Εκτίμηση των επιπτώσεων των τελευταίων διαρθρωτικών αλλαγών της ΚΑΠ σε μια. περιφερειακή οικονομία

Transcript

1 Εκτίμηση των επιπτώσεων των τελευταίων διαρθρωτικών αλλαγών της ΚΑΠ σε μια Περίληψη περιφερειακή οικονομία M. Tσακίρη*, Ε. Λοΐζου**και Δ. Νάτος*** * Γεωπονική Σχολή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης **Επίκ. Καθηγητής, τμήμα ΕΠΕΑΠ, ΑΤΕΙ Δυτικής Μακεδονίας ***Τμήμα ΕΠΕΑΠ, ΑΤΕΙ Δυτικής Μακεδονίας Οι συνεχείς μεταρρυθμίσεις της ΚΑΠ τα τελευταία χρόνια με στόχο την κάλυψη βιοτικών αναγκών, την αύξηση της ανταγωνιστικότητας και την προστασία του περιβάλλοντος έχουν πολλές επιπτώσεις σε όλους τους τομείς μιας οικονομίας. Συγκεκριμένα, η σημαντική μείωση τόσο της απασχόλησης, όσο και της παραγωγής του αγροτικού τομέα έχει στερήσει στις αγροτικές περιφέρειες σημαντικό εισόδημα, δημιουργώντας σοβαρά προβλήματα. Οι στόχοι της παρούσας εργασίας είναι να ερευνηθεί και να αποτιμηθεί η δυναμικότητα μιας μειονεκτικής και κατά κύριο λόγο αγροτικής περιφέρειας NUTS II της Ελλάδος, αλλά και να εκτιμηθούν οι μεταβολές και οι επιπτώσεις στην απασχόληση που προκαλούνται από τις πολιτικές μεταρρυθμίσεις, προκειμένου να αξιολογηθεί ο γενικότερος τους αντίκτυπος σε μια αγροτική οικονομία. Αυτό επιδιώκεται με τη χρήση της του μοντέλου Εισροών Εκροών με τον υπολογισμό των πολλαπλασιαστών προσφοράς, οι οποίοι παρέχουν μια καλύτερη εικόνα της περιφερειακής οικονομίας και των έμμεσων αποτελεσμάτων των εξωγενώς προκαλούμενων μεταβολών. Τα αποτελέσματα καταδεικνύουν σαφώς ότι οι αλλαγές συνεπεία των μεταρρυθμίσεων της ΚΑΠ στην αγροτική πολιτική και στην αγροτική απασχόληση επηρέασαν όχι μόνο τη βιωσιμότητα του γεωργικού τομέα, αλλά και ολόκληρης της περιφερειακής οικονομίας. Επιπλέον, οι άμεσες και έμμεσες επιπτώσεις τους, είναι έντονα αλληλένδετες με την ανάπτυξη και τις αποδόσεις ολόκληρης της περιφερειακής οικονομίας, αλλά και μπορούν να παρέχουν ένα θεωρητικό και πρακτικό υπόβαθρο για το σχεδιασμό μελλοντικών δράσεων πολιτικής για την επιβίωση και ανάπτυξη των περιφερειών οικονομιών. Λέξεις κλειδιά: Μοντέλο Εισροών - Εκροών, πολλαπλασιαστές προσφοράς, εκτίμηση επιπτώσεων Summary The constant CAP changes over the last years aiming at the enhancement of competitiveness, the rural development and the environment protection have led to a lot of changes in a wide range of economic sectors all over Europe. Specifically the significant employment decrease in correlation with

2 the agricultural sector s production decrease has deprived of the European rural areas of important income leading to serious viability issues. The aim of this study is to assess the economic dynamics of a mainly agricultural NUTS II region of Greece. This can be achieved through the estimation of the changes and the employment impacts caused by the policy changes and forming a way to assess their impact in a regional economy. The methodological approach used is the Input-Output model and the calculation of the supply-driven multipliers, which provide a better picture of the regional economic impacts of exogenous provoked changes. The results of this study show that the CAP reform caused changes in agricultural policy and employment that affects not only the agricultural sector s viability, but the whole regional economy, since there is a strong connection between agriculture and other economic sectors. Moreover, the direct and indirect impacts are strongly interrelated with the economic development and growth of the whole regional economy. Thus, these results can provide a ground for better understanding of the economic structure of a regional economy, and for future development policies. Key Words: Input-Output Model, Supply-driven Multipliers, Impact estimation and analysis Εισαγωγή Σε μια περιφερειακή οικονομία οι αλλαγές της ΚΑΠ κατά την διάρκεια των τελευταίων ετών με στόχο την κάλυψη βιοτικών αναγκών, την αύξηση της ανταγωνιστικότητας των παραγόμενων αγαθών και την προστασία του περιβάλλοντος εντοπίζονται τόσο στη συρρίκνωση του ρόλου της γεωργίας, όσο και του ευρύτερου αγροτικού τομέα. Για να γίνει η εκτίμηση αυτών των επιπτώσεων της απασχόλησης, όσο και της παραγωγής του αγροτικού τομέα, αναγκαία είναι μια ευρύτερη προσέγγιση, η οποία θα μπορεί να αποτυπώσει ικανοποιητικότερα την πορεία της περιφερειακής αγροτικής οικονομίας και ανάπτυξης και να ποσοτικοποιήσει τις μεταβολές, από τις διαρθρωτικές αλλαγές, στην παραγωγή και την απασχόληση κατά την τελευταία δεκαετία. Η παρούσα εργασία στοχεύει στην διερεύνηση και αποτίμηση της δυναμικότητας μιας μειονεκτικής και κατά κύριο λόγο αγροτικής περιφέρειας και στην εκτίμηση των μεταβολών και των επιπτώσεων που προκαλούνται από τις πολιτικές μεταρρυθμίσεις. Αυτή η μεθοδολογική προσέγγιση εφαρμόστηκε σε μια ακριτική, μειονεκτική και κατά κύριο λόγο αγροτική περιφέρεια NUTS II της Ελλάδος, την Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, όπου κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών με την τελευταία μεταρρύθμιση της ΚΑΠ, οι κύριες καλλιέργειες της (σιτηρά, καπνός και βαμβάκι) έχουν

3 επηρεαστεί σημαντικά και κυρίως αρνητικά ως προς τα οικονομικά τους αποτελέσματα. Η χρήση αυτής της μεθοδολογικής προσέγγισης επιτρέπει την εκτίμηση των επιπτώσεων των εξωγενών αλλαγών της γεωργικής παραγωγής και την ανίχνευση του συνολικού αντίκτυπου τους στην αγροτική παραγωγή, εισόδημα και απασχόληση. Θεωρητικό Υπόβαθρο Η εκτίμηση των επιδράσεων που προκαλούνται από τις εξωγενείς αλλαγές σε μια οικονομία εκτιμώνται με τον υπολογισμό των πολλαπλασιαστικών φαινομένων της οικονομίας. Αυτή η εκτίμηση μπορεί να γίνει με την χρήση είτε των πολλαπλασιαστών ζήτησης του κλασσικού-παραδοσιακού υποδείγματος Ε-Ε, είτε των πολλαπλασιαστών προσφοράς. H διαφορά ανάμεσα στις δύο αυτές ομάδες πολλαπλασιαστών έγκειται στο γεγονός ότι οι μεν πολλαπλασιαστές ζήτησης υπολογίζονται με βάση την τελική ζήτηση (Dietzenbacher, 005), οι δε πολλαπλασιαστές προσφοράς με βάση την προστιθέμενη αξία (πολλαπλασιαστές προσφοράς του Gosh, 958) ή το τελικό προϊόν ενός κλάδου (πολλαπλασιαστές προσφοράς Papada και Dahl, 999). Έτσι οι πολλαπλασιαστές ζήτησης εκτιμούν τις μεταβολές που θα εμφανίσουν κάποιες μεταβλητές, όπως η απασχόληση και το εισόδημα λόγω της μεταβολής της τελικής ζήτησης ενός κλάδου ή και ολόκληρης της οικονομίας (Cai and Leung, 004). Αντίθετα οι πολλαπλασιαστές προσφοράς εκτιμούν τις μεταβολές που θα εμφανίσουν οι ίδιες μεταβλητές, λόγω της μεταβολής της προστιθέμενης αξίας (πολλαπλασιαστές προσφοράς του Gosh, 958) ή του τελικού προϊόντος ενός κλάδου (πολλαπλασιαστές προσφοράς Papada και Dahl, 999) ή και ολόκληρης της οικονομίας. Η εκτίμηση των επιδράσεων εξωγενών μεταβολών σε μια οικονομία ευρέως γίνεται με τη χρήση των πολλαπλασιαστών ζήτησης (Loizou, et al, 004, Mattas, et al, 006). Αντίθετα η χρήση των πολλαπλασιαστών προσφοράς είναι πολύ περιορισμένη, παρόλο που όπως επισήμαναν και οι Bon και Yashiro (996), είναι πολύ χρήσιμη και η σύγκριση των αποτελεσμάτων από την εξαγωγή των πολλαπλασιαστών ζήτησης και προσφοράς. Οι δύο ερευνητές σύγκριναν τα αποτελέσματα των απλών πολλαπλασιαστών προσφοράς με τους κλασσικούς πολλαπλασιαστές ζήτησης τόσο σε εθνικό επίπεδο, όσο και σε διακρατικό. Στην παρούσα έρευνα γίνεται χρήση των πολλαπλασιαστών προσφοράς που προτάθηκαν από τους Papada και Dahl (999) και η σύγκριση γίνεται σε περιφερειακό επίπεδο. Δεδομένου ακόμη, ότι ο σκοπός της έρευνας είναι η εκτίμηση των επιδράσεων που προκαλούνται από τις εξωγενείς μεταβολές της παραγωγής ενός οικονομικού τομέα που επηρεάζεται από τις αλλαγές της νέας ΚΑΠ, οι πολλαπλασιαστές προσφοράς κατά Papada και Dahl αποτελούν το πιο κατάλληλο σύνολο πολλαπλασιαστών μια και παρέχουν μια καλύτερη εικόνα της περιφερειακής οικονομίας και των έμμεσων αποτελεσμάτων των εξωγενώς προκαλούμενων μεταβολών, αλλά και μια βάση για περαιτέρω θεωρητικά έρευνα (Papadas and Hutchinson, 00). 3

4 Πολλαπλασιαστές Προσφοράς κατά Papada και Dahl Οι Papadaς και Dahl το 999 πρότειναν τον υπολογισμό των πολλαπλασιαστών προσφοράς που προέρχονται από την τελική παραγωγή ενός οικονομικού κλάδου. Αυτοί οι πολλαπλασιαστές δεν θα πρέπει να συγχέονται με τους απλούς πολλαπλασιαστές προσφοράς του Ghosh (958). Η διαφορά μεταξύ τους είναι ότι για τον υπολογισμό των πολλαπλασιαστών του Ghosh χρησιμοποιείται η προστιθέμενη αξία αντί για την τελική παραγωγή. Προκειμένου να περιγράψουν τους πολλαπλασιαστές τους υιοθέτησαν τη σημειολογία των Miller και Blair, (009), όπως παρουσιάζεται παρακάτω. Όπου: X= Xi είναι το (n,) διάνυσμα των προϊόντων των οικονομικών κλάδων, όπου Xi είναι η συνολική παραγωγή του κλάδου i. v V= είναι η (n,m) μήτρα παραγωγής "make matrix", κάθε στοιχείο v της οποίας αντιπροσωπεύει την αξία των αγαθών j που παράγονται από τον κλάδο i. u U= είναι η (m,n) μήτρα χρήσεων "use matrix", κάθε στοιχείο u της οποίας αντιπροσωπεύει την αξία των προϊόντων που χρησιμοποιήθηκαν ως εισαγωγές πρώτες ύλες από τον κλάδο j. Υ= Y i είναι το (m,) διάνυσμα της τελικής ζήτησης για τα προϊόντα i. Q= Q i είναι το (m,) διάνυσμα της συνολικής παραγωγής των προϊόντων i. B= b είναι η (m,n) μήτρα των προϊόντων-αγαθών ανά κλάδο, άμεσων απαιτήσεων, κάθε στοιχείο b = u X j της οποίας αντιπροσωπεύει τον τεχνικό συντελεστή που δείχνει την αξία των προϊόντων του κλάδου i που απαιτούνται για την παραγωγή μιας μονάδας προϊόντος του κλάδου j. D= d είναι η (n,m) μήτρα των αναλογιών παραγωγής - προϊόντων, κάθε στοιχείο d = u Q j της οποίας αντιπροσωπεύει το μερίδιο της συνολικής παραγωγής προϊόντων του κλάδου j που αποδίδεται στον κλάδο i. Η παραδοχή που ισχύει είναι ότι η συνολική παραγωγή προϊόντων παρέχεται από τους διαφορετικούς κλάδους σε σταθερές αναλογίες. Αυτή είναι η υπόθεση της τεχνολογίας που βασίζεται ανά κλάδο (industry-based technology assumption). C= c είναι η μήτρα των αναλογιών παραγωγής - κλάδων, κάθε στοιχείο c = v X j της οποίας αντιπροσωπεύει το μερίδιο της συνολική παραγωγής του κλάδου ι που οφείλεται στην παραγωγή του προϊόντος του κλάδου j. Η παραδοχή που ισχύει είναι ότι η συνολική παραγωγή ενός οικονομικού 4

5 κλάδου αποτελείται από προϊόντα σε σταθερές αναλογίες. Αυτή είναι η υπόθεση τεχνολογίας που βασίζεται ανά προϊόν (commodity-based technology assumption). Σύμφωνα με τους Miller και Blair, (985, p.66) οι Papadas και Dahl υιοθέτησαν το μοντέλο του Stone, δηλαδή την προϊόν ανά προϊόν ανάλυση η οποία βασίζεται σε δύο υποθέσεις. Η μία υπόθεση είναι η τεχνολογία ανά κλάδο παραγωγής και η άλλη υπόθεση είναι η τεχνολογία ανά προϊόν παραγωγής. Η πρώτη υπόθεση εκφράζεται από την εξίσωση (3.9) ενώ η δεύτερη από την εξίσωση (3.30),. Q= I BD Y (3.9) I BC (3.30) Q= Y Εάν τεθεί M=BD τότε η (3.9) γίνεται: Q=MQ+Υ (3.3) Κατόπιν στην (3.3) εφαρμόζεται ο χωρισμός μητρών των Miller and Blair, (009) όπως περιγράφεται και στην παρακάτω παράγραφο. Έτσι, οι οικονομικοί κλάδοι των οποίων η συνολική παραγωγή θα εξωγενοποιηθεί συμβολίζονται με το πρόθεμα, ενώ όλοι οι λοιποί κλάδοι συμβολίζονται με το πρόθεμα. Οπότε η παραπάνω εξίσωση γίνεται: Q Q M M M M Q Q Y Y (3.3) Η 3.3 αποτελείται από ένα σύστημα δύο εξισώσεων μητρών όπου η πρώτη είναι: Q =M Q +M Q +Υ (3.33) Ενώ η δεύτερη είναι: Q =M Q +M Q +Υ (3.34α) Με επίλυση της δεύτερης εξίσωσης: Q Ενώ η πρώτη εξίσωση γίνεται: Y I M M Q Y I M Q M (3.35) Q (3.34β) Η μεταβολή του Υ, δηλαδή της τελική ζήτησης των λοιπών οικονομικών κλάδων μπορεί να τεθεί μηδέν όταν το ενδιαφέρον εντοπίζεται μόνο στην εκτίμηση του αντίκτυπου από τις εξωγενείς αλλαγές στο συνολικό προϊόν του κλάδου (ή των κλάδων) που εξωγενοποιείται. Έτσι λοιπόν, η μήτρα των πολλαπλασιαστών προϊόντος Papada και Dahl που προέρχεται από την εξίσωση 3.34β είναι η παρακάτω: I M M (3.36) 5

6 Ο υπολογισμός αυτών των πολλαπλασιαστών είναι ανάλογος με τον υπολογισμό των κλασσικών πολλαπλασιαστών. Εμπειρική ανάλυση Σύμφωνα με την απογραφή του 00 ο πληθυσμός της περιφέρειας της ΑΜΘ ανέρχεται σε άτομα. Κατά την τελευταία δεκαετία ο πληθυσμός της περιφέρειας αυξήθηκε κατά 6,64%, ενώ η πληθυσμιακή πυκνότητα είναι 4,8 κάτοικοι ανά τετραγωνικό χλμ. για το 0. Ο πληθυσμός της περιφέρειας ΑΜΘ εκτιμάται ότι έχει μειωθεί σε σύγκριση με την απογραφή του 99 λόγω της πτώσης κάτω της μονάδας του λόγου γεννήσεων προς θανάτους. Σε αυτό όμως δεν προστίθεται η εισροή των οικονομικών προσφύγων, ένα φαινόμενο με πολύ μεγάλες διαστάσεις τις δύο τελευταίες δεκαετίες. Ο αστικός πληθυσμός ανέρχεται στο 4% του συνολικού πληθυσμού (ΕΣΥΕ, 0) και παρουσιάζει αυξητικές τάσεις, ενώ ο ημιαστικός πληθυσμός αυξάνεται και ανέρχεται στο 0% του συνόλου. Ο αγροτικός πληθυσμός ανέρχεται στο 38% του συνολικού και παρουσιάζει πτώση σε σχέση με την απογραφή του 00 γεγονός που ενισχύεται από τις τάσεις ερήμωσης που επικρατούν σε ορισμένες παραμεθόριες και ορεινές περιοχές. Η περιφέρεια της ΑΜΘ σε απόλυτα μεγέθη και με βάση τους διαθέσιμους εθνικούςπεριφερειακούς λογαριασμούς της Ε.Σ.Υ.Ε. εκτιμάται ότι παράγει ετησίως περίπου το 5,5% του συνολικού Ακαθάριστου Εγχωρίου Προϊόντος της χώρας. Στον πρωτογενή τομέα παράγεται το 9% αυτού, στο δευτερογενή το 4% και στο τριτογενή το 57% (EΣΥΕ, 004). Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι κοντά στο % του δευτερογενή τομέα το καταλαμβάνει ο τομέας της μεταποίησης και ακολουθούν οι κατασκευές και η ενέργεια. Το κατά κεφαλή ΑΕΠ της περιφέρειας ΑΜΘ για το 0 είναι το 78% του μέσου όρου της χώρας και κατατάσσει την περιφέρεια στην προτελευταία θέση στην εθνική κατάταξη. Το ποσό αυτό επίσης αντιπροσωπεύει το 54% του αντίστοιχου μέσου όρου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ το κατά κεφαλήν προϊόν της Ελλάδος αντιστοιχεί στο 69% της ΕΕ. Δεν πρέπει να παραβλεφθεί λοιπόν, ότι το κατά κεφαλή ΑΕΠ της Περιφέρειας ΑΜΘ διατηρείται σε χαμηλότερη θέση από το αντίστοιχο μέσο όρο της χώρας και των περιοχών της Ε.Ε. παρά τις διάφορες προσπάθειες και αυτό είναι ένα σημείο πολύ σημαντικό για την περαιτέρω οικονομική βιωσιμότητα της περιοχής. Η περιφερειακή απασχόληση καταλαμβάνει το 5,6% της συνολικής εθνικής απασχόλησης, ενώ στον πίνακα παρουσιάζεται η κατανομή της απασχόληση των σημαντικότερων οικονομικών κλάδων της περιφέρειας έτσι όπως κυμάνθηκε τις τελευταίες δεκαετίες. 6

7 Πίνακας. Κατανομή της απασχόλησης σε περιφερειακό επίπεδο Οικονομικοί Κλάδοι Περιφέρεια ΑΜΘ Γεωργία Χονδρικό και Λιανικό εμπόριο Τοπική αυτοδιοίκηση και άμυνα Κατασκευές Ξενοδοχειακές Υπηρεσίες - Εστίαση Εκπαίδευση Τρόφιμα, Ποτά Καπνός Μεταποίηση Συνολική Απασχόληση Πηγή: ΕΣΥΕ 99, 00, 0 Περιφερειακοί Πολλαπλασιαστές Προσφοράς κατά Papada και Dahl Η νέα ΚΑΠ μέσα από τα νέα μέτρα της επιφέρει αλλαγές στις παραγόμενες ποσότητες των αγροτικών προϊόντων (Dwyer, 005). Οπότε η χρήση των πολλαπλασιαστών προϊόντος κατά Papada και Dahl είναι η πιο κατάλληλη για τον υπολογισμό της μεταβολής του συνολικού ακαθάριστου προϊόντος κάθε λοιπού κλάδου της οικονομίας της ΑΜΘ που είναι αποτέλεσμα μιας συγκεκριμένης μεταβολής του τελικού προϊόντος του κλάδου της γεωργίας κατά μία μονάδα. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιήθηκε σαν βάση ο Εθνικός Πίνακας Εισροών Εκροών (ΕΣΥΕ, 005), ο οποίος με την χρήση του απλού πηλίκου τόπου και του πηλίκου τόπου του Flegg (Flegg and Webber, 996,000) και της μεθόδου περιφερειοποίησης GRIT μετατράπηκε στον περιφερειακό πίνακα Εισροών Εκροών για τη συγκεκριμένη περιφέρεια (Lahr and Stevens, 00) Για το λόγο αυτό πρώτα γίνεται εξωγενοποίηση του κλάδου της γεωργίας και μετά υπολογίζονται από την αντίστροφη μήτρα του Leontief ή μήτρα των συνολικών απαιτήσεων οι πολλαπλασιαστές προϊόντος κατά Papada και Dahl. Έτσι με βάση αυτούς τους πολλαπλασιαστές εκτιμάται η σημαντικότητα και ο ρόλος του κλάδου της γεωργίας αλλά και οι αλληλεπιδράσεις του με τους λοιπούς κλάδους της περιφερειακής οικονομίας έτσι ώστε να γίνουν συγκρίσεις με τα αποτελέσματα των υπόλοιπων μεθοδολογιών. Επίσης, με τους πολλαπλασιαστές αυτούς, όπως και με τους κλασσικούς, μπορεί να γίνει αξιολόγηση των οικονομικών κλάδων με βάση τα έμμεσα πολλαπλασιαστικά φαινόμενα σε μια οικονομία που προκαλούνται από μία μεταβολή στην γεωργία, τα οποία είναι ανάλογα του μεγέθους αυτών των πολλαπλασιαστών. Στον Πίνακα παρουσιάζονται οι πολλαπλασιαστές προϊόντος κατά Papada και Dahl για τους οικονομικούς κλάδους της περιφέρειας της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Σύμφωνα με το μέγεθός τους έγινε και η κατάταξη των οικονομικών κλάδων όπως εμφανίζονται στον πίνακα. 7

8 Στην πρώτη θέση βρίσκεται ο κλάδος των χημικών προϊόντων, με πολλαπλασιαστή 0,064. Έτσι αν αυξηθεί το συνολικό ακαθάριστο προϊόν του κλάδου της γεωργίας κατά ένα εκατομμύριο ευρώ, τότε εξαιτίας αυτού θα αυξηθεί το συνολικό ακαθάριστο προϊόν του κλάδου των χημικών προϊόντων της περιφερειακής οικονομίας κατά 0,064 εκατομμύρια ευρώ. Ο κλάδος έχει τα μεγαλύτερα έμμεσα πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα και καταλαμβάνει την πρώτη θέση κυρίως γιατί έχει υψηλό βαθμό διασύνδεσης με τον κλάδο της γεωργίας στην περιφερειακή οικονομία. Αναλυτικότερα οι πολλαπλασιαστές των οικονομικών κλάδων κατά Papada και Dahl παρουσιάζονται στον πίνακα. Με βάση το μέγεθος των πολλαπλασιαστών προϊόντος κατά Papada και Dahl την δεύτερη θέση καταλαμβάνει ο κλάδος των τροφίμων και ποτών με πολλαπλασιαστή 0,008. Αυτό σημαίνει ότι αν προκληθεί μια αύξηση στο τελικό ακαθάριστο προϊόν του κλάδου της γεωργίας κατά εκατομμύριο ευρώ τότε αυτή θα οδηγήσει σε αύξηση του συνολικού ακαθάριστου προϊόντος του κλάδου των τροφίμων και ποτών της οικονομίας της περιφέρειας της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης κατά 0,008 εκατομμύρια ευρώ. Ο τρίτος κλάδος από άποψη σημαντικότητας στην παραγωγή του συνολικού ακαθάριστου προϊόντος στην οικονομία της περιφέρειας της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης είναι ο κλάδος του λιανικού εμπορίου που έχει πολλαπλασιαστή προϊόντος κατά Papada και Dahl 0,008. Εκτός από τους τρεις αυτούς κλάδους ανάμεσα στους πέντε πιο σημαντικούς για την περιφερειακή οικονομία της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης με τα μεγαλύτερα έμμεσα πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα κατά Papada και Dahl είναι και οι κλάδοι του κωκ και πετρελαίου με πολλαπλασιαστή προϊόντος 0,00 και του κλάδου των ορυχείων (0,009). Πίνακας. Πολλαπλασιαστές Προϊόντος κατά Papada και Dahl Καταταξη κατά Κλάδοι Οικονομικής Δραστηριότητας P-D Κατάταξη ΣΤΑΚΩΔ Κ Γεωργία Κ0-4 Ορυχεία 0, Κ5 Τρόφιμα και Ποτά 0,00805 Κ3 Κωκ και Πετρέλαιο 0,009 4 Κ4 Χημικά προϊόντα 0,06449 Κ40 Ηλεκτρικό ρεύμα, φυσικό αέριο, νερό 0, Κ4 Υπηρεσίες Καθαριότητας νερού 0, Κ45 Κατασκεύες 0,000 8 Κ50 Εμπόριο και υπηρεσίες συντήρησης 0, Κ5 Χονδρικό Εμπόριο 0, Κ5 Λιανικό Εμπόριο 0,

9 Στις τελευταίες θέσεις της κατάταξης βρίσκονται οι κλάδοι της δημοσίας διοίκησης, της έρευνας και των υπολογιστών και των άλλων μεταφορικών μέσων. Ειδικότερα για τους πρώτους τρεις κλάδους είναι αναμενόμενο μία και οι διασυνδέσεις του κλάδου της γεωργίας είναι ανύπαρκτες οπότε και μια μεταβολή στην γεωργία δεν τους επηρεάζει. Συμπεράσματα Η επιλογή της μεθοδολογικής προσέγγισης του υποδείγματος των Ε-Ε και της κατασκευής του περιφερειακού πίνακα Ε-Ε έγινε με σκοπό τον υπολογισμό των πολλαπλασιαστών προϊόντος, εισοδήματος και απασχόλησης του κάθε οικονομικού κλάδου. Το υπόδειγμα των Ε-Ε εφαρμόζεται εδώ και πολλά χρόνια σε εθνικό επίπεδο αλλά η εφαρμογή του και σε περιφερειακό επίπεδο είναι εξίσου χρήσιμη και σημαντική κατά τον σχεδιασμό στρατηγικών και πολιτικών περιφερειακής ανάπτυξης. Αξίζει να σημειωθεί επίσης, ότι εκτός από τους παραδοσιακούς πολλαπλασιαστές Ε-Ε υπολογίστηκαν και οι πολλαπλασιαστές προσφοράς που προτάθηκαν από τους Papada και Dahl (999). Με βάση αυτούς τους πολλαπλασιαστές εκτιμήθηκε η δυναμικότητα και η συνεισφορά του κάθε οικονομικού κλάδου στην περιφερειακή οικονομική ανάπτυξη. Έτσι, μπορεί να προσδιοριστεί σε ποιο κλάδο της οικονομίας είναι αναγκαίο να δοθεί προτεραιότητα για να επιτευχθεί μια ισόρροπη και ολοκληρωμένη περιφερειακή ανάπτυξη. Στην περιφέρεια λοιπόν της ΑΜΘ, ανάμεσα στους σημαντικότερους και δυναμικότερους από άποψη δημιουργίας προϊόντος, εισοδήματος και απασχόλησης βρίσκονται οι κλάδοι των τροφίμων και ποτών, των δερμάτινων ειδών και των υφασμάτων, στον οποίο περιλαμβάνεται και η κλωστοϋφαντουργία. Γίνεται λοιπόν κατανοητό ότι για την ισόρροπη και ολοκληρωμένη ανάπτυξη της περιφέρειας της ΑΜΘ, έμφαση θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερα στους προαναφερθέντες κλάδους. Οι κλάδοι αυτοί της τοπικής οικονομίας έχουν τα μεγαλύτερα πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα στην απασχόληση, αλλά και στα εισοδήματα από οποιοδήποτε άλλο οικονομικό κλάδο. Επίσης πολύ δυναμικός εμφανίζεται και ο κλάδος του εμπορίου χονδρικού και λιανικού. Έτσι ο σχεδιασμός πολιτικής ανάπτυξης με βάση αυτούς τους κλάδους θα έχει τα καλύτερα δυνατά οικονομικά αποτελέσματα για την ΑΜΘ. Από την σύγκριση των αποτελεσμάτων των εφαρμοζόμενων πολιτικών προκύπτει ότι ο κλάδος της γεωργίας είναι ένας από τους σημαντικότερους κλάδους στην οικονομία της ΑΜΘ, μια και το μεγαλύτερο ποσοστό των εργαζομένων της απασχολείται στον συγκεκριμένο κλάδο. Η σημασία και ο ρόλος του γεωργικού κλάδου όχι μόνο προσδιορίζεται αλλά και αποδεικνύεται μέσα από τα αποτελέσματα και των τριών μεθοδολογικών προσεγγίσεων που εφαρμόστηκαν. Αυτό σημαίνει ότι από άποψη ενίσχυσης της απασχόλησης η γεωργία αποτελεί το δυναμικότερο κλάδο 9

10 στην περιφέρεια. Δεν πρέπει να παραληφθεί επίσης ότι ο ρόλος του γεωργικού κλάδου ενισχύεται από τις μεγάλες διασυνδέσεις που εμφανίζει με άλλους οικονομικούς κλάδους της περιφέρειας. Έτσι, δικαιολογείται λοιπόν, να δοθεί επιπλέον έμφαση μέσα από συγκεκριμένες πολιτικές για την αντιμετώπιση των ιδιαιτεροτήτων και των προβλημάτων που παρουσιάζει η γεωργία, αλλά και για την περαιτέρω ανάπτυξη της. Βιβλιογραφία Bon, R. and Yashiro, T., (996). Comparative Stability Analysis of Demand-Side and Supply-Side Input-Output Models: the Case of Japan, Applied Economic Letters, 3: Cai, J. and Leung, P., (004), Linkage Measures: a Revisit and a Suggested Alternative. Economic Systems Research, 6(): Dietzenbacher, E., (005). More on Multipliers. Journal of Regional Science, 45(): Dwyer,J., (005). Rural Development under the CAP: Significance, Likely Impacts and Modelling Issues. JRC Workshop, Italy, 7 September. Flegg, T.A. and Webber, C.D., (996). The FLQ Formula for Generating Regional Input- Output Tables: An Application and Reformation. Working Papers in Economics, 7, University of the West of England, Bristol. Flegg, T.A. and Webber, C.D., (000). Regional Size, Regional Specialization and the FLQ Formula. Regional Studies, 34(6): Ghosh, A., (958). Input-Output Approach to an Allocative System. Economica, 5:

11 Lahr, M.L. and Stevens, B.H., (00). A Study of the Role of Regionalization in the Generation of Aggregation Error in Regional Input-Output Models. Journal of Regional Science, 4 (3): Loizou, S., Tzouvelekas, V., Mattas, K. and Tsakiri, M., (004). Regional Development Initiatives: An Impact Analysis. In Regional and Rural Development Interface, International Seminar, Cluj-Napoca, Romania, 3-5 May. Mattas K., Tzouvelekas V., Loizou S. and Tsakiri M. (006). A Common Input-Output Model. In Rural Balkans and EU Integration An Input-Output Approach, edited by Bonfiglio, A., Esposti, R. and Sotte, Franco. Franco Angeli, Milano, Italy. Miller, R.E. and Blair, P.D., (009), Input Output Analysis: Foundations and Extensions. Prentice Hall, Englewood Cliffs, New Jersey. Papadas, C. and Dahl, (999). Supply-Driven Input-Output Multipliers. Journal of Agricultural Economics, 50(): Papadas, C.T. and Hutchinson, W.G., (00). Neural Network Forecasts of Input-Output Technology. Applied Economics 34: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία (004). Αναλυτικοί πίνακες , Αθήνα. Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος (διάφορα έτη). Στατιστική Επετηρίδα της Ελλάδος. ΕΣΥΕ, Αθήνα.