ΔΘΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΓΖΜΟΗΑ ΓΗΟΗΚΖΖ

Transcript

1 ΔΘΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΓΖΜΟΗΑ ΓΗΟΗΚΖΖ ΗΕ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΔΗΡΑ ΣΜΖΜΑ ΓΔΝΗΚΖ ΓΗΟΗΚΖΖ ΣΔΛΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ Θέμα : «Ζ Γημοκπαηική Γιαπαιδαγώγηζη ζηην Δςπυπαφκή Πποοπηική: Ζ ςμβολή ηος ςμβοςλίος ηηρ Δςπώπηρ» Δπιβλέπυν : Γ. Ν. Υπςζοσόος ποςδάζηπια : Δλύνα Καπλάνη ΑΘΖΝΑ

2 Πεπίλητη θνπφ ηεο παξνχζαο εξγαζίαο απνηειεί ε εθηίκεζε ηεο ζπκβνιήο ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο ζηνλ ηνκέα ηεο εδξαίσζεο θαη εμέιημεο ηεο δεκνθξαηίαο ζηνλ επξσπατθφ ρψξν, ππφ ην πξίζκα ηνπ πξνγξάκκαηνο «Παηδεία ηεο Γεκνθξαηίαο», πνπ πηνζεηήζεθε απφ ηνλ νξγαληζκφ ην Πξφθεηηαη γηα έλα πξφγξακκα πνπ δηα κέζσ ηεο παηδείαο επηρεηξεί λα βειηηψζεη ηελ πνηφηεηα κε ηελ νπνία αζθείηαη απφ ηνπο πνιίηεο ε δεκνθξαηία. Σν δεηνχκελν ζηα πιαίζηα απηνχ ηνπ πξνγξάκκαηνο είλαη ε πξνεηνηκαζία ησλ «ζσζηψλ» πνιηηψλ, δειαδή ησλ πνιηηψλ εθείλσλ πνπ ζα ζπκκεηέρνπλ ελεξγά ζηελ δεκνθξαηηθή δηαθπβέξλεζε ηεο ρψξαο ηνπο, ζα ζέβνληαη ην δηαθνξεηηθφ- είηε πξφθεηηαη γηα θπιή, ζξεζθεία ή άιιν ραξαθηεξηζηηθφ-θαη ζα έρνπλ επίγλσζε φρη κφλν ησλ δηθαησκάησλ, αιιά θαη ησλ ππνρξεψζεψλ ηνπο εληφο ηεο θνηλσλίαο θαη έλαληη ηνπ ζπλαλζξψπνπ. Γηα ηελ πξνεηνηκαζία θαη ηελ θαηάξηηζε ησλ πνιηηψλ ην θιεηδί, ζχκθσλα κε ην πξφγξακκα, είλαη ε δεκνθξαηηθή δηαπαηδαγψγεζε, ηελ νπνία ε ελ ιφγσ πξσηνβνπιία πξνζπαζεί λα βειηηψζεη θαη λα θαηαζηήζεη φζν ην δπλαηφλ απνηειεζκαηηθφηεξε. Σν πξφγξακκα δηαθξίλεηαη ζε ηξία δηαδνρηθά ζηάδηα. Σα δχν πξψηα είλαη πεξηζζφηεξν δηεξεπλεηηθά ηεο θαηάζηαζεο πνπ επηθξαηεί ζηα θξάηε κέιε θαη, θαηά θχξην ιφγν, νξηνζεηνχλ ην ζεκαηηθφ ρψξν εληφο ηνπ νπνίνπ ζα θηλεζεί ην πξφγξακκα. Αλάκεζα ζην δεχηεξν θαη ην ηξίην ζηάδην, σζηφζν, νη εμειίμεηο είλαη ζεκαληηθέο θαζψο κεζνιαβεί ην «Δπξσπατθφ Έηνο Δλεξγψλ Πνιηηψλ κέζσ ηεο Δθπαίδεπζεο» κε πιεζψξα δξάζεσλ, αξθεηέο απφ ηηο νπνίεο ζπλερίδνληαη θαη ζηελ κεηέπεηηα πεξίνδν. Καηφπηλ ηνχηνπ, ε ηξίηε θάζε, πνπ ηψξα ζρεδηάδεηαη θαη αθνξά ηελ πεξίνδν , είλαη πεξηζζφηεξν θηιφδνμε απφ ηηο δχν πξψηεο θαη, ιακβάλνληαο ππφςε ηηο αδπλακίεο πνπ εληνπίζηεθαλ απφ ηηο έξεπλεο γηα ηελ πνξεία ηεο εθαξκνγήο ηνπ πξνγξάκκαηνο, κπνξεί λα εηπσζεί πσο είλαη θαη πεξηζζφηεξν ζηνρνζεηεκέλε. Ζ ζπκβνιή ηνπ πξνγξάκκαηνο ζηε δεκνθξαηηθή δηαπαηδαγψγεζε θαη θαη επέθηαζηλ ζηε πνηφηεηα ηεο δεκνθξαηίαο είλαη ζεκαληηθή θαζψο θαζηζηά ηνλ πνιίηε φρη απιφ δέθηε ησλ εμειίμεσλ, αιιά θαη δηακνξθσηή απηψλ, ηφζν ζε εζληθφ, φζν θαη ζην ππεξεζληθφ επίπεδν πνπ ε ρψξα ηνπ θηλείηαη. Σν θείκελν ηεο εξγαζίαο, δηαξζξψλεηαη ζε ηέζζεξα θεθάιαηα. Σν πξψην είλαη εηζαγσγηθφ θαη θάλεη ιφγν γηα ηελ αλάγθε δεκηνπξγίαο ηνπ πξνγξάκκαηνο θαη γηα ηελ πηνζέηεζή ηνπ απφ ην πκβνχιην ηεο Δπξψπεο. ην δεχηεξν θεθάιαην, 2

3 αλαθέξνληαη νη ζπκκεηέρνληεο ζην πξφγξακκα θαη ηα ζηάδηα ζηα νπνία απηφ δηαθξίλεηαη. Δπίζεο αλαιχνληαη θαη νη εμειίμεηο πνπ ζεκεηψζεθαλ θαηά ην «Δπξσπατθφ Έηνο Δλεξγψλ Πνιηηψλ κέζσ ηεο Δθπαίδεπζεο, 2005». Σν ηξίην θεθάιαην πξνβάιιεη ην πξφγξακκα σο δήηεκα δεκφζηαο πνιηηηθήο επηζεκαίλνληαο ηε δηαθνξεηηθή αληηκεηψπηζε πνπ έρεη απφ ηα θξάηε κέιε. Παξάιιεια, εληνπίδνληαη νη αδπλακίεο πνπ ζπλαληά ην πξφγξακκα θαηά ηελ εθαξκνγή ηνπ ζηηο δηάθνξεο ρψξεο. ην επφκελν θεθάιαην, αλαιχεηαη ε ηξίηε πεξίνδνο ηνπ πξνγξάκκαηνο, νη ζηφρνη ηεο, ηα κέζα πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη θαη νη ηξεηο άμνλεο πξνηεξαηφηεηαο ηεο. Αθνινπζνχλ ηα ζπκπεξάζκαηα θαη νη πξννπηηθέο ζρεηηθά κε ην πξφγξακκα, ελψ ηέινο, παξαζέηνληαη ε βηβιηνγξαθία θαη ην παξάξηεκα, ην νπνίν πεξηιακβάλεη πίλαθεο ζρεηηθά κε έξεπλα γηα ηα απνηειέζκαηα πνπ είρε ην «Έηνο» ζηα θξάηε κέιε. Γηα ηελ εθπφλεζε ηεο εξγαζίαο ρξεζηκνπνηήζεθε πιηθφ πνπ πξνέθπςε απφ αλαδήηεζε ζην δηαδίθηπν, θπξίσο κε αμηνπνίεζε ηφζν ησλ κεραλψλ αλαδήηεζεο (ρξήζε ιέμεσλ-θιεηδηψλ) φζν θαη ηνπ ζρεηηθνχ επίζεκνπ δηθηπαθνχ ηφπνπ ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο θαη ηνπ Τπνπξγείνπ Δζληθήο Παηδείαο θαη Θξεζθεπκάησλ. Ηδηαίηεξα ρξήζηκα ήηαλ θαη ηα έγγξαθα ηεο Κνηλνβνπιεπηηθήο πλέιεπζεο ηνπ νξγαληζκνχ, ηεο Δπηηξνπήο ησλ Τπνπξγψλ, ηεο Ad Hoc Δπηηξνπήο Δκπεηξνγλσκφλσλ θαη ησλ ζπλεδξηάζεσλ ησλ Δζληθψλ πληνληζηψλ, αιιά θαη εξεπλψλ ησλ θξαηψλ κειψλ θαη ηνπ νξγαληζκνχ ζρεηηθά κε ηελ εθαξκνγή ηνπ πξνγξάκκαηνο. Μειεηήζεθαλ επίζεο θείκελα γηα ηελ ζεσξεηηθή ηεθκεξίσζε ηνπ δεηήκαηνο, φπσο βηβιία θαη ειεθηξνληθά άξζξα επηζηεκφλσλ. Λέξειρ-κλειδιά: δεκνθξαηηθή δηαπαηδαγψγεζε, δεκνθξαηηθή ηδηφηεηα ηνπ πνιίηε, αλζξψπηλα δηθαηψκαηα, ηζφηεηα, δεκνθξαηηθφο πνιηηηζκφο, δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε, αληαιιαγή πξαθηηθψλ, δηάρπζε αμηψλ, καζεηνθεληξηθή πξνζέγγηζε, επηκφξθσζε δηδαζθάισλ, δεκνθξαηηθή δηαθπβέξλεζε ζηα ζρνιεία. 3

4 Abstract The objective of this dissertation is the evaluation of the Council of Europe s contribution regarding the field of consolidation and development of democracy in Europe through its programme "Education for Democratic Citizenship", which was adopted in The goal of this programme is the development of active and democratic citizenship throughout Europe, whereby citizens become aware of their rights and duties and contribute to the making of an open, tolerant and free Europe. According to the programme, the key to the preparation and training of citizens is democratic education. The programme is divided into three successive stages. The first two are more exploratory of the situation that exists in the member states and they define the aims of the programme. However, between the second and the third stages, progress has been significant, including the European Year of Citizenship through Education. The Year is full of activities, many of which continue until today. The third phase, that is now being planned and concerns the period , is more ambitious and takes into account the importance of human rights education, the promotion of social cohesion and social inclusion and democratic governance at schools. Through research for the effectuation of the programme, has now more specific goals. The dissertation is organized into four chapters. The first refers to the initial justification of the project, the second deals with its stages and the Year; the third examines the programme from a public policy perspective, the fourth describes the third stage of the programme, and the concluding part looks at the challenges for the way ahead. Research has been based on a variety of sources, including the internet, and from useful material from the Hellenic Ministry of National Education and Religious Affairs, the Council's Parliamentary Assembly, Committee of Ministers, the Ad Hoc Committee of Experts, and National Coordinators' meetings. Overall this dissertation has examined an innovative European project that contributes to the quality of democratic education for citizens and becomes a forum for the exchange of ideas throughout Europe. Key Words: democratic education, democratic citizenship, human rights, equality, democratic culture, intercultural education, exchange of practices, diffusion of values, student-centric approach, teachers training, democratic governance in schools. 4

5 ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ... 5 Κεθάιαην 1 ν 1. Δηζαγσγή Ζ πηνζέηεζε θαη ε θηινζνθία ηνπ πξνγξάκκαηνο γηα ηε δεκνθξαηηθή δηαπαηδαγψγεζε Ζ αλάιεςε ηεο πξσηνβνπιίαο απφ ην πκβνχιην ηεο Δπξψπεο Ζ θηινζνθία ηεο πξσηνβνπιίαο Κεθάιαην 2 ν «Ζ Παηδεία ηεο Γεκνθξαηίαο» Οη ζπκκεηέρνληεο ζην Πξφγξακκα Οη αξκφδηεο Τπεξεζίεο ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο Ζ Δπηζηεκνληθή Οκάδα Οη νκάδεο ζηηο νπνίεο ην πξφγξακκα απεπζχλεηαη Σα ζηάδηα ηνπ πξνγξάκκαηνο Σν πξψην ζηάδην ηνπ πξνγξάκκαηνο Σν δεχηεξν ζηάδην ηνπ πξνγξάκκαηνο Σν ηξίην ζηάδην ηνπ πξνγξάκκαηνο Σν Δπξσπατθφ Έηνο Δλεξγψλ Πνιηηψλ κέζσ ηεο Δθπαίδεπζεο Κεθάιαην 3 ν ηξαηεγηθέο γηα ηε Γεκνθξαηηθή Παηδεία Ζ «Παηδεία ηεο Γεκνθξαηίαο» σο δήηεκα δεκφζηαο πνιηηηθήο Ο βαζηθφο δηαρσξηζκφο αλάκεζα ζε αλαηνιηθή θαη δπηηθή Δπξψπε Γπηηθή θαη Νφηηα Δπξψπε Βφξεηα θαη Κεληξηθή Δπξψπε Αλαηνιηθή θαη Ννηηναλαηνιηθή Δπξψπε Κεθάιαην 4 ν Ζ Πξνγξακκαηηθή Πεξίνδνο , Ζ Έκθαζε ζηα Αλζξψπηλα Γηθαηψκαηα Ζ ηξίηε πξνγξακκαηηθή πεξίνδνο Ζ θνηλσληθή ζπλνρή θαη ζπκπεξίιεςε Ζ δεκνθξαηηθή δηαθπβέξλεζε ζηα ζρνιεία θαη ε ελίζρπζε ηνπ ξφινπ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ Ζ έκθαζε ζηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα πκπεξάζκαηα - Πξννπηηθέο Βηβιηνγξαθία Παξάξηεκα

6 Κεθάλαιο 1 ο 1. Δηζαγωγή Ζ δεκνθξαηηθή δηαπαηδαγψγεζε απνηέιεζε έλαλ απφ ηνπο θνηλνχο ζηφρνπο ηεο πνιηηηθήο γηα ηελ παηδεία ζηελ Δπξψπε ζηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90. Ωζηφζν, έξεπλεο ζρεηηθά κε ηελ παξαπάλσ ζεκαηηθή, εξγαζίεο, αιιά θαη πξνβιεκαηηζκνί αλαθνξηθά κε ην πνην πξέπεη λα είλαη ην πεξηερφκελν θαη νη ζηφρνη ηεο δεκνθξαηηθήο δηαπαηδαγψγεζεο απαζρφιεζαλ ηνπο επηζηήκνλεο ήδε απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1980, πεξηζζφηεξν φκσο, ζηα πιαίζηα ηνπ έζλνπο θξάηνπο θαη φρη σο κηα νινθιεξσκέλε ζηξαηεγηθή πνπ ζα αθνξνχζε ζπιινγηθά ηνλ επξσπατθφ ρψξν. Σν εληζρπκέλν ελδηαθέξνλ ζε επξσπατθφ επίπεδν γηα ηελ δεκνθξαηηθή δηαπαηδαγψγεζε νθείιεηαη ζε ζεκειηψδεηο αιιαγέο πνπ ζεκεηψζεθαλ θαηά ηελ ηειεπηαία δεθαεηία ηνπ πεξαζκέλνπ αηψλα θαη νδήγεζαλ ζηελ αλάγθε αλαζπγθξφηεζεο ηεο έλλνηαο ηεο «ηδηφηεηαο ηνπ πνιίηε». Ζ επαλέλσζε ηεο Δπξψπεο κεηά ην 1989 δεκηνχξγεζε κηα λέα πξαγκαηηθφηεηα, δχν θαηεγνξίεο θξαηψλ κε πνιιέο δηαθνξέο κεηαμχ ηνπο. Απφ ηε κηα πιεπξά έρνπκε ηηο λέεο επξσπατθέο δεκνθξαηίεο ηεο Αλαηνιηθήο Δπξψπεο, πνπ ηα θξάηε ηεο θαινχληαη λα εδξαηψζνπλ ηνπο λένπο γη απηά πνιηηηθνχο θαη νηθνλνκηθνχο θαλφλεο θαη λα μεπεξάζνπλ ηελ πξφζθαηε πνιηηηθή ηνπο θαηάζηαζε αλαπηχζζνληαο κηα λέα πνιηηηθή θνπιηνχξα θαη εκπνηίδνληαο ζηνπο πνιίηεο ηνπο ηηο ηδέεο ηεο δεκνθξαηίαο, ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ θαη ησλ θαλφλσλ δηθαίνπ. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, δηακνξθψλεηαη κηα άιιε θαηεγνξία, απηή ησλ θξαηψλ ηεο Γπηηθήο Δπξψπεο, ηα νπνία έρνληαο ήδε εδξαηψζεη ηελ δεκνθξαηία ζηνπο θφιπνπο ηνπο, πξνζπαζνχλ λα αληαπνθξηζνχλ ζηηο επηηαρπλφκελεο θνηλσληθέο, νηθνλνκηθέο, ηερλνινγηθέο θαη πνιηηηθέο αιιαγέο. Οη δηαθνξέο αλάκεζα ζηηο δχν θαηεγνξίεο είλαη εκθαλείο, σζηφζν, νη αιιαγέο πνπ επηρεηξείηαη λα επηηεπρζνχλ απαηηνχλ ζε θάζε πεξίπησζε εγθαηάιεηςε ή πεξηνξηζκφ παιηψλ ηδεψλ, αμηψλ θαη ζπκπεξηθνξψλ ηνπ πνιίηε θαζψο θαη αλαζπγθξφηεζε ησλ νηθνλνκηθψλ, θνηλσληθψλ θαη πνιηηηθψλ δνκψλ. Δπηπιένλ, ην θαηλφκελν ηεο παγθνζκηνπνίεζεο δεκηνχξγεζε κηα λέα πξαγκαηηθφηεηα ζηελ νπνία θαινχληαη λα ιεηηνπξγήζνπλ νη πνιίηεο ησλ θξαηψλ, 6

7 δίλνληαο λέεο δηαζηάζεηο ζηελ έλλνηα ηεο ηδηφηεηαο ηνπ πνιίηε. Ζ κεηαεζληθή θαη ππεξεζληθή πξνζέγγηζε ηεο ηδηφηεηαο ηνπ πνιίηε θιφληζε ηηο θιαζηθέο εξκελείεο ηεο ζπγθεθξηκέλεο έλλνηαο, νη νπνίεο βξίζθνληαη ζε άκεζε ζπλάξηεζε κε ηα έζλε θξάηε 1 θαη θπξίσο αλαθέξνληαη ζηελ ζπκκεηνρή ηνπ πνιίηε ζηελ άζθεζε ηεο πνιηηηθήο εμνπζίαο κέζα ζην θξάηνο. Σν παξαπάλσ έρεη σο απνηέιεζκα λα ππνγξακκίδεηαη ε δηαθνξνπνίεζε ησλ ελλνηψλ εζληθφηεηα θαη ηδηφηεηα ηνπ πνιίηε θαζψο ε δεχηεξε είλαη επξχηεξε αθνχ εκπεξηέρεη πέξα απφ ηελ πνιηηηθή δηάζηαζε 2 θαη ηελ θνηλσληθή δηάζηαζε. Σέινο, ε απμαλφκελε κεηαλάζηεπζε, ηδηαίηεξα ζηα πιαίζηα ηεο ειεχζεξεο θπθινθνξίαο πνιηηψλ ζηνπο θφιπνπο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, αιιά θαη ηα κεγάια πνζνζηά αλεξγίαο, εληείλνπλ ηελ αλάγθε γηα ηελ αλαζεψξεζε ηεο έλλνηαο ηεο ηδηφηεηαο ηνπ πνιίηε θαζψο δεκηνπξγνχλ λέα δεδνκέλα, ζηα νπνία ν θαζέλαο νθείιεη λα αληεπεμέιζεη. Ζ εθκάζεζε ηεο αξκνληθήο ζπλχπαξμεο κε ην δηαθνξεηηθφ θαη ε εχξεζε ηξφπσλ ελεξγνχ ζπκκεηνρήο ζην πνιηηηθφ θαη θνηλσληθφ πιαίζην αθφκε θαη ησλ πην αδχλακσλ θνηλσληθψλ νκάδσλ πξέπεη λα απνηεινχλ δηαζηάζεηο ηελ λέαο ηδηφηεηαο ηνπ πνιίηε. χκθσλα κε ηα παξαπάλσ, απηφ πνπ αλαδεηείηαη είλαη ε δεκηνπξγία πνιηηψλ πνπ λα ιεηηνπξγνχλ εληφο ηνπ δεκνθξαηηθνχ ηνπο πεξηβάιινληνο ζχκθσλα κε ην λέν δηεπξπκέλν πεξηερφκελν ηεο έλλνηαο ηεο ηδηφηεηαο ηνπ πνιίηε. Απηή ε έλλνηα δελ είλαη απφιπηα ε ίδηα ζε θάζε θξάηνο, αθνχ ζπλδέεηαη κε ην δεκνθξαηηθφ ζχζηεκα, ην νπνίν είλαη δηαθνξεηηθά νξγαλσκέλν απφ ρψξα ζε ρψξα θαη έρεη λα θάλεη κε ηελ ηζνξξνπία ησλ εμνπζηψλ θαη ησλ δπλάκεσλ εληφο απηήο 3. Δπνκέλσο, ζε κηα ζπιινγηθή επξσπατθή πξνζέγγηζε είλαη ζθφπηκν λα γίλεηαη πξνζπάζεηα γηα ηελ νηθνδφκεζε κηαο θνηλήο δεκνθξαηηθήο ζπλείδεζεο θαη ηαπηφηεηαο πνπ λα εζηηάδεη ζηα θνηλά ζηνηρεία ησλ επξσπατθψλ δεκνθξαηηψλ, φπσο ιφγνπ ράξε ζηηο ζεκειηψδεηο δεκνθξαηηθέο αξρέο 4 ή ζην ζεβαζκφ ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ. Βέβαηα, θάηη ηέηνην απαηηεί λέεο αξκνδηφηεηεο, γλψζεηο θαη ηθαλφηεηεο γηα ηνλ πνιίηε θαη σο εθ ηνχηνπ ε εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία ηίζεηαη ζηνλ ππξήλα απηψλ ησλ αιιαγψλ. Δπί ηεο νπζίαο, ζε απηήλ ηελ νινθιεξσκέλε δηαδηθαζία ε ηδέα θαη ε πξαθηηθή ηεο παηδείαο αιιάδεη. θνπφο είλαη ε ρξνληθή επέθηαζε ηεο εθπαίδεπζεο 1 Βι. Γ. Καξαθαηζάλε, «Δθπαίδεπζε θαη πνιηηηθή δηαπαηδαγψγεζε, Γλψζεηο, Αμίεο, Πξαθηηθέο», Δθδφζεηο Μεηαίρκην, Αζήλα 2004, ζει Πνπ ζεκειηψλεη ηε ζπιινγηθή πνιηηηθή ηαπηφηεηα, ε νπνία ζπλδέεηαη κε ηελ εζληθφηεηα. 3 Βι. Γ. Καξαθαηζάλε, «Δθπαίδεπζε θαη πνιηηηθή δηαπαηδαγψγεζε, Γλψζεηο, Αμίεο, Πξαθηηθέο», Δθδφζεηο Μεηαίρκην, Αζήλα 2004, ζει Γεκνθξαηία απφ θαη γηα ην ιαφ. 7

8 θαη ε δπλαηφηεηα ν πνιίηεο λα έρεη πξφζβαζε ζε απηή φρη κφλν ζηα πξψηα ρξφληα ηεο δσήο ηνπ θαη φρη κφλν κέζσ ησλ επίζεκσλ ζπζηεκάησλ, φπσο ηα ζρνιεία, ηα παλεπηζηήκηα ή ε επαγγεικαηηθή εθπαίδεπζε. ηελ παξνχζα πεξίνδν ησλ γξήγνξσλ αιιαγψλ ε εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία πξαγκαηνπνηείηαη πιένλ ζε θάζε θάζε ηεο δσήο ηνπ αλζξψπνπ θαη κεηαηξέπεηαη ζε έλα ζθνπφ πνπ απαζρνιεί ηφζν ην άηνκν, φζν ηελ θνηλσλία θαη ηα θξάηε. Νένη ζηφρνη θαη πξνζεγγίζεηο απαηηνχληαη ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία ηφζν ζηελ θνηλσλία φζν θαη ζηελ νηθνλνκία. Ζ απηφλνκε θαη ε θξηηηθή ζθέςε, ε εηνηκφηεηα γηα ηελ αλάιεςε επζπλψλ θαη θαηλνηφκσλ ζπκπεξηθνξψλ είλαη νξηζκέλα απφ ηα θξηηήξηα ηα νπνία θαζνξίδνπλ ηηο κνληέξλεο εθπαηδεπηηθέο δηαδηθαζίεο 5. Ζ δεκνθξαηία είλαη ην πνιηηηθφ ζχζηεκα πνπ επηηξέπεη ηέηνηνπ είδνπο παηδεία, αιιά θαη ηελ απαηηεί γηα ηε δηαηήξεζή ηεο. πκπεξαζκαηηθά, ε λέα έλλνηα ηεο ηδηφηεηαο ηνπ πνιίηε δελ πεξηνξίδεηαη ζην λνκηθφ ηνπ θαζεζηψο, αιιά έρεη θαη άιιεο παξακέηξνπο. Αθνξά κηα ζεηξά απφ ηθαλφηεηεο θαη δπλαηφηεηεο, φπσο είλαη ε έλλνηα ηεο ππεπζπλφηεηαο, ηεο αλεθηηθφηεηαο ηνπ δηαθνξεηηθνχ, ηεο παξνρήο ίζσλ επθαηξηψλ ζε αδχλακεο θνηλσληθέο νκάδεο, πνπ δηαρένληαη ζηνλ πνιίηε κέζσ ηεο δεκνθξαηηθήο δηαπαηδαγψγεζεο, ε νπνία είλαη κηα δηαδηθαζία ζπλερήο θαη εμειηζζφκελε πνπ αθνξά ηνλ πνιίηε ζε φιε ηε δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπ. ηα πιαίζηα απηά, ησλ λέσλ δεδνκέλσλ θαη ησλ κεγάισλ αιιαγψλ, πξνθεηκέλνπ ε επαλέλσζε ηεο Δπξψπεο λα είλαη εθηφο απφ ηππηθή θαη νπζηαζηηθή, ην πκβνχιην ηεο Δπξψπεο αλέιαβε ηελ πξσηνβνπιία λα δεκηνπξγήζεη έλα θνηλφ παξνλνκαζηή γηα ηε δεκνθξαηηθή δηαπαηδαγψγεζε ζηα θξάηε κέιε ηνπ, έηζη ψζηε λα νηθνδνκεζεί κηα θνηλή δεκνθξαηηθή ζπλείδεζε. Δπί ηεο νπζίαο, κέζσ ηνπ πξνγξάκκαηνο απηνχ, έρνληαο αγαζά θίλεηξα θαη πξνζέζεηο επηρεηξεί λα απνηειέζεη ην ζπλδεηηθφ θξίθν αλάκεζα ζηηο δεκνθξαηίεο ησλ θξαηψλ κειψλ ηνπ. Πξφθεηηαη γηα ην Education for Democratic Citizenship, δειαδή ζε κηα πξνζπάζεηα κεηάθξαζεο ηνπ φξνπ, πξφθεηηαη γηα ην πξφγξακκα ηεο «παηδείαο ηεο δεκνθξαηίαο 6» πνπ πηνζεηήζεθε ην 1997, ην νπνίν ζα αλαιπζεί ζε επφκελε ελφηεηα. 5 Βι. Council for cultural co-operation(cdcc), Project on Education for Democratic Citizenship, strategies for learning Democratic Citizenship, Council of Europe, 2000, ζει Όπσο κεηαθξάδεηαη θαη ζηελ επίζεκε ηζηνζειίδα ηνπ Τπνπξγείνπ Παηδείαο, 8

9 2. Η σηοζέηεζε θαη ε θηιοζοθία ηοσ προγράκκαηος γηα ηε δεκοθραηηθή δηαπαηδαγώγεζε 2.1. Ζ ανάλητη ηηρ ππυηοβοςλίαρ από ηο ςμβούλιο ηηρ Δςπώπηρ ηελ «Σειηθή Γηαθήξπμε» ηεο δεχηεξεο πλφδνπ Κνξπθήο ησλ αξρεγψλ θξαηψλ θαη θπβεξλήζεσλ ησλ θξαηψλ κειψλ ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο ηνλ Οθηψβξην ηνπ 1997, εθθξάζηεθε ε άπνςε φηη «νη εθηεηακέλεο αιιαγέο ζηελ Δπξψπε θαη νη κεγάιεο πξνθιήζεηο ζηηο θνηλσλίεο καο απαηηνχλ ε ζπλεξγαζία κεηαμχ ησλ επξσπατθψλ δεκνθξαηηψλ λα εληαηηθνπνηεζεί». Πην ζπγθεθξηκέλα, ην θείκελν αλαθέξεη: «έρνληαο ππφςε ηελ εθπαηδεπηηθή θαη πνιηηηζηηθή δηάζηαζε ησλ θπξίσλ πξνθιήζεσλ πνπ θαιείηαη λα αληηκεησπίζεη ε Δπξψπε ζην κέιινλ, θαζψο θαη ηνλ νπζηαζηηθφ ξφιν ηνπ πνιηηηζκνχ θαη ηεο παηδείαο ζηελ ελδπλάκσζε ηεο ακνηβαίαο θαηαλφεζεο θαη εκπηζηνζχλεο αλάκεζα ζηνπο ιανχο καο: εθθξάδνπκε ηελ επηζπκία καο λα αλαπηχμνπκε ηελ παηδεία γηα ηελ δεκνθξαηία, βάζεη ησλ δηθαησκάησλ θαη ησλ επζπλψλ ησλ πνιηηψλ θαη ηεο ζπκκεηνρήο ησλ λέσλ αλζξψπσλ ζηελ πνιηηηθή θνηλσλία» 7. Ο ζηφρνο λα εληζρπζεί ε δεκνθξαηηθή ζηαζεξφηεηα ζηα θξάηε κέιε ήηαλ ην θχξην ζεκείν εζηίαζεο ηνπ ρεδίνπ Γξάζεο πνπ επηζπλάθζεθε ζην θείκελν ηεο «Σειηθήο Γηαθήξπμεο». ην θεθάιαην VI ηνπ ρεδίνπ Γξάζεο αλαθέξεηαη: «Ζ παηδεία ηεο δεκνθξαηίαο : νη αξρεγνί θξαηψλ θαη θπβεξλήζεσλ απνθάζηζαλ λα πξνσζήζνπλ κηα πξσηνβνπιία γηα ηελ παηδεία ηεο δεκνθξαηίαο πξνθεηκέλνπ λα θηλεηνπνηήζνπλ ην ελδηαθέξνλ ησλ πνιηηψλ γηα ηα δηθαηψκαηα θαη ηηο επζχλεο ηνπο ζε κηα δεκνθξαηηθή θνηλσλία, ζέηνληαο ζε ιεηηνπξγία ππάξρνληα δίθηπα». Σα παξαπάλσ θείκελα απνηεινχλ ηελ επίζεκε έλαξμε ηνπ πξνγξάκκαηνο «Παηδεία ηεο Γεκνθξαηίαο». Γηαπηζηψλεηαη, απφ ην πεξηερφκελν ηφζν ηεο Γηαθήξπμεο φζν θαη ηνπ ρεδίνπ Γξάζεο, φηη έκθαζε δίδεηαη ζηα δηθαηψκαηα θαη ηηο επζχλεο ηνπ πνιίηε θαη ζηελ αλάγθε γηα χπαξμε ελεξγψλ πνιηηψλ (ηδηαίηεξα λέσλ αλζξψπσλ) θαη ζπκκεηνρήο ζηα πιαίζηα κηαο πνιηηηθήο θνηλσλίαο. Ο ζθνπφο είλαη, ν πνιίηεο, κέζα απφ ηε δηαδηθαζία ηεο πνιηηηθήο δηαπαηδαγψγεζεο λα απνδερηεί φηη θπβεξλάηαη, πνπ ζεκαίλεη φηη ηνπ αλαγλσξίδνληαη δηθαηψκαηα, αιιά θαη 7 Council of Europe, Final Declaration of the Heads of State and Government of the member states of the Council of Europe, Strasbourg, France, October 11 th, 1997, ζει.1. 9

10 ππνρξεψζεηο, θαη ηαπηφρξνλα φηη έρεη θαη ν ίδηνο ηελ ηθαλφηεηα λα επηβάιιεη ηνλ έιεγρν θαη ηελ πεηζαξρία ζηα ζπλαηζζήκαηα θαη ηα πάζε ηνπ. Αλ θαη ην ελδηαθέξνλ ησλ επηζηεκφλσλ, ησλ πνιηηηθψλ αιιά θαη ησλ εθπαηδεπηηθψλ είλαη έληνλν ζρεηηθά κε ηελ δεκνθξαηηθή δηαπαηδαγψγεζε, έλα ζπιινγηθφ επξσπατθφ πξφγξακκα ζα ήηαλ αδχλαην λα πξαγκαηνπνηεζεί εθηφο ησλ θφιπσλ ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο. Απηφ ζπκβαίλεη θαζψο ν νξγαληζκφο είλαη ν κεγαιχηεξνο επξσπατθφο νξγαληζκφο κε ζπκκεηνρή 46 θξαηψλ, θαιχπηνληαο έηζη γεσγξαθηθά ζρεδφλ νιφθιεξν ηνλ επξσπατθφ ρψξν θαη ηηο δσέο 800 εθαηνκκπξίσλ αλζξψπσλ πνπ δνπλ ζε απηφλ. Άιισζηε, ην πκβνχιην είλαη ν θχιαθαο ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ γηα ηνπο Δπξσπαίνπο πνιίηεο, ηεο δεκνθξαηίαο θαη ηνπ λφκνπ. Σν πξφγξακκα «Παηδεία ηεο Γεκνθξαηίαο» πνπ πηνζεηήζεθε, φπσο αλαθέξζεθε ην 1997, απνηειεί έλα πξφγξακκα επξχ πνπ αγγίδεη πνιιέο πηπρέο ηεο ηδηφηεηαο ηνπ πνιίηε θαη δελ ιακβάλεη ρψξα κφλν ζηα ζρνιεία θαηά ηε δηάξθεηα ζρεηηθψλ καζεκάησλ, αιιά θαιχπηεη φιεο ηηο κνξθέο παηδείαο, επίζεκε θαη αλεπίζεκε, απφ ηελ παηδηθή ειηθία κέρξη ηνπο λένπο ελήιηθεο ζηα θνιέγηα ή ηα παλεπηζηήκηα θαη πξαγκαηνπνηείηαη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εθπαίδεπζεο, ηεο επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο, αιιά θαη ηεο εξγαζίαο. Γελ πξφθεηηαη απιά γηα ηελ εθκάζεζε ηνπ λα αζθεί θαλείο ην δηθαίσκα ςήθνπ, μεθηλά απφ ην λα καζαίλεη ν πνιίηεο λα δηεπζεηεί ηα πξνβιήκαηα, αξρηθά, ζηελ νηθνγέλεηα ρσξίο λα θαηαθεχγεη ζηε βία, λα επηιχεη ηηο δηαθσλίεο πνπ πξνθχπηνπλ ζηελ θαζεκεξηλφηεηα κε ηξφπν δίθαην θαη νξζνινγηθφ ή αθφκε λα καζαίλεη λα δεη αξκνληθά ζηελ κηθξή θνηλσλία ηεο θνηλφηεηαο πνπ δεη Ζ θιλοζοθία ηηρ ππυηοβοςλίαρ Σν πξφγξακκα ηεο παηδείαο γηα ηε δεκνθξαηία, φπσο ήδε έρεη αλαθεξζεί, έρεη σο ζθνπφ ηε δεκηνπξγία ελεξγψλ πνιηηψλ, κε ζεβαζκφ ζηηο αξρέο ηεο δεκνθξαηίαο θαη ηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα. ε κηα Δπξψπε πνπ ραξαθηεξίδεηαη ζε κεγάια πνζνζηά απφ πνιηηηθή απάζεηα 9, απφ ξαηζηζκφ-θνηλσληθφ θαη θπιεηηθφ-, ηξνκνθξαηηθά ρηππήκαηα 10, επηθίλδπλα κεγάιε δχλακε ζηα ΜΜΔ, ην πκβνχιην ηεο Δπξψπεο αλαιακβάλεη κηα ζπιινγηθή πξσηνβνπιία ψζηε ζε θάζε θξάηνο κέινο ηνπ 8 Βι. ηζηνζειίδα 9 Υαξαθηεξηζηηθά είλαη ηα ρακειά πνζνζηά ζπκκεηνρήο ζηηο εθινγέο γηα ηελ αλάδεημε ησλ κειψλ ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ, αθφκε θαη ηα λέα θξάηε κέιε ζπκκεηείραλ ζε πνζνζηφ 26.4%. 10 Νέα Τφξθε 11/9/2001 θαη Μαδξίηε 9/3/

11 λα ππάξρεη ε δπλαηφηεηα θαη νη θαηάιιειεο ππνδνκέο ψζηε λα δηαπαηδαγσγνχληαη «θαινί πνιίηεο». Δπί ηεο νπζίαο, κέζσ ηνπ πξνγξάκκαηνο ν πνιίηεο καζαίλεη ηα δηθαηψκαηά ηνπ εληφο ηνπ δεκνθξαηηθνχ πνιηηεχκαηνο θαη ηαπηφρξνλα ζέβεηαη θαη ηηο ειεπζεξίεο ησλ ππνινίπσλ κε ηερληθέο πνπ ηνπ επηηξέπνπλ ηελ ελζσκάησζε ησλ παξαπάλσ γλψζεσλ ζηελ θαζεκεξηλφηεηα ηνπ. Με άιια ιφγηα, σο επηηπρεκέλε δεκνθξαηηθή δηαπαηδαγψγεζε ζε κηα δεκνθξαηία κπνξεί λα ζεσξεζεί εθείλε, ε νπνία ζπλεπάγεηαη απνδνρή ησλ αξρψλ απφ φινπο, αιιά θαη ηήξεζή ηνπο ζηελ πξάμε. Ζ δπζθνιία ηεο δεκνθξαηηθήο δηαπαηδαγψγεζεο ζην πνιίηεπκα ηεο δεκνθξαηίαο, πνπ ην πκβνχιην ηεο Δπξψπεο έιαβε ππφςε θαηά ηελ πηνζέηεζε ηνπ πξνγξάκκαηνο, έρεη λα θάλεη κε ηε κεηάδνζε ηεο πιεξνθνξίαο ζηελ εθπαίδεπζε. Ο ζθνπφο δελ είλαη απιά θαη κφλν ν πνιίηεο λα ελεκεξψλεηαη, αιιά θαη λα ελεξγεί, λα κπνξεί λα αλαιάβεη έλαλ ππεχζπλν ξφιν, λα ζπκβάιιεη ζηε δσή ηεο θνηλφηεηάο ηνπ, λα αλαιάβεη πξσηνβνπιίεο ζην ηνπηθφ θαη θνηλνηηθφ πιαίζην αιιά θαη ζην επίπεδν ηεο ρψξαο θαη ηνπ επξχηεξνπ θφζκνπ. Δπνκέλσο, ζθνπφο είλαη ε δεκηνπξγία θξηηηθνχ πλεχκαηνο, κε βάζε ζπγθεθξηκέλεο αμίεο, ζηάζεηο θαη αξρέο. Γηα ην ιφγν απηφ ε θηινζνθία ηνπ πξνγξάκκαηνο ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο είλαη ε κάζεζε κέζσ δξάζεσλ θαη πξαθηηθψλ, ε νπνία μεθηλά κέζα απφ ηε ζπκκεηνρηθή δηαδηθαζία ησλ καζεηψλ ζηα ζρνιεία θαη ζπλερίδεηαη θαη εθηφο απηψλ. Δγθαηαιείπεηαη νπζηαζηηθά ε ηδέα ηεο κάζεζεο απιά θαη κφλν κέζα απφ έλα ζρνιηθφ κάζεκα, θαζψο θάηη ηέηνην έρεη, ζχκθσλα κε πνξίζκαηα εξεπλψλ, κηθξή ζρεηηθά επίδξαζε ζηε δηακφξθσζε ησλ πνιηηηθψλ ζηάζεσλ ησλ καζεηψλ 11. Πην ζπγθεθξηκέλα, ην πκβνχιην ηεο Δπξψπεο κέζα απφ ηηο δξάζεηο ηνπ πξνγξάκκαηνο έρεη ηξεηο θπξίσο ζηφρνπο: αξρηθά λα ελδπλακψζεη ηηο δεκνθξαηηθέο θνηλσλίεο πξνάγνληαο θαη δηαρένληαο κηα δεκνθξαηηθή θνπιηνχξα, δεχηεξνλ λα δεκηνπξγήζεη ηελ αίζζεζε ηεο ζπκκεηνρήο θαη ηεο δέζκεπζεο ζε κηα δεκνθξαηηθή θνηλσλία θαη ηέινο, λα εληζρχζεη ηε γλψζε ζρεηηθά κε ζεκειηψδεηο αμίεο πξνθεηκέλνπ λα νηθνδνκεζεί κηα πεξηζζφηεξν ειεχζεξε θαη αλεθηηθή επξσπατθή θνηλσλία 12. Με άιια ιφγηα, ζην θέληξν ησλ δξάζεσλ είλαη α. ε επίηεπμε πνιηηηθήο κφξθσζεο κέζσ γλψζεσλ γηα ηελ ηζηνξία, ηε γεσγξαθία, ην πνιίηεπκα, ψζηε λα γίλεηαη αληηιεπηή ε 11 Γ. Καξαθαηζάλε, «Δθπαίδεπζε θαη πνιηηηθή δηαπαηδαγψγεζε, Γλψζεηο, Αμίεο, Πξαθηηθέο», Δθδφζεηο Μεηαίρκην, Αζήλα Greek Report on Education for Democratic Citizenship, April 2006, Athens, Greece, Dimitris N. Chryssochoou, National Co-ordinator, Hellenic Ministry of National Education and Religious Affairs, International Organizations Section, ζει

12 έλλνηα ηεο δεκνθξαηίαο, β. ε δηάρπζε αξρψλ, αμηψλ θαη ζπκπεξηθνξψλ ψζηε ν πνιίηεο λα έρεη ηε δπλαηφηεηα θαη ηελ επηζπκία λα δξαζηεξηνπνηεζεί ζηελ θνηλσλία σο κέινο απηήο θαη γ. ε παξνρή επθαηξηψλ ζηνπο πνιίηεο λα αζθνχλ ηελ πνιηηηθή ηνπο ζπκπεξηθνξά είηε ζηελ αίζνπζα δηδαζθαιίαο είηε θαη εθηφο απηήο, θαη λα αλαιακβάλνπλ αλάινγεο πξσηνβνπιίεο. Οη ηξεηο παξαπάλσ ζηφρνη κπνξνχλ λα ζεσξεζνχλ σο ηξία δηαδνρηθά ζηάδηα πνπ ην έλα απνηειεί πξνυπφζεζε γηα ην άιιν θαη ε ζεσξεηηθή γλψζε ησλ δχν πξψησλ γίλεηαη πξάμε ζην ηειεπηαίν 13. Όια απηά επηηπγράλνληαη κέζα απφ ην ζχζηεκα γηα ηελ παηδεία, είηε πξφθεηηαη κέζσ επίζεκσλ είηε κέζσ αλεπίζεκσλ θνξέσλ θαη δίλνληαο ηε δπλαηφηεηα γηα ζπλεξγαζία θαη κε άιινπο θνηλσληθνχο εηαίξνπο 14. Ο ξφινο ηνπ πκβνπιίνπ είλαη λα δηακνξθψλεη ην γεληθφ πιαίζην θαη λα πξνζθέξεη ηα εθπαηδεπηηθά εξγαιεία θαη ην πιηθφ ζηα θξάηε κέιε ψζηε λα πξνάγεηαη ε παηδεία ηεο δεκνθξαηίαο. χκθσλα κε ηα παξαπάλσ, ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα δελ ιεηηνπξγεί σο απιφο κεραληζκφο αλαπαξαγσγήο ηεο ππάξρνπζαο θνηλσληθήο πξαγκαηηθφηεηαο, αιιά σο κηα δπλακηθά εμειηζζφκελε πξαγκαηηθφηεηα πνπ ηνπ επηηξέπεη λα ιεηηνπξγεί θαη σο κεηαζρεκαηηζηηθφο παξάγνληαο 15. Σν πξφγξακκα επηδεηά ηελ πνιηηηθή εθπαίδεπζε θαη φρη απιά ηελ πνιηηηθή θνηλσληθνπνίεζε, δεκηνπξγψληαο πνιίηεο κε θξηηηθή ζθέςε θαη φρη απιά δέθηεο ηνπ ππάξρνληνο πνιηηηθνχ θεθαιαίνπ. Με άιια ιφγηα ε πνιηηηθή ηδηφηεηα πνπ ην πξφγξακκα ζηνρεχεη λα κεηαδψζεη απνηειεί ηφζν πξνυπφζεζε, φζν θαη απνηέιεζκα ησλ δεκνθξαηηθψλ ζεζκψλ. Όπσο αλαθέξεη ν Edgar Morin «ε δεκνθξαηία είλαη θάηη παξαπάλσ απφ έλα πνιίηεπκα, απνηειεί ηελ δηαξθή αλαγέλλεζε κηαο ακθίδξνκεο ζρέζεο: νη πνιίηεο παξάγνπλ ηε δεκνθξαηία πνπ παξάγεη ηνπο πνιίηεο Αλαιπηηθφηεξα γηα ηνπο ζηφρνπο ηεο δεκνθξαηηθήο δηαπαηδαγψγεζεο βι. European Commission, Citizenship Education at school in Europe, Directorate-General for Education and Culture, Eurydice, 2005, ζει ΜΚΟ, νξγαλψζεηο λέσλ, δηακνξθσηέο πνιηηηθήο, πεξηθεξεηαθνχο θαη δηεζλείο νξγαληζκνχο. 15 Βι. Γ. Καξαθαηζάλε, «Δθπαίδεπζε θαη πνιηηηθή δηαπαηδαγψγεζε, Γλψζεηο, Αμίεο, Πξαθηηθέο», Δθδφζεηο Μεηαίρκην, Αζήλα 2004, ζει Citizenship- made in Europe: Living together starts at school, Dutch Ministry of Education, Culture and Science, 2004, ζει

13 Κεθάλαιο 2 ο «Ζ Παιδεία ηηρ Γημοκπαηίαρ» 1. Οη ζσκκεηέτοληες ζηο Πρόγρακκα 1.1. Οι απμόδιερ Τπηπεζίερ ηος ςμβοςλίος ηηρ Δςπώπηρ Αξκφδηα γηα ηελ έθδνζε ζπζηάζεσλ πξνο ηα θξάηε κέιε είλαη ε Δπηηξνπή ησλ Τπνπξγψλ. Οη ζπζηάζεηο ηεο δελ είλαη δεζκεπηηθέο, σζηφζν έρεη ηε δπλαηφηεηα λα δεηά ελεκέξσζε απφ ηηο θπβεξλήζεηο αλαθνξηθά κε ηηο δξάζεηο πνπ έρνπλ πξαγκαηνπνηήζεη ζηα πιαίζηα απηψλ ησλ ζπζηάζεσλ. Σν θείκελν ησλ ζπζηάζεσλ θαηαξηίδεηαη απφ νκάδα εμεηδηθεπκέλσλ εκπεηξνγλσκφλσλ ζε ζπκθσλία κε ηηο εξγαζίεο πνπ δηεμάγνληαη απφ ην πκβνχιην ηεο Δπξψπεο φζνλ αθνξά ηελ πνιηηηθή ηεο εθπαίδεπζεο. Δθηφο απφ ηελ Δπηηξνπή ησλ Τπνπξγψλ θαη ε Κνηλνβνπιεπηηθή πλέιεπζε έρεη πηνζεηήζεη κηα ζεηξά απφ ςεθίζκαηα. Παξάιιεια, ζηα πιαίζηα ηνπ πξνγξάκκαηνο «Παηδεία ηεο Γεκνθξαηίαο», δεκηνπξγήζεθε ζηνπο θφιπνπο ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο ηκήκα αξκφδην γηα ζρεηηθά κε ην πξφγξακκα ζέκαηα, ην νπνίν ππάγεηαη ζηε Γηεχζπλζε γηα ηελ παηδεία. Σν ζπγθεθξηκέλν ηκήκα βξίζθεηαη ζηνλ ππξήλα ηνπ πξνγξάκκαηνο θαη ζηελ πνξεία πνπ ην πξφγξακκα έρεη δηαγξάςεη ε ζπκβνιή ηνπ είλαη ζεκαληηθή. Έρεη δηεπθνιχλεη ηηο απαξαίηεηεο ελλνηνινγηθέο αλαιχζεηο, έρεη παξάζρεη ππνζηήξημε ζε δηάθνξεο δξάζεηο (ιρ δεκηνπξγία δνκψλ γηα ηελ πξνψζεζε ηεο δεκνθξαηηθήο δηαπαηδαγψγεζεο) θαη ζηελ έξεπλα. Σέινο, είλαη αξκφδην γηα ηελ επηθνηλσλία θαη ηελ δηάρπζε πξνγξακκάησλ ζε εζληθφ θαη επξσπατθφ επίπεδν, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ ηζηνζειίδσλ θαη ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πιηθνχ ζε αγγιηθή, γαιιηθή θαη άιιεο γιψζζεο. Δθηφο απφ ηελ παξαπάλσ ππεξεζία ζην πξφγξακκα ζπκκεηέρεη θαη κηα ζεηξά άιισλ Γηεπζχλζεσλ νη νπνίεο εμεηδηθεχνληαη ζε ζπγθεθξηκέλεο δξάζεηο αλάινγα κε ην θχξην αληηθείκελφ ηνπο πγθεθξηκέλα, ην Σκήκα γηα ηελ Αλψηαηε Δθπαίδεπζε θαη ηελ Έξεπλα πξνάγεη ηελ δεκνθξαηηθή δηαπαηδαγψγεζε ζηα πιαίζηα ησλ αλψηεξσλ εθπαηδεπηηθψλ ηδξπκάησλ. Ζ Γηεχζπλζε Νεφηεηαο θαη Αζιεηηζκνχ παξέρεη ρξεκαηνδφηεζε θαη εθπαηδεπηηθή ππνζηήξημε γηα δηεζλείο δξάζεηο γηα ηε λενιαία κε ζθνπφ ηελ λεαληθή δεκνθξαηηθή δηαπαηδαγψγεζε, ηε λεαληθή θηλεηηθφηεηα θαη ηελ δηάδνζε ηεο αμία ησλ αλζξψπηλσλ δηθαησκάησλ, ηεο δεκνθξαηίαο θαη ηνπ πνιηηηζηηθνχ πινπξαιηζκνχ. Παξάιιεια, ε Γεληθή Γηεχζπλζε Κνηλσληθήο πλνρήο αζρνιείηαη κε δξάζεηο πνπ 13

14 1.2. Ζ Δπιζηημονική Ομάδα Με ηηο παξαπάλσ ππεξεζίεο ζπλεξγάδεηαη κηα Οκάδα Δμεηδηθεπκέλσλ Δπηζηεκφλσλ πνπ πξνέξρεηαη απφ ην πκβνχιην Πνιηηηζηηθήο πλεξγαζίαο (CDCC) ζηελ νπνία ζπκκεηέρνπλ θαη ΜΚΟ πνπ δξαζηεξηνπνηνχληαη ζην πεδίν ηεο δεκνθξαηηθήο δηαπαηδαγψγεζεο. Σν πκβνχιην, κε απηφλ ηνλ ηξφπν, δείρλεη ηελ μερσξηζηή αμία πνπ δίλεη ζηε ζπκκεηνρή ησλ ΜΚΟ, ησλ νπνίσλ ε ελεξγφο δξάζε απνηειεί βαζηθφ ζπζηαηηθφ ηεο δεκνθξαηίαο. Ζ παξαπάλσ νκάδα δεκηνπξγήζεθε θαηά ηελ έλαξμε ηνπ πξνγξάκκαηνο θαη νη δξαζηεξηφηεηεο πνπ έρεη αλαιάβεη δηαηξνχληαη ζε ηξεηο θαηεγνξίεο. Αξρηθά, αθνξνχλ ηελ εξκελεία ελλνηψλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ην πξφγξακκα. Ο ζθνπφο εδψ είλαη λα δνζεί ην πιαίζην ηεο δεκνθξαηηθήο δηαπαηδαγψγεζεο θαζψο θαη νη απαξαίηεηνη νξηζκνί ησλ ελλνηψλ θαη λα εληνπηζηεί ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν πξέπεη λα δηακνξθψλνληαη νη δεκνθξαηηθέο πξαθηηθέο ζηηο επξσπατθέο θνηλσλίεο. Ζ δεχηεξε θαηεγνξία αθνξά ηελ εθαξκνγή πηινηηθψλ πξνγξακκάησλ θαη κνλάδσλ δεκνθξαηηθήο δηαπαηδαγψγεζεο 18. Ρφινο ηεο νκάδαο είλαη ε ζχγθξηζε, ε αμηνιφγεζε θαη ε ελζάξξπλζε αλάπηπμεο ηέηνησλ κνλάδσλ, θαζψο θαη ε ελίζρπζε ζπλεξγαζηψλ κεηαμχ ησλ δηαθφξσλ θνξέσλ. Σέινο, ε ηξίηε θαηεγνξία δξάζεσλ έρεη λα θάλεη κε ηα ζπζηήκαηα θαη ηηο δνκέο πνπ ππνζηεξίδνπλ ηελ εθπαίδεπζε. Πξφθεηηαη γηα ηνλ πξνζδηνξηζκφ δηαθνξεηηθψλ κεζφδσλ θαη κέζσλ εθκάζεζεο, δηδαζθαιίαο θαη εθπαίδεπζεο, ηελ δεκηνπξγία ελφο δηθηχνπ απφ εθπαηδεπηέο ελειίθσλ θαη δαζθάισλ, ηελ αληαιιαγή γλψζεσλ, πιεξνθνξηψλ θαη εκπεηξηψλ θαη ηε δεκηνπξγία δεκφζησλ ζπδεηήζεσλ ζρεηηθά κε ηα δεηήκαηα ηεο δεκνθξαηηθήο δηαπαηδαγψγεζεο Οι ομάδερ ζηιρ οποίερ ηο ππόγπαμμα απεςθύνεηαι Απφ ηα παξαπάλσ δηαπηζηψλεηαη φηη ην πξφγξακκα είλαη έλα εγρείξεκα πνπ ην αληηθείκελν θαη νη δξάζεηο ηνπ θαιχπηνπλ παξαπάλσ απφ κηα, φρη κφλν ππεξεζηαθέο κνλάδεο, αιιά θαη Γηεπζχλζεηο, θαζψο θαη εμεηδηθεπκέλνπο επηζηήκνλεο θαη ΜΚΟ. Σν γεγνλφο απηφ πηζηνπνηεί, ηα φζα παξαπάλσ έρνπλ ιερζεί αθνξνχλ ηα παηδηά, ηε ζπκκεηνρή θαη ηε δεκνθξαηία. Σέινο, ε Γεληθή Γηεχζπλζε γηα ηα Αλζξψπηλα Γηθαηψκαηα δηνξγαλψλεη δξαζηεξηφηεηεο γηα πξαθηηθή θαη αθχπληζε ζρεηηθά κε ηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα γηα δηθαζηέο, δηθεγφξνπο, ΜΚΟ, ΜΜΔ θαζψο θαη γηα θάζε άιιν ελδηαθεξφκελν. 18 Πξφθεηηαη γηα θαηλνηφκεο πξσηνβνπιίεο θαηά ηηο νπνίεο νη πνιίηεο ζπκκεηέρνπλ ελεξγά ζηελ θνηλσλία, θπξίσο ζε ηνπηθφ επίπεδν. 19 Βι. Council for cultural co-operation(cdcc), Project on Education for Democratic Citizenship, strategies for learning Democratic Citizenship, Council of Europe, 2000, ζει

15 ζρεηηθά κε ηελ ζεκαζία ηεο δεκνθξαηηθήο δηαπαηδαγψγεζεο. Γελ πεξηνξίδεηαη κφλν ζηα ζρνιεία, νχηε αθνξά κφλν ηα παηδηά. Σν πκβνχιην ηεο Δπξψπεο πξνσζεί δξάζεηο θαη εθηφο ζρνιείσλ, εθηφο ζπλφξσλ θαη θπζηθά ρσξίο λα απεπζχλεηαη ζε ζπγθεθξηκέλεο ειηθηαθέο θαη θνηλσληθέο νκάδεο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ην πξφγξακκα απεπζχλεηαη ζε πνιηηηθνχο, αλζξψπνπο πνπ ιακβάλνπλ θξίζηκεο απνθάζεηο γηα ηελ πνιηηηθή δηαπαηδαγψγεζε, δαζθάινπο, γνλείο, εηδηθνχο ζε ζέκαηα Μέζσλ Μαδηθήο Δλεκέξσζεο, εθπξνζψπνπο εηαηξεηψλ, εκπνξηθέο ελψζεηο, ΜΚΟ, πνιηηηζηηθνχο θαη πνιηηηθνχο ζεζκνχο. Γηα ηνπο πνιηηηθνχο εγέηεο είλαη ζεκαληηθφ λα ππνζηεξίδνπλ ηελ ιήςε απνθάζεσλ πνπ πξνσζνχλ ηε δεκνθξαηηθή δηαπαηδαγψγεζε, ελψ θαη νη άιινη ζπκκεηέρνληεο, είλαη ζεκαληηθφ λα πηνζεηνχλ πεηπρεκέλα παξαδείγκαηα πξαθηηθψλ δηαπαηδαγψγεζεο, λα κειεηνχλ ηηο δηάθνξεο πξνζεγγίζεηο, λα εξγάδνληαη γηα ηε δεκηνπξγία εθπαηδεπηηθνχ πιηθνχ, αιιά θαη λα εμειίζζνπλ δίθηπα κεηαμχ ησλ δηαθνξεηηθψλ ζπκκεηερφλησλ. Σν πξφγξακκα δίλεη ηδηαίηεξε βαξχηεηα ζηε ζπκκεηνρή ησλ γνλέσλ θαη ζην ξφιν ησλ θαζεγεηψλ. Απηφ είλαη θαηαλνεηφ, θαζψο απφ ηνπο γνλείο ην παηδί παίξλεη ηηο πξψηεο γλψζεηο γηα ηελ θνηλσλία θαη ηνλ θφζκν θαη παξαδεηγκαηίδεηαη απφ ηηο ζπκπεξηθνξέο ηνπο, ελψ νη θαζεγεηέο είλαη εθείλνη πνπ θαζνξίδνπλ ζε κεγάιν βαζκφ ηελ πνιηηηθή αλάπηπμε θαη θαιιηέξγεηα ηνπ. Ζ ζπκβνιή ηνπ θαζεγεηή είλαη κεγάιε, θαη απφ ηε δηδαθηηθή ηνπ πξνζέγγηζε εμαξηάηαη ε πνιηηηθή θνηλσληθνπνίεζε ηνπ καζεηή ζε κεγάιν βαζκφ. Αλ ν θαζεγεηήο θαηαθέξλεη λα δεκηνπξγεί πεξηβάιινλ φπνπ ν καζεηήο ληψζεη ειεχζεξνο λα εθθξαζηεί ρσξίο θφβν ή αληαγσληζκφ, πξνσζεί ηελ ζπδήηεζε ακθηιεγφκελσλ θαη πξνβιεκαηηθψλ δεηεκάησλ θαη αλ, πξνάγεη ζε θάζε πεξίπησζε ην δηάινγν θαη δελ αξθείηαη ζε απιή κεηαθνξά γλψζεο, ηφηε θαηαθέξλεη λα πξνεηνηκάζεη ηνλ καζεηή λα γίλεη φρη έλαο απιφο δέθηεο γλψζεσλ, αιιά έλαο «θαιφο πνιίηεο». Σέινο, ζεκαληηθφ είλαη πσο κέζα απφ ηελ αιιειεπίδξαζε ησλ παξαπάλσ κεηφρσλ δεκηνπξγνχληαη δίθηπα αλζξψπσλ, νκάδσλ, θνξέσλ, θξαηψλ, δηεζλψλ νξγαληζκψλ φπσο ε Δπξσπατθή Έλσζε, ε UNESCO πνπ εξγάδνληαη ζπιινγηθά γηα ηελ πξνψζεζε ηεο πνιηηηθήο δηαπαηδαγψγεζεο. 15

16 2. Τα ζηάδηα ηοσ προγράκκαηος Όπσο αλαθέξζεθε ζε πξνεγνχκελν θεθάιαην, ηδηαίηεξε ψζεζε δφζεθε ζηελ πνιηηηθή δηαπαηδαγψγεζε θαηά ηε δεθαεηία ηνπ 1990 κε ηελ εγθαζίδξπζε ησλ δεκνθξαηηψλ ζηελ Κεληξηθή θαη Αλαηνιηθή Δπξψπε. Ζ αλάγθε ήηαλ λα εδξαησζνχλ νη ελ ιφγσ δεκνθξαηίεο θαη λα ππάξρεη κηα νκνηνγέλεηα ζην επξσπατθφ ρψξν φζνλ αθνξά ηηο αξρέο θαη ηηο αμίεο πνπ δηαρένληαη ζηνλ πνιίηε. Ωο εθ ηνχηνπ, ζην ρξνληθφ απηφ ζεκείν, ε δεκνθξαηηθή δηαπαηδαγψγεζε ζεσξήζεθε απαξαίηεην λα απνηειέζεη θνηλφ ζηνηρείν ησλ θιαζηθψλ, κε θιαζηθψλ θαη αλεπίζεκσλ ηχπσλ εθπαίδεπζεο, ψζηε λα δεκηνπξγεζνχλ θνηλσλίεο αλνηθηέο κε ελεξγνχο πνιίηεο πνπ λα ζπκκεηέρνπλ ζηε δηακφξθσζή ηνπο Σο ππώηο ζηάδιο ηος ππογπάμμαηορ Τπφ απηέο ηηο ζπλζήθεο θαη κεηά απφ κηα πξνπαξαζθεπαζηηθή πεξίνδν κε πνιιέο δηαβνπιεχζεηο, μεθίλεζε ην πξφγξακκα γηα ηελ «Παηδεία ηεο Γεκνθξαηίαο» ην Σν πξψην ζηάδην ηνπ πξνγξάκκαηνο θξάηεζε κέρξη ην 2000 θαη κπνξεί λα ζεσξεζεί πεξηζζφηεξν σο δηεξεπλεηηθφ γηα ην πψο πξέπεη λα δηαξζξψλεηαη θαη λα εξκελεχεηαη ε δεκνθξαηηθή δηαπαηδαγψγεζε. ηελ πεξίνδν απηή εληνπίζηεθαλ νη απαξαίηεηεο δεμηφηεηεο θαη ηθαλφηεηεο πνπ πξέπεη λα έρεη έλα πνιίηεο γηα λα είλαη ελεξγφο, μεθίλεζαλ ζπδεηήζεηο γηα ηνλ ηξφπν θαη ηε κέζνδν ηεο εθκάζεζεο ησλ δεμηνηήησλ θαη αλαιήθζεθαλ δξάζεηο γηα ηελ πξνψζεζε ηνπ πξνγξάκκαηνο ζηα θξάηε κέιε. Καηά ηελ εμεηαδφκελε θάζε, ε Κνηλνβνπιεπηηθή πλέιεπζε θάλεθε ζε κεγάιν βαζκφ λα δξαζηεξηνπνηείηαη θπξίσο κε ηελ έθδνζε ζπζηάζεσλ πξνο ηελ Δπηηξνπή ησλ Τπνπξγψλ. Αξρηθά, έζημε ην ζέκα ηεο αζέβεηαο θαη ηεο παξαβίαζεο ησλ αλζξψπηλσλ δηθαησκάησλ ππνγξακκίδνληαο φηη δελ είλαη κφλν δήηεκα ησλ θπβεξλεηηθψλ πνιηηηθψλ, αιιά εμαξηάηαη απφ ηε ζπκπεξηθνξά ησλ πνιηηψλ ζηελ θαζεκεξηλή ηνπο δσή 20. ην ίδην έγγξαθν, έγηλε ιφγνο θαη γηα ην έιιεηκκα πνπ ππάξρεη ζηηο ρψξεο ηεο Δπξψπεο ζρεηηθά κε ηελ αληίιεςε γηα ηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα κε απνηέιεζκα ν ζεβαζκφο ηνπο λα απνδεηθλχεηαη ζηελ πξάμε πξνβιεκαηηθφο. Σα παξαπάλσ, είλαη άκεζα ζπλδεδεκέλα κε ηελ έλλνηα ηεο επζχλεο 20 Recommendation 1346 (1997) on human rights education ζην 16

17 ηνπ αηφκνπ 21, θαζψο ν ζεβαζκφο ησλ ειεπζεξηψλ θαη ησλ δηθαησκάησλ ησλ πνιηηψλ επηηπγράλεηαη κφλν ζηελ πεξίπησζε πνπ ν θάζε πνιίηεο έρεη επίγλσζε φρη κφλν ησλ δηθαησκάησλ ηνπ, αιιά θαη ησλ επζπλψλ ηνπ. Ωζηφζν, δελ είλαη δπλαηφλ νη επζχλεο γηα θάζε ηπρφλ ζπκπεξηθνξά λα απαξηζκνχληαη ζε ζπγθεθξηκέλν έγγξαθν, θαζψο θάηη ηέηνην ζα ηηο θαζηζηνχζε ππνρξεψζεηο 22. χκθσλα κε ηε πλέιεπζε ν πνιίηεο πξέπεη λα αληηιακβάλεηαη ηηο επζχλεο ηνπ θαη αζπλαίζζεηα λα ηηο ελζσκαηψλεη ζηελ θαζεκεξηλή ηνπ δξάζε. Γηα λα γίλεη απηφ, ην ηδαληθφ εξγαιείν είλαη ε εθπαίδεπζε κέζσ ηεο νπνίαο ζα εληζρχεηαη ε επίγλσζε ησλ επζπλψλ θαη ζα δηδάζθνληαη ηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα. ηα πιαίζηα απηά, πξνηείλνληαη απφ ηε πλέιεπζε κηα ζεηξά απφ δξαζηεξηφηεηεο. Αλάκεζα ζηα άιια ζεσξείηαη αλαγθαία ε αλαζεψξεζε ηεο δηδαθηέαο χιεο πξνθεηκέλνπ λα κελ δεκηνπξγνχληαη αξλεηηθά ζηεξεφηππα, λα αλαδεηθλχνληαη ηα ζεηηθά ζηνηρεία απφ άιιεο θνπιηνχξεο θαη ηξφπνπο δσήο θαη λα πξνάγεηαη ν ζεβαζκφο ζηα άηνκα άιιεο θαηαγσγήο. πληζηάηαη ε δηδαζθαιία ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ ηφζν ζε καζεηέο φζν θαη ζε θαζεγεηέο θαη δεκφζηνπο ππαιιήινπο πνπ αζρνινχληαη κε ηε ζεκαηηθή απηή θαηά ηελ εξγαζία ηνπο θαη παξαθηλνχληαη νη εγέηεο ησλ θξαηψλ κειψλ λα θαηαδηθάδνπλ ην ξαηζηζκφ θαη ηελ μελνθνβία. Σέινο, ζεκαληηθφ είλαη φηη ε εθκάζεζε ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ πξνηείλεηαη λα αληηκεησπίδεηαη επίζεκα σο πηπρή ηεο δεκνθξαηηθήο δηαπαηδαγψγεζεο. Ζ δηδαζθαιία ησλ αλζξψπηλσλ δηθαησκάησλ θαη ε θαιιηέξγεηα ηεο ζπλαίζζεζεο ησλ επζπλψλ δελ ήηαλ νη κφλεο πξνηάζεηο πνπ δηαηχπσζε ε πλέιεπζε. Πξνρψξεζε ζίγνληαο ην δήηεκα ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ, ηδηαίηεξα αλαθνξηθά κε ηελ αλεξγία. Πξφηαζή ηεο γηα ηελ κείσζε ηνπ θαηλνκέλνπ, πνπ νδεγεί ζε θαηαζηάζεηο φπνπ ην θνηλσληθά απνθιεηζκέλν άηνκν δελ κπνξεί λα αζθήζεη ελεξγά ηελ ηδηφηεηα ηνπ πνιίηε, ήηαλ λα δεκηνπξγεζνχλ ζρνιεία δεχηεξεο επθαηξίαο 23 ηα νπνία ζα ζπλεξγάδνληαλ κε εηαηξείεο γηα ηελ άκεζε επαγγεικαηηθή απνθαηάζηαζε ηνπ θαηαξηηδφκελνπ κεηά ηελ νινθιήξσζε ηεο θνίηεζήο ηνπ. 21 Recommendation 1401 (1999) on Education in the responsibilities of the individual ζην 22 Citizenship- made in Europe: Living together starts at school, Dutch Ministry of Education, Culture and Science, 2004, ζει Resolution 1193 (1999) on Second-chance schools or how to combat unemployment and exclusion by means of education and training ζην 17

18 Σέινο, ε πλέιεπζε εμέδσζε ζχζηαζε γηα ην ζέκα ηεο ηξνκνθξαηίαο 24, φπνπ ηνλίδεη φηη ε απνηξνπή ηνπ θαηλνκέλνπ ζηεξίδεηαη ζηελ δεκνθξαηηθή δηαπαηδαγψγεζε, θαζψο ε εθκάζεζε ησλ δεκνθξαηηθψλ αμηψλ θαη ηεο αλεθηηθφηεηαο ζα δεκηνπξγήζνπλ έλα θιίκα πεξηζζφηεξν εηξεληθφ. ηα πιαίζηα απηά πξνηείλεη αλακφξθσζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πιηθνχ έηζη ψζηε λα θαηαπνιεκεζεί ε δηάδνζε αθξαίσλ ηδεψλ θαη ζεσξηψλ θαη λα εκπνηηζηεί ζηνπο λένπο ε ηδέα ηνπ ζεβαζκνχ ζην δηαθνξεηηθφ. Ζ παξνρή παηδείαο πξνζαλαηνιηζκέλεο ζηε δεκνθξαηία ζπλεπάγεηαη ηελ απνδνρή ηνπ φηη ν θαζέλαο έρεη ηελ πξνζσπηθή ηνπ αμία θαη επνκέλσο θαηαδηθάδεη θαηλφκελα βίαο πνπ απαμηψλνπλ ηελ αμία απηή 25. Οη παξαπάλσ πξνηάζεηο απεπζχλνληαη ζηελ Δπηηξνπή ησλ Τπνπξγψλ ηεο νπνίαο ε έγθξηζε απαηηείηαη πξνθεηκέλνπ λα πινπνηεζνχλ θαη λα αλαιεθζνχλ δξάζεηο απφ ηα θξάηε κέιε. Λακβάλνληαο ππφςε ηηο παξαπάλσ ζπζηάζεηο, πξνρψξεζε ζε Γηαθήξπμε γηα ηε «Γεκνθξαηηθή δηαπαηδαγψγεζε πνπ ζηεξίδεηαη ζηα δηθαηψκαηα θαη ηηο επζχλεο ησλ πνιηηψλ» 26 ζε ζπλάληεζε ηεο ζηε Βνπδαπέζηε ην Μάην ηνπ 1999 κε ηελ επθαηξία ηεο 50 εο επεηείνπ ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο. ηελ ελ ιφγσ Γηαθήξπμε, είλαη εκθαλέο θαη απφ ην πψο ηηηινθνξείηαη, φηη δίδεηαη έκθαζε ζηελ αλάγθε ε πνιηηηθή δηαπαηδαγψγεζε λα ζηεξίδεηαη ζηελ δηάρπζε ηεο γλψζεο ηφζν ησλ ειεπζεξηψλ φζν θαη ησλ επζπλψλ ησλ νπνίσλ είλαη θνξέαο ν πνιίηεο ζε κηα δεκνθξαηηθά νξγαλσκέλε θνηλσλία, θαζψο κε απηφλ ηνλ ηξφπν πξνσζείηαη ε ακνηβαία θαηαλφεζε, ε θνηλσληθή ζπλνρή θαη ε δεκηνπξγία ελεξγψλ πνιηηψλ. Ζ παξαπάλσ Γηαθήξπμε ζηεξίρζεθε ζην φηη απνζηνιή ηνπ νξγαληζκνχ απνηειεί ε δεκηνπξγία κηαο πεξηζζφηεξε ειεχζεξεο, αλεθηηθήο θαη δίθαηαο θνηλσλίαο πνπ ζα ζηεξίδεηαη ζηελ αιιειεγγχε, ηηο θνηλέο αμίεο θαη ζε κηα πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά εληζρπκέλε απφ ηελ πνηθηινκνξθία θαζψο θαη ζην φηη ε παηδεία δεκηνπξγεί ελεξγνχο πνιίηεο ζε θάζε επίπεδν. ην θείκελν ηεο Γηαθήξπμεο ελζσκαηψζεθε θαη αλάινγν ζρέδην δξάζεο πνπ θαινχζε ηα θξάηε κέιε λα πξνρσξήζνπλ ζηελ εθαξκνγή ησλ ζπγθεθξηκέλσλ πξαθηηθψλ Recommendation 1426 (1999) on European Democracies facing up to terrorism ζην 25 Βι. αλαιπηηθφηεξα γηα ηελ ηξνκνθξαηία ζην: 26 Declaration and Programme on Education for Democratic citizenship, based on the rights and responsibilities of the citizens, Adopted by the Committee of Ministers on 7 May 1999at its 104th Session, DECS/EDU/CIT (99) Decl E 27 Βέβαηα, ε ηειηθή εθαξκνγή θαη πινπνίεζε ησλ πξνηεηλφκελσλ δξάζεσλ ελαπφθεηηαη ζηελ επζχλε ησλ θξαηψλ κειψλ. 18

19 Αλαιπηηθφηεξα, ην ελ ιφγσ ζρέδην δξάζεο, ην νπνίν κεηέπεηηα θαζηεξψζεθε σο ην ζεκαληηθφηεξν ζην πκβνχιην ηεο Δπξψπεο ζην ζέκα ηεο δεκνθξαηηθήο δηαπαηδαγψγεζεο 28, έζεηε σο ζθνπνχο: ηνλ πξνζδηνξηζκφ θαη ηελ αλάπηπμε θαηλνηφκσλ θαη απνηειεζκαηηθψλ ζηξαηεγηθψλ, κέζσλ θαη κεζφδσλ γηα ηελ ελίζρπζε ηεο δεκνθξαηηθήο δνκήο ηεο θνηλσλίαο, ηελ δηεξεχλεζε ζεκαληηθψλ δεηεκάησλ αλαθνξηθά κε ηελ πνιηηηθή δηαπαηδαγψγεζε θαη ηηο ειεπζεξίεο θαη ηηο επζχλεο ησλ πνιηηψλ, ηελ παξνρή βνήζεηαο ζε πεξηπηψζεηο κεηαξξπζκίζεσλ ησλ πνιηηηθψλ γηα ηελ παηδεία ή άιισλ ζρεηηθψλ πνιηηηθψλ, ηελ αλάπηπμε πξνγξάκκαηνο γηα ζπλεξγαζίεο θαη δεκηνπξγία δηθηχσλ θαη ηέινο, ηελ θαιιηέξγεηα ηεο γλψζεο ησλ δηθαησκάησλ θαη ησλ επζπλψλ ησλ πνιηηψλ. Σν θείκελν νξίδεη κε αθξίβεηα θαη ηα βαζηθά ζέκαηα ζηα νπνία ην πξφγξακκα επξφθεηην λα επηθεληξσζεί. Δλ ζπληνκία, ηα ζέκαηα απηά είραλ λα θάλνπλ κε ηελ εμειηζζφκελε έλλνηα ηεο ηδηφηεηαο ηνπ πνιίηε, ηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα, ηηο επζχλεο θαη ηηο ειεπζεξίεο ησλ πνιηηψλ ζε ζπλάξηεζε κε ηνλ θνηλσληθφ απνθιεηζκφ, ηελ πεξηζσξηνπνίεζε, ηελ πνιηηηθή απάζεηα, ηε βία θαη ηε κε αλεθηηθφηεηα, ηε δεκηνπξγία ελεξγψλ πνιηηψλ κέζσ λέσλ ζπκκεηνρηθψλ κεζφδσλ κάζεζεο, ηε δεκνθξαηηθή δηαπαηδαγψγεζε ηφζν ζηα ζρνιεία φζν θαη ζηα παλεπηζηήκηα θαη ηηο κε επίζεκεο κνξθέο κάζεζεο 29, ην ξφιν ησλ ΜΜΔ θαη ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ θαη ηέινο, ηελ εζεινληηθή εξγαζία θαη ζπκκεηνρή ζηνλ πνιηηηθφ βίν, ηδηαίηεξα ζε ηνπηθφ επίπεδν. Οη παξαπάλσ ζθνπνί θαη ζεκαηηθέο ζα πινπνηνχληαλ κέζσ κηαο ζεηξάο δξάζεσλ νη νπνίεο ζα πεξηειάκβαλαλ ηελ θαηάξηηζε θαηεπζπληήξησλ γξακκψλ θαη ζπζηάζεσλ ζρεηηθά κε ηε δεκνθξαηηθή δηαπαηδαγψγεζε, ηελ ελζάξξπλζε ηεο ζχζηαζεο εζληθψλ ζρεδίσλ, ηελ παξνρή βνήζεηαο γηα ηηο αιιαγέο ζηα εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα (εθπαηδεπηηθφ πιηθφ, εθπαίδεπζε ησλ θαζεγεηψλ) θαη ηέινο, ηελ επίβιεςε ηεο πξνεηνηκαζίαο δνκψλ γηα ηε εζεινληηθή ζπκκεηνρή ζηελ θνηλσλία θαη ηηο πεξηφδνπο αλεπίζεκεο εθκάζεζεο. Οη δξάζεηο απηέο ζα πξαγκαηνπνηνχληαλ κε ηελ παξνρή πιεξνθνξηψλ θαη εμεηδίθεπζεο, κε δηνξγάλσζε ζεκηλαξίσλ, ζπιινγή θαη 28 Citizenship- made in Europe: Living together starts at school, Dutch Ministry of Education, Culture and Science, 2004, ζει Δθπαηδεπηηθά ηδξχκαηα ηα νπνία θαηά βάζε δηδάζθνπλ ελειίθνπο(παλεπηζηήκηα ηξίηεο ειηθίαο, αλνηθηφ παλεπηζηήκην, θ.α.), εθπαηδεπηηθά ηδξχκαηα πνπ δηδάζθνπλ ηφζν ζε ελήιηθεο φζν θαη ζε λεφηεξνπο(θνιέγηα πεξαηηέξσ εθπαίδεπζεο, νξηζκέλα παλεπηζηήκηα),κε εθπαηδεπηηθνί ζεζκνί θαη νξγαληζκνί(εζεινληηθέο νξγαλψζεηο, ηδησηηθέο εηαηξείεο, εθθιεζία, θ.α., φπνπ ε δηδαζθαιία πξαγκαηνπνηείηαη φρη σο πξσηεχνλ αιιά σο δεπηεξεχνλ ζηνηρείν, ) θαη ηα κε ζεζκνζεηεκέλα ζρήκαηα φπνπ ην άηνκν ρξεζηκνπνηεί νηηδήπνηε κέζν έρεη ζηε δηάζεζή ηνπ(θίινη, κνπζεία, βηβιηνζήθεο θ.α.)- αλαιπηηθφηεξα βι. Council for cultural co-operation(cdcc), Project on Education for Democratic Citizenship, strategies for learning Democratic Citizenship, Council of Europe, 2000, ζει ). 19

20 αμηνιφγεζε ησλ θαιχηεξσλ πξαθηηθψλ, ηε δεκηνπξγία λέσλ εξγαιείσλ εθπαίδεπζεο, ηε δεκηνπξγία πεδίσλ ζπδήηεζεο ζην δηαδίθηπν, ηε δηαζχλδεζε κε ηα ππάξρνληα πξνγξάκκαηα ηνπ νξγαληζκνχ. Ζ πξψηε θάζε ηνπ πξνγξάκκαηνο νινθιεξψλεηαη κε ηε ζπλάληεζε ηνπ πκβνπιίνπ ησλ Δπξσπαίσλ Τπνπξγψλ Παηδείαο ζην Cracow ηεο Πνισλίαο ην , αθνχ έρνπλ πξνεγεζεί νη απαηηνχκελεο έξεπλεο, δεκνζηεχζεηο θαη ζπλαληήζεηο. ηελ ελ ιφγσ ζπλάληεζε δφζεθε έκθαζε ζηελ αλάγθε ηεο εμέιημεο ησλ δπλαηνηήησλ πνπ ζα δίλνπλ ηελ επθαηξία ζηνπο πνιίηεο λα αζθνχλ ηελ πνιηηηθή ηνπο ηδηφηεηα, ζηε δεκηνπξγία δηθηχσλ, ζηελ αληαιιαγή πξαθηηθψλ, ζηελ παξνρή ζρεηηθήο εθπαίδεπζεο φρη κφλν ζηνπο επίζεκνπο ζεζκνχο θαη ζηελ ζεκαζία ζπκκεηνρήο θαζεγεηψλ, ΜΚΟ, γνλέσλ, επηρεηξήζεσλ θαη άιισλ δξψλησλ. πκπεξαζκαηηθά, ην πξψην ζηάδην ηνπ πξνγξάκκαηνο κπνξεί λα ραξαθηεξηζηεί πεξηζζφηεξν σο δηεξεπλεηηθφ θαη νξγαλσηηθφ. Γφζεθε εξκελεία ζηελ έλλνηα ηεο ηδηφηεηαο ηνπ πνιίηε πνπ λα εθθξάδεη ηηο επξσπατθέο δεκνθξαηίεο, νξίζηεθαλ νη ηθαλφηεηεο πνπ ν πνιίηεο πξέπεη λα έρεη θαη πηνζεηήζεθαλ πξνζεγγίζεηο γηα ηε δηάρπζε ηεο απαηηνχκελε γλψζεο θαη πξαθηηθήο. Παξάιιεια ραξάρζεθαλ νη βαζηθέο θαηεπζπληήξηεο γξακκέο θαη ηέζεθε ζε εθαξκνγή ην πξψην ζρέδην δξάζεο Σο δεύηεπο ζηάδιο ηος ππογπάμμαηορ Σν δεχηεξν ζηάδην ηεο «παηδείαο ηεο δεκνθξαηίαο» αθνξά ρξνληθά ηελ πεξίνδν ηε θάζε απηή, ην πξφγξακκα αλαδηνξγαλψζεθε κε βάζε ηξεηο ππιψλεο: α) επεμεξγαζία θαηάιιειεο πνιηηηθήο, β) δεκηνπξγία δηθηχσλ, γ) δηάδνζε θαη δηάρπζε ησλ απνηειεζκάησλ ηεο πξψηεο θάζεο 31. Βαζηθφο ζηφρνο ήηαλ λα θαιπθζεί ην θελφ αλάκεζα ζηε ζεσξία θαη ηελ πξάμε, λα εληζρπζεί ε ζχλδεζε αλάκεζα ζηελ εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή, ηελ αιιαγή ησλ ζπζηεκάησλ θαη ηηο πξαθηηθέο ηνπ πξνγξάκκαηνο θαη λα δνζεί ηδηαίηεξε έκθαζε ζηηο πξαθηηθέο πνπ εθαξκφδνληαη ζηα ζρνιεία. 30 Council for Cultural co-operation, Project on Education for Democratic Citizenship, Resolution on Results and conclusions of the completed projects in the medium-term programme adopted at the 20th Session of the Standing Conference of the Ministers of Education of the Council of Europe, Cracow, Poland, October 2000, DGIV/EDU/CIT (2000)

21 Βαζηθφ θείκελν ηεο ζπγθεθξηκέλεο πεξηφδνπ απνηειεί ε ζχζηαζε ηεο Δπηηξνπήο ησλ Τπνπξγψλ, ηνπ , ε νπνία κπνξεί λα ζεσξεζεί σο ε πην αλαιπηηθή θαη πξνζαλαηνιηζκέλε ζηηο δξάζεηο ζχζηαζε. Σν ελ ιφγσ θείκελν δηαθεξχηηεη αθφκε κηα θνξά ηε ζεκαζία ηεο δεκνθξαηηθήο δηαπαηδαγψγεζεο γηα ηελ θαηαπνιέκεζε θαηλνκέλσλ πνιηηηθήο απάζεηαο, ξαηζηζκνχ, μελνθνβίαο, επηζεηηθνχ εζληθηζκνχ, δηαθξίζεσλ θαη θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ θαη ηνλίδεη πσο ε πνιηηηθή δηαπαηδαγψγεζε πξέπεη λα ηεζεί ζην θέληξν ησλ κεηαξξπζκίζεσλ ησλ πνιηηηθψλ γηα ηελ παηδεία, αιιά θαη ησλ αιιαγψλ ζηα εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα θαη ην εθπαηδεπηηθφ πιηθφ. Αλαθνξηθά κε ηηο πξνηάζεηο πνπ δηαηππψλνληαη, ην θαηλνηφκν ζηνηρείν είλαη φηη ε Δπηηξνπή εηζεγείηαη ζηα θξάηε κέιε λα αλακηρζνχλ ελεξγά ζηελ πξνεηνηκαζία θαη ηελ παξνπζίαζε γηα ην Δπξσπατθφ Έηνο Δλεξγψλ Πνιηηψλ κέζσ ηεο Δθπαίδεπζεο, ηνπ νπνίν ξφινο είλαη ε αλάπηπμε, ε δηαθχιαμε θαη ε πξνψζεζε ηεο δεκνθξαηηθήο θνπιηνχξαο ζε παλεπξσπατθή θιίκαθα. Οη θαηεπζπληήξηεο γξακκέο πνπ πηνζεηνχληαη, ζπζηήλνπλ νη κεηαξξπζκίζεηο πνπ πξαγκαηνπνηνχληαη λα αληηκεησπίδνπλ ηελ δεκνθξαηηθή δηαπαηδαγψγεζε σο κηα δηα βίνπ δηαδηθαζία θαη σο εθ ηνχηνπ λα ιακβάλνπλ ππφςε θάζε κνξθή παξνρήο εθπαίδεπζεο- επίζεκε ή αλεπίζεκε. ηελ αλάιεςε πξσηνβνπιηψλ ηα θξάηε κέιε ζα εληζρχνληαη απφ ηελ ίδξπζε επξσπατθψλ δηθηχσλ εηδηθψλ θαη εξεπλεηψλ κε ζθνπφ ηελ εμέιημε ηεο δεκνθξαηηθήο δηαπαηδαγψγεζεο, απφ εηδηθά θέληξα ηεθκεξίσζεο θαη πιηθνχ θαη απφ ζεζκνχο αμηνιφγεζεο. Με ηνλ ηξφπν απηφ νη κεηαξξπζκίζεηο ζα είλαη πεξηζζφηεξν νξγαλσκέλεο θαη επηζηεκνληθά ηεθκεξησκέλεο, ελψ παξάιιεια ζα ππάξρεη θαη δηαζχλδεζε κεηαμχ ησλ εμειίμεσλ ζηα θξάηε. Οη Τπνπξγνί γηα αθφκε κηα θνξά θάλνπλ ιφγν γηα ηνπο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο πξέπεη λα εκπνηίδνληαη νη αλαγθαίεο αμίεο, νη αξρέο θαη νη ηθαλφηεηεο ζηνλ πνιίηε, εζηηάδνληαο ζηελ «καζεηνθεληξηθή» πξνζέγγηζε, δειαδή ζηελ ελεξγφηεξε ζπκκεηνρή ηνπ καζεηή 33. Ωο εθ ηνχηνπ, έκθαζε δίδεηαη θαη ζηηο απαξαίηεηεο δεμηφηεηεο πνπ πξέπεη λα έρνπλ 32 Recommendation Rec (2002)12 of the Committee of Ministers to member states on education for democratic citizenship, Adopted by the Committee of Ministers on 16 October 2002 at the 812 th meeting of the Ministers Deputies. 33 Πιένλ ην ζρνιείν αληηκεησπίδεηαη φρη σο δηαπιαζηηθφο(βαζηζκέλνο ζηε δηδαζθαιία), αιιά πεξηζζφηεξν σο δνκηθφο θαη κεηαπιαζηηθφο(βαζηζκέλνο ζηελ κάζεζε) ζεζκφο. Απηφ επηηπγράλεηαη κε ηε δεκηνπξγία ελφο πεξηβάιινληνο πνπ πξνάγεη ηελ αμηνπξέπεηα ηνπ αηφκνπ, εληζρχεη ηε ζπκκεηνρή, δεκηνπξγεί ζρέζεηο δεκνθξαηηθέο, κε ηελ παξνρή επθαηξηψλ γηα ελαιιαθηηθέο κεζφδνπο κάζεζεο(θαη εθηφο ζρνιείνπ), ηελ ελίζρπζε ηεο εκπηζηνζχλεο θαη ησλ πξνζδνθηψλ απφ ηελ εθπαίδεπζε θαη ηε δεκηνπξγία ζπλεξγαζηψλ κε άιινπο θνξείο εθπαηδεπηηθνχο ή κε. Αλαιπηηθφηεξα γηα ηελ αλάγθε κεηαξξχζκηζεο ζηα ζρνιεία βι. Council for cultural co-operation(cdcc), Project on Education for Democratic Citizenship, strategies for learning Democratic Citizenship, Council of Europe, 2000, ζει

22 θαζεγεηέο θαη εθπαηδεπηέο γηα λα κεηαδίδνπλ ηελ απαξαίηεηε γλψζε θαη θηλεηνπνίεζε, αλάκεζα ζηηο νπνίεο είλαη ε γλψζε ησλ πνιηηηθψλ, θνηλσληθψλ, λνκηθψλ θαη πνιηηηζηηθψλ δηαζηάζεσλ ηεο ηδηφηεηαο ηνπ πνιίηε θαη ε δπλαηφηεηα λα ιεηηνπξγνχλ ζε δηεπηζηεκνληθά πεξηβάιινληα θαη ζε εθπαηδεπηηθέο νκάδεο. Ζ δφκεζε ελφο «ζσζηνχ» θαζεγεηή έγθεηηαη ζηελ χπαξμε δπλαηφηεηαο γηα ζπλερή εθπαίδεπζή ηνπ θαη ζηελ παξνρή φινπ ηνπ απαξαίηεηνπ εθπαηδεπηηθνχ πιηθνχ, ζηελ χπαξμε αξκφδησλ θέληξσλ πιεξνθφξεζήο ηνπ θαη ζηελ αλαγλψξηζε ηνπ ξφινπ ηνπ ζε επίζεκεο θαη αλεπίζεκεο κνξθέο εθπαίδεπζεο. Σέινο, ζην θείκελν ηεο ζχζηαζεο αλαθέξεηαη θαη ν ξφινο ησλ ΜΜΔ θαη ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ, ηφζν σο εξγαιείνπ γηα ηελ πξνψζεζε ηνπ πξνγξάκκαηνο, φζν θαη σο κέζνπ πνπ πξέπεη λα κάζνπλ νη πνιίηεο λα αληηκεησπίδνπλ κε θξηηηθή ζθέςε. Σα παξαπάλσ εληζρχζεθαλ απφ ηελ Γηαθήξπμε ησλ Δπξσπαίσλ Τπνπξγψλ Παηδείαο ζε ζπλάληεζή ηνπο ζηελ Αζήλα, ην 2003 γηα ηελ δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε ζην επξσπατθφ πεξηβάιινλ 34. Μεηά ηα ηξνκνθξαηηθά ρηππήκαηα ηφζν ζηηο ΖΠΑ, φζν θαη ηνλ επξσπατθφ ρψξν, απνηέιεζε θνηλή ζπλείδεζε γηα ηα θξάηε κέιε ηεο Δπξψπεο, ε έκθαζε πνπ έπξεπε λα δνζεί ζηελ δηαπνιηηηζκηθή δηάζηαζε ηεο παηδείαο γηα ηε δεκνθξαηία. Μέζσ απηήο ηεο Γηαθήξπμεο νη κεηαξξπζκίζεηο ζηελ εθπαίδεπζε ιακβάλνπλ ππφςε ηελ αλάγθε γηα γλψζε θαη ζεβαζκφ ησλ άιισλ πνιηηηζκψλ θαη ζξεζθεηψλ, κέζσ δηδαζθαιίαο μέλσλ γισζζψλ, δηαπνιηηηζκηθνχ δηαιφγνπ θαη ζπλεξγαζηψλ, επξχηεξνπ εθπαηδεπηηθνχ πιηθνχ. Παξάιιεια, ε Γηαθήξπμε θάλεη ιφγν γηα ηε δεκηνπξγία κέζσλ πνπ δηαθπιάηηνπλ ηελ πνηφηεηα θαη ιακβάλνπλ ππφςε ηελ δηαπνιηηηζκηθή δηάζηαζε, θαζψο θαη ηε δεκηνπξγία πνηνηηθψλ δεηθηψλ θαη εξγαιείσλ γηα απηφ-αμηνιφγεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ κεηαξξπζκίζεσλ. Καηά ηε δεχηεξε θάζε ηνπ πξνγξάκκαηνο πνιιά απφ ηα πξνηεηλφκελα απφ ηελ Δπηηξνπή ησλ Τπνπξγψλ ηέζεθαλ ζε εθαξκνγή. Ηδηαίηεξα ζεκαληηθή είλαη ε δεκηνπξγία δηθηχνπ ζπληνληζηψλ ηνπ πξνγξάκκαηνο πνπ πξνηείλνληαη απφ ηα θξάηε κέιε ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο. Οη ζπληνληζηέο πξαγκαηνπνηνχλ ζπλαληήζεηο αλά έμη κήλεο φπνπ εμεηάδνπλ ηα φζα πξαγκαηνπνηνχληαη ζε θάζε θξάηνο κέινο θαη δεκηνπξγνχλ δίθηπα γα ηε δεκνθξαηηθή δηαπαηδαγψγεζε ζηα νπνία ζπκκεηέρνπλ θξάηε κέιε, ΜΚΟ, ρψξνη δεκνθξαηηθήο δηαπαηδαγψγεζεο θ.α. Ο ξφινο ησλ ζπληνληζηψλ κπνξεί λα δηαθξηζεί ζε ηξεηο θαηεγνξίεο: α)γηάρπζε. Ο ζπληνληζηήο 34 Standing Conference of European Ministers of Education, Intercultural education: managing diversity, strengthening democracy, 21st session, Athens, Greece, November 2003, Intercultural education in the new European context, Declaration by the European Ministers of Education on intercultural education in the new European context. 22

23 δηαρέεη ηα απνηειέζκαηα ηνπ πξνγξάκκαηνο πνπ αθνξνχλ ηε ρψξα ηνπ, β)εμεηδίθεπζε, ππνζηήξημε, άζθεζε πνιηηηθήο πίεζεο. ε απηά ηα πιαίζηα παξέρεη εμεηδίθεπζε ζε θπβεξλεηηθέο θαη κε θπβεξλεηηθέο νκάδεο, ελψ παξάιιεια αζθεί πίεζε ζηελ θπβέξλεζε γηα ηελ εθαξκνγή ησλ πξσηνβνπιηψλ ηνπ πξνγξάκκαηνο, γ)γεκηνπξγία δηθηχσλ ηφζν ζε εζληθφ φζν θαη επξσπατθφ επίπεδν. Γεκηνπξγεί δίθηπα φπνπ ζπκκεηέρνπλ νη κεηέρνληεο ζην πξφγξακκα ζε εζληθφ επίπεδν, αιιά θαη ζπκκεηέρεη ζην δίθηπν ησλ ζπληνληζηψλ ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο 35. Οη ζπληνληζηέο ζηε ρψξα ηνπο, αιιά θαη ζε επξσπατθφ επίπεδν εθπιεξψλνπλ έλα ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ αλάπηπμε θαη ηελ πξνψζεζε ηνπ πξνγξάκκαηνο. Δθηφο απφ ηελ δεκηνπξγία δηθηχνπ ζπληνληζηψλ, έλαο αθφκε ζεζκφο πνπ δεκηνπξγήζεθε ήηαλ ην «παθέην γηα ηελ Παηδεία ηεο Γεκνθξαηίαο»,κε ζθνπφ ηελ δηεπθφιπλζε ηεο εθαξκνγήο ηνπ πξνγξάκκαηνο, απηφ φκσο ζα παξνπζηαζηεί ζηελ επφκελε ελφηεηα, θαζψο ε πξψηε παξνπζίαζή ηνπ έγηλε θαηά ηελ επίζεκε έλαξμε ηνπ «Δπξσπατθνχ Έηνο Δλεξγψλ Πνιηηψλ κέζσ ηεο Δθπαίδεπζεο». ην ζέκα ηεο εθπαίδεπζεο ζηα ζρνιεία, εληνπίζηεθε ην πξφβιεκα ηεο δπζθνιίαο κεηαθνξάο εμνπζίαο απφ ηνπο θαζεγεηέο ζηνπο καζεηέο, πξνθεηκέλνπ λα εληζρπζεί ν ζπκκεηνρηθφο ηνπο ξφινο θαη πξνηάζεθε ε ζπκκεηνρή ησλ καζεηψλ ζηελ αμηνιφγεζε ησλ ζρνιείσλ ηνπο 36. εκαληηθή ήηαλ ε εμέιημε ηεο ηζηνζειίδαο κε ηηο θαιέο πξαθηηθέο φπνπ ππάξρνπλ παξαδείγκαηα απφ 19 θξάηε κέιε θπξίσο ζε ζέκαηα ζρνιείσλ 37. Ωζηφζν, δελ ππήξμε εμέιημε ζηελ δεκηνπξγία δξάζεσλ πνπ πξνζθέξνληαη γηα ηελ πξαθηηθή άζθεζε ηεο δεκνθξαηηθήο δηαπαηδαγψγεζεο, νχηε θαη ζηελ αλάπηπμε κνλάδσλ πνπ επηηξέπνπλ ηε δηθηχσζε ησλ ζπκκεηερφλησλ. πκπεξαζκαηηθά, ην δεχηεξν ζηάδην έδσζε κηα λέα ψζεζε ζηελ εθαξκνγή ηνπ πξνγξάκκαηνο. Γεκηνπξγήζεθε ν ζεζκφο ησλ ζπληνληζηψλ, πηνζεηήζεθε ε ηδέα ηνπ «Έηνπο», δηεπξχλζεθε ην πξφγξακκα κε ηελ εηζαγσγή ηεο έλλνηαο ηεο πνηφηεηαο θαη ηεο αμηνιφγεζεο θαη ηα θξάηε κέιε πξνρψξεζαλ ζε κηα πξψηε πινπνίεζε ηνπ πξνγξάκκαηνο, έζησ θαη ζε θάπνην κε δπζθνιίεο θαη πξνβιήκαηα. 35 Education for Democratic Citizenship Activities , First European Meeting of EDC- Coordinators, Andorra-la Vella, Principality of Andorra, November 2001 Report By Dr. Karlheinz Duerr State Centre for Political Education Baden-Wuerttemberg, DGIV/EDU/CIT (2002), ζει Second European meeting of EDC co-ordinators on Student/Pupil Participation in Education and Training Oslo, Norway, 30 May 1 June 2002, Conference by the Norwegian authorities in cooperation with the Council of Europe General report by Mr Fredrik MODIGH, Director of Education, National Board of Education, Sweden DGIV/EDU/CIT (2002) 28 rev. ζει Citizenship- made in Europe: Living together starts at school, Dutch Ministry of Education, Culture and Science, 2004, ζει

24 2.3. Σο ηπίηο ζηάδιο ηος ππογπάμμαηορ Ζ ηξίηε ζχλνδνο θνξπθήο αξρεγψλ θξαηψλ θαη θπβεξλήζεσλ ησλ θξαηψλ κειψλ ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο έδσζε εμνπζηνδφηεζε ζηνλ Οξγαληζκφ λα ζπλερίζεη θαη λα εληείλεη ηε πξνζπάζεηέο ηνπ ζηα πιαίζηα ηνπ πξνγξάκκαηνο γηα ηε δεκνθξαηηθή δηαπαηδαγψγεζε. Καηφπηλ ηνχηνπ απνθαζίζηεθε ε νξγάλσζε ηνπ ηξίηνπ ζηαδίνπ ηνπ πξνγξάκκαηνο πνπ ρξνληθά αθνξά ηελ πεξίνδν ε γεληθέο γξακκέο απνηειεί ηελ κεηάβαζε απφ ηε ζεσξία ζηελ πξάμε, φπσο αλαθέξεηαη ραξαθηεξηζηηθά ζε αξθεηά επίζεκα έγγξαθα. Αλαιπηηθφηεξα ιφγνο γηα ηε ζπγθεθξηκέλε θάζε ηνπ πξνγξάκκαηνο ζα γίλεη ζην 4ν θεθάιαην, σζηφζν θξίλεηαη ζθφπηκε, ζε απηφ ην ζεκείν, κηα ζχληνκε αλαθνξά ζηνπο θπξηφηεξνπο ζηφρνπο πνπ έρνπλ ηεζεί. πγθεθξηκέλα, θπξηφηεξνη ζηφρνη ηεο ηξίηεο θάζεο είλαη νη εμήο 38 : ε ζπλέρηζε θαη ελδπλάκσζε ησλ πνιηηηθψλ επεμεξγαζίαο θαη εθαξκνγήο ηνπ πξνγξάκκαηνο, κε ηδηαίηεξε έκθαζε ζηελ θνηλσληθή ζπλνρή, ηελ θαηαπνιέκεζε ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ θαη ηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα θαη ζε απηφ ην πιαίζην, ζηφρνο είλαη λα δνζεί ηδηαίηεξε πξνζνρή ζηελ δεκνθξαηηθή δηνίθεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζεζκψλ κε έκθαζε ζηα ζρνιεία. Ζ ελδπλάκσζε ηεο δπλαηφηεηαο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα θαηάξηηζε θαη αλάπηπμε ηφζν εληφο φζν θαη εθηφο ησλ ζπλφξσλ ηεο ρψξαο ηνπο, είηε ζε επίπεδα εθπαίδεπζεο είηε ζε επίπεδν ζπλεξγαζίαο κε ηελ θνηλσλία ησλ πνιηηψλ, ηδηαίηεξα κε θνηλφηεηεο θαη ΜΚΟ. Ζ πξνψζεζε ηεο δηάδνζεο επηηπρεκέλσλ πνιηηηθψλ θαη κεζφδσλ Ζ δεκηνπξγία θαη πξναγσγή κεραληζκψλ πνπ θαζηζηνχλ ηελ δεκνθξαηηθή δηαπαηδαγψγεζε θνκκάηη ησλ θαζεκεξηλψλ κεζφδσλ θαη πξαθηηθψλ ησλ δηαθφξσλ επηπέδσλ ηεο θνηλσλίαο. 3. Το Δσρωπαϊθό Έηος Δλεργώλ Ποιηηώλ κέζω ηες Δθπαίδεσζες Με απφθαζε ηεο Δπηηξνπήο ησλ Τπνπξγψλ ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο (2002)12 39 ην 2005 έρεη αλαθεξπρζεί «Δπξσπατθφ Έηνο Δλεξγψλ Πνιηηψλ κέζσ ηεο Βι. ζει. 21 ηεο εξγαζίαο. 24

25 Δθπαίδεπζεο» 40 κε ηνλ ηίηιν «Μαζαίλνληαο θαη Εψληαο ηε Γεκνθξαηία». Σν «Έηνο» δηνξγαλψζεθε κε ηελ πξννπηηθή λα εμππεξεηήζεη ηέζζεξηο επηκέξνπο ζηφρνπο: α)λα ηνληζηεί ε αμία ηεο δεκνθξαηηθήο δηαπαηδαγψγεζεο, β)λα πξνσζεζεί ε ζπκβνιή ηεο εθπαίδεπζεο ζηελ αλάπηπμε ηνπ εθδεκνθξαηηζκνχ ηνπ πνιίηε θαη ηεο ζπκκεηνρήο ζηα θνηλά, ε νπνία πξνσζεί ηελ θνηλσληθή ζπλνρή, ηελ δηαπνιηηηζκηθή αλνρή θαη ην ζεβαζκφ ζηε δηαθνξεηηθφηεηα θαη ηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα, γ)λα γεθπξσζεί ην θελφ εθαξκνγήο αλάκεζα ζε ζεσξία θαη πξάμε ζρεηηθά κε ην πξφγξακκα θαη δ)λα εμειηρζεί ε δεκηνπξγία ζπλεξγαζηψλ θαη δηθηχσλ. Όιεο νη ρψξεο ζπκκεηείραλ ελεξγά ζηελ πξνεηνηκαζία ηνπ «Έηνπο» δεκηνπξγψληαο επηηξνπέο πνπ πξνεηνίκαδαλ ην πιάλν ησλ ελεξγεηψλ ζρεηηθά κε ηελ παηδεία ηεο δεκνθξαηίαο θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ Κάζε ρψξα είρε ηε δπλαηφηεηα λα αλαπηχμεη ην δηθφ ηεο πξφγξακκα βάζεη ησλ δηθψλ ηεο αλαγθψλ θαη ελδηαθεξφλησλ. Έηζη, ηα θξάηε-κέιε ζα είραλ επξχ πεδίν επηινγήο ησλ θαηάιιεισλ νκάδσλ ζηηο νπνίεο ζα απεπζχλνληαλ (target groups) θη απνθάζεσλ πάλσ ζηε θχζε, ην εχξνο θαη ηε ζπρλφηεηα (intensity) ηεο επηθνηλσλίαο, ηελ επαηζζεηνπνίεζε γηα ην πξφγξακκα θαη ηηο δξαζηεξηφηεηεο δηάδνζεο ησλ απνηειεζκάησλ 41. Ωζηφζν, νη δξάζεηο πνπ αλαιήθζεθαλ είραλ αξθεηά θνηλά ζηνηρεία. Κπξίσο, ηα πξνγξακκαηηδφκελα έξγα είραλ λα θάλνπλ κε ζεκηλάξηα επηκφξθσζεο ησλ θαζεγεηψλ θαη δηάδνζε ηεο πιεξνθνξίαο ζηνπο ελδηαθεξφκελνπο, ελψ ζε νξηζκέλεο ρψξεο φπσο ε Γαιιία εηζήρζε αθφκε θαη λέα λνκνζεζία ζην ρψξν ηεο εθπαίδεπζεο πξνβιέπνληαο ηνλ δεκφζην δηάινγν. Δπίζεο, νξγαλψζεθαλ κε ηελ επθαηξία ηνπ «Έηνπο» ζε νξηζκέλεο ρψξεο εζληθά ζπκβνχιηα ζρεηηθά κε ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ηελ ηδηφηεηα ηνπ πνιίηε(ι.ρ. κεηνλφηεηεο, θνηλσληθή ζπλνρή θ.α.). Ηδηαίηεξε έκθαζε έδσζαλ φιεο νη ρψξεο ζηελ ζπκκεηνρή ησλ ΜΚΟ ζηελ θαηάξηηζε ησλ ζρεδίσλ, ζηελ πιεξνθφξεζε γηα ην πξφγξακκα κέζσ ηζηνζειίδσλ ή ΜΜΔ, θαζψο θαη ζηελ εθπαίδεπζε ησλ θαζεγεηψλ αλαγλσξίδνληαο έηζη ηε κεγάιε ζεκαζία ηνπ ξφινπ ηνπο 42. Δπνκέλσο, ην «Έηνο» απεπζπλφηαλ ζηελ θνηλσλία ζπλνιηθά, πεξηζζφηεξν ή ιηγφηεξν ζε θάζε πνιίηε. ηα πιαίζηα ηεο πξαγκαηνπνίεζεο ησλ πξνγξακκαηηδφκελσλ ελεξγεηψλ ην πκβνχιην ηεο Δπξψπεο παξείρε ηελ απαηηνχκελε λνκηθή βνήζεηα, ζεκηλάξηα Strasbourg, 22 December 2004, Education for Democratic Citizenship , 7th Meeting of EDC Coordinators, November 2004, Council of Europe, General Report by Nada Jakir Ministry of Science, Education and Sports, Zagreb, CROATIA, DGIV/EDU/CIT (2004) 54rev ζει

26 εθπαίδεπζεο θαζεγεηψλ, αιιά θαη ηελ δηεπθφιπλζε ηεο αληαιιαγήο ησλ θαιψλ πξαθηηθψλ αλάκεζα ζηα παλεπηζηήκηα ζρεηηθά κε κεζφδνπο απηναμηνιφγεζήο ηνπο. Δπίζεο, απφ πιεπξάο πκβνπιίνπ έλα εξγαιείν κε ηίηιν «Παθέην γηα ηελ Παηδεία ηεο Γεκνθξαηίαο», πξνσζήζεθε θη απνηειείηαη απφ εξγαιεία θη έγγξαθα γηα ηνπο ππεχζπλνπο γηα ηε ράξαμε πνιηηηθήο θαη ηνπο εθαξκνζηέο ζε επίζεκνπο θαη κε επίζεκνπο ηνκείο 43. Αλαθνξηθά κε ηελ αμηνιφγεζε ησλ δξαζηεξηνηήησλ πνπ έιαβαλ ρψξα θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ «Έηνπο», ζηνπο θφιπνπο ηνπ πκβνπιίνπ, δεκηνπξγήζεθε κηα Δπηηξνπή Δκπεηξνγλσκφλσλ (Ad Hoc Committee of Experts), ε νπνία ήηαλ ππεχζπλε θαη γηα ην ζρεδηαζκφ θαη ην ζπληνληζκφ ησλ δξάζεσλ θαη ινγνδνηνχζε απεπζείαο ζηελ Δπηηξνπή ησλ Τπνπξγψλ. ε θείκελα θαη κειέηεο πνπ έρεη ζπγθεληξψζεη ε ελ ιφγσ Δπηηξνπή πξνθεηκέλνπ λα εθδψζεη ηελ ηειηθή ηεο αμηνιφγεζε 44, θαίλεηαη πσο ν απνινγηζκφο ησλ ελεξγεηψλ πνπ πξαγκαηνπνηήζεθαλ εληφο ηνπ «Έηνπο» είλαη κάιινλ ζεηηθφο. πγθεθξηκέλα, δηαπηζηψζεθε φηη ζην ζχλνιν ζρεδφλ (93%) ησλ ρσξψλ έγηλε επξχηεξα γλσζηφ ην έξγν ηνπ ηδ ζρεηηθά κε ηελ «Παηδεία ηεο Γεκνθξαηίαο» θαη εληζρχζεθε ην πξνθίι ηνπ νξγαληζκνχ. Οη πην ζπρλέο δξαζηεξηφηεηεο ιάκβαλαλ ρψξα ζε εζληθφ, ζε πεξηθεξεηαθφ θαη ιηγφηεξν ζε ηνπηθφ επίπεδν θαη αθνξνχζαλ ζεκηλάξηα, ζπκβνχιηα θαη νκάδεο εξγαζίαο, ελψ παξάιιεια δηαπηζηψζεθε ε ελίζρπζε ησλ ζπλεξγαζηψλ θαη ησλ δηθηχσλ. ηα πιαίζηα απηά, επλνήζεθε ε ζπλεξγαζία κεηαμχ ησλ θξαηψλ κειψλ θαζψο ην 85% δεκηνχξγεζε ζπληνληζηηθφ κεραληζκφ, ν νπνίνο πεξηειάκβαλε απφ 2 έσο 20 θξάηε. Ρφινο ηνπ ήηαλ λα θαηέρεη κηα γεληθή επνπηεία ηεο ζπλνιηθήο ζηξαηεγηθήο, λα δηνξγαλψλεη εθδειψζεηο θαη λα δηαρέεη ηελ πιεξνθνξία. Δπίζεο, δηαπηζηψζεθε φηη ζην 73% ησλ ρσξψλ δεκηνπξγήζεθαλ λέεο εζληθέο ζπλεξγαζίεο ή δίθηπα, ελψ ζην 49% λέεο δηαθξαηηθέο ζπλεξγαζίεο, πνπ θηινδνμείηαη λα ζπλερηζηνχλ. ε φια ηα θξάηε κέιε θαηαγξάθηεθαλ πάλσ απφ 70 παξαδείγκαηα θαιψλ πξαθηηθψλ ζρεηηθά κε ην πξφγξακκα, πνπ πεξηειάκβαλαλ θπξίσο ηέζζεξα είδε δξαζηεξηνηήησλ: α)ζεκηλάξηα, ζπκβνχιηα θαη νκάδεο εξγαζίαο, β)εθπαηδεπηηθέο αιιαγέο(ζρεηηθά κε ηε δηδαθηέα χιε, ηελ εθπαίδεπζε ησλ θαζεγεηψλ, ηηο δηαζέζηκεο 43 Αλαιπηηθφηεξα βι. ζηελ ηζηνζειίδα ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο γηα ην «Παθέην» 44 Strasbourg 22 August 2006, European Year of Citizenship through Education Learning an Living Democracy, Ad Hoc Committee of Experts for the European Year of Citizenship through Education (CAHCIT), Addendum, DGIV/EDU/CAHCIT (2006)

27 πεγέο), γ)δξαζηεξηφηεηεο γηα λένπο πξνθεηκέλνπ λα ζπκκεηέρνπλ ελεξγά ζηε δεκνθξαηία θαη ηέινο, δ)βξαβεία θαη δηαγσληζκνχο. Μάιηζηα, ην πκβνχιην ηεο Δπξψπεο ζεζκνζέηεζε εηδηθά βξαβεία 45 (the Council of Europe s Youth directorate "Young Active Citizens Award and EAEA s 2005 Grundtvig Award Active Citizenship in a Democratic Society ), ηα νπνία ζα δίδνληαλ, ην πξψην, ζε λεαληθέο ζπλεξγαζίεο/ δίθηπα ή ηνπηθέο ή πεξηθεξεηαθέο αξρέο, ζε πεξηπηψζεηο άξηζησλ παξαδεηγκάησλ εθπαηδεπηηθψλ κεζφδσλ θαη εξγαιείσλ γηα ηελ πξνψζεζε ηεο δεκνθξαηηθήο δηαπαηδαγψγεζεο, ελψ ην δεχηεξν ζε πεξηπηψζεηο ζπλεξγαζηψλ ηξηψλ ή θαη πεξηζζφηεξσλ θξαηψλ κειψλ ζε ζέκαηα εθπαίδεπζεο ελειίθσλ. Με ηνλ ηξφπν απηφ εληζρχνληαλ νη ζπλεξγαζίεο ζε εζληθφ θαη δηαθξαηηθφ επίπεδν αληίζηνηρα. Δπίζεο, ζηα ζεηηθά ζηνηρεία ζπγθαηαιέγεηαη θαη ν κεγάινο αξηζκφο ησλ ζπκκεηερφλησλ ζηηο δξάζεηο ηνπ «Έηνπο»- ΜΚΟ, επξσπατθνί θαη δηεζλείο νξγαληζκνί, Τπνπξγείν Παηδείαο, ζρνιεία, παλεπηζηήκηα θαη θπβεξλεηηθνί παξάγνληεο ζε πεξηθεξεηαθφ θαη ηνπηθφ επίπεδν 46. εκαληηθφ ξφιν ζηελ επηηπρία πνπ ην έηνο ζεκείσζε, έπαημε ε δεκνζηφηεηα πνπ έιαβε, ράξε ζηελ κεηάθξαζε ηνπ πιηθνχ ηνπ ηδ γηα ην «Έηνο»(ζην 55% ησλ θξαηψλ), ζηηο αξθεηέο αλαθνηλψζεηο ηχπνπ, αθφκε θαη ζην εζληθφ δηαθεκηζηηθφ πιηθφ θαη ηηο εζληθέο ηζηνζειίδεο (ζην 51% ησλ θξαηψλ). Ωζηφζν, πάλσ απφ ην 1/3 ησλ ρσξψλ δήισζε ιίγν πεξηνξηζκέλν ιφγσ ηνπ φηη αληηκεηψπηζε κηθξή αληαπφθξηζε απφ ηελ θπβέξλεζε, ηα ΜΜΔ θαη ηηο ηνπηθέο θνηλσλίεο, ελψ ζε κεγάιν βαζκφ πεξηνξηζκέλν ιφγσ ηεο κηθξήο αληαπφθξηζεο ησλ ΜΜΔ, ηνπ ρακεινχ πξνυπνινγηζκνχ θαη ηελ έιιεηςε ζε πξνζσπηθφ δήισζε ην 1/3 ησλ θξαηψλ κειψλ. χκθσλα κε ηα παξαπάλσ, ζπκπεξαίλεηαη φηη απφ ηνπο ζηφρνπο επηηεχρζεθαλ ζε κεγάιν βαζκφ, απηφο πνπ είρε λα θάλεη κε ην θελφ αλάκεζα ζε ζεσξία θαη πξάμε, κηα θαη αλαιήθζεθαλ αξθεηέο ελέξγεηεο ζρεηηθά, αιιά θαη ν ζηφρνο ζρεηηθά κε ηελ πξνψζεζε ηεο εθπαίδεπζεο ζηελ αλάπηπμε ηνπ εθδεκνθξαηηζκνχ ηνπ πνιίηε θαη ηεο ζπκκεηνρήο ζηα θνηλά, ε νπνία πξνσζεί ηελ θνηλσληθή ζπλνρή, ηελ δηαπνιηηηζκηθή αλνρή θαη ην ζεβαζκφ ζηε δηαθνξεηηθφηεηα θαη ηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα, θαζψο δφζεθε κεγάιε έκθαζε ζηελ εθπαίδεπζε ησλ θαζεγεηψλ, αιιά θαη ζηελ ελεξγφ 45 Βι. Αλαιπηηθφηεξα γηα ηα βξαβεία ζηελ ηζηνζειίδα: opofpage 46 Strasbourg 22 August 2006, European Year of Citizenship through Education Learning an Living Democracy, Ad Hoc Committee of Experts for the European Year of Citizenship through Education (CAHCIT), Addendum, DGIV/EDU/CAHCIT (2006) 13. ζει

28 ζπκκεηνρή ησλ λέσλ. Σν «Έηνο» ζεσξήζεθε σο έλα πνιηηηθφ πιαίζην ζην νπνίν ηα θξάηε κέιε θιήζεθαλ λα ιάβνπλ κέηξα σο αξρή κηαο αεηθφξνπ δηαδηθαζίαο πνπ θηινδνμείηαη λα ζπλερίζεη θαη ηα επφκελα ρξφληα. Καηφπηλ ηνχηνπ, νη δξάζεηο πνπ νξγαλψζεθαλ πξνβιέπεηαη λα ζπλερηζηνχλ θαη κεηά ην Υαξαθηεξηζηηθφ είλαη φηη ην 81% ησλ θξαηψλ κειψλ ζα ζπλερίζεη ηα ζεκηλάξηα, ηα ζπκβνχιηα θαη ηηο νκάδεο εξγαζίαο, ελψ ζην ην 71% ησλ ρσξψλ ζα ζπλερηζηεί ε εθπαίδεπζε ησλ θαζεγεηψλ, νη εθδφζεηο ζρεηηθνχ κε ην πξφγξακκα πιηθνχ θαη ε δεκηνπξγία δηθηχσλ. 28

29 Κεθάλαιο 3 ο ηπαηηγικέρ για ηη Γημοκπαηική Παιδεία ηα πιαίζηα ηνπ «Έηνπο», φπσο αλαθέξζεθε ζην πξνεγνχκελν θεθάιαην, νη δξαζηεξηφηεηεο πνπ ε θάζε ρψξα είρε ηε δπλαηφηεηα λα αλαιάβεη δελ ήηαλ πξνθαζνξηζκέλεο νχηε ζρεηηθά κε ηε δηαδηθαζία ηνπο, νχηε θαη ζρεηηθά κε ηηο θνηλσληθέο νκάδεο ζηηο νπνίεο ζα απεπζχλνληαλ. Απηή ε δηαθξηηηθή επρέξεηα πνπ δφζεθε απφ ην πκβνχιην ηεο Δπξψπεο δελ είλαη ηπραία. Σν θάζε θξάηνο κέινο αζθεί ηε δηθή ηνπ πνιηηηθή γηα ηελ παηδεία πνπ είλαη απνηέιεζκα πνιιψλ παξαγφλησλ, φπσο γηα παξάδεηγκα ηνπ ηξφπνπ κε ηνλ νπνίν είλαη νξγαλσκέλν (απνθεληξσηηθφο ή ζπγθεληξσηηθφο), ησλ πξνηεξαηνηήησλ πνπ έρεη ζρεηηθά κε ηελ παηδεία ηεο δεκνθξαηίαο 47 ή αθφκε θαη ησλ αληηιήςεσλ πνπ δηαηεξεί παξαδνζηαθά ζρεηηθά κε ηελ επηθξάηεζε εηξήλεο θαη ζηαζεξφηεηαο πνπ έρνπλ λα θάλνπλ κε ην ζηελφ έιεγρν ηεο δσήο ηνπ αηφκνπ. Ζ δηαθνξεηηθή πνιηηηθή πνπ αζθείηαη έρεη σο απνηέιεζκα έλα δηαθνξεηηθφ βαζκφ απνηειεζκαηηθφηεηαο ζηα θξάηε κέιε, ην νπνίν ζπλεπάγεηαη έλα έιιεηκκα εθαξκνγήο. Απφ πιεπξάο πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο, σζηφζν, έρνπλ εθδνζεί δχν θείκελαε απφθαζε ηνπ πκβνπιίνπ Τπνπξγψλ παηδείαο ζην Cracow ηεο Πνισλίαο ην 2000 θαη ε ζχζηαζε (20002)12 ηεο Δπηηξνπήο ησλ Τπνπξγψλ-ηα νπνία ππνγξακκίδνπλ ηνλ νπζηψδε ξφιν ηνπ πξνγξάκκαηνο «Παηδεία ηεο Γεκνθξαηίαο» ζηηο εθπαηδεπηηθέο πνιηηηθέο θαη κεηαξξπζκίζεηο, πνπ ζα πξέπεη λα απνηειεί ζηνηρείν ζηελ άζθεζε πνιηηηθήο θάζε ρψξαο. πγθεθξηκέλα, ην θείκελν ηεο ζχζηαζεο, αλαγλσξίδνληαο ην δηαθνξεηηθφ πιαίζην ηνπ θάζε εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο, πξνηείλεη ην πξφγξακκα λα απνηειεί «ζηφρν πξνηεξαηφηεηαο ζηε δφκεζε θαη ηηο κεηαξξπζκίζεηο ηεο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο». Δπνκέλσο, βάζεη ησλ θεηκέλσλ θαη ηνπ πλεχκαηνο ηνπ πξνγξάκκαηνο, νη ρψξεο αληηκεησπίδνπλ ηελ δεκνθξαηηθή δηαπαηδαγψγεζε σο ζεκαληηθφ παξάγνληα 47 Οη ρψξεο κε λέεο δεκνθξαηίεο πξνζπαζνχλ γηα ηελ εδξαίσζή ηνπο καζαίλνληαο αθφκε ζηνλ πνιίηε ηηο βαζηθέο έλλνηεο ηνπ πνιηηεχκαηνο, ελψ εθείλεο κε καθξά δεκνθξαηηθή παξάδνζε βξίζθνληαη έλα βήκα πην κπξνζηά, πξνσζψληαο δεηήκαηα φπσο ην πψο ν πνιίηεο πξέπεη λα αληηκεησπίζεη ηηο πξνθιήζεηο θαη ηηο αβεβαηφηεηεο ηεο δσήο ζε έλα θφζκν πνπ κεηαβάιιεηαη κε γξήγνξνπο ξπζκνχο. Αλαιπηηθφηεξα βι. ζην Γ. Κνληνγηαλλνπνχινπ- Πνιπδσξίδε, «Ζ δεκνθξαηία, ν Πνιίηεο θαη νη «άιινη», Βηβιηνζήθε θνηλσληθήο επηζηήκεο θαη θνηλσληθήο πνιηηηθήο, εθδφζεηο Gutenberg, Αζήλα 2005, ζει

30 γηα ηελ επίιπζε πηεζηηθψλ θνηλσληθννηθνλνκηθψλ, πνιηηηθψλ θαη πνιηηηζηηθψλ πξνθιήζεσλ θαζψο θαιχπηεη ζέκαηα φπσο ε αλεθηηθφηεηα, ηα δηθαηψκαηα, ηα θαζήθνληα θαη ε ηαπηφηεηα ηνπ πνιίηε. Δπίζεο, ππάξρεη ζε φια ηα θξάηε κηα εμειηζζφκελε αλαζεψξεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζπζηεκάησλ κε ην πξφγξακκα «Παηδεία ηεο Γεκνθξαηίαο» λα απνηειεί κηα απφ ηηο βαζηθέο πξσηνβνπιίεο. Βέβαηα, ππάξρνπλ θαη νξηζκέλεο δηαθνξέο. Γηα παξάδεηγκα, ζηελ θεληξηθή θαη αλαηνιηθή Δπξψπε, ε εθπαηδεπηηθή απηή κεηαξξχζκηζε ιακβάλεη ρψξα εληφο ελφο πεξηβάιινληνο επξχηεξσλ πνιηηηθψλ αιιαγψλ θαη εμειίμεσλ, ελψ ζηε λφηηα, έρνληαο απφ ρξφληα εδξαησκέλε ηε δεκνθξαηία, πξνηεξαηφηεηα δίδεηαη ζηελ δεκηνπξγία ελφο λένπ ζρήκαηνο κεηαμχ ηνπ θεληξηθνχ θαη ηνπ ηνπηθνχ ειέγρνπ κε ηελ παξνρή κεγαιχηεξεο ειεπζεξίαο ζηα ζρνιεία. Βέβαηα, θαη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο ε εθαξκνγή ηεο πνιηηηθήο αλαδεηά ηε δπλαηφηεηα κηαο δηα βίνπ εθπαίδεπζεο 48. ε γεληθέο γξακκέο ζηηο επξσπατθέο ρψξεο πνπ εθαξκφδνπλ ην πξφγξακκα, δχν πξνζεγγίζεηο έρνπλ θαηαγξαθεί. Αθελφο, ρψξεο φπσο ε Κξναηία, ε Γαλία, ε Φηιαλδία, ε νπεδία θαη ην Ζλ. Βαζίιεην έρνπλ θαηαζηήζεη ην πξφγξακκα έλα μερσξηζηφ θνκκάηη ησλ δεκφζησλ πνιηηηθψλ ηνπο. Απηφ ηνπ δίλεη κηα ηδηαίηεξε αμία θαη πνιηηηθή ππνζηήξημε, αιιά δεκηνπξγεί πξνβιήκαηα φπσο ε επάξθεηα αλαθνξηθά κε ηνπο πφξνπο, ηδηαίηεξα ηνπο νηθνλνκηθνχο. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ζηελ πιεηνςεθία ησλ πεξηπηψζεσλ ην πξφγξακκα αληηκεησπίδεηαη σο έλα ζπζηαηηθφ ηεο πνιηηηθήο γηα ηελ παηδεία, είηε σο ζθνπφο είηε σο πξνηεξαηφηεηα απηήο. Παξαθάησ, παξαηίζεληαη νη πνιηηηθέο πνπ αζθνχλ ηα θξάηε κέιε ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο ρσξηζκέλα ζε θαηεγνξίεο, θαηά ην πξφηππν έξεπλαο πνπ έρεη δηεμαρζεί απφ ηνλ νξγαληζκφ, αθνχ πξψηα αλαθέξεηαη ν βαζηθφο δηαρσξηζκφο ηνπο ζε θξάηε ηεο δπηηθήο θαη ηεο αλαηνιηθήο Δπξψπεο. 1. Η «Παηδεία ηες Γεκοθραηίας» ως δήηεκα δεκόζηας ποιηηηθής Σν πξφγξακκα γηα ηελ «Παηδεία ηεο Γεκνθξαηίαο» ζπλδέεηαη κε κηα ζεηξά απφ άιια πεδία. Αξρηθά, έρεη λα θάλεη κε ηελ αλάπηπμε ησλ δπλαηνηήησλ ηνπ αηφκνπ κέζσ ηεο εθπαίδεπζεο ηνπ ήζνπο, κε ηελ νηθνλνκηθή πνιηηηθή φζνλ αθνξά ηελ απαζρνιεζηκφηεηα, κε ηελ θνηλσληθή, πνιηηηζηηθή θαη πνιηηηθή δηάζηαζε, κε ηε γλψζε, απφ ηελ άπνςε φηη ηελ εληζρχεη θαη ηέινο, κε ηελ δηα βίνπ κάζεζε. ε γεληθέο 48 Strasbourg, 4 November 2003, Seminar Report by Mr Graham Morris, «EDC policy and practice: How to bridge the GAP? - Policy development seminar»,11-12 September 2003, Council of Europe, Strasbourg, DGIV/EDU/CIT (2003) 36, ζει

31 γξακκέο, κε ηε ζπκπεξίιεςε ηνπ πξνγξάκκαηνο ζηελ εκεξήζηα δηάηαμε ηεο πνιηηηθήο γηα ηελ παηδεία, νη δηακνξθσηέο πνιηηηθήο πξνζδνθνχλ ηα παξαθάησ απνηειέζκαηα: Να βνεζήζνπλ λένπο αλζξψπνπο θαη ελήιηθεο λα πξνεηνηκαζηνχλ θαιχηεξα γηα λα αζθήζνπλ ηα δηθαηψκαηα θαη ηηο ππνρξεψζεηο ηνπο πνπ αλαγλσξίδνληαη ζηα εζληθά ηνπο ζπληάγκαηα Να ηνπο βνεζήζνπλ λα απνθηήζνπλ ηηο ηθαλφηεηεο πνπ ρξεηάδνληαη γηα ελεξγή ζπκκεηνρή ζηε δεκφζηα αξέλα, σο ππεχζπλνη θαη νξγαλσκέλνη ζηελ θνηλσλία πνιίηεο Να απμήζνπλ ην ελδηαθέξνλ ηνπο γηα ηελ εθπαηδεπηηθή αιιαγή θαη λα ελδπλακψζνπλ ηελ bottom-up δηαδηθαζία θαη ηελ πξσηνβνπιία Να επεθηαζεί ε κάζεζε θαη ζε κε επίζεκεο πνιηηηθέο 49. Ζ δηνηθεηηθή δηακφξθσζε ηεο Δπξψπεο, ζρεηηθά κε ηελ εθαξκνγή ηνπ πξνγξάκκαηνο, απαξηίδεηαη απφ ζρήκαηα πνπ πνηθίιινπλ θαη παίξλνπλ είηε ηε κνξθή εηδηθψλ ππνπξγείσλ, θπβεξλεηηθψλ ππεξεζηψλ, πεξηθεξεηαθψλ θέληξσλ ή ηνπηθψλ αξρψλ. Δληφο απηνχ ηνπ πνιχπινθνπ πιαηζίνπ, ππάξρνπλ αιιειεπηδξάζεηο θαη θαηαζηάζεηο επηθαιχςεσλ ή αθφκε θαη αληαγσληζκνχ (είηε φζνλ αθνξά ηνπο πφξνπο, είηε ηελ εμνπζία). πλεπψο, ε άζθεζε δεκφζηαο πνιηηηθήο απαηηεί ε θάζε ρψξα λα αληηκεησπίδεηαη σο έλαο παίθηεο πνιιαπιφο θαη ζχλζεηνο θαη φρη σο έλαο κνλαδηθφο πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ νκνηνγέλεηα ζηνπο θφιπνπο ηνπ. Απηφ είλαη πνιχ ζεκαληηθφ, θαζψο αθφκε θη αλ ε πξσηνβνπιία γηα ηελ εθαξκνγή ηνπ πξνγξάκκαηνο αλήθεη ζηελ θπβέξλεζε, ε πινπνίεζε ζα είλαη επηηπρήο κφλν αλ ζε απηήλ ζπκκεηέρνπλ θαη άιινη κέηνρνη. Ζ ζπκκεηνρή ησλ ππφινηπσλ θνξέσλ θαζνξίδεηαη απφ ην λνκηθφ πιαίζην πνπ νξίδεη ε θπβέξλεζε, αιιά ηαπηφρξνλα απαηηείηαη θαη ε νξηδφληηα ζπλεξγαζία ησλ ππφινηπσλ κεηφρσλ ζηνπο νπνίνπο δηαρέεηαη εμνπζία. Σν πξφγξακκα «Παηδεία ηεο Γεκνθξαηίαο» έρεη γίλεη απνδεθηφ ζε κεγάιν βαζκφ ηφζν απφ ηελ θεληξηθή θπβέξλεζε, πνπ ην πηνζέηεζε σο πξνηεξαηφηεηα ζην πξφγξακκά ηεο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο, φζν θαη απφ ηνπο ππφινηπνπο κεηφρνπο πνπ έδεημαλ ελδηαθέξνλ γηα ηελ εθαξκνγή ηνπ κέζσ ηεο αλάπηπμεο ζπλεξγαζηψλ. Ωζηφζν, αλ θαη ηα ζπληάγκαηα ησλ επξσπατθψλ ρσξψλ πξνζθέξνπλ επλντθφ έδαθνο γηα ηελ εθαξκνγή ηνπ θαη παξ φιν πνπ ε πνιηηηθή βνχιεζε, εκπλεπζκέλε απφ ηα 49 All-European Study on Education for Democratic Citizenship Policies, Council of Europe Publishing, 2004, ζει.22 31

32 θείκελα ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο, είλαη ππέξ κηαο νκνηφκνξθεο εθαξκνγήο ηνπ πξνγξάκκαηνο, ε πινπνίεζε ηεο πνιηηηθήο απέρεη αηζζεηά απφ ρψξα ζε ρψξα. ε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο ππάξρνπλ ζπγθεθξηκέλα πξνγξάκκαηα εθαξκνγήο ηα νπνία, φκσο, δελ εθαξκφδνληαη, ελψ ζε άιιεο ηα κέηξα εθαξκνγήο πνπ ιακβάλνληαη δελ αληηπξνζσπεχνπλ ηνπο ζηφρνπο πνπ έρνπλ δηαηππσζεί ζε πνιηηηθφ επίπεδν. ε θάζε πεξίπησζε εληνπίδεηαη έλα ζεκαληηθφ ζεηηθφ ζηνηρείν. Αθφκε θαη ε νκνηφκνξθε εθαξκνγή ή αθφκε θαη ε πξνβιεκαηηθή εθαξκνγή ηνπ πξνγξάκκαηνο δειψλεη ηελ χπαξμε ελδηαθέξνληνο ησλ θξαηψλ κειψλ γηα ηελ παηδεία ηε δεκνθξαηίαο. Ζ πνιηηηθή γηα ηελ παηδεία, ζηα πιαίζηα απηά, είλαη ηθαλή λα θαηεπζχλεη θαη λα πξνζαλαηνιίζεη θαη ηα άιια πεδία ηεο δεκφζηαο πνιηηηθήο, πξνο ηελ πξαγκαηνπνίεζε βεκάησλ εκπλεπζκέλσλ απφ ηηο ηδηφηεηεο ηνπ «ζσζηνχ πνιίηε». Δπί ηεο νπζίαο, νη ηδέεο θαη κφλν, πνπ ε δεκνθξαηηθή δηαπαηδαγψγεζε εκπεξηέρεη δίλνπλ κηα δεκνθξαηηθφηεξε πλνή ζηελ ελ γέλεη δεκφζηα πνιηηηθή πνπ αζθνχλ ηα θξάηε. ηελ επφκελε ελφηεηα γίλεηαη ιφγνο γηα ηηο δηαθνξέο αλάκεζα ζηα θξάηε δπηηθήο θαη αλαηνιηθήο Δπξψπεο, θαζψο απνηεινχλ παξάγνληα γηα ηε κε νκνηφκνξθε εθαξκνγή ηνπ πξνγξάκκαηνο ζηνλ επξσπατθφ ρψξν. 2. Ο βαζηθός δηατωρηζκός αλάκεζα ζε αλαηοιηθή θαη δσηηθή Δσρώπε 50 Οη δηαθνξέο αλάκεζα ζηα θξάηε ηεο δπηηθήο θαη ηεο αλαηνιηθήο Δπξψπεο έρνπλ σο αθεηεξία ηε ρξνληθή δηαθνξά ηεο εδξαίσζεο ηεο δεκνθξαηίαο. ην ρψξν ηεο δπηηθήο Δπξψπεο, ε δεκνθξαηία απνηειεί πνιίηεπκα απφ ρξφληα εδξαησκέλν, ελψ ζηνλ αλαηνιηθφ ρψξν κεηξά ιηγφηεξν απφ είθνζη ρξφληα. Ωο εθ ηνχηνπ, νη δχν ρψξνη δελ είλαη ίδηνη ζηελ δηαδηθαζία ηεο αιιαγήο θαζψο ηα δεηνχκελα δηαθέξνπλ. ηε δχζε, ζθνπφο είλαη ε βειηίσζε ησλ ππαξρφλησλ ζεζκψλ, ελψ ζηελ αλαηνιή ε εθ λένπ δφκεζή ηνπο, γεγνλφο πνπ θαζηζηά ηελ εθαξκνγή ηνπ πξνγξάκκαηνο γηα ηε δεκνθξαηηθή δηαπαηδαγψγεζε δπζθνιφηεξε. Πην ζπγθεθξηκέλα, νη ρψξεο ηεο αλαηνιηθήο Δπξψπεο είλαη αλαγθαίν λα απνθνπνχλ απφ ηελ ηδέα ηεο ππέξηαηεο εμνπζίαο ηνπ θξάηνπο έλαληη ηνπ αηφκνπ θαη ηεο θνηλσλίαο, απφ ηελ παξαδνζηαθά θξαηνθεληξηθή δηακφξθσζε ηεο νηθνλνκίαο κε ηελ θαηαπίεζε ησλ δπλάκεσλ ηεο αγνξάο θαη ηέινο, απφ ηελ ρξήζε απζηεξνχ ειέγρνπ ζε ηδησηηθή θαη δεκφζηα δσή γηα ηελ δηαθχιαμε ηεο εηξήλεο, ηεο αζθάιεηαο 50 Βι. αλαιπηηθφηεξα γηα ηηο δηαθνξέο ζην Council for cultural co-operation(cdcc), Project on Education for Democratic Citizenship, strategies for learning Democratic Citizenship, Council of Europe, 2000, ζει

33 θαη ηεο ζηαζεξφηεηαο, πνπ εκπεξηέρεη ηελ παξαβίαζε ησλ δηθαησκάησλ θαη ησλ ειεπζεξηψλ ηνπ αηφκνπ. Όια ηα παξαπάλσ, εμαθνινπζνχλ λα ππάξρνπλ ζε κηθξφηεξν ή κεγαιχηεξν βαζκφ κε απνηέιεζκα λένη πνιηηηθνί θαη θνηλσληθνί κεραληζκνί- θαη ζηα πιαίζηα ηεο εθαξκνγήο ηνπ πξνγξάκκαηνο- λα είλαη αλαπνηειεζκαηηθνί ζηελ αλαδφκεζε ησλ θνηλσληψλ. Δπίζεο, ε παηδεία δελ θαηέρεη ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ θπβεξλεηηθή πνιηηηθή θαη σο εθ ηνχηνπ νη πφξνη πνπ αθηεξψλνληαη ζε απηή είλαη αλεπαξθείο. ε απηά ηα πιαίζηα, είλαη αλαγθαίν λα εληζρπζεί ε πνιηηηθή γηα ηελ παηδεία θαη ηδηαίηεξα ε έλλνηα ηεο δεκνθξαηηθήο δηαπαηδαγψγεζεο θαη λα πξνσζεζεί ε ζπκκεηνρή θαη ε ζπλεξγαζία ησλ ηνπηθψλ παξαγφλησλ γηα ηελ θαιχηεξε εθαξκνγή ηνπ πξνγξάκκαηνο. Δθηφο, φκσο, απφ ηηο δηαθνξέο ππάξρνπλ θαη θνηλά ζεκεία αλάκεζα ζηηο δχν πεξηθέξεηεο. Αξρηθά, ε δηάζεζε γηα αιιαγή θαη ε πηνζέηεζε ζηφρσλ θαη κεζφδσλ πνπ ζα ηελ επηθέξνπλ, είλαη ε βάζε γηα ηελ έγθξηζε θαη εθαξκνγή, αλάκεζα ζε άιια, θαη ηνπ πξνγξάκκαηνο γηα ηελ «Παηδεία ηεο Γεκνθξαηίαο». πγθεθξηκέλα, ε επηζπκία ησλ θξαηψλ γηα κηα θνηλή πνξεία ζην εμήο, έρεη λα θάλεη κε νξηζκέλνπο παξάγνληεο φπσο α) ε εζηίαζε ζηελ επεκεξία ησλ πνιηηψλ θαη ηεο θνηλσλίαο, ζε φξνπο ζπλερνχο αλάπηπμεο πνπ εκπεξηέρεη θνηλσληθέο, νηθνλνκηθέο θαη πεξηβαιινληηθέο αιιαγέο, β) ε απνδνρή ηεο δεκνθξαηίαο, ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ, ηνπ πινπξαιηζκνχ θαη ησλ θαλφλσλ δηθαίνπ σο έλα πιαίζην εληφο ηνπ νπνίνπ εθηπιίζζνληαη ηα θνηλσληθά, πνιηηηθά, πνιηηηζηηθά θαη νηθνλνκηθά δεηήκαηα, θαη ηέινο γ) ε δέζκεπζε γηα κηα Δπξψπε δεκνθξαηηθήο ζηαζεξφηεηαο, βαζηζκέλε ζηηο αξρέο ηνπ πινπξαιηζκνχ, ηνπ ζεβαζκνχ ζηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα θαη ειεπζεξίεο, ζηελ πξνζηαζία ησλ κεηνλνηήησλ θαη ζηελ θνηλή πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά εκπινπηηζκέλε κε ηελ πνηθηινκνξθία. πκπεξαζκαηηθά, ε άζθεζε ηεο πνιηηηθήο γηα ηελ παηδεία δηαθέξεη ζεκαληηθά αλάκεζα ζε δπηηθή θαη αλαηνιηθή Δπξψπε, θαζψο ην πεξηβάιινλ θαη νη αληηιήςεηο απέρνπλ αθφκε ζε κεγάιν βαζκφ. Ωζηφζν, ππάξρεη ε δηάζεζε γηα αιιαγήπξνζαλαηνιηζκέλε ζηελ εδξαίσζε ζηε κηα πεξίπησζε θαη ζηελ εμέιημε ζηελ άιιε, ηεο δεκνθξαηίαο- θαη θνηλά ζεκεία πνπ δηαθξίλνπλ ηηο δχν γεσγξαθηθέο πεξηθέξεηεο, ηα νπνία απνηεινχλ ηε βάζε γηα ηελ πηνζέηεζε θνηλψλ πξνγξακκάησλ, φπσο απηφ ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο, θαη ηελ άζθεζε ησλ θαηάιιεισλ πνιηηηθψλ ψζηε απηφ λα εθαξκνζηεί επηηπρψο. 33

34 3. Γσηηθή θαη Νόηηα Δσρώπε 51 Οξγαλσηηθά ην πξφηππν ηεο δπηηθήο Δπξψπεο ζπλδπάδεη ηφζν ηελ «απφ ηα πάλσ πξνο ηα θάησ» πξνζέγγηζε φζν θαη ηελ δηάρπζε ησλ εμνπζηψλ. Απηφ ζπληζηά ζεκαληηθφ εξγαιείν γηα ηελ εθαξκνγή ηνπ πξνγξάκκαηνο θαζψο λαη κελ ηίζεληαη ηα λνκηθά πιαίζηα γηα ηελ άζθεζε ηεο πνιηηηθήο, ηαπηφρξνλα φκσο δίδεηαη εμνπζία θαη ζε κε θπβεξλεηηθνχο παξάγνληεο (ΜΜΔ, ΜΚΟ, εκπνξηθνχο νξγαληζκνχο) γηα ηελ πινπνίεζή ηνπ, αθππλίδνληαο έηζη νιφθιεξε ηελ θνηλσλία ζρεηηθά κε ην ζπγθεθξηκέλν πξφγξακκα, ηηο δξάζεηο ηνπ θαη ηνπο ζθνπνχο ηνπ. Δπνκέλσο, ε ιήςε ησλ απνθάζεσλ είλαη απνηέιεζκα ζπλαίλεζεο κηα ζεηξάο ζπκκεηερφλησλ θαη ζηελ πεξίπησζε πνπ αλαδπζνχλ αληηθξνπφκελα ζπκθέξνληα θαη ζηφρνη, ε αλαιακβαλφκελε πνιηηηθή είλαη απνηέιεζκα δηαπξαγκαηεχζεσλ ησλ ελδηαθεξνκέλσλ. Σν ίδην ζπκβαίλεη θαη ζηελ πνιηηηθή γηα ηελ παηδεία φπνπ νη ελ ιφγσ ρψξεο δίλνπλ κεγάιε βαξχηεηα. Ο ζπγθεθξηκέλνο ηνκέαο ζεσξείηαη πσο παίδεη ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ αληηκεηψπηζε ησλ θνηλσληθψλ πξνβιεκάησλ, φπσο επί παξαδείγκαηη ζηελ θνηλσληθή αδηαθνξία ή ζηελ κε αλνρή ηεο πνιηηηζηηθήο δηαθνξεηηθφηεηαο, γη απηφ ην πξφγξακκα «Παηδεία ηεο Γεκνθξαηίαο» θαηέρεη ζέζε μερσξηζηή. Αθφκε, ε πξνψζεζε ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ πξνγξάκκαηνο απνηειεί ιχζε γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ηεο πνιηηηθήο απάζεηαο πνπ έρεη ζεκεησζεί ζην ρψξν 52. Αληίζεηα, ζηελ πεξηνρή ηεο λφηηαο Δπξψπεο ζπληειείηαη πξνζπάζεηα γηα αιιαγέο ζηελ πνιηηηθή γηα ηελ παηδεία κε ηελ ηάζε γηα απνθέληξσζε ησλ ζρνιηθψλ ζπζηεκάησλ θαη ηελ κεγαιχηεξε απηνλνκία ησλ ζρνιείσλ. Πξαγκαηνπνηείηαη δειαδή κηα πξνζπάζεηα λα πηνζεηεζεί θαη εδψ, εθηφο απφ ηελ «απφ πάλσ πξνο ηα θάησ» πξνζέγγηζε θαη ε δηάρπζε ησλ εμνπζηψλ, ψζηε νη απνθάζεηο λα είλαη απνηέιεζκα δηαπξαγκαηεχζεσλ. Σν πξφγξακκα, ζηα πιαίζηα απηά, ιακβάλεη μερσξηζηή ζέζε θαζψο ε ζπκκεηνρηθή δηάζηαζε πνπ πξνηείλεη, θαζψο θαη ε πξνεηνηκαζία ησλ απαξαίηεησλ δπλαηνηήησλ ησλ καζεηψλ γηα λα αζθνχλ ζσζηά ηελ ηδηφηεηα ηνπ πνιίηε, απνηεινχλ ζηφρν ησλ κεηαξξπζκίζεσλ. 51 Αλαιπηηθφηεξα γηα ηελ πνιηηηθή ζηηο ρψξεο ηεο δπηηθήο θαη λφηηαο Δπξψπεο βι. All-European Study on Education for Democratic Citizenship Policies, Council of Europe Publishing, 2004, ζει θαη αληίζηνηρα. Ζ έξεπλα ρψξηζε ηηο πεξηθέξεηεο σο εμήο: ε δπηηθή Δπξψπε αθνξά ηηο ρψξεο: Απζηξία, Βέιγην, Γαιιία, Γεξκαλία, Ηξιαλδία, Ληρηελζηάηλ, Λνπμεκβνχξγν, Οιιαλδία, Διβεηία, Ζλσκέλν Βαζίιεην, ελψ ε λφηηα ηηο ρψξεο: Αλδφξα, Κχπξνο, Μάιηα, Ηηαιία, Διιάδα, Πνξηνγαιία, αλ Μαξίλν, Ηζπαλία, Σνπξθία. 52 All-European Study on Education for Democratic Citizenship Policies, Council of Europe Publishing, 2004, ζει

35 Καηά ηελ εθαξκνγή ηνπ πξνγξάκκαηνο θαη ζηηο δχν πεξηθέξεηεο, πξφβιεκα εληνπίζηεθε ζηε ζπκκεηνρή ησλ καζεηψλ ζε ζπκκεηνρηθέο δηαδηθαζίεο, νη νπνίεο ππάξρνπλ ηδηαίηεξα ζηηο ρψξεο ηεο δπηηθήο Δπξψπεο θαη εμειίζζνληαη ζηε λφηηα. Δλψ νη δνκέο πνπ πξνσζνχλ ηε ζπκκεηνρή ππάξρνπλ, νη καζεηέο εμαθνινπζνχλ λα έρνπλ κηθξή πιεξνθφξεζε γηα ηα δηθαηψκαηα θαη ηηο ππνρξεψζεηο πνπ εκπεξηέρεη ε ηδηφηεηα ηνπ πνιίηε θαη δελ ζπκκεηέρνπλ ζε κεγάιν βαζκφ ζηηο παξαπάλσ δξαζηεξηφηεηεο είηε ζηα πιαίζηα ηνπ ζρνιείνπ είηε ηεο πνιηηηθήο θνηλσλίαο. Ηδηαίηεξα ζηε λφηηα πεξηθέξεηα, πνπ ε ζπκκεηνρή θαη ε ελεξγνπνίεζε είλαη εγρείξεκα ζρεηηθά θαηλνχξην, ην πξφβιεκα πνπ πξνθχπηεη είλαη ε ηζνξξνπία ησλ δπλάκεσλ. Λφγσ ηεο εμειηζζφκελεο θαηάζηαζεο ηνπ θαηλνκέλνπ ησλ ζπκκεηνρηθψλ δηαδηθαζηψλ, ππάξρεη ε αλεζπρία ηελ απψιεηαο δχλακεο απφ πιεπξάο ζρνιείνπ ή θαζεγεηψλ πξνο ράξηλ ησλ καζεηψλ. 53 Πξνθεηκέλνπ λα αληηκεησπηζηεί ην παξαπάλσ θαηλφκελν, ζπζηήλεηαη απφ πιεπξάο ηνπ νξγαληζκνχ λα πξνσζεζεί πιηθφ, ζηε κεηξηθή ή επξέσο νκηινχκελε ζηε ρψξα γιψζζα, ζρεηηθά κε ηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα θαη ηελ ζπλχπαξμε ζε κηα πινπξαιηζηηθή θνηλσλία. Σν θιεηδί γηα λα ππάξμεη ελδηαθέξνλ απφ πιεπξάο καζεηψλ είλαη λα αθνξά άκεζα ηηο δσέο ηνπο, θαζψο ε λενιαία έρεη ηζρπξφ ελδηαθέξνλ γηα ηα πξνβιήκαηα πνπ αληαλαθινχλ ηηο ηξέρνπζεο ζπλζήθεο ηεο δηθήο ηεο δσήο θαη ζπλήζσο πεξηνξίδεη ηελ πνιηηηθή ηεο ζπκκεηνρή ζε ζηηο θαηαζηάζεηο πνπ εθθξάδνπλ ηηο αλεζπρίεο ηεο γηα ηελ θαζεκεξηλφηεηα θαη ην κέιινλ 54. Δπηπιένλ, ρξήζηκν είλαη λα δηαρπζεί ε πεπνίζεζε πσο ην πξφγξακκα εληζρχεη ηελ επαγγεικαηηθή εμέιημε, αιιά θαη λα δεκνζηεπζνχλ νη θαιέο πξαθηηθέο (ιρ ν νδεγφο ησλ θαζεγεηψλ ζηε ΜΒ). Δπίζεο, ιφγσ ηεο κηθξνχ βαζκνχ ζπλεξγαζίαο κε ηηο βφξεηεο ρψξεο, πξνηάζεθε απφ ην πκβνχιην ηεο Δπξψπεο ε ελζάξξπλζε ζπλεξγαζηψλ κεηαμχ λφηησλ θαη βφξεησλ ρσξψλ, αιιά θαη ζε γεληθφηεξεο γξακκέο, ε πξνψζεζε κεζφδσλ δεκνθξαηηθήο αληηπαξάζεζεο θαη ε πξνψζεζε ησλ δηαπξαγκαηεχζεσλ κεηαμχ ζρνιείσλ θαη γνλέσλ. Αλαθνξηθά κε ηελ εθπαίδεπζε ησλ θαζεγεηψλ, ζηε λφηηα Δπξψπε ππάξρνπλ δνκέο γηα ηέηνηεο πξσηνβνπιίεο, αιιά ε έιιεηςε κεραληζκψλ απνηίκεζεο δελ επηηξέπεη ηε γλψζε ησλ απνηειεζκάησλ, ελψ ζηε δπηηθή ν ξφινο ηνπ θαζεγεηή είλαη ηδηαίηεξα ηζρπξφο ζηελ εθαξκνγή ηνπ πξνγξάκκαηνο, κε νξγαλσκέλε αξρηθή εθπαίδεπζε ζρεηηθά κε ηε δεκνθξαηηθή δηαπαηδαγψγεζε, αιιά δπζηπρψο ιίγεο 53 All-European Study on Education for Democratic Citizenship Policies, Council of Europe Publishing, 2004, ζει Γ. Κνληνγηαλλνπνχινπ- Πνιπδσξίδε, «Ζ δεκνθξαηία, ν Πνιίηεο θαη νη «άιινη», Βηβιηνζήθε θνηλσληθήο επηζηήκεο θαη θνηλσληθήο πνιηηηθήο, εθδφζεηο Gutenberg, Αζήλα 2005, ζει

36 επθαηξίεο γηα κεηέπεηηα εθπαίδεπζή ηνπ. ηα πιαίζηα απηά, ζε γεληθέο γξακκέο, ην πκβνχιην ηεο Δπξψπεο γηα ηελ άζθεζε ηεο πνιηηηθήο πξνηείλεη ηε ρξήζε εξγαιείσλ θαη πιηθνχ ζρεηηθνχ κε ην πξφγξακκα «Παηδεία ηεο Γεκνθξαηίαο», ηελ ελίζρπζε ελεξγψλ κεζφδσλ δηδαζθαιίαο, δηάινγν ζρεηηθά κε ακθηιεγφκελα δεηήκαηα, ηελ ελεκέξσζε θαη ηελ δηδαζθαιία ησλ θαζεγεηψλ ζρεηηθά κε ην πνιηηηζηηθφ θελφ αλάκεζα ζε καζεηέο θαη θαζεγεηέο, ηελ ελζάξξπλζε ζπλεξγαζηψλ κεηαμχ ησλ θαζεγεηψλ 55 θαη ηέινο, ηε καζεηνθεληξηθή πξνζέγγηζε. ρεηηθά κε ηελ απνηίκεζε ηνπ πξνγξάκκαηνο, ζηηο δπηηθέο ρψξεο ππάξρνπλ δνκέο αμηνιφγεζεο θαη επίβιεςεο, θάηη ην νπνίν ζεκεηψλεη ζεκαληηθή θαζπζηέξεζε ζηηο ρψξεο ηνπ Νφηνπ 56. Δίλαη ζεκαληηθή ε πξνψζεζε ηέηνησλ δπλαηνηήησλ, θαζψο ηδηαίηεξα ζηηο λφηηεο ρψξεο, παξαηεξήζεθε γηα παξάδεηγκα, δηάζηαζε ζην εθπαηδεπηηθφ πιηθφ πνπ ππάξρεη πξφζεζε λα δηδαρζεί, ζε απηφ πνπ ζρεδηάδεηαη λα δηδαρζεί θαη ζε απηφ πνπ ηειηθά δηδάζθεηαη, κε απνηέιεζκα ε κάζεζε πνπ ην πξφγξακκα πξνβιέπεη λα κελ εθαξκφδεηαη 57. Ζ αμηνιφγεζε κπνξεί λα πάξεη ηε κνξθή αμηνιφγεζεο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πιηθνχ ή αθφκα ησλ επθαηξηψλ θαη κέζσλ πνπ δίδνληαη ζηα πιαίζηα ηνπ ζρνιείνπ γηα αλάπηπμε ηεο ηδηφηεηαο ηνπ πνιίηε. Σέηνηα κέζα κπνξεί λα είλαη ε εθπαίδεπζε ησλ θαζεγεηψλ, είηε ε δπλαηφηεηα κεζφδσλ αμηνιφγεζεο ή ε χπαξμε θαιψλ πξαθηηθψλ θαη ε ζπγθέληξσζή ηνπο πξνθεηκέλνπ λα ππάξρεη ακνηβαία αληαιιαγή θαη ππνζηήξημε. 4. Βόρεηα θαη Κεληρηθή Δσρώπε 58 ε αληίζεζε κε ηελ θεληξηθή Δπξψπε, ε βφξεηα Δπξψπε απνηειείηαη απφ παιαηέο δεκνθξαηίεο 59. Απηφ έρεη ζεκαζία απφ ηελ άπνςε ηνπ πεξηβάιινληνο εληφο ηνπ νπνίνπ αζθείηαη ε πνιηηηθή γηα ηελ παηδεία. Απηφο ζεκαίλεη πσο ζηε βφξεηα Δπξψπε ην πξφγξακκα αληηκεησπίδεηαη σο κέζν γηα ηελ δηαηήξεζε θαη ελεξγνπνίεζε 55 Strasbourg, 4 November 2003, Seminar Report by Mr Graham Morris, «EDC policy and practice: How to bridge the GAP? - Policy development seminar»,11-12 September 2003, Council of Europe, Strasbourg, DGIV/EDU/CIT (2003) 36, ζει All-European Study on Education for Democratic Citizenship Policies, Council of Europe Publishing, 2004, ζει Κάπνηα ζρεηηθά βήκαηα, σζηφζν, έρνπλ θαηαγξαθεί ζε νξηζκέλεο ρψξεο (Ηζπαλία, Ηηαιία, Αλδφξα) κε ηελ ίδξπζε εζληθψλ ζεζκψλ κε ζθνπφ ηελ αμηνιφγεζε ηεο παηδείαο θαη ηελ έξεπλα. 58 Αλαιπηηθφηεξα γηα ηελ πνιηηηθή ζηηο ρψξεο ηεο βφξεηαο θαη θεληξηθήο Δπξψπεο βι. All-European Study on Education for Democratic Citizenship Policies, Council of Europe Publishing, 2004, ζει θαη αληίζηνηρα. Ζ έξεπλα ρψξηζε ηηο πεξηθέξεηεο σο εμήο: βφξεηα Δπξψπε: Γαλία, νπεδία, Ννξβεγία, Φηιαλδία, Ηζιαλδία, Δζζνλία, Ληζνπαλία, Λεηνλία θαη λφηηα Δπξψπε: Σζερία, Οπγγαξία, Πνισλία θαη ινβαθία. 59 Αθφκε θαη νη ρψξεο ηεο Βαιηηθήο πνπ νη δεκνθξαηίεο ηνπο είλαη ζρεηηθά λέεο είλαη πξσηνπφξεο ζηνλ ηνκέα ησλ αλζξψπηλσλ δηθαησκάησλ. 36

37 ηεο δεκνθξαηίαο, ελψ ζηελ θεληξηθή σο εξγαιείν γηα λα εδξαησζεί ε δεκνθξαηία ηεο. Βέβαηα, θνηλφ ηφπν ζε φιεο ηηο παξαπάλσ ρψξεο απνηειεί ε ζπκπεξίιεςε ηνπ πξνγξάκκαηνο ζηελ εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή θαη χιε, αιιά σο πξνο ηελ εθαξκνγή ζεκαληηθέο δηαθνξέο παξαηεξνχληαη. Οη βφξεηεο ρψξεο έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα θάλνπλ κεγαιχηεξα βήκαηα ζηελ ελ ιφγσ πνιηηηθή, ζρεηηθά κε ηε δεκνθξαηηθή δηαπαηδαγψγεζε, θάηη ην νπνίν έρεη σο απνηέιεζκα ηε κεγαιχηεξε εμέιημε αλαθνξηθά κε ην πξφγξακκα. Γηα παξάδεηγκα, ραξαθηεξηζηηθφ είλαη πσο ζην βφξεην ρψξν έρνπλ θαηαγξαθεί θαη κε επίζεκεο κνξθέο εθπαίδεπζεο, ελψ ζην θεληξηθφ κφλν επίζεκεο 60. ρεηηθά κε ηελ εθαξκνγή ηνπ πξνγξάκκαηνο ζηε βφξεηα Δπξψπε, ππάξρνπλ δχν θπξίαξρεο ηάζεηο, κηα πνπ ραξαθηεξίδεη ηηο απνθεληξσκέλεο θαη κηα πνπ αθνξά ηηο ζπγθεληξσηηθέο ρψξεο. ηηο κελ πξψηεο (νπεδία, Φηιαλδία), νη δήκνη, ηα ζρνιεία, νη θαζεγεηέο, θαη νη καζεηέο κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηήζνπλ πην ειεχζεξα ην πιηθφ, ηηο κεζφδνπο θαη ην ρξφλν πνπ αθηεξψλεηαη ζην πξφγξακκα. Απηφ έρεη δχν δηαζηάζεηο, απφ ηε κηα εκπεξηέρεη ηνλ θίλδπλν κηαο πην αδχλακεο γεληθήο εθπαίδεπζεο, αιιά ηαπηφρξνλα εληζρχεη ηε δεκνθξαηία ζε ηνπηθφ επίπεδν. Αληίζεηα, ζηα πην θεληξηθά ζπζηήκαηα, φπσο είλαη ε Δζζνλία θαη ε Ννξβεγία, ην πεξηερφκελν πνπ ζρεηίδεηαη κε ην πξφγξακκα είλαη ππνρξεσηηθφ λα δηδαρζεί, ζε νξηζκέλεο ή ζε φιεο ηηο ηάμεηο, γεγνλφο πνπ θαζηζηά ζίγνπξε ηε δηδαζθαιία ηνπ, αιιά δελ αθήλεη πεξηζψξηα ειηγκψλ ζηνπο θαζεγεηέο, αλάινγα κε ηηο αλάγθεο θαη ηα ελδηαθέξνληα ησλ καζεηψλ. Αληίζεηα, ζηηο ρψξεο ηεο θεληξηθήο Δπξψπεο ε εμέιημε ηεο εθπαίδεπζεο βαζίδεηαη ζε θεληξηθέο ξπζκίζεηο θαη πξσηνβνπιίεο θαη ζε γεληθέο γξακκέο πξαγκαηνπνηείηαη κε πξνγξακκαηηθά έγγξαθα ηα νπνία εκπεξηέρνπλ ζε κεγάιν βαζκφ θαη ζηνηρεία ηνπ πξνγξάκκαηνο γηα ηελ «Παηδεία ηεο Γεκνθξαηίαο». Βέβαηα, δελ πξέπεη λα παξαβιεθζεί ην γεγνλφο πσο ε Οπγγαξία, ε Πνισλία θαη ε ινβαθία ζε κηα πξνζπάζεηα απνθέληξσζεο θαη ελίζρπζεο ηνπ ξφινπ ησλ ζρνιείσλ, απνθάζηζαλ ζηα πιαίζηα ηεο πνιηηηθήο γηα ηελ παηδεία, πσο ην πεξηερφκελν θαη νη ζηφρνη ηεο εθπαίδεπζεο ζα νξίδνληαη απφ ην θξάηνο θαη ζηε ζπλέρεηα ηα ζρνιεία ζα νξίδνπλ ην ζπγθεθξηκέλν πξφγξακκα πνπ ζα ηαηξηάδεη ζηηο ηνπηθέο ζπλζήθεο θαη απαηηήζεηο. 60 Strasbourg, 4 November 2003, Seminar Report by Mr Graham Morris, «EDC policy and practice: How to bridge the GAP? - Policy development seminar»,11-12 September 2003, Council of Europe, Strasbourg, DGIV/EDU/CIT (2003) 36, ζει

38 ρεηηθά κε ηελ εθπαίδεπζε ησλ θαζεγεηψλ πνπ απνηειεί βαζηθφ ζηνηρείν ηνπ πξνγξάκκαηνο, παξαηεξήζεθε ζηηο ρψξεο ηεο βφξεηαο Δπξψπεο ε χπαξμε θαη ε ιεηηνπξγία ηέηνησλ δνκψλ, σζηφζν, ζε πεξηπηψζεηο πνπ ην κάζεκα γηα ηε δεκνθξαηηθή δηαπαηδαγψγεζε δελ ιάκβαλε βαζκνινγία νη θαζεγεηέο είραλ κηθξφηεξεο δπλαηφηεηεο γηα εθπαίδεπζε, ελψ ζηηο ππφινηπεο πεξηπηψζεηο ε ζχλδεζε ηεο εθπαίδεπζεο κε ηελ εθαξκνγή ηνπ πξνγξάκκαηνο γηα ηελ «Παηδεία ηεο Γεκνθξαηίαο» δελ ήηαλ άκεζε, αιιά ηνληδφηαλ πεξηζζφηεξν ε εθπαίδεπζε γηα ηελ δηακφξθσζε ελφο δεκνθξαηηθνχ ηξφπνπ δηδαζθαιίαο. Αληίζεηα, ζηηο ρψξεο ηηο θεληξηθήο Δπξψπεο ε εθπαίδεπζε ησλ θαζεγεηψλ είλαη ζέκα πξψηεο πξνηεξαηφηεηαο εηο βάξνο ηεο δηα βίνπ θαη ηεο εθηφο ζρνιείσλ εθπαίδεπζεο. Καη γηα ηηο δχν παξαπάλσ πεξηπηψζεηο ην πκβνχιην ηεο Δπξψπεο εληνπίδεη αδπλακία σο πξνο ηελ θαηεγνξηνπνίεζε ηεο εθπαίδεπζεο ησλ θαζεγεηψλ αλάινγα κε ην ζρνιηθφ επίπεδν ζην νπνίν απεπζχλνληαη θαη πξνηείλεη, γηα ηελ θαιχηεξε εθαξκνγή ηνπ πξνγξάκκαηνο γηα ηε δεκνθξαηία, λα δνζεί έκθαζε ζην ζπγθεθξηκέλν ηνκέα. ηνλ ηνκέα ηεο ζπκκεηνρήο ησλ καζεηψλ, ζηηο ρψξεο ηεο βφξεηαο Δπξψπεο απηή παξνπζηάδεηαη αμηνζεκείσηε θαζψο ε εθπξνζψπεζή ηνπο ζε ζπκβνχιηα είλαη ππνρξεσηηθή θάηη ην νπνίν δελ ζπκβαίλεη, σζηφζν, ζηηο ρψξεο ηεο Βαιηηθήο. ηελ θεληξηθή Δπξψπε, αλ θαη νη δνκέο γηα ζπκκεηνρή θαη ζπλεξγαζία γνλέσλ θαη καζεηψλ έρνπλ ήδε δεκηνπξγεζεί, δελ ππάξρνπλ αμηφπηζηα απνηειέζκαηα. ε θάζε πεξίπησζε ε ζπκκεηνρή ησλ γνλέσλ δελ βξίζθεηαη ζε ηθαλνπνηεηηθά επίπεδα θαη απαηηείηαη ε επαηζζεηνπνίεζή ηνπο θαη ε ελδπλάκσζε ηνπ ελδηαθέξνληφο ηνπο ζρεηηθά κε ηηο ζπκκεηνρηθέο δηαδηθαζίεο. Μηα πξφηαζε γηα δηάδνζε ηφζν ηνπ πξνγξάκκαηνο φζν θαη γηα ηελ θηλεηνπνίεζε ησλ ελδηαθεξφκελσλ (γνλέσλ, θαζεγεηψλ, ΜΚΟ) ζα ήηαλ ε θαζηέξσζε εκεξψλ αθηεξσκέλσλ ζηελ δεκνθξαηία θαηά ηηο νπνίεο ζα δηνξγαλψλνληαη δηάθνξεο εθδειψζεηο. Δπίζεο, πξνηείλεηαη ε ρξήζε ηνπ δηαδηθηχνπ (άξζξα, ελεκεξσηηθφ πιηθφ) γηα ηε δηάδνζε ηνπ πξνγξάκκαηνο αλ θαη δελ πξέπεη λα παξαβιεθζεί ην γεγνλφο ζηηο βφξεηεο ρψξεο πξνσζείηαη ήδε ην πξφγξακκα κέζσ δηαδηθηχνπ σο έλα βαζκφ. πγθεθξηκέλα, κέζσ εηδηθψλ πξνγξακκάησλ, νη καζεηέο παξαθηλνχληαη λα αλαιάβνπλ δξάζε κέζσ εξσηεκαηνινγίσλ γηα δηάθνξα ζέκαηα πνπ ηνπο αθνξνχλ. Έηζη, πξνάγεηαη ε ζπκκεηνρηθή δηάζηαζε θαη ηαπηφρξνλα δηαρέεηαη ε πιεξνθνξία. 38

39 ηνλ ηνκέα ηεο αμηνιφγεζεο, νη βφξεηεο ρψξεο παξνπζηάδνπλ αδπλακία 61, αλ θαη ε ζπκκεηνρή ηνπο ην 2002 ζηελ Γηεζλή χκπξαμε γηα Αμηνιφγεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ επηηεπγκάησλ (ΗΔΑ) ζρεηηθά κε ηελ πνιηηηθή εθπαίδεπζε είρε σο απνηέιεζκα ζηε Φηιαλδία, ηελ άκεζε βειηίσζε ηεο πνιηηηθήο ζηνλ ηνκέα ηεο εθαξκνγήο ηνπ πξνγξάκκαηνο ηεο παηδείαο γηα ηε δεκνθξαηία. ηνλ ελ ιφγσ ηνκέα απφ ηηο ρψξεο ηεο θεληξηθήο Δπξψπεο κφλν ε Οπγγαξία έρεη πηνζεηήζεη πξφγξακκα γηα ηελ πηζηνπνίεζε ηεο πνηφηεηαο 62 θαη έρεη παξνπζηάζεη ηελ ηάζε γηα ελίζρπζε ησλ αμηνινγήζεσλ ζην ρψξν ηεο εθπαίδεπζεο. πκπεξαζκαηηθά, ε βφξεηα Δπξψπε ζε γεληθέο γξακκέο θαίλεηαη λα εθαξκφδεη ηε δεκνθξαηηθή δηαπαηδαγψγεζε ρσξίο ηδηαίηεξεο αδπλακίεο- ελ ηνχηνηο ζα ήηαλ ζθφπηκν λα δνζεί έκθαζε ζηελ εθπαίδεπζε ησλ θαζεγεηψλ θαη ζην ξφιν ηνπο-, ελψ ζην ρψξν ηεο θεληξηθήο Δπξψπεο νη δνκέο έρνπλ δεκηνπξγεζεί θαη πξαγκαηνπνηνχληαη ζεκαληηθέο πξνζπάζεηεο γηα ηελ νξζή εθαξκνγή ηνπο. 5. Αλαηοιηθή θαη Νοηηοαλαηοιηθή Δσρώπε 63 Ζ κεηάβαζε απφ νινθιεξσηηθά ζε δεκνθξαηηθά θαζεζηψηα είλαη κηα πξαγκαηηθφηεηα ηελ νπνία βίσζαλ ζρεηηθά πξφζθαηα ηφζν ηα θξάηε ηεο αλαηνιηθήο, φζν θαη ηεο λνηηναλαηνιηθήο Δπξψπεο. Απφξξνηα απηνχ είλαη ηα θξάηε απηά λα γλσξίδνπλ κηα πεξίνδν ζπλερψλ αιιαγψλ, θνηλσληθψλ θαη νηθνλνκηθψλ, θαη λα κελ έρνπλ αθφκε εκπεδψζεη ηελ έλλνηα ηεο δεκνθξαηίαο θαη ηεο ηδηφηεηαο ηνπ πνιίηε ζην λέν, γη απηά, πνιηηηθφ πεξηβάιινλ. απηά ηα πιαίζηα, ε δεκνθξαηηθή δηαπαηδαγψγεζε θαηέρεη ζεκαληηθφ ξφιν αθνχ είλαη ην κέζν γηα λα αληαπνθξηζνχλ νη πνιίηεο ζηηο λέεο απαηηήζεηο ζε θάζε επίπεδν. Ωζηφζν, ε αιιαγή πνπ έρεη ζπληειεζηεί ζηηο πνιηηηθέο ζπλζήθεο δεκηνπξγεί νξηζκέλεο δπζθνιίεο θαη εκπφδηα ζηελ απνηειεζκαηηθή εθαξκνγή ηνπ πξνγξάκκαηνο γηα ηελ «Παηδεία ηεο Γεκνθξαηίαο». Ζ νξγάλσζε ηνπ θξάηνπο θαη ζηηο δχν εμεηαδφκελεο πεξηθέξεηεο είλαη θεληξηθή θαη αλ θαη ε ηάζε θαηά ηελ εθαξκνγή ηεο πνιηηηθήο γηα ηελ παηδεία είλαη ε 61 Ζ νπεδία κφλν ρξεζηκνπνηεί ηεζη δηαγλσζηηθά γηα ηελ πνξεία ηνπ πξνγξάκκαηνο πνπ ζπκβάιινπλ ζηελ αμηνιφγεζή ηνπ. 62 Comenius Αλαιπηηθφηεξα γηα ηελ πνιηηηθή ζηηο ρψξεο ηεο αλαηνιηθήο θαη λνηηναλαηνιηθήο Δπξψπεο βι. All- European Study on Education for Democratic Citizenship Policies, Council of Europe Publishing, 2004, ζει θαη αληίζηνηρα. Ζ έξεπλα εμέηαζε ηηο πεξηθέξεηεο σο εμήο: αλαηνιηθή Δπξψπε: Αξκελία, Αδεξκπατηδάλ, Λεπθνξσζία, Γεσξγία, Μνιδαβία, Ρσζία, Οπθξαλία θαη λνηηναλαηνιηθή Δπξψπε: Αιβαλία, Βνπιγαξία, Κφζνβν, Κξναηία, ΠΓΓΜ, Μαπξνβνχλην, Ρνπκαλία, εξβία, ινβελία. 39

40 απνθέληξσζε θαη ε ζπκκεηνρή θαη άιισλ κεηφρσλ θαηά ηε ιήςε ησλ απνθάζεσλ, απηφ είλαη αθφκε ζε επίπεδα θαηεπζπληήξησλ γξακκψλ, αλ θαη ζηηο ρψξεο ηεο λνηηναλαηνιηθήο Δπξψπεο ε εμέιημε είλαη κεγαιχηεξε. πγθεθξηκέλα, ηα ζρνιεία ελζαξξχλνληαη λα δξνπλ πεξηζζφηεξν απηφλνκα θαη ν ξφινο ηεο πνιηηείαο ζηνλ ειεγθηηθφ ηεο ξφιν είλαη λα ηα ππνζηεξίδεη πεξηζζφηεξν θαη ιηγφηεξν λα ηα επηζεσξεί. Οξηζκέλεο ρψξεο κάιηζηα (φπσο γηα παξάδεηγκα ε ΠΓΓΜ) έρνπλ πηνζεηήζεη λνκηθά θείκελα γηα απηή ηε δηάρπζε εμνπζίαο. Ωζηφζν, θαη εδψ ε πξαθηηθή εθαξκνγή είλαη δχζθνιε, θαζψο ε θνπιηνχξα ηνπ ζρνιείνπ δπζθνιεχεηαη λα απνξξνθήζεη απηφ ην λέν ζηνηρείν ηεο απηνλνκίαο. ηελ αλαηνιηθή Δπξψπε, ε «Παηδεία ηεο Γεκνθξαηίαο» είλαη δπζθνιφηεξε ζηελ εθαξκνγή ηεο, θαζψο είλαη αθφκε εκθαλή ζεκάδηα ηνπ παξειζφληνο: εζληθέο δηακάρεο, εζληθηζκφο, κε αλεθηηθφηεηα, δηαθξίζεηο. Δπηπιένλ, ν ξφινο ησλ θαζεγεηψλ είλαη ζρεηηθά ππνηηκεκέλνο θαη νη κηζζνί ηνπο είλαη ηδηαίηεξα ηζρλνί, γεγνλφο πνπ δελ ηνπο επηηξέπεη λα αλαιάβνπλ ηηο πξσηνβνπιίεο πνπ πξνβιέπεη ην πξφγξακκα, αιιά νχηε θαη ηνπο παξαθηλεί γηα πεξαηηέξσ γλψζε ή εθηφο ησλ ζρνιείσλ δηαδηθαζίεο. Ωζηφζν, αλαθνξηθά κε ηελ εθπαίδεπζή ηνπο ηα πξψηα βήκαηα έρνπλ γίλεη, θαζψο ε Γεσξγία, ε Μνιδαβία θαη ε Αξκελία έρνπλ πξνρσξήζεη ζηελ εθαξκνγή πξνγξακκάησλ. Ζ ίδηα πεξίπνπ θαηάζηαζε παξαηεξείηαη θαη ζηε λνηηναλαηνιηθή Δπξψπε, φπνπ ν ιφγνο γηα ηε κε εθαξκνγή εθπαίδεπζεο θαζεγεηψλ είλαη ε έιιεηςε ζπληνληζκνχ θαη ζπλεξγαζίαο ησλ εθπαηδεπηηθψλ αξρψλ. Οη ζπλζήθεο δελ είλαη ηδαληθέο, αιιά νη θπβεξλήζεηο θαη ζηηο δχν πεξηθέξεηεο, πξνρσξνχλ ζε κεηαξξπζκίζεηο ζηελ παηδεία, έζησ θαη ζηα φξηα πνπ ηνπο επηηξέπεηαη. Απηέο νη αιιαγέο εκπεξηέρνπλ κεγαιχηεξε ρξεκαηνδφηεζε ζηελ παηδεία 64, ζχζηεκα κεηξήζεσλ θαη πξνζαξκνγή ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πιηθνχ. Οη κεηαξξπζκίζεηο ζηνλ αλαηνιηθφ ρψξν πξαγκαηνπνηνχληαη κέζσ λφκσλ, νη νπνίνη δείρλνπλ ηελ πξνηεξαηφηεηα πνπ δίδεηαη θαηά ηε άζθεζε ηεο πνιηηηθήο γηα ηελ παηδεία ζηελ δηάδνζε δεκνθξαηηθψλ αμηψλ, ζηελ αλεθηηθφηεηα, ηελ αλζξψπηλε αμία θαη ζηελ ηθαλφηεηα λα αζθεί θαλείο ηελ ηδηφηεηα ηνπ πνιίηε. Ηδηαίηεξα γηα ηελ εθαξκνγή ηνπ πξνγξάκκαηνο, νη ρψξεο ηεο αλαηνιηθήο Δπξψπεο εθδίδνπλ έγγξαθα γηα ηελ 64 Ζ αχμεζε ηεο ρξεκαηνδφηεζεο ζηελ παηδεία είλαη ζεκαληηθφ δήηεκα, θαζψο νη πφξνη δελ επαξθνχλ γηα ηελ ηθαλνπνίεζε βαζηθψλ απαηηήζεσλ, φπσο ηελ ηχπσζε πιηθνχ πνπ εμππεξεηεί ηε δεκνθξαηηθή δηαπαηδαγψγεζε. Δλ ηνχηνηο ζε κεγάιν βαζκφ νη νηθνλνκηθέο αλάγθεο ηφζν γηα εθηχπσζε φζν θαη γηα εθπαίδεπζε ησλ θαζεγεηψλ θαιχπηνληαη απφ ΜΚΟ, γεγνλφο πνπ δείρλεη ηε δηάζεζε θαη ηε ζέιεζε γηα ζπκκεηνρή ζην πξφγξακκα, αιιά θαη ηελ εκπηζηνζχλε ηνπο ζε απηφ. Ωζηφζν, νη δνκέο ζηε λνηηναλαηνιηθή Δπξψπε, αιιά θαη ζηελ αλαηνιηθή δελ θαιιηεξγνχλ αθφκε ηελ νπζηαζηηθή ζπλεξγαζία ηνπ θξάηνπο κε ηνπο ελ ιφγσ νξγαληζκνχο. 40

41 αλάπηπμε εθπαηδεπηηθψλ πξνγξακκάησλ θαη ην νξίδνπλ φρη κφλν σο πξνηεξαηφηεηα ηεο πνιηηηθήο γηα ηελ παηδεία, αιιά σο εζληθή πξνηεξαηφηεηα. Ωζηφζν, ην πξφγξακκα θαίλεηαη λα αληηκεησπίδεηαη ζηα έγγξαθα απηά σο ε ιχζε ζε θάζε επίπεδν- νηθνλνκηθφ, θνηλσληθφ, παηξησηηθφ- ελψ δελ ππάξρνπλ άκεζεο αλαθνξέο ζε απηφ, κε απνηέιεζκα είηε λα ππάξρεη θίλδπλνο λα παξαγθσληζηεί, είηε λα ράζεη ηελ ηαπηφηεηά ηνπ θαη λα κε είλαη πιένλ δηαθξηηφ ζηελ άζθεζε ηεο πνιηηηθήο. Δπνκέλσο, εληνπίδεηαη έλα θελφ ζηελ χπαξμε εγγξάθσλ κε απεπζείαο αλαθνξέο ζην πξφγξακκα θαη ζπγθεθξηκέλεο ζηξαηεγηθέο γηα ηελ εθαξκνγή ηνπ. ηηο ρψξεο ηεο λνηηαλαηνιηθήο Δπξψπεο, αληίζεηα δελ ιείπεη ε επζεία αλαθνξά ζην πξφγξακκα νχηε θαη νη ζηξαηεγηθέο, θαη έηζη ε εθαξκνγή πξνγξακκάησλ πνπ ην εμππεξεηνχλ είλαη επθνιφηεξε. ηα θξάηε κέιε ηεο αλαηνιηθήο Δπξψπεο, ε εθαξκνγή ηνπ πξνγξάκκαηνο θαιείηαη λα αληηκεησπίζεη κηα επηπιένλ δπζθνιία, ηελ ηάζε λα πξνζαλαηνιηζηεί ην πξφγξακκα ζηελ πξνεηνηκαζία ηνπ πνιίηε ζέηνληαο φκσο σο θεληξηθφ ζεκείν ηελ έλλνηα ηεο πίζηεο πξνο ην θξάηνο. Έηζη, ην πξφγξακκα επηθεληξψλεηαη ζε ηνπηθά ή εζληθά δεηήκαηα, αιιά θαη ζηελ εθκάζεζε ηεο ηζηνξίαο. Αληίζεηα, ε λνηηαλαηνιηθή Δπξψπε αληηιακβάλεηαη θαιχηεξα ηελ έλλνηα ηεο δεκνθξαηηθήο δηαπαηδαγψγεζεο θαη θαίλεηαη πεξηζζφηεξν απνθνκκέλε απφ ην παξειζφλ ηεο. Ζ δεκνθξαηηθή δηαπαηδαγψγεζε ζηνλ αλαηνιηθφ ρψξν είλαη εκθαλήο ζηελ εθπαίδεπζε ζε επίζεκε ή κε επίζεκε κνξθή, αιιά δελ ππάξρνπλ δείγκαηα ζην πεδίν ηεο δηα βίνπ κάζεζεο. Δπηπιένλ, θαη ζηηο δχν πεξηθέξεηεο ππάξρεη ε ηάζε γηα εγθαηάιεηςε ησλ παξαδνζηαθψλ θαζεγεηνθεληξηθψλ πξνζεγγίζεσλ θαη ε εθαξκνγή ελφο πεξηζζφηεξνπ καζεηνθεληξηθνχ ηξφπνπ δηδαζθαιίαο, αιιά αθφκε θάηη ηέηνην βξίζθεηαη ζε αξρηθά ζηάδηα. Ζ ζπκκεηνρή ησλ καζεηψλ ζηνλ αλαηνιηθφ ρψξν θαίλεηαη λα ελδπλακψλεηαη θαη κε άιινπο ηξφπνπο. Ηδηαίηεξα κε ηα πξνγξάκκαηα «Δλεξγά ρνιεία θαη Πνιίηεο» πνπ ππνζηεξίδνληαη απφ ηηο ΖΠΑ θαη πξνάγνπλ ηε ζπκκεηνρή, κε ηνλ απμαλφκελν αξηζκφ ησλ καζεηηθψλ εζεινληηθψλ νξγαλψζεσλ θαη ηελ εηζαγσγή θαη ιεηηνπξγία ησλ καζεηηθψλ ζπκβνπιίσλ. Αθφκε φκσο δελ κπνξνχκε λα πνχκε πσο ππάξρεη ζπλέρεηα θαη ζπρλφηεηα ηνπ θαηλνκέλνπ. Αληίζεηα ζηε λνηηναλαηνιηθή Δπξψπε, ε ζπκκεηνρή έρεη ζεκαληηθφ ξφιν θαη κε ηελ εμαζθάιηζε φηη ζπκκεηέρνπλ θαη άηνκα κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο πξαγκαηνπνηνχληαη ηαπηφρξνλα βήκαηα γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ησλ δηαθξίζεσλ θαη ηελ πξνψζεζε ηεο ηζφηεηαο. 41

42 πκπεξαζκαηηθά, ε έλλνηα ηεο ηδηφηεηαο ηνπ πνιίηε ζηελ αλαηνιηθή Δπξψπε δελ έρεη αθφκε απνθξπζηαιισζεί. Ζ πηνζέηεζε ηεο θαηάιιειεο πνιηηηθήο θαη ησλ θαηάιιεισλ κέηξσλ εθαξκνγήο γηα ην πξφγξακκα δελ έρεη γίλεη αθφκε πξαγκαηηθφηεηα, κηα θαη νη πξνηεξαηφηεηεο ησλ ελ ιφγσ θξαηψλ κειψλ είλαη πνιιέο θαη ην πξφγξακκα κφλν κία απφ απηέο. Ωζηφζν, νη πξνζπάζεηεο γηα κεηαξξπζκίζεηο ζηελ παηδεία θαη νη ηάζεηο απνθέληξσζεο θαζψο θαη ε δηάζεζε ζπκκεηνρήο απφ ΜΚΟ, καζεηέο, ελψζεηο επαγγεικαηηψλ θ.α είλαη έλα δείγκα ζεηηθήο εμέιημεο. Αληίζεηα, πεξηζζφηεξν πξνεγκέλε ζρεηηθά κε ην πξφγξακκα παξνπζηάδεηαη ε λνηηναλαηνιηθή Δπξψπε πνπ πεξηζζφηεξν απνθνκκέλε απφ ην πνιηηηθφ παξειζφλ ηεο πηνζεηεί θαη εθαξκφδεη ζε κεγάιν βαζκφ ηα πξνγξάκκαηα πνπ ε επηηπρεκέλε εθαξκνγή ηεο δεκνθξαηηθήο δηαπαηδαγψγεζεο απαηηεί. Βήκαηα θαη εδψ πξέπεη λα γίλνπλ γηα ηε ζπκκεηνρή ησλ ελδηαθεξνκέλσλ θαη ηελ θαιχηεξε ζπλεξγαζία ηνπο κε ην θξάηνο, γηα ηελ επάξθεηα ηνπ πιηθνχ εθπαίδεπζεο θαζψο θαη ηελ εθπαίδεπζε ησλ θαζεγεηψλ. 42

43 Κεθάλαιο 4 ο Ζ Ππογπαμμαηική Πεπίοδορ , Ζ Έμθαζη ζηα Ανθπώπινα Γικαιώμαηα. Όπσο παξαηεξήζεθε απφ ηελ κειέηε γηα ηελ εθαξκνγή ηνπ πξνγξάκκαηνο ζηα θξάηε κέιε ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο, ηα απνηειέζκαηα είλαη ζρεηηθά ηθαλνπνηεηηθά, αιιά παξαηεξείηαη κηα αλνκνηφκνξθε πξφνδνο ζηνλ ηνκέα ηεο δηα βίνπ κάζεζεο, φπνπ νξηζκέλεο ρψξεο δελ έρνπλ αθφκε θαλ δνκέο γηα ηε παξνρή ηεο, αιιά θαη ζε απηφλ ηεο θνηλσληθήο ζπλνρήο. Καηφπηλ ηνχηνπ, νη δχν απηέο πξνηεξαηφηεηεο πξνηάζεθαλ λα βξίζθνληαη ζηνλ ππξήλα ηεο ηξίηεο θάζεο ηνπ πξνγξάκκαηνο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ζπλάληεζεο ησλ εζληθψλ ζπληνληζηψλ, ηνλ Απξίιην ηνπ ηελ ελ ιφγσ ζπλάληεζε, δηαηππψζεθαλ πξνηάζεηο ζρεηηθά κε ηε δεκηνπξγία λέσλ ζεζκψλ πνπ ζα βνεζήζνπλ ζηελ εμέιημε ηνπ πξνγξάκκαηνο, αιιά θαη ηε κεγαιχηεξε δπλαηφηεηα πξφζβαζεο ζε ζρεηηθέο πιεξνθνξίεο. Τπνζηεξίρζεθε ε αλάγθε δεκηνπξγίαο κηαο νκάδαο εκπεηξνγλσκφλσλ ζε επίπεδν πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο, ε νπνία ζα ζπκβνπιεχεη ηα θξάηε κέιε εθφζνλ ηεο δεηεζεί, ε δεκηνπξγία κηαο βάζεο δεδνκέλσλ εθπαηδεπηψλ ησλ θαζεγεηψλ, ζρεηηθά κε ηελ «Παηδεία ηεο Γεκνθξαηίαο» αιιά θαη ε δηάρπζε πιεξνθνξηψλ ζρεηηθά κε ηελ εθαξκνγή ηνπ πξνγξάκκαηνο ζηηο ρψξεο, ηδηαίηεξα ζε ηνκείο πνπ παξνπζηάδνπλ θάπνηα πξνβιήκαηα 66. Πξνηεξαηφηεηα, επίζεο πξνηάζεθε λα δνζεί θαη ζηνλ ηνκέα ηεο δεκνθξαηηθήο δηαθπβέξλεζεο ζηα ζρνιεία, θαζψο απνηεινχλ ηελ πξψηε θαη πην βαζηθή κνξθή θνηλσλίαο ζηελ νπνία θαινχληαη λα ζπκκεηάζρνπλ νη λένη. Άιισζηε, ζην ζπγθεθξηκέλν ηνκέα δελ είλαη απηνλφεηε ε χπαξμε ηέηνησλ δνκψλ, πνπ επηηξέπνπλ ηε ζπκκεηνρηθή δηαθπβέξλεζε, ηδηαίηεξα ζηηο ρψξεο ηεο αλαηνιηθήο θαη λνηηναλαηνιηθήο Δπξψπεο. ηα πιαίζηα απηά απαηηείηαη θαη ε ελίζρπζε, αιιά θαη ε αλαλέσζε ηνπ ξφινπ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ, κέζσ ηεο παξνρήο νινθιεξσκέλεο εθπαίδεπζεο ζρεηηθά κε ηε δεκνθξαηηθή δηαπαηδαγψγεζε. 65 European YEAR of Citizenship through Education, Learning and Living Democracy 8th Meeting of EDC Coordinators Seminar on Sustainability of Education for Democratic Citizenship and Human Rights in member states April 2005, Hotel Park, Dubrovnik (Croatia), DGIV/EDU/CIT (2005) 16rev ζει Γηα παξάδεηγκα ζηνλ ηνκέα ηεο εθπαίδεπζεο ησλ θαζεγεηψλ θαη ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πιηθνχ. 43

44 Όιεο νη παξαπάλσ πξνηάζεηο δηαηππψζεθαλ ρσξίο λα παξαιείπεηαη θαη ε δηάζηαζε ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ, ηα νπνία απνηεινχλ ζπληζηψζα ηεο δεκνθξαηηθήο δηαπαηδαγψγεζεο, ζε θάζε ηεο κνξθή. πγθεθξηκέλα, απφ ηελ παξαπάλσ κειέηε ζηα θξάηε κέιε, πξνθχπηεη φηη ελψ ζε νξηζκέλεο ρψξεο ε δηδαζθαιία ηνπο απνηειεί πξνηεξαηφηεηα, ζε άιιεο- ηδηαίηεξα ζηηο ρψξεο ηεο αλαηνιηθήο Δπξψπεο- είλαη αθφκε ζρεηηθά δχζθνιή ε εκπέδσζή ηνπο. Ωο εθ ηνχηνπ, ε ζπγθεθξηκέλε ζεκαηηθή είλαη αλακελφκελν λα απνηειεί πξνηεξαηφηεηα ζε θάζε επηκέξνπο πξφγξακκα ηνπ ηξίηνπ ζηαδίνπ ηεο «Παηδείαο ηεο Γεκνθξαηίαο». Παξάιιεια, ζεκαληηθή δπζθνιία θαη παξάγνληα γηα ηελ κε νκνηφκνξθε πνξεία ησλ θξαηψλ ζε απηφ ην πεδίν, ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ, απνηειεί θαη ην γεγνλφο πσο απφ ηηο δηάθνξεο ρψξεο πηνζεηνχληαη θαη εθαξκφδνληαη δηαθνξεηηθά πξνγξάκκαηα. Σφζν ηα Ζλσκέλα Έζλε, φζν θαη ε Δπξσπατθή Έλσζε, αιιά θαη ην πκβνχιην ηεο Δπξψπεο έρνπλ ηα δηθά ηνπο πξνγξάκκαηα γηα ηελ πξνψζεζε ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ, ζπλεπψο, ζηα πιαίζηα ηνπ ηξίηνπ ζηαδίνπ, θξίλεηαη απαξαίηεηνο έλαο ζπληνληζκφο, ψζηε ε εμέιημε λα γίλεη πεξηζζφηεξν νκνηφκνξθε θαη λα ππάξρεη πιεξνθφξεζε αλάκεζα ζηα θξάηε κέιε γηα ηελ πνξεία ηνπο αλαθνξηθά κε ην ζπγθεθξηκέλν πεδίν. ε γεληθέο γξακκέο κπνξεί λα εηπσζεί, φηη ελψ ν ζθνπφο ηνπ πξψηνπ ζηαδίνπ ηνπ πξνγξάκκαηνο ήηαλ πεξηζζφηεξν ε νξγάλσζε θαη ε δηεξεχλεζε θαη ηνπ δεχηεξνπ ε αλάπηπμε πνιηηηθήο ζρεηηθήο κε ηελ παηδεία ηεο δεκνθξαηίαο, φπσο απηή νξίζηεθε ζην πξφγξακκα, ζην ηξίην ζηάδην ν πξνζαλαηνιηζκφο είλαη πεξηζζφηεξν πξνο ηελ πξαθηηθή δηάζηαζε ηνπ πξνγξάκκαηνο θαη έκθαζε δίδεηαη πιένλ ζηε κεηάβαζε απφ ηε δηακφξθσζε ηεο πνιηηηθήο ζηελ πξαγκαηνπνίεζε ζπγθεθξηκέλσλ θαη πεξηζζφηεξν ζηνρνζεηεκέλσλ δξάζεσλ. 1. Η ηρίηε προγρακκαηηθή περίοδος Δίλαη γεγνλφο πσο ηφζν ην «Δπξσπατθφ Έηνο Δλεξγψλ Πνιηηψλ κέζσ ηεο Δθπαίδεπζεο», φζν θαη νη δχν πξψηεο θάζεηο εθαξκνγήο ηνπ πξνγξάκκαηνο «Παηδεία ηεο Γεκνθξαηίαο», φπσο παξνπζηάζηεθε ζηηο πξνεγνχκελεο ελφηεηεο, είραλ σο απνηέιεζκα ηελ πξαγκαηνπνίεζε πνιιψλ θαηλνηφκσλ δξάζεσλ, νη νπνίεο ζπλέβαιαλ ζηε ζηελφηεξε ζπλεξγαζία κεηαμχ ησλ θπβεξλήζεσλ, ησλ εξγαδφκελσλ ζηελ εθπαίδεπζε, ησλ ΜΚΟ θαη άιισλ θνηλσληθψλ νκάδσλ κε ελδηαθέξνλ ζηελ πνιηηηθή δηαπαηδαγψγεζε. Οη δεζκνί πνπ δεκηνπξγήζεθαλ, ζε εζληθφ αιιά θαη δηαθξαηηθφ 44

45 επίπεδν, είλαη ζεκαληηθνί θαη ζηφρν ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο απνηειεί ζην εμήο ε δηαηήξεζε θαη ελίζρπζή ηνπο, θαζψο θη ε δεκηνπξγία πεξηζζφηεξν ζηνρνζεηεκέλσλ δξάζεσλ πνπ ζα εμειίμνπλ ηελ δεκνθξαηηθή δηαπαηδαγψγεζε. ην πιαίζην απηφ, θαη ιακβάλνληαο ππφςε ηηο πξνηάζεηο πνπ αλαθέξζεθαλ ζηελ πξνεγνχκελε ελφηεηα, ηφζν απφ ην ζψκα ησλ ζπληνληζηψλ, φζν θαη απφ άιιεο επηηξνπέο 67, απνθαζίζηεθε απφ ηελ ad hoc Δπηηξνπή γηα ην Δπξσπατθφ Έηνο Δλεξγψλ Πνιηηψλ κέζσ ηεο Δθπαίδεπζεο (CAHCIT) 68 ε πηνζέηεζε ηνπ ζρεδίνπ δξάζεο ηνπ ηξίηνπ ζηαδίνπ, πνπ ρξνληθά εθηείλεηαη απφ ην 2006 έσο ην Ζ εμνπζηνδφηεζε γηα ηελ απφθαζε απηή, δφζεθε απφ ηελ Σξίηε χλνδν Κνξπθήο Αξρεγψλ Κξαηψλ θαη Κπβεξλήζεσλ ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο (Warsaw, Μαΐνπ 2005) θαη ε δνκή ηνπ δηαξζξψλεηαη ζε ηξεηο επηκέξνπο άμνλεο. πγθεθξηκέλα 69 : ηελ δηακφξθσζε θαη πξνψζεζε ησλ ηθαλνηήησλ εθείλσλ πνπ είλαη απαξαίηεηεο γηα ηελ νινθιεξσκέλε άζθεζε ηεο ηδηφηεηαο ηνπ πνιίηε θαη ηεο θνηλσληθήο ζπκπεξίιεςεο ζε κηα δηα βίνπ πξννπηηθή ηνλ πξνζδηνξηζκφ λέσλ ξφισλ θαη αξκνδηνηήησλ ζηνπο θαζεγεηέο θαη γεληθφηεξα ζην πξνζσπηθφ πνπ απαζρνιείηαη ζηελ εθπαίδεπζε, κέζσ ηεο επηκφξθσζήο ηνπο, ψζηε λα κπνξνχλ θαιχηεξα λα αζθνχλ ηνλ θαζνδεγεηηθφ ηνπο ξφιν, αιιά θαη λα ζπλεξγάδνληαη κε ηνπο άιινπο κεηφρνπο (νηθνγέλεηα, ΜΚΟ, επηρεηξήζεηο, ηνπηθέο αξρέο) ηελ πξνψζεζε ηεο δεκνθξαηηθήο δηαθπβέξλεζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζεζκψλ, ζηελ πξννπηηθή ηεο δηα βίνπ δεκνθξαηηθήο δηαπαηδαγψγεζεο θαη ηεο επηηπρνχο δηαρείξηζεο ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο ζην ρψξν ηνπ ζρνιείνπ (δηαθνξεηηθή εζληθφηεηα, κεηνλφηεηεο, δηαθξίζεηο ιφγσ θχινπ θ.α.) Δηδηθφηεξα, ζηεξηδφκελν ζηα επηηπρή απνηειέζκαηα θαη ζηε βάζε ησλ πξνεγνχκελσλ θάζεσλ, ην ηξίην ζηάδην δίλεη ηδηαίηεξε βαξχηεηα ζηελ εμέιημε ηεο θνηλσληθήο ζπλνρήο, ηελ θαηαπνιέκεζε ηνπ ξαηζηζκνχ, ηνπ θνηλσληθνχ 67 Σελ Δπηηξνπή Καζνδήγεζεο (Steering Committee), ηελ ad hoc Δπηηξνπή γηα ην Δπξσπατθφ Έηνο Δλεξγψλ Πνιηηψλ κέζσ ηεο Δθπαίδεπζεο (CAHCIT) θαη εθηηκήζεηο άιισλ επηηξνπψλ θαη ζπλεδξίσλ, φπσο γηα παξάδεηγκα ηνπ Δλαξθηήξηνπ πλεδξίνπ ηνπ «Έηνπο». 68 Αλαιπηηθφηεξα ην ζρέδην δξάζεο ζην θείκελν: Ad hoc Committee of Experts for the European Year of Citizenship through Education (CAHCIT), Education for Democratic Citizenship and Human Rights, Programme of Activities ( ), Learning and Living Democracy for all, Strasbourg 14 March 2006, DGIV/EDU/CAHCIT(2006) CProject.PDF ζει

46 απνθιεηζκνχ, ηεο βίαο θαη ηεο ηξνκνθξαηίαο, κέζσ ηεο πνιηηηθήο δηαπαηδαγψγεζεο θαη ηεο δηδαζθαιίαο ησλ αλζξψπηλσλ δηθαησκάησλ, ελψ βαζηθφ ζηνηρείν ζε απηήλ ηελ πξνζπάζεηα ζεσξείηαη θαη ε δεκνθξαηηθή δηαθπβέξλεζε, ηδηαίηεξα ζηα ζρνιεία. Βέβαηα, ηα παξαπάλσ πξνυπνζέηνπλ θαη κηα λέα νπηηθή ζρεηηθά κε ην ξφιν ησλ θαζεγεηψλ πνπ έρνπλ ηελ θχξηα επζχλε γηα ηε δηδαζθαιία θαη ηελ δηαπαηδαγψγεζε ησλ λέσλ. Γηα ην ιφγν απηφ, ζθνπφ ηνπ ζηαδίνπ απηνχ απνηειεί ε θαιχηεξε εθπαίδεπζή ηνπο θαη ν εκπνηηζκφο κηαο θνπιηνχξαο ζπλεξγαζίαο κε ηνπο άιινπο θνξείο. Παξάιιεια, έκθαζε δφζεθε ζηε δηεχξπλζε ηεο νκάδαο ηνπ πιεζπζκνχ ζηελ νπνία απεπζχλεηαη ην πξφγξακκα, κε ηελ χπαξμε δπλαηνηήησλ ζπκκεηνρήο νιφθιεξεο ηεο θνηλσλίαο θαη φρη κφλν ηεο εθπαηδεπηηθήο θνηλφηεηαο θαη φζσλ ζρεηίδνληαη κε απηή, ζηε ινγηθή κηαο δηα βίνπ δηαδηθαζίαο δεκνθξαηηθήο δηαπαηδαγψγεζεο. ηνλ εθπαηδεπηηθφ ρψξν, αθνξά φρη κφλν θαζεγεηέο θαη καζεηέο, αιιά φιν ην πξνζσπηθφ πνπ εξγάδεηαη ζηα ζρνιεία, ελψ αλαθνξηθά κε ηελ ππφινηπε θνηλσλία, ην πξφγξακκα είλαη αλνηθηφ γηα ηελ νηθνγέλεηα, ηνπο ΜΚΟ, ηνπο εξγαδφκελνπο ζηα ΜΜΔ, αιιά θαη ζε θάζε άιιε θνηλσληθή νκάδα. Δπίζεο, ε ζπλεξγαζία δηαζεζκηθή,δηνξγαληθή θαη δηαθξαηηθή θαζψο θαη ε δηάρπζε ηεο πιεξνθνξίαο παξακέλνπλ θεληξηθφ ζεκείν ζηελ νξγάλσζε ηεο ηξίηεο πξνγξακκαηηθήο πεξηφδνπ. Πιένλ, ε αλάκημε πεξηζζφηεξσλ ηνκέσλ ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο είλαη απαξαίηεηε, θαζψο ην πξφγξακκα πηνζεηεί λέεο θαη πεξηζζφηεξν δηεπξπκέλεο δξάζεηο, ελψ ζε επίπεδν ζπλεξγαζίαο κε άιινπο νξγαληζκνχο, νη επαθέο γίλνληαη ζηελφηεξεο, ηδηαίηεξα ζηα πιαίζηα πξνγξακκάησλ πνπ πξνάγνπλ ηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα θαη γηα ηα νπνία ζα γίλεη ιφγνο ζε επφκελε ελφηεηα. Σέινο, ζρεηηθά κε ηε κεζνδνινγία πνπ ζα αθνινπζεί ην θάζε θξάηνο ζηελ εθαξκνγή ηνπ πξνγξάκκαηνο, ζεκαληηθφ είλαη λα ππάξρεη δηάρπζε ηεο πιεξνθνξίαο έηζη ψζηε λα επηηπγράλεηαη θαιχηεξνο ζπληνληζκφο, αιιά θαη λα γλσζηνπνηνχληαη θαη λα αληαιιάζζνληαη νη θαιχηεξεο πξαθηηθέο, ψζηε λα δεκηνπξγεζεί κηα βάζε ζρεηηθψλ δεδνκέλσλ. ηα πιαίζηα απηά, ζα ήηαλ ζθφπηκν λα εληνπηζηνχλ νη δηαθνξεηηθέο, αιιά θαη νη φκνηεο ζπλζήθεο πνπ επηθξαηνχλ ζηα θξάηε κέιε θαη λα πηνζεηεζνχλ θνηλνί κεραληζκνί πνπ ζα εμππεξεηνχλ ηελ έληαμε ηεο «Παηδείαο ηεο Γεκνθξαηίαο» ζηηο θαζεκεξηλέο πξαθηηθέο θαη δηαδηθαζίεο ζε θάζε επίπεδν ηεο θνηλσλίαο. 46

47 ηα επφκελα θεθάιαηα ζα αλαιπζνχλ νη επηκέξνπο άμνλεο ηνπ ηξίηνπ ζηαδίνπ ηνπ πξνγξάκκαηνο, αιιά θαη ε δηάζηαζε ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ πνπ δηαπλέεη ηελ πξνγξακκαηηθή απηή πεξίνδν Ζ κοινυνική ζςνοσή και ζςμπεπίλητη Ζ αλάγθε γηα ηελ ζέζπηζε ησλ παξαπάλσ αμφλσλ πξνέθπςε κεηά απφ κειέηε θαη εληνπηζκφ ησλ αδπλακηψλ θαη ησλ δπζθνιηψλ πνπ ην πξφγξακκα αληηκεηψπηζε ζηελ εθαξκνγή ηνπ. Ο θαζέλαο άμνλαο εμππεξεηεί δηαθνξεηηθνχο ζθνπνχο θαη πξνάγεη δηαθνξεηηθά πεδία, σζηφζν κε θνηλφ παξνλνκαζηή πάληα ηελ εμέιημε ηεο παηδείαο ηεο δεκνθξαηίαο. Δηδηθφηεξα, αλαθνξηθά κε ηνλ πξψην άμνλα πνπ έρεη λα θάλεη κε ηελ θνηλσληθή ζπλνρή θαη ζπκπεξίιεςε, ζεσξήζεθε ζθφπηκε εηδηθή αλαθνξά θαζψο, ν επξσπατθφο ρψξνο απνηειείηαη απφ έλα κσζατθφ πνιηηηζκψλ αλάκεζα ζηνπο νπνίνπο πξέπεη λα ππάξρεη ζεβαζκφο θαη αλεθηηθφηεηα. Ηδηαίηεξα ζηνλ ηνκέα ηεο πνιηηηζκηθήο δηαθνξνπνίεζεο, ην ζρνιείν δελ αλαιακβάλεη σο ξφιν κφλν λα δηδάζθεη ηα παηδηά λα είλαη ππεξήθαλα γηα ην έζλνο σο ζχλνιν, θαιιηεξγψληαο ζε απηά κηα πνιηηηζκηθή, εζληθή ππεξεθάλεηα, αιιά θαη ηα βνεζά λα θαηαλννχλ φηη αλήθνπλ ζε κηα επξχηεξε θνηλφηεηα 70. Αθφκε, φκσο, θαη πξνο ηα άηνκα ηνπ ηδίνπ πνιηηηζκνχ πνπ παξνπζηάδνπλ θάπνηνπ είδνπο δηαθνξεηηθφηεηαοακεα, άλεξγνη, ρακειά θνηλσληθά ζηξψκαηα, αλαιθάβεηνη- είλαη απαξαίηεην λα εμαζθαιίδεηαη ν ζεβαζκφο θαη ε ελεξγφο θαη ηζφηηκε ζπκκεηνρή ηνπο ζηα θνηλά. ήκεξα, πεξηζζφηεξν απφ πνηέ, ε δηαθνξεηηθφηεηα απνηειεί αλαπφζπαζην θνκκάηη ηεο δεκνθξαηηθήο θνηλσλίαο θαη ηα ζρνιεία θαινχληαη λα δηδάμνπλ ζηα παηδηά ζεβαζκφ γηα ηα άηνκα πνπ είλαη δηαθνξεηηθά απφ εθείλα. Πξνθεηκέλνπ ε δεκνθξαηηθή δηαπαηδαγψγεζε λα ιεηηνπξγήζεη ππέξ κηαο κεγαιχηεξεο θνηλσληθήο ζπλνρήο, πξέπεη λα δνζεί κεγαιχηεξε έκθαζε ζηελ θαιιηέξγεηα ησλ αλάινγσλ δεμηνηήησλ πνπ ν «ζσζηφο πνιίηεο» νθείιεη λα έρεη. Καζψο ην ζρνιείν δηδάζθεη φρη κφλν κέζσ καζεκάησλ, αιιά θαη πξαθηηθψλ είλαη ζεκαληηθφ απφ απηή ηελ κηθξή θνηλσλία λα δηαρένληαη ζην καζεηή ηα νξζά πξφηππα. Με ηελ αλαγλψξηζε ηνπ δηθαηψκαηνο ζε θάζε καζεηή ηεο πξφζβαζεο ζηελ εθπαίδεπζε θαη ηεο ζέζπηζεο κέηξσλ ηζφηεηαο γηα ηηο εππαζείο νκάδεο, ν καζεηήο καζαίλεη πψο ιεηηνπξγεί ζηελ πξάμε ε θνηλσληθή ζπκπεξίιεςε θαη εκπεδψλεη 70 Βι. Γ. Καξαθαηζάλε, «Δθπαίδεπζε θαη πνιηηηθή δηαπαηδαγψγεζε, Γλψζεηο, Αμίεο, Πξαθηηθέο», Δθδφζεηο Μεηαίρκην, Αζήλα 2004, ζει

48 θαιχηεξα ην λφεκα ηνπ ζεβαζκνχ ηνπ δηαθνξεηηθνχ. Ωζηφζν, νη δεμηφηεηεο πνπ πξέπεη λα έρεη ν πνιίηεο δελ παξέρνληαη κφλν απφ ηηο παξαπάλσ πξαθηηθέο. ην ηξίην ζηάδην ηνπ πξνγξάκκαηνο ζθνπφο είλαη λα πξνζδηνξηζηνχλ κε κεγαιχηεξε ζαθήλεηα νη γλψζεηο, νη ζπκπεξηθνξέο, νη αμίεο πνπ πξέπεη λα έρεη ν θάζε ελ δπλάκεη πνιίηεο θαη λα εμειηρζνχλ ή λα πηνζεηεζνχλ νη θαηάιιεινη κεραληζκνί πνπ ζα ηηο παξέρνπλ. Οη δεμηφηεηεο απηέο ζα είλαη δηαζέζηκεο ζηα θξάηε κέιε είηε κε ηε κνξθή θαηεπζπληήξησλ γξακκψλ, είηε μερσξηζηψλ εξγαιείσλ, αιιά πιένλ ε εθκάζεζή ηνπο δελ ζα αμηνινγείηαη απζαίξεηα, αιιά ζα παξέρνληαη ζηα θξάηε κέιε εηδηθά εξγαιεία, ηα νπνία ζα επηηξέπνπλ ηελ αμηνιφγεζε ησλ εθπαηδεπφκελσλ θαη θαηφπηλ ηνχηνπ ηελ πνξεία ηεο εμέιημεο ηνπ πξνγξάκκαηνο. Ζ χπαξμε ηεο αμηνιφγεζεο δεκηνπξγεί έλα αίζζεκα επζχλεο ζηνπο θαζεγεηέο γηα ηελ νξζή εθαξκνγή ηνπ πξνγξάκκαηνο θαη ζεκαληηθφ θίλεηξν γηα λα αλαπηχμνπλ πξσηνβνπιίεο. Γηα ηελ επίηεπμε ησλ παξαπάλσ ζηφρσλ, απνθαζίζηεθε ε εζηίαζε ζην δηδαθηηθφ πιηθφ, ζηα θξηηήξηα κε ηα νπνία απνθαζίδνληαη νη απαηηνχκελεο δεμηφηεηεο ηνπ «ζσζηνχ πνιίηε», ε εθαξκνγή απνηειεζκαηηθψλ πξαθηηθψλ ζε εθπαηδεπηηθνχο ζεζκνχο θαη ε δηάρπζε ησλ πην πεηπρεκέλσλ απφ απηέο ζηα θξάηε κέιε θαη ηέινο, ε δεκηνπξγία δνκψλ γηα ηε ζπκκεηνρή ησλ ελδηαθεξφκελσλ θνηλσληθψλ νκάδσλ, φπσο γηα παξάδεηγκα ελφο θφξνπκ ζην νπνίν ζα ζπκκεηέρνπλ νη ΜΚΟ 71. Οη ΜΚΟ, φκσο, ζα ζπκκεηέρνπλ ελεξγά θαη ζηελ εμέιημε ηεο δηαζθάιηζεο ηεο πνηφηεηαο ησλ πξνγξακκάησλ πνπ εθαξκφδνληαη ζηα ζρνιεία ζρεηηθά κε ηελ «Παηδεία ηεο Γεκνθξαηίαο». Σέινο, αλάκεζα ζηηο δξάζεηο πνπ ζα αλαιεθζνχλ, πνιχ ζεκαληηθή είλαη ε δηελέξγεηα κειέηεο γηα ηε δεκηνπξγία ελφο θέληξνπ πνπ ζα απνλέκεη ηίηινπο εμεηδίθεπζεο ζε άηνκα πνπ θαηφπηλ αλάινγεο εθπαίδεπζεο θξηζνχλ επαξθή γηα ηελ επηκφξθσζε ησλ θαζεγεηψλ. πκπεξαζκαηηθά, αλαθνξηθά κε ηνλ πξψην άμνλα πνπ έρεη λα θάλεη κε ηελ θνηλσληθή ζπλνρή θαη ζπκπεξίιεςε, νη δξάζεηο είλαη πεξηζζφηεξν ζπγθεθξηκέλεο θαη πεξηιακβάλνπλ, φρη αθεξεκέλνπο ζηφρνπο θαη επηδηψμεηο, αιιά κειέηεο θαη ζεζκνζεηεκέλνπο κεραληζκνχο. Μεγάιν θνκκάηη ησλ δξάζεσλ αθηεξψλεηαη ζηνλ ζαθέζηεξν πξνζδηνξηζκφ ησλ δεμηνηήησλ εθείλσλ πνπ πξέπεη λα έρεη ν πνιίηεο γηα λα κπνξεί λα ζέβεηαη ην δηαθνξεηηθφ θαη λα ζπκβηψλεη αξκνληθά κε φινπο, θαζψο απηφ είλαη ην θιεηδί ηεο θνηλσληθήο ζπλνρήο θαη ζπκπεξίιεςεο. ηελ πξνζπάζεηα 71 Ad hoc Committee of Experts for the European Year of Citizenship through Education (CAHCIT), Education for Democratic Citizenship and Human Rights, Programme of Activities ( ), Learning and Living Democracy for all, Strasbourg 14 March 2006, DGIV/EDU/CAHCIT(2006)5, ζει

49 απηή, ζεκαληηθή είλαη θαη ε πξφλνηα γηα ηελ χπαξμε κεγαιχηεξεο ζπκκεηνρήο ησλ ΜΚΟ, δηεπξχλνληαο έηζη ηελ νκάδα ησλ ζπκκεηερφλησλ ζην πξφγξακκα. Σέινο, αμηνζεκείσηε είλαη θαη ε ζεζκνζέηεζε κεραληζκψλ αμηνιφγεζεο αιιά θαη δηαζθάιηζεο ηεο πνηφηεηαο, θαζψο έηζη ην πξφγξακκα ειέγρεηαη κε απηά ζηνηρεία ζρεηηθά κε ηελ απνηειεζκαηηθφηεηά ηνπ θαη δίδεηαη θίλεηξν ζηνπο ζπκκεηέρνληεο γηα αλάιεςε λέσλ πξσηνβνπιηψλ, αιιά θαη κεγαιχηεξε απνδνηηθφηεηα ησλ ήδε ππαξρφλησλ Ζ δημοκπαηική διακςβέπνηζη ζηα ζσολεία και η ενίζσςζη ηος πόλος ηος εκπαιδεςηικού Ζ δεκνθξαηηθή δηαθπβέξλεζε ζηα ζρνιεία εμαξηάηαη ζε κεγάιν βαζκφ απφ ηελ δξάζε θαη ηηο ηθαλφηεηεο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ θαη γηα ην ιφγν απηφ, ζηελ παξνχζα ελφηεηα, επηιέγεηαη ε ηαπηφρξνλε παξνπζίαζε ησλ δχν παξαπάλσ αμφλσλ, ηεο ηξίηεο πξνγξακκαηηθήο πεξηφδνπ. Οη θαζεγεηέο έρνπλ αλαιάβεη ηνλ ζεκαληηθφ ξφιν λα κεηαηξέπνπλ ηνπο ζθνπνχο ησλ πνιηηηθψλ γηα ηε δεκνθξαηηθή δηαπαηδαγψγεζε ζε ελεξγέο πξαθηηθέο, κεηαδίδνληαο ηηο απαξαίηεηεο δεμηφηεηεο πνπ ν «ζσζηφο πνιίηεο» πξέπεη λα έρεη, ζηνπο καζεηέο. Γηα ην ιφγν απηφ, νη θαζεγεηέο, πξέπεη λα είλαη άηνκα κε εηδηθέο γλψζεηο, φρη κφλν επί ηνπ αληηθεηκέλνπ ηεο δηδαζθαιίαο ηνπο, αιιά θαη γεληθφηεξα ηεο πνιηηηθήο δηαπαηδαγψγεζεο. Ζ ζχζηαζε 2002(12) πνπ εμεηάζηεθε παξαπάλσ, ππνγξακκίδεη ζρεηηθά, πσο νη εθπαηδεπηέο ζα έπξεπε λα γλσξίδνπλ ηηο δηαθνξεηηθέο δηαζηάζεηο ηεο ηδηφηεηαο ηνπ πνιίηε, λα κπνξνχλ λα εξγάδνληαη κε ηξφπν πνπ λα επλνεί ηε δεκηνπξγία καζεηηθψλ νκάδσλ θαη λα έρνπλ ηελ ηθαλφηεηα λα ζπλεξγάδνληαη κε ηνπο ππφινηπνπο ζεζκνχο ηνπ θνηλσληθνχ πεξηβάιινληνο. Ζ απφθηεζε ησλ παξαπάλσ ηθαλνηήησλ απαηηεί αλάινγε εθπαίδεπζε. Όπσο θαη πνιιά άιια δεηήκαηα ηεο δεκνθξαηηθήο δηαπαηδαγψγεζεο, ε δνκή, ε έληαζε θαη ην πεξηερφκελν ηεο εθπαίδεπζεο ησλ θαζεγεηψλ παξνπζηάδνπλ κεγάιε δηαθνξνπνίεζε απφ ρψξα ζε ρψξα. Παξ φια απηά, ζηελ πιεηνςεθία ηνπο ηα θξάηε κέιε δείρλνπλ, ηελ ηειεπηαία δεθαεηία, λα θαηαβάιινπλ πξνζπάζεηεο γηα κεηαξξπζκηζηηθέο αιιαγέο εληφο ηνπ πιαηζίνπ ηνπ πξνγξάκκαηνο. Ωζηφζν, ηα απνηειέζκαηα δελ είλαη επαξθψο ηθαλνπνηεηηθά, φπσο έδεημε ε κειέηε ηνπ πξνεγνχκελνπ θεθαιαίνπ, θαζψο ζε νξηζκέλεο ρψξεο απνπζηάδεη ε ζπζηεκαηηθή ππνζηήξημε γηα ηελ αξρηθή θαη ηελ (in-service) εθπαίδεπζε ησλ θαζεγεηψλ, ε νπνία 49

50 ζπλήζσο έρεη ηε κνξθή ad hoc πξσηνβνπιηψλ. Αιιά αθφκε θαη αλ ππάξρεη ππνζηήξημε, αξθεηέο θνξέο ην εθπαηδεπηηθφ πιηθφ ηεο εθπαίδεπζεο ρξήδεη αλαζεψξεζεο, ελψ κφιηο ζε απηφ ην ζηάδην θαη ζηα πιαίζηα ηνπ πξψηνπ άμνλα, απνθαζίζηεθε ε δεκηνπξγία βάζεο δεδνκέλσλ πηζηνπνηεκέλσλ εθπαηδεπηψλ ησλ θαζεγεηψλ. Δπνκέλσο, θξίλεηαη απαξαίηεηε κεγαιχηεξε ελαζρφιεζε ηφζν κε ην εθπαηδεπηηθφ πιηθφ, φζν θαη κε ηνλ πξνζδηνξηζκφ ησλ ηθαλνηήησλ πνπ απηφ πξέπεη λα εκπνηίδεη ζηνπο θαζεγεηέο, σο κέζν πνπ ζπλεηζθέξεη ζηελ απφθηεζε ηεο αλαγθαίαο θαηάξηηζεο θαη ηνπ επαγγεικαηηζκνχ ηνπο 72. Δηδηθφηεξα, ζηα πιαίζηα ηνπ ηξίηνπ ζηαδίνπ βαζηθφο ζθνπφο, ζηνλ ηνκέα ηεο εθπαίδεπζεο ησλ θαζεγεηψλ, είλαη ν αθξηβήο πξνζδηνξηζκφο ησλ δεμηνηήησλ θαη ηνπ ξφινπ ησλ θαζεγεηψλ θαη ηνπ ππφινηπνπ εθπαηδεπηηθνχ πξνζσπηθνχ, πνπ ζεσξνχληαη απαξαίηεηεο γηα ηελ πξνζηαζία ησλ αλζξψπηλσλ δηθαησκάησλ θαη ηεο θνηλσληθήο ζπλνρήο, γηα ηελ πξνψζεζε ηεο ελεξγνχ ηδηφηεηαο ηνπ πνιίηε θαη ηελ απνηειεζκαηηθή ζπκκεηνρή ζηελ θνηλσλία. Ζ εθπαίδεπζε ηνπο ζα έρεη σο θεληξηθφ άμνλα ηηο αξρέο, ηηο επηδηψμεηο θαη ηηο κεζφδνπο ηνπ πξνγξάκκαηνο «Παηδεία ηεο Γεκνθξαηίαο». Σαπηφρξνλα, βαξχηεηα δίδεηαη θαη ζην δηδαθηηθφ πιηθφ ησλ θαζεγεηψλ, ην νπνίν αλαδηακνξθψλεηαη θαη εκπινπηίδεηαη ζχκθσλα κε ηηο θαηεπζχλζεηο ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο, ελψ πξνσζείηαη θαη ε αληαιιαγή ηνπ ελ ιφγσ πιηθνχ αλάκεζα ζηηο ρψξεο ψζηε λα ππάξρεη ελεκέξσζε θαη ζπληνληζκφο. Παξάιιεια, ζηα πιαίζηα ηεο δηεχξπλζεο ηνπ πξνγξάκκαηνο, ην ηξίην ζηάδην δελ θάλεη ιφγν κφλν γηα ηελ πηνζέηεζε λέσλ ξφισλ θαη δεμηνηήησλ απνθιεηζηηθά απφ ηνπο θαζεγεηέο, αιιά νκάδα ζηφρνπ απνηειεί θαη φιν ην πξνζσπηθφ πνπ εκπιέθεηαη κε ηελ εθπαίδεπζε ησλ λέσλ, δειαδή επηρεηξείηαη κηα πξνζέγγηζε πνπ αθνξά ην ζρνιείν ζην ζχλνιφ ηνπ 73. Με απηφλ ηνλ ηξφπν εληζρχεηαη ν ξφινο ηνπ ζρνιείνπ σο ζεζκνχ θαη δίλνληαη κεγαιχηεξα πεξηζψξηα δξάζεο θαη αλεμαξηεζίαο, έηζη ψζηε ην ζρνιείν λα κπνξεί λα αληαπνθξίλεηαη ζηηο δηαθνξεηηθέο αλάγθεο ησλ ηνπηθψλ θνηλσληψλ θαη λα ζπλεξγάδεηαη αξκνληθά κε ηνπο άιινπο κεηφρνπο. Ζ ζπλεξγαζία θαη ε δεκηνπξγία ελφο δηθηχνπ ησλ εκπιεθνκέλσλ θνξέσλ απνηειεί φρη κφλν έλα 72 Education for Democratic Citizenship and Human Rights, 9th Meeting of EDC Co-ordinators, March 2006, Council of Europe, Golytsino, Moscow Region, Learning and Living Democracy: The Way Ahead, General Report by Dimitris N. Chryssochoou, Hellenic Ministry of National Education and Religious Affairs, Athens, Greece, ζει a whole school approach φπσο αλαθέξεηαη ζην: Ad hoc Committee of Experts for the European Year of Citizenship through Education (CAHCIT), Education for Democratic Citizenship and Human Rights, Programme of Activities ( ), Learning and Living Democracy for all, Strasbourg 14 March 2006, DGIV/EDU/CAHCIT(2006)5, ζει

51 κέζν γηα ζπδήηεζε θαη αληαιιαγή απφςεσλ, αιιά θαη κέζν δηάρπζεο ησλ θαιχηεξσλ πξαθηηθψλ 74. πκπεξαζκαηηθά, ζηνλ ηνκέα ηεο εθπαίδεπζεο ησλ θαζεγεηψλ πξνηεξαηφηεηα δίδεηαη ζην δηδαθηηθφ πιηθφ θαη ζην ζχζηεκα εθπαίδεπζήο ηνπο. Ζ αλαζεψξεζε, αιιά θαη ε αληαιιαγή ηφζν ηνπ δηδαθηηθνχ φζν θαη ηνπ ελεκεξσηηθνχ πιηθνχ απνηειεί ππξήλα ησλ λέσλ επηδηψμεσλ, ελψ θαη ε ζεζκνζέηεζε κφληκσλ κεραληζκψλ ηεο εθπαίδεπζεο απηήο απνηειεί κηα ζεκαληηθή πξνηεξαηφηεηα. Αλαθνξηθά κε ηε δεκνθξαηηθή δηαθπβέξλεζε ζηα ζρνιεία, πνπ απνηειεί θαη ηνλ ηξίην άμνλα ηνπ πξνγξάκκαηνο ζηελ ηξίηε πεξίνδφ ηνπ, ν νξγαληζκφο θαίλεηαη λα ηελ αληηκεησπίδεη σο δήηεκα δσηηθήο ζεκαζίαο γηα ηελ απνηειεζκαηηθή εθαξκνγή ηεο δεκνθξαηηθήο δηαπαηδαγψγεζεο. Απηφ είλαη απφιπηα αλακελφκελν, θαζψο ε εθκάζεζε ηεο ελεξγνχ ζπκκεηνρήο, ήδε, απφ ην ρψξν ηνπ ζρνιείνπ πξνεηνηκάδεη έλαλ ελεξγφ πνιίηε, γεγνλφο πνπ ζεκαίλεη ηε δπλαηφηεηα λα κελ θπξηαξρείηαη απφ άιινπο 75 θαη λα έρεη ηελ θξηηηθή ζθέςε, φρη κφλν λα είλαη δέθηεο ησλ δηαθφξσλ γεγνλφησλ αιιά θαη δηακνξθσηήο ησλ εμειίμεσλ. Δπί ηεο νπζίαο δειαδή ε δεκνθξαηηθή δηαθπβέξλεζε ήδε απφ ην ζρνιείν, ζπκβάιιεη ζηελ δεκηνπξγία δεκνθξαηηθψλ θνηλσληψλ. Δίλαη πνιχ ζεκαληηθφ, επνκέλσο, ην ζρνιείν λα ιεηηνπξγεί κε ηέηνην ηξφπν, ψζηε λα ζέβεηαη ηε δεκνθξαηία θαη ηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα, λα θαηαδηθάδεη ηε βία θαη παξάιιεια, λα πξνζθέξεη ηελ επθαηξία ζε φινπο ηνπο ελδηαθεξφκελνπο-γνλείο, καζεηέο, εθπαηδεπηηθφ πξνζσπηθφ- λα ζπκκεηέρνπλ ζηε δηακφξθσζε ησλ απνθάζεσλ θαη λα πξαγκαηνπνηνχλ ζπλεξγαζίεο κε ηνπο ΜΚΟ θαη άιιεο εθηφο ζρνιείσλ θνηλφηεηεο. Ζ ελεξγφο ζπκκεηνρή ζηε δεκνθξαηία, ζηα πιαίζηα ηνπ ζρνιείνπ, δελ πξέπεη λα ζεσξείηαη σο δεδνκέλν. Απφ ηελ κειέηε ηνπ νξγαληζκνχ πνπ αλαθέξζεθε παξαπάλσ, δηαπηζηψζεθε πσο ζε νξηζκέλα θξάηε κέιε αθφκε θαη ε δεκνθξαηηθή εθπξνζψπεζε ησλ καζεηψλ απνπζηάδεη απφ ηνλ ηξφπν πνπ είλαη νξγαλσκέλα ηα ζρνιεία, ελψ ζε άιιεο ε ζπκκεηνρή γνλέσλ ή άιισλ ελδηαθεξνκέλσλ είλαη εμαηξεηηθά κηθξή. ηα πιαίζηα απηά, ν νξγαληζκφο, θαηά ηελ ηξίηε θάζε ηνπ πξνγξάκκαηνο ζέηεη σο βαζηθφ ζηφρν ηελ ελίζρπζε, κε πηνζέηεζε εηδηθψλ 74 df. 75 Education for Democratic Citizenship and Human Rights, 9th Meeting of EDC Co-ordinators, March 2006, Council of Europe, Golytsino, Moscow Region, Learning and Living Democracy: The Way Ahead, General Report by Dimitris N. Chryssochoou, Hellenic Ministry of National Education and Religious Affairs, Athens, Greece, ζει.7. 51

52 κεραληζκψλ ή άιισλ εξγαιείσλ, ηεο ηθαλφηεηαο θαη πξνζπκίαο ζπκκεηνρήο ησλ βαζηθφηεξσλ κεηφρσλ ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαθπβέξλεζε. Σα κέζα πνπ ν νξγαληζκφο ζθνπεχεη λα ρξεζηκνπνηήζεη ζε απηή ηελ πξνζπάζεηα αθνξνχλ θπξίσο ηξφπνπο δηάδνζεο ηνπ πξνγξάκκαηνο θαη αληαιιαγήο πξαθηηθψλ αλάκεζα ζηα θξάηε κέιε. πγθεθξηκέλα, πξνηεξαηφηεηα απνηειεί ν πξνζδηνξηζκφο θαη ε δηάδνζε θαηλνηφκσλ θαη επηηπρεκέλσλ πξαθηηθψλ ζρεηηθά κε ηε δεκνθξαηηθή δηαθπβέξλεζε ζηα ζρνιεία. Αλαθνξηθά κε ηε ζπκκεηνρή ζηε δηαθπβέξλεζε, ησλ δηαθφξσλ κεηφρσλ, ζρεδηάδεηαη ε δεκνζίεπζε ζρεηηθψλ παξαδεηγκάησλ, αιιά θαη ε πξνεηνηκαζία πιηθνχ κε θαηεπζπληήξηεο γξακκέο γηα ηνλ ηξφπν πνπ πξέπεη λα πξαγκαηνπνηείηαη ε ζπκκεηνρή ηνπο, ελψ εληζρχεηαη θαη ε ζπκκεηνρή ησλ εππαζψλ νκάδσλ. Σέινο, ζεκαληηθή είλαη θαη ε πξνζπάζεηα πνπ θαηαβάιιεηαη γηα κηα λέα νπηηθή ηνπ ζρνιηθνχ πεξηβάιινληνο ζηελ νπνία ζα ιακβάλεη ρψξα απηναμηνιφγεζε, απνινγηζκφο θαη θαηφπηλ ηνχηνπ ν εθ λένπ ζρεδηαζκφο δξάζεο, πνπ ζα νξγαλψλεη θαιχηεξα ηε δηαθπβέξλεζε, αιιά ζα επηηξέπεη παξάιιεια θαη ηελ θαιχηεξε ελεκέξσζε θαη πην ζηνρνζεηεκέλε άζθεζε πνιηηηθήο απφ ηνπο ηζχλνληεο(ππνπξγεία, δηεπζπληέο θ.α.) 76. χκθσλα κε ηα παξαπάλσ, ε εμέιημε ηεο δεκνθξαηηθήο δηαθπβέξλεζεο ζηα ζρνιεία επηρεηξείηαη λα πξαγκαηνπνηεζεί κε λένπο ζεζκνζεηεκέλνπο κεραληζκνχο, πνπ επηηξέπνπλ ηελ επξχηεξε θαη απνηειεζκαηηθφηεξε ζπκκεηνρή ησλ ελδηαθεξφκελσλ κεηφρσλ, ηελ πξνψζεζε ηεο ζπλεξγαζίαο ησλ θξαηψλ κειψλ, αιιά θαη ηελ δηάδνζε κηαο λέαο νπηηθήο γηα ηα ζρνιεία ζε ππνπξγνχο, δηεπζπληέο, θαζεγεηέο θαη ζε φζνπο κε ηε δξάζε θαη ηηο απνθάζεηο ηνπο επεξεάδνπλ ηελ πνηφηεηα ηεο δηαθπβέξλεζεο ζηα ζρνιεία. 2. Η έκθαζε ζηα αλζρώπηλα δηθαηώκαηα Οη ηξεηο άμνλεο πνπ αλαιχζεθαλ παξαπάλσ δελ είλαη δπλαηφλ λα ιεηηνπξγήζνπλ απνηειεζκαηηθά ρσξίο λα δνζεί έκθαζε ζηνλ ηνκέα ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ, θαζψο ε δηδαζθαιία θαη ν ζεβαζκφο ηνπο απνηειεί αλαπφζπαζην θνκκάηη ηεο δεκνθξαηηθήο δηαπαηδαγψγεζεο. Υαξαθηεξηζηηθφ είλαη, πσο ζην θείκελν ηεο Σξίηεο πλφδνπ Κνξπθήο Αξρεγψλ Κξαηψλ θαη Κπβεξλήζεσλ ηνπ πκβνπιίνπ 76 Ad hoc Committee of Experts for the European Year of Citizenship through Education (CAHCIT), Education for Democratic Citizenship and Human Rights, Programme of Activities ( ), Learning and Living Democracy for all, Strasbourg 14 March 2006, DGIV/EDU/CAHCIT(2006)5, ζει

53 ηεο Δπξψπεο, κε ην νπνίν δφζεθε ε εμνπζηνδφηεζε γηα ην ηξίην ζηάδην, γίλεηαη ιφγνο εηδηθά γηα ηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα. πγθεθξηκέλα, αλαθέξεηαη:«..ε απνζηνιή ηεο δεκηνπξγίαο κηαο βαζηζκέλεο ζηε γλψζε θνηλσλίαο θαη ηεο πξνψζεζεο κηαο δεκνθξαηηθήο θνπιηνχξαο ζηνπο πνιίηεο απαηηεί εληζρπκέλεο πξνζπάζεηεο ζηνλ ηνκέα ηεο εθπαίδεπζεο κε ζθνπφ ηελ εμαζθάιηζε ηεο πξφζβαζεο ζε απηήλ ζε φινπο ηνπ λένπο ζηελ Δπξψπε, ηελ βειηίσζε ηεο πνηφηεηάο ηεο θαη ηελ πξνψζεζεο, κεηαμχ άιισλ κηαο πεξηεθηηθήο εθπαίδεπζεο γηα ηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα». Δπνκέλσο, απφ ην θείκελν θαζίζηαηαη ζαθέο φηη ζηε λέα πξνγξακκαηηθή πεξίνδν δίδεηαη μερσξηζηή βαξχηεηα ζηελ δηδαζθαιία, αιιά θαη ηελ εκπέδσζε ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ, εθφζνλ απνηεινχλ πξνυπφζεζε γηα ηελ επηηπρία ησλ ζηφρσλ ηνπ πξνγξάκκαηνο. Άιισζηε, ε αλάγθε γηα ηελ ελζσκάησζε ηεο εθπαίδεπζεο ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ ζηε βαζηθή δνκή ηνπ πξνγξάκκαηνο, ππνγξακκίζηεθε απφ ην ζχλνιν ησλ ζπληνληζηψλ θαηά ηελ 9 ε ζπλάληεζή ηνπο 77, γεγνλφο πνπ ιήθζεθε ππφςε θαηά ηελ δφκεζε ηεο ηξίηεο θάζεο ηνπ πξνγξάκκαηνο. Ζ έκθαζε ζηα ελ ιφγσ δηθαηψκαηα δελ είλαη θάηη ην κε αλακελφκελν, θαζψο ην πκβνχιην ηεο Δπξψπεο απφ ηελ ίδξπζή ηνπ έρεη αθηεξσζεί ζηελ πξνζηαζία, ηελ ελίζρπζε θαη ηελ πξνψζεζε ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ θαη ησλ ζεκειησδψλ ειεπζεξηψλ, ηεο πινπξαιηζηηθήο δεκνθξαηίαο θαη ηνπ θξάηνπο δηθαίνπ. Ο ζεκαληηθφο απηφο ζθνπφο ηνπ νξγαληζκνχ αληηθαηνπηξίδεηαη ζηε «χκβαζε γηα ηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα θαη ηηο ζεκειηψδεηο ειεπζεξίεο», πνπ πηνζεηήζεθε ζηε Ρψκε ην 1950, θαζψο ζηελ «Δπξσπατθή χκβαζε γηα ηνλ Πνιηηηζκφ», πνπ ππνγξάθεθε ην Σα δχν παξαπάλσ θείκελα ζέηνπλ ην πιαίζην γηα ηε δξάζε ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο, αλάκεζα ζηα άιια, θαη ζηνλ ηνκέα ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ θαη αμίδεη λα αλαθεξζεί πσο ν νξγαληζκφο έρεη αλαιάβεη αξθεηέο πξσηνβνπιίεο κηα εθ ησλ νπνίσλ είλαη θαη ε θακπάληα γηα ηνπο λένπο ζρεηηθά κε ηελ θαηαπνιέκεζε ηνπ ξαηζηζκνχ, ηεο μελνθνβίαο θαη ηεο κε αλεθηηθφηεηαο, κέζσ ηεο νπνίαο έδεημε φηη ν ζεβαζκφο ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ δελ είλαη κφλν ζέκα ηεο άζθεζεο πνιηηηθήο, αιιά θαη ηεο δξάζεο ηνπ θάζε πνιίηε ρσξηζηά. Ωο εθ ηνχηνπ, ε πξνηεξαηφηεηα ηεο πξνψζεζεο ηνπ ελ ιφγσ ηνκέα είλαη κεγίζηεο ζεκαζίαο γηα ηνλ νξγαληζκφ θαζψο απνηεινχλ ππξήλα ηεο απνζηνιήο ηνπ, ηδηαίηεξα κεηά ηελ πηνζέηεζε ηνπ 77 Education for Democratic Citizenship and Human Rights, 9th Meeting of EDC Co-ordinators, March 2006, Council of Europe, Golytsino, Moscow Region, Learning and Living Democracy: The Way Ahead, General Report by Dimitris N. Chryssochoou, Hellenic Ministry of National Education and Religious Affairs, Athens, Greece, ζει.8. 53

54 πξνγξάκκαηνο ηεο «Παηδείαο γηα ηε Γεκνθξαηία», θαζψο ηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα ζπκβάιινπλ ζηελ δεκηνπξγία θαη ηελ δηαηήξεζε κηαο δεκνθξαηηθήο θνηλσλίαο. Ήδε απφ ηελ έλαξμε ηνπ πξνγξάκκαηνο δηαηππψζεθε ζχζηαζε απφ ηελ πιεπξά ηεο θνηλνβνπιεπηηθήο ζπλέιεπζεο 78 ζηελ νπνία πξνηεηλφηαλ ε αλαζεψξεζε ηνπ δηδαθηηθνχ πιηθνχ, έηζη ψζηε λα απνθεχγεηαη ε δεκηνπξγία αξλεηηθψλ ζηεξενηχπσλ 79 θαη λα πξνσζείηαη ε αλεθηηθφηεηα θαη παξάιιεια ζπζηελφηαλ ε δηδαζθαιία ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ φρη κφλν ζην ζρνιείν, αιιά θαη ζηελ εθπαίδεπζε ησλ θαζεγεηψλ, ησλ δεκνζίσλ ππαιιήισλ θ.α.. Αιιά θαη πξηλ ηελ παξαπάλσ ζχζηαζε ε θνηλνβνπιεπηηθή ζπλέιεπζε είρε δξαζηεξηνπνηεζεί ζην ελ ιφγσ ζέκα κε κηα ζεηξά άιισλ ζπζηάζεσλ 80, νη νπνίεο επίζεο, ππνγξακκίδνπλ ηελ μερσξηζηφ ελδηαθέξνλ γηα ηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα. Δπνκέλσο, ε βαξχηεηα ζηνλ ηνκέα ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ δίδεηαη ζε φιε ηελ πνξεία ηεο δξάζεο ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο, σζηφζν μερσξηζηή κλεία γίλεηαη ζην πξφγξακκα ηεο ηξίηεο πεξηφδνπ ηεο «Παηδείαο ηεο Γεκνθξαηίαο». Σν γεγνλφο απηφ, κπνξεί λα εξκελεπζεί κε βάζε ηξεηο θαηεγνξίεο θξηηεξίσλ, ιεηηνπξγηθά, εθπαηδεπηηθά θαη πνιηηηθά. Αλαθνξηθά κε ηε ιεηηνπξγηθή δηάζηαζε, ην ηξίην ζηάδην πξαγκαηνπνηείηαη πξνζπάζεηα γηα ην ζπληνληζκφ ησλ πξνγξακκάησλ ησλ δηαθφξσλ δηεζλψλ νξγαληζκψλ, πνπ αθνξνχλ ηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα, θαη πηνζεηνχληαη απφ ηα θξάηε κέιε. Οη πεξηζζφηεξεο, αλ φρη φιεο νη ρψξεο-κέιε ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο, αλήθνπλ θαη ζε άιινπο νξγαληζκνχο (Ζ.Δ., OSCE, UNESCO, Δ.Δ.) θαη σο εθ ηνχηνπ εθαξκφδνπλ πξνγξάκκαηα ηνπο. Απνηέιεζκα ησλ παξαπάλσ είλαη ε ηαπηφρξνλε χπαξμε πνιιψλ πξσηνβνπιηψλ κε ηελ ίδηα ζεκαηηθή, πνπ θαζηζηνχλ ην έξγν ηνπ πκβνπιίνπ γηα νκνηφκνξθε πνξεία ζηνλ ηνκέα ηεο δεκνθξαηηθή δηαπαηδαγψγεζεο δχζθνιν. Σα ζεκαληηθφηεξα πξνγξάκκαηα πνπ πινπνηνχληαη απφ ηα θξάηε κέιε, ζρεηηθά κε ηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα, αλήθνπλ, θπξίσο, ζηνλ Ο.Ζ.Δ. Υαξαθηεξηζηηθφ είλαη πσο ήδε απφ ην 1994 απνθαζίζηεθε απφ ηνλ νξγαληζκφ ησλ Ζ.Δ. ε έλαξμε δεθαεηίαο γηα ηελ εθπαίδεπζε ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ ζε παγθφζκηα θιίκαθα, ηεο νπνίαο ζθνπφο είλαη ε δεκηνπξγία κηα θνπιηνχξαο εηξήλεο (UN World Programme on Human Rights Education., ελψ αξγφηεξα, ην χζηαζε 1346 (1997) γηα ηελ εθπαίδεπζε ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ edtext%2fta97%2ferec1346.htm 80 χζηαζε 1222 (1993) γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ηνπ ξαηζηζκνχ, ηεο μελνθνβίαο θαη ηεο κε αλεθηηθφηεηαο θαη ζχζηαζε 1283 (1996) γηα ηελ δηδαζθαιία ηεο ηζηνξίαο ζηελ Δπξψπε. 54

55 πηνζεηήζεθε ην ζρέδην δξάζεο ησλ ΖΔ γηα ηελ πξψηε θάζε ηνπ πξνγξάκκαηνο ( ) γηα ηελ εθπαίδεπζε ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ. ηα πιαίζηα απηνχ ηνπ πξνγξάκκαηνο ε ζπκκεηνρή ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο είλαη ζεκαληηθή. εκαληηθφ είλαη πσο ηνλ Απξίιην ηνπ 2006 δηνξγαλψζεθε ζπλάληεζε ησλ θξαηψλ κειψλ ηνπ, ζηε Ρνπκαλία κε ζθνπφ, αλάκεζα ζηα άιια, ηε ζπλεηζθνξά ησλ θξαηψλ κειψλ ζην ελ ιφγσ πξφγξακκα. Με ηνλ ηξφπν απηφ ην πκβνχιην ηεο Δπξψπεο επηδεηθλχεη κηα δπλακηθή παξνπζία ζηηο εμειίμεηο ζρεηηθά κε ηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα, ελψ παξάιιεια εληζρχεηαη ε ζπλεξγαζία ηνπ κε ηνπο άιινπο δηεζλείο νξγαληζκνχο, θαζψο ζηε ζπλάληεζε θιήζεθαλ εθπξφζσπνη ηφζν απφ ηελ ΔΔ, φζν θαη απφ ηελ UNESCO θαη ηελ OSCE πξνθεηκέλνπ λα ηνπνζεηεζνχλ επί ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ ζέκαηνο. 81 Δπνκέλσο, ζηα πιαίζηα θαιχηεξνπ ζπληνληζκνχ, ην πκβνχιην ηεο Δπξψπεο θαιεί εθπξνζψπνπο άιισλ νξγαληζκψλ ζε ζπλαληήζεηο ηνπ, πξνθεηκέλνπ λα κελ ππάξρεη θελφ ελεκέξσζεο ζρεηηθά κε ηελ εμέιημε ησλ ζεκάησλ γηα ηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα, αιιά θαη λα απνθεχγνληαη νη αιιεινεπηθαιχςεηο ζηελ πηνζέηεζε πξσηνβνπιηψλ. Δπηπιένλ, νξγαλψλεη ζηηο δηάθνξεο ρψξεο θφξνπκ ζρεηηθά κε ζέκαηα ηεο επηθαηξφηεηαο 82, ζηα νπνία κπνξνχλ λα ζπκκεηέρνπλ φινη νη ελδηαθεξφκελνη θαη λα δηαρένληαη νη ζρεηηθέο κε ηηο εμειίμεηο πιεξνθνξίεο θαη ηέινο, πηνζεηεί πξνγξάκκαηα πνπ εληζρχνπλ ην ζεβαζκφ ζηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα, φπσο ην ζρεηηθά θαηλνχξην φινη «δηαθνξεηηθνί- φινη ίζνη» 83, ζηα νπνία φκσο δελ απνθιείεη ηε ζπκκεηνρή θαλελφο ελδηαθεξνκέλνπ, αθφκε θαη άιισλ δηεζλψλ νξγαληζκψλ. Οη εθπαηδεπηηθνί ιφγνη πνπ επέβαιαλ ηελ ελζσκάησζε ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ ζηελ δηδαζθαιία, έρνπλ θπξίσο λα θάλνπλ κε ηελ ζχλδεζε ηεο «θνηλσλίαο ηεο γλψζεο» θαη ηεο «αλνηθηήο ζην δηαθνξεηηθφ θνηλσλίαο» 84. Σα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα απνηεινχλ κηα ζηέξεα βάζε γηα ηελ νηθνδφκεζε ελφο ζρεδίνπ πνιηηηθήο εθπαίδεπζεο, θαζψο ζρεηίδνληαη κε ηε δηαπνιηηηζκηθή παηδαγσγηθή, ηηο παλαλζξψπηλεο αξρέο-αμίεο θαη ην δίθαην. Ζ γλψζε ή αθφκε θαη ε πνιηηηθή δηαπαηδαγψγεζε, αλ απνπζηάδεη ε δηάζηαζε ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ, δελ είλαη ι.ρ. ην θφξνπκ ζηελ Αξκελία γηα ηα «Αλζξψπηλα Γηθαηψκαηα ζηελ Κνηλσλία ηεο Σερλνινγίαο» ge Education for Democratic Citizenship and Human Rights, 9th Meeting of EDC Co-ordinators, March 2006, Council of Europe, Golytsino, Moscow Region, Learning and Living Democracy: The Way Ahead, General Report by Dimitris N. Chryssochoou, Hellenic Ministry of National Education and Religious Affairs, Athens, Greece, ζει.9. 55

56 ηθαλή λα πξνεηνηκάζεη πνιίηεο πνπ ζα ζέβνληαη θαη ζα δέρνληαη σο ίζν ην δηαθνξεηηθφ. Σα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα απνηεινχλ έλα αλαπφζπαζην θνκκάηη ηνπ επξσπατθνχ δεκφζηνπ πνιηηηζκνχ θαη ν εκπνηηζκφο ζηνπο λένπο ηνπ ζεβαζκνχ ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ ζπκβάιιεη ζηελ δηαηήξεζε απηνχ ηνπ πνιηηηζκνχ θαη ζηελ δηαθχιαμε ηεο δεκνθξαηίαο. Ζ δηδαζθαιία ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ πξέπεη λα ιακβάλεη ρψξα ήδε απφ ην ζρνιείν, έηζη ψζηε ν καζεηήο λα έρεη ηνλ απαξαίηεην ρξφλν θαη ηηο επθαηξίεο(κέζα απφ ηηο ζρνιηθέο ζπκκεηνρηθέο δξαζηεξηφηεηεο) λα ηα εκπεδψζεη θαη λα απνηειέζνπλ ζπλείδεζή ηνπ. ε απηή ηε δηαδηθαζία πξαγκαηνπνηείηαη ζπλεηδεηνπνίεζε ηνπ ξφινπ θαη ηεο πνιηηεηαθήο ηδηφηεηαο, θαζψο ν καζεηήο καζαίλεη λα πψο εθπιεξψλνληαη νη επζχλεο θαη νη ππνρξεψζεηο ηνπ κε ηξφπν αθξηβή θαη ζπζηεκαηηθφ 85. Σέινο, νη πνιηηηθνί ιφγνη πνπ ζπλεγνξνχλ ππέξ ηεο χπαξμεο ηεο δηάζηαζεο ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ ζηνπο ηξεηο άμνλεο ηνπ ηξίηνπ ζηαδίνπ, έρνπλ λα θάλνπλ κε ηελ εδξαίσζε κηαο ζπλαληίιεςεο ησλ επξσπατθψλ πνιηηηθψλ θνηλσληψλ γχξσ απφ ηελ αλάδεημε ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ ζε ζεκειηψδεο αμηαθφ ζχζηεκα. Απηή ε θνηλή αληίιεςε είλαη εκθαλήο απφ ηελ ζέζε ησλ ελ ιφγσ δηθαησκάησλ ζηα εζληθά ζπληάγκαηα, απφ ηελ πηνζέηεζε δηαθεξχμεσλ γηα ηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα, αιιά θαη απφ ηελ πηνζέηεζε ησλ δηαθνξεηηθψλ πξνγξακκάησλ πνπ ζθνπφ έρνπλ ηελ ελίζρπζή ηνπο. Ωζηφζν, ε δηαθχιαμε ησλ δηθαησκάησλ απηψλ δελ απνηειεί ζπλείδεζε ζην ζχλνιν ησλ επξσπατθψλ ρσξψλ. Ηδηαίηεξα, ζηηο πξψελ ζνβηεηηθέο ρψξεο δελ είλαη μεθάζαξεο νη έλλνηεο πνπ ζρεηίδνληαη κε απηή ηε ζεκαηηθή θαη ε πξάμε απέρεη αξθεηά απφ ηε ζεσξία. ηα πιαίζηα απηά, πξνθεηκέλνπ λα γίλεη αληηιεπηή ε ζεκαληηθή ζέζε ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ ζηελ εδξαίσζε θαη ηε δηαηήξεζε ηεο δεκνθξαηίαο, θξίλεηαη απαξαίηεηε ε ελζσκάησζή ηνπο ζε θάζε πηπρή ηνπ ηξίηνπ ζηαδίνπ. πκπεξαζκαηηθά, ε δηάζηαζε ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ είλαη απαξαίηεηε ζε θάζε δξάζε ζρεηηθή κε ηε δεκνθξαηηθή δηαπαηδαγψγεζε. Απηφ, ζπκβαίλεη θαζψο ε νκνηφκνξθε αληηκεηψπηζε θαη δηάρπζή ηνπο, ηφζν ζε επίπεδν εθπαίδεπζεο καζεηψλ ή θαζεγεηψλ, φζν θαη ζε επίπεδν δηαθπβέξλεζεο ιεηηνπξγεί ππέξ ηεο δηακφξθσζεο κηαο θνηλήο ζπλείδεζεο ζηελ νπνία ε κέξηκλα θαη νη εγγπήζεηο ππέξ ησλ δηθαησκάησλ απηψλ είλαη αλαπφζπαζην θνκκάηη ηεο ηνπ επξσπατθνχ πνιηηηζκνχ θαη ηεο επξσπατθήο δεκνθξαηίαο. 85 Βι. Γ. Καξαθαηζάλε, «Δθπαίδεπζε θαη πνιηηηθή δηαπαηδαγψγεζε, Γλψζεηο, Αμίεο, Πξαθηηθέο», Δθδφζεηο Μεηαίρκην, Αζήλα 2004, ζει

57 ςμπεπάζμαηα - Πποοπηικέρ Σν πξφγξακκα γηα ηελ «Παηδεία ηεο Γεκνθξαηίαο» απνηειεί ηελ πην νινθιεξσκέλε θαη ζθαηξηθή πξνζέγγηζε ζε επξσπατθφ επίπεδν γηα ηε δηαηήξεζε θαη ηελ εμέιημε ηεο δεκνθξαηίαο. Σν πκβνχιην ηεο Δπξψπεο, αλαγλσξίδνληαο ηε ζεκαζία ηεο εθπαίδεπζεο, επηθεληξψλεηαη ζηνλ εκπινπηηζκφ ηεο θαη ηελ εμέιημή ηεο κε ηελ πξνψζεζε ηεο δεκνθξαηηθήο δηαπαηδαγψγεζεο, δίλνληαο βάξνο ζε ζεκεία, φπσο ε εθπαίδεπζε ησλ θαζεγεηψλ, ε δηδαζθαιία ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ, ε δεκνθξαηηθή δηαθπβέξλεζε ζηα ζρνιεία θαη ε ζπκκεηνρή ζε θαζεκία απφ ηηο παξαπάλσ δξαζηεξηφηεηεο ησλ ΜΚΟ, πξνεηνηκάδνληαο έηζη ηνπο καζεηέο λα απνηειέζνπλ ηνπ «ζσζηνχο» πνιίηεο ηεο απξηαλήο δεκνθξαηηθήο θνηλσλίαο. Ζ επηηπρία ηνπ πξνγξάκκαηνο έγθεηηαη ζην γεγνλφο πσο εθαξκφδεηαη ηαπηφρξνλα ζε φια ηα θξάηε κέιε ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο, έζησ θαη κε δηαθνξεηηθά επίπεδα επηηπρίαο. Απνηειεί κηα πξσηνβνπιία ηελ νπνία αγθάιηαζαλ φρη κφλν ζε πνιηηηθφ, αιιά θαη ζε πξαθηηθφ επίπεδν νη θπβεξλήζεηο θαη πξνρψξεζαλ ζηελ πινπνίεζή ηεο. Σν πξφγξακκα πξνζαλαηνιίδεη ην ζχλνιν ησλ ρσξψλ ηεο Δπξψπεο πξνο ηελ ίδηα θαηεχζπλζε, ηεο εδξαίσζεο ή ζε άιιεο πεξηπηψζεηο ηεο εμέιημεο ηεο δεκνθξαηίαο, γεγνλφο εμαηξεηηθά ζεκαληηθφ αλ ζθεθηεί θαλείο πσο ην θάζε θξάηνο κέινο απνηειεί κηα μερσξηζηή κνλάδα ηεο επξσπατθήο δεκνθξαηίαο θαη επνκέλσο απφ ηελ απνηειεζκαηηθή άζθεζε ηεο δεκνθξαηίαο ζηνπο θφιπνπο ηνπ, εμαξηάηαη ε επηηπρήο εθαξκνγή ηεο δεκνθξαηίαο ζην επξσπατθφ επίπεδν. ηα πιαίζηα απηά, ν νξγαληζκφο πξνρψξεζε ζε θνηλέο δξάζεηο, απαξαίηεηεο γηα ηα θξάηε κέιε ηνπ, απφ ηηο νπνίεο ζεκαληηθφ είλαη, πσο ππήξμε απνηέιεζκα. πγθεθξηκέλα, θάλνληαο κηα απνηίκεζε ηνπ πξνγξάκκαηνο κέρξη ζήκεξα, ζα κπνξνχζε λα εηπσζεί πσο, αλ θαη θαηά ηηο πξψηεο δχν θάζεηο ηα βήκαηα ήηαλ πεξηζζφηεξν δηεξεπλεηηθά θαη δηζηαθηηθά, αικαηψδεηο εμειίμεηο ζεκεηψζεθαλ θαηά ην «Δπξσπατθφ Έηνο Δλεξγψλ Πνιηηψλ κέζσ ηεο Δθπαίδεπζεο» θαη θαηφπηλ απηνχ ζηελ πεξίνδν πνπ αθνινχζεζε, θαζψο ππήξμε ζπλέρεηα ζηηο δξάζεηο ηνπ «Έηνπο». Βέβαηα, ε αξρηθή θαζπζηέξεζε είλαη απφιπηα δηθαηνινγεκέλε, αιιά θαη ρξήζηκε, θαζψο αθελφο ήηαλ απαξαίηεην λα δεκηνπξγεζεί κηα εμνηθείσζε ησλ θξαηψλ κειψλ κε θάηη ηφζν θαηλνηφκν θαη αθεηέξνπ θαζψο νη βάζεηο ηνπ πξνγξάκκαηνο ζρεηηθά κε ηηο έλλνηεο πνπ ζα εκπεξηείρε, αιιά θαη ην ζηξαηεγηθφ πξνγξακκαηηζκφ ηνπ, απαηηνχζαλ εκπεξηζηαησκέλε κειέηε θαη έξεπλα. Όπσο εμεηάζηεθε θαη παξαπάλσ, θαη ε ηξίηε θάζε ηνπ πξνγξάκκαηνο είλαη αξθεηά θηιφδνμε, αιιά θαη κε πεξηζζφηεξν 57

58 ζηνρνζεηεκέλεο δξάζεηο απφ ηηο πξνεγνχκελεο. Έρνληαο εληνπίζεη ηηο βαζηθέο δπζθνιίεο εθαξκνγήο θαη ηηο αδπλακίεο ηνπ θάζε θξάηνπο κέινπο, ην πκβνχιην ηεο Δπξψπεο πξνρσξά ζην ππξήλα ηεο δεκνθξαηηθήο δηαπαηδαγψγεζεο. Βαζηθφ ηνπ κέιεκα είλαη ε εμέιημε ηεο αλαζεψξεζεο ηνπ δηδαθηηθνχ πιηθνχ βάζεη ηνπ πξνζδηνξηζκνχ ησλ αλαγθψλ ηφζν ησλ θαζεγεηψλ φζν θαη ησλ καζεηψλ θαη ε νπνία έρεη ήδε μεθηλήζεη απφ ην πξνεγνχκελν ζηάδην, ε επηκφξθσζε ησλ δηδαζθφλησλ κε πεξηζζφηεξν καζεηνθεληξηθφ πξνζαλαηνιηζκφ θαηά ηε δηδαζθαιία ηνπο, αιιά θαη ε ζχλδεζε ηνπ ζρνιείνπ κε ηελ θνηλσλία. Σν ηειεπηαίν είλαη ηδηαίηεξα θαηλνηφκν ζηνηρείν, θαζψο ε ελίζρπζε ηνπ ξφινπ ησλ ΜΚΟ θαη άιισλ ελδηαθεξφκελσλ θνξέσλ κέζσ ηεο ζπκκεηνρήο ηνπο ζε πξσηνβνπιίεο απφ θνηλνχ κε ηνπο καζεηέο, δελ έρεη ζπκβεί ζην παξειζφλ ηφζν ζπληνληζκέλα θαη είλαη ζεκαληηθφ πσο καζαίλεη ζην καζεηή ην πλεχκα ηεο ζπλεξγαζίαο θαη ηνπ δηαιφγνπ, ζε κηα Δπξψπε φπνπ νη δξψληεο αλήθνπλ φρη κφλν ζε εζληθφ, αιιά θαη ζε ππνεζληθφ θαη ππεξεζληθφ επίπεδν θαη ε ζπλεξγαζία καδί ηνπο είλαη κεγίζηεο ζεκαζίαο. Σέινο, ζεκαληηθή είλαη θαη ε βαξχηεηα πνπ δίδεηαη ζηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα, θαζψο ε αλεθηηθφηεηα ζην δηαθνξεηηθφ θαη ε αλαγλψξηζε ησλ δηθαησκάησλ θαη ησλ ππνρξεψζεσλ καο είλαη απαξαίηεηα ζπζηαηηθά ησλ πνιππνιπηηζκηθψλ ζεκεξηλψλ θνηλσληψλ. Άιισζηε, ν επξσπατθφο ρψξνο απνηειεί αληηπξνζσπεπηηθφ παξάδεηγκα ηέηνηαο θνηλσλίαο θαζψο ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ ελφηεηα πνπ ζπλππάξρεη, ζηνπο θφιπνπο ηνπ, κε ηε δηαθνξεηηθφηεηα. Ζ ρξήζε ησλ λέσλ ηερληθψλ πνπ αλαθέξζεθαλ δελ αξθεί γηα ηελ εμαζθάιηζε ηεο επηηπρίαο. Απαηηείηαη ε χπαξμε ελφο κεραληζκνχ ειέγρνπ ηεο πνξείαο ηνπ πξνγξάκκαηνο. ηα πιαίζηα απηά ζεκαληηθφο είλαη θαη ν ζρεδηαζκφο κεζφδσλ αμηνιφγεζεο, νη νπνίεο έγηλαλ δεθηέο απφ ηα θξάηε κέιε, γεγνλφο πνιχ ζεκαληηθφ, αλ ζθεθηεί θαλείο πσο ην πξφγξακκα δελ είλαη ππνρξεσηηθφ σο πξνο ηηο δξάζεηο ηνπ, αιιά, ελαπφθεηηαη ζηελ θξαηηθή πνιηηηθή. Υαξαθηεξηζηηθή ζρεηηθά κε απηή ηελ πξννπηηθή είλαη ε εηζαγσγή κεζφδσλ κέηξεζεο απνηειεζκάησλ θαη πνηφηεηαο, ε νπνία αλήθεη ζην ζρέδην δξάζεο ηεο ηξίηεο θάζεο. Σν πξφγξακκα, φπσο έγηλε εκθαλέο, βαζηθφ ζηφρν έρεη ηελ ελίζρπζε ηεο νπζηαζηηθήο ζπκκεηνρήο ησλ πνιηηψλ ζηε δεκνθξαηηθή θνηλσλία. Γηα ην ιφγν απηφ πξνζπαζεί γηα ηελ φζν ην δπλαηφλ θαιχηεξε πξνεηνηκαζία ηνπο. Οη πνιίηεο πξέπεη λα έρνπλ ηελ ηθαλφηεηα, σο θνηλσληθά ίζνη, λα εηζέξρνληαη ζην βαζίιεην ηεο πνιηηηθήο επηξξνήο κε ηελ νπηηθή λα δηαηεξνχλ κηα δσηηθή δεκφζηα ζθαίξα θαη λα δεκηνπξγνχλ έλα είδνο πνιηηηθήο δέζκεπζεο βαζηζκέλν ζηελ θνηλή αληίιεςε γηα ην θνηλφ θαιφ. 58

59 Απηφ αλαθέξεηαη ζηε δεκηνπξγία ελφο βηψζηκνπ πνιηηηθνχ δηθηχνπ πνπ ζα δίλεη ηφζν ζην άηνκν, φζν θαη νξγαλσκέλνπο ζε νκάδεο πνιίηεο, ηελ ίδηα δπλαηφηεηα λα ζπκκεηέρνπλ ζηε δεκνθξαηηθή δηαδηθαζία. ηα πιαίζηα απηά, ην θιεηδί είλαη ε εθπαίδεπζε, ε νπνία βαζίδεηαη ζε ηξεηο παξάγνληεο: αξρηθά δεκηνπξγεί έλα ζχζηεκα δηθαησκάησλ δίλνληαο πξφζβαζε θαη θσλή ζην δήκν, δεχηεξνλ, εκπνηίδεη ζπλαηζζήκαηα ελζσκάησζεο κε ηελ θηλεηνπνίεζε κεγαιχηεξεο πνιηηηθήο δέζκεπζεο, θαη ηξίηνλ, εληζρχεη ηνπο δεζκνχο ηνπ «αλήθεηλ» ζε κηα ελεξγή πνιηηεία πξνσζψληαο ηε δηακφξθσζε ελφο πλεχκαηνο πνπ αλαδεηά ηελ ελεκέξσζε. 86 Ζ δξάζε ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο εζηηάδεη ζηελ εθπαίδεπζε θαη δηαζθαιίδεη ηε ζπκκεηνρή φισλ ησλ θξαηψλ κειψλ ηνπ επξσπατθνχ ρψξνπ απνηειψληαο έηζη, φρη κφλν έλα ζηαζεξφ ζεκείν αλαθνξάο, αιιά θαη έλα πεδίν δεκνθξαηηθνχ πεηξακαηηζκνχ ζην ρψξν ηεο εθπαίδεπζεο. Οη πξαθηηθέο ηνπ πξνγξάκκαηνο θαη ε επξεία ζπκκεηνρή ησλ δηαθφξσλ ρσξψλ ζα έιεγε θαλείο πσο απφ κηα εμειηθηηθή ζθνπηά, δελ θέξνπλ απνηέιεζκα κφλν ζε εζληθφ, αιιά θαη ζε δηεζλέο επίπεδν, αθνχ πξνεηνηκάδνπλ ηνλ πνιίηε ηεο ζεκεξηλήο θνηλσλίαο, ν νπνίνο φκσο δελ ιεηηνπξγεί κφλν εληφο ησλ εζληθψλ ζπλφξσλ ηνπ, αιιά θαη εληφο ηνπ επξσπατθνχ ρψξνπ. Δπνκέλσο, ε πξνζπάζεηα ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο δελ πξέπεη λα αληηκεησπίδεηαη σο κηα πξσηνβνπιία κε βξαρείο ή απνθιεηζηηθά εζληθνχο ζηφρνπο, αιιά σο κηα εμειηζζφκελε δηαδηθαζία πνπ εθηείλεηαη θαη ζε ππεξεζληθφ επίπεδν. 86 Dimitris N. Chryssochoou, National Co-ordinator of the EDC Programme in Greece, Associate Professor of International Organization at the University of Crete, Educating Democratic Citizens, Published in the Newsletter of EDC Co-ordinators, April 2005, ζει.2. 59

60 Βιβλιογπαθία 1. Γ. Καξαθαηζάλε, «Δθπαίδεπζε θαη πνιηηηθή δηαπαηδαγψγεζε, Γλψζεηο, Αμίεο, Πξαθηηθέο», Δθδφζεηο Μεηαίρκην, Αζήλα Γ. Κνληνγηαλλνπνχινπ- Πνιπδσξίδε, «Ζ δεκνθξαηία, ν Πνιίηεο θαη νη «άιινη», Βηβιηνζήθε θνηλσληθήο επηζηήκεο θαη θνηλσληθήο πνιηηηθήο, εθδφζεηο Gutenberg, Αζήλα All-European Study on Education for Democratic Citizenship Policies, Council of Europe Publishing, Council for cultural co-operation (CDCC), Project on Education for Democratic Citizenship, strategies for learning Democratic Citizenship, Council of Europe, Council of Europe, Final Declaration of the Heads of State and Government of the member states of the Council of Europe, Strasbourg, France, October 11 th, Citizenship- made in Europe: Living together starts at school, Dutch Ministry of Education, Culture and Science, Council for Cultural co-operation, Project on Education for Democratic Citizenship, Resolution on Results and conclusions of the completed projects in the medium-term programme adopted at the 20th Session of the Standing Conference of the Ministers of Education of the Council of Europe, Cracow, Poland, October 2000, DGIV/EDU/CIT (2000) Declaration and Programme on Education for Democratic citizenship, based on the rights and responsibilities of the citizens, Adopted by the Committee of Ministers on 7 May 1999at its 104th Session, DECS/EDU/CIT (99) Decl E. 9. Standing Conference of European Ministers of Education, Intercultural education: managing diversity, strengthening democracy, 21st session, Athens, Greece, November 2003, Intercultural education in the new European context, Declaration by the European Ministers of Education on intercultural education in the new European context. 10. Education for Democratic Citizenship Activities , First European Meeting of EDC-Coordinators, Andorra-la Vella, Principality of Andorra, November 2001 Report By Dr. Karlheinz Duerr State Centre for Political Education Baden-Wuerttemberg, DGIV/EDU/CIT (2002). 11. Second European meeting of EDC co-ordinators on Student/Pupil Participation in Education and Training Oslo, Norway, 30 May 1 June 2002, Conference by the Norwegian authorities in co-operation with the Council of Europe General report by Mr Fredrik MODIGH, Director of 60

61 Education, National Board of Education, Sweden DGIV/EDU/CIT (2002) 28 rev. 12. Strasbourg, 4 November 2003, Seminar Report by Mr Graham Morris, «EDC policy and practice: How to bridge the GAP? - Policy development seminar»,11-12 September 2003, Council of Europe, Strasbourg, DGIV/EDU/CIT (2003) Strasbourg, 22 December 2004, Education for Democratic Citizenship , 7th Meeting of EDC Coordinators, November 2004, Council of Europe, General Report by Nada Jakir Ministry of Science, Education and Sports, Zagreb, CROATIA, DGIV/EDU/CIT (2004) 54rev. 14. Strasbourg 22 August 2006, European Year of Citizenship through Education Learning an Living Democracy, Ad Hoc Committee of Experts for the European Year of Citizenship through Education (CAHCIT), Addendum, DGIV/EDU/CAHCIT (2006) European YEAR of Citizenship through Education, Learning and Living Democracy 8th Meeting of EDC Coordinators Seminar on Sustainability of Education for Democratic Citizenship and Human Rights in member states April 2005, Hotel Park, Dubrovnik (Croatia), DGIV/EDU/CIT (2005) 16rev. 16. Ad hoc Committee of Experts for the European Year of Citizenship through Education (CAHCIT), Education for Democratic Citizenship and Human Rights, Programme of Activities ( ), Learning and Living Democracy for all, Strasbourg 14 March 2006, DGIV/EDU/CAHCIT(2006) Education for Democratic Citizenship and Human Rights, 9th Meeting of EDC Co-ordinators, March 2006, Council of Europe, Golytsino, Moscow Region, Learning and Living Democracy: The Way Ahead, General Report by Dimitris N. Chryssochoou, Hellenic Ministry of National Education and Religious Affairs, Athens, Greece. 18. Dimitris N. Chryssochoou, National Co-ordinator of the EDC Programme in Greece, Associate Professor of International Organization at the University of Crete, Educating Democratic Citizens, Published in the Newsletter of EDC Co-ordinators, April Greek Report on Education for Democratic Citizenship, April 2006, Athens, Greece, Dimitris N. Chryssochoou, National Co-ordinator, Hellenic Ministry of National Education and Religious Affairs, International Organizations Section. 20. χζηαζε 1222 (1993) γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ηνπ ξαηζηζκνχ, ηεο μελνθνβίαο θαη ηεο κε αλεθηηθφηεηαο 21. χζηαζε 1283 (1996) γηα ηελ δηδαζθαιία ηεο ηζηνξίαο ζηελ Δπξψπε. 61

62 22. Recommendation 1346 (1997) on human rights education. 23. Recommendation 1401 (1999) on Education in the responsibilities of the individual. 24. Resolution 1193 (1999) on Second-chance schools or how to combat unemployment and exclusion by means of education and training. 25. Recommendation 1426 (1999) on European Democracies facing up to terrorism. 26. Recommendation Rec 12 (2002) of the Committee of Ministers to member states on education for democratic citizenship, Adopted by the Committee of Ministers on 16 October 2002 at the 812 th meeting of the Ministers Deputies. 27. European Commission, Citizenship Education at school in Europe, Directorate-General for Education and Culture, Eurydice, 2005 Ηζηοζελίδερ sm_en.asp#topofpage Default_en.asp Synthesis2ndPhaseEDCProject.PDF p#topofpage eachertrainingreport.pdf. 62

63 05/EYCE_Award.asp#TopOfPage Documents%2FAdoptedText%2Fta97%2FEREC1346.htm 63

64 Παπάπηημα Πεγή: Council of Europe, Implementation and Outcomes of the 2005 European Year of Citizenship through Education Learning and Living Democracy, report David Kerr, Joana Lopez, Strasbourg 20 April 2006, DGIV/EDU/CAHCIT (2006) 11, ζει. 9, 10, 20, 26,

65 65

66 66