Οργανωσιακή Ψυχολογία

Transcript

1 Οργανωσιακή Ψυχολογία Ιωάννης Νικολάου Επίκουρος Καθηγητής Οργανωσιακής Συμπεριφοράς Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών Τμήμα ιοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας Ψυχολογία των ατομικών διαφορών Ψυχομετρική Αξιολόγηση στην Οργανωσιακή Ψυχολογία 1

2 Ψυχολογία των ατομικών διαφορών Σε τι διαφέρουν οι άνθρωποι μεταξύ τους; Γιατί μας ενδιαφέρει; Πώς μπορούμε να συλλέξουμε τις απαραίτητες πληροφορίες με ακρίβεια και αντικειμενικότητα; Ιωάννης Νικολάου Οργανωσιακή Ψυχολογία 3 Ψυχολογία των ατομικών διαφορών Οι παραλλαγές που παρατηρούνται μεταξύ ατόμων Η μελέτη της φύσης, του είδους και της έκτασης των διαφορών αυτών, καθώς και των παραγόντων που τις προκαλούν αποτελεί αντικείμενο της Ψυχολογίας των Ατομικών ιαφορών. Ιωάννης Νικολάου Οργανωσιακή Ψυχολογία 4 2

3 Ψυχολογία των ατομικών διαφορών Εξετάζει: Τη φύση, την έκταση και το είδος των ατομικών διαφορών, δηλαδή τις μορφές κατανομής των διαφορών που μεταξύτωνατόμων μ σε κάθε τομέα ανάπτυξης Τις διαφορές μεταξύ ομάδων του ευρύτερου πληθυσμού (διατομικές διαφορές), όπως είναι, για παράδειγμα, οι διαφορές μεταξύ φύλων, ηλικιακών ομάδων, εθνικοτήτων κλπ. Τα χαρακτηριστικά των ομάδων-ατόμων με σημαντικές αποκλίσεις από το μέσοφυσιολογικό, σε τομείς όπως η νοημοσύνη, η συναισθηματική και κοινωνική προσαρμογή κλπ. Τη συνάφεια και αλληλεξάρτηση των διαφόρων χαρακτηριστικών στο ίδιο άτομο (ενδοατομικές διαφορές), δηλαδή τη μελέτη των ατομικών διαφορών μέσα στο ίδιο το άτομο, όπως, για παράδειγμα, κατά πόσο η εργασιακή απόδοση ενός ατόμου διαφοροποιείται ως προς την ηλικία του κλπ. Τους παράγοντες που δημιουργούν ή επηρεάζουν τις ατομικές διαφορές. Μελετά δηλαδή τις επιδράσεις της κληρονομικότητας και του περιβάλλοντος στην ανάπτυξη και διαφοροποίησή τους και τη δυνατότητα τροποποίησης ή αλλαγής τους μέσω παρεμβατικής διαδικασίας, π.χ., θεραπείας, συστηματικής άσκησης κλπ. Ιωάννης Νικολάου Οργανωσιακή Ψυχολογία 5 Ψυχολογία των ατομικών διαφορών Francis Galton: Μελέτη της κληρονομικότητας Χρήση Ψυχομετρικών Εργαλείων Χρήση Ποσοτικών Στοιχείων Μετρήσεις Στατιστική Ανάλυση Alfred Binet Ιωάννης Νικολάου Οργανωσιακή Ψυχολογία 6 3

4 Ψυχολογία των ατομικών διαφορών Φύση και Τρόποι περιγραφής των ατομικών διαφορών Τυπολογία-Κατηγορικές Κάθε χαρακτηριστικό θεωρείται ότι υπάρχει ή ότι δεν υπάρχει σε έναν άνθρωπο ηλ. οι «έχοντες» και οι «μη έχοντες» ένα χαρακτηριστικό Ποσοτικές Ιωάννης Νικολάου Οργανωσιακή Ψυχολογία 7 Οι τομείς μελέτης και έρευνας της Ψυχολογίας των Ατομικών Διαφορών Σωματικά Χαρακτηριστικά, τα οποία έχει αποδειχτεί ότι πολλές φορές συνοδεύονται από διαφορές στα ψυχολογικά ψχ χαρακτηριστικά του ατόμου. Ψυχοκινητικά Χαρακτηριστικά, όπως η αντίληψη, ο προσανατολισμός, η ακρίβεια, η σταθερότητα των κινήσεων κλπ. Γενική Νοημοσύνη & Γνωστικές λειτουργίες, όπως η προσοχή, η μνήμη, η παρατήρηση, η αφαιρετική ικανότητα, ηδημιουργικήσκέψηκλπ. Σχολική & Επαγγελματική Επίδοση, όπως η ταχύτητα μάθησης, η απόδοση και εργασιακή ικανοποίηση του ατόμου κλπ. Προσωπικότητα, η οποία περιλαμβάνει τα κύρια χαρακτηριστικά του ατόμου, όπως η κοινωνικότητα, τα ενδιαφέροντα, τα κίνητρα των πράξεών του κλπ. Ιωάννης Νικολάου Οργανωσιακή Ψυχολογία 8 4

5 Ψυχολογία των ατομικών διαφορών Διαφορές μεταξύ των χαρακτηριστικών στο κάθε άτομο ξεχωριστά Διαφορές μεταξύ των ατόμων ως προς ένα ή περισσότερα χαρακτηριστικά Ατομικές Διαφορές Ενδοατομικές διαφορές Διατομικές διαφορές Ιωάννης Νικολάου Οργανωσιακή Ψυχολογία 9 Ψυχολογία των ατομικών διαφορών Κυριότερες εφαρμογές: Εκπαίδευση Εργασιακό χώρο Επαγγελματικό προσανατολισμό Ιατρική πράξη Ιωάννης Νικολάου Οργανωσιακή Ψυχολογία 10 5

6 Ψυχομετρία Ο κλάδος της Ψυχολογίας του οποίου το γνωστικό αντικείμενο είναι η ψυχολογική μέτρηση, κυρίως των γνωστικών ικανοτήτων αλλά και άλλων ανθρώπινων χαρακτηριστικών, όπως τα ενδιαφέροντα, η προσωπικότητα, κ.ά (Αλεξόπουλος, 1998) Μέτρηση Στατιστική ανάλυση Ιωάννης Νικολάου Οργανωσιακή Ψυχολογία 11 Το Περιεχόμενο της Αξιολόγησης Αξιολόγηση γενικών εργασιακών χαρακτηριστικών Αξιολόγηση Γνώσεων Ικανοτήτων Δεξιοτήτων Ενδιαφερόντων Αξιών Απόδοσης Ιωάννης Νικολάου Οργανωσιακή Ψυχολογία 12 6

7 Ψυχομετρικά Τεστ Χαρακτηριστικά Συστηματικές και τυποποιημένες διαδικασίες ς όπου οι συμμετέχοντες: Ανταποκρίνονται σε πανομοιότυπα έργα Λαμβάνουν πανομοιότυπη πληροφόρηση Πραγματοποιούν την δραστηριότητα σε παρόμοιο πλαίσιο Οι αξιολογήσεις γίνονται βάσει γενικών ανθρώπινων χαρακτηριστικών Αξιολογούνται με πανομοιότυπο τρόπο Οι αποκρίσεις των συμμετεχόντων ερμηνεύονται βάσει και συγκρίνονται με τις αποκρίσεις ενός αντίστοιχου και αντιπροσωπευτικού δείγματος Ιωάννης Νικολάου Οργανωσιακή Ψυχολογία 13 Ψυχομετρικά Τεστ Εφαρμογές: Επιλογή και Αξιολόγηση Προσωπικού Ανάπτυξη Προσωπικού Κέντρα Αξιολόγησης και Ανάπτυξης ιαχείριση Σταδιοδρομίας Σχεδιασμός ιαδοχής Επαγγελματικός Προσανατολισμός Επανατοποθέτηση εργαζομένων - Outplacement Ιωάννης Νικολάου Οργανωσιακή Ψυχολογία 14 7

8 Οι ιδιότητες των ψυχομετρικών τεστ Αξιοπιστία Εγκυρότητα Στάθμιση - Νόρμες Ιωάννης Νικολάου Οργανωσιακή Ψυχολογία 15 Αξιοπιστία Η διαδικασία κατά την οποία υπολογίζουμε κατά πόσο το τεστ μετρά με ΑΚΡΙΒΕΙΑ αυτό για το οποίο κατασκευάστηκε. Μέθοδοι Υπολογισμού της Αξιοπιστίας: Επαναληπτικών Μετρήσεων (Test-retest) Επαναληπτική χορήγηση του ίδιου τεστ στους ίδιους χρήστες μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα Εναλλακτικού Τύπου (Parallel Forms) Τα ίδια άτομα συμπληρώνουν δύο «ισοδύναμες» μορφές μετρήσεων και τα αποτελέσματα / βαθμολογίες συσχετίζονται μεταξύ τους. Ιωάννης Νικολάου Οργανωσιακή Ψυχολογία 16 8

9 Αξιοπιστία Μέθοδοι Υπολογισμού της Αξιοπιστίας (συν.): Αξιοπιστία εσωτερικής συνοχής (Internal consistency) Απαιτείται μόνο μία χορήγηση της μέτρησης και στηρίζεται στην συνέπεια των απαντήσεων σε όλες τις ερωτήσεις της μέτρησης. Αξιοπιστία των ύο Ημίσεων (Split-half) Η μέτρηση συμπληρώνεται μία φορά αλλά για το κάθε άτομο υπολογίζονται δύο βαθμολογίες, μία για κάθε ήμισυ της μέτρησης. Αξιοπιστία των Βαθμολογητών (Inter-rater Reliability) Εξετάζει τον βαθμό συμφωνίας μεταξύ των βαθμολογητών-κριτών ως προς την αξιολόγηση η που κάνουν για κάποιο άλλο άτομο (π.χ. χ συνέντευξη), αξιολόγηση της απόδοσης) Ιωάννης Νικολάου Οργανωσιακή Ψυχολογία 17 Αξιοπιστία-Σύνοψη Απαιτούμενες Χορηγήσεις της Μέτρησης Μία Δύο Απαιτούμενες Μορφές της Μέτρησης Μία Αξιοπιστία των δύο ημίσεων Αξιοπιστία εσωτερικής συνοχής Αξιοπιστία επαναληπτικών μετρήσεων Δύο Αξιοπιστία εναλλακτικών τύπων (διαδοχική) Αξιοπιστία εναλλακτικών τύπων (με χρονική καθυστέρηση) Ιωάννης Νικολάου Οργανωσιακή Ψυχολογία 18 9

10 Βασικές αρχές κατασκευής αξιόπιστων κλιμάκων Καλή κατανόηση της έννοιας που μας ενδιαφέρει να μετρήσουμε ( ώστε σαφή ορισμό) Τουλάχιστον 6 (ή και περισσότερες) ερωτήσεις / κλίμακα (έννοια) Συμπληρωματικές η μία με την άλλη Κάθε ερώτηση πρέπει να μετράει μια πτυχή της έννοιας Ιωάννης Νικολάου Οργανωσιακή Ψυχολογία 19 Άσκηση αξιοπιστίας Ανά ομάδες διατυπώστε ερωτήσεις που να μετρούν τα απαιτούμενα χαρακτηριστικά... Για την θέση του Καθηγητή Πανεπιστημίου Ιωάννης Νικολάου Οργανωσιακή Ψυχολογία 20 10

11 Εγκυρότητα Η διαδικασία κατά την οποία υπολογίζουμε κατά πόσο ένα τεστ μετρά ΠΡΑΓΜΑΤΙ αυτό για το οποίο κατασκευάστηκε και επίσης ΠΟΣΟ ΚΑΛΑ το μετράει. Aποτελεί το σημαντικότερο κριτήριο βάσει του οποίου αποφασίζουμε για την καταλληλότητα ή όχι ενός ψυχομετρικού τεστ. Μία μέτρηση μπορεί να είναι αξιόπιστη χωρίς να είναι έγκυρη, αλλά προκειμένου να είναι έγκυρη απαιτείται να έχει υψηλή αξιοπιστία. Όπως και στην περίπτωση της αξιοπιστίας, ο τρόπος με τον οποίο αξιολογούμε την εγκυρότητα των μετρήσεων στηρίζεται στη μελέτη του βαθμού συνάφειας μεταξύ δύο τουλάχιστον μετρήσεων και ο κατάλληλος στατιστικός δείκτης είναι και πάλι ο δείκτης συνάφειας ή συσχέτισης Ιωάννης Νικολάου Οργανωσιακή Ψυχολογία 21 Εγκυρότητα Μορφές Εγκυρότητας: Εγκυρότητα Περιεχομένου (Content Validity) Φαινομενική Εγκυρότητα (Face validity) Εγκυρότητα σε σχέση με το κριτήριο (Criterionrelated) α) Συγχρονική (Concurrent) β) Προβλεπτική (Predictive) Εγκυρότητα Εννοιολογικής Κατασκευής (Construct) α) Συγκλίνουσα (Convergent) β) Αποκλίνουσα (Divergent) Μετα-ανάλυση Ιωάννης Νικολάου Οργανωσιακή Ψυχολογία 22 11

12 Στάθμιση - Νόρμες Η διαδικασία κατά την οποία προσαρμόζουμε (σταθμίζουμε) ένα ψυχομετρικό εργαλείο από ένα πολιτισμικό περιβάλλον σε ένα άλλο ή χρησιμοποιούμε τα αποτελέσματά του σε διαφορετικές ομάδες πληθυσμού από αυτές που αρχικά χρησιμοποιήθηκαν για τη δημιουργία του τεστ Μετάφραση Στατιστική Ανάλυση ημιουργία νέων προτύπων επίδοσης (νόρμες) Ιωάννης Νικολάου Οργανωσιακή Ψυχολογία 23 Αποκριτικές Τάσεις Ψεύτικες απαντήσεις (Faking) Κλίμακα Ψεύδους Συμφωνία (Acquiescence) Κοινωνική Επιθυμητότητα (Social Desirability) Ιωάννης Νικολάου Οργανωσιακή Ψυχολογία 24 12

13 Χορήγηση & Ερμηνεία των τεστ Κίνητρα των συμμετεχόντων Επιλογή των κατάλληλων χρηστών των τεστ Ποιος θα κάνει την χορήγηση των τεστ; Ποιος θα ερμηνεύσει τα αποτελέσματα; Ποιος θα δώσει feedback για τα αποτελέσματα των τεστ στους συμμετέχοντες; Ιωάννης Νικολάου Οργανωσιακή Ψυχολογία 25 Χορήγηση & Ερμηνεία των τεστ Ο ρόλος των ψυχομετρών / εκδοτικών εταιρειών τεστ Ασφάλεια των τεστ/αποτελεσμάτων Εμπιστευτικότητα Αρχές-Οδηγίες Χορήγησης Ψυχολογικών Τεστ Ιωάννης Νικολάου Οργανωσιακή Ψυχολογία 26 13

14 Ψυχολογική Αξιολόγηση στο χώρο εργασίας Επιλέγοντας το κατάλληλο τεστ Αμεροληψία Αξιοπιστία Εγκυρότητα Στάθμιση - Νόρμες Ethics Ιωάννης Νικολάου Οργανωσιακή Ψυχολογία 27 14