαθλητικής πράξης διαβαθμιζόταν από λιγότερο σε περισσότερο σοβαρή και είχε από τη μια πλευρά φανταστικό πρωταγωνιστή στο υποθετικό δίλημμα (υποθετική κατάσταση) και από την άλλη τον εαυτό του να κρίνει βάσει των προσωπικών αθλητικών εμπειριών μια μόνιμη κατάσταση. Επίσης, 37

6 Μ. ΠΡΩΙΟΣ και Γ. ΔΟΓΑΝΗΣ σ' αυτή τη μελέτη εξετάστηκαν οι διαφορές στον τρόπο αντίληψης της νομιμότητας των εσκεμμένων αντιαθλητικών πράξεων, ανάλογα με το φύλο και το σχολικό επίπεδο. Σε ό,τι αφορά τη σχέση ηθικού διαλογισμού και αντίληψης που έχουν για την νομιμότητα εσκεμμένων αντιαθλητικών πράξεων, τα αποτελέσματα έδειξαν ύπαρξη σχέσης, με την οποία συμφωνεί και η έρευνα των Bredemeier, Weiss, Shields και Cooper (1987), ενώ για τις διαφορές μεταξύ φύλου και σχολικού επιπέδου διαπιστώθηκαν διαφορές μεταξύ του φύλου, με τους άνδρες να εγκρίνουν ένα μεγαλύτερο αριθμό αντιαθλητικών πράξεων ως νόμιμες. Διαφορές διαπιστώθηκαν και μεταξύ του ηθικού διαλογισμού και φύλου, αλλά και σχολικού επιπέδου. Συγκεκριμένα, οι άνδρες εγκρίνουν ένα μεγαλύτερο αριθμό αντιαθλητικών πράξεων ως νόμιμες απ' ό,τι οι γυναίκες και οι αθλητές κολεγίου απ' ό,τι οι αθλητές λυκείου. Οι Bredemeier και Shields (1984a) προσπάθησαν να εντοπίσουν τις αποκλίσεις που παρουσιάζει ο ηθικός διαλογισμός στον αθλητισμό και την καθημερινή ζωή. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποίησαν 120 παίκτες του μπάσκετ, κολυμβητές λυκείου και κολεγίου, και μη αθλητές. Τα άτομα, αφού πρώτα συμπλήρωσαν ένα σύντομο βιογραφικό σημείωμα, το κάθε ένα χωριστά έδωσε συνέντευξη για περίπου 60 λεπτά. Η συνέντευξη περιείχε 4 υποθετικά ηθικά διλήμματα: 2 τυποποιημένες ιστορίες της Haan και 2 ιστορίες κατάλληλα προετοιμασμένες από τους ερευνητές, οι οποίες ήταν επικεντρωμένες σε ηθικές καταστάσεις σε αθλητικά πλαίσια. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι το επίπεδο του ηθικού διαλογισμού των παιδιών που ασχολούνται με τον αθλητισμό είναι χαμηλότερο από αυτό των άλλων παιδιών. Τα ευρήματα συμφωνούν με αυτά άλλων μελετών όπως για παράδειγμα των Bredemeier και Shields (1984b, 1986a), της Hall (1981), και του Romance (1984). Σε μια άλλη, παρόμοια, έρευνα τους, οι Bredemeier και Shields (1995) εξέτασαν παιδιά 4^ και 7^ τάξης, χρησιμοποιώντας το μοντέλο της «αλληλοεπίδρασης» της Haan, επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον τους σε δύο κυρίως ζητήματα. Πρώτον, εάν υπάρχουν διαφορές μεταξύ του ηθικού διαλογισμού αθλητικού πλαισίου και καθημερινής ζωής, και δεύτερον, εάν υπάρχουν διαφορές μεταξύ του ηθικού διαλογισμού σε σχολικό επίπεδο ή το γένος. Τα αποτελέσματα της έρευνας που αφορούν το γένος, έδειξαν ότι ο ηθικός διαλογισμός σε μια ομάδα μαθητών 6/7 τάξης εμφανίζει σημαντική απόκλιση. Τα αποτελέσματα αυτά έχουν θετική σχέση μ' αυτά που παρουσίασαν οι μαθητές λυκείου και οι φοιτητές κολεγίου στη μελέτη της Bredemeier και Shields (1984). Ανα- 38

7 ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΤΩΝ ΑΘΛΗΤΩΝ φορικά με τον ηθικό διαλογισμό στα πλαίσια του αθλητισμού και της καθημερινής ζωής τα αποτελέσματα έδειξαν ότι τα μεγαλύτερα παιδιά (6/7^ τάξης) επιδεικνύουν απόκλιση από τα πρότυπα του ηθικού διαλογισμού (Bredemeier, 1983, 1984b, 1986b; Frankl, 1989). Τελευταία, οι ερευνητές έδειξαν ενδιαφέρον για καταστάσεις που έχουν σχέση με τη μετάβαση από το ένα στάδιο στο άλλο. Οι πιο πρόσφατες μελέτες επικεντρώθηκαν στις ενδοπροσωπικές σχέσεις των αναπτυξιακών αλλαγών. Εξετάζοντας τα μοντέλα που χαρακτηρίζουν την ανάπτυξη ως στοιχείο που προηγείται των φάσεων της σταθεροποίησης και μεταβατικότητας, διαπιστώνεται μια καινοτομία (για παράδειγμα, Snyder & Feldman, 1984), η οποία έχει σχέση με τον καθορισμό μεθόδων που είναι ικανές να προσδιορίσουν τη φάση που βρίσκονται τα άτομα ανάλογα με το στάδιο μετάβασης και στη συνέχεια τη σχέση της φάσης με την αλλαγή του σταδίου (Walker & Taylor, 1991). Στο παρελθόν, οι Froming, Cooper και Marston, όπως αναφέρεται από τον Rest (1979), στην προσπάθεια τους να διαπιστώσουν τη σχέση μεταξύ ηθικών σταδίων και συμπεριφοράς, χρησιμοποίησαν το τεστ Κριτήριο Ορισμού Θεμάτων και επιχείρησαν να ελέγξουν τη διακύμανση της συμπεριφοράς ανάλογα με το επίπεδο των γνώσεων. Στις έρευνες βρέθηκε ότι η ενδοτική συμπεριφορά έχει σημαντική σχέση με το Κριτήριο Ορισμού Θεμάτων όπως επίσης και οι συμπεριφορές που παρουσιάζονται στην ηλικία της σχολικής περιόδου. Ακόμη και σε πρόσφατες έρευνες που ως σκοπό είχαν τη μέτρηση της συμπεριφοράς των φοιτητών που μπήκαν σ' ένα επαγγελματικό πρόγραμμα, με τη χρησιμοποίηση του Κριτηρίου Ορισμού Θεμάτων, διαπιστώθηκε η δυνατότητα πρόβλεψης της επίδοσης, που θα παρουσιάσουν αργότερα στη δουλειά τους (Bebeau & Thoma, 1994; Duckett & Ryden, 1994; Sisola, 1995). Ανάλογα πορίσματα προέκυψαν και στο παρελθόν από τους Sheehan, Candee, Cook και Bargen (1980). Επιπλέον, οι Thoma, Barnett, Rest και Narvaez (1999), αναφέρουν ύπαρξη σχέσης της «Ρ» βαθμολογίας του DIT με το στάδιο 4, παρά την αντίθετη άποψη των Emler, Palmer-Canton και St. James (1998) ότι οι βαθμολογίες του DIT μπορεί να αντανακλούν ένα ανάμικτο αναπτυξιακό επίπεδο ηθικής κρίσης, το οποίο παρουσιάζει ομοιότητες με τις πολιτικές στάσεις των ατόμων. Παρά το γεγονός ότι βρήκαν σημαντική συσχέτιση μεταξύ του σταδίου 4 και της Ρ βαθμολογίας (r = -.59 και r = -.72), η συσχέτιση με άλλες μεταβλητές δεν ήταν τόσο υψηλή. Με την άποψη των Emler και συνεργάτες (1998), είναι σύμφωνος και ο Μαρ- 39

8 Μ. ΠΡΩΙΟΣ και Γ. ΔΟΓΑΝΗΣ κουλής (1989) που σε έρευνα διαπίστωσε εξάρτηση της ηθικής κρίσης από πολιτικές στάσεις. Τέλος, σε ό,τι έχει σχέση με το ρόλο των ηθικών σταδίων στην επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων, οι Thoma και Rest (1999) αναφέρουν ότι τα στάδια του Kohlberg μπορούν να χρησιμοποιηθούν με επιτυχία στο να ερμηνεύσουν μια κοινωνική περίσταση (Πρώϊος & Δογάνης, 1999). Τελικά, αυτό που διαπιστώθηκε μελετώντας τη βιβλιογραφία είναι ότι δεν δόθηκε η δέουσα προσοχή στη σχέση μεταξύ ηθικού διαλογισμού και ηθικής συμπεριφοράς από τους ερευνητές σε σχέση με τον αριθμό των ερευνών στο χώρο της κοινωνικής ψυχολογίας, γεγονός για το οποίο συμφωνεί και ο Bandura (1991). Ειδικότερα στο χώρο του αθλητισμού το θέμα αυτό, παρά τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο χώρος, δε φαίνεται να συγκεντρώνει ακόμη το ανάλογο ενδιαφέρον των ερευνητών. Συγκεκριμένα, στην Ελλάδα υπάρχει παντελής έλλειψη ενδιαφέροντος για την έρευνα της ηθικότητας στον αθλητισμό. Η σπουδαιότητα των ηθικών συμπεριφορών στον αθλητισμό, αλλά και η έλλειψη ερευνών στον αθλητισμό στην Ελλάδα και διεθνώς, οδήγησε στην πραγματοποίηση αυτής της μελέτης. Σκοπός της είναι να συμβάλει στην κατανόηση της συμπεριφοράς των αθλητών μέσα από την περιγραφή των σταδίων ηθικού διαλογισμού, υποθέτοντας ότι ο τρόπος σκέψης επηρεάζει την κρίση των αθλητών. Στηριζόμενοι σε προηγούμενες αναφορές για τη χρησιμότητα του ερωτηματολογίου Κριτήριο Ορισμού θεμάτων για την αξιολόγηση της συμπεριφοράς των ατόμων, αλλά και την εκτίμηση των σταδίων ηθικού διαλογισμού, αποφασίστηκε να χρησιμοποιηθεί στην παρούσα μελέτη, και να δοκιμαστεί η δυνατότητα εφαρμογής του στον ελληνικό πληθυσμό. ΜΕΘΟΔΟΣ Δείγμα Τα άτομα που χρησιμοποιήθηκαν για τη μελέτη αυτή ήταν 45 παίκτες και παίκτριες της χειροσφαίρισης (Ν = 17 αγόρια και Ν=28 κορίτσια), που συμμετείχαν σε ομάδες της Α2 κατηγορίας. Ο μέσος όρος ηλικίας για μέντα αγόρια ήταν (SD=3.46), για δε τα κορίτσια ήταν (SD=4.22) έτη. 40

9 ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΤΩΝ ΑΘΛΗΤΩΝ Διαδικασία Η διαδικασία της συμπλήρωσης του ερωτηματολογίου έγινε για κάθε ομάδα χωριστά, στο γήπεδο όπου προπονείται πριν ή μετά την προπόνηση. Το κάθε άτομο συμπλήρωσε το τεστ Κριτήριο Ορισμού Θεμάτων (Defining Issues Test, DIT). Σύμφωνα με τους Shields και Bredemeier (1995), η βαθμολόγηση, βάσει του DIT, θεωρείται ως αντικειμενική και περιέχει 6 ιστορίες που περιγράφουν διλημματικές καταστάσεις με πολύ σημαντικές απαιτήσεις σε κοινωνικούς σκοπούς. Το περιεχόμενο της πρώτης ιστορίας, «ο Γιάννης και το φάρμακο», αναφέρεται στην περίπτωση ενός συζύγου που δεν μπορούσε να συγκεντρώσει ολόκληρο το ποσόν για την αγορά ενός φάρμακου, που θα έσωζε τη γυναίκα του από το θάνατο. Έτσι άρχισε να σκέφτεται να κλέψει το φάρμακο επειδή ο φαρμακοποιός δε συμφωνούσε να του το πουλήσει με πίστωση. Μετά την ανάγνωση της κάθε ιστορίας ζητείται από το άτομο να αποφασίσει για μια όσο το δυνατόν καλύτερη επίλυση του κοινωνικού διλήμματος (για παράδειγμα, να κλέψει ή να μην κλέψει το φάρμακο στην ιστορία του Γιάννη). Η κάθε ιστορία ακολουθείται από ένα κατάλογο 12 στοιχείων (σύντομες δηλώσεις ή ερωτήσεις), τα οποία ζητείται να αξιολογήσει το άτομο ανάλογα με τη σπουδαιότητα που αποδίδει στο δίλημμα, χρησιμοποιώντας μια 5-βάθμια κλίμακα (από το περισσότερο στο λιγότερο σημαντικό). Στη συνέχεια, το άτομο κατατάσσει τα 4 πιο σημαντικά στοιχεία (για παράδειγμα, ποιο από τα 12 στοιχεία αξιολογήθηκε ως το πιο σημαντικό, ως δεύτερο πιο σημαντικό, κ.λ,π.). Η πλειοψηφία αυτών των στοιχείων είναι στάδια τυποποιημένα από τον Kohlberg (1969) και αντιστοιχούν στα στάδια ανάπτυξης της ηθικής κρίσης. Από αυτή τη κατάταξη προκύπτει ένα σύνολο βαθμολογιών, που ισοδυναμούν με τις αρχές του διαλογισμού (στάδια 5 και 6), με τη χρησιμοποίηση της «Ρ» βαθμολογίας, αλλά και βαθμολογίες που ανταποκρίνονται στα στάδια 2,3, 4,5Α, 5Β, 6. Συμπληρωματικά για το δείκτη ανάπτυξης της ηθικής κρίσης, το DIT εξασφαλίζει δυο αξιόπιστους ελέγχους (Rest, 1979). Και οι δυο έλεγχοι εφαρμόστηκαν στην παρούσα μελέτη, εξασφαλίζοντας την αξιοπιστία των απαντήσεων των ατόμων. Ανάλυση στρατηγικής Ηθική κρίση. Η πιο συχνή μέτρηση που χρησιμοποιείται για την 41

10 Μ. ΠΡΩΙΟΣ και Γ. ΔΟΓΑΝΗΣ ανάπτυξη της ηθικής κρίσης είναι η «Ρ» βαθμολογία, που ερμηνεύει το πόσο σημασία δίνει ένα άτομο στις ηθικές αρχές, όταν πρόκειται να λάβει μια απόφαση γύρω από ηθικά διλήμματα. Αυτή προκύπτει από την πρόσθεση των στοιχείων (items) που δείχνει προτίμηση το άτομο και που ανήκουν στα μετασυμβατικά στοιχεία του Kohlberg (δηλαδή τα στάδια 5 και 6). Οι Ρ βαθμολογίες κυμαίνονται από Κατηγοριοποίηση των «Ρ» βαθμολογιών. Σύμφωνα με το Rest (1979), είναι δυνατή η δημιουργία ομάδων που να βασίζονται στις Ρ βαθμολογίες. Η κατηγοριοποίηση αυτή δίνει τη δυνατότητα ερμηνείας για το ποιοι κάνουν κρίση κάτω από τις αρχές της ηθικής και ποιοι όχι. Σύμφωνα με την πρόταση του Rest τα άτομα μπορούν να χωριστούν σε τρεις ομάδες: την χαμηλή - κάτω από 27, την μεσαία - μεταξύ και την υψηλή - από 42 και πάνω. Εκτίμηση σταδίων. Ο αριθμός των στοιχείων για κάθε στάδιο είναι διαφορετικός στο DIT. Εάν θέλουμε να συγκρίνουμε το ένα στάδιο με το άλλο θα πρέπει αυτά να έχουν τον ίδιο αριθμό στοιχείων (για παράδειγμα, το στάδιο 2 περιέχεται σε 5 στοιχεία, ενώ το στάδιο 4 σε 19 στοιχεία, Rest και Narvaez, 1998). Τελικά, η ακατέργαστη βαθμολογία που θα προκύψει από την κατάταξη των 4 πιο σημαντικών στοιχείων από την κάθε ιστορία για το κάθε στάδιο θα διαιρεθεί με τον αντίστοιχο αριθμό στοιχείων. Ομαδοποίηση σταδίων. Η μέτρηση της σταθεροποίησης και της μετάβασης (consolidation and transition) που εφαρμόστηκε σ' αυτή τη μελέτη προήλθε από την ομαδοποίηση των σταδίων. Προηγουμένως αναφέρθηκε ότι υπάρχει διαφορετικός αριθμός στοιχείων για κάθε στάδιο, έτσι και για το κάθε μικτό στάδιο (στάδιο 2/3, στάδιο 4, στάδιο 5/6) υπάρχει διαφορετικός αριθμός στοιχείων: 22 για το στάδιο 2/3, 19 για το στάδιο 4, και 21 για το στάδιο 5/6. Η διαδικασία για το προσδιορισμό της εκτίμησης του κάθε σταδίου είναι η ίδια με την προηγούμενη. Σύμφωνα με το Rest, αν και η ομαδοποίηση αυτή μπορεί να φαίνεται κάπως τεχνητή, ανταποκρίνεται στην περιγραφή των ηθικών σταδίων του Kohlberg με τη μορφή των 3 επιπέδων που το καθένα περιέχει 2 στάδια (Kohlberg, 1969). Επίσης, πρέπει να σημειωθεί ότι το DIT σχεδιάστηκε να εκτιμά κυρίως την εξέλιξη από την εφηβική ηλικία και πέρα και συγκεκριμένα να εκτιμά τις αναπτυξιακές αλλαγές από το συμβατικό στο μετασυμβατικό επίπεδο (Thoma, Rest, υπό δημοσίευση, σελ. 6). 42

11 ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΤΩΝ ΑΘΛΗΤΩΝ Τέλος, οι Snyder και Feldman (1984) και Walker και Taylor (1991) διαπίστωσαν ότι από την κατανομή αυτών των τριών ομαδοποιημένων σταδίων προκύπτει η αιχμή (peaked) που αποτελεί ένδειξη της σταθεροποίησης. Από την άλλη πλευρά, μια επίπεδη κατανομή αποτελεί απόδειξη για μεταφορά. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΖΗΤΗΣΗ Αρχικά, εξετάζοντας το επίπεδο της ηθικής ανάπτυξης των παικτών μέσα από τη βαθμολογία «Ρ» (Πίνακας 1), διαπιστώθηκε ότι ήταν αρκετά χαμηλό. Ο μέσος όρος της βαθμολογίας του Ρ ήταν (25.65 για τους άνδρες και για τις γυναίκες). Επίσης, διαπιστώθηκε αρκετά σημαντική αρνητική συσχέτιση της Ρ βαθμολογίας με το στάδιο 4, (r= -.617, ρ<.01), δηλαδή, όσο χαμηλότερο είναι το επίπεδο ηθικής ανάπτυξης τόσο αναμένεται να αυξάνεται η βαθμολογία του σταδίου 4, αλλά και των άλλων χαμηλότερων σταδίων. Πίνακας 1: Μέσοι όροι και τυπικές αποκλίσεις στις τιμές των σταδίων ηθικής ανάπτυξης και της Ρ βαθμολόγησης στους άνδρες, στις γυναίκες ή στο σύνολο του δείγματος. Άνδρες Γυναίκες Σύνολο Μέσος Τυπική Εύρος Μέσος Τυπική Εύρος Μέσος Τυπική Εύρος όρος απόκλιση όρος απόκλιση όρος απόκλιση Στάδιο Στάδιο Στάδιο Στάδιο 5Α Στάδιο 5Β Στάδιο Ρ βαθμολ Στη συνέχεια, αφού ομαδοποιήθηκαν οι «Ρ» βαθμολογίες (Σχήμα 1) σε τρεις κατηγορίες διαπιστώθηκε ότι το ποσοστό για τη χαμηλή ήταν 60%, για τη μεσαία 37.8%, και την υψηλή κατηγορία 2.2%. Τα αποτελέσματα αυτά ήταν αναμενόμενα αν λάβουμε υπόψη το επίπεδο της ηθικής κρίσης των παικτών. 43

12 Μ. ΠΡΩΙΟΣ και Γ. ΔΟΓΑΝΗΣ Σχήμα 1: Κατηγοριοποίηση των Ρ βαθμολογιών Προκειμένου να διαπιστωθεί μέσα από ποιο στάδιο κατευθύνεται η σκέψη των παικτών, ελέγχθηκε το ποσοστό της εκτίμησης των επεξεργασμένων βαθμολογιών που έλαβε το κάθε στάδιο. Η στατιστική ανάλυση (Πίνακας 2), έδειξε ότι το μεγαλύτερο ποσοστό εκτίμησης κατέχει το στάδιο 4 (Μ=1.044, SD=0.302), ακολουθεί το στάδιο 2 (Μ=0.862, SD=0.586), μέσα από το οποίο διαπιστώθηκε ότι η τάση του διαλογισμού των ατόμων βρίσκεται, κυρίως, στο συμβατικό επίπεδο. Πίνακας 2: Ποσοστά εκτίμησης των σταδίων ηθικής ανάπτυξης (από επεξεργασμένες βαθμολογίες παικτών -τριών χειροσφαίρισης. Στάδιο 2 Στάδιο 3 Στάδιο 4 Στάδιο 5Α Στάδιο 5Β Στάδιο 6 επεξεργ. επεξεργ. επεξεργ. επεξεργ. επεξεργ. επεξεργ. Μέσος όρος Τυπική απόκλιση Διακύμανση Αναλύθηκαν τα μικτά στάδια (στάδιο 2/3, στάδιο 4, στάδιο 5/6) (Πίνακας 3), τα οποία ανήκουν και σε ένα διαφορετικό επίπεδο ανάπτυξης, επιδιώκοντας να εξασφαλιστεί η σταθερότητα της σκέψης των παικτών. Δηλαδή, εάν τη μια φορά ένα ζήτημα εξετάζεται κάτω από κάποιες αρχές και την άλλη κάτω από άλλες. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι παίκτες βρίσκονται στη φάση σταθεροποίησης (Σχήμα 2) (έχουμε φάση αιχμής)- Οπως προέκυψε και από την κατανομή των επεξεργασμένων 44

13 ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΤΩΝ ΑΘΛΗΤΩΝ βαθμολογιών, έτσι και εδώ διαπιστώνεται ότι το μεγαλύτερο ποσοστό εκτίμησης συγκεντρώνει το μικτό στάδιο 4, το οποίο αντιστοιχεί στο συμβατικό επίπεδο ανάπτυξης. Πίνακας 3: Ανάλυση των στοιχείων των μικτών σταδίων Στάδιο Στάδιο Στάδιο 2/3 4 5/6 Συχνότητα Ποσοστό 71% 100% 73.3% Μέσος όρος Τέλος, προκειμένου να διαπιστωθεί η επίδραση της ανάπτυξης της ηθικής κρίσης στον τρόπο σκέψης, έγινε ανάλυση διακύμανσης μεταξύ των Ρ βαθμολογιών και των μικτών σταδίων. Τα αποτελέσματα έδειξαν σημαντική επίδραση της Ρ βαθμολογίας και του σταδίου 4 ( Ρ (18,23) = ' Ρ< 05 ) 1.0 JJ.9 Π Μικτό στάδιο 2/3 Μικτό στάδιο 5/6 Σχήμα 2: Δείγμα φάσης σταθεροποίησης Στην παρούσα μελέτη επιδιώχθηκε να διαπιστωθούν, μέσα από τις ενδοπροσωπικές αντιδράσεις σε διάφορα κοινωνικά ζητήματα, πιθανές αλλαγές στον ηθικό διαλογισμό των παικτών, καθώς και η καλύτερη κατανόηση των εσωτερικών σχέσεων της ανάπτυξης, στοιχεία που θα βοηθήσουν στην καλύτερη ερμηνεία της συμπεριφοράς. Παρατηρήθη- 45

14 Μ. ΠΡΩΙΟΣ και Γ. ΔΟΓΑΝΗΣ κε ότι οι παίκτες βρίσκονται στη φάση της σταθεροποίησης, που σημαίνει ότι εξετάζουν και εκτιμούν τα στοιχεία (items) με υψηλή συνέπεια. Αυτό σημαίνει ότι η συμπεριφορά των αθλητών θα είναι σύμφωνη με την περιγραφή του σταδίου που συγκεντρώνει την υψηλότερη βαθμολογία, χωρίς να αναμένονται παρεκκλίσεις. Από την εκτίμηση που έδωσαν τα άτομα στα ηθικά στάδια, αλλά και από την ομαδοποίηση των σταδίων προσδιορίστηκε ότι ο ηθικός διαλογισμός των ατόμων του δείγματος στηρίζεται στις αρχές που διέπουν το συμβατικό επίπεδο και ειδικότερα το στάδιο 4. Η εκτίμηση αυτή ήταν αναμενόμενη λαμβάνοντας υπόψη την ηλικία των αθλητών και μια προηγούμενη έρευνα των Bredemeier και Shields (1984b) με μπασκετμπολίστες, ηλικίας ετών, τα αποτελέσματα της οποίας ήταν ίδια. Ένα άλλο στοιχείο που προέκυψε ήταν το χαμηλό επίπεδο ηθικής κρίσης των αθλητών. Αυτό, φυσικά, μπορεί να έχει σχέση με το επίπεδο μόρφωσης του δείγματος που στη πλειοψηφία του ήταν μαθητές Λυκείου. Το επίπεδο ηθικής κρίσης των μαθητών Λυκείου είναι διαφορετικό απ' αυτό των φοιτητών πανεπιστημίου (Rest & Thoma, 1985). Αυτό μπορεί να διαπιστωθεί συγκρίνοντας το αποτέλεσμα της παρούσας έρευνας μ' αυτό της Bredemeier το δείγμα της οποίας ήταν φοιτητές αθλητές. Το επίπεδο ηθικής κρίσης ήταν υψηλότερο από το παρών, και αντίστοιχα. Το χαμηλό επίπεδο ηθικής κρίσης δικαιολογεί ενέργειες των αθλητών που δε στηρίζονται στις ηθικές αρχές, κάτι που συμβαίνει για τα άτομα που βρίσκονται στα στάδια 5Α, 5Β και 6. Το επίπεδο της ηθικής κρίσης διαπιστώθηκε ότι επηρεάζει το στάδιο 4. Οπότε, γίνεται αντιληπτό ότι, όταν έχουμε χαμηλό επίπεδο ηθικής κρίσης (σύμφωνα με το μετασυμβατικό επίπεδο), η δομή της σκέψης θα κατευθύνεται από τις αρχές που διέπουν το συμβατικό επίπεδο. Ετσι, γνωρίζοντας τη δομή του σταδίου 4, που συγκέντρωσε την υψηλότερη εκτίμηση, μπορεί να ερμηνευτεί ο τρόπος με τον οποίον κρίνουν τα άτομα, κάτι που υποστηρίζεται από τη θεωρία της αλληλεξάρτησης (Kohlberg & Candee, 1984) και από τις εμπειρικές μελέτες των McNamee (1978) και Milgram (1974). Παράλληλα, διαπιστώθηκε υψηλή συσχέτιση μεταξύ της Ρ βαθμολογίας και του σταδίου 4, γεγονός που επιβεβαιώνεται και από προηγούμενα αποτελέσματα ερευνών στο κοινωνικό χώρο (Barnett, Evens & Rest, 1995; Thoma, Barnett, Rest & Narvaez, 1999). Ταυτόχρονα, με την ύπαρξη αυτής της σχέσης, είναι δυνατή η αποδοχή της θεωρίας του Kohlberg για τα ηθικά στάδια και παράλληλα ότι είναι δυνατή η ερμηνεία της συμπερι- 46

15 \ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΤΩΝ ΑΘΛΗΤΩΝ φοράς των αθλητών μέσα από τα στάδια του ηθικού διαλογισμού που ανήκουν και όταν αυτά, μάλιστα, βρίσκονται στη φάση της σταθεροποίησης. Οι Πρώιος και Δογάνης (υπό δημοσίευση) διαπίστωσαν ότι το στάδιο 3 σχετίζεται με τις στάσεις που αναφέρονται στην επιθυμία για αμοιβή, την καλή υπόληψη και την αποφυγή τιμωρίας, r=.36, r=-.35 και r=.26, αντίστοιχα, κάτι που ενισχύει την εκδοχή αυτή. Συγκεκριμένα, η σκέψη και η κρίση του ατόμου σε μια συμπεριφορά διέπονται από τις ίδιες αρχές. Αναζητώντας παράγοντες που θα μπορούσαν να επηρεάσουν σ' ένα βαθμό τα αποτελέσματα αυτής της μελέτης θα μπορούσαν να αναφερθούν τα παρακάτω: Η ομοιογένεια σε ό,τι αφορά την ηλικία και το επίπεδο μόρφωσης των παικτών και παικτριών, στοιχεία που επηρεάζουν το επίπεδο ηθικής ανάπτυξης (Rest, Thoma, & Lin Moon, 1986). Ακόμη, ένας άλλος παράγοντας που δεν λήφθηκε υπόψη και που επηρεάζει την ηθική ανάπτυξη είναι το κοινωνικό περιβάλλον των ατόμων του δείγματος, όπως, επίσης, και το κοινωνικό και μορφωτικό επίπεδο των γονέων. Γενικά, στηριζόμενοι αποκλειστικά και μόνο στην εκτίμηση των ηθικών σταδίων και αναλύοντας τις ηθικές έννοιες, όπως περιγράφονται στο στάδιο 4 που εξασφάλισε την υψηλότερη εκτίμηση, η συμπεριφορά των παικτών και παικτριών ερμηνεύεται ως συμπεριφορά που αποσκοπεί στην εναρμόνιση της με το στόχο της ομάδος, αδιαφορώντας για κάθε τι άλλο/οταν αποφασίζουν να επιλέξουν ένα τρόπο συμπεριφοράς, αντιλαμβάνονται το σωστό (ηθικό) όπως τους συμφέρει κάθε φορά. Αυτό το συμπέρασμα είναι σύμφωνο με την υπόθεση της έρευνας, ότι δηλαδή, μπορεί να είναι δυνατή η ερμηνεία της συμπεριφοράς με βάση τα στάδια του ηθικού διαλογισμού. Έχοντας υπόψη ότι η ηθική ανάπτυξη επηρεάζεται από ένα σύνολο παραγόντων, προτείνεται σε μελλοντικές έρευνες το δείγμα που θα χρησιμοποιηθεί να είναι ομοιογενές σε ό, τι αφορά την ηλικία και το επίπεδο μόρφωσης και να λαμβάνεται υπόψη και το κοινωνικό περιβάλλον που μεγαλώνει κάποιος. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Bandura, Α. (1991). Social Cognitive Theory of Moral Thought and Action. In W.M. Kurtines and J.L. Gewirtz. Handbook of Moral Behavior and Development, Vol. 1: Theory, pp Hillsdaley, N.J.: L. Erlbaum. 47

16 Μ. ΠΡΩΙΟΣ και Γ. ΔΟΓΑΝΗΣ Barnett, R., Evens, J., & Rest, R.J. (1995). Faking Moral Judgment on the Defining Issues Test. British Journal of Social Psychology, 34, Bebeau, M., & Thoma, S.J. (1994). The Impact of a Dental Ethics Curriculum on Moral Reasoning. Journal of Dental Education, 58, Blasi, A. (1980). Bridging Moral Cognition and Moral Action: A Critical Review of the Literature. Psychological Bulletin, vol. 88, No.1, Bredemeier, B. (1983). Athletic Aggression: A Moral Concern. In H.J. Golstein (ed), Sport Violence, pp New York Spinger-Verlag. Bredemeier, B., & Shields, D. (1984a). Divergence in Moral Reasoning About Sport and Life. Sociology and Sport Journal, 1, Bredemeier, B., & Shields, D. (1984b). The Utility of Moral Stage Analysis in the Investigation of Athletic Aggression. Sociology of Sport Journal. No. 1, Bredemeier, B. (1985). Moral Reasoning and the Perceived Legitimacy of Intentionally Injurious Sport Acts. Journal of Sport Psychology, 7, Bredemeier, B., & Shields, D. (1986a). Athletic Aggression: An Issue of Contextual Morality. Sociology of Sport Journal, 3, Bredemeier, B., Weiss, M., Shields, D., & Cooper, B. (1986). The Relationship of Sport Involvement with Children's Moral Reasoning and Aggression Tendencies. Journal of Sport Psychology, 8, Bredemeier, B., Weiss, M., Shields, D., & Cooper, B. (1987). The Relationship Between Children's Legitimacy Judgment and Their Moral Reasoning, Aggression Tendencies, and Sport Involvement. Sociology of Sport Journal, 4, Bredemeier, B. (1995). Divergence in Children's Moral Reasoning About Issues in Daily Life and Sport Specific Contexts. International Journal Sport Psychology, 26, Broughton, J. (1978). The Cognitive - Developmental Approach to Morality: A Reply to Kurtines and Greif. Journal of Moral Education. Vol. 7, No. 2, Colby, Α., & Kohlberg, L. (1987). The Measurement of Moral Judgment. Theoretical Foundations and Research Validation. Volume I. New York: Cambridge University Press. 48

17 ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΤΩΝ ΑΘΛΗΤΩΝ Davison, P., & Youniss, J. (1995). Moral Development and Social Construction. In W., Kurtines, & J.L., Gewirtz (Eds.), Moral development: An Introduction, pp Boston: Allyn and Bacon. Doll, J., & Ajzen, I. (1992). Accessibility and Stability of Predictors in the Theory of Planned Behavior. Journal of Personality and Social Psychology, 5, Duckett, L.J., & Ryden, M.B. (1994). Education for Ethical Nursing Practice. In J. Rest & D. Narvaez (Eds.), Moral Development in the Professions: Psychology and Applied Ethics pp Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum. Emler, N., Palmer-Canton, E., & St James, A. (1998). Politics, Moral Reasoning and the Defining Test: A Reply to Barnett et al. (1995). British Journal of Social Psychology, 37, Hoffman, M. (1992). Σκέψη, Συναίσθημα και Συμπεριφορά στο πλαίσιο της Ηθικής ανάπτυξης. Της Σ. Βοσνιάδου. (Ed.), Κοινωνική Ψυχολογία, σελ Αθήνα: Gutenberg. Hall, E.R. (1981). Moral Development Levels of Athletes in Sport Specific and General Social Situations. Αδημοσίευτη διδακτορική διατριβή. Texas Woman's University, Denton. Κακόβουλης, Κ. Α. (1994). Ηθική Ανάπτυξη και Αγωγή: Ψυχοπαιδαγωγική Β'. Αθήνα. Συγγραφέας. Kohlberg, L. (1969). Stage and Sequence: The Cognitive - Developmental Approach To Socialization. In D.A, Goslin (Ed.), Handbook of Socialization Theory and Research, pp Chicago: Rand McNally. Kohlberg, L. (1976). Moral Stages and Moralization. The Cognitive - Developmental Approach. In T. Lickona (Ed.), Moral Development and Behavior. Theory, Research and Social Issues, pp New York: Holt, Rinehart and Winston. Kohlberg, L, & Candee, D. (1984). The Relationship of Moral Judgment to Moral Action. W.M., Kurtines, & J.L, Gewirtz, (Eds.), Morality, Moral Behavior, and Moral Development, pp New York: John Wiley & Sons. Kurtines, M.W., & Greif, B.E. (1974). The Development of Moral Thought: Review and Evaluation of Kohlberg's Approach. Psychological Bulletin. Vol. 81, No.8, Μαρκουλής, Δ. (1986). Η Ανάπτυξη της Κοινωνικο-Ηθικής Σκέψης. Διδακτικές σημειώσεις στο μάθημα Γενετική Ψυχολογία II. Θεσσαλονίκη: Υπηρεσία Δημοσιευμάτων Α.Π.Θ. 49

18 Μ. ΠΡΩΙΟΣ και Γ. ΔΟΓΑΝΗΣ Markoulis, D. (1989). Political Involvement and Socio-moral Reasoning: Testing Emler's Interpretation. British Journal of Social Psychology, 28, McNamee, S. (1978). Moral Behavior, Moral Development, and Motivation. Journal of Moral Education, 7, Milgram, S. (1974). Obedience to authority: An Experimental View. New York: Harper & Row. Nisan, M. (1984). Content and Structure in Moral Judgment: An Integrative View. In W.M. Kurtines, & J.L Gewirtz (Eds.), Morality, Moral Behavior, and Moral Development, pp New York: John Wiley & Sons. Nisan, M., & Koriat, A. (1989). Moral Justification of Acts Judged to be Morally Right and Acts Judged to be Morally Wrong. British Journal of Social Psychology, 28, Παπαδόπουλος, Γ.Ν. (1994). Λεξικό της ψυχολογίας. Αθήνα. Πουρκός, A.M. (1990). Η Ανάπτυξη της Ηθικής Αυτονομίας. Αθήνα. Πρώιος, Μ., & Δογάνης, Γ. (1999). Στάδια Ηθικού Διαλογισμού και Πρόβλεψη της Αθλητικής Επιθετικότητας. Ανακοίνωση στο 7 Διεθνές Συνέδριο Φυσικής Αγωγής & Αθλητισμού. Κομοτηνή. Πρώιος, Μ., &Δογάνης, Γ. (αδημοσίευτη μελέτη). Ηθικός Διαλογισμός και στάσεις στην Εφαρμογή των Αγωνιστικών Κανονισμών. Σχέσεις Μεταξύ Ηθικών Σταδίων, Μεταβλητών Στάσεων και Παρακίνησης. Rest, R.J. (1976). New Approaches in the Assessment of Moral Judgment. In T. Lickona (Ed.), Moral Development and Behavior. Theory, Research, and Social Issues, pp New York: Holt, Rinehart, and Winston. Rest, R.J. (1979). Development in Judging Moral Issues. University of Minnesota Press, Minneapolis. Res, R.J., & Thoma, S.J. (1985). Relation of Moral Judgment Development to Moral Education. Developmental Psychology 21, Rest, R.J., Thoma J.S., & Lin Moon Y. (1986). Different Cultures, Sexes, and Religions. In J. Rest (Ed.), Moral Development, Advances in Research in Theory, pp New York: Praeger Publishers. Rest, R.J., Narvaez, D., Mitchell, C, & Thoma, J.S. (1998). Exploring Moral Judgment: A technical manual for the Defining Issues Test. Center for the study of Ethical Development, University of Minnesota. 50

19 ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΤΩΝ ΑΘΛΗΤΩΝ Romance, T.J. (1984). A Program to Promote Moral Development Though Elementary School Physical Education. Αδημοσίευτη διδακτορική διατριβή, University of Oregon. Rothman, R.G. (1976). The Influence of Moral Reasoning on Behavioral Choices. Child Development, 47, Sheehan, T.J., Candee, D., Cook, CD., & Thoma S.J. (1980). Moral Judgment as a Predictor of Clinical Performance. Evaluation and the Health Professions, 3 (4), Sisola, S. (1995). Principled Moral Reasoning as a Predictor of Clinical Performance in Physical Therapy. Αδημοσίευτη διδακτορική διατριβή, University of Minnesota. Snyder, S.S., Feldman, D.H. (1984). Phases of Transition in cognitive Development: Evidence From the Domain of Spatial Representation. Child Development, 55, Shields, D., & Bredemeier, B. (1995). Character Development and Physical Activity. Champaign, IL: Human Kinetics. Thoma, S., Barnett, R., Rest, J., & Narvaez, D. (1999). What Does the DIT Measure? British Journal of Social Psychology, 38, Thoma, J.S., & Rest, R.J. (1999). The Relationship Between Moral Decision - Making and Patterns of Consolidation and Transition in Moral Judgment Development. Developmental Psychology, 35(2), Turiel, E., & Rothman, R.G. (1972). The Influence of Reasoning on Behavioral Choices at Different Stages of Moral Development. Child Development. 43, Walker, J.L, & Taylor, H.J. (1991). Stage Transitions in Moral Reasoning: A Longitudinal Study of Developmental Processes. Developmental Psychology, 27, Preliminary study to interpret athletes' behavior based on the stages of moral reasoning Miltiadis Proios and Georgios Doganis Abstract The purpose of this preliminary study is to examine the possibility of interpreting athletic behavior according to the stages 51

20 Μ. ΠΡΩΙΟΣ και Γ. ΔΟΓΑΝΗΣ of moral reasoning, as defined by Kohlberg (1969). This approach was based on hypothetical dilemmas, related to the perception of needs and values and not the real behavior. To accomplish this purpose, the Defining Issues Test (DIT; Rest, 1979) was used. The results depict the classification of the stages, the stability/transition control phase and the grouping of the "P" score (moral development indicator), in subgroups. Forty five (45) male and female handball players took part and the results were according to the initial hypothesis of the study, that it is possible to interpret athletes' behavior with the use of moral reasoning stages. Additionally, future studies should take into account age, educational level and the overall social environment of athletes. Key words: Moral development, moral judgment, stages of moral reasoning, behavior 52