ιερεύνηση και Συσχέτιση Παραµέτρων ιαχείρισης της Ζήτησης Νερού σε Θεσσαλονίκη και Βόλο

Transcript

1 Ολοκληρωµένη ιαχείριση Υδατικών Πόρων 381 ιερεύνηση και Συσχέτιση Παραµέτρων ιαχείρισης της Ζήτησης Νερού σε Θεσσαλονίκη και Βόλο Χ. ΦΑΦΟΥΤΗΣ Α. ΜΕΝΤΕΣ Ν. ΜΥΛΟΠΟΥΛΟΣ Α. ΛΙΑΚΟΠΟΥΛΟΣ Πολ. Μηχανικός ρ. Πολ. Μηχανικός Επίκ. Καθηγητής Π.Θ. Καθηγητής Π.Θ. Περίληψη Το άρθρο έχει σκοπό να διερευνήσει την κοινωνική συνιστώσα της ιαχείρισης της Ζήτησης του νερού στα πολεοδοµικά συγκροτήµατα της Θεσσαλονίκης και του Βόλου. Συγκεκριµένα, τα αποτελέσµατα που προέκυψαν από δύο έρευνες που έγιναν µε τη µέθοδο της τυχαίας δειγµατοληψίας στις δύο πόλεις, και αφορούσαν στη συλλογή στοιχείων µέσω της συµπλήρωσης σχετικού ερωτηµατολογίου, αναλύθηκαν και συσχετίστηκαν, ώστε να προκύψουν χρήσιµα συµπεράσµατα σχετικά µε τη στάση των πολιτών σε θέµατα που αφορούν στην επάρκεια και ποιότητα του νερού, τη χρήση και εξοικονόµησή του, την τιµολογιακή πολιτική, την παροχή υπηρεσιών, αλλά και τον προγραµµατισµό των έργων ύδρευσης. Η ανάλυση των αποτελεσµάτων έγινε µε τη µέθοδο της κατασκευής πινάκων διπλής εισόδου, απολύτων και σχετικών συχνοτήτων. Ο σκοπός αυτής της έρευνας είναι η αποτίµηση των παραγόντων που εγγυώνται την εφαρµογή των καινοτόµων πολιτικών νερού, όπως η ενσωµάτωση της κοινωνικής και οικονοµικής συνιστώσας στη διαχείρισή του. Τέλος, προτείνονται εναλλακτικές πολιτικές νερού στραµµένες προς την κατεύθυνση της διαχείρισης της ζήτησης για την εξοικονόµηση του νερού. Abstract The aim of this article is to investigate the social dimension of Water Demand Management in the urban areas of Thessaloniki and Volos. The results of two surveys (based on the method of random samples and the completion of appropriate questionnaires) were analyzed and correlated, so that useful conclusions were reached with regard to the attitude of citizens on issues such as: the sufficiency and quality of water, water use and conservation, the billing policy, water utility services, and the planning of future water supply works. The method of the construction of double entrance matrices of absolute and relative frequencies was used to analyze the results. The aim of the surveys is the assessment of factors that guarantee the application of innovative water policies, such as the incorporation of the social and economic components in water management. Finally, alternative water policies are proposed towards the direction of demand management for water saving. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ανάµεσα στις προκλήσεις που αντιµετωπίζουν σήµερα οι εταιρίες ύδρευσης είναι και η υιοθέτηση πολιτικών για το νερό προς την κατεύθυνση της βιώσιµης ανάπτυξης. Οι πολιτικές αυτές είναι σε πολλές περιπτώσεις αντικρουόµενες, ως προς τους στόχους που θέτουν και τις ανάγκες που εξυπηρετούν, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά στη διαχείριση του νερού αστικής χρήσης. Από τη µία µεριά, στόχος είναι η ολοκληρωµένη διαχείριση των υδατικών πόρων, µαζί µε την εξοικονόµηση του νερού και την οικονοµική απόδοση των επενδύσεων, ενώ από την άλλη υπάρχει ανάγκη βελτίωσης των υπηρεσιών και επέκτασης των υποδοµών, ώστε να καλυφθούν οι αυξανόµενες ανάγκες σε νερό. Η βιώσιµη διαχείριση του αστικού νερού είναι στενά συνδεδεµένη µε τη χρήση πρακτικών διαχείρισης της ζήτησης του νερού ώστε να επιτευχθεί η κατάλληλη ισορροπία µεταξύ της επέκτασης των δυνατοτήτων παροχής νερού και της εξοικονόµησής του. 2. ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Σκοπός αυτής της έρευνας είναι η αποτίµηση των παραγόντων που εγγυώνται την εφαρµογή των καινοτόµων πολιτικών νερού, όπως η ενσωµάτωση της κοινωνικής και οικονοµικής συνιστώσας στη διαχείρισή του. Τούτο σηµαίνει χρήση οικονοµικών κινήτρων προς την κατεύθυνση της εξοικονόµησης νερού και συµµετοχή των πολιτών στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. ίνεται έτσι η δυνατότητα στις εταιρείες ύδρευσης και αντίστοιχα, να αποκτήσουν µία αξιόπιστη πληροφόρηση για τις απόψεις και τις συνήθειες των καταναλωτών, η οποία µπορεί να χρησιµοποιηθεί στον προγραµµατισµό των µελλοντικών σχεδίων κατασκευής τεχνικών έργων αλλά και στην εφαρµογή µίας τιµολογιακής πολιτικής ευρύτερα αποδεκτής. Η επιλογή των δύο πόλεων, έγινε µε κριτήριο τα κοινά χαρακτηριστικά τους, όπως η υδροδότηση τους από πηγές και γεωτρήσεις, η γεωγραφική τους θέση, το ανάγλυφο του εδάφους (αµφιθεατρικές) και η ίδια περίπου µέση τιµή του νερού. Ωστόσο, η µεγάλη πληθυσµιακή διαφορά και η διαφορετική διάρθρωση του

2 382 Οικονοµικοί, Κοινωνικοί και Πολιτικοί Παράγοντες στη ιαχείριση των Υδατικών Πόρων τιµολογίου µεταξύ Θεσσαλονίκης και Βόλου, συντέλεσαν στο να κριθεί απαραίτητο να εξεταστεί η συµπεριφορά των κατοίκων στην εξοικονόµηση του νερού. 3. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΙΑ Ι- ΚΑΣΙΑΣ 3.1. Πληθυσµός Ο εξυπηρετούµενος πληθυσµός της ευρύτερης περιοχής Θεσσαλονίκης και Βόλου είναι 1.. και 12. κάτοικοι αντίστοιχα είγµα Για την έρευνα συγκεντρώθηκαν 2.27 ερωτηµατολόγια στη Θεσσαλονίκη [1] και 975 στο Βόλο [2]. Από αυτά, και 966 αντίστοιχα, ήταν πλήρως απαντηµένα και χρησιµοποιήθηκαν για περαιτέρω επεξεργασία. Το µέγεθος του δείγµατος θεωρείται εξαιρετικά ικανοποιητικό για την αξιοπιστία των αποτελεσµάτων, συγκρινόµενο µε το συνολικό πληθυσµό της ευρύτερης περιοχής Θεσσαλονίκης και Βόλου αντίστοιχα Κατανοµή του δείγµατος Για τις ανάγκες της έρευνας η ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης χωρίστηκε σε δύο κύριους τοµείς σύµφωνα µε τον διαχωρισµό της (Ανατολικός και υτικός Τοµέας). Για να υπάρχει αντιπροσώπευση όλων των περιοχών στο δείγµα οι 2 τοµείς χωρίστηκαν σε 17 υποπεριοχές [3]. Η ευρύτερη περιοχή του Βόλου χωρίστηκε σε τέσσερις κύριους τοµείς, σύµφωνα µε το διαχωρισµό της (οι Τοµείς 1, 2 και 3 αποτελούν το ήµο Βόλου, ενώ ο Τοµέας 4 τους ήµους Ν. Ιωνίας και Αισωνίας). Ο αριθµός των κατοίκων κάθε περιοχής βρέθηκε από στοιχεία που συγκεντρώθηκαν από την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία και υπολογίστηκε το ποσοστό µε το οποίο συµµετέχει κάθε περιοχή στο δείγµα. Έτσι επιλέχθηκε συγκεκριµένος αριθµός κατοίκων από κάθε περιοχή. Το δείγµα θεωρείται ικανοποιητικά αντιπροσωπευτικό ως προς τη γεωγραφική κατανοµή ειγµατοληπτική µέθοδος Η επιλογή του δείγµατος έγινε µε τη µέθοδο της τυχαίας δειγµατοληψίας [4]. Σύµφωνα µε τη µέθοδο αυτή δεν υπάρχει υποκειµενικός παράγοντας. Υπάρχει γνωστή πιθανότητα σε κάθε µονάδα να επιλεγεί ως µονάδα του δείγµατος. Για την αξιοπιστία του δείγµατος η συλλογή των στοιχείων έγινε µε γνώµονα τη συµπλήρωση ενός ερωτηµατολογίου από κάθε πολυκατοικία και όχι πάνω από δύο πολυκατοικίες στον ίδιο δρόµο. Εξασφαλίστηκε έτσι όσον το δυνατόν καλύτερα η έννοια της τυχαίας δειγµατοληψίας Χρόνος εκτέλεσης Τα ερωτηµατολόγια συλλέχθηκαν στη Θεσσαλονίκη από τις 4 έως 3 Μαρτίου 2, ενώ στο Βόλο από 2 Μαρτίου έως 18 Απριλίου Περιγραφή µεταβλητών Οι µεταβλητές του ερωτηµατολογίου της Θεσσαλονίκης είναι συνολικά 52 και χωρίζονται σε 132 κλάσεις. Οι µεταβλητές διακρίνονται σε ποσοτικές (από µετρήσεις) και ποιοτικές (µη µετρήσιµες). Στο σύστηµα, υπάρχουν 3 ποσοτικές και 49 ποιοτικές µεταβλητές. Αντίστοιχα στο ερωτηµατολογίου του Βόλου, οι µεταβλητές είναι συνολικά 57 (3 ποσοτικές και 54 ποιοτικές) και χωρίζονται σε 171 κλάσεις Μέθοδος επεξεργασίας δεδοµένων Η επεξεργασία των ερωτηµατολογίων έγινε µε τη µέθοδο της κατασκευής πινάκων διπλής εισόδου απολύτων και σχετικών συχνοτήτων [5, 6]. Ο πίνακας διπλής εισόδου δίνει τις ποιοτικές σχέσεις µεταξύ όλων των υπό µελέτη µεταβλητών. Ο πίνακας δεδοµένων, όπου έχουν µεταφερθεί όλες οι πληροφορίες των ερωτηµατολογίων στην αρχική τους µορφή είναι διαστάσεων 2.171x52 (2.171 ερωτηµατολόγια και 52 µεταβλητές) και 966x57 (966 ερωτηµατολόγια και 57 µεταβλητές) για τη Θεσσαλονίκη και το Βόλο αντίστοιχα. Η κάθε γραµµή του πίνακα είναι διάνυσµα του διανυσµατικού χώρου των 52 (ή 57) διαστάσεων και αντιστοιχεί σε κάθε ερωτηµατολόγιο. Η κάθε στήλη του πίνακα αντιπροσωπεύει µία µεταβλητή και ορίζεται έτσι ως διάνυσµα στο διανυσµατικό χώρο των (ή 966) διαστάσεων. Επειδή οι µεταβλητές είναι ανοµοιογενείς µε συνέπεια να έχουν ανισοβαρή επίδραση στην πλήρη εικόνα του φαινοµένου που αναλύει ο πίνακας, τις οµογενοποιούµε χωρίζοντας σε κλάσεις. Έτσι, ο αρχικός πίνακας µετατρέπεται σε λογικό πίνακα (-1, όχι-ναι) διαστάσεων 2.171x132 και 966x171, όπου 132 και 171 είναι το σύνολο των κλάσεων. Με τον τρόπο αυτό η κάθε κλάση της µεταβλητής ορίζει διάνυσµα στον διανυσµατικό χώρο των (και 966) διαστάσεων. Για λόγους καθαρά πληροφορικής (πολύ µεγάλη διάσταση του πίνακα) δηµιουργήθηκαν οι πίνακες διπλής εισόδου απολύτων και σχετικών συχνοτήτων διαστάσεων 132x132 και 171x171, οι οποίοι δίνουν µε την κάθε στήλη τους την πλήρη κατανοµή της κάθε κλάσης ως προς το σύνολο των υπολοίπων κλάσεων και παρέχουν τη δυνατότητα µελέτης της κάθε κλάσης χωριστά, αλλά και τη σύγκριση µεταξύ τους [6]. Η επεξεργασία των δεδοµένων έγινε µε σύγχρονες µεθόδους ανάλυσης δεδοµένων, µε τη βοήθεια του στατιστικού λογισµικού πακέτου S-Pro.

3 Ολοκληρωµένη ιαχείριση Υδατικών Πόρων ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ Για τη διεξαγωγή της έρευνας καταρτίστηκε ένα ερωτηµατολόγιο το οποίο αποτελείται από 3 µέρη: Στο πρώτο µέρος «Κοινωνικά Χαρακτηριστικά», ορίζονται τα κοινωνικά χαρακτηριστικά του δείγµατος (φύλο, ηλικία, εκπαίδευση κ.λπ.), υπάρχουν γενικές ερωτήσεις που δίνουν πληροφορίες για τις κατοικίες, τα άτοµα που κατοικούν µαζί κ.τ.λ. Καθορίζεται µε αυτό τον τρόπο η ταυτότητα του δείγµατος. Στο δεύτερο µέρος «Χρήση και εξοικονόµηση νερού», υπάρχουν ερωτήσεις που εξετάζουν την κατανάλωση και τις χρήσεις του νερού στην πόλη (ντεπόζιτο, πιεστικό, διακοπές νερού, ποιότητα ζωής κατανάλωση νερού). Μία οµάδα ερωτήσεων εξετάζει την άποψη των πολιτών για την ποιότητα του νερού της βρύσης (πόση νερού, άποψη για το πόσιµο νερό) και στη συνέχεια διερευνώνται θέµατα υδατικής οικονοµίας (κατανάλωση νερού, προβλήµατα νερού, ποιότητα ζωήςκατανάλωση ποσότητας νερού). Μία άλλη οµάδα ερωτήσεων εξετάζει την πολιτική των έργων ύδρευσης (κατασκευή έργων, ενηµέρωση και πληροφόρηση κοινού για τα προβλήµατα της ύδρευσης). Στο τρίτο µέρος «Τιµολόγηση νερού - Οικονοµική Πολιτική» περιέχονται ερωτήσεις που εξετάζουν τη γνώµη των πολιτών όσον αφορά στην υπάρχουσα τιµολογιακή πολιτική (βελτίωση δικτύου, χρέωση νερού, γνώµη για το τιµολόγιο της ή της, ρύθµιση κατανάλωσης τιµολογίου). Η λογική των δύο ερωτηµατολογίων (Θεσσαλονίκης και Βόλου) είναι η ίδια. Τα ερωτηµατολόγια έτσι καθίστανται συγκρίσιµα και προκύπτουν χρήσιµα συγκριτικά συµπεράσµατα για τις συνήθειες των πολιτών και τις απόψεις τους σε θέµατα νερού. 5. ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 5.1. Κοινωνικά χαρακτηριστικά Παρατηρείται ότι τα κοινωνικά χαρακτηριστικά του δείγµατος και στις δύο έρευνες είναι παρόµοια. Αυτό δίνει τη δυνατότητα να γίνουν ποιοτικές συγκρίσεις µεταξύ των αποτελεσµάτων των δύο ερευνών. Στο σύνολο του δείγµατος υπάρχουν περισσότερες γυναίκες από ότι άντρες λόγω κυρίως των πρωινών ωρών διεξαγωγής της έρευνας (Σχήµα 1). Τα ποσοστά εκπαίδευσης είναι πολύ ικανοποιητικά, καθώς πάνω από τους µισούς ερωτηθέντες είναι απόφοιτοι Λυκείου και Ανωτάτων Σχολών (Σχήµα 2). Συνεπώς οι ερωτηθέντες ήταν σε θέση να κατανοήσουν τις ερωτήσεις του ερωτηµατολογίου και να απαντήσουν ανάλογα. Το δείγµα θεωρείται αξιόπιστο και αντιπροσωπευτικό, δεδοµένου ότι το µεγαλύτερο ποσοστό είναι άτοµα ηλικίας 26-6 ετών, οι οποίοι έχουν γνώµη πάνω σε θέµατα της ύδρευσης και µπορούν να δώσουν ικανοποιητικές απαντήσεις στις ερωτήσεις του ερωτηµατολογίου, ενώ οι µικρές ηλικίες και οι ηλικιωµένοι αντιπροσωπεύουν µικρότερο ποσοστό του δείγµατος (Σχήµα 3) Κατανάλωση νερού Υπάρχει σηµαντική διαφορά τόσο στη χρήση ντεπόζιτου όσο και πιεστικού (Σχήµα 4) ανάµεσα στη Θεσσαλονίκη και το Βόλο, η οποία οφείλεται στο ότι (κατά τους καταναλωτές) η συχνότητα διακοπών νερού στη Θεσσαλονίκη είναι υπερδιπλάσια (Σχήµα 5). Η µεγάλη πλειοψηφία των καταναλωτών και στις δύο πόλεις χαρακτηρίζει τους εαυτούς τους φυσιολογικούς σε σχέση µε την ποσότητα του νερού που καταναλώνουν (Σχήµα 6). Ένα σηµαντικό όµως ποσοστό χαρακτηρίζει τον εαυτό του σπάταλο, πράγµα που κάνει επιτακτική την ανάγκη για περιορισµό της άσκοπης κατανάλωσης νερού µε τη χρήση κινήτρων ή αντικινήτρων µέσω τιµολόγησης καθώς και µέσω της κατάλληλης ενηµέρωσης από τις εταιρείες ύδρευσης Σχήµα 1: Φύλο ,18 63,82 Φύλο Άντρας Εκπαίδευση Γυναίκα 26,5 73,5 36,66 38,2 35,6 32,1 28,28 29,7 Σχήµα 2: Εκπαίδευση. Α'θµια Β'θµια Γ'θµια

4 384 Οικονοµικοί, Κοινωνικοί και Πολιτικοί Παράγοντες στη ιαχείριση των Υδατικών Πόρων ,79 Ηλικία 3,35 31,6 29,57 21,29 17, >6 32,3 19,2 αντίστοιχο ποσοστό στο Βόλο ανέρχεται στο 34,48% (Σχήµα 8). Κύρια αίτια της δυσαρέσκειας προς το νερό της βρύσης είναι η δυσάρεστη οσµή, η δυσάρεστη γεύση, η θολότητα, ενώ αρκετοί διαµαρτυρήθηκαν για σκληρότητα και άλατα. Αυτό δεν σηµαίνει ότι το νερό είναι ποιοτικά ακατάλληλο. Χηµικές αναλύσεις και µετρήσεις ποιότητας του νερού ικανοποιούν τα όρια µεγίστων επιτρεπτών ορίων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στα δύο πολεοδοµικά συγκροτήµατα. Σχήµα 3: Ηλικία ,37 Ύπαρξη ντεπόζιτου - πιεστικού 11,98 Ντεπόζιτο Πιεστικό Σχήµα 4: Ύπαρξη ντεπόζιτου πιεστικού ,53 62,63 Σχήµα 5: ιακοπές νερού ,26 ιακοπές νερού 8,94 12,42 Συχνά Σπάνια Ποτέ 3,93 Αυτοχαρακτηρισµός καταναλωτών 4,24 73,29 17,69 22,46 8,8 14,29 7,5 68,74 Σπάταλος Οικονόµος Φυσιολογικός ,18 Αξιολόγηση νερού βρύσης 63,82 Ευχαριστηµένοι Σχήµα 7: Αξιολόγηση νερού βρύσης ,7 26,5 73,5 υσαρεστηµένοι Εµπιστοσύνη στο νερό της βρύσης 3,55 15,62 12,76 44,3 19,15 15,33 12,32 8,9 Βρύση Βρύση µε φίλτρο Βρύση και εµφιαλωµένο Εµφιαλωµένο Πηγές Σχήµα 8: Εµπιστοσύνη στο νερό της βρύσης Προβλήµατα νερού Η ευαισθητοποίηση και η ανησυχία των καταναλωτών σε ότι αφορά στα προβλήµατα του νερού εµφανίζεται αυξηµένη και στις δύο πόλεις, αφού σχεδόν τα ¾ των καταναλωτών πιστεύουν ότι θα υπάρξει σοβαρό πρόβληµα νερού στο µέλλον (Σχήµα 9). Σε αυτό σηµαντικό ρόλο παίζει η δηµοσιότητα που έχει δοθεί στην ανάγκη κατανόησης των προβληµάτων νερού. Σχήµα 6: Αυτοχαρακτηρισµός καταναλωτών Ποιότητα νερού Οι καταναλωτές της Θεσσαλονίκης είναι πιο ευχαριστηµένοι από το νερό της βρύσης (Σχήµα 7) και το εµπιστεύονται περισσότερο, αφού µόνο ένα ποσοστό 12,76% δεν πίνει καθόλου από τη βρύση, ενώ το

5 Ολοκληρωµένη ιαχείριση Υδατικών Πόρων ,9 Πρόβληµα νερού στο µέλλον 24,1 Ναι Όχι Σχήµα 9: Προβλήµατα νερού στο µέλλον. 71,22 28,78 Όσον αφορά στα σηµερινά προβλήµατα νερού, οι καταναλωτές της Θεσσαλονίκης πιστεύουν ότι υπάρχει σύνθετο πρόβληµα επάρκειας και ποιότητας, ενώ του Βόλου εστιάζουν το πρόβληµα κυρίως στην ποιότητα του νερού, που τους κάνει άλλωστε να µην πίνουν ευχάριστα το νερό της βρύσης (Σχήµα 1). ιαπιστώνουµε ακόµη ότι υποβαθµίζεται σηµαντικά η σηµασία του προβλήµατος της επάρκειας των υδατικών αποθεµάτων Ύπαρξη προβληµάτων νερού 4,46 34,75 19,17 15,12 5,62 6,62 48,96 29,3 κανένα πρόβληµα πρόβληµα επάρκειας πρόβληµα ποιότητας και τα 2 Σχήµα 1: Ύπαρξη προβληµάτων νερού Τιµολόγηση νερού Γενικά το τιµολόγιο του νερού θεωρείται λογικό. Λίγοι ήταν αυτοί που το βρήκαν φθηνό. Σηµαντικό όµως είναι και το ποσοστό που το θεωρεί ακριβό. Και στις δύο περιπτώσεις θα πρέπει οι εταιρείες ύδρευσης να προβούν σε πολιτικές ενηµέρωσης των καταναλωτών σε θέµατα τιµολόγησης και τιµολογιακής πολιτικής, αφού έχουν υπολογίσει την πλήρη αξία του νερού. Στόχος θα είναι η κατανόηση από τους καταναλωτές της πραγµατικής αξίας του νερού σε σχέση µε αυτή που πληρώνουν σήµερα. Οι Θεσσαλονικείς χαρακτηρίζουν, σε πολύ µεγαλύτερο ποσοστό, την τιµή του νερού ως φθηνή σε σχέση µε τους Βολιώτες (Σχήµα 11), παρόλο που η τιµή του νερού είναι σχεδόν η ίδια και στις δύο πόλεις (κατά µέσο όρο ΕΥΑΘ,348/m 3 το 2 και ΕΥΑΜΒ,38/m 3 το 23). Παρόλο που οι καταναλωτές της ΕΥΑΜΒ θεωρούν το νερό ακριβότερο, οι καταναλωτές της ΕΥΑΘ είναι αυτοί που ρυθµίζουν περισσότερο την κατανάλωση του νερού µε βάση το τιµολόγιό του (Σχήµα 12). Ωστόσο και στις δύο περιπτώσεις τα ποσοστά είναι χαµηλά, αφού οι καταναλωτές θεωρούν το νερό σαν είδος πρώτης ανάγκης, οπότε αυτό που είναι να καταναλώσουν το καταναλώνουν ανεξάρτητα από την τιµή του τιµολογίου. Η τιµή που έχει αυτή τη στιγµή το νερό δεν λειτουργεί ως κίνητρο για την εξοικονόµηση του µε αποτέλεσµα να χρειαστεί αλλαγή της παρούσας τιµολογιακής πολιτικής. Το γεγονός αυτό πιστοποιείται από το ότι η συντριπτική πλειοψηφία των καταναλωτών δεν πιστεύει ότι η σηµερινή τιµή λειτουργεί ως κίνητρο για την εξοικονόµηση του νερού. Μεγάλο ποσοστό καταναλωτών πιστεύει ότι κάποια αύξηση της τιµής του νερού δεν θα βοηθήσει στην εξοικονόµησή του. Το ποσοστό αυτό αποδεικνύει αφενός ότι οι κάτοικοι θεωρούν ότι η κατανάλωση του νερού που κάνουν είναι ανεξάρτητη της τιµής και αφετέρου δεν πιστεύουν ότι η τιµή του νερού θα µεταβληθεί τόσο ώστε να αποτελέσει κίνητρο για µείωση της κατανάλωσης. Κατά γενική οµολογία οι πολίτες δεν επηρεάζονται από την τιµή που έχει τώρα το νερό. Αυτό γίνεται ξεκάθαρο καθώς σχεδόν οι περισσότεροι καταναλωτές που χαρακτήρισαν το τιµολόγιο φθηνό, λογικό, ακριβό δηλώνουν ότι δεν ρυθµίζουν την κατανάλωση µε βάση το τι- µολόγιο. Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόµη και τα άτοµα που θεωρούν ακριβό το τιµολόγιο δεν περιορίζουν την κατανάλωση γιατί αφενός το νερό είναι ένα είδος πρώτης ανάγκης και, αφετέρου, η ανάπτυξη του πολιτιστικού και βιοτικού επιπέδου του πληθυσµού, έχει ως συνέπεια την αύξηση των απαιτήσεων σε ποσότητα και ποιότητα νερού κατ άτοµο και κατά νοικοκυριό ,95 68,13 Χαρακτηρισµός τιµολογίου 14,92 2,9 Φθηνό Λογικό Ακριβό Σχήµα 11: Χαρακτηρισµός τιµολογίου Ρύθµιση κατανάλωσης - τιµολογίου 2,8 16,1 49,1 79,92 83,9 Ναι Όχι 48, Σχήµα 12: Συµβολή τιµολογίου στη ρύθµιση κατανάλωσης.

6 386 Οικονοµικοί, Κοινωνικοί και Πολιτικοί Παράγοντες στη ιαχείριση των Υδατικών Πόρων 5.6. Παράπονα καταναλωτών Οι περισσότεροι από τους καταναλωτές της Θεσσαλονίκης και του Βόλου, δήλωσαν ευχαριστηµένοι από τις εταιρείες ύδρευσης της πόλης τους (Σχήµα 13). Παράπονα βέβαια δεν λείπουν όσον αφορά κυρίως στην ποιότητα του νερού και στους υψηλούς λογαριασµούς ,23 Κόστος κατασκευής έργων 51,77 2,5 79, ,91 Παράπονα 69,9 64,4 Ναι Όχι 35,6 Σχήµα 13: Παράπονα από Οι καταναλωτές στην πλειοψηφία τους δεν είναι ιδιαίτερα πρόθυµοι να συµµετέχουν (πληρώνοντας παραπάνω) στη βελτίωση των υπηρεσιών νερού, θεωρώντας υποχρέωση των εταιρειών την αναβάθµιση των υπηρεσιών τους. Αυτό µπορεί να εξηγηθεί µε το ότι οι καταναλωτές, αφενός δεν πιστεύουν ότι πληρώνοντας παραπάνω η εταιρεία θα βελτιώσει τις υπηρεσίες της και αφετέρου, για την περιοχή του Βόλου, θεωρούν ότι το νερό είναι ήδη αρκετά ακριβό οπότε είναι υποχρέωση της εταιρείας η αναβάθµιση των υπηρεσιών της, χωρίς µετακύλιση του κόστους αναβάθµισης στους καταναλωτές. Από τα παραπάνω φαίνεται ξεκάθαρα η «σύγχυση» των καταναλωτών σε θέµατα παροχής υπηρεσιών (από την εύρεση του νερού µέχρι την τελική διάθεση του στους καταναλωτές) των εταιρειών ύδρευσης και πραγµατικής αξίας των υπηρεσιών αυτών Πολιτική έργων ύδρευσης Υπάρχει σηµαντική διαφοροποίηση στην άποψη των καταναλωτών της Θεσσαλονίκης και του Βόλου, σχετικά µε το ποιος πρέπει να επιβαρυνθεί το κόστος των αναγκαίων έργων για τη λύση των προβληµάτων ύδρευσης στην κάθε πόλη (Σχήµα 14). Οι περισσότεροι καταναλωτές του Βόλου θεωρούν ότι οι ίδιοι θα πρέπει να επωµιστούν το κόστος των έργων που λύνει το δικό τους πρόβληµα ύδρευσης του Βόλου. Αντιθέτως, οι µισοί περίπου Θεσσαλονικείς, κατά την περίοδο διεξαγωγής της έρευνας, θεωρούν ότι το κόστος των έργων ύδρευσης της πόλης τους, θα πρέπει να το επωµιστούν όλοι οι Έλληνες πολίτες. Η συντριπτική πλειοψηφία των καταναλωτών και των δύο πόλεων επικροτεί την κατασκευή νέων έργων για την πρόληψη και την αντιµετώπιση των προβληµάτων νερού (Σχήµα 15). Όλοι Κάτοικοι πόλης Σχήµα 14: Επιβάρυνση κόστους έργων ύδρευσης. Είναι φανερή εδώ η υιοθέτηση της παραδοσιακής πρακτικής της συνεχούς κατασκευής έργων, για την κάλυψη των αναγκών σε νερό, παρά τις οικονοµικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις που αυτά έχουν. Σε αυτήν την άποψη βοηθά και η έλλειψη ενηµέρωσης των καταναλωτών για εναλλακτικούς τρόπους εξοικονόµησης νερού. Οι εταιρείες ύδρευσης θα πρέπει να αναπτύξουν εκστρατείες ενηµέρωσης για την σηµερινή ανάγκη διαχείρισης της ζήτησης του νερού. Αυτή να γίνει στο πλαίσιο της βιώσιµης υδροδοτικής πολιτικής, τα αποτελέσµατα της οποίας ωφελούν και τους ίδιους τους καταναλωτές και το περιβάλλον Πολιτική επίλυσης προβληµάτων νερού 75,62 24,38 Κατασκευή έργων 84,26 15,74 Εξοικονόµηση νερού Σχήµα 15: Πολιτική επίλυσης προβληµάτων νερού. 6. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Είναι φανερό ότι η και η εφαρµόζουν µέχρι σήµερα πολιτικές νερού που στρέφονται προς τη πλευρά της διαχείρισης της προσφοράς. Ωστόσο η µεγάλη ευαισθητοποίηση των καταναλωτών στα προβλήµατα νερού αλλά και στα περιβαλλοντικά προβλήµατα, η µικρή αποδοχή των προσανατολισµένων επιλογών στην διαχείριση της ζήτησης, τα µηδαµινά (µε βάση τις απαιτήσεις των καταναλωτών) περιθώρια αύξησης της τιµής και η µικρή εµπιστοσύνη στις υπηρεσίες και στο δίκτυο διανοµής του νερού, οδηγούν στο συµπέρασµα ότι υπάρχει η ανάγκη εφαρµογής ολοκληρωµένης πολιτικής νερού. ηλαδή, πολιτικής στραµµένης και προς τις δύο κατευθύνσεις, της διαχείρισης της προσφοράς και της διαχείρισης της

7 Ολοκληρωµένη ιαχείριση Υδατικών Πόρων 387 ζήτησης δίνοντας έµφαση στην δεύτερη και λιγότερο διαδεδοµένη κατεύθυνση. Η διαχείριση της ζήτησης, προκειµένου να επιτύχει την εξοικονόµηση νερού χρησιµοποιεί ένα µεγάλο εύρος τεχνικών και εργαλείων που µπορούν να διακριθούν σε τρεις κατηγορίες: 6.1. Οικονοµικές τεχνικές Οι οικονοµικές τεχνικές µέσω της εφαρµογής οικονοµικών κινήτρων (όπως φόροι, πρόστιµα, υψηλότερες τιµές κυβικού νερού κ.λ.π.), έχουν ως στόχο να δηµιουργήσουν στους καταναλωτές συµπεριφορές ορθολογικότερης χρήσης και εξοικονόµησης νερού. Ένα τιµολόγιο που τείνει προς την εξοικονόµηση νερού, θεωρείται επιτυχηµένο αν καταφέρει να µειώσει την κατά άτοµο χρήση, να κερδίσει την κοινωνική αποδοχή, να προβλέψει ισότητα στον τρόπο τιµολόγησης των καταναλωτών και να αποφέρει στην επιχείρηση τα προβλεπόµενα έσοδα. Εποµένως οι εταιρείες θα πρέπει να προσανατολιστούν προς αυτήν την κατεύθυνση, δεδοµένου ότι οι καταναλωτές, σχεδόν στο σύνολο τους, απορρίπτουν την σηµερινή µορφή τιµολογίου. Σηµειώνεται ότι η ειδική κατανάλωση στη Θεσσαλονίκη έχει µειωθεί αισθητά από το 21, µετά την είσοδο της στο χρηµατιστήριο, λόγω των αυξήσεων στα τιµολόγια της, οι οποίες είναι µεγαλύτερες του πληθωρισµού. Παρόµοια τιµολογιακή πολιτική µπορεί να εφαρµόσει και η, (της οποίας οι ετήσιες αυξήσεις στα τιµολόγια ακολουθούν τον πληθωρισµό) για να πετύχει εξοικονόµηση νερού, κυρίως σε περιόδους ξηρασίας Τεχνικές δοµής και λειτουργίας Όσο αφορά στις τεχνικές δοµής και λειτουργίας, η εγκατάσταση συσκευών για έλεγχο των διαρροών, η εισαγωγή µετρητών εκεί που δεν υπάρχουν και γενικότερα η χρήση σύγχρονων τεχνικών διαχείρισης του δικτύου, θα βοηθούσε σηµαντικά στο να επιτευχθεί ο καλύτερος έλεγχός του προς την κατεύθυνση της ζήτησης. Απαραίτητος επίσης, θεωρείται ο εκσυγχρονισµός και η αντικατάσταση των παλιών αγωγών του δικτύου ύδρευσης στο οποίο οφείλεται η δυσάρεστη γεύση και οσµή του νερού, αφού οι καταναλωτές της Θεσσαλονίκης και του Βόλου δίνουν ιδιαίτερη έµφαση στο θέµα της ποιότητας του νερού γεγονός που συνδέεται µακροπρόθεσµα εν δυνάµει και µε θέµατα δηµόσιας υγείας Κοινωνικοπολιτικές τεχνικές Οι κοινωνικοπολιτικές τεχνικές, αναφέρονται στη χρήση στρατηγικής ενηµέρωσης και εκπαίδευσης των καταναλωτών, ώστε να επιτευχθεί η κοινωνική αποδοχή της πολιτικής διαχείρισης της ζήτησης και η ενεργή συµµετοχή των πολιτών στη λήψη αποφάσεων. Υπάρχει µια σηµαντική µερίδα καταναλωτών η οποία εµφανίζεται έτοιµη να συνεισφέρει στην µείωση της κατανάλωσης καθώς πιστεύει ότι µπορεί να διατηρήσει το ίδιο επίπεδο ποιότητας ζωής χρησιµοποιώντας λιγότερο νερό. Οι καταναλωτές αυτοί µπορούν να αποτελέσουν την πρώτη οµάδα στην οποία θα απευθυνθούν οι εταιρείες ύδρευσης για οποιαδήποτε εκστρατεία εξοικονόµησης νερού µέσω εκπαίδευσης. Τα περιβαλλοντικά αλλά και τα οικονοµικά πλεονεκτήµατα της διαχείρισης της ζήτησης θα πρέπει να τονιστούν προς τους καταναλωτές. Η αύξηση του αριθµού των ενηµερωµένων καταναλωτών έχει ως συνέπεια τη µείωση της ζήτησης του νερού. Ο πολίτης αντιλαµβάνεται την πραγµατική αξία του νερού και συνειδητά πλέον δεν το σπαταλάει. Όσο δηλαδή µεγαλύτερος είναι ο αριθµός των ενηµερωµένων πολιτών, τόσο µειώνεται η ζήτηση του νερού. Θα πρέπει επίσης, να γίνεται ενηµέρωση των καταναλωτών µε δηµοσίευση των χηµικών αναλύσεων του νερού (µαζί µε τις επιτρεπτές τιµές που έχουν υιοθετηθεί από την Ε.Ε) και την σύγκριση µε αντίστοιχες αναλύσεις που έχουν γίνει για τα εµφιαλωµένα νερά, έτσι ώστε η επιχείρηση ύδρευσης να αποκαταστήσει την εµπιστοσύνη των καταναλωτών. Παρ όλο που τα προβλήµατα ποιότητας νερού απασχολούν τους καταναλωτές περισσότερο από τα προβλήµατα επάρκειας, λόγω του ότι αποτελούν προβλήµατα πρωτεύουσας σηµασίας και συνδέονται µε κινδύνους υγείας, υπάρχει ένα σηµαντικό ποσοστό καταναλωτών που πιστεύει ότι στο µέλλον θα αντιµετωπίσουµε τόσο προβλήµατα ποιότητας όσο και έλλειψης νερού. Αυτό σηµαίνει ότι υπάρχει πρόσφορο έδαφος για την εφαρµογή προγραµµάτων διαχείρισης της ζήτησης. Η σχετική υποτίµηση της σηµασίας των προβληµάτων επάρκειας νερού δείχνει ότι οι εταιρείες ύδρευσης θα πρέπει να ενηµερώσουν τους καταναλωτές για το σηµαντικό πρόβληµα της εξάντλησης των υδατικών αποθεµάτων και για την ανάγκη εξοικονόµησης του νερού ως όπλο για την αντιµετώπιση κρίσεων λειψυδρίας. Οι καταναλωτές επιθυµούν την ενηµέρωση, υπάρχει λοιπόν ανάγκη ενηµέρωσης των καταναλωτών από την µεριά της επιχείρησης και δηµιουργίας υδατικής κουλτούρας µέσω προγραµµάτων εκπαίδευσης στα οποία θα συµµετάσχουν οι καταναλωτές. Αξιολογώντας τις παραµέτρους που µελετήθηκαν και µε γνώµονα το αδιέξοδο της πολιτικής της διαρκούς αναζήτησης νέων πηγών νερού (διαχείριση της προσφοράς), οι εταιρείες ύδρευσης θα πρέπει να στραφούν προς µία περισσότερο βιώσιµη, φιλική προς το περιβάλλον προσέγγιση, αυτή της διαχείρισης της ζήτησης του νερού. Ο επαναπροσδιορισµός των αρχών και µεθόδων της υδροδοτικής πολιτικής θεωρείται αναγκαίος καθώς πρέπει να βρεθούν εναλλακτικές λύσεις

8 388 Οικονοµικοί, Κοινωνικοί και Πολιτικοί Παράγοντες στη ιαχείριση των Υδατικών Πόρων διαχείρισης που να είναι πιο οικονοµικές αλλά κυρίως πιο φιλικές προς το περιβάλλον. Οι εταιρείες ύδρευσης και θα πρέπει να σχεδιάσουν και να εφαρµόσουν αποτελεσµατικότερα τιµολόγια εξοικονόµησης νερού. Επίσης, θα πρέπει να αναπτύξουν ολοκληρωµένα προγράµµατα σχεδιασµού και διαχείρισης του νερού λαµβάνοντας υπόψη όλα τα προβλήµατα που απασχολούν το καταναλωτικό κοινό τους. Τα προβλήµατα αυτά είναι απόρροια της έλλειψης ολοκληρωµένης επικοινωνιακής πολιτικής της επιχείρησης προς τους καταναλωτές. Ο καλύτερος σχεδιασµός διαχείρισης δεν είναι αποτελεσµατικός αν δεν τυγχάνει µεγάλης αποδοχής από τους καταναλωτές. Συνεπώς το κυριότερο πρόβληµα που θα πρέπει να απασχολήσει τις εταιρείες ύδρευσης είναι η δυσκολία αποδοχής από τους καταναλωτές των αναπτυξιακών σχεδίων στην πράξη. Για να το πετύχει αυτό απαιτείται η πληροφόρηση του κοινωνικού συνόλου, µε τη συµµετοχή του στη λήψη των αποφάσεων και την εκπαίδευσή του σε θέµατα νερού, ώστε να µπορεί να αντιλαµβάνεται όχι µόνο τα προβλήµατα που απασχολούν τους καταναλωτές, αλλά και τα προβλήµατα που αντιµετωπίζει και η επιχείρηση ύδρευσης. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Μεντές Α., (21). ιαχείριση της Ζήτησης στον Τοµέα της Ύδρευσης. Ανάπτυξη Ολοκληρωµένου Συστήµατος Αξιολόγησης Εναλλακτικών Πολιτικών ιαχείρισης της Ζήτησης, ιδακτορική ιατριβή, Α.Π.Θ. 2. Καλαµά Γ., Νικολόπουλος Κ., Ροντογιάννης Ι, (23), Έρευνα για την Στρατηγική Εξοικονόµησης και Τιµολόγησης Νερού στο Πολεοδοµικό Συγκρότηµα Βόλου, ιπλωµατική Εργασία, Τµήµα Πολιτικών Μηχανικών, Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας. 3. Έρευνα για την Στρατηγική Εξοικονόµησης και Τιµολόγησης Νερού στο Πολεοδοµικό Συγκρότηµα Θεσσαλονίκης, Τεχνική Έκθεση Τεύχος 1, Τοµέας Υδραυλικής και Τεχνικής Περιβάλλοντος, Α.Π.Θ. 4. Παπαδηµητρίου Γ., (199). Μέθοδοι επεξεργασίας ερωτηµατολογίων, Θεσσαλονίκη. 5. Παπαδηµητρίου Γ., (1988). Εφαρµογές της ανάλυσης δεδοµένων στην οικονοµία, Θεσσαλονίκη. 6. Παπαδηµητρίου Γ., (1994). Μέθοδοι ανάλυσης δεδοµένων, Θεσσαλονίκη.

9 Οικονοµικοί, Κοινωνικοί και Πολιτικοί Παράγοντες στη ιαχείριση των Υδατικών Πόρων 2 Χ.Γ. Φαφούτης, Πολιτικός Μηχανικός, Υποψήφιος ιδάκτωρ, Τµήµα Πολιτικών Μηχανικών, Πολυτεχνική Σχολή, Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας, Βόλος Τηλ.: , fafoutis@uth.gr. Α.Κ. Μεντές, ρ. Πολιτικός Μηχανικός, Τµήµα Πολιτικών Μηχανικών, Πολυτεχνική Σχολή, Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας, Βόλος 38334, Τηλ.: , alexmen@civil.auth.gr. Ν.Α. Μυλόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής, Τµήµα Πολιτικών Μηχανικών, Πολυτεχνική Σχολή, Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας, Βόλος Τηλ.: nikitas@uth.gr. Α.Β. Λιακόπουλος, Καθηγητής, Τµήµα Πολιτικών Μηχανικών, Πολυτεχνική Σχολή, Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας, Βόλος Τηλ.: aliakop@uth.gr.