ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΥΚΛΟΥ ΖΩΗΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΚΤΙΡΙΑΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΥΚΛΟΥ ΖΩΗΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΚΤΙΡΙΑΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΑΥΡΟΣ ΑΥΓΕΡΙΝΟΠΟΥΛΟΣ ιπλ. Πολιτικός Μηχανικός Θεσσαλονίκη, Νοέµβριος 2008

2 Περίληψη Η ανάπτυξη στις µέρες µας χαρακτηρίζεται από έντονη υποβάθµιση του φυσικού περιβάλλοντος και αλόγιστη χρήση των φυσικών πόρων. Κρίνεται πλέον απαραίτητη η στροφή των στρατηγικών ανάπτυξης προς µια περισσότερο βιώσιµη κατεύθυνση. Ο κτιριακός τοµέας αντιπροσωπεύει περισσότερο από το 40% της συνολικής κατανάλωσης ενέργειας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και συντελεί στην αύξηση των εκποµπών του διοξειδίου του άνθρακα. Η αλλαγή στον τρόπο δόµησης και η χρησιµοποίηση στις κατασκευές, υλικών φιλικών προς το περιβάλλον θεωρείται ότι θα µπορέσουν να συντελέσουν στη µείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων του τοµέα των κατασκευών. Για να µπορέσει να επιτευχθεί η µείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων θα πρέπει αυτές να προσδιορίζονται και να αξιολογούνται για ένα έργο σε όλη τη διάρκεια ζωής του. Αυτό µπορεί να επιτευχθεί µε τη µεθοδολογία της ανάλυσης κύκλου ζωής. Η µεθοδολογία αυτή, αφορά µεµονωµένα υλικά και προϊόντα, αλλά υπό προϋποθέσεις µπορεί να εφαρµοστεί και σε ολόκληρο το κτίριο. Τα τελευταία χρόνια, έχει αναπτυχθεί σηµαντικός αριθµός µεθοδολογικών εργαλείων µε στόχο την ολοκληρωµένη περιβαλλοντική αξιολόγηση νέων και υφιστάµενων κτιρίων. Αυτά τα εργαλεία χρησιµοποιούνται ως µέσα υποστήριξης των σχεδιαστικών αποφάσεων, προσδιορίζοντας και ποσοτικοποιώντας περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά και παραµέτρους σε θεώρηση κύκλου ζωής. Στην παρούσα διπλωµατική εργασία παρουσιάζονται κάποια γνωστά εργαλεία από το διεθνή χώρο και διερευνάται η πιθανότητα δηµιουργίας ενός ελληνικού εργαλείου αξιολόγησης. Τέλος, για να µπορέσει να εδραιωθεί η οικολογική δόµηση είναι απαραίτητη η χρησιµοποίηση δοµικών υλικών φιλικών προς το περιβάλλον. Ένας καλός τρόπος για να µπορέσει κάποιος να ξεχωρίσει αυτά από τα κοινά υλικά είναι η περιβαλλοντική σήµανση. Στην παρούσα διπλωµατική εργασία αναλύεται και εξηγείται η έννοια των περιβαλλοντικών δηλώσεων προϊόντων, και επιπλέον εξετάζεται η υπάρχουσα κατάσταση περιβαλλοντικής σήµανσης δοµικών υλικών στη χώρα µας. i

3 Abstract Nowadays technological development has been linked to various problems, such as intense downgrading of the natural environment and incalculable use of natural resources. For these reasons, it is found necessary of development strategies to turn to a more sustainable direction. The structural section represents more than 40% of the total energy consumption in the European Union and contributes in the increase of CO 2 emissions. A change in the structural way and the use of materials friendly to the environment, it is regarded to contribute in the decrease of the environmental impacts that derive from the section of the structure. So as to achieve a reduction of the environmental impacts, these impacts have to be determined and evaluated in the life cycle of a construction. This can be achieved by using the methodology of life cycle analysis. This methodology refers to detached products and materials, but under certain conditions it can be applied in the whole building. In recent years, a large number of methodological tools have been developed. This aims to an overall assessment of the environmental performance in recently constructed, as well as subordinate buildings. These assessment tools are used as decision support tools, by defining and quantifying the environmental aspects and parameters in a life cycle perspective. In this essay, certain well-known assessment tools are introduced and it is probed the possibility of creating a new assessment tool that corresponds in the Greek reality. Finally, to consolidate the ecological construction, is necessary to use construction materials, which are friendly to the environment. Environmental declaration of the products and materials, used in constructions, is a way to distinguish these products from the conventional ones. In this project, the environmental declaration of the products is examined and analyzed. Furthermore, an evaluation in the environmental labels of building materials in Greece is being held. ii

4 Πρόλογος Στα πλαίσια του µεταπτυχιακού προγράµµατος Προστασία περιβάλλοντος και βιώσιµη ανάπτυξη µου δόθηκε η δυνατότητα να έρθω σε επαφή µε διάφορα γνωστικά αντικείµενα που είχαν σαν κοινό παρανοµαστή την ανάγκη στροφής της ανάπτυξης σε µια πιο βιώσιµη κατεύθυνση. Ένα από τα γνωστικά αυτά αντικείµενα ήταν η περιβαλλοντική και ενεργειακή θεώρηση των κτιριακών κατασκευών. Το αντικείµενο αυτού του µαθήµατος τράβηξε την προσοχή µου, µε αποτέλεσµα να επιθυµώ την απόκτηση περαιτέρω γνώσης πάνω σε αυτά τα ζητήµατα. Ως φυσική συνέχεια, ήρθε η επιλογή του θέµατος σε συνεργασία µε τον κ. Μπίκα. Το θέµα, το οποίο µου ανατέθηκε, αφορά τις δυνατότητες εφαρµογής της ανάλυσης του κύκλου ζωής στα κτίρια, τα υπάρχοντα εργαλεία αξιολόγησης των κτιρίων και τις κατηγορίες τους, και την υπάρχουσα κατάσταση που επικρατεί µε τις περιβαλλοντικές δηλώσεις προϊόντων. Η διπλωµατική εργασία ανήκει στην κατηγορία των συνθετικών εργασιών. Έτσι η εκπόνηση της έγινε σε δύο φάσεις. Η πρώτη φάση αφορούσε τη συγκέντρωση του βιβλιογραφικού υλικού, τη µελέτη του και τη σύνθεση του, ενώ η δεύτερη αφορούσε τη διατύπωση των συµπερασµάτων και της προσωπικής κριτικής. Θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαιτέρως τον υπεύθυνο καθηγητή κ. Μπίκα για τη συµβολή του στην πραγµατοποίηση της διατριβής, καθώς και τους κα. Ευµορφοπούλου και κ. Κατσιφαράκη για τη συµµετοχή τους στην εξεταστική επιτροπή. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω τους γονείς µου για την ηθική και υλική τους στήριξη όλα αυτά τα χρόνια, κατά τις προπτυχιακές και τις µεταπτυχιακές µου σπουδές, καθώς και την Κατερίνα Β. που µε στηρίζει τα εννέα αυτά χρόνια που είµαστε µαζί. iii

5 Περιεχόµενα Περίληψη...i Abstract...ii Πρόλογος... iii 1. Εισαγωγή...1 οµή και περιεχόµενα της διπλωµατικής εργασίας Περιβαλλοντικές επιπτώσεις κτιριακών κατασκευών Αξιολόγηση του κύκλου ζωής Life Cycle Assessment (LCA) Ανάλυση Κύκλου Ζωής (ΑΚΖ) Αξιολόγηση της περιβαλλοντικής επίδρασης Ορισµός Αξιολόγησης περιβαλλοντικής επίδρασης Βήµατα Αξιολόγησης περιβαλλοντικής επίδρασης Ανάλυση κύκλου ζωής και έρευνα Έρευνα πάνω στον κύκλο ζωής των κτιρίων Η έννοια του σχεδιασµού µε βάση τον κύκλο ζωής εξετάζοντας την περιβαλλοντική απόδοση Περιβαλλοντική απόδοση Κατάλογος δεδοµένων Μέθοδοι αξιολόγησης Παράγοντες που συσχετίζονται µε τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις Επαλήθευση και έλεγχος Εργαλεία αξιολόγησης Assessment Tools Εισαγωγή Παρουσίαση κάποιων βασικών εργαλείων περιβαλλοντικής αξιολόγησης κτιρίων Πρώτη κατηγορία εργαλείων BREEAM (Building Research Establishment Assessment Method) GBTool (Green Building Tool) LEED (Leadership in Energy and Environmental Design) EcoProfile...38 iv

6 4.2.2 εύτερη κατηγορία εργαλείων BEES (Building for Environmental and Economic Sustainability) BEAT (Building Environmental Assessment Tool) ATHENA TM Environmental Impact Estimator ATHENA TM TEAM ENVEST EQUER KCL Eco Κατηγοριοποίηση 16 εργαλείων περιβαλλοντικής αξιολόγησης κτιρίων Κατηγοριοποίηση των εργαλείων περιβαλλοντικής αξιολόγησης των κτιρίων Σύστηµα αξιολόγησης ATHENA Σύστηµα αξιολόγησης IEA Annex Κατηγοριοποίηση των εργαλείων µε βάση τα χαρακτηριστικά Κατηγοριοποίηση µε βάση το είδος του κτιρίου που αξιολογείται Κατηγοριοποίηση µε βάση τους χρήστες των εργαλείων Κατηγοριοποίηση µε βάση τις φάσεις του κύκλου ζωής Κατηγοριοποίηση εργαλείων µε βάση τις βάσεις δεδοµένων που χρησιµοποιούν Κατηγοριοποίηση µε βάση τη µορφή των αποτελεσµάτων Παρουσίαση τριών εργαλείων περιβαλλοντικής αξιολόγησης κτιρίων Green Globes TM για νέα κατασκευή LEED για νέα κατασκευή και σηµαντικές ανακαινίσεις έκδοση 2.2 LEED-NC SBTool Σύγκριση των τριών εργαλείων Ανάπτυξη του εργαλείου Απαιτήσεις εγγράφων για την πιστοποίηση και τρόπος πιστοποίησης Περιβάλλον δόµησης Χρήση των υδάτινων πόρων Χρήση της ενέργειας Χρήση ανανεώσιµων πηγών ενέργειας Χρήση µη-ανανεώσιµων φυσικών πόρων Ποιότητα εσωτερικού περιβάλλοντος Καινοτόµοι σχεδιασµοί και διαδικασίες συνεργασίας Επιβάρυνση της κατασκευής στην κοινωνία...68 v

7 Αξιολόγηση κύκλου ζωής προϊόντων Εθνικές, τοπικές και βιοκλιµατικές διαφορές Τοξικές ουσίες Εκποµπές διοξειδίου του άνθρακα (CO 2 ) Αρχική ενέργεια και λειτουργική απόδοση κτιρίου Περιβαλλοντική δήλωση προϊόντος Environmental Product Declaration (EPD) Περιβαλλοντική δήλωση προϊόντος Πλεονεκτήµατα από τη δηµιουργία και χρήση του συστήµατος EPD Οργανισµός απόδοσης περιβαλλοντικών δηλώσεων ιεθνής ένωση για τις δηλώσεις EPD (The International EPD Cooperation IEC) Βελτίωση των κανόνων κατηγορίας προϊόντων (PCR) Επαλήθευση της περιβαλλοντικής δήλωσης προϊόντων (EPD) Μέλη ιεθνείς προσανατολισµοί της περιβαλλοντικής δήλωσης προϊόντων Βασικές διεθνείς προκλήσεις Αρχές που θα οδηγήσουν το σύστηµα EPD στο να γίνει διεθνές έννοια επικοινωνίας ιεθνής συνεργασία Τρόπος εγκατάστασης και χειρισµού ενός προγράµµατος για τη περιβαλλοντική δήλωση προϊόντων Γενικοί κανόνες και δοµή του προγράµµατος Ο ρόλος και τα καθήκοντα των αρµόδιων σωµάτων Προετοιµασία των γενικών οδηγιών ιάδοση των πληροφοριών για τη γενική µεθοδολογία των πτυχών της ανάλυσης κύκλου ζωής ιαχείριση της βελτίωσης, της κριτικής και της ανανέωσης των κανόνων κατηγορίας προϊόντων (PCR) Εδραίωση των αρχών απόδειξης της συµβατότητας Εγγραφή και έκδοση αδειών ιατήρηση των επίσηµων εκδόσεων των δηλώσεων Ρόλος και καθήκοντα των εταιριών και των οργανισµών κατά την προετοιµασία των απαιτήσεων των προϊόντων και των κανόνων κατηγορίας προϊόντων (PCR) Παράµετροι που πρέπει να περιέχονται στους κανόνες PCR...93 vi

8 5.6.4 Ο ρόλος και τα καθήκοντα των ανεξάρτητων επαληθευτών Απαιτήσεις ικανότητας των επαληθευτών ιαδικασία ελέγχου εγκυρότητας και επαλήθευσης Επαλήθευση και πιστοποίηση από τρίτο µέρος Τρόπος απόκτησης περιβαλλοντικής δήλωσης προϊόντων Συλλογή γενικών πληροφοριών για τις απαιτήσεις που είναι απαραίτητες για τη δήλωση, δεδοµένων και άλλων περιβαλλοντικών πληροφοριών Ειδικές απαιτήσεις προϊόντων (PCRs) Παροχή πληροφοριών βασισµένων στην ανάλυση κύκλου ζωής και άλλου τύπου πληροφοριών που πρέπει να περιέχονται στη δήλωση EPD Μελέτη της ανάλυσης του κύκλου ζωής (LCA) Πληροφορίες που θα πρέπει να περιέχονται σε µια δήλωση ιεξαγωγή ανεξάρτητης κριτικής των δεδοµένων Παρουσίαση της µελέτης της ανάλυσης κύκλου ζωής για επαλήθευση Εγγραφή των δηλώσεων Συνεχής ενηµέρωση των πληροφοριών των δηλώσεων και απόδειξη συµβατότητας Συνεχής ενηµέρωση των πληροφοριών Έλεγχος συµβατότητας Συµπεράσµατα και προτάσεις Προοπτικές ανάπτυξης εργαλείου αξιολόγησης κτιρίων στην Ελλάδα Οικολογική σήµανση των δοµικών υλικών στην Ελλάδα [*] Οικολογικά σήµατα Υφιστάµενη κατάσταση στην Ελλάδα Συµπεράσµατα και προτάσεις Γενικά σχόλια Βιβλιογραφία vii

9 Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή [*] οµή και περιεχόµενα της διπλωµατικής εργασίας Η συνεχής και εντεινόµενη υποβάθµιση του φυσικού περιβάλλοντος και οι σοβαρές συνέπειές της στο επίπεδο της ποιότητας ζωής του σύγχρονου ανθρώπου, έχουν οδηγήσει, τα τελευταία χρόνια, σε προσπάθειες περιορισµού και αντιµετώπισης του προβλήµατος, τόσο από την επιστηµονική κοινότητα, όσο και από διάφορους κοινωνικούς και παραγωγικούς φορείς. Οι προσπάθειες αυτές επικεντρώνονται στους τοµείς εκείνους της ανθρώπινης δραστηριότητας που, λόγω της φύσης και της έκτασής τους, προκαλούν τις σοβαρότερες επιβαρύνσεις. Ένας από τους τοµείς αυτούς είναι η βιοµηχανία των οικοδοµικών κατασκευών. Πράγµατι, το δοµηµένο περιβάλλον και η βιοµηχανία που σχετίζεται µε αυτό συνδέονται µε µεγάλες καταναλώσεις πόρων, υλικών και ενέργειας, αλλά και µε φλέγοντα περιβαλλοντικά ζητήµατα, όπως οι εκποµπές επιβλαβών αεριών και η παραγωγή µεγάλων ποσοτήτων απορριµµάτων. Η έκταση της συµµετοχής της δοµικής βιοµηχανίας στη δηµιουργία των, σχετικών µε αυτά τα ζητήµατα, επιβαρύνσεων γίνεται αντιληπτή αν αναλογιστεί κανείς το µέγεθος του κτιριακού αποθέµατος παγκοσµίως, και το γεγονός ότι το µέγεθος αυτό συνεχώς αυξάνεται, χωρίς µάλιστα να υπάρχουν σαφείς ιδέες και στρατηγικές για την αποµάκρυνση και την αντικατάσταση των παλαιών κατασκευών. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι στην Ευρώπη, η χρήση, κατασκευή και κατεδάφιση κτιρίων είναι υπεύθυνη για τις µισές εκποµπές CO 2 στην ατµόσφαιρα. Το κτίριο αποτελεί χαρακτηριστική µονάδα της οικοδοµικής δραστηριότητας. Η µελέτη και αντιµετώπιση συνεπώς των επιβαρύνσεων που, όπως αναφέρθηκε, προκαλούνται από τη δοµική βιοµηχανία, προϋποθέτει τη διερεύνηση των σχέσεων κτιρίου και περιβάλλοντος και των αλληλεπιδράσεών τους. Οι σχέσεις αυτές κινούνται στους άξονες επίδραση του κτιρίου στο περιβάλλον, επίδραση του περιβάλλοντος στο κτίριο και εσωτερικό περιβάλλον κτιρίου. Τα παραπάνω στοιχεία ορίζουν την περιβαλλοντική απόδοση ενός κτιρίου, η οποία και αξιολογείται µε διάφορες µεθόδους. Οι επιπτώσεις στο περιβάλλον από τις κτιριακές κατασκευές είναι όλο και πιο έντονες τόσο σε τοπικό επίπεδο (π.χ. παραγωγή απορριµµάτων), όσο και σε παγκόσµιο (π.χ. κλιµατικές αλλαγές). Οι επιπτώσεις αυτές προκύπτουν από όλα τα στάδια ζωής των κατασκευών: από την εξόρυξη και µεταφορά των πρώτων υλών, τη φάση της κατασκευής, αυτή της λειτουργίας και συντήρησης, καθώς και τη φάση της 1

10 κατεδάφισης. Στο 2 ο κεφάλαιο περιγράφονται αυτές οι βασικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις της κατασκευαστικής δραστηριότητας στο περιβάλλον. Κρίνεται λοιπόν απαραίτητο από το αρχικό στάδιο του σχεδιασµού να πραγµατοποιείται η ανάλυση του κύκλου ζωής. Η ανάλυση του κύκλου ζωής είναι µια τεχνική εκτίµησης των περιβαλλοντικών επιβαρύνσεων που συνδέονται µε κάποιο προϊόν, δραστηριότητα ή διεργασία προσδιορίζοντας και ποσοτικοποιώντας την ενέργεια και τα υλικά που χρησιµοποιούνται, καθώς και τα απορρίµµατα που απελευθερώνονται στο περιβάλλον. Με την ανάλυση του κύκλου ζωής εκτιµώνται οι επιπτώσεις από τη χρήση της ενέργειας και των υλικών καθώς και των αποβλήτων κατά την παραγωγή, χρήση και αποβολή ενός υλικού. Η ανάλυση περιλαµβάνει ολόκληρο τον κύκλο ζωής του προϊόντος, της διεργασίας ή της δραστηριότητας δηλαδή: εξαγωγή και επεξεργασία πρώτων υλών, κατασκευή, µεταφορά και διανοµή, χρήση, επαναχρησιµοποίηση, συντήρηση, ανακύκλωση και τελική αποβολή. Πρόκειται δηλαδή για ένα εργαλείο περιβαλλοντολογικής διαχείρισης και λήψης αποφάσεων που σκοπό έχει να αποτιµήσει τις επιδράσεις από τη χρήση ενέργειας και την επεξεργασία υλικών, συµπεριλαµβανοµένης της αποβολής των αποβλήτων στο περιβάλλον όπως και να εκτιµήσει τις δυνατότητες επίτευξης περιβαλλοντικών βελτιώσεων σε συνδυασµό µε την ορθολογική χρήση πρώτων υλών και ενέργειας σε κάθε στάδιο του κύκλου ζωής ενός προϊόντος. Η Ανάλυση Κύκλου Ζωής ως εργαλείο αναπτύχθηκε τα τελευταία χρόνια. Στην Ευρώπη η ανάπτυξή της συνδυάστηκε µε την εξάπλωση του οικολογικού σήµατος (Κανονισµός ΕOΚ 880/92) και σε διεθνές επίπεδο αναµένεται ακόµη µεγαλύτερη εξάπλωση της Α.Κ.Ζ. µέσω της ένταξής της στη σειρά προτύπων ISO Σύµφωνα µε τον ορισµό της µεθόδου της Α.Κ.Ζ που δόθηκε στην προηγούµενη παράγραφο, για την εφαρµογή της στην περίπτωση ενός κτηρίου απαιτείται ο προσδιορισµός των στοιχείων κατανάλωσης µάζας και ενέργειας για ολόκληρο τον κύκλο ζωής του, από την κατασκευή ως την κατεδάφισή του. Προκειµένου δε να µπορέσει να πραγµατοποιηθεί αυτός ο προσδιορισµός απαιτείται η εκτίµηση των στοιχείων για το σύνολο των εργασιών που διεξάγονται καθώς και για το σύνολο των δοµικών υλικών και ηλεκτροµηχανολογικών συστηµάτων που χρησιµοποιούνται. Στο 2

11 3 ο κεφάλαιο αναλύεται η έννοια της ανάλυσης του κύκλου ζωής γενικά και εξετάζεται ειδικά η εφαρµογή της στην περίπτωση των κτιρίων. Για την προώθηση του οικολογικού σχεδιασµού και τη µείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων οργανισµοί και συνεταιρισµοί σε παγκόσµιο επίπεδο έχουν δηµιουργήσει λογισµικά εργαλεία για την αξιολόγηση, εκτίµηση και σύγκριση της περιβαλλοντικής απόδοσης υλικών και κτιρίων. Οι κυριότερες κατηγορίες τέτοιων εργαλείων είναι: α) Αυτά που βασίζονται στον έλεγχο συγκεκριµένων περιβαλλοντικών παραµέτρων, όπως είναι η χωροθέτηση, η κατανάλωση ενέργειας και νερού, η επιλογή των υλικών, η περιβαλλοντική ποιότητα κ.α. β) Εργαλεία που βασίζονται στη µεθοδολογία της ανάλυσης κύκλου ζωής. Στο 4 ο κεφάλαιο αναλύονται και συγκρίνονται κάποια από τα βασικά λογισµικά εργαλεία που χρησιµοποιούνται παγκοσµίως. Τα εργαλεία αυτά αντλούν τις πληροφορίες από διάφορες βάσεις δεδοµένων. Για να δηµιουργηθούν αυτές οι βάσεις είναι απαραίτητο να είναι γνωστή η περιβαλλοντική απόδοση των προϊόντων και των υλικών που θα χρησιµοποιηθούν στο κτίριο. Η περιβαλλοντική απόδοση αυτών φαίνεται στις περιβαλλοντικές δηλώσεις. Σκοπός αυτών είναι να παρέχουν συγκεκριµένες, επαληθευµένες και συγκρίσιµες πληροφορίες για την περιβαλλοντική απόδοση ενός προϊόντος. Στο 5 ο κεφάλαιο αναλύονται και περιγράφονται αυτές οι περιβαλλοντικές δηλώσεις. Στο 6 ο κεφάλαιο γίνεται µία σύνοψη των όσων παρουσιάσθηκαν στα προηγούµενα κεφάλαια και παρουσιάζονται κάποιες προσωπικές προτάσεις. [*] Πηγές: 1. Πανεπιστήµιο Κύπρου 2. Αθηνά Κουτρουµάνη - Βασικές πληροφορίες για την περιβαλλοντική νοµοθεσία Ευρωπαϊκή περιβαλλοντική νοµοθεσία και εργαλεία 3. Αιµ. Γ. Κορωναίος, Γ. Φοίβος Σαργέντης οµικά υλικά και οικολογία 4. Μπίκας. (2001) Περιβαλλοντικές παράµετροι στον κύκλο ζωής των κτίριων Επιστηµονική έκδοση Κτίριο 3

12 Κεφάλαιο 2 Περιβαλλοντικές επιπτώσεις κτιριακών κατασκευών [*] Μεταξύ των άµεσων περιβαλλοντικών συνεπειών της κατασκευαστικής δραστηριότητας, ο σηµαντικότερος είναι η κατανάλωση ενέργειας και φυσικών πόρων. Οι κατασκευές θεωρείται ότι καταναλώνουν περίπου τους µισούς πόρους, από το σύνολο αυτών που παίρνει από τη φύση ο άνθρωπος. Η εξαγωγή και η εξόρυξη των πρώτων υλών που χρησιµοποιούνται στην κατασκευή, παράγουν µεγάλα ποσά ρύπανσης και αποβλήτων και επηρεάζουν αρνητικά την ποιότητα του εδάφους. Στις χώρες του ΟΟΣΑ (Οργανισµός Οικονοµικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης), ο τοµέας του κτιρίου και των κατασκευών γενικότερα (συµπεριλαµβανοµένου της παραγωγής και της µεταφοράς των οικοδοµικών υλικών) καταναλώνει το 25-40% όλης της χρησιµοποιούµενης ενέργειας (τουλάχιστον 50% σε µερικές χώρες). Σηµειώνεται ότι ο ΟΟΣΑ αποτελεί την συνέχεια του Οργανισµού Ευρωπαϊκής Οικονοµικής Συνεργασίας που µετά το 2 Ο Παγκόσµιο Πόλεµο είχε την ευθύνη συντονισµού του σχεδίου Marshal. Στις 14 εκεµβρίου 1960, 20 χώρες υπέγραψαν τη συνθήκη ίδρυσης του Οργανισµού Οικονοµικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης και σε αυτές τις συνθήκες ο ρόλος του ΟΟΣΑ αφορούσε δι-ατλαντική οικονοµική συνεργασία. Σήµερα, και µετά την προσχώρηση ακόµη 10 χωρών, ο ΟΟΣΑ απαρτίζεται από τις 30 περισσότερο ανεπτυγµένες χώρες του κόσµου, µε σηµαντική επιρροή στο παγκόσµιο οικονοµικό γίγνεσθαι. Η Ελλάδα ανήκει στην πρώτη οµάδα χωρών που επικύρωσαν τη συνθήκη δηµιουργίας του το Το ιεθνές Πρακτορείο για την Ενέργεια (International Energy Agency), υπολογίζει ότι κατά µέσο όρο, το ένα τρίτο της τελικής ενεργειακής χρήσης, στον αναπτυγµένο κόσµο, καταναλώνεται για τη θέρµανση, την ψύξη, τη χρήση συσκευών και τις γενικές υπηρεσίες στα µη βιοµηχανικά κτίρια (δηλ. κτίρια κατοικίας, εµπορικά και δηµόσια). Στην Ελλάδα η ενέργεια που καταναλώνεται στα κτίρια αποτελεί στο 30% της συνολικής ενεργειακής κατανάλωσης και συνεισφέρει στο 40% των εκποµπών του διοξειδίου του άνθρακα (CO 2 ). Αξιοσηµείωτο είναι το γεγονός ότι µόνο το 3% των κτιρίων έχουν κατασκευασθεί µετά το 1981 (έτος κατά το οποίο έγινε υποχρεωτική η θερµοµόνωση). Αυτές οι εκτιµήσεις δεν λαµβάνουν υπόψη την "συσσωρεµένη ενέργεια παραγωγής" που µπορεί να υπολογιστεί για τα προϊόντα των κτιρίων και (µε δυσκολία) για τα ίδια τα κτίρια. Η ενσωµατωµένη ενέργεια αποδίδει το ποσό της 4

13 ενέργειας που χρησιµοποιείται στην παραγωγή ενός στοιχείου. Ο µετασχηµατισµός πολλών από τις πρώτες ύλες που καταναλώνονται στην κατασκευή έχει ιδιαιτέρως υψηλή ενεργειακή ζήτηση. Οι επιπτώσεις της κατασκευής στη χρήση της επιφάνειας της γης είναι πολλές και ποικίλες. Ένα µεγάλο µέρος της αποψίλωσης στις αναπτυσσόµενες χώρες οφείλεται στην οικοδόµηση και τη συγκοµιδή ξυλείας για εξαγωγή. Η συµπίεση της επιφάνειας του εδάφους από τα κτίρια και τις υποδοµές τους, είναι συχνά µη αναστρέψιµη. Εάν τα τρέχοντα συµβατικά σχέδια δεν αλλάξουν, η επέκταση του περιβάλλοντος οικοδόµησης θα καταστρέψει ή θα βλάψει τους φυσικούς βιότοπους και την άγρια φύση σε πάνω από 70% της επιφάνειας του εδάφους µέχρι το 2032, λόγω κυρίως της αύξησης στον πληθυσµό, την οικονοµική δραστηριότητα και την αστικοποίηση. Η ρύπανση που σχετίζεται µε τα κτίρια και την οικοδόµηση δεν είναι πάντα προφανής. Εκτός από τις άµεσες εκποµπές των ρύπων σε αέρα και νερό, της σκόνης και του θορύβου κατά τη διάρκεια της οικοδόµησης, οι µολυσµατικές συγκεντρώσεις µέσα στα κτίρια (που προέρχονται από τα χρώµατα, τα βοηθητικά υλικά και άλλα συστατικά) µπορούν να εµφανιστούν σε διπλάσιο χρόνο - σε µερικές περιπτώσεις σε χρόνους τόσο υψηλούς, όπως 100 χρόνια από τις συγκεντρώσεις έξω. Υπολογίζεται ότι από τους 6 δις τόνους που εκπέµπονται ετήσια στον κόσµο, οι 2,25 δις οφείλονται (άµεσα ή έµεσα) στις κτιριακές κατασκευές. Όσον αφορά τα απορρίµµατα οικοδόµησης και κατεδάφισης, µερικές χώρες του ΟΟΣΑ επιτυγχάνουν επαναχρησιµοποίηση και ανακύκλωση σε ποσοστό πάνω από 80% (Γερµανία, Ολλανδία, ανία) αν και πρέπει να σηµειωθεί ότι ένα µεγάλο µέρος του υλικού χρησιµοποιείται σε µια χαµηλής προστιθέµενης αξίας µορφή, π.χ. στα οδικά θεµέλια. Σε άλλες χώρες όµως το ποσοστό ανακύκλωσης φθάνει µόλις στο 10% (Λουξεµβούργο). Συνολικά, αυτός ο τοµέας αποτελεί το 30-50% των συνολικών απορριµµάτων που παράγονται στις χώρες υψηλού εισοδήµατος. Η ελαχιστοποίηση των οικιακών και κτιριακών απορριµµάτων µπορεί να µειώσει τις αρνητικές επιδράσεις στο έδαφος και τις πηγές. Βλέπουµε λοιπόν ότι είναι απαραίτητη µια στροφή στον κατασκευαστικό τοµέα προς ένα πιο φιλοπεριβαλλοντικό πρότυπο µε σκοπούς : Την πρόληψη της ρύπανσης µε την εφαρµογή ολοένα και φιλικότερων προς το περιβάλλον τεχνολογιών, αλλά και κατασκευαστικών µεθόδων Την ελαχιστοποίηση των απορριµµάτων µέσα από την ανακύκλωση και την επαναχρησιµοποίηση Την ελαχιστοποίηση θορύβων, δονήσεων και άλλων οχλήσεων µέσα από τους ολοκληρωµένους σχεδιασµούς υλοποίησης των έργων, έτσι ώστε να 5

14 µειώνονται οι επιπτώσεις γενικότερα στο κοινωνικό σύνολο, στην κυκλοφορία, στα δίκτυα κοινής ωφέλειας, στις προστατευόµενες περιοχές, κ.λ.π. Την προστασία των αρχαιοτήτων και των µνηµείων της πολιτιστικής µας κληρονοµιάς Την αποκατάσταση χώρων πρασίνου και γενικότερα του τοπίου των έργων µέσα από περιβαλλοντικά προγράµµατα µε βάση τις εγκεκριµένες περιβαλλοντικές µελέτες και τους περιβαλλοντικούς όρους κάθε έργου Την ορθολογική διαχείριση των πρώτων υλών για την κατασκευή των έργων και τη συνετή αντιµετώπιση των φυσικών πόρων, όπως η ενέργεια, το νερό κ.λ.π. Την αισθητική αναβάθµιση και η αρµονική ένταξη των εργοταξιακών χώρων στο άµεσο και ευρύτερο περιβάλλον, εντός του οποίου υλοποιούνται τα διάφορα έργα Την ενίσχυση της περιβαλλοντικής συνείδησης των εργαζοµένων, µέσω της συνεχούς ενηµέρωσης και εκπαίδευσης [*] Πηγές:

15 Κεφάλαιο 3 Αξιολόγηση του κύκλου ζωής Life Cycle Assessment (LCA) 3.1 Ανάλυση Κύκλου Ζωής (ΑΚΖ) [*] Τα τελευταία χρόνια δίνεται ολοένα και µεγαλύτερη σηµασία στο σχεδιασµό και την κατασκευή καλύτερων και οικονοµικότερων κτιρίων. Η ορθολογική διαχείριση πρώτων υλών και ενέργειας, η µείωση της παραγωγής απορριµµάτων, καθώς και των εκποµπών αέριων ρύπων προϋποθέτουν την ύπαρξη αναλυτικών δεδοµένων και εργαλείων λήψης αποφάσεων σε όλους τους επιµέρους τοµείς της οικονοµικής δραστηριότητας. Αυτό ισχύει για την παραγωγή αγαθών και την παροχή υπηρεσιών και προφανώς ισχύει και για τον κατασκευαστικό κλάδο, ιδιαίτερα αν ληφθεί υπόψη η διάρκεια ζωής των κτιρίων και οι επιπτώσεις από την κατασκευή, χρήση και κατεδάφιση τους. Η δεκαετία του 1980 σηµαδεύτηκε από την προσπάθεια υλοποίησης του κτιρίου «χαµηλής κατανάλωσης ενέργειας» (low energy building, Niedrigenergiehaus), µε κυριότερο µεθοδολογικό εργαλείο τον ενεργειακό ή βιοκλιµατικό σχεδιασµό και κυριότερα τεχνικά µέσα τα υψηλής ποιότητας θερµοµονωτικά υλικά και τα συστήµατα θέρµανσης υψηλού βαθµού απόδοσης. Οι προσπάθειες αυτές απέδωσαν, µε αποτέλεσµα τα σύγχρονα κτίρια να καταναλώνουν περίπου δύο τρίτα λιγότερη ενέργεια για θέρµανση, σε σχέση µε αυτά που κατασκευάστηκαν πριν το Ωστόσο στη δεκαετία του 90 διαπιστώθηκε ότι αυτή η θεώρηση του προβλήµατος είναι µάλλον µονοδιάστατη. Η συνειδητοποίηση του πεπερασµένου και των υπολοίπων φυσικών πόρων, πλην της ενέργειας και οι αυξανόµενες δυσκολίες ασφαλούς διάθεσης των απορριµµάτων, στα οποία συγκαταλέγονται και τα υλικά κατασκευής ενός κτιρίου µετά την κατεδάφιση του, οδήγησε στην ανάγκη µιας συνολικής θεώρησης του προβλήµατος. Θα µπορούσε να πει κανείς ότι το ζητούµενο είναι πλέον το κτίριο εκείνο που απαιτεί τη χαµηλότερη δυνατή κατανάλωση πρώτων υλών και ενέργειας στην κατασκευή, τη χρήση και την κατεδάφιση του. Η διάσταση του προβλήµατος καθίσταται απτή, αν κανείς λάβει υπόψη του ότι το 40% της παγκόσµιας κατανάλωσης σε ανόργανα υλικά (άµµος, σκύρα, άσβεστος) αντιστοιχεί στην κατασκευή των κτιρίων, όπως και το 25% της παγκόσµιας κατανάλωσης πρωτογενούς δασικής ύλης. Επίσης η κατασκευή απορροφά το 40% της παγκόσµιας κατανάλωσης ενέργειας και το 16% της 7

16 κατανάλωσης νερού. Γίνεται εποµένως φανερό ότι η βελτιστοποίηση της ενεργειακής συµπεριφοράς του κτιρίου κατά τη διάρκεια της λειτουργίας του δεν επαρκεί. Το πρόβληµα εστιάζεται στη συνολική διαχείριση του αντικειµένου κτίριο-ενέργειαπρώτες ύλες-περιβάλλον και το αντίστοιχο µεθοδολογικό εργαλείο είναι η ανάλυση κύκλου ζωής (ΑΚΖ) του κτιρίου. Η ανάλυση κύκλου ζωής είναι µια τεχνική εκτίµησης των περιβαλλοντικών επιβαρύνσεων που συνδέονται µε κάποιο προϊόν, διεργασία ή δραστηριότητα, προσδιορίζοντας και ποσοτικοποιώντας την ενέργεια και τα υλικά που χρησιµοποιούνται, καθώς και τα απόβλητα που απελευθερώνονται στο περιβάλλον, εκτιµώντας τις επιπτώσεις από τη χρήση ενέργειας και υλικών, καθώς και των αποβλήτων και αναγνωρίζοντας και εκτιµώντας τις δυνατότητες περιβαλλοντικών βελτιώσεων. Η ανάλυση περιλαµβάνει ολόκληρο τον κύκλο ζωής του προϊόντος, της διεργασίας ή της δραστηριότητας, από την εξαγωγή και επεξεργασία των πρώτων υλών, την κατασκευή, τη µεταφορά και διανοµή, τη χρήση, την επαναχρησιµοποίηση, τη συντήρηση, την ανακύκλωση και την τελική απόρριψη (SETAC 1991). Η ανάλυση κύκλου ζωής ως εργαλείο αναπτύχθηκε τα τελευταία χρόνια. Στην Ευρώπη η ανάπτυξη της συνδυάστηκε µε την εξάπλωση του οικολογικού σήµατος (κανονισµός ΕΟΚ 880/92) και σε διεθνές επίπεδο αναµένεται ακόµα µεγαλύτερη εξάπλωση της µέσω της ένταξης της στη σειρά προτύπων ISO Σύµφωνα µε τον ορισµό της µεθόδου της ΑΚΖ που δόθηκε προηγουµένως, για την εφαρµογής της στην περίπτωση ενός κτιρίου απαιτείται ο προσδιορισµός των στοιχείων κατανάλωσης µάζας και ενέργειας για ολόκληρο τον κύκλο ζωής του, από την κατασκευή µέχρι την κατεδάφιση του. Προκειµένου δε να µπορέσει να πραγµατοποιηθεί αυτός ο προσδιορισµός απαιτείται η εκτίµηση των στοιχείων για το σύνολο των εργασιών που διεξάγονται, καθώς και για το σύνολο των δοµικών υλικών και ηλεκτροµηχανολογικών συστηµάτων που χρησιµοποιούνται. ιακρίνοντας τον κύκλο ζωής του κτιρίου στις φάσεις της κατασκευής, της χρήσης, της κατανάλωσης και της απόρριψης θα µπορούσε θα καθοριστεί το σύνολο των εργασιών, υλικών και συστηµάτων ως εξής : Κατασκευή : Παραγωγή δοµικών υλικών, παραγωγή βοηθητικών υλικών (π.χ. ψευτοκάσες κουφωµάτων κ.α.), παραγωγή ηλεκτροµηχανολογικών συστηµάτων και εγκαταστάσεων, συσκευασίες δοµικών υλικών και ηλεκτροµηχανολογικών συστηµάτων, µεταφορά συστηµάτων και υλικών στο εργοτάξιο, εργασίες κατασκευής του κτιρίου. Χρήση : Περιλαµβάνεται η λειτουργία, συντήρηση και αντικατάσταση όλων των συστηµάτων που διασφαλίζουν τις επιθυµητές ή προδιαγραφόµενες συνθήκες 8

17 στέγασης και διαβίωσης. Αυτές περιλαµβάνουν : τη θέρµανση χώρων, τη ψύξη χώρων, την παραγωγή ζεστού νερού, τον τεχνητό φωτισµό, τη λειτουργία των ηλεκτροµηχανολογικών εγκαταστάσεων (π.χ. ανελκυστήρες, αντλίες νερού), τη λειτουργία των οικιακών συσκευών και του εξοπλισµού γραφείων. Απόρριψη : Στο πέρας της ωφέλιµης ζωής του κτιρίου οφείλουν να ληφθούν υπόψη : η επιλεκτική αποξήλωση υλικών και συστηµάτων που θα ξαναχρησιµοποιηθούν, η κατεδάφιση του κτιρίου, η διαλογή απορριµµάτων, η µεταφορά τους σε χώρους εναπόθεσης, η ανακύκλωση ή/και επανεπεξεργασία. Όπως µπορεί κανείς εύκολα να διαπιστώσει τα δεδοµένα που απαιτούνται για τη διαµόρφωση του ενεργειακού ισοζυγίου και του ισοζυγίου της µάζας είναι πάρα πολλά και όχι πάντα εύκολα προσδιορίσιµα. Αρκεί να αναλογιστεί κανείς τη ροή υλικών και την κατανάλωση ενέργειας που απαιτούνται για την παραγωγή ενός κυβικού µέτρου σκυροδέµατος. Αυτά πρέπει να εκτιµηθούν επακριβώς, ώστε να µπορεί να συνυπολογισθεί στο ενεργειακό ισοζύγιο και ισοζύγιο µάζας του κτιρίου. Στα δεδοµένα αυτά συνεκτιµώνται η εξόρυξη, µεταφορά και επεξεργασία των αδρανών υλικών, του τσιµέντου, του χάλυβα κ.τ.λ. Στη συνέχεια θα πρέπει να υπολογιστεί το ποσοστό της κατανάλωσης ενέργειας που αναλογεί στην επιφάνεια του σκυροδέµατος, εξαιτίας των απωλειών θερµότητας κατά τη χρήση του κτιρίου. Τέλος θα πρέπει να προσδιοριστεί η ενέργεια που απαιτείται κατά την κατεδάφιση, µεταφορά και εναπόθεση των προϊόντων κατεδάφισης, καθώς και η ίδια η µάζα τους. Εποµένως προκειµένου να µπορεί να εφαρµοστεί η µέθοδος της ΑΚΖ απαιτείται η ύπαρξη µιας εκτεταµένης σειράς δεδοµένων για ένα ευρύ φάσµα υλικών και συστηµάτων. Για το σκοπό αυτό έχουν αρχίσει να δηµιουργούνται από ανεξάρτητα ερευνητικά ινστιτούτα βάσεις δεδοµένων που περιλαµβάνουν τα απαραίτητα στοιχεία κατά κλάδο και είδος προϊόντων. Ωστόσο η υιοθέτηση και χρήση αυτών των στοιχείων δεν µπορεί να γίνεται αβασάνιστα, καθώς και για ένα ίδιο τυποποιηµένο προϊόν από επιχείρηση σε επιχείρηση και πολύ περισσότερο από χώρα σε χώρα διαφοροποιούνται οι διαδικασίες παραγωγής, η µορφή της ενέργειας που χρησιµοποιείται και βέβαια ο τρόπος και η απόσταση µεταφοράς από το χώρο παραγωγής στο εργοτάξιο. Πολλές φορές τα δεδοµένα µπορούν να χρησιµοποιηθούν για την εξαγωγή ποιοτικών συµπερασµάτων και τη συγκριτική αξιολόγηση εναλλακτικών δοµικών υλικών, όχι όµως απαραίτητα για την εξαγωγή απόλυτων µεγεθών. Ίσως το σηµαντικότερο αποτέλεσµα από την εφαρµογή της µεθόδου είναι η δυνατότητα κατανόησης του πραγµατικά επιτυγχανόµενου ενεργειακού οφέλους, καθώς και η συµµετοχή κάθε συνιστώσας του κτιρίου σε αυτό. 9

18 Σύµφωνα µε το διεθνές πρότυπο βασικοί στόχοι της εφαρµογής της Α.Κ.Ζ αποτελούν: Η µελέτη των σχέσεων του συστήµατος µε το περιβάλλον και κυρίως ως προς τις εισροές σε ενέργειας και πόρους και εκροές που συνεπάγονται περιβαλλοντικές επιπτώσεις (Σχήµα 1.1). Ο προσδιορισµός των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων στο φυσικό περιβάλλον. Η παροχή πληροφοριών γύρω από περιβαλλοντικά ζητήµατα και η αξιοποίηση τους για τη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Σχήµα 1.1: Εισροές, εκροές και συστηµικά όρια για το υπό εξέταση σύστηµα [2]. Σύµφωνα και πάλι µε το διεθνές πρότυπο η εφαρµογή της Α.Κ.Ζ περιλαµβάνει τα παρακάτω στάδια: 1. Τον καθορισµό των στόχων και του αντικειµένου της ανάλυσης. (Όρια της ανάλυσης, λειτουργική µονάδα, βαθµός λεπτοµέρειας). 2. Την καταγραφική ανάλυση. (Προσδιορισµός εισροών εκροών από το εξεταζόµενο σύστηµα προϊόντος). 3. Την εκτίµηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. 4. Την ταξινόµηση και τον χαρακτηρισµό των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. 5. Την ανάλυση των προοπτικών βελτίωσης. 10

19 Σχήµα 1.2: Μεθοδολογία ανάλυσης κύκλου ζωής (ΑΚΖ) [1]. Για την ανάλυση των προοπτικών βελτίωσης απαιτείται τόσο η εξέταση των τεχνικών που συνεπάγονται βελτίωση της κατάστασης του περιβάλλοντος όσο και η συνδυαστική εξέταση της οικονοµικής βιωσιµότητας τους. Η εφαρµογή της µεθοδολογίας της ανάλυσης του κύκλου ζωής στον κτιριοδοµικό σχεδιασµό µε όλα τα βήµατα που απαιτούνται, σήµερα δεν είναι ακόµη εύκολα δυνατή, όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω. Κύριοι λόγοι είναι µία σειρά από δυσκολίες, αποτέλεσµα της µεθοδολογίας της ανάλυσης του κύκλου ζωής γενικότερα αλλά και λόγω των χαρακτηριστικών του κτιριοδοµικού σχεδιασµού. Ειδικότερα προβλήµατα στην εφαρµογή της Α.Κ.Ζ στον κτιριοδοµικό σχεδιασµό δηµιουργούν: Ο µεγάλος αριθµός των υλικών που συνθέτουν ένα κτίριο. Απαιτείται συνεπώς για κάθε δοµικό υλικό λεπτοµερής Α.Κ.Ζ, κάτι που συνεπάγεται σηµαντικό χρόνο και κόστος για την εφαρµογή της µεθοδολογίας από έναν µελετητή στο επίπεδο ενός κτιρίου. Οι σχέσεις που δηµιουργούν µεταξύ τους τα υλικά κατά τη σύνθεση τους σε δοµικά στοιχεία. Η µεγάλη διάρκεια ζωής των κτιρίων όπως και οι διαφορετικοί χρόνοι ζωής των δοµικών στοιχείων και δοµικών υλικών που τα συνθέτουν. 11

20 Θα πρέπει επίσης να αναφερθεί ότι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κτιριοδοµικού σχεδιασµού όπως οι κανονιστικές και νοµοθετικές απαιτήσεις, οι επιρροές από εξωγενείς παράγοντες από τους κατασκευαστές και τους χρήστες και τέλος τα οικονοµικά κριτήρια, µεταβάλλουν σηµαντικά τις µεταβλητές που συνθέτουν το πρόβληµα εφαρµογής της Α.Κ.Ζ στον κτιριοδοµικό σχεδιασµό. Η σχέση λοιπόν κτιρίου-περιβάλλοντος όπως δηµιουργείται µέσω του κτιριοδοµικού σχεδιασµού για τη µελέτης της κάτω από τη µεθοδολογία της Α.Κ.Ζ, απαιτεί µια σειρά τροποποιήσεων και µια σειρά παραδοχών. Ειδικότερα ως προς τις τροποποιήσεις της µεθοδολογίας της ανάλυσης του κύκλου ζωής για την εφαρµογή της στον κτιριοδοµικό σχεδιασµό προτάθηκαν από τον Μυλωνά [2] τα παρακάτω: 1. Η µείωση των υπό εξέταση φάσεων του κύκλου ζωής και ο προσδιορισµός των συστηµικών ορίων που να εξυπηρετεί στον προσδιορισµό αυτών των φάσεων που σχετίζονται άµεσα µε τα κτίρια. Οι φάσεις που κυρίως ενδιαφέρουν είναι: α) η παραγωγή των δοµικών υλικών, β) οι µεταφορές τους στο εργοτάξιο, γ) η διαδικασία της κατασκευής των κτιρίων, εφόσον υπάρχουν στοιχεία αλλά και η δυνατότητα µέτρησης της, δ) και τέλος η λειτουργία του κτιρίου. 2. Η µείωση των παραµέτρων της καταγραφικής διαδικασίας. Η συλλογή των δεδοµένων κατά τη φάση της καταγραφικής διαδικασίας είναι ιδιαίτερα επίπονη. Κατά συνέπεια ο περιορισµός των περιβαλλοντικών χαρακτηριστικών εξυπηρετεί σηµαντικά στην απλοποίηση της µµεθοδολογίας. Επιπλέον, επιτρέπει στην ουσιαστική µελέτη των περιβαλλοντικών αυτών επιπτώσεων και στην εξέταση εναλλακτικών µεταβλητών. 3. Η επικέντρωση σε συγκεκριµένες περιβαλλοντικές εκποµπές και επιπτώσεις. Με τον περιορισµό των παραµέτρων της καταγραφικής διαδικασίας, η µεθοδολογία θα πρέπει να επικεντρωθεί σε συγκεκριµένες περιβαλλοντικές εκποµπές και επιπτώσεις. Προτείνεται η µελέτη των εκποµπών του διοξειδίου του άνθρακα και του διοξειδίου του θείου, αποτέλεσµα της καύσης των καυσίµων για όλες τις φάσεις του κύκλου ζωής που µελετώνται. Για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις προτείνεται η µελέτη των δεικτών του φαινόµενου του θερµοκηπίου και της όξινης βροχής καθώς είναι ευκολότερα κατανοητοί και υπολογίζονται αξιόπιστα. 4. Η χρήση τόσο ποσοτικών όσο και ποιοτικών δεδοµένων. Σηµαντική είναι η παρατήρηση ότι η χρήση βιογραφικών πηγών και άλλων βάσεων δεδοµένων είναι αποδεκτή, αρκεί να ελέγχεται η αξιοπιστία τους. 5. Η µείωση των εξεταζόµενων υλικών και στοιχείων που συνθέτουν ένα κτίριο. Με τον τρόπο αυτό απλοποιείται η συνολική εφαρµογή της µεθοδολογίας στον 12

21 κτιριοδοµικό σχεδιασµό, τα αποτελέσµατα όµως της ανάλυσης δεν θα αφορούν σε ολόκληρο το κτίριο αλλά σε µέρος του. Επίσης σύµφωνα µε τον ίδιο επιστήµονα επιτακτική κρίνεται η ανάγκη της χρήσης µερικών βασικών παραδοχών οι οποίες σχετίζονται µε το κτίριο και τα δοµικά στοιχεία και υλικά που το συνθέτουν. 1. Το κτίριο για τη µεθοδολογία της ανάλυσης κύκλου ζωής, ορίζεται ως σύνολο προϊόντων και διεργασιών. 2. Οι φάσεις του κύκλου ζωής των κτιρίων που λαµβάνονται υπόψη από την Α.Κ.Ζ είναι διαδοχικές, δηλαδή ολοκληρώνεται η µία για να ξεκινήσει η επόµενη. 3. Ο φέροντας οργανισµός των κτιρίων είναι κατασκευασµένος από οπλισµένο σκυρόδεµα και έχει διάρκεια ζωής ίση µε 80 χρόνια. Η εφαρµογή της µεθοδολογίας της ανάλυσης του κύκλου ζωής προϋποθέτει την αναγνώριση των εισροών και εκροών για το υπό εξέταση σύστηµα, δηλαδή το κτίριο. Οι εισροές για το κτίριο αφορούν σε δοµικά υλικά και ενέργεια, ενώ οι εκροές σε εκποµπές στερεών, υγρών και αέριων ρύπων. Στον πίνακα που ακολουθεί (πίνακας 1.1) προσδιορίζονται τα περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά που συνθέτουν τις εισροές εκροές για τις φάσεις του κύκλου ζωής των κτιρίων. Πίνακας 1.1: Αναγνώριση των εισροών εκροών για τις φάσεις του κύκλου ζωής [2]. Οι Allacker και Troyer [6] ανέλυσαν τα προβλήµατα που δηµιουργούνται κατά την προσπάθεια εφαρµογής της ΑΚΖ σε ολόκληρο το κτίριο, καθώς και τα προβλήµατα 13

22 γύρω από τα δεδοµένα και τις βάσεις τους. Στην έρευνα τους οι φάσεις του κύκλου ζωής που λήφθηκαν υπόψη είναι η παραγωγή, η µεταφορά, η χρήση και η επεξεργασία των απορριµµάτων. Αποκλείστηκαν η κατασκευή και η κατεδάφιση λόγων των µικρών περιβαλλοντικών επιπτώσεων που έχουν και της αβεβαιότητας των δεδοµένων. Αναλύθηκαν και οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις, αλλά και η ποιότητα των κτιρίων. Στη συνέχεια υπολογίσθηκε ο δείκτης ποιότητα/περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Η ποιότητα υπολογίστηκε χρησιµοποιώντας πολυκριτιριακή ανάλυση. Όταν δεν υπάρχει οικονοµικός περιορισµός οι αποφάσεις µπορούν να γίνουν µέσω αυτού του δείκτη. Συχνά όµως το αρχικό ή/και το τελικό κόστος είναι ένας κρίσιµος παράγοντας. Γι αυτό το λόγω η ανάλυση περιέχει και το οικονοµικό κόστος. Επιπλέον ο υπολογισµός του οικονοµικού κόστους επιτρέπει την επιλογή αυτών των οικονοµικά πιο αποδοτικών µέτρων. Το οικονοµικό κόστος είναι το άθροισµα του αρχικού και η παρούσα αξία του κόστους κατά τη διάρκεια της χρήσης. Η συγκέντρωση των δεδοµένων για να γίνει η ΑΚΖ είναι πολύ κρίσιµο βήµα, αφού καθορίζει την ποιότητα των αποτελεσµάτων της ανάλυσης. Ένα κτίριο αποτελείται από πολλά υλικά, χτίζεται µέσα από πολλές διαδικασίες και δηµιουργεί πολλές µεταφορές. Όλα αυτά δηµιουργούν βλαβερές εκποµπές, µείωση των πηγών, αλλαγή στη χρήση γης κ.τ.λ. Πρέπει κανείς να συγκεντρώσει δεδοµένα για όλα αυτά. Όταν πάει κανείς να συµβουλευτεί τις υπάρχουσες βάσεις δεδοµένων, εµφανίζεται το πρόβληµα της διαφοράς µεταξύ των δεδοµένων. Οι διάφορες βάσεις λαµβάνουν υπόψη τους διαφορετικές εκποµπές, χρησιµοποιούν διαφορετικές συνθήκες κατανοµής και διαφορετικά όρια συστήµατος, χρησιµοποιούν διαφορετικούς τύπους δεδοµένων, χρησιµοποιούν διαφορετικούς τρόπους για να εκφράσουν τις αβεβαιότητες και είναι έγκυρες σε διαφορετικά πλαίσια. Οι συγκεκριµένοι ερευνητές για να αντιµετωπίσουν αυτά τα προβλήµατα χρησιµοποίησαν µόνο µια βάση δεδοµένων. Αυτή είναι η ecoinvent, βάση που χρησιµοποιεί το πρόγραµµα SimaPro. Ο πίνακας/κατάλογος των υλικών για ένα εξωτερικό παράθυρο που έχει η συγκεκριµένη βάση φαίνεται στον πίνακα

23 Πίνακας 1.2: Απαραίτητα υλικά για ένα εξωτερικό παράθυρο, σύµφωνα µε τη βάση δεδοµένων ecoinvent [6]. Υλικά Λευκή ακρυλική µπογιά που περιέχει 60% νερό Ασβεστοκονίαµα Τούβλο Τσιµεντοκονίαµα Καλούπι σκυροδέµατος Υαλόµαλλο Τάβλα γύψινου ασβεστοκονιάµατος Ινοσανίδι Πλάκα αφρού πολυστερίνης Πριστή ξυλεία από σκληρό ξύλο ξεραµένο σε κλίβανο Πριστή ξυλεία από µαλακό ξύλο ξεραµένο σε κλίβανο Για όλα αυτά τα υλικά έχει υπολογιστεί η µεταφορά των υλικών από τον τόπο εξόρυξης στη θέση της κατασκευής, εκτός από την πριστή ξυλεία. Για την έρευνα υπολογίστηκε υποθέτοντας ότι η µεταφορά έγινε µε ένα φορτηγό µέγιστου φορτίου 28 τόνων και βάζοντας την απόσταση µεταξύ του τόπου εξόρυξης και των εγκαταστάσεων κατασκευής δύο φορές. Οι ερευνητές χρησιµοποίησαν την µέθοδο αξιολόγησης επιπτώσεων eco-indicator 99, επειδή είναι µια ευδιάγνωστη µέθοδος και εκφράζει τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις µέσω τριών µόνο περιβαλλοντικών συνεπειών: την ανθρώπινη υγεία (Human Health HH), την ποιότητα των οικοσυστηµάτων (Quality of ecosystems QE) και τη µείωση των πηγών (Depletion of resources R). Αν και το να χρησιµοποιηθούν παράγοντες βαρύτητας απαγορεύεται από το ISO 14040, οι ερευνητές χρησιµοποίησαν τους παράγοντες βαρύτητας που προτείνει το ecoindicator 99, δηλαδή για την HH 400, για την QE 400 και για την R 200. Μια άλλη εναλλακτική λύση είναι η µετατροπή των επιπτώσεων σε νοµισµατικές µονάδες. Αυτό γίνεται µε το µοντέλο TWIN και µια καλά ανταποκρινόµενη βάση δεδοµένων για αυτό είναι η Nibe Classification της Ολλανδίας. Οι τεχνικές ΑΚΖ έχουν αναπτυχθεί σε δύο τοµείς: Αξιολόγηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων (Αξιολόγηση Κύκλου Ζωής - Life Cycle Assessment LCA) προϊόντων, δραστηριοτήτων και υπηρεσιών. Εκτίµηση / ανάλυση του κόστους κύκλου ζωής ( AΚΚΖ - Life Cycle Cost Analysis - LCCA ) για προϊόντα µε σηµαντικές τρέχουσες δαπάνες και µεγάλο χρόνο ζωής). [*] Πηγές: 1. Α.Μ. Παπαδόπουλος Α.. Μπούρα Οικονοµικά κτίρια: Ανάλυση κύκλου ζωής και ενεργειακό ισοζύγιο. Περιοδικό Κτίριο. 15

24 3.2 Αξιολόγηση της περιβαλλοντικής επίδρασης [*] Ορισµός Αξιολόγησης περιβαλλοντικής επίδρασης Σύµφωνα µε το ISO 14040: «είναι µία τεχνική για την εκτίµηση των πιθανών περιβαλλοντικών επιδράσεων που συνδέονται µε ένα προϊόν (ή υπηρεσία), µέσω της σύνταξης ενός ποσοτικού διαγράµµατος ( inventory ) των εισροών και των εκροών, την αξιολόγηση των πιθανών περιβαλλοντικών επιδράσεων που συνδέονται µε αυτά και την ερµηνεία των αποτελεσµάτων του καταλόγου και του αντίκτυπου των σταδίων παραγωγής, σε σχέση µε τους στόχους της µελέτης» Βήµατα Αξιολόγησης περιβαλλοντικής επίδρασης Γενικά υπάρχουν τέσσερα αλληλεξαρτώµενα βήµατα απαραίτητα για µια πλήρη µελέτη ενός κύκλου ζωής: σχεδιασµός, ανάλυση ποσοτικών διαγραµµάτων, αξιολόγηση της επίδρασης και ανάλυση βελτίωσης. Σχεδιασµός (Planning) : Καθορίζει τους σκοπούς και τους στόχους του πλαισίου της ΑΚΖ, συµπεριλαµβανοµένων των ορίων, του πλάτους και του βάθους ανάλυσης της µελέτης. Τα γενικά ερωτήµατα που απαντώνται είναι: Ποιος είναι ο σκοπός της ΑΚΖ; Ποια απόφαση προορίζεται να στηρίξει η ανάλυση; Ποια είναι τα όρια περιβαλλοντικής επίδρασης ώστε να σχεδιαστούν δευτερεύουσες περιβαλλοντικές επιδράσεις, τριτογενείς επιδράσεις; Περιλαµβάνουµε όλες τις περιβαλλοντικές επιδράσεις, ή µόνο ένα προκαθορισµένο υποσύνολο των επιδράσεων; Ανάλυση ποσοτικών διαγραµµάτων (Inventory analysis): Παρέχει µια ποσοτική περιγραφή εισροών / εκροών του προϊόντος ή του συστήµατος. Οι περιβαλλοντικές εισροές περιλαµβάνουν την κατανάλωση ύδατος, την ενέργεια, το έδαφος, και άλλους πόρους. Οι εκροές περιλαµβάνουν τις εκποµπές στον αέρα, το έδαφος και το νερό. Αξιολόγηση της επίδρασης (Impact assessment): αξιολογεί πώς το προϊόν ή το σύστηµα έχει επιπτώσεις στο περιβάλλον, υιοθετώντας µια ποιοτική και ποσοτική προσέγγιση για να αναλύσει το πως η χρήση πρώτης ύλης, η ενεργειακή παραγωγή, η παραγωγή υγρών αποβλήτων, η εκποµπή αερίων και τα στερεά απόβλητα έχουν επιπτώσεις στο περιβάλλον. Καταρχάς, τα στοιχεία καταλόγων ταξινοµούνται σε µια κατηγορία επιδράσεων. Κατόπιν τα στοιχεία αυτά χαρακτηρίζονται µέσα στις κατηγορίες επιδράσεων. Για πολλές από τις κατηγορίες επιδράσεων, οι δηµοσιευµένοι παράγοντες ισοδυναµίας είναι 16

25 διαθέσιµοι για να οµαλοποιήσουν τα στοιχεία καταλόγων από την άποψη της συµµετοχής. Παραδείγµατος χάριν, οι παράγοντες ισοδυναµίας έχουν αναπτυχθεί για κάθε ένα από τα σηµαντικότερα αέρια του θερµοκηπίου. Αυτοί οι παράγοντες δείχνουν το δυναµικό της παγκόσµιας υπερθέρµανσης (Global Warming Potential) (GWP)) κάθε αερίου του θερµοκηπίου. Οι σφαιρικοί παράγοντες ισοδυναµίας θέρµανσης, θα χρησιµοποιηθούν για να µετατρέψουν όλα τα στοιχεία του αερίου του θερµοκηπίου των καταλόγων (που αναφέρονται ως τόνοι ενός δεδοµένου αερίου θερµοκηπίου που εκπέµπεται ανά λειτουργική µονάδα ενός συγκεκριµένου υλικού οικοδόµησης, τόνοι που εκπέµπονται ανά τετραγωνικό µέτρο) στα «ισοδύναµα του CO 2» (ως τόνοι του CO 2 ανά λειτουργική µονάδα). Μετά από αυτήν την µετατροπή, όλα τα στοιχεία καταλόγων στην κατηγορία αντίκτυπου «παγκόσµιας αύξησης της θερµοκρασίας λόγω του φαινόµενου του θερµοκηπίου» µπορούν να αθροιστούν για να φθάσουν σε ένα κλιµακωτό σύνολο (τόνοι των ισοδύναµων του CO 2 ) για να επιτρέψουν την άµεση αριθµητική σύγκριση µεταξύ των οικοδοµικών υλικών. Ανάλυση βελτίωσης (Improvement analysis): περιλαµβάνει τα βήµατα βελτίωσης σχετικά µε τη µείωση των περιβαλλοντικών φορτίων που συνδέονται µε το προϊόν ή το σύστηµα, µέσω της αντικειµενικής µελέτης ολόκληρου του κύκλου ζωής και την αξιολόγηση της επίδρασης που οι αλλαγές ασκούν στο περιβάλλον. Ανάλογα µε το στόχο της ΑΚΖ, το βήµα αυτό µπορεί να παραλειφθεί. Παραδείγµατος χάριν, εάν ο στόχος της ΑΚΖ είναι να επιλεχτεί το περιβαλλοντικά προτιµότερο οικοδοµικό υλικό µεταξύ τριών, το βήµα αυτό είναι περιττό. [*] Πηγές: Ανάλυση κύκλου ζωής και έρευνα Έρευνα πάνω στον κύκλο ζωής των κτιρίων Η έρευνα για την αύξηση της αποδοτικότητας της ανάλυσης του κύκλου ζωής των κτιρίων γίνεται παγκόσµια. Οι κατευθύνσεις της έρευνας µπορούν να ταξινοµηθούν στις παρακάτω: 17

26 Έρευνες που σκοπεύουν στην λύση των προβληµάτων ενός σταδίου του κύκλου ζωής (π.χ. διατύπωση προγραµµατικών απαιτήσεων, σχεδιασµός, κατασκευή, συντήρηση, διαχείριση εγκαταστάσεων και κατεδάφιση). Έρευνες που χειρίζονται ένα συγκεκριµένο πρόβληµα καθ όλη τη διάρκεια του συνολικού κύκλου ζωής ενός κτιρίου. Έρευνες που έχουν ως σκοπό την αύξηση της συνολικής αποδοτικότητας του κύκλου ζωής ενός κτιρίου. Έρευνες που έχουν ως σκοπό την αύξηση της αποδοτικότητας του κύκλου ζωής ενός κτιρίου ή επιµέρους σταδίων αυτού χρησιµοποιώντας τα σύγχρονα επιτεύγµατα της τεχνολογίας και του διαδικτύου. Αυτές οι 4 κατευθύνσεις έρευνας περιγράφονται παρακάτω. Η πρώτη οµάδα περιλαµβάνει έρευνες που έχουν ως στόχο τη λύση των προβληµάτων των επιµέρους σταδίων του κύκλου ζωής. Σύµφωνα µε τους Kalay et al. [26] ο κατατεµαχισµός της κατασκευαστικής βιοµηχανίας ευνοεί την βελτίωση πολλών συγκεκριµένων επιµέρους εργασιών, µέσω του σχεδιασµού και εργαλείων αξιολόγησης, που αφορούν ένα η µερικά στάδια του κύκλου ζωής. Οι Eastman και Siabiris [20] στα άρθρα τους παρουσιάζουν διάφορα προγράµµατα υπολογιστή και ειδικά συστήµατα υποστήριξης αποφάσεων που χρησιµοποιούνται παγκοσµίως για την λύση προβληµάτων ενός σταδίου του κύκλου ζωής (διατύπωση προγραµµατικών απαιτήσεων, σχεδιασµός, κατασκευή, συντήρηση, διαχείριση εγκαταστάσεων και κατεδάφιση). Τονίζουν ότι όλα αυτά τα προγράµµατα και τα συστήµατα υποστήριξης αποφάσεων δεν χρησιµοποιούνται για να λύσουν προβλήµατα του συνολικού κύκλου ζωής των κτιρίων, αλλά συγκεκριµένων σταδίων αυτού. Οι ίδιοι πιστεύουν ότι στο µέλλον θα πρέπει να βρεθεί ένας τρόπος όλα αυτά να συνδυάζονται µεταξύ τους, ώστε να είναι δυνατή η έρευνα του συνολικού κύκλου ζωής ενός κτιρίου. Ο Mohan [31] περίγραψε τα ειδικά συστήµατα για βελτίωση της κατασκευής που αναπτυχθήκαν στις διάφορες χώρες ως εξής : Πλατφόρµα αυτόµατης ενηµέρωσης προγράµµατος (Automated Schedule Updating PLATFORM), µελέτη των προσωρινών εγκαταστάσεων κατασκευής SITEPLAN (Layout of Temporary Construction Facilities SITEPLAN), σύστηµα ανάλυσης ασφάλειας ΗΟWSAFE (Safety Analysis System HOWSAFE (Stanford University, USA)), πρόβλεψη του χρόνου και του κόστους της κατασκευής κατά τη διάρκεια του αρχικού σχεδιασµού και ειδική πλινθοδοµή BERT (Time and Cost of Construction During Initial Design and Brickwork Expert BERT, (Reading University, United Kingdom)), εκτίµηση κόστους στην προκαταρτική µελέτη HI-COST (Cost Estimating from Preliminary Design HI-COST), κατασκευή τοιχοποιίας MASON (Masonry Construction MASON (Carnegie Mellon University, USA)), 18

27 συστήµατα ανάλυσης διαφόρων συνθηκών θέσης DSCAS (Differing Site Conditions Analysis Systems DSCAS (University of Colorado, USA)), ειδικό σύστηµα για το στρατηγικό σχεδιασµό της κατασκευής ELSIE (Expert System for Strategic planning of Construction Projects ELSIE (University of Salford, United Kingdom)), έξυπνο σύστηµα ανάλυσης του ρίσκου της κατασκευής IRIS (Intelligent Construction Risk Identification System IRIS (University of Texas University, USA)), κάθετα χρονοδιαγράµµατα της κατασκευής (Vertical Construction Schedules (University of Illinois, USA)) και ειδικά συστήµατα διάγνωσης αποτυχίας FDES (Failure Diagnosis Expert System FDES (Ohio State University, USA)). Η δεύτερη οµάδα περιλαµβάνει έρευνες που χειρίζονται ένα συγκεκριµένο πρόβληµα καθ όλη τη διάρκεια του συνολικού κύκλου ζωής ενός κτιρίου. Για παράδειγµα οι Rebolj και Psunder [36] ανάπτυξαν ένα ειδικό σύστηµα διαχείρισης της ποιότητας QM-XPS που επιτρέπει σε κάποιον να διασφαλίσει την ποιότητα ενός προϊόντος µέσω όλων των σταδίων του κύκλου ζωής. Αυτό το σύστηµα επιτρέπει επίσης τη σύγκριση ενός προϊόντος που σχεδιάζεται µε τα ήδη υπάρχοντα, τον εντοπισµό των µειονεκτηµάτων και προσφέρει συστάσεις µε βάση την υπάρχουσα γνώση ώστε να διασφαλιστεί η ποιότητα του προϊόντος. Το ερευνητές από τη ανία, το Ηνωµένο Βασίλειο, τη Λιθουανία και την Εσθονία δηµιούργησαν ένα ερευνητικό πρόγραµµα µε τίτλο «Έλεγχος ποιότητας στην κατασκευή» στα πλαίσια του προγράµµατος PHARE. Αυτοί οι ερευνητές ψάξανε τρόπους αύξησης της ποιότητας του κύκλου ζωής των κτιρίων, ο οποίος περιλαµβάνει τη διατύπωση των προγραµµατικών απαιτήσεων, το σχεδιασµό, την κατασκευή και συντήρηση. Η Τρίτη οµάδα περιλαµβάνει έρευνες που έχουν ως σκοπό την αύξηση της συνολικής αποδοτικότητας του κύκλου ζωής ενός κτιρίου. Σύµφωνα µε την άποψη των Kalay et al. [26] υπάρχει ήδη συνεργασία µεταξύ των αρχιτεκτόνων και των µηχανικών πάνω στην κατασκευή. Λόγω των πολύπλοκων προβληµάτων σχεδιασµού και του τεµαχισµού των επιστηµονικών κλάδων πρέπει να γίνεται συγχώνευση της γνώσης των διαφόρων επιστηµόνων, ώστε να έχουµε την καλύτερη δυνατή λύση σχεδιασµού. Αυτή η συγχώνευση όµως έχει κριθεί ανεπαρκής. Το αποτέλεσµα είναι η παρασκευή µη-τέλειων προϊόντων και η σπατάλη πρώτων υλών (στο σχεδιασµό, την κατασκευή και τη χρήση) µε επιζήµιες επιπτώσεις, τόσο στους χρήστες, όσο και στο περιβάλλον. Μια αποτελεσµατική συνεργασία απαιτεί την ικανότητα να µοιραστούν παγκόσµιες απόψεις για να έχουµε πρόσβαση στην εκτίµηση των πλεονεκτηµάτων του σχεδίου από πολλές διαφορετικές οπτικές γωνίες. Αυτές τις ιδέες σε κάποιο µήκος τους τις συνειδητοποίησε ο Dupagne [19], ο οποίος πρότεινε µια ολοκληρωµένη ιδέα για την κατασκευή ενός σπιτιού για µια οικογένεια. Αυτή βασίστηκε στην πληρότητα των βασικότερων αντικειµένων και δραστηριοτήτων 19

28 όλων των µερών του σχεδίου, από την διατύπωση των προγραµµατικών απαιτήσεων µέχρι την ολοκλήρωση της κατασκευής. Βασισµένα σε αυτήν την ιδέα αναπτύχθηκαν πολλά προγράµµατα software τα οποία συνδέονται µε µια κοινή βάση γνώσεων. Η τέταρτη οµάδα περιλαµβάνει έρευνες που συνδυάζουν τις µεθόδους έρευνας των τριών αυτών οµάδων και τις υπηρεσίες από την σύγχρονη τεχνολογία και το διαδίκτυο. Σύµφωνα µε τους Veeramani et al [39]. η µετάβαση από την κλασσική βιοµηχανία κατασκευής στην ολοκληρωµένη διαχείριση µέσω υπολογιστών προϋποθέτει τη βελτίωση και αποδοχή της συνεργασίας των διαφόρων τεχνολογιών για όλα τα στάδια του σχεδιασµού µιας κατασκευής, από το σχεδιασµό, την εκτέλεση του και τη διαχείριση Η έννοια του σχεδιασµού µε βάση τον κύκλο ζωής εξετάζοντας την περιβαλλοντική απόδοση Η υποεπιτροπή των αποτελεσµατικών χρήσεων των πόρων του σκυροδέµατος του συµβουλίου σκυροδέµατος της Ιαπωνικής κοινωνίας πολιτικών µηχανικών (JSCE Japan Society of Civil Engineers) πρότεινε ένα σύστηµα αξιολόγησης των υλικών για αποτελεσµατική χρήση των πόρων και µια µέθοδο αξιολόγησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των κατασκευών από σκυρόδεµα για το Αυτό το σύστηµα ερευνήθηκε από τους Kawai και Sugiyama [27]. Σε αυτή την πρόταση η έννοια της οικο-αξίας σηµαίνει την αξία αξιολόγησης της απόδοσης των κατασκευών εµπεριέχοντας τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις του κύκλου ζωής. Αυτή η αξία περιέχει τις απαιτήσεις της απόδοσης και τα οικο-κόστη της κατασκευής. Το οικο-κόστος που ισοδυναµεί µε τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις του κύκλου ζωής του κτιρίου υπολογίζεται από την µετατροπή των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, περιέχοντας στο κόστος παράγοντες όπως το διοξείδιο του άνθρακα και εκποµπές άλλων αερίων. Η εισαγωγή αυτών των παραγόντων εξαιτίας των χρονικών περιορισµών δεν έγιναν στην πράξη. Αν και όλοι καταλαβαίνουν το σηµαντικό ρόλο της ανακύκλωσης, η αποτελεσµατική χρήση των πόρων δεν έχει γίνει ακόµα δηµοφιλής. Αυτό γίνεται εξαιτίας του γεγονότος ότι το κόστος της ανακύκλωσης πολλές φορές είναι πολύ υψηλό. Επίσης πρέπει να ληφθούν υπόψη και οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις κατά την κατανάλωση ενέργειας για την ανακύκλωση. Οπωσδήποτε η µελέτη των περιβαλλοντικών επιπτώσεων της κατασκευής και η εισαγωγή αυτών στο κόστος θα κάνει πιθανή τη µείωση του κόστους της κατασκευής και την προώθηση της ανακύκλωσης, η οποία θα µειώσει τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Σκοπός της επιτροπής είναι να προετοιµάσει µια µέθοδο εκτίµησης της περιβαλλοντικής απόδοσης των κατασκευών από σκυρόδεµα εντός του ολικού 20

29 κύκλου ζωής και για κάθε στάδιο αυτού. Αυτά τα στάδια είναι η παραγωγή των υλικών, η µεταφορά, η κατασκευή, η λειτουργία, η συντήρηση, η κατεδάφιση και η τελική διάθεση Περιβαλλοντική απόδοση Mε βάση την σηµαντικότητα της βιώσιµης ανάπτυξης, οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις των κατασκευών από σκυρόδεµα θα πρέπει στο µέλλον να λαµβάνονται υπόψη. Αυτές θα πρέπει να υπολογίζονται ως µέρος της απόδοσης των κτιρίων όπως οι µηχανικές ιδιότητες, η λειτουργικότητα, η ασφάλεια και η ανθεκτικότητα στο χρόνο. Στην Ιαπωνία υπάρχουν πρότυπα προδιαγραφών για τις κατασκευές από σκυρόδεµα που αφορούν το γενικό σχεδιασµό, τον σεισµικό σχεδιασµό, την κατασκευή και τη συντήρηση. Η επιτροπή ετοιµάζει ένα εγχειρίδιο για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των κατασκευών, θεωρώντας αυτές ως ένα παράγοντα απόδοσης του κτιρίου. Η σχέση µεταξύ αυτού του εγχειρίδιου και των άλλων προδιαγραφών φαίνεται στο παρακάτω σχήµα (Σχήµα 1.3) 21

30 Απαιτήσεις απόδοσης της κατασκευής Εξυπηρετικότητα Ασφάλεια ιάρκεια Περιβαλλοντικές επιπτώσεις Απαιτήσεις κατασκευής Ασφάλεια κατά την κατασκευή Κόστος κατασκευής Περίοδος κατασκευής κ.α. Σχεδιασµός της κατασκευής Καθορισµός προτύπων για τις κατασκευές από σκυρόδεµα (σχεδιασµός, σεισµικός σχεδιασµός, συντήρηση) Καθορισµός προτύπων για τις κατασκευές από σκυρόδεµα (κατασκευή) Σχέδιο εγχειριδίου Οργάνωση του τύπου κατασκευής Οργάνωση του σκυροδέµατος Οργάνωση της συντήρησης Οργάνωση των υλικών οπλισµού Οργάνωση της κατασκευής Οργάνωση της συντήρησης Προς το σχεδιασµό της κατασκευής Οργάνωση της κατεδάφισης, της τελικής διάθεσης και της επαναχρησιµοποίησης Επαλήθευση της απόδοσης της κατασκευής Μηχανική απόδοση Απόδοση διάρκειας Περιβαλλοντική απόδοση Σχήµα 1.3: Ο ρόλος εγχειριδίου στον περιβαλλοντικό σχεδιασµό [27]. 22

31 Παρατηρούµε ότι οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις βρίσκονται σε όλα τα στάδια του κύκλου ζωής. Για να εκτιµήσουµε την περιβαλλοντική απόδοση της κατασκευής πρέπει να αποσαφηνιστούν πολλές έννοιες που περιέχουν τη λέξη περιβάλλον. Στην έννοια του περιβάλλοντος εκτός από την κατανάλωση ενέργειας, τις εκποµπές διοξειδίου του άνθρακα, τις αέριες εκποµπές, το νερό, τα στερεά απορρίµµατα και τα απόβλητα, πρέπει να συµπεριλάβουµε και το τοπίο και την οµορφιά της φύσης. εν είναι εύκολο να λάβουµε υπόψη όλους αυτούς τους περιβαλλοντικούς παράγοντες στον περιβαλλοντικό σχεδιασµό της κατασκευής. Το καλύτερο είναι να αρχίσει όσο το δυνατόν πιο γρήγορα µια δοκιµαστική µέθοδος επιπτώσεων, η οποία να περιέχει ορισµένους από τους περιβαλλοντικούς παράγοντες και τεχνολογίες βελτίωσης. Σε αυτό το εγχειρίδιο που προτείνεται από την επιτροπή ως περιβαλλοντικοί παράγοντες θεωρούνται η κατανάλωση ενέργειας, οι εκποµπές διοξειδίου του άνθρακα και τα στερεά απόβλητα. Τα στερεά απόβλητα περιλαµβάνουν τις εκποµπές τους και την ανακύκλωση τους. Το δυσκολότερο κοµµάτι της διαδικασίας είναι πως θα εκφραστούν οι περιβαλλοντικοί παράγοντες. Εφόσον αυτοί έχουν µεταξύ τους διαφορετικές µονάδες δεν είναι εύκολο να συγκριθεί η σπουδαιότητα τους. Είναι απαραίτητη κάποια µετατροπή. Στο εγχειρίδιο δεν σηµειώνεται καµιά µέθοδος µετατροπής, αφού υποτίθεται ότι ο χρήστης του εγχειριδίου πρέπει να καθορίσει µια µέθοδος µετατροπής, αναλόγως των συνθηκών κατασκευής. Η έκφραση των συντελεστών βαρύτητας θα µεταβάλλεται επίσης ανάλογα µε τη χώρα και την περιοχή. Το εγχειρίδιο είναι διαθέσιµο για κάθε στάδιο του κύκλου ζωής των κατασκευών. Αν και θα πρέπει ο ολικός κύκλος ζωής της κατασκευής να υπολογίζεται πριν γίνει ο περιβαλλοντικός σχεδιασµός, πολλές φορές δεν είναι εύκολο να εκτιµήσεις τη συντήρηση, την κατεδάφιση, την διάθεση και τα στάδια ανακύκλωσης πριν κατασκευαστεί το έργο. Σε αυτές τις περιπτώσεις οι η εκτίµηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων γίνεται για τα στάδια της παραγωγής και κατασκευής Κατάλογος δεδοµένων Η απόκτηση των δεδοµένων είναι ένα από τα πιο δύσκολα και σηµαντικά κοµµάτια της εκτίµησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων µιας κατασκευής. Έχοντας ως στόχο τη διατήρηση του παγκόσµιου περιβάλλοντος, θα πρέπει η κάθε χώρα να έχει τον ίδιο κατάλογο δεδοµένων. Στην πραγµατικότητα όµως τα περιβαλλοντικά προβλήµατα διαφέρουν από χώρα σε χώρα, και επίσης ένας παγκόσµιος κατάλογος θα απαιτούσε τεράστια στατιστικά δεδοµένα από διάφορες βιοµηχανίες. Συνεπώς θα πρέπει η κάθε χώρα να προετοιµάσει καταλόγους δεδοµένων σε σχέση µε τις 23

32 περιβαλλοντικές επιπτώσεις των κατασκευών. Ακόµα και αυτή η προετοιµασία παρουσιάζει µεγάλες δυσκολίες. Η επιτροπή ετοίµασε ένα κατάλογο δεδοµένων (πίνακας 1.3) για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των κατασκευών στην Ιαπωνία, βασισµένο σε στατιστικά δεδοµένα, εκθέσεις ερευνών και ακούσµατα. Στον παρακάτω πίνακα φαίνεται ο κατάλογος των υλικών για την παραγωγή σκυροδέµατος. Από τη στιγµή που κάποιες εταιρίες και βιοµηχανικοί συνεταιρισµοί δεν έχουν δεδοµένα περιβαλλοντικών επιπτώσεων των υλικών τους, κάποια δεδοµένα στηρίχθηκαν σε στατιστικά δεδοµένα. Πίνακας 1.3: Βάση δεδοµένων για τα υλικά παρασκευής σκυροδέµατος [26]. Τσιµέντο Portland Τσιµέντο µε περιεκτικότητα λάβας 42.4% Τσιµέντο µε περιεκτικότητα ιπτάµενης τέφρας 15% Οικολογικό τσιµέντο Τραχύ αµµοχάλικο Λεπτό αµµοχάλικο Αµµοχάλικο µε ασβεστόλιθο Σκωρία από κάµινο Ιπτάµενη τέφρα Σκόνη ασβεστόλιθου *Υγρά κιλά Κατανάλωση ενέργειας (GJ) Εκποµπές CO 2 (Kg-CO 2 /t) Απορρίµµατα (wet-kg/t) Ανακυκλώσιµα απορρίµµατα (wet-kg/t) (*) Μέθοδοι αξιολόγησης Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις των κατασκευών από σκυρόδεµα πρέπει να αποτιµώνται στο πλαίσιο της ανάλυσης του κύκλου ζωής (LCA Life Time Assessment) συµπεριλαµβάνοντας όλα τα στάδια: της παραγωγής των υλικών, της κατασκευής, της συντήρησης, της κατεδάφισης και της τελικής διάθεσης. Το σχήµα 1.4 δείχνει την επαλήθευση και τη ροή ελέγχου του περιβαλλοντικού σχεδιασµού. Κάθε στάδιο της µέγιστης διάρκειας ζωής περιλαµβάνει συγχρόνως το σχεδιασµό και την επαλήθευση του σε ζευγάρια και µια δράση επιτήρησης. 24

33 Κατά τη διάρκεια του σταδίου σχεδιασµού πριν την κατασκευή, η παραγωγή των υλικών παίζει πολύ σηµαντικό ρόλο στην αξιολόγηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, αφού τεράστιες ποσότητες υλικών καταναλώνονται κατά τη διάρκεια κατασκευής του σκυροδέµατος στις εγκαταστάσεις κατασκευής. Αυτά τα υλικά µεταφέρονται µεταξύ των σταθµών εξυπηρέτησης (service stations) και των εργοστασιακών µονάδων (plants). Πρόσθετα οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις που σχετίζονται µε τις περιόδους κατασκευής, εξαρτώνται από τη φύση της κατασκευής και το µέγεθος της. Αυτές οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις πρέπει να αξιολογηθούν κατά στο στάδιο του κατασκευαστικού σχεδιασµού. Πρέπει επίσης να γίνει µια ξεχωριστή περιβαλλοντική αξιολόγηση για την τοπική περιοχή του έργου, σύµφωνα µε την τοπική περιβαλλοντική νοµοθεσία. 25

34 Στάδιο παραγωγής -Τσιµέντο, βέργες σκυροδέµατος -Παραγωγή σκυροδέµατος Επαλήθευση ΟΧΙ Επιθεώρηση Στάδιο σχεδιασµού κατασκευής Στάδιο κατασκευής Σχεδιασµός κατασκευής Επαλήθευση ΟΧΙ Επιθεώρηση Κατασκευή Βελτίωση αντίµετρων Επιθεώρηση Στάδιο σχεδιασµού συντήρησης Στάδιο συντήρησης Σχεδιασµός συντήρησης Επαλήθευση Επιθεώρηση Στάδιο συντήρησης Επιθεώρηση ΟΧΙ Βελτίωση αντίµετρων Στάδιο σχεδιασµού κατεδάφισης και τελικής διάθεσης Σχεδιασµός κατεδάφισης και τελικής διάθεσης Επαλήθευση ΟΧΙ Επιθεώρηση Στάδιο κατεδάφισης και τελικής διάθεσης Στάδιο κατεδάφισης και τελικής διάθεσης Βελτίωση αντίµετρων Επιθεώρηση Σχήµα 1.4: Επαλήθευση και εξέταση ροής ελέγχου του περιβαλλοντικού [27]. Η µέγιστη διάρκεια ζωής των κατασκευών από σκυρόδεµα είναι συνήθως πολύ µεγαλύτερη από αυτή άλλων υλικών, όπως αυτοκίνητα και ηλεκτρονικές µηχανές. Αυτό το γεγονός κάνει δύσκολη την περιβαλλοντική αξιολόγηση, ειδικά για τα στάδια της κατεδάφισης και διάθεσης των υλικών. Η καθιέρωση ενός σχεδιασµού ανάλυσης κύκλου ζωής για κατασκευές από σκυρόδεµα µπορεί να οδηγήσει στην άµεση πρόβλεψη αυτών των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Παρ όλα αυτά αυτές µπορούν 26

35 να µην αξιολογηθούν από την αρχή αλλά κατά τη διάρκεια των σταδίων σχεδιασµού της συντήρησης, της κατεδάφισης και της διάθεσης µετά την κατασκευή του έργου Παράγοντες που συσχετίζονται µε τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις Για να ποσοτικοποιηθούν οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις, εκφράζονται σε εκποµπές διοξειδίου του άνθρακα, κατανάλωση ενέργειας, οικονοµία πηγών και ελάττωση αποβλήτων, χρήση ανακυκλωµένων υλικών, επιρροή στη γειτονιά και επίδραση στην οικολογία και στο περιβάλλον. Παρόλα αυτά κάποιοι παράγοντες είναι δύσκολο να ποσοτικοποιηθούν και έτσι γίνεται δύσκολη η σύγκριση τους. Για αυτούς τους παράγοντες η επιρροή των περιβαλλοντικών επιπτώσεων γίνεται µε κατηγοριοποίηση π.χ. σε Α, Β και Γ αναλόγως του βαθµού επιρροής. Στον πίνακα 1.4 βλέπουµε παραδείγµατα διαφόρων µεθόδων αξιολόγησης για κατασκευές από οπλισµένο σκυρόδεµα. Πίνακας 1.4: Μέθοδοι περιβαλλοντικής αποτίµησης [27]. Μεθοδολογίες Συσχετιζόµενοι παράγοντες ιοξείδιο του άνθρακα του Εκποµπές διοξειδίου του άνθρακα CO 2 κύκλου ζωής LCCO 2 Οικο-αξία Πλήρης µέθοδος Απαιτήσεις απόδοσης/(κόστος κατασκευής + οικολογικό κόστος) Εκποµπές CO 2, κατανάλωση ενέργειας, οικονοµία πόρων και µείωση απορριµµάτων, χρήση ανακυκλώσιµων υλικών κ.α. Το διοξείδιο του άνθρακα του κύκλου ζωής (Life Cycle CO 2 ) υπολογίζεται για το σύνολο της κατασκευής, αν και η χρήση ανακυκλωµένων υλικών µπορεί να περιοριστεί µε την συγκεκριµένη µέθοδο. Το σκυρόδεµα µπορεί να παρασκευαστεί από προϊόντα και υλικά απορριµµάτων από άλλους τοµείς της βιοµηχανίας αν γίνει η σωστή επεξεργασία. Η χρήση ανακυκλωµένων υλικών δεν πρέπει να περιορίζεται. Για να το καταφέρουµε αυτό θα πρέπει να περιλαµβάνεται παράλληλα µια µέθοδος για την ποσοτική µέτρηση της οικονοµίας των πηγών και της µείωσης των αποβλήτων. Η µέθοδος eco-value είναι µια πλήρη µέθοδο µελέτης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Το κλειδί αυτής της µεθόδου είναι να µεταφραστούν σωστά οι περιβαλλοντικοί παράγοντες σε κόστη για να γίνει η σύγκριση τους µε τα κόστη της κατασκευής. 27

36 Επαλήθευση και έλεγχος Σε κάθε στάδιο του περιβαλλοντικού σχεδιασµού, τα σχέδια πρέπει να γίνεται επαληθεύονται ποσοτικά και να ελέγχεται η ορθότητα τους. Κάθε δράση ελέγχεται για το αν ακολουθεί τον σχεδιασµό, χρησιµοποιώντας συστήµατα ελέγχου και παρακολούθησης και γραπτά αρχεία. Αν κριθεί απαραίτητο κατάλληλα µέτρα λαµβάνονται αµέσως για να βελτιωθεί η κατάσταση. Ως ένα παράδειγµα επαλήθευσης του περιβαλλοντικού σχεδιασµού κατά το στάδιο σχεδιασµού της κατασκευής, µια συµβατική µέθοδος σχεδιασµού συγκρίνεται µε µια εναλλακτική µέθοδος που λαµβάνει υπόψη της τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Η εναλλακτική µέθοδο έχει ως στόχο τη µείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, έτσι ο έλεγχος γίνεται στο κατά πόσο το καταφέρνει αυτό. Η ζητούµενη µείωση µπορεί να δοθεί ως ποσοστά της µείωσης που ήταν ο αρχικός στόχος της µελέτης του περιβαλλοντικού σχεδιασµού. 28

37 Κεφάλαιο 4 Εργαλεία αξιολόγησης Assessment Tools 4.1 Εισαγωγή Ο βιοµηχανικός τοµέας, συµπεριλαµβάνοντας και τον κτιριακό τοµέα, άρχισε να αναγνωρίζει τις επιπτώσεις των δραστηριοτήτων του στο περιβάλλον τη δεκαετία του 90. Ο κτιριακός τοµέας έπρεπε να εστιάσει στον τρόπο µε τον οποίο τα κτίρια σχεδιάζονταν, κατασκευάζονταν και λειτουργούσαν. Επειδή ο στόχος ήταν να µειωθούν οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις ήταν αναγκαίο να υπάρχει ένα µέτρο σύγκρισης ώστε να µπορεί να γίνει η µέτρηση της περιβαλλοντικής απόδοσης [18]. Ο ορισµός του όρου απόδοση κτιρίου είναι πολύπλοκος αφού οι διαφορετικές πλευρές που µπλέκονται στον κτιριακό τοµέα έχουν διαφορετικά ενδιαφέροντα και απαιτήσεις [15]. Για παράδειγµα η οικονοµική απόδοση ενδιαφέρει τους επενδυτές µε δεδοµένο ότι οι ενοικιαστές ενδιαφέρονται περισσότερο για την άνεση και την υγεία. Μέχρι το 1990 και την παρουσίαση της µεθόδου BREEAM label, είχαν γίνει λίγες αν όχι καθόλου προσπάθειες για την εδραίωση µιας αντικειµενικής, πλήρης και ταυτόχρονης αξιολόγησης ενός ευρύ φάσµατος περιβαλλοντικών ζητηµάτων που να προσφέρει µια σύνοψη της συνολικής απόδοσης. Το µόνο που είχε γίνει ήταν η ανάπτυξη ξεχωριστών περιβαλλοντικών δεικτών για τις επιµέρους ανάγκες των ενδιαφερόµενων πλευρών. Το BREAAM ήταν το πρώτο,εµπορικά διαθέσιµο, εργαλείο αξιολόγησης για κτίρια. Το πεδίο της περιβαλλοντικής αξιολόγησης των κτιρίων ωρίµασε αξιοσηµείωτα γρήγορα από την εµφάνιση της BREAAM και µετά και τα τελευταία 18 χρόνια παρατηρήθηκε µια µεγάλη αύξηση στον αριθµό των εργαλείων περιβαλλοντικής αξιολόγησης των κτιρίων. Αρχικά η ανάπτυξη των εργαλείων αυτών δεν συνδυάστηκε µε νέες έρευνες, καθώς το ενδιαφέρον ήταν στραµµένο στην εκµετάλλευση της ήδη υπάρχουσας γνώσης και των µελετών σε πρακτικό επίπεδο. Σε όλα τα µεγάλα συνέδρια µέχρι το 1994 ένα µεγάλο µέρος των προγραµµάτων τους είχε ως θέµα την περιγραφή και τη σύγκριση των τότε υπαρχουσών εργαλείων. Στη συνέχεια διαφορετικοί οργανισµοί και οµάδες έρευνας έδωσαν νέα γνώση µέσω της εµπειρίας. Τα τελευταία χρόνια τα εργαλεία έχουν γνωρίσει µεγάλη επιτυχία. Παρόλα αυτά η επιτυχία των εργαλείων επισκίασε όλους τους άλλους µηχανισµούς µετάδοσης περιβαλλοντικών πληροφοριών [17]. Η 29

38 συζήτηση για τη βιωσιµότητα στον κτιριακό τοµέα κέρδισε το διεθνές ενδιαφέρον. Για παράδειγµα το Green building Challenge έχει οργανώσει αρκετά διεθνή συνέδρια, τα οποία έχουν συνεισφέρει ουσιαστικά στη βελτίωση του βιώσιµου κτιρίου. Επιπλέον ο διεθνής οργανισµός προτύπων ISO είναι πολύ ενεργός στο ζήτηµα του καθορισµού των διεθνώς αποδεκτών απαιτήσεων για την περιβαλλοντική αξιολόγηση των κτιρίων. Η τεχνική επιτροπή ISO (TC) 59 Κατασκευή κτιρίων και η υποεπιτροπή (SC) 17 Βιωσιµότητα στην κατασκευή κτιρίων έχουν εκδώσει δύο τεχνικές προδιαγραφές: ISO/TC :2006 βιωσιµότητα στην κατασκευή κτιρίων - δείκτες βιωσιµότητας - Μέρος 1: πλαίσιο για την ανάπτυξη των δεικτών για τα κτίρια (ISO, 2006a) ISO/TC :2006 βιωσιµότητα στην κατασκευή κτιρίων πλαίσιο για τις µεθόδους αξιολόγησης της περιβαλλοντικής απόδοσης των εργασιών κατασκευής - Μέρος 1: κτίρια (ISO, 2006b) Η ευρωπαϊκή επιτροπή προτύπων CEN και η τεχνική επιτροπή CEN/TC Βιωσιµότητα στις εργασίες κατασκευής βελτίωσε εθελοντικές µεθόδους τυποποίησης για την αξιολόγηση των βιώσιµων πτυχών των νέων και υπαρχουσών εργασιών κατασκευής και πρότυπα για την περιβαλλοντική δήλωση προϊόντων ( EPD) για τα κατασκευαστικά προϊόντα. Η τεχνική επιτροπή (TC) 350 αποτελείται από τρεις οµάδες εργασίας. Οι εκτιµώµενες ηµεροµηνίες που θα δοθούν τα πρότυπα από τις οµάδες είναι οι παρακάτω: Οµάδα εργασίας 1: Περιβαλλοντική απόδοση των κτιρίων - πλαίσιο για την αξιολόγηση της ολοκληρωµένης απόδοσης του κτιρίου (έχει δοθεί για έγκριση, 09/2007) Οµάδα εργασίας 2: Περιγραφή του κύκλου ζωής του κτιρίου- αξιολόγηση της περιβαλλοντικής απόδοσης του κτιρίου µέθοδοι υπολογισµού (βρίσκεται υπό ανάπτυξη, 11/2008) Οµάδα εργασίας 3: Περιβαλλοντική δήλωση προϊόντων κανόνες κατηγορίας προϊόντων (βρίσκεται υπό ανάπτυξη, 02/2010) Το είδος των εργαλείων περιβαλλοντικής αξιολόγησης ποικίλει πολύ. Υπάρχουν πολλά εργαλεία για την αξιολόγηση των µεµονωµένων στοιχείων του κτιρίου και πολλά για την αξιολόγηση ολόκληρου του κτιρίου. Τα εργαλεία καλύπτουν διαφορετικές φάσεις του κύκλου ζωής ενός κτιρίου και λαµβάνουν υπόψη διαφορετικές περιβαλλοντικές πτυχές. Τα εργαλεία µπορεί να είναι παγκόσµια, εθνικά και σε µερικές περιπτώσεις τοπικά. Λίγα από τα εθνικά εργαλεία µπορούν να 30

39 χρησιµοποιηθούν σε παγκόσµιο επίπεδο αλλάζοντας τις εθνικές βάσεις δεδοµένων. Τα εργαλεία έχουν αναπτυχθεί για διαφορετικούς σκοπούς, για παράδειγµα για έρευνα, για συµβουλευτικούς λόγους, για λήψη αποφάσεων και για συντήρηση. Έτσι κάθε πρόγραµµα έχει και διαφορετικούς χρήστες, όπως είναι οι σχεδιαστές, οι αρχιτέκτονες, οι ερευνητές, οι σύµβουλοι, οι ιδιοκτήτες κτιρίων, οι ενοικιαστές και οι αρχές. ιαφορετικά εργαλεία χρησιµοποιούνται για τα νέα κτίρια και διαφορετικά για τα ήδη υπάρχοντα. Επίσης το είδος και η χρήση του κτιρίου (κατοικία, γραφεία) επηρεάζουν στην επιλογή του κατάλληλου εργαλείου. 4.2 Παρουσίαση κάποιων βασικών εργαλείων περιβαλλοντικής αξιολόγησης κτιρίων Τα τελευταία χρόνια στον κατασκευαστικό κλάδο έχουν αναπτυχθεί δύο κατηγορίες εργαλείων για την εκτίµηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων Πρώτη κατηγορία εργαλείων Η πρώτη κατηγορία βασίζεται στην εφαρµογή κριτηρίων, βάσει των οποίων ορίζονται τιµές σε επιλεγµένες παραµέτρους για να εκτιµηθούν οι περιβαλλοντικές τους επιπτώσεις (από µικρής έως µεγάλης κλίµακας) [8]. Τα βασικότερα εργαλεία της πρώτης κατηγορίας παρουσιάζονται παρακάτω: BREEAM (Building Research Establishment Assessment Method) Το εργαλείο αυτό που αναπτύχθηκε στη Μεγάλη Βρετανία, χρησιµοποιείται πάνω από µία δεκαετία για την εκτίµηση της περιβαλλοντικής επίδοσης τόσο των καινούριων όσο και των υφιστάµενων κτηρίων και εξετάζει τα σχεδιαστικά ζητήµατα τα οποία έχουν επιπτώσεις στο περιβάλλον, την υγεία και την καθηµερινότητα των ενοίκων. Θεωρείται από τον κατασκευαστικό κλάδο της Μεγάλης Βρετανίας ως το µέτρο της βέλτιστης πρακτικής στον περιβαλλοντικό σχεδιασµό και τη διαχείριση. Η επιτυχία που έχει σηµειώσει το συγκεκριµένο εργαλείο έγκειται στη δυνατότητα που έχει να καλύπτει ένα ευρύ φάσµα περιβαλλοντικών θεµάτων µέσα από µία και µόνο εκτίµηση και να παρουσιάζει τα αποτελέσµατα µε τρόπο κατανοητό από όλους τους ενδιαφερόµενους [10]. Το σύστηµα BREEAM αναπτύχθηκε από το ECD (τώρα µέρος της οµάδας βιώσιµης ανάπτυξης Faber Maunsell) και το ίδρυµα κτιριακών ερευνών (BRE), µε την πρώτη έκδοση που αφορούσε γραφεία να εκδίδεται το Από τότε, πάνω από 500 κτίρια έχουν αξιολογηθεί και οι εκδόσεις BRΕEAM που έχουν ακολουθήσει αφορούν: 31

40 Νέα γραφεία (που ενηµερώνονται σε ετήσια βάση) Νέα πολυκαταστήµατα Νέα σπίτια Νέες βιοµηχανικές µονάδες Υπάρχοντα γραφεία Στόχοι του BREEAM είναι : Ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των κατασκευών. Αναγνώριση της βέλτιστης πρακτικής. Έµφαση στα οικονοµικά οφέλη που προκύπτουν για τους κατασκευαστές και τους πελάτες. Έλεγχος όλων των εξωγενών παραγόντων (οικονοµικών, περιβαλλοντικών και κοινωνικών). Παράγοντες που κάνουν επιτακτική την χρήση της BREEAM, σύµφωνα µε τους δηµιουργούς του, είναι: Παγκόσµια αύξηση της θερµοκρασίας λόγω του φαινοµένου του θερµοκηπίου Μείωση ορυκτών καυσίµων Μείωση στοιβάδας όζοντος Συµφόρηση µεταφορών Ατµοσφαιρική ρύπανση Παραγωγή αποβλήτων Μείωση πόσιµου ύδατος Όξινη βροχή Ρύπανση των υδάτων Στον υπεύθυνο για την κατασκευή του κτιρίου απονέµεται ένα επίσηµο πιστοποιητικό, η ύπαρξη του οποίου προσφέρει σηµαντικά οφέλη, δεδοµένου ότι τα κτίρια τους ασκούν ελάχιστη επίδραση στο περιβάλλον, που µεγιστοποιεί τη θετική δηµοσιότητα και που αυξάνει την απόδοση της επένδυσης. Το πρόγραµµα BREEAΜ απευθύνεται κυρίως σε αρχιτέκτονες µηχανικούς, σε ερευνητικά ιδρύµατα, σε εκτιµητές ακινήτων και σε κατασκευαστές. Το εργαλείο BREEAM λειτουργεί αξιολογώντας την επίδοση των κτηρίων στις ακόλουθες περιοχές: ιαχείριση: Γενική πολιτική διαχείρισης που περιλαµβάνει τη χωροθέτηση και άλλα διαδικαστικά ζητήµατα 32

41 Κατανάλωση ενέργειας και εκποµπές διοξειδίου του άνθρακα Ζητήµατα εσωτερικά και εξωτερικά του κτηρίου που αφορούν την υγιεινή και ασφάλεια Ρύπανση αέρα και υδάτων Μεταφορές: το παραγόµενο CO2 που σχετίζεται µε τις µετακινήσεις µεταφορές από και προς το κτήριο Χρήση εδάφους: κατανοµή αξιοποίηση χώρων, πρασίνου και µη ιατήρηση της οικολογικής ταυτότητας της περιοχής Υλικά: Περιβαλλοντικές επιπτώσεις των χρησιµοποιούµενων οικοδοµικών υλικών, λαµβάνοντας υπόψη όλα τα στάδια του κύκλου ζωής τους Κατανάλωση νερού Αφού βαθµολογηθεί η επίδοση της κατασκευής σε κάθε µία από τις παραµέτρους που ορίζονται, ακολουθεί άθροιση των επιµέρους βαθµών, βάσει συγκεκριµένων συντελεστών βαρύτητας, προκειµένου να προκύψει µία συνολική βαθµολογία που καθορίζει τελικά την περιβαλλοντική επίδοση της κατασκευής. Το κτήριο αξιολογείται τελικά σε µια κλίµακα µε 4 διαβαθµίσεις (αποδεκτό, καλό, πολύ καλό & άριστο). Το BREEAM προσφέρει µια σειρά οφελών (περιβαλλοντικών & οικονοµικών). Με τη χρήση λογισµικών, όπως το BREEAM, δηµιουργούνται κτήρια που παρέχουν καλύτερες συνθήκες διαβίωσης και εργασίας σε όσους τα χρησιµοποιούν. Επιπλέον το πιστοποιητικό που παρέχει είναι δυνατό να λειτουργήσει ως συγκριτικό πλεονέκτηµα για τη µεταπώληση ενοικίαση, εξασφαλίζοντας συγχρόνως υψηλότερο αντίτιµο GBTool (Green Building Tool) Το εργαλείο GBTool (Καναδάς) εφαρµόζεται για την εκτίµηση της ενεργειακής κατανάλωσης και της περιβαλλοντικής επίδοσης κτηρίων [13]. Ένα χαρακτηριστικό του GBTool, που το ξεχωρίζει από όλα τα υπάρχοντα συστήµατα αξιολόγησης, είναι η δυνατότητά του να προσαρµόζεται στις διαφορετικές προτεραιότητες, τεχνολογίες, ακόµη και πολιτιστικές αξίες που υπάρχουν σε διάφορες περιοχές και χώρες. Το GBTool λειτουργεί σε περιβάλλον Excel2000. Μπορεί να χρησιµοποιηθεί τόσο για νέα έργα όσο και για ανακαινίσεις στις ακόλουθες κατηγορίες κτηρίων: Πολυκατοικίες Γραφεία 33

42 Σχολεία Το εργαλείο αυτό παρέχει εκτιµήσεις για µία ευρεία σειρά πιθανών παραµέτρων περιβαλλοντικής επίδοσης, οι οποίες σχετίζονται µε την περιοχή και το λειτουργικό σκοπό του [16]. Το πλαίσιο εκτίµησης της περιβαλλοντικής επίδοσης του GBTool δοµείται ιεραρχικά σε τέσσερα επίπεδα, µε τα υψηλότερα επίπεδα να προκύπτουν από τη σταθµισµένη συνάθροιση των χαµηλότερων: Ζητήµατα απόδοσης (κατανάλωση φυσικών πόρων, φορτία, περιβαλλοντική ποιότητα, ποιότητα υπηρεσιών, οικονοµικά κλπ.) Κατηγορίες απόδοσης: Κάθε ένα από τα ζητήµατα απόδοσης αποτελείται από επιµέρους κατηγορίες, οι οποίες ουσιαστικά αντικατοπτρίζουν τα χαρακτηριστικά της λειτουργίας του εξεταζόµενου κτιρίου. Κριτήρια και υπο-κριτήρια απόδοσης που καθορίζονται από το λειτουργικό σκοπό και την περιοχή κατασκευής του κτιρίου. ιαφέρουν από τις κατηγορίες στο ότι είναι πολύ πιο συγκεκριµένα και σαφή για κάθε κατασκευή. Η βαθµολόγηση γίνεται σε αυτό το επίπεδο και κυµαίνεται από -2 έως +5. Ο σκελετός και η φιλοσοφία αξιολόγησης κτιρίου µε το GBtool παρουσιάζονται στο παρακάτω σχήµα: 34

43 Σχήµα 4.1 : Φιλοσοφία αξιολόγησης κτιρίου µε το GBTool [4]. Τα Ζητήµατα Απόδοσης που αξιολογούνται από το GBTool είναι τα εξής: Κατανάλωση πόρων (Resource Consumption) Περιβαλλοντικά Φορτία (Environmental Loadings) Ποιότητα εσωτερικού περιβάλλοντος (Indoor Environmental Quality) Ποιότητα υπηρεσιών (Service Quality) Οικονοµικά (Economics) ιαχείριση πριν τη λειτουργία (Pre-Operation Management) Κάθε Ζήτηµα Απόδοσης αποτελείται από διάφορες Κατηγορίες Απόδοσης. Οι Κατηγορίες Απόδοσης είναι τα βασικά περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά που συνολικά ορίζουν την ολική απόδοση του υπό µελέτη κτηρίου. Το πρώτο επίπεδο παραµέτρων αξιολόγησης, στο οποίο γίνεται και η απόδοση βαθµολογίας, είναι τα Κριτήρια Απόδοσης. Ορισµένα Κριτήρια Απόδοσης αποτελούνται από επιµέρους Υποκριτήρια Απόδοσης. Στο επίπεδο των κριτηρίων και υποκριτηρίων απόδοσης γίνεται η βαθµολόγηση. Οι βαθµοί κυµαίνονται από 2 έως +5 και προκύπτουν σε σχέση µε ένα σαφώς καθορισµένο όριο (benchmark), στο οποίο αντιστοιχεί ο βαθµός 0. Οι βαθµοί αντιστοιχούν σε διάφορα επίπεδα απόδοσης ως εξής: 0: Ελάχιστη αποδεκτή απόδοση για κτήρια ίδιας χρήσης στην περιοχή, όπως αυτή προσδιορίζεται από κανονισµούς ή, όπου σχετικοί κανονισµοί δεν υπάρχουν, από τη βιοµηχανική πρακτική. 5: Ζητούµενη απόδοση. Αντιπροσωπεύει µια απόδοση-στόχο που προηγείται σαφώς της τρέχουσας πρακτικής. Η απόδοση αυτή θα πρέπει να είναι επιτεύξιµη µε τις σύγχρονες τεχνολογίες, βασισµένη σε σύγχρονες τεχνικές χωρίς όµως να λαµβάνεται υπόψη ο παράγοντας του κόστους. -2: Μη ικανοποιητική απόδοση. Απόδοση καθαρά κατώτερη από τη βιοµηχανική πρακτική. Αυτό είναι απίθανο να συµβεί σε περιπτώσεις που το όριο αντιπροσωπεύει απαίτηση κανονισµού αλλά θα µπορούσε να συµβεί σε πεδία απόδοσης που δεν καλύπτονται από κανονισµό και ειδικά σε περιπτώσεις ανακαίνισης, όπου είναι αδύνατο να επιτευχθούν τα σύγχρονα επίπεδα απόδοσης που ορίστηκαν για τα νέα κτίρια. 1-4: Ενδιάµεσα επίπεδα απόδοσης. Αντιπροσωπεύουν ποικίλους βαθµούς απόδοσης ανάµεσα στα βασικά όρια. Το GBTool προορίζεται για εφαρµογή σε ένα ευρύ φάσµα τύπων κτηρίων, µε πολλές χρήσεις, σχεδιασµένων µε βάση διαφορετικούς κανονισµούς και 35

44 κατασκευασµένων µε διαφορετικές τεχνολογίες. Επίσης απευθύνεται σε πολλές περιοχές και χώρες παγκοσµίως, οι οποίες χαρακτηρίζονται από διάφορα κλιµατικά και τοπογραφικά δεδοµένα και διαφορετικές προτεραιότητες. Γίνεται λοιπόν σαφές, ότι η δυνατότητα του προγράµµατος να προσαρµόζεται στις ιδιαιτερότητες κάθε περίπτωσης αποκτά µεγάλη σηµασία. Η προσαρµογή αυτή µπορεί να γίνει βάσει ορισµένων δυνατοτήτων, οι οποίες περιγράφονται στο εγχειρίδιο του προγράµµατος. Έχει ήδη αναφερθεί ότι το GBTool λειτουργεί σε περιβάλλον Excel. Τα φύλλα εργασίας του GBTool έχουν κωδικοποιηθεί χρωµατικά ώστε να προσδιορίζεται αν και τι πρέπει να συµπληρωθεί από τον χρήστη σε κάθε κελί. Τα 16 φύλλα εργασίας του GBTool χωρίζονται σε τέσσερις οµάδες, ανάλογα µε το είδος των δεδοµένων που εισάγονται σε αυτά ή των αποτελεσµάτων που εξάγονται από αυτά. Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται συγκεντρωτικά τα φύλλα εργασίας του εργαλείου, µε κάποιες πληροφορίες για το περιεχόµενό τους. Σχήµα 4.2: Φύλλα εργασίας του GBTool [4]. Για την σωστή αξιολόγηση της περιβαλλοντικής απόδοσης ενός κτιρίου µε τη βοήθεια του GBtool είναι απαραίτητη συνεργασία αρκετών επιστηµόνων διαφόρων ειδικοτήτων. Το προτεινόµενο σχήµα περιλαµβάνει: Τον υπεύθυνο αξιολόγησης που είναι αρµόδιος για το σωστό συντονισµό των οµάδων 36

45 Τις οµάδες σχεδιασµού που παρέχουν όλες τις πληροφορίες για το σχεδιασµό του κτιρίου Τις οµάδες αξιολόγησης, οι οποίες αφενός εισάγουν στο πρόγραµµα τα δεδοµένα που σχετίζονται µε τα γενικά χαρακτηριστικά της περιοχής του κτιρίου (φύλλο εργασίας Context), αφετέρου, και µε βάση τα δεδοµένα σχεδιασµού, εκτελούν την τελική αξιολόγηση. Την οµάδα που προσδιορίζει τα βάρη των Κατηγοριών και των Ζητηµάτων απόδοσης, η οποία πρέπει να απαρτίζεται από ειδικούς επί των θεµάτων αυτών LEED (Leadership in Energy and Environmental Design) Το εργαλείο LEED δηµιουργήθηκε από το Συµβούλιο Πράσινων Κατασκευών των Ηνωµένων Πολιτειών (United States Green Building Council) για να προωθήσει τις πρακτικές ολοκληρωµένου και αειφόρου σχεδιασµού στον κατασκευαστικό κλάδο [38]. Το Leed αποτελεί ένα αξιόλογο περιβαλλοντικό λογισµικό που αποσκοπεί στην περιβαλλοντική αξιολόγηση ενός κτηρίου και στην ανάλυση του κύκλου ζωής ενός οικοδοµήµατος. Οι προδιαγραφές του συγκεκριµένου εργαλείου καλύπτουν τις ακόλουθες περιπτώσεις: Κατασκευή νέων εµπορικών καταστηµάτων και έργα ανακαίνισης Λειτουργία υφιστάµενων κτηρίων Κατοικίες Ανάπτυξη συνοικιών Το πρόγραµµα αυτό είναι εύκολο στην εφαρµογή και δε χρειάζεται εξειδικευµένες γνώσεις προγραµµατισµού. Παρέχει ένα ολοκληρωµένο πλαίσιο για την εκτίµηση της επίδοσης των κτηρίων και την επίτευξη των στόχων της αειφορίας. Βασισµένο σε καλά εδραιωµένες επιστηµονικές προδιαγραφές, το LEED επικεντρώνεται σε καινοτόµες στρατηγικές σχετικά µε τη αειφόρο χωροθέτηση, την εξοικονόµηση νερού και ενέργειας, την επιλογή των υλικών και την περιβαλλοντική ποιότητα. Οι ειδικότητες που θα βρουν τις εφαρµογές του λογισµικού ενδιαφέρουσες είναι οι αρχιτέκτονες, επαγγελµατίες που ασχολούνται µε τα ακίνητα, εκτιµητές ακινήτων, µηχανικοί, διακοσµητές εσωτερικών χώρων, αρχιτέκτονες τοπίων, κατασκευαστές - εργολάβοι, κρατικοί λειτουργοί. Το λογισµικό το τελευταίο χρονικό διάστηµα προσφέρει ειδικά προγράµµατα - εκδόσεις που απευθύνονται στην κατασκευή σχολείων, στη διαµόρφωση των 37

46 εσωτερικών χώρων και στην κατασκευή νοσοκοµείων κατά το δυνατό φιλικότερα προς το περιβάλλον. Στόχο του Leed αποτελεί η άµεση και αισθητή αναβάθµιση και των υφιστάµενων κτηρίων από περιβαλλοντικής και όχι µόνο άποψης. Το LEED είναι κατασκευασµένο µε γνώµονα την ικανοποίηση 5 συνθηκών: Βιώσιµη ανάπτυξη των περιοχών συνολικά, Εξοικονόµηση των άσκοπα χρησιµοποιούµενων ποσοτήτων ύδατος Σωστή & αποδοτική διαχείριση της καταναλισκόµενης ενέργειας, Ορθή επιλογή υλικών για την κατασκευή, και Περιβαλλοντική ποιότητα των εσωτερικών χώρων των κτηρίων. Επιπλέον, µια έκτη κατηγορία, που έχει ιδιαίτερη σηµασία στο πρόγραµµα είναι η χρησιµοποιούµενη καινοτοµία και το σχέδιο. Με τον τρόπο αυτό µελετώνται κάποιες ακόµα παράµετροι που δεν περιλαµβάνονται στις περιβαλλοντικές κατηγορίες, αλλά αποτελούν µείζονα περιβαλλοντικά θέµατα. Χαρακτηριστικό παράδειγµα µιας τέτοιας παραµέτρου είναι η ακουστική ενός κτηρίου EcoProfile Το εργαλείο EcoProfile (Νορβηγία) αποτελεί µέθοδο για την απλουστευµένη εκτίµηση της περιβαλλοντικής επίδοσης κτηρίων και χωρίζεται σε τρεις επιµέρους κατηγορίες: το εξωτερικό περιβάλλον, τους φυσικούς πόρους και το εσωτερικό περιβάλλον. Οι κατηγορίες αυτές χωρίζονται περαιτέρω σε υποτοµείς, οι οποίοι µε τη σειρά τους περιέχουν συνολικά 82 παραµέτρους. Κάθε µία από τις παραµέτρους βαθµολογείται ξεχωριστά και συµµετέχει µε συγκεκριµένους συντελεστές βαρύτητας στην τελική αξιολόγηση της περιβαλλοντικής επίδοσης του κτηρίου [34]. Στο παρακάτω σχήµα παρουσιάζεται η γραφική απεικόνιση του EcoProfile: 38

47 Σχήµα 4.3: Γραφική απεικόνιση του EcoProfile [4]. Η βαθµολόγηση είναι από το 1 ως το 3, όπου το 1 αντιπροσωπεύει την µικρότερη περιβαλλοντική επιβάρυνση, το 2 την µεσαία και το 3 την µεγάλη περιβαλλοντική επιβάρυνση. Μία µέθοδος περιβαλλοντικής εκτίµησης, όπως το EcoProfile, µπορεί να χρησιµοποιηθεί για τις ακόλουθες εφαρµογές: Για την περιβαλλοντική ταξινόµηση κτηρίων, η οποία µπορεί να βοηθήσει στην προώθηση των αειφόρων κτηρίων. Σαν εργαλείο εσωτερικής διαχείρισης, µέσω του οποίου ο ιδιοκτήτης ενός κτιρίου µπορεί να εκτιµήσει την περιβαλλοντική λειτουργία της κατασκευής και να προχωρήσει σε µέτρα για τη βελτίωσή της. Σαν ένα εργαλείο στη φάση σχεδιασµού για τη δηµιουργία µίας βιώσιµης κατασκευής. Το Ecoprofile αποτελεί µια απλοποιηµένη περιβαλλοντική µέθοδος αποτίµησης κτιρίων, η οποία δίνει µια καλή εικόνα της κατάστασης και του προφίλ αυτών. Πρέπει όµως να σηµειωθεί ότι αν πρόκειται για νέα κτίρια, καλό θα ήταν να χρησιµοποιηθούν αυστηρότερα κριτήρια από αυτά που θέτει το Ecoprofile. 39

48 4.2.2 εύτερη κατηγορία εργαλείων Η δεύτερη κατηγορία εργαλείων βασίζεται στη µεθοδολογία της ανάλυσης του κύκλου ζωής και εφαρµόζεται κυρίως στην επιλογή των κατάλληλων πρακτικών σχεδιασµού και των υλικών κατασκευής [8]. Μέσα από την ανάλυση του κύκλου ζωής εξετάζεται ολοκληρωµένα το κατασκευαστικό προϊόν σε όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής του, από την εξαγωγή των απαιτούµενων πρώτων υλών µέχρι την κατεδάφισή του [24]. Το πλεονέκτηµα της συγκεκριµένης κατηγορίας εργαλείων έγκειται στη δυνατότητα υπολογισµού των επιπτώσεων που προκύπτουν από το συνδυασµό συγκεκριµένων υλικών κατασκευής και τεχνικών σχεδιασµού. Τα βασικότερα εργαλεία της δεύτερης κατηγορίας είναι τα ακόλουθα: BEES (Building for Environmental and Economic Sustainability) Το εργαλείο Bees προσφέρει ένα λογισµικό για την προώθηση οικονοµικά αποτελεσµατικών αλλά και φιλικών προς το περιβάλλον κατασκευών. Αναπτύχθηκε από το Εθνικό Ινστιτούτο Τυποποίησης και Τεχνολογίας των Ηνωµένων Πολιτειών Αµερικής (National Institute of Standards and Technology) µε την υποστήριξη της EPA (Environmental Protection Agency) και σχεδιάστηκε ώστε να είναι πρακτικό και ευέλικτο [32]. Το συγκεκριµένο εργαλείο µετράει την περιβαλλοντική επίδοση κατασκευών εφαρµόζοντας την ανάλυση του κύκλου ζωής, όπως ορίζεται από το διεθνές πρότυπο ISO Μέσα από την εφαρµογή του αναλύονται όλα τα στάδια του κύκλου ζωής µιας κατασκευής. Η προσέγγιση αυτή βασίζεται στην παραδοχή πως όλα τα στάδια στη ζωή ενός προϊόντος έχουν ως απόρροια περιβαλλοντικές επιπτώσεις, που χρήζουν περαιτέρω ανάλυσης. Τα στάδια αυτά περιλαµβάνουν τη γνώση, την κατασκευή, τη µεταφορά, την εγκατάσταση, τη χρήση και τη διαχείριση αποβλήτων των πρώτων υλών που απαιτούνται για µια κατασκευή. Το λογισµικό λειτουργεί σε περιβάλλον Windows, απευθύνεται σε µελετητές και κατασκευαστές κτιρίων και παραγωγούς προϊόντων και στη σηµερινή βελτιωµένη και περισσότερο εκτεταµένη του έκδοση (BEES 3.0) περιλαµβάνει επικαιροποιηµένα δεδοµένα που αναφέρονται στην περιβαλλοντική και οικονοµική απόδοση περίπου 200 οικοδοµικών προϊόντων. Το Bees αποτελεί ένα εργαλείο επιλογής µιας λογικής και συστηµατικής τεχνικής για την επιλογή του αποδοτικότερου οικονοµικά και του φιλικότερου προς το περιβάλλον προϊόντος κατασκευής. Το λογισµικό βασίζεται σε κοινά αποδεκτά δεδοµένα, ενώ ο σχεδιασµός του έχει γίνει µε γνώµονα την ευχρηστία και την δυνατότητα προσαρµογής στις εκάστοτε απαιτήσεις του χρήστη. 40

49 Το λογισµικό αυτό παρέχει τη δυνατότητα γραφικής απεικόνισης των αποτελεσµάτων της περιβαλλοντικής και οικονοµικής απόδοσης της κατασκευής, όπως αυτές προκύπτουν από την ανάλυση του κύκλου ζωής των πρώτων υλών. Επιπλέον το πρόγραµµα υποστηρίζει λεπτοµερή γραφική απεικόνιση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων που προκύπτουν τόσο από την κατασκευή αυτή κάθε αυτή, όσο και από τη χρήση της, συνυπολογίζοντας την καταναλισκόµενη ενέργεια. Το µεγάλο πλεονέκτηµα του λογισµικού αυτού αποτελεί ο σχεδιασµός του. Είναι πολύ εύχρηστο, ενώ παρέχει τη δυνατότητα στο χρήστη να καθορίσει αυτός αρκετές παραµέτρους στην εκάστοτε µελέτη, προσαρµόζοντας το µε τον τρόπο αυτό στις ανάγκες και τις προϋποθέσεις που κάθε φορά υπάρχουν. Σηµαντικό πλεονέκτηµα επίσης αποτελεί το ότι παρέχει στο χρήστη τη δυνατότητα πρόσβασης σε όλες τις βάσεις αποδόσεων και σε όλους τους αλγορίθµους που χρησιµοποιεί, καθώς και τη δυνατότητα ο ίδιος να αλλάξει ότι θεωρεί σκόπιµο. Η µεγαλύτερη αδυναµία που εµφανίζει το πρόγραµµά είναι η µικρή βάση δεδοµένων, συγκριτικά πάντα µε τα υπόλοιπα εργαλεία που διατίθενται στην αγορά µε τον ίδιο σκοπό. Συγκεκριµένα, περιλαµβάνει στοιχεία για 200 µόνο κατασκευαστικά προϊόντα καλύπτοντας συγχρόνως µόλις 23 κατασκευαστικά υλικά BEAT (Building Environmental Assessment Tool) Το BEAT (Building Environmental Assessment Tool) αποτελεί επίσης ένα λογισµικό για τον κατασκευαστικό κλάδο, βασισµένο στην ανάλυση του κύκλου ζωής και αποτελεί ένα πολύτιµο εργαλείο για αρχιτέκτονες, µηχανικούς και κατασκευαστές. Το εργαλείο µπορεί να χρησιµοποιηθεί σε όλα τα στάδια σχεδιασµού µίας κατασκευής και, χρησιµοποιώντας τα δεδοµένα που εισάγονται από το χρήστη, υπολογίζει τις ποσότητες των υλικών που χρησιµοποιούνται σε όλα τα στάδια του κύκλου ζωής (συµπεριλαµβανοµένης και της συντήρησης) και την κατανάλωση ενέργειας, επιτρέποντας έτσι στο χρήστη να επιλέξει το σχεδιασµό µε τις λιγότερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις [33]. O σχεδιασµός του λογισµικού είναι περισσότερο επικεντρωµένος στη χρήση βιοµηχανικών κτιρίων και απευθύνεται σε παραγωγούς οικοδοµικών υλικών, αρχιτέκτονες και σε µηχανικούς που δραστηριοποιούνται στο αντικείµενο αυτό. Στο λογισµικό αυτό περιλαµβάνεται µια βάση δεδοµένων, που περιέχει στοιχεία για τις πηγές και τις ποσότητες της ενέργειας που απαιτούνται, κατά προσέγγιση, τόσο για την κατασκευή, όσο και για τη λειτουργία ενός κτηρίου καθώς επίσης και τις πρώτες ύλες. Το πρόγραµµα παρέχει στο χρήστη του τη δυνατότητα να προσθέσει, να µεταβάλλει και να διαγράψει στοιχεία στη βάση δεδοµένων. Επίσης επιτρέπει στο 41

50 χρήστη να εκτελέσει τους υπολογισµούς για τα προϊόντα, τα υλικά κατασκευής και τα κτήρια συνολικά και να τυπώσει τα αποτελέσµατα µε διαφορετικούς τρόπους. Η βάση δεδοµένων που περιλαµβάνει το λογισµικό έχει ως κύρια πηγή συλλογής δεδοµένων (κατανάλωση ενέργειας/ καυσίµων, πρώτων υλών και προϊόντων, και εκποµπών στον αέρα, το νερό και το έδαφος) διάφορους παραγωγούς οικοδοµικών υλικών της ανίας (πίνακες γύψου, ξύλινα προϊόντα, τούβλα, τσιµέντο, σκυρόδεµα, υλικά µόνωσης κ.λπ.). Στοιχεία για την εξαγωγή των πρώτων υλών, παραγωγή των ενδιάµεσων προϊόντων, των πρόσθετων ουσιών (χηµικές ουσίες κλπ.) και διάφορων άλλων προϊόντων που δεν παράγονται στη ανία (κυρίως µέταλλα και πλαστικά) έχουν συλλεχθεί κυρίως από διαθέσιµη βιβλιογραφία. Έχει υπάρξει σηµαντικό ενδιαφέρον για το BEAT και εκτός των ορίων της ανίας. Για το λόγo αυτό η τελευταία έκδοση είναι διαθέσιµη σε αγγλικά, γαλλικά, γερµανικά και ισπανικά. Τα αποτελέσµατα µπορούν να παρουσιαστούν µε διαφορετικούς τρόπους. Ο πρώτος είναι µε πίνακες εισαγωγής/ παραγωγής, δηλαδή πίνακες που παρουσιάζουν όλες τις πρώτες ύλες και τις πηγές ενέργειας που χρησιµοποιούνται για την κατασκευή, τη συντήρηση, τη λειτουργία και την κατεδάφιση ενός κτιρίου. Εκτός από αυτά συνυπολογίζονται επίσης οι αέριες εκποµπές, τα υγρά και τα στερεά απόβλητα που παράγονται ως αποτέλεσµα του οικοδοµήµατος. Εναλλακτικά, τα αποτελέσµατα µπορούν να απεικονιστούν µε πίνακες περιβαλλοντικής επίπτωσης, δηλαδή πίνακες, όπου η κατανάλωση πρώτων υλών και ενέργειας και η παραγωγή αποβλήτων που προκύπτουν συνολικά από το οικοδόµηµα ανάγονται σε περιβαλλοντικές επιπτώσεις, χρησιµοποιώντας τη µέθοδο EDIP. Επίσης παρέχεται η δυνατότητα γραφικής απεικόνισης των συµπερασµάτων. Οι παραστάσεις αυτές καλούνται περιβαλλοντικά σχεδιαγράµµατα (ιστογράµµατα), όπου οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις και η αναγωγή τους στα επιµέρους συστατικά (π.χ. σε ένα κτίριο) µπορούν να παρουσιαστούν. Όπως γίνεται αντιληπτό από τα παραπάνω µε τη χρήση του λογισµικού Beat µπορεί κανείς να εκτιµήσει τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις που θα επιφέρει µια κατασκευή συνολικά, αλλά και µεµονωµένα το κάθε υλικό που θα χρησιµοποιηθεί. Με γνώµονα τη δυνατότητα αυτή, είναι εφικτό να προσδιοριστούν οι επιλογές που µπορούν να υιοθετηθούν για τη βελτίωση των περιβαλλοντικών επιδράσεων ενός κτηρίου. Ο χρήστης µπορεί να αντικαταστήσει µεµονωµένα οικοδοµικά υλικά (π.χ. ένας τύπος εξωτερικού τοίχου µε άλλο), ή να προσπαθήσει να αντικαταστήσει την πηγή ενέργειας για τη θέρµανση µε άλλη, µειώνοντας έτσι τις αρνητικές περιβαλλοντικές επιδράσεις που το οικοδόµηµα προκαλεί και να αντιληφθεί αµέσως τις συνέπειες που η αλλαγή αυτή προκαλεί. 42

51 Μειονέκτηµα για το λογισµικό αυτό αποτελεί πως η εταιρεία που διατηρεί την άδεια εκµετάλλευσης του δεν συλλέγει συστηµατικά τα περιβαλλοντικά στοιχεία και πως το παρόν λογισµικό είναι επικεντρωµένο κυρίως στις συνθήκες και τα δεδοµένα που επικρατούν στη ανία ATHENA TM Environmental Impact Estimator ATHENA TM 2.0 Το εργαλείο ATHENA (Καναδάς) αποτελεί ένα πρακτικό κι εύχρηστο εργαλείο, το οποίο παρέχει υψηλής ποιότητας περιβαλλοντικά δεδοµένα και υποστηρίζει, µέσα από τη διεξαγωγή σύνθετων εκτιµήσεων, την επιλογή των καταλληλότερων περιβαλλοντικών πρακτικών. Μέσα από το συγκεκριµένο εργαλείο, πραγµατοποιείται η ανάλυση κύκλου ζωής για την κατασκευή, χωρίς καµία απαίτηση από το χρήστη [7]. Εφαρµόζεται ως εργαλείο περιβαλλοντικής αξιολόγησης κτιρίων, προσφέροντας δυνατότητες ανάλυσης εναλλακτικών επιλογών σχεδιασµού στο πλαίσιο µιας συνολικής θεώρησης κύκλου ζωής. Απευθύνεται τόσο στους µελετητές µηχανικούς που ασχολούνται µε τη κατασκευή κτιρίων όσο και στους παραγωγούς οικοδοµικών υλικών. Στους µελετητές επιτρέπει την επιλογή ανάµεσα σε εναλλακτικά σχέδια - προτάσεις και επιλογές, µε γνώµονα πάντα τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις στο σύνολο του κύκλου ζωής του οικοδοµήµατος. Αυτό είναι δυνατό να πραγµατοποιηθεί είτε σε επίπεδο συνολικού κτηρίου είτε σε µεµονωµένων δοµικών στοιχείων. Στους παραγωγούς των οικοδοµικών προϊόντων δίνει τη δυνατότητα να εκτιµήσουν τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των υλικών που χρησιµοποιούν και των τεχνολογιών παραγωγής που εφαρµόζουν και να κάνουν κατάλληλες αναπροσαρµογές - βελτιώσεις, όπου κάτι τέτοιο θεωρηθεί σκόπιµο. Το εργαλείο ATHENA παρέχει ουσιαστικά ένα λογισµικό χρήσιµο στη φάση σχεδιασµού νέων κτηρίων, καθώς και στην περίπτωση ανακαίνισης υφιστάµενων. Τα κτίρια, για τα οποία µπορεί να εφαρµοστεί είναι: βιοµηχανικές µονάδες, γραφεία, πολυκατοικίες κλπ. Το ATHENA εισάγει την περιβαλλοντική διάσταση στο σχεδιασµό κτηρίων, σε ποσοστό ίσο µε αυτό που κατέχουν τα παραδοσιακά κριτήρια σχεδιασµού. Οι διαστάσεις που λαµβάνονται υπόψη από το εργαλείο είναι: Παραγωγή υλικών, συµπεριλαµβανοµένης της εξαγωγής των πρώτων υλών Απαιτούµενες µεταφορές Φάση κατασκευής Χρήση ενέργειας κατά την κατασκευή Είδος κτηρίου και διάρκεια ζωής Ανάγκες συντήρησης και επισκευής Κατεδάφιση και διάθεση των παραγόµενων αποβλήτων Κατανάλωση ενέργειας στη φάση λειτουργίας και συνεπαγόµενες εκποµπές 43

52 Η δοµή του βασίζεται σε τρία κύρια συστατικά: Εισαγωγή δεδοµένων Υπολογιστικό Εξαγωγή αποτελεσµάτων Η εισαγωγή των δεδοµένων είναι δυνατή σε διάφορα επίπεδα λεπτοµέρειας επιτρέποντας τη χρήση του από ευρύτερο φάσµα ειδικοτήτων. Τόσο στην αρχική έκδοσή του (που διατίθεται ελεύθερα στο διαδίκτυο), όσο και στην τρέχουσα «εµπορική», το µοντέλο είναι προσαρµοσµένο γεωγραφικά και τεχνολογικά στην οικοδοµική πρακτική του Καναδά και των ΗΠΑ, παρέχοντας ειδικές επιλογές προσαρµογής των δεδοµένων για επιµέρους περιοχές. Στη βάση δεδοµένων του προγράµµατος περιλαµβάνονται πάνω από 90 οικοδοµικά υλικά που µπορούν να συνθέσουν πάνω από απλά και σύνθετα κατασκευαστικά στοιχεία, µε βάση προκαθορισµένα γεωµετρικά χαρακτηριστικά και συγκεκριµένες κατασκευαστικές επιλογές. Τα στάδια του κύκλου ζωής που αναλύονται στο εργαλείο είναι η εξόρυξη πρώτων υλών, η παραγωγή δοµικών υλικών, η κατασκευή, η χρήση και η συντήρηση, η κατεδάφιση, η ανακύκλωση, η επαναχρησιµοποίηση και η απόθεση, ενώ ειδικό τµήµα του µοντέλου υπολογίζει την ενέργεια κατεδάφισης και την τελική απόθεση των υλικών. Τα αποτελέσµατα που εξάγει αναφέρονται αποκλειστικά στο σύνολο του κτιρίου, ενώ υπάρχουν δυνατότητες παρουσίασής τους σε διάφορες διαγραµµατικές µορφές (π.χ ιστογράµµατα). Συγκριτικό πλεονέκτηµα του λογισµικού έναντι των υπόλοιπων της αγοράς είναι πως αυτό παρέχεται ελεύθερα στο δίκτυο και για δοκιµή και για χρήση. Μειονεκτεί στην περιορισµένη βάση δεδοµένων που διαθέτει (περιέχει πλήρη στοιχεία µόνο για το ξύλο και για χάλυβα). Η βελτιωµένη έκδοση που αναµένεται να κυκλοφορήσει προσεχώς θα περιλαµβάνει µια πιο πλήρη βάση δεδοµένων (θα περιέχει στοιχεία και για κουφώµατα, γύψινα αντικείµενα, χρώµατα κα.) TEAM Το εργαλείο TEAM (Γαλλία) αποτελεί ένα λογισµικό που βασίζεται στην ανάλυση του κύκλου ζωής. Επιτρέπει στο χρήστη να χρησιµοποιήσει µία µεγάλη βάση δεδοµένων για να µοντελοποιήσει κάθε σύστηµα, όπως ορίζεται από το διεθνές πρότυπο ISO [21]. 44

53 Αποτελεί ένα χρήσιµο εργαλείο για µηχανικούς οι οποίοι ασχολούνται µε την βιοκλιµατική αρχιτεκτονική και µε τη βελτίωση υφιστάµενων κατασκευών σύµφωνα µε τις αρχές της αειφορίας. Το πρόγραµµα συνοδεύεται από µια εκτενή βάση δεδοµένων LCA για προϊόντα που είναι δυνατό να χρησιµοποιηθούν σε µια οικοδοµική κατασκευή. Επιτρέπει στο χρήστη να χρησιµοποιήσει τη βάση δεδοµένων για να µοντελοποιήσει κάθε σύστηµα, όπως ορίζεται από το διεθνές πρότυπο ISO [21]. Πολλά στοιχεία της βάσης δεδοµένων αφορούν πρώτες ύλες (όπως για παράδειγµα ακατέργαστο πετρέλαιο, άνθρακα, µετάλλευµα σιδήρου, βωξίτη, ασβεστόλιθο, ύδωρ, κ.λπ.). Επιπλέον σηµαντική βαρύτητα έχει δοθεί σε δείκτες που σχετίζονται µε την κατανάλωση ενέργειας τόσο κατά τη φάση της κατασκευής του κτιρίου όσο και της χρήσης αυτού. Το λογισµικό περιλαµβάνει επίσης πληροφορίες για ενδιάµεσα παραγόµενα προϊόντα (νάφθα, αιθυλένιο, σπείρα αργιλίου, κ.α.). Το λογισµικό παρέχει τη δυνατότητα εξαγωγής οικονοµικών ροών και υπολογισµού των λειτουργικών δαπανών, του απαιτούµενου κόστος για τη προµήθεια κύριου εξοπλισµού. Ως περιβάλλον εργασίας είναι φιλικό ως προς το µέσο χρήστη, ενώ δεν απαιτεί εξειδικευµένες γνώσεις προγραµµατισµού. Είναι συµβατό µε τη βάση δεδοµένων Ecoinvent, µπορεί όµως να χρησιµοποιήσει στοιχεία που προκαθορίζει ο χρήστης ή συνδυασµό των παραπάνω. Πλεονέκτηµα για ΤΕΑΜ αποτελεί το ότι επιτρέπει την πρόσβαση µέσω διαδικτύου σε βάσεις για την συνεχή ενηµέρωση των στοιχείων που χρησιµοποιεί. Μειονέκτηµα για την ευρύτερη διάδοση του λογισµικού είναι η µη ύπαρξη δυνατότητας δωρεάν προµήθειας του. Παρά όλα αυτά, το απαιτούµενο κόστος για την απόκτηση της αναγκαίας άδειας χρήσης δεν κυµαίνεται σε ποσά που θεωρούνται υπέρογκα. Ενδεικτικά οι τιµές, που έχουν ανακοινωθεί, για το 2006, από την εταιρεία που διατηρεί τα δικαιώµατα εκµετάλλευσης του λογισµικού είναι για την πρώτη άδεια, για ανανέωση και για βελτίωση των παρεχοµένων υπηρεσιών από το πρόγραµµα. Στις παραπάνω τιµές δεν συµπεριλαµβάνεται η φορολογία (ΦΠΑ) που κάθε χώρα επιβάλλει. Στους περιορισµούς του έγκειται η έλλειψη δυνατότητας από το χρήστη να εισάγει συντελεστές βαρύτητας για την εκτίµηση των επιπτώσεων και η περιορισµένη δυνατότητα σύγκρισης των εναλλακτικών δυνατοτήτων [30]. Γενικά κρίνεται ως ένα αξιόλογο µοντέλο που απαιτεί όµως πολλά και λεπτοµερή στοιχεία για να εξάγει ασφαλή συµπεράσµατα. 45

54 ENVEST To εργαλείο ENVEST αποτελεί ένα βρετανικό λογισµικό που σκοπό έχει να απλουστεύσει την ιδιαίτερα πολύπλοκη διαδικασία του σχεδιασµού φιλικών προς το περιβάλλον κατασκευών (επικεντρώνεται κυρίως σε κτήρια γραφείων). Μέσα από το συγκεκριµένο εργαλείο, ο κατασκευαστής εισάγει τις παραµέτρους σχεδιασµού (ύψος, αριθµός ορόφων, εµβαδόν παραθύρων κλπ.) και τα υλικά που σκοπεύει να χρησιµοποιήσει και το λογισµικό παρουσιάζει µε τη σειρά του τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις που θα προκύψουν. Μπορεί επίσης να προβλέψει τις επιπτώσεις που αντιστοιχούν σε διαφορετικές µεθόδους θέρµανσης και ψύξης. Η σύγκριση των διαφόρων εναλλακτικών µεθόδων όσο και των προδιαγραφών σχεδιασµού µπορεί στη συνέχεια να προωθήσει την πιο αειφόρο επιλογή [29]. Το Envest, απαιτώντας τα ελάχιστα δυνατά στοιχεία, επιτρέπει στους σχεδιαστές κτιρίων να προσδιορίσουν αµέσως τις πτυχές του κτηρίου που έχουν τη µέγιστη επιρροή. Απευθύνεται κυρίως σε αρχιτέκτονες, σχεδιαστές, εταιρίες που παρέχουν υπηρεσίες συµβούλων, φορείς, υπηρεσίες που έχουν ως τοµέα δραστηριοποίησης θέµατα περιβάλλοντος & ενέργειας και ερευνητικά ιδρύµατα. Το πρόγραµµα απαιτεί την εισαγωγή παραµέτρων που σχετίζονται µε τη γεωµετρία του οικοδοµήµατος, τις προδιαγραφές των υλικών κατασκευής που χρησιµοποιήθηκαν, καθώς επίσης και τον τρόπο λειτουργίας χρήσης του κτιρίου. Το λογισµικό επιλέγει εκ των προτέρων ορισµένες παραµέτρους και θέτει τις βασικές προδιαγραφές. Όλες οι περιβαλλοντικές επιδράσεις υπολογίζονται χρησιµοποιώντας µια ενιαία κλίµακα σηµείων αποκαλούµενη «ecopoints» που επιτρέπει στους σχεδιαστές να κάνουν συγκρίσεις άµεσα µεταξύ των διαφορετικών σχεδίων και των προδιαγραφών. Τα αποτελέσµατα εµφανίζονται τόσο µε αριθµητικές τιµές, όσο και µε γραφήµατα. Οι γραφικές παραστάσεις περιλαµβάνουν τη συνολική περιβαλλοντική απόδοση του κύκλου ζωής του κτηρίου µελέτης, και τη σύγκριση περιβαλλοντικών επιπτώσεων µεταξύ του κτηρίου µελέτης και άλλων. Το λογισµικό επιτρέπει στο χρήστη να βελτιστοποιήσει τη µορφή οικοδοµήµατος µε απώτερο στόχο την ελάχιστη δυνατή περιβαλλοντική επιβάρυνση και προτείνει τα κύρια δοµικά υλικά µε τις ελάχιστες επιδράσεις. Τα περιβαλλοντικά δεδοµένα που προκύπτουν από την εφαρµογή του ENVEST µπορούν να εµφανιστούν είτε µε τη µορφή της βαθµολόγησης 12 επιπτώσεων (από κλιµατική αλλαγή µέχρι τοξικότητα) είτε µε µία και µόνο βαθµολογία που αντιπροσωπεύει τη συνολική περιβαλλοντική επίδοση της κατασκευής, για πιο εύκολη και άµεση σύγκριση των διαφόρων εναλλακτικών σχεδίων [11]. 46

55 Το λογισµικό αυτή τη στιγµή διατίθεται στην αγορά µε δύο διαφορετικές εκδόσεις. Η πρώτη καθορίζει τα περιβαλλοντικά και οικονοµικά στοιχεία για το σύνολο του κύκλου της ζωής του κτιρίου. Απευθύνεται στους χρήστες που ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για κατασκευές «φιλικές» προς το περιβάλλον, θεωρώντας συγχρόνως χρήσιµο να µπορούν να πραγµατοποιούν εκτίµηση για τις οικονοµικές αποδόσεις ενός κτηρίου στο σύνολο του κύκλου ζωής του. Η δεύτερη έκδοση έχει ένα πιο οικονοµοκεντρικό προσανατολισµό. Συγκεκριµένα, παρέχει τα απαιτούµενα στοιχεία για την περιβαλλοντική αξιολόγηση ενός κτηρίου, αλλά ταυτόχρονα επιτρέπει στο χρήστη να εισάγει οικονοµικά στοιχεία και δαπάνες. Αυτό αποτελεί ένα ισχυρό εργαλείο για χρήστες που επιθυµούν µια πιο συνολική εκτίµηση µιας επένδυσης. Οι πιο χαρακτηριστικές αδυναµίες που παρουσιάζει το Envest ως λογισµικό επικεντρώνονται στις απλουστευµένες µεθόδους που χρησιµοποιεί, µε αντίστοιχα αποτελέσµατα και ότι συγκριτικά µε άλλα λογισµικά που είναι σχεδιασµένα µε τον ίδιο σκοπό προσφέρει περιορισµένες επιλογές και δυνατότητες EQUER Το εργαλείο EQUER (Γαλλία) αποτελεί µία µέθοδο εκτίµησης του κύκλου ζωής για την αξιολόγηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων στα διάφορα στάδια (εξαγωγή πρώτων υλών, κατασκευή, χρήση, ανακαίνιση, κατεδάφιση). Η συγκεκριµένη µέθοδος έχει εφαρµοστεί µε επιτυχία στη βιοµηχανική δραστηριότητα και στη συνέχεια υιοθετήθηκε από τον κλάδο των κτηρίων [12]. Το Equer εκτελεί ετήσιες προσοµοιώσεις του κύκλου ζωής ενός κτηρίου, ούτως ώστε να παρέχει περιβαλλοντικούς δείκτες σε µηχανικούς που ασχολούνται µε την µηχανολογία, την ενέργεια και την αρχιτεκτονική (π.χ. παγκόσµια θέρµανση, ευτροφισµός, και εξάντληση των φυσικών πόρων). Μέσα από την εφαρµογή του µοντέλου, σε συνδυασµό και µε τη χρήση ενός εργαλείου θερµικής προσοµοίωσης, καθίσταται δυνατή η σύγκριση των διαφόρων σχεδιαστικών εναλλακτικών λύσεων. Οι βασικές κατηγορίες του µοντέλου είναι τα προϊόντα (οικοδοµικά υλικά κλπ.), τα συστατικά (σύνολο προϊόντων, όπως τα παράθυρα κλπ.), τα υποσυστήµατα (επιτόπια κατασκευασµένο σύνολο προϊόντων ή συστατικών, όπως οι τοίχοι), ολόκληρο το κτήριο και η περιοχή γύρω από το κτήριο. Μέσα από την εφαρµογή του µοντέλου λαµβάνονται υπόψη όλα τα στάδια του κύκλου ζωής της κατασκευής KCL Eco Το εργαλείο KCL-Eco (Φινλανδία) αποτελεί ένα υπολογιστικό πρόγραµµα ανάλυσης του κύκλου ζωής, ικανό να χειριστεί µεγάλα συστήµατα. Τα ιδιαίτερα 47

56 χαρακτηριστικά του συγκεκριµένου εργαλείου αποτελούν η δυνατότητα γραφικής απεικόνισης των αποτελεσµάτων, η εκτίµηση των επιπτώσεων µε τη χρήση διαφορετικών µεθόδων και η ανάλυση ευαισθησίας [28]. Σχήµα 4.4: Σχηµατική ανάλυση επιπτώσεων, σύµφωνα µε το KCL Eco [4]. Η χρήση του KCL-ECO δεν απαιτεί εξειδικευµένες γνώσεις. Το λογισµικό απευθύνεται σε βιοµηχανίες, ινστιτούτα ερευνών, πανεπιστήµια, συµβούλους - µηχανικούς κ.α Η εισαγωγή δεδοµένων µπορεί να γίνει κατευθείαν από τη βάση δεδοµένων KCL Ecodata του προγράµµατος ή από το χρήστη. Η εξαγωγή συµπερασµάτων γίνεται σε αναφορές και πίνακες, οι οποίοι µπορούν να αντιγραφούν σε αλλά προγράµµατα για περαιτέρω ανάλυση. Η KCL ecodata είναι µια βάση δεδοµένων που ανανεώνεται συνεχώς και η οποία προορίζεται πρωτίστως για την αξιολόγηση του κύκλου ζωής σχετικά µε δασικά προϊόντα. Τα στοιχεία έχουν συλλεχθεί από εµπειρογνώµονες διαφόρων κλάδων της βιοµηχανίας και από δηµοσιεύσεις και ερωτηµατολόγια.. Μοναδική αδυναµία του προγράµµατος είναι ότι δέχεται µόνο γραµµικές λειτουργίες. 48

57 4.3 Κατηγοριοποίηση 16 εργαλείων περιβαλλοντικής αξιολόγησης κτιρίων Τα εργαλεία περιβαλλοντικής αξιολόγησης των κτιρίων ήταν πολύ δηµοφιλή στην περιοχή της έρευνας. Έχουν υπάρξει πολλά διεθνή προγράµµατα σε αυτό το πεδίο, όπως είναι το BEQUEST το CRISP, το ΙΕΑ, το PRESCO και το GBC. Πλέον υπάρχει ένας όλο και αυξανόµενος αριθµός εργαλείων περιβαλλοντικής αξιολόγησης για τον κτιριακό τοµέα σε όλο τον κόσµο. Στη συνέχεια αναλύονται και κατηγοριοποιούνται 16 τέτοια εργαλεία: το ATHENATM, το BEAT 2002 (Building Environmental Assessment Tool), το BeCost, το BEES 4.0 (Building for Environment and Economic Sustainability), το BREEAM, το EcoEffect, το Eco-Profile, το Eco-Quantum, το Envest 2, το Environmental Status Model, το EQUER, το ESCALE, το LEGEP, το LEED (Leadership in Energy and Design), το PAPOOSE(Programmation et Analyse de Projets d Ouvrages et d Operations Soucieux de l Environnement) και το TEAM. Αυτά φαίνονται στον πίνακα 4.1. Το TEAM είναι το µόνο από αυτά που δεν είναι ειδικευόµενο στην περιβαλλοντική αξιολόγηση των κτιρίων, αλλά είναι ένα επαγγελµατικό εργαλείο ανάλυσης κύκλου ζωής που δίνει το περιβαλλοντικό και οικονοµικό προφίλ προϊόντων και τεχνολογιών, άρα και των κτιρίων. Τα περισσότερα από τα εργαλεία αναπτύχθηκαν από ινστιτούτα για ερευνητικούς σκοπούς. Όλα αυτά τα εργαλεία πωλούνται εκτός από το BEES που έχει ελεύθερη πρόσβαση µέσω της ιστοσελίδας του. Οι τιµές των εργαλείων καλύπτουν µεγάλο εύρος και συνήθως υπάρχουν ειδικές τιµές για τα πανεπιστήµια και για εκπαιδευτικούς σκοπούς. Τα 16 εργαλεία που αναλύονται χρησιµοποιούνται σε εθνικό επίπεδο. 7 από αυτά µπορούν να χρησιµοποιηθούν και σε παγκόσµιο επίπεδο. Αυτά είναι: το BEES, το TEAM, το ATHENA, το BEAT, το Envest 2, το BREEAM και το LEED. Μετά την έκδοση του BEES 3.0 το 2002, περισσότερα από αντίτυπα παραγγέλθηκαν σε παραπάνω από 80 χώρες. Το ATHENA προσφέρεται κυρίως για τις χώρες της Βορείου Αµερικής. To ΒΕΑΤ είχε σχεδιαστεί για εθνική χρήση, όµως λόγω του µεγάλου ενδιαφέροντος από το εξωτερικό αργότερα ήταν διαθέσιµο εκτός από τα ανικά και στα Αγγλικά. Πλέον ο χρήστης µπορεί να επιλέξει τη γλώσσα της αρέσκειας του από µια λίστα τεσσάρων γλωσσών. Το Envest 2 χρησιµοποιείται στην Αγγλία και την Ιρλανδία, θα µπορούσε όµως να χρησιµοποιηθεί και σε άλλες χώρες αν γίνουν οι απαραίτητες αλλαγές στα δεδοµένα. Το BREEAM αναπτύχθηκε για τον Καναδά, το Χονγκ Κονγκ και τη Νέα Ζηλανδία. Το LEED χρησιµοποιείται στις Η.Π.Α., στον Καναδά, την Ισπανία, την Κίνα και την Ινδία. 49

58 Πίνακας 4.1: Τα 16 εργαλεία περιβαλλοντικής αξιολόγησης που αναλύονται [22]. 4.4 Κατηγοριοποίηση των εργαλείων περιβαλλοντικής αξιολόγησης των κτιρίων Το πεδίο των εργαλείων περιβαλλοντικής αξιολόγησης κτιρίων είναι τεράστιο. Τα εργαλεία αναπτύχθηκαν από διάφορους οργανισµούς και για διαφορετικούς σκοπούς. Ο σπουδαίος ρόλος των εργαλείων οδηγεί στη συζήτηση για τα περιεχόµενα και τα πλαίσια αυτών. Αυτή η συζήτηση προϋποθέτει την κατηγοριοποίηση τους. Υπάρχουν αρκετά συστήµατα ταξινόµησης τα οποία παρουσιάζονται παρακάτω. 50

59 4.4.1 Σύστηµα αξιολόγησης ATHENA Το ινστιτούτο που ανέπτυξε το εργαλείο ATHENA παρουσίασε το 2000 ένα σύστηµα ταξινόµησης που το ονόµασε Τυπική κατάταξη των εργαλείων αξιολόγησης και το οποίο πλέον αναφέρεται ως ταξινόµηση ATHENA. Αυτό έχει 3 επίπεδα: Επίπεδο 1: Εργαλεία σύγκρισης προιοντων και πηγών πληροφοριών. Σε αυτό το επίπεδο ανήκουν το BEES 3.0 και το TEAM Επίπεδο 2: Εργαλεία πλήρη κτιριακού σχεδιασµού ή εργαλεία υποστήριξης αποφάσεων. Σε αυτό το επίπεδο ανήκουν το ATHENA, το BEAT 2002, το BeCost, το Eco-Quantum, το Envest 2, το EQUER, το LEGEP και το PAPOOSE Επίπεδο 3: Εργαλεία αξιολόγησης όλου του κτιρίου. Σε αυτό το επίπεδο ανήκουν το BREEAM, το EcoEffect, το EcoProfile, το Environmental Status Model, το ESCALE και το LEED Αρχικά στην ταξινόµηση ATHENA δεν είχαν συµπεριληφθεί το BEAT 2002, το BeCost, το EQUER, το Environmental Status Model, το ESCALE και το PAPOOSE. Αυτά συµπεριλήφθηκαν αργότερα µε βάση τις οµοιότητες µε τα άλλα εργαλεία στην έρευνα που κάνανε οι Haapio και Viitaniemi [22]. Εκτός από τα 3 επίπεδα στην ταξινόµηση υπάρχει και µια κατηγορία για τα εργαλεία και τις τεχνικές υποστήριξης. Πρόκειται για συστήµατα που προσφέρουν γενικότερη υποστήριξη στα διάφορα εργαλεία [37]. Ένα παράδειγµα ενός τέτοιου συστήµατος είναι το Baseline Green, το οποίο είναι ένα εργαλείο βελτίωσης της περιβαλλοντικής απόδοσης των κτιρίων Σύστηµα αξιολόγησης IEA Annex 31 Στο πρόγραµµα IEA Annex 31 [23] Η ενέργεια που συσχετίζεται µε τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των κτιρίων τα εργαλεία κατατάσσονται σε 5 κατηγορίες. Αυτή η κατηγοριοποίηση συνδυάζεται µε την ταξινόµηση ATHENA: Κατηγορία 1: Προγράµµατα software για τη µοντελοποίηση της ενέργειας Κατηγορία 2: Περιβαλλοντικά εργαλεία ανάλυσης κύκλου ζωής για τα κτίρια και τα κτιριακά αποθέµατα. Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν τα παρακάτω εργαλεία: Επιπέδου 1: το BEES 3.0 και το TEAM Επιπέδου 2: το ATHENA, το BEAT 2002, το BeCost, το Eco-Quantum, το Envest 2, το EQUER, το LEGEP και το PAPOOSE Επιπέδου 3: το EcoEffect και το ESCALE 51

60 Κατηγορία 3: Συστήµατα περιβαλλοντικής αξιολόγησης και κατάταξης Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν τα παρακάτω εργαλεία: Επιπέδου 3: το BREEAM, το EcoProfile, το Environmental Κατηγορία 4: Περιβαλλοντικοί οδηγοί και κατάλογοι για το σχεδιασµό και τη διαχείριση των κτιρίων Κατηγορία 5: Περιβαλλοντικές δηλώσεις προϊόντων, κατάλογοι, πληροφορίες αναφορών, πιστοποιήσεις και σήµατα Το Environmental Status Model δεν αναφέρεται σε αυτό το σύστηµα αξιολόγησης. Συµπεριλήφθηκε αργότερα στην έρευνα που κάνανε οι Haapio και Viitaniemi [22]. Στο σύστηµα αξιολόγησης IEA Annex 31 διακρίνονται δύο τύποι εργαλείων: τα διαδραστικά προγράµµατα software και τα παθητικά εργαλεία. Τα διαδραστικά εργαλεία είναι αυτά των δύο πρώτων κατηγοριών, ενώ αυτά των τριών επόµενων είναι παθητικά εργαλεία. Σύµφωνα µε τους Baldwin et al. [9] τα διαδραστικά εργαλεία software παρέχουν µεθόδους υπολογισµού και αξιολόγησης, οι οποίες επιτρέπουν στο χρήστη να κάνει µια αρχική προσέγγιση. Σύµφωνα µε το IEA Annex 31 τα βοηθητικά παθητικά εργαλεία λήψης αποφάσεων δεν επιτρέπουν την αλληλεπίδραση µε το χρήστη. Στο σύστηµα αξιολόγησης ATHENA τα εργαλεία αξιολόγησης κατηγοριοποιούνται σε διαφορετικά επίπεδα µε βάση σε ποια διαδικασία αξιολόγησης χρησιµοποιούνται και για ποιο σκοπό. Στο σύστηµα αξιολόγησης IEA Annex 31 εκτός από τα εργαλεία αξιολόγησης περιέχονται στην κατηγοριοποίηση και προγράµµατα software για τη µοντελοποίηση της ενέργειας, διαφορετικοί περιβαλλοντικοί οδηγοί και κατάλογοι, περιβαλλοντικές δηλώσεις και πιστοποιήσεις. Το πεδίο των ταξινοµηµένων εργαλείων είναι πολύ πιο ευρύ από ότι στο σύστηµα ATHENA. Όλα τα εργαλεία που ταξινοµήθηκαν στο σύστηµα ATHENA, ανήκουν στη δεύτερη και στην τρίτη κατηγορία του συστήµατος αξιολόγησης IEA Annex 31. Τα εργαλεία αξιολόγησης αποτελούν λύσεις για την εφαρµογή των µεθόδων αξιολόγησης και των υπολογισµών. Συχνά τα εργαλεία µπορούν να χρησιµοποιηθούν και στη φάση του σχεδιασµού, έτσι ώστε να βοηθήσουν στο σχεδιασµό και στη λήψη αποφάσεων. Τα εργαλεία που µπορούν να χρησιµοποιηθούν και ως εργαλεία σχεδιασµού είναι όλα τα εργαλεία επιπέδου 1 και 2 καθώς και τα EcoProfile και ESCALE από το επίπεδο 3. Τα περισσότερα από τα περιβαλλοντικά εργαλεία αξιολόγησης είναι προγράµµατα software. Η ποικιλία τους βέβαια είναι πολύ µεγάλη. Όσο πιο πολύ αξιολόγηση και υπολογισµούς περιέχει ένα εργαλείο, τόσο πιο πολύ εξαρτάται από τις τεχνολογικές πληροφορίες. Τα διαδραστικά προγράµµατα software εξαρτώνται πολύ περισσότερο από τις τεχνολογικές πληροφορίες σε σχέση µε τα 52

61 παθητικά εργαλεία. Αντίστοιχα στο σύστηµα αξιολόγησης ATHENA τα εργαλεία επιπέδου 1 και 2 είναι πιο εξαρτώµενα από αυτές τις πληροφορίες σε σχέση µε τα εργαλεία επιπέδου 3. Από τα εργαλεία µόνο µερικά περιέχουν ανάλυση του κόστους κύκλου ζωής (LCC). Αυτό το κόστος αναλύεται σε διαφορετικά επίπεδα ακρίβειας σε κάθε εργαλείο. Το Envest 2 για παράδειγµα παρέχει ολοκληρωµένη ανάλυση του κόστους ζωής, ενώ το BEAT υπολογίζει µόνο τα κόστη που διαφοροποιούνται στις διάφορες υπό εξέταση λύσεις. Το κόστος του κύκλου ζωής (LCC) µπορεί να υπολογιστεί µε ένα ξεχωριστό εργαλείο, όµως ο συνδυασµός των αποτελεσµάτων µε τα αποτελέσµατα της περιβαλλοντικής αξιολόγησης µπορεί να είναι δύσκολος και χρονοβόρος Κατηγοριοποίηση των εργαλείων µε βάση τα χαρακτηριστικά Τα διάφορα εργαλεία περιβαλλοντικής αξιολόγησης των κτιρίων έχουν πολλά διαφορετικά χαρακτηριστικά. Τα διάφορα εργαλεία έχουν αναπτυχθεί για διαφορετικούς σκοπούς. Επίσης οι οµάδες χρηστών των εργαλείων ποικίλουν. Τα εργαλεία καλύπτουν διαφορετικές φάσεις του κύκλου ζωής των κτιρίων και λαµβάνουν υπόψη διαφορετικές περιβαλλοντικές παραµέτρους. Έτσι είναι αναγκαία η κατηγοριοποίηση των εργαλείων µε βάση τα χαρακτηριστικά τους. Έτσι µπορούν στη συνέχεια να φανούν οι οµοιότητες και διαφορές τους και αυτές οι πληροφορίες να χρησιµοποιηθούν στη βελτίωση τους. Οι Appu Haapio και Pertti Viitaniemi [22]κατηγοριοποίησαν τα εργαλεία µε βάση: Το είδος του κτιρίου που αξιολογείται Τους χρήστες των εργαλείων Τις φάσεις του κύκλου ζωής Τη βάση δεδοµένων των εργαλείων Τη µορφή των αποτελεσµάτων Κατηγοριοποίηση µε βάση το είδος του κτιρίου που αξιολογείται Τα εργαλεία περιβαλλοντικής αξιολόγησης µπορούν να χρησιµοποιηθούν για να γίνει η αξιολόγηση υπαρχόντων κτιρίων, νέων κτιρίων, κτιρίων υπό ανακαίνιση, όπως επίσης και προϊόντων και στοιχείων ενός κτιρίου. Στον πίνακα 4.2 φαίνεται η κατηγοριοποίηση των εργαλείων µε βάση το είδος του κτιρίου που αξιολογείται. Σύµφωνα µε το σύστηµα αξιολόγησης ATHENA τα εργαλεία επιπέδου 1 είναι συνήθως για σύγκριση προϊόντων και πληροφορίες των πόρων που χρησιµοποιήθηκαν, ενώ τα εργαλεία επιπέδου 2 και 3 χρησιµοποιούνται συνήθως για την αξιολόγηση ολόκληρου του κτιρίου. Κάποια από τα εργαλεία µπορούν να χρησιµοποιηθούν και για τη σύγκριση µεταξύ προϊόντων και για την περιβαλλοντική αξιολόγηση 53

62 ολόκληρου κτιρίου. Τέτοια είναι το BEAT, το EcoEffect και σε κάποιο βαθµό και το TEAM. Όταν το TEAM χρησιµοποιείται για την αξιολόγηση ολόκληρου του κτιρίου, γίνεται αποσύνθεση αυτού στα διάφορα µέρη και στοιχεία του. Αν και το TEAM µπορεί να χρησιµοποιηθεί για την αξιολόγηση ολόκληρου του κτιρίου, αρχικά δεν σχεδιάστηκε για αυτό το σκοπό. Για αυτό το λόγω θεωρείται εργαλείο σύγκρισης προϊόντων. Υπάρχουν διαφορετικοί τύποι κτιρίων. Οικιστικά κτίρια, κτίρια γραφείων και άλλοι τύποι κτιρίων. Τα περισσότερα εργαλεία µπορούν να χρησιµοποιηθούν για τη µελέτη πολλών τύπων κτιρίων. Μερικά εργαλεία µπορούν να χρησιµοποιηθούν µόνο για συγκεκριµένο τύπο κτιρίων, όπως π.χ. το Envest 2 που χρησιµοποιείται µόνο για την περιβαλλοντική αξιολόγηση κτιρίων γραφείων. Σε µερικά εργαλεία δεν υπάρχουν πληροφορίες για τους τύπους κτιρίων που µπορούν να χρησιµοποιηθούν. Για αυτές τις περιπτώσεις υπάρχει στον πίνακα 2 η γενική στήλη κτίρια (Buildings). Τα περισσότερα εργαλεία µπορούν να χρησιµοποιηθούν για τη µελέτη υπαρχουσών κτιρίων, νέων κτιρίων και κτιρίων που βρίσκονται υπό ανακαίνιση. Κάποια εργαλεία όπως για παράδειγµα το BREEAM και το LEED έχουν διαφορετικές εκδόσεις για τους διάφορους τύπους γραφείων. Το BREEAM έχει διαφορετικές εκδόσεις για σπίτια, πολυκατοικίες, σχολεία, γραφεία, φυλακές και αποθήκες. Οι διαφορετικές εκδόσεις έχουν αναπτυχθεί ώστε να αναγνωρίζουν καλύτερα τις ειδικές απαιτήσεις των κτιρίων. Πίνακας 4.2: Κατηγοριοποίηση εργαλείων µε βάση τον τύπο του κτιρίου που αξιολογείται [22]. 54

63 Κατηγοριοποίηση µε βάση τους χρήστες των εργαλείων Τα εργαλεία περιβαλλοντικής αξιολόγησης κτιρίων έχουν αναπτυχθεί για διαφορετικούς σκοπούς, για παράδειγµα για εµπορική ή ερευνητική χρήση ή για να υποστηρίξουν τη συντήρηση και τη λήψη αποφάσεων. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα να υπάρχουν διάφορες οµάδες χρηστών. Οι πιθανοί χρήστες που θεωρήθηκαν από τους Haapio και Viitaniemi [22] είναι αυτοί που ασχολούνται µε τον κλάδο της κατασκευής (µηχανικοί, αρχιτέκτονες, κατασκευαστές), οι παραγωγοί των δοµικών υλικών, οι επενδυτές και οι ιδιοκτήτες κατοικιών, οι σύµβουλοι, οι κάτοικοι, οι διαχειριστές εγκαταστάσεων, οι ερευνητές και οι αρχές. Αυτοί που ασχολούνται µε τον κλάδο της κατασκευής αλλάζουν από χώρα σε χώρα και για αυτό το λόγω αναφέρονται εδώ ως AEC Professionals (αρχιτέκτονες, µηχανικοί και κατασκευές). Οι AEC Professionals, οι σύµβουλοι, οι ερευνητές και οι αρχές είναι οι µεγαλύτερες οµάδες χρηστών και χρησιµοποιούν εργαλεία και των 3 επιπέδων από το σύστηµα αξιολόγησης ATHENA. Οι παραγωγοί των δοµικών υλικών θεωρούνται χρήστες των εργαλείων επιπέδου 1 και 2. Οι επενδυτές, οι κάτοικοι και οι διαχειριστές εγκαταστάσεων θεωρούνται χρήστες των εργαλείων επιπέδου 3. Μερικά εργαλεία, όπως το LEED, το EQUER, το Eqo-Quantum και το και το EcoEffect απευθύνονται σχεδόν σε όλες τις οµάδες χρηστών. Από την άλλη για παράδειγµα το ATHENA, το EcoProfile, και το Environmental Status Model απευθύνονται σε πολύ λίγες οµάδες χρηστών. Αυτό µπορεί και να οφείλεται στο γεγονός ότι τα διάφορα εργαλεία ορίζουν διαφορετικά τις οµάδες χρηστών στις οποίες απευθύνονται. Κάποια από αυτά αναφέρουν µόνο τις πιο σηµαντικές οµάδες χρηστών, τους λεγόµενους ενεργούς χρήστες, ενώ κάποια αναφέρουν όλες τις πιθανές οµάδες χρηστών. Για αυτό το λόγω είναι πολύ δύσκολο να διακρίνει κανείς τους αληθινούς χρήστες των εργαλείων. Υπάρχει ανάγκη για την εκτίµηση των αληθινών χρηστών των εργαλείων. Οι παράγοντες που επηρεάζουν την επιλογή ενός εργαλείου από τους χρήστες πρέπει να γίνουν σαφείς. Π.χ. πως οι τιµές, η διαθεσιµότητα, η γλώσσα και η κάλυψη του κύκλου ζωής επηρεάζουν την απόφαση. Είναι σηµαντικό σε µελλοντικές έρευνες να αναλυθεί πως το εργαλείο και τα αποτελέσµατα του επηρέασαν τη λήψη αποφάσεων. Στον πίνακα 4.3 φαίνεται η κατηγοριοποίηση των εργαλείων µε βάση τους χρήστες. 55

64 Πίνακας 4.3: Κατηγοριοποίηση εργαλείων µε βάση τους χρήστες που τα χρησιµοποιούν [22] Κατηγοριοποίηση µε βάση τις φάσεις του κύκλου ζωής Ο κύκλος ζωής ενός κτιρίου από το λίκνο στον τάφο χωρίζεται σε διάφορες φάσεις, ώστε να είναι δυνατή η σύγκριση των εργαλείων περιβαλλοντικής αξιολόγησης των κτιρίων. Στη µελέτη τους οι Appu Haapio και Pertti Viitaniemi [22] θεωρούν ότι οι φάσεις του κτιριακού κύκλου ζωής είναι οι εξής: Παραγωγή των υλικών και των στοιχείων Κατασκευή Χρήση του κτιρίου Συντήρηση Κατεδάφιση Τελική διάθεση (ανακύκλωση, αποτέφρωση για την ανάκτηση ενέργεια κ.τ.λ.) Τα µισά σχεδόν εργαλεία καλύπτουν όλες τις φάσεις του κύκλου ζωής. Αυτά είναι τέσσερα εργαλεία επιπέδου 2 και δύο εργαλεία επιπέδου 3. Μερικά εργαλεία δεν καλύπτουν µια ή δύο φάσεις. Το ATHENA δεν καλύπτει τη φάση χρήσης του κτιρίου. Το TEAM και το BREEAM δεν καλύπτουν την κατεδάφιση, καλύπτουν όµως την τελική διάθεση. Παρόλα αυτά ένα µοντέλο ανάλυσης κύκλου ζωής για τη διάθεση µπορεί να δηµιουργηθεί για ένα εργαλείο ανάλυσης κύκλου ζωής, όπως είναι το TEAM. Το 56

65 EcoProfile και το ESCALE εστιάζουν περισσότερο στη χρήση και τη συντήρηση των κτιρίων. Αν και φαίνεται ότι τα εργαλεία καλύπτουν τις ίδιες φάσεις του κύκλου ζωής ενός κτιρίου, µπορεί να τις καλύπτουν µε διαφορετικό τρόπο. Ένα εργαλείο µπορεί να χρησιµοποιεί διάφορα κριτήρια για µια φάση, ενώ ένα άλλο να χρησιµοποιεί λιγότερα κριτήρια. Παρόλα αυτά θεωρείται ότι και τα δύο εργαλεία καλύπτουν αυτή τη φάση. Επίσης µπορεί δύο εργαλεία να χρησιµοποιούν τα ίδια κριτήρια, αλλά διαφορετικούς δείκτες για την ανταπόκριση αυτών των κριτηρίων. Κρίσιµα ερωτήµατα που θα πρέπει να απασχολήσουν τους ερευνητές µελλοντικά είναι ποια κριτήρια θεωρούνται πιο σηµαντικά, ποιοι δείκτες ανταποκρίνονται καλύτερα σε αυτά τα κριτήρια και ποια εναλλακτική δίνει στο χρήστη τις πιο σηµαντικές πληροφορίες. Η σύγκριση των κριτηρίων και των δεικτών από την πλευρά του χρήστη είναι πολύ δύσκολη, αν όχι αδύνατη. Οι τιµές των διάφορων κριτηρίων πολλές φορές εξαρτάται και από τον χρήστη, για παράδειγµα ένας αρχιτέκτονας µπορεί να προσεγγίσει τα διάφορα κριτήρια µε διαφορετικό τρόπο από ότι ένας µηχανικός. Συµπερασµατικά η σύγκριση των αποτελεσµάτων από την περιβαλλοντική αξιολόγηση είναι πολύ δύσκολη. Στον πίνακα 4.4 φαίνεται η κατηγοριοποίηση των εργαλείων µε βάση τις φάσεις του κύκλου ζωής. Πίνακας 4.4: Κατηγοριοποίηση εργαλείων µε βάση τις φάσεις του κύκλου [22]. 57

66 Κατηγοριοποίηση εργαλείων µε βάση τις βάσεις δεδοµένων που χρησιµοποιούν Τα εργαλεία περιβαλλοντικής αξιολόγησης κτιρίων χρειάζονται µια µεγάλη ποσότητα δεδοµένων, ώστε να µπορέσει να γίνει σωστά η αξιολόγηση. Στον πίνακα 4.5 φαίνεται η κατηγοριοποίηση των εργαλείων µε βάση τις βάσεις δεδοµένων που χρησιµοποιούν. Η σύγκριση µεταξύ των βάσεων δεδοµένων που χρησιµοποιούν τα εργαλεία είναι δύσκολη. Ορισµένα από τα εργαλεία χρησιµοποιούν γνωστές βάσεις δεδοµένων όπως είναι η Oekoinventare (ETHZ), η DEAM TM και η ATHENA TM. Μερικά εργαλεία χρησιµοποιούν ένα συνδυασµό διαφορετικών βάσεων. Τα εργαλεία επιπέδου 1 και 2 χρησιµοποιούν κυρίως µία ή συνδυασµό γνωστών βάσεων. Μερικές από αυτές χρησιµοποιούν δεδοµένα που έχουν συλλεχθεί από αυτούς που ανέπτυξαν το εργαλείο. Τα εργαλεία επιπέδου 3 βασίζονται περισσότερο σε οδηγούς και ερωτηµατολόγια παρά σε βάσεις δεδοµένων. Ένα άλλο ζήτηµα είναι αν υπάρχει η δυνατότητα να προσθέσεις ή να αλλάξεις τα δεδοµένα από µια βάση. Τα περισσότερα από τα εργαλεία δεν αναφέρουν αν υπάρχει αυτή η δυνατότητα. Η δυνατότητα προσθήκης δεδοµένων υπάρχει στη βάση δεδοµένων του ATHENA και του Eco-Quantum. Το BEAT επιτρέπει την προσθήκη, τροποποίηση και διαγραφή των δεδοµένων από τη βάση του. Η χρήση διαφορετικών βάσεων και η δυνατότητα προσθήκης και τροποποίησης τους κάνει τη σύγκριση µεταξύ τους πολύ δύσκολη. Λόγω των διαφορετικών πηγών δεδοµένων και των µεθόδων συλλογής η σύγκριση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των υλικών είναι αδύνατη. Επίσης και η σύγκριση µεταξύ διαφορετικών ερευνών και αποτελεσµάτων περιβαλλοντικής αξιολόγησης είναι δύσκολη, αν όχι αδύνατη. Τα εργαλεία χρησιµοποιούνται από διάφορους χρήστες που έχουν διαφορετικές απαιτήσεις στα δεδοµένα που χρειάζονται. Αν ένα εργαλείο χρησιµοποιείται από διάφορους χρήστες µε διαφορετικές ανάγκες, η ποσότητα των δεδοµένων που απαιτούνται µπορεί να γίνει πολύ µεγάλη µε αποτέλεσµα να είναι απαραίτητο να γίνουν κάποιοι συµβιβασµοί. 58

67 Πίνακας 4.5: Κατηγοριοποίηση εργαλείων µε βάση τις βάσεις δεδοµένων που χρησιµοποιούν [22] Κατηγοριοποίηση µε βάση τη µορφή των αποτελεσµάτων Τα αποτελέσµατα της περιβαλλοντικής αξιολόγησης ενός κτιρίου µπορεί να παρουσιάζονται σε µορφή γραφηµάτων, πινάκων, βαθµών, πιστοποιήσεων και εκθέσεων. Οι πιο δηµοφιλές µορφές είναι τα γραφήµατα και οι πίνακες. Ακόµα και τα εργαλεία που χρησιµοποιούν εκθέσεις, τις περισσότερες φορές χρησιµοποιούν διαφορετικά είδη εκθέσεων. Τα εργαλεία επιπέδου 3 προτιµούν τις εκθέσεις περισσότερο από τα εργαλεία επιπέδου 1 και 2. Πολύ λίγα εργαλεία παρουσιάζουν τα 59

68 αποτελέσµατα τους σε µορφή βαθµών και πιστοποιήσεων. ύο παραδείγµατα τέτοιων εργαλείων είναι το BREEAM που χρησιµοποιεί τους βαθµούς απλή έγκριση, καλό, πολύ καλό και τέλειο ενώ το LEED χρησιµοποιεί τους βαθµούς αργυρό, χρυσό και πλατινένιο. Αντί για πιστοποιήσεις και εκθέσεις, οι καταναλωτές και µερικοί σχεδιαστές προτιµούν ετικέτες (σήµατα) προϊόντων, καθώς αυτές διευκολύνουν τη λήψη αποφάσεων. Οι παραγωγοί των δοµικών υλικών θα δεχόντουσαν τις ετικέτες µε πίνακα περιεχοµένων. Το πρόβληµα είναι ότι το σύστηµα σήµανσης δεν είναι συνεπές για όλα τα υλικά και τα στοιχεία που χρησιµοποιούνται σε ένα κτίριο. Τα εργαλεία επιπέδου 1, για παράδειγµα το BEES 32, είναι για σύγκριση προϊόντων και πληροφορίες πηγών. Το BEES περιέχει δεδοµένα περιβαλλοντικής και οικονοµικής απόδοσης για 230 δοµικά υλικά. Παράλληλα ενθαρρύνει τους κατασκευαστές δοµικών υλικών να συνεργαστούν ώστε τα προϊόντα τους να συµπεριληφθούν στο πρόγραµµα στο µέλλον. Πρόβληµα µπορεί να εµφανιστεί όταν εργαλεία επιπέδου 1 χρησιµοποιούνται στη λήψη αποφάσεων για το σχεδιασµό ολόκληρου του κτιρίου. Σε όποια µορφή και αν είναι τα αποτελέσµατα, πρέπει να παρουσιάζονται περιεκτικά για όλο το κτίριο και για κάθε φάση του κύκλου ζωής του. Αυτό είναι απαραίτητο µιας και τα εργαλεία καλύπτουν όπως είδαµε και πιο πάνω τον κύκλο ζωής των κτιρίων διαφορετικά. Αν η σύγκριση µεταξύ διαφορετικών εργαλείων γίνει µόνο για ολόκληρο το κτίριο, υπάρχει το ρίσκο να γίνουν λανθασµένες υποθέσεις και να βγουν λάθος συµπεράσµατα. Ο λόγος είναι ότι µπορεί ένα εργαλείο να καλύπτει όλες τις φάσεις του κύκλου ζωής, ενώ ένα άλλο µόνο µερικές από αυτές. Επίσης ακόµα και τις ίδιες φάσεις να καλύπτουν υπάρχει η περίπτωση να χρησιµοποιούν διαφορετικά κριτήρια για την κάθε φάση. Επιπλέον πρέπει οι χρήστες των εργαλείων να είναι σε θέση να ανιχνεύουν τα δοµικά υλικά, προϊόντα και στοιχεία που επιβαρύνουν περιβαλλοντικά περισσότερο ολόκληρο το κτίριο. Έτσι µετά µπορεί να είναι δυνατή η σύγκριση µεταξύ των εναλλακτικών λύσεων και η επιλογή της βέλτιστης λύσης. Θα ήταν πολύ χρήσιµο αν το εργαλείο µπορούσε να προτείνει µια καλύτερη λύση που θα µπορούσε να αντικαταστήσει την περιβαλλοντικά µη-φιλική λύση. Αυτό όµως θα έκανε το εργαλείο πιο πολύπλοκο. Πρέπει να τονιστεί πάντως ότι η αλλαγή ενός δοµικού υλικού σε ένα σηµείο του κτιρίου µπορεί να προκαλέσει αλλαγές κάπου αλλού. Επειδή οι χρήστες των εργαλείων έχουν διαφορετικές ικανότητες και επίπεδο γνώσεων θα πρέπει τα αποτελέσµατα να είναι ξεκάθαρα, σαφή και να ερµηνεύονται εύκολα. Το πρόβληµα είναι όταν γίνονται συγκρίσεις και χρησιµοποιούνται ποιοτικά δεδοµένα και κριτήρια. Η σύγκριση µπορεί να γίνει σε διάφορα επίπεδα. Ο Cole (1999) αναφέρει 4 τύπους σύγκρισης: 60

69 Σύγκριση της απόδοσης ενός κριτηρίου, σχετικά µε ένα δηλωµένο σηµείο αναφοράς Σύγκριση βαθµολογίας απόδοσης ενός κριτηρίου µε τη βαθµολογία των άλλων κριτηρίων στο ίδιο κτίριο Σύγκριση της απόδοσης ενός κριτηρίου µε την απόδοση του ίδιου κριτηρίου σε άλλο κτίριο Σύγκριση του γενικού προφίλ απόδοσης µε προφίλ απόδοσης άλλων κτιρίων 4.5 Παρουσίαση τριών εργαλείων περιβαλλοντικής αξιολόγησης κτιρίων Παρακάτω παρουσιάζονται και αναλύονται τρία εργαλεία περιβαλλοντικής αξιολόγησης κτιρίων ή αλλιώς τρία βιώσιµα συστήµατα κατάταξης κτιρίων. Αυτά είναι το Green Globes TM για νέα κατασκευή, το LEED για νέα κατασκευή και σηµαντικές ανακαινίσεις έκδοση 2.2 (LEED-NC) και το SBTool 07. Τα τρία αυτά εργαλεία έχουν µεγάλη αποδοχή στην αγορά της Αµερική Green Globes TM για νέα κατασκευή Στις Ηνωµένες Πολιτείες της Αµερικής το σύστηµα Green Globes αναπτύχθηκε µέσα από συνεχή έρευνα και τεχνικές κριτικές από τις τεχνικές επιτροπές της πρωτοβουλίας Green Building (GBI), οι οποίες ακολουθούν τα πρωτοκόλλα ANSI. Οι επιτροπές περιλαµβάνουν επαγγελµατίες σχεδιαστές, κατασκευαστές δοµικών προϊόντων, ενδιαφερόµενα µέρη και µη-κυβερνητικές οργανώσεις. Τα πρότυπα ANSI ανακοινώνονται στο διαδίκτυο για επιθεώρηση και σχολιασµό από µέλη και µη-µέλη. Το Green Globes για νέα κατασκευή κυκλοφόρησε τον Οκτώβριο του 2007 και περιλαµβάνει µια διαδικασία αξιολόγησης, ένα σύστηµα κατάταξης και έναν οδηγό για ολοκληρωµένο περιβαλλοντικά φιλικό σχεδιασµό κτιρίων όλων των µεγεθών καθ όλη τη διάρκεια της κατασκευαστικής διαδικασίας. Το Green Globes προβάλλει στοιχεία για νέα κατασκευή και για τη συνεχή βελτίωση των υπαρχουσών κτιρίων, περικλείοντας τη διαχείριση της ενέργειας του κτιρίου και πληροφορίες για αυτό. Οι διάφορες προτάσεις παίρνουν πόντους αναλόγως της εµφάνισης τους σε εφτά περιοχές αξιολόγησης στο µοντέλο για νέα κατασκευή και σε έξι περιοχές αξιολόγησης στο µοντέλο για υπάρχων κτίριο. Ο κατάλογος για το µοντέλο νέας κατασκευής οργανώνεται από τις εφαρµογές της Green Building, όπως και η σειρά της διαδικασίας σχεδιασµού. Η µελέτη χωρίζεται σε διάφορες φάσεις: στην αρχική προµελέτη σχεδιασµού, στην ανάλυση του προσχεδιασµού, στην ανάπτυξη του σχεδιασµού, στα έγγραφα των αρχικών απαιτήσεων της κατασκευής, στους συµβαλλόµενους µε την κατασκευή και στην ανάθεση του έργου. Όλες αυτές οι φάσεις 61

70 χωρίζονται σε εφτά περιοχές αξιολόγησης: στη διαχείριση του έργου, στην ενέργεια, στο εσωτερικό περιβάλλον, στο εργοτάξιο, στο νερό, τις πηγές και τις εκποµπές. Συµπληρώνοντας στο διαδίκτυο ένα ερωτηµατολόγιο παράγεται µια λεπτοµερή έκθεση για κάθε στάδιο. Επίσης προσφέρονται προτάσεις σχεδιασµού που στοχεύουν σε όσο το δυνατόν λιγότερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Το εργαλείο µπορεί να χρησιµοποιηθεί για αυτό-αξιολόγηση από κάποιο µέρος. Αν όµως αυτό το µέρος επιθυµεί να λάβει ένα πιστοποιητικό Green Globe, πρέπει να γίνει πιστοποίηση από ένα τρίτο µέρος. Οι διάφορες µελέτες παίρνουν µια τελική βαθµολογία αναλόγως του ποσοστού των στόχων που εκπληρώνουν. Η βαθµολογία έχει την εξής µορφή: Ένα: 35-54% ύο: 55-69% Τρία: 70-84% Τέσσερα: % Πληροφορίες για το εργαλείο είναι διαθέσιµες στην ιστοσελίδα του, που έχει περιορισµένη πρόσβαση για τα µη-µέλη. Η ιστοσελίδα περιλαµβάνει συνδέσµους πηγών, υπάρχουσες µελέτες και ένα online φόρουµ. Για τη χρησιµοποίηση του εργαλείου απαιτείται η αγορά του και επιπλέον χρηµατικό ποσό απαιτείται για την πιστοποίηση κάποιας µελέτης από τρίτο µέρος. Το Green Globe προσφέρει µια ευρεία αξιολόγηση προϊόντων που ξεκινάει από τη διαδικασία σχεδιασµού και βασίζεται σε περιβαλλοντικά κριτήρια. Όταν χρησιµοποιείται για πιστοποίηση απαιτούνται πιο αυστηρές και συγκεκριµένες απαιτήσεις στις περιοχές της µείωσης της ενέργειας και της απόδοσης χρήσης, αφού αυτές οι δύο περιοχές προκαλούν τις περισσότερες εκποµπές άνθρακα LEED για νέα κατασκευή και σηµαντικές ανακαινίσεις έκδοση 2.2 LEED- NC Το συµβούλιο Green Building των Ηνωµένων Πολιτειών (USGBC) βελτίωσε τη σειρά των συστηµάτων κατάταξης, ώστε να συµπεριλάβει το LEED για νέα κατασκευή, για σπίτια, εµπορικά κτίρια, σχολεία, υπάρχοντα κτίρια και οδηγούς για την ανάπτυξη της γειτονιάς. Το USGBC είναι ένας µη-κερδοσκοπικός οργανισµός που ιδρύθηκε το 1993 µε σκοπό την ενθάρρυνση του σχεδιασµού και της παραγωγής κτιρίων υψηλής απόδοσης. Το LEED αναπτύχθηκε µε σκοπό να γίνουν καινοτοµίες στις πρακτικές οικολογικού σχεδιασµού στην αγορά των Ηνωµένων Πολιτειών. Το LEED-NC κυκλοφόρησε τον Ιανουάριο του 2001 µε την έκδοση 2.0 και από τότε κυκλοφόρησαν 62

71 και οι εκδόσεις 2.1 και 2.2. Το USGBC βρίσκεται στην διαδικασία λανσαρίσµατος της έκδοσης 3.0. Η επιτροπή του LEED αποτελείται από µια οργανωτική επιτροπή, από επιτροπές προϊόντων και από τεχνικές οµάδες κατηγοριοποίησης. Το LEED-NC οργανώνεται σε έξι κατηγορίες: βιώσιµα εργοτάξια, αποδοτικότητα νερού, ενέργεια και ατµόσφαιρα, υλικά και πόροι, ποιότητα εσωτερικού περιβάλλοντος, διαδικασίες µεταρρυθµίσεων και σχεδιασµού. Η κάθε κατηγορία περιέχει τις προϋποθέσεις για το επίπεδο πιστοποίησης που πρέπει να επιτευχθεί, και µια ελαστική σειρά ευκαιριών που δίνουν πόντους κατά την πιστοποίησης από ένα τρίτο µέρος. Οι κατηγορίες πιστοποίησης είναι τέσσερις: Πιστοποίηση LEED: πόντοι Αργυρό LEED: πόντοι Χρυσό LEED: πόντοι Πλατινένιο LEED: 52 και παραπάνω πόντοι Για να γίνει η πιστοποίηση πρέπει να γίνει εγγραφή του ενδιαφερόµενου µέρους στην USGBC, καθώς και η πληρωµή ενός ποσού. Αυτή χρησιµοποιεί ένα ανεξάρτητο τρίτο µέρος για την εξέταση των υποβληθέντων εγγράφων που µπορεί να ζητήσει πρόσθετα έγγραφα SBTool 07 Αυτό το εργαλείο αναπτύχθηκε από τη διεθνή πρωτοβουλία για ένα βιώσιµο κτιριακό περιβάλλον (iisbe). Είναι ένα εργαλείο που µπορεί να χρησιµοποιήσει κάθε τοπικός οργανισµός για να αναπτύξει ένα σύστηµα κατάταξης. Το σύστηµα εφαρµόζεται στη φάση σχεδιασµού ενός έργου, περιλαµβάνει 18 τύπους κτιρίων, µπορεί να εφαρµοστεί για όλα τα µεγέθη έργου και χρησιµοποιείται είτε για νέα κτίρια, είτε για ανακαινίσεις υπαρχουσών κτιρίων. Το σύστηµα οργανώνεται σε εφτά κυρίες κατηγορίες: επιλογή οικοπέδου, κατανάλωση ενέργειας και πόρων, περιβαλλοντικές επιπτώσεις, ποιότητα εσωτερικού περιβάλλοντος, ποιότητα υπηρεσιών, κοινωνικές και οικονοµικές πτυχές και πνευµατικές πτυχές. Κάθε κατηγορία χωρίζεται σε επιπλέον κατηγορίες και κριτήρια. Η βαθµολογία που µπορεί να πάρει ένα έργο είναι : ανεπαρκή, ελάχιστη, καλή και µέγιστη. Το εργαλείο προσφέρει µια ανάλυση αποτελεσµάτων η οποία δείχνει την πλήρη απόδοση µιας µελέτης και την κατατάσσει σε αποδεκτή, καλή και µέγιστη. 63

72 4.5.4 Σύγκριση των τριών εργαλείων Ανάπτυξη του εργαλείου Η ανάπτυξη και η αναθεώρηση του Green Globes γίνεται µέσα από µια διαδικασία στην οποία όλα τα ενδιαφερόµενα µέρη µπορούν να συµµετάσχουν, µέσω της τεχνικής επιτροπής ANSI. Τα µέλη καλούνται να συµµετάσχουν σε υποεπιτροπές αυτής και έτσι δίνεται η ευκαιρία σε αυτά να κάνουν σχόλια και να προτείνουν αλλαγές. Η ανάπτυξη και αναθεώρηση του LEED γίνεται σε συνεχή βάση µετά την πρώτη έκδοση. Πριν από κάθε έκδοση προηγείται µια διαδικασία πιλοτικής εξέτασης για την αξιολόγηση των διαδικασιών. Τα µέλη της USGBC µπορούν να συνεισφέρουν στην ανάπτυξη των νέων εκδόσεων µέσω της συµµετοχής σε οµάδες αξιολόγησης, οµάδες συζητήσεων και µέσω εικονικών συναντήσεων µέσα από το διαδίκτυο. Πριν από την τελική κυκλοφορία µιας νέας έκδοσης, τα µέλη καλούνται να ψηφίσουν µεταξύ των διαφόρων εναλλακτικών προτάσεων. Η τελική έκδοση πρέπει να έχει την αποδοχή των δύο τρίτων των µελών. Το SBTool 07 αναπτύσσεται και αναθεωρείται σε συνεχή βάση µέσα από τις συναντήσεις των µελών και µέσα από τις πρωτοβουλίες επιστηµονικής έρευνας που αναπτύσσονται από τον οργανισµό. Ο καθένας µπορεί να συµµετέχει στην πρωτοβουλία iisbe, είτε σαν µεµονωµένο µέλος, είτε σαν οργανισµός Απαιτήσεις εγγράφων για την πιστοποίηση και τρόπος πιστοποίησης Στο Green Globes για την πιστοποίηση από το τρίτο µέρος απαιτούνται καθορισµένα έγγραφα. Το τρίτο µέρος αξιολογεί τα έγγραφα κατασκευής, τα µοντέλα ενέργειας, τα συστήµατα αποβλήτων νερού, τα δεδοµένα για τα υλικά καθώς και την βήµα προς βήµα κατασκευή του κτιρίου. Για να γίνει η πιστοποίηση πρέπει να υπάρχει συµβατότητα, η οποία επικυρώνεται από το ανεξάρτητο τρίτο µέρος. Η επικύρωση γίνεται µε βάση την Καναδική ένωση προτύπων (Canadian Standards Association (CSA) America Inc.). Η αξιολόγηση της συµβατότητας περιλαµβάνει δύο µέρη. Στο πρώτο µέρος γίνεται η αξιολόγηση το σχεδιασµό που ακολουθεί το στάδιο της κατάθεσης των εγγράφων µε τις αρχικές απαιτήσεις της κατασκευής. Το δεύτερο µέρος περιλαµβάνει την παρουσίαση της διαδικασίας µετά την κατασκευή. Το LEED-NC χρησιµοποιεί πρότυπα, µε βάση τα οποία αποδεικνύετε η συµβατότητα των εγγράφων. Στην ιστοσελίδα του εργαλείου υπάρχει οδηγός για τη συµπλήρωση των εγγράφων καθώς και δυνατότητα αποστολής ερωτήσεων. Επίσης είναι διαθέσιµα τα έγγραφα από ήδη υπάρχουσες µελέτες. Η πιστοποίηση γίνεται από ένα τρίτο ανεξάρτητο σώµα εξέτασης. Ένας µάνατζερ πιστοποίησης του LEED ελέγχει 64

73 τη συµβατότητα των υποβληθέντων εγγράφων και τα κάνει δεκτά ή όχι µέσα σε 30 ηµέρες. Το τρίτο µέρος δίνει την ευκαιρία για µια δεύτερη εξέταση αν η πρώτη δεν δώσει την πιστοποίηση. Το SBTool 07 δεν απαιτεί συγκεκριµένα έγγραφα αλλά ενθαρρύνει τη συµπλήρωση ενός ερωτηµατολογίου που βρίσκεται στην ιστοσελίδα και συµπληρώνεται online. Το ερωτηµατολόγιο αναφέρεται σε συγκεκριµένα εργαλεία και έγγραφα τα οποία αποδεικνύουν την απαραίτητη συµβατότητα. Το εργαλείο δεν µπορεί να χρησιµοποιηθεί ως σύστηµα κατάταξης, εκτός και αν γίνει πιστοποίηση από ένα ανεξάρτητο τρίτο µέρος το οποίο διαλέγει ο οργανισµός που καταθέτει τη µελέτη. Το SBTool 07 αναπτύχθηκε µε σκοπό να βοηθήσει έναν οργανισµό να αναπτύξει το δικό του σύστηµα κατάταξης και µπορεί να τροποποιηθεί ώστε να ενσωµατώσει την εγκυρότητα των πιστοποιήσεων από το τρίτο µέρος Περιβάλλον δόµησης Το Green Globes ενθαρρύνει αλλά δεν υποχρεώνει την ανάπτυξη χώρων πρασίνου. Το ερωτηµατολόγιο αξιολόγησης απαιτεί πληροφορίες για στρατηγικές ανάπτυξης οικολογικών χώρων και αναζωογόνησης του φυσικού περιβάλλοντος µέσω της διατήρησης ανοικτών χώρων και ανάπτυξης µε όσο το δυνατόν λιγότερες περιβαλλοντικές επιβαρύνσεις. ίνονται πόντοι σε ένα έργο αν αποφεύγει τη µετατροπή της γεωργικής γης και την ανάπτυξη των υγρών εδαφών. Επίσης δίνονται πόντοι σε έργα που ελαχιστοποιούν την οικολογική επιβάρυνση της κατασκευής. Το LEED-NC ενθαρρύνει και θέτει κάποιες προϋποθέσεις για την ανάπτυξη βιώσιµων χώρων και απαιτεί τη δηµιουργία και εφαρµογή ενός ελέγχου για την ιζηµαταπόθεση και τη διάβρωση. Επίσης ενθαρρύνει την αποφυγή µετατροπής της γεωργικής γης και την ανάπτυξη των υγρών εδαφών. Επιπλέον πόντοι δίνονται για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος µέσω της διατήρησης ανοικτών χώρων. Και το SBTool 07 ενθαρρύνει αλλά δεν υποχρεώνει την ανάπτυξη βιώσιµων χώρων, η οποία περιέχει την αποφυγή µετατροπής της γεωργικής γης, µέσω πόντων που δίνονται για την ανάπτυξη σε αστικές περιοχές. Πόντοι επίσης δίνονται αν εκτιµώνται οι ποιοτικές επιπτώσεις στα νερά των λιµνών και των ρεµάτων. Το εργαλείο ενθαρρύνει επίσης την ανάπτυξη εργοταξίων που διατηρούν τα εδάφη µε άγρια ζωή, που διαφυλάσσουν τη βιοποικιλότητα και προστατεύουν τα δάση, τους ανοικτούς χώρους και τη ντόπια βλάστηση Χρήση των υδάτινων πόρων Το Green Globes ενθαρρύνει αλλά δεν υποχρεώνει την αποδοτική χρήση των υδάτινων πόρων και τη χρήση νέων τεχνολογιών για τα απόβλητα από τη χρήση 65

74 νερού. Το ερωτηµατολόγιο ενθαρρύνει τη µείωση της χρήσης του νερού µέσα στο κτίριο και την ανάληψη στρατηγικών µείωσης της χρήσης του εξωτερικού νερού και του νερού των µηχανολογικών εγκαταστάσεων. Όσο περισσότερη διατήρηση του νερού επιτυγχάνεται µέσω της διαδικασίας σχεδιασµού και κατασκευής, τόσο περισσότεροι πόντοι κερδίζονται. Το LEED-NC όπως και το Green Globes ενθαρρύνει αλλά δεν υποχρεώνει αποδοτική χρήση των υδάτινων πόρων και τη χρήση νέων τεχνολογιών για τα απόβλητα από τη χρήση νερού. Το εργαλείο δίνει χωριστά πόντους για την κατανάλωση νερού εσωτερικά και εξωτερικά. Επίσης δίνει πόντους για κήπους µε νερά, για τη µείωση των αποβλήτων από τη χρήση νερού, για τη ρυθµιζόµενη µείωση της χρήσης του νερού και για τη χρήση καινοτόµων τεχνολογιών. Και το SBTool 07 ενθαρρύνει αλλά δεν υποχρεώνει αποδοτική χρήση των υδάτινων πόρων και τη χρήση νέων τεχνολογιών για τα απόβλητα από τη χρήση νερού. Πόντοι δίνονται για τη προστασία του πόσιµου νερού και για τα αποδοτικότερα συστήµατα µεταφοράς του νερού Χρήση της ενέργειας Όσον αφορά τη µείωση χρήσης της ενέργειας αυτή ενθαρρύνεται αλλά δεν είναι υποχρεωτική από το Green Globes. ίνονται πόντοι αναλόγως το σκορ που επιτυγχάνεται στο U.S. Environmental Protection Agency s (EPA s) Target Finder system. Το ερωτηµατολόγιο ζητάει µια δέσµευση ελαχιστοποίησης της απαίτησης για ενέργεια µέσω διάφορων στρατηγικών. Το LEED-NC απαιτεί όλες οι µελέτες να υπερβαίνουν το 14% των στόχων της ASHRAE , κάτι που οδηγεί σε σηµαντική µείωση της χρήσης της ενέργειας. Το SBTool 07 ενθαρρύνει αλλά δεν υποχρεώνει την επίτευξη συγκεκριµένων στόχων για σηµαντική µείωση της χρήσης της ενέργειας. Θέτει στόχους µείωσης µε τη µορφή ενεργειακών δολαρίων Χρήση ανανεώσιµων πηγών ενέργειας Το Green Globes προωθεί τη χρήση ανανεώσιµων πηγών ενέργειας δίνοντας πόντους για τη χρήση της σε όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής του κτιρίου. Το LEED-NC προωθεί τη χρήση ανανεώσιµων πηγών ενέργειας µε πόντους που δίνονται για τη µείωση της κατανάλωσης της συνολικής ενέργειας που απαιτείται από µη ανανεώσιµες πηγές. Στις οδηγίες του προγράµµατος υπάρχει µια µεγάλη λίστα ανανεώσιµων πηγών ενέργειας. 66

75 Το SBTool 07 προωθεί τη χρήση ανανεώσιµων πηγών ενέργειας δίνοντας πόντους. Πόντοι επίσης δίνονται για την ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων από τη χρήση της ηλιακής ενέργειας Χρήση µη-ανανεώσιµων φυσικών πόρων Το Green Globes δίνει πόντους για την επαναχρησιµοποίηση των υπαρχόντων κατασκευών και υλικών, για τη µείωση των κατασκευαστικών απορριµµάτων και για την προώθηση της ανακύκλωσης των υλικών της κατασκευής. Προωθεί τη χρήση ανεξάρτητα πιστοποιηµένων υλικών. Το εργαλείο δέχεται ως πηγή πιστοποίησης την πρωτοβουλία βιώσιµης δασολογίας (Sustainable Forestry Initiative (SFI)), τις οποίας οι πρακτικές ακολουθούν κάποιους οργανισµούς όπως είναι τα ISO ANSIS 190II:2002. Το LEED-NC απαιτεί την αποθήκευση και συλλογή όλων των ανακυκλωµένων υλικών, έτσι ώστε να µειωθεί η χρήση των παρθένων φυσικών πόρων. Επίσης ενθαρρύνει την επαναχρησιµοποίηση των υλικών, την αποµάκρυνση των κτιριακών απορριµµάτων από το έδαφος και την ενσωµάτωση των ανακυκλωµένων υλικών στην κατασκευή. Όσον αφορά τα υλικά το εργαλείο ενθαρρύνει αλλά δεν υποχρεώνει τη χρησιµοποίηση πιστοποιηµένων υλικών. Το SBTool 07 δίνει πόντους για την επαναχρησιµοποίηση υπαρχόντων κατασκευών και υλικών, τη µείωση των κατασκευαστικών απορριµµάτων και την προώθηση της ανακύκλωσης των υλικών της κατασκευής. Επίσης δίνει πόντους για τη χρήση υλικών µε µεγάλη διάρκεια ζωής. Τα υλικά µπορεί να είναι ή όχι πιστοποιηµένα ανάλογα µε τους στόχους που έχει η οµάδα µελέτης Ποιότητα εσωτερικού περιβάλλοντος Το Green Globes ενθαρρύνει τη βελτιωµένη ποιότητα εσωτερικού περιβάλλοντος, δίνοντας πόντους σε ένα σχεδιασµό που δίνει καλή ποιότητα εσωτερικού αέρα, καλές συνθήκες θερµικής άνεσης και ακουστικότητας, καλό φυσικό φωτισµό και προνοεί για συστήµατα ελέγχου των πηγών ρύπανσης. Το LEED-NC απαιτεί µια ελάχιστη απόδοση ποιότητας εσωτερικού αέρα (IAQ) και απαγόρευση του καπνίσµατος. Επίσης ενθαρρύνει τη βελτίωση της ποιότητας του εσωτερικού περιβάλλοντος, δίνοντας πόντους όταν επιτυγχάνονται οι στόχοι της θερµικής άνεσης, του φυσικού φωτισµού, του ελέγχου των πηγών ρύπανσης, της χρήσης υλικών χαµηλών εκποµπών και των συστηµάτων ελέγχου του κτιρίου. Αντίθετα δεν δίνει πόντους για καλές συνθήκες ακουστικότητας. Το SBTool 07 προωθεί την ποιότητα εσωτερικού περιβάλλοντος και δίνει πόντους σε στρατηγικές που εξασφαλίζουν καλή ποιότητα αέρα. Ανάµεσα στα κριτήρια που δίνουν πόντους είναι συστήµατα ελέγχου του κτιρίου, µετρήσεις της θερµοκρασίας και 67

76 της σχετικής υγρασίας, στρατηγικές φυσικού φωτισµού και η καλή ακουστικότητα. Η χρήση των υλικών χαµηλών εκποµπών δίνει πόντους στην κατηγορία της χρήσης της ενέργειας Καινοτόµοι σχεδιασµοί και διαδικασίες συνεργασίας Από το Green Globes προωθείται η ανάπτυξη και εφαρµογή καινοτόµων σχεδιασµών και οι διαδικασίες συνεργασίας που έχουν σκοπό τη βελτίωση της περιβαλλοντικής απόδοσης. Το LEED-NC προωθεί τον πειραµατισµό και τις καινοτοµίες. Μελέτες καινοτόµων έργων υπάρχουν διαθέσιµες στην ιστοσελίδα του εργαλείου ώστε να µπορούν οι οµάδες σχεδιασµού να τις ελέγξουν και να µάθουν από αυτές. Επίσης το εργαλείο ενθαρρύνει την συνεργασία των οµάδων σχεδιασµού µε τους επαγγελµατίες του συστήµατος. Το SBTool 07 ενθαρρύνει πρακτικές συνεργασίας για ολοκληρωµένο σχεδιασµό κατά τη σχεδίαση µιας µελέτης. εν δίνει πόντους για καινοτόµο σχεδιασµό. Παρόλα αυτά ενθαρρύνει την ανάπτυξη νέων βιώσιµων καινοτόµων σχεδιασµών µέσω της έρευνας και τις παρουσιάσεις σε συνέδρια Επιβάρυνση της κατασκευής στην κοινωνία Το Green Globes αναγνωρίζει την επιβάρυνση της κατασκευής στην κοινωνία µέσω του κύκλου ζωής της. Έτσι περιλαµβάνει την εκτίµηση των συνεπειών στη κλιµατική αλλαγή, στην όξινη βροχή, στη ρύπανση των υδάτων, στη µείωση των πόρων, και ελέγχει τους τοξικούς παράγοντες. Το LEED-NC αναγνωρίζει την επιβάρυνση της κατασκευής στην κοινωνία µέσω του κύκλου ζωής της, αλλά δεν περιλαµβάνει πόντους για την περίπτωση µείωσης της συµµετοχής στην κλιµατική αλλαγή. Το εργαλείο αναγνωρίζει τις επιπτώσεις της κατασκευής στις αστικές περιοχές και δίνει πόντους για τη µείωση της κατανάλωσης της ενέργειας του κτιρίου και για τη µείωση των επιπτώσεων των κτιρίων στην κλιµατική αλλαγή και την όξινη βροχή. Επίσης ενθαρρύνεται η αποφυγή της µόλυνσης των υδάτων και η αποφυγή χρήσης υλικών που περιέχουν τοξικές ουσίες. Στόχος του εργαλείου είναι να κατασκευάζονται κτίρια που να συνεισφέρουν στο στόχο των υγειών κοινωνιών. Το SBTool 07 αναγνωρίζει την επιβάρυνση της κατασκευής στην κοινωνία µέσω του κύκλου ζωής της. Αυτή η επιβάρυνση χωρίζεται σε κοινωνική και οικονοµική. Πόντοι δίνονται για µείωση της συνεισφοράς στην κλιµατική αλλαγή και την όξινη βροχή, για τη µείωση των εκποµπών CO 2 και για τη µείωση της µόλυνσης των 68

77 υδάτων. Οι µελέτες πολλές φορές αξιολογούνται για τις επιπτώσεις τους στην τοπική κοινωνία Αξιολόγηση κύκλου ζωής προϊόντων Το Green Globes έχει αναπτύξει ένα εργαλείο ανάλυσης του κύκλου ζωής σε συνεργασία µε το ινστιτούτο ATHENA και το πανεπιστήµιο της Μινεσότα. Το εργαλείο βλέπει στον κύκλο ζωής του κτιρίου µια διαδικασία από το λίκνο στον τάφο (cradle to grave), εκφράζοντας τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις σε όρους εκποµπών διοξειδίου του άνθρακα, εµπεριεχόµενη αρχική ενέργεια, αέρια ρύπανση και ρύπανση υδάτων και χρήση πόρων. Έτσι το εργαλείο δίνει την δυνατότητα στους χρήστες να επιλέξουν αυτά τα υλικά που συµφωνούν µε τις στρατηγικές βιώσιµης ανάπτυξης. Το LEED-NC δεν απαιτεί την αξιολόγηση των δεδοµένων για όλο τον κύκλο ζωής των προϊόντων. Αν και η τωρινή έκδοση του SBTool 07 προσφέρει αξιολόγηση µόνο για τα στάδιο του σχεδιασµού, το σύστηµα έχει τη δυνατότητα να προσφέρει αξιολόγηση για τέσσερα στάδια του κύκλου ζωής. Το εργαλείο ενσωµατώνει πολλές έννοιες της ανάλυσης του κύκλου ζωής, προσφέροντας πόντους για τον υπολογισµό της περιεχόµενης ενέργειας των υλικών. Επίσης προσφέρει ευελιξία, προσαρµοστικότητα και διάρκεια στο σχεδιασµό της κατασκευής Εθνικές, τοπικές και βιοκλιµατικές διαφορές Το Green Globes δεν έχει ειδική προσαρµογή για τις τοπικές και βιοκλιµατικές διαφορές. Οι κλιµατικές διαφορές ικανοποιούνται από τη συµφωνία του εργαλείου µε τα πρότυπα ASHRAE 90.1, των οποίων οι προϋποθέσεις προσαρµόζονται σε κάποιες τοπικές διαφορές. Και το LEED-NC δεν έχει ειδική προσαρµογή για τοπικές και βιοκλιµατικές διαφορές αλλά οι πόντοι που δίνονται στον τοµέα της ενέργειας και της ατµόσφαιρας είναι σύµφωνα µε τα πρότυπα ASHRAE Το SBTool 07 έχει σχεδιαστεί έτσι ώστε να αναγνωρίζει τις εθνικές, τοπικές και βιοκλιµατικές διαφορές Τοξικές ουσίες Το Green Globes προσφέρει µια κατηγορία εκποµπών για να εξετάσει στρατηγικές για όλες τις εκποµπές και ενθαρρύνει το σχεδιασµό και τις µεθόδους κατασκευής που µειώνουν τη µόλυνση του αέρα και των υδάτων και τη χρήση τοξικών υλικών στο κτίριο. 69

78 Το LEED-NC προωθεί τη µείωση των τοξινών στα εργοτάξια και την ελαχιστοποίηση της χρήσης τοξικών υλικών στο κτίριο. Επίσης υποστηρίζει την προστασία του όζοντος, µέσω του αποκλεισµού χρήσης χλωριοφθορανθράκων (HCFC S ). Τέλος ενθαρρύνει τη µείωση χρήσης επιζήµιων προϊόντων µέσω του καθορισµού των οικολογικών προϊόντων και υλικών. Το SBTool 07 ενθαρρύνει τη µείωση χρήσης τοξικών στοιχείων στην κατασκευή. Οι υπεύθυνοι σκέφτονται να δίνονται πόντοι για πρακτικές που οδηγούν σε µείωση των τοξικών υλικών, όπως είναι ο υδράργυρος και τα πυρηνικά απόβλητα Εκποµπές διοξειδίου του άνθρακα (CO 2 ) To Green Globes ενθαρρύνει αλλά δεν υποχρεώνει τη µείωση χρήσης της ενέργειας που µπορεί να οδηγήσει σε µετρήσιµες µειώσεις της παραγωγής του CO 2. Υπάρχει δέσµευση για τη µείωση των απαιτήσεων για ενέργεια στο κτίριο. Αν και το LEED-NC απαιτεί αυξηµένη ενεργειακή αποδοτικότητα, κάτι που οδηγεί σε µείωση των εκποµπών CO 2, δεν απαιτεί τη λήψη συγκεκριµένων µέτρων για αυτή τη µείωση. Το εργαλείο απαιτεί οι διάφορες µελέτες να συµφωνούν τουλάχιστον σε ποσοστό 14% µε τα πρότυπα ASHRAE , γεγονός το οποίο σε ορισµένες περιπτώσεις µπορεί να εκπληρώσει τον στόχο που έχει θέσει η AIA, µια οµάδα για τη συζήτηση της βιωσιµότητας, για µείωση της κατανάλωσης ενέργειας στο κτίριο κατά 50%. Το SBTool 07 δεν απαιτεί αλλά ενθαρρύνει την αξιολόγηση των εκποµπών των θερµοκηπικών αεριών, όπως και την εκτίµηση των υλικών που βλάπτουν το όζον και βρίσκονται σε υλικά της κατασκευής. Η τελική έκθεση της αξιολόγησης περιλαµβάνει τα κιλά του CO 2 που εκπέµπει το κτίριο ετησίως. Υψηλή βαθµοί στον τοµέα της κατανάλωσης ενέργειας και πόρων σηµαίνει ότι ο σχεδιασµός οδηγεί σε µετρήσιµες µειώσεις των εκποµπών CO 2 και εκπληρώνει τον στόχο που έχει θέσει η AIA, για µείωση της κατανάλωσης ενέργειας στο κτίριο κατά 50% Αρχική ενέργεια και λειτουργική απόδοση κτιρίου Το Green Globes ενθαρρύνει αλλά δεν απαιτεί τη µέτρηση και την επαλήθευση της πραγµατικής λειτουργικής απόδοσης του κτιρίου. Το εργαλείο έχει µια ειδική κατηγορία που δίνει πόντους για την κατάθεση αρχικών εγγράφων για την ακριβή ενέργεια του κτιρίου και τη λειτουργική απόδοση που προβλέπεται από το σχεδιασµό. Επίσης δίνει πόντους για τυχών εκπαίδευση των χειριστών εγκαταστάσεων και τη διατήρηση των εγχειριδίων που βοηθούν τη λειτουργική απόδοση. 70

79 Το LEED-NC απαιτεί κάποια τεκµηρίωση της αρχικής ενέργειας του κτιρίου και της λειτουργικής του απόδοσης. Επίσης ενθαρρύνει τη µέτρηση και την επαλήθευση αυτής της απόδοσης µέσω πόντων που δίνονται, και απαιτεί την εκπαίδευση και συντήρηση των εγχειριδίων που βοηθούν τη συνεχή λειτουργική απόδοση. Το SBTool 07 ενθαρρύνει αλλά δεν απαιτεί τη µέτρηση και την επαλήθευση της πραγµατικής λειτουργικής απόδοσης του κτιρίου. Πόντοι δίνονται µέσω της κατηγορίας ποιότητας υπηρεσιών για τον έλεγχο των συστηµάτων και για την ελαστικότητα και προσαρµοστικότητα των µηχανολογικών συστηµάτων. Πόντοι επίσης δίνονται για την εκπαίδευση των χειριστών εγκαταστάσεων. 71

80 Κεφάλαιο 5 Περιβαλλοντική δήλωση προϊόντος Environmental Product Declaration (EPD) [*] 5.1 Περιβαλλοντική δήλωση προϊόντος Σήµερα η συσχέτιση των προϊόντων µε τις περιβαλλοντικές παροχές γίνεται όλο και περισσότερο µια στρατηγική υπόθεση για τον τοµέα των δουλειών. Αυτό µπορεί να φανεί από τη βελτίωση των περιβαλλοντικών συστηµάτων διαχείρισης σε όλο τον κόσµο, όπου τα συστήµατα τείνουν να εστιάσουν όλο και περισσότερο στη σπουδαιότητα της εκτίµησης της περιβαλλοντικής απόδοσης των προϊόντων και των υπηρεσιών. Το ενδιαφέρον γύρω από τις περιβαλλοντικές υποθέσεις µεγαλώνει και σε άλλους τοµείς της κοινωνίας, καθώς µεγαλώνει και η περιβαλλοντική συνείδηση του κοινού. Η βελτίωση των περιβαλλοντικών συστηµάτων διαχείρισης απαιτούν από τους επιχειρηµατίες και τους οργανισµούς να έχουν αξιόπιστες πληροφορίες για τις περιβαλλοντικές πτυχές των προϊόντων και των υπηρεσιών, έτσι ώστε να µπορούν να θέτουν τις πληροφορίες στα δικά τους πλαίσια και να λαµβάνουν τις δικές τους αποφάσεις. Ο γενικότερος σκοπός της EPD είναι να παρέχει συγκεκριµένες, επαληθευµένες και συγκρίσιµες πληροφορίες για να καλυφθούν οι διάφορες ανάγκες εντός ενός οργανισµού, συµπεριλαµβάνοντας τα συστήµατα περιβαλλοντικής διαχείρισης, τον οικο-σχεδιασµό και την πράσινη αγορά. Το διεθνές σύστηµα EPD φιλοδοξεί να βοηθήσει και να υποστηρίξει τους διάφορους οργανισµούς στο να κοινοποιήσουν την περιβαλλοντική επίδοση των προϊόντων τους (αγαθά και υπηρεσίες) µε ένα αξιόπιστο και κατανοητό τρόπο: Προσφέροντας ένα ολοκληρωµένο πρόγραµµα σε κάθε ενδιαφερόµενο οργανισµό, σε κάθε χώρα για τη βελτίωση και κοινοποίηση του συστήµατος EPD, σύµφωνα µε το ISO 14025, και Υποστηρίζοντας άλλα προγράµµατα EPD (εθνικά, περιφερειακά κ.α.), αναζητώντας συνεργασία και αρµονία, και βοηθώντας τους οργανισµούς να διευρύνουν τη χρήση των δικών τους συστηµάτων EPD στη διεθνή αγορά Το διεθνές σύστηµα EPD είναι µέλος του δικτύου της περιβαλλοντικής δήλωσης προϊόντων «Παγκόσµιο πρότυπο III» (Global Type III Environmental Product Declarations Network (GEDnet) και συνεργάζεται για να πετύχει τους στόχους του GEDnet. 72

81 Ως περιβαλλοντική δήλωση προϊόντος ορίζονται Τα περιβαλλοντικά ποσοτικά δεδοµένα ενός προϊόντος µε κατηγορίες των παραµέτρων, βασισµένων στη σειρά ISO 14040, χωρίς να αποκλείονται πρόσθετες περιβαλλοντικές πληροφορίες. Η EPD προσθέτει καινούργιες κατευθύνσεις στην αγορά, πληροφορώντας για την περιβαλλοντική απόδοση των προϊόντων και των υπηρεσιών, µε χαρακτηριστικά κλειδιά. Υπάρχει αριθµός πλεονεκτηµάτων και για τους οργανισµούς που φτιάχνουν περιβαλλοντικές δηλώσεις προϊόντων και για αυτούς που τελικά χρησιµοποιούν τις πληροφορίες αυτών των δηλώσεων. Αξιοπιστία Επιθεώρηση από το τρίτο µέρος Συγκρισιµότητα Συµµετοχή επιχειρήσεων και ενδιαφερόµενων πλευρών Αντικειµενικότητα Ανάλυση κύκλου ζωής σύµφωνα µε το ISO Σχήµα 5.1: Χαρακτηριστικά στάδια των περιβαλλοντικών δηλώσεων (EPD The Green Yardstick) Τα χαρακτηριστικά κλειδιά των περιβαλλοντικών δηλώσεων προϊόντων είναι : Αντικειµενικότητα : Το διεθνές σύστηµα EPD βασίζεται στην απαίτηση να χρησιµοποιεί διεθνής αποδεχόµενες και έγκυρες µεθόδους για την ανάλυση κύκλου ζωής (LCA). Αυτή η απαίτηση κάνει πιθανή την ανίχνευση και την εστίαση στις πιο σηµαντικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις µε µια ολιστική αντίληψη που οδηγεί σε συνεχείς βελτιώσεις Αξιοπιστία : Είναι απαραίτητη η κριτική εξέταση, η έγκριση και η υποστήριξη από έναν ανεξάρτητο επιστήµονα Αµεροληψία : Στο διεθνές σύστηµα EPD δεν υπάρχει περιβαλλοντική προτίµηση, αξιολόγηση και προκαθορισµένα επίπεδα περιβαλλοντικής απόδοσης Συγκρισιµότητα : Το EPD κάνει δυνατή τη σύγκριση,µέσω της εδραίωσης αυτού που ονοµάζεται κανόνες κατηγορίας προϊόντων (Product Category Rules PCRs) για επιλεγµένες οµάδες προϊόντων και υπηρεσιών. Οι PCRs 73

82 περιγράφουν την αρµονικότητα των κανόνων της ανάλυσης κύκλου ζωής για τη συλλογή δεδοµένων, τη µεθοδολογία, τους υπολογισµούς και την παρουσίαση των αποτελεσµάτων Ανοιχτό σε όλα τα προϊόντα και τις υπηρεσίες : Το σύστηµα EPD επιτρέπει να γίνονται αιτήσεις για όλα τα προϊόντα και τις υπηρεσίες Ανοιχτό σε όλες τις ενδιαφερόµενες πλευρές : Οι περισσότερες πτυχές του συστήµατος µπορούν να διαχειριστούν εύκολα µέσω πληροφοριών που είναι ανοικτές σε όλους µέσω του διαδικτύου Περιβαλλοντικές πτυχές : Το σύστηµα EPD παρέχει τη δυνατότητα να συµπεριλαµβάνονται αξιολογήσεις βασικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων Είναι διδακτικό : Το σύστηµα EPD έχει τη φιλοδοξία να βοηθήσει στην ερµηνεία των πληροφοριών, εξηγώντας τους διάφορους όρους, ορισµούς, έννοιες και τις γενικές πληροφορίες των σηµαντικών περιβαλλοντικών πτυχών. Οι κυριότερες αρχές του συστήµατος EPD, που ακολουθεί το ISO είναι οι εξής : Εθελοντικότητα: εν είναι υποχρεωτικό απέναντι στη φύση ιαφάνεια : ιαφάνεια σε όλα τα στάδια της ανάπτυξης και χρήσης του προγράµµατος Πρόσβαση σε όλες τις ενδιαφερόµενες πλευρές : Ανοιχτό απέναντι σε όλες τις εφαρµογές, εκπληρώνοντας τις απαιτήσεις του προγράµµατος Ανοιχτός διάλογος και συσκέψεις για τους κανόνες κατηγορίας προϊόντων (Product Category Rules PCRs) : Υπάρχουν επίσηµες και ανοικτές συσκέψεις, για την λήψη εισροών και τα σχολίων, πάνω στα προτεινόµενα έγγραφα PCR από όλες τις ενδιαφερόµενες πλευρές Λειτουργικότητα προϊόντος : Για να διασφαλιστεί η λειτουργικότητα του προϊόντος, λαµβάνονται υπόψη η µελλοντική χρήση αυτού και τα σχετικά επίπεδα απόδοσης Βασισµένο επιστηµονικά : Η βελτίωση του συστήµατος EPD βασίζεται σε επιστηµονικά δεκτές προσεγγίσεις της ανάλυσης κύκλου ζωής, µε έκφραση των ενδεικτικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων που σχετίζονται µε το προϊόν Εµπιστευτικότητα : Εγγυάται πλήρη εµπιστευτικότητα σε συγκεκριµένες πληροφορίες, αν το έχει ζητήσει κάποιος οργανισµός Οικονοµική αποδοτικότητα : Αυτή βασίζεται σε ανοικτά, καλά εδραιωµένα και διεθνώς αναγνωρισµένα συστήµατα για την επαλήθευση και την καταχώριση 74

83 5.2 Πλεονεκτήµατα από τη δηµιουργία και χρήση του συστήµατος EPD Το σύστηµα EPD είναι εφαρµόσιµο για όλους τους τύπους των προϊόντων και υπηρεσιών, µε καθορισµένες κατηγορίες προϊόντων. Έχει σχεδιαστεί. Τα κυριότερα πλεονεκτήµατα αυτού είναι Για αυτούς δηλώνουν τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες τους, δίνοντας πληροφορίες στην αγορά : Το σύστηµα δίνει την ευκαιρία να δοθούν ποσοτικές και επαληθευµένες πληροφορίες για την περιβαλλοντική απόδοση των προϊόντων, από την πλευρά της ανάλυσης του κύκλου ζωής. Τα πλεονεκτήµατα είναι τα εξής : Τρόπος ελέγχου του προϊόντος : Αυτός γίνεται µέσω της χρήσης επιστηµονικά δεκτών και έγκυρων µεθόδων που βασίζονται στα διεθνή πρότυπα που αφορούν την ανάλυση κύκλου ζωής Μη επιλεκτική και ουδέτερη µέθοδος : εν είναι προκαθορισµένα τα επίπεδα της περιβαλλοντικής απόδοσης Προσαρµοστική µέθοδος : Γίνονται αλλαγές και βελτιώσεις των περιβαλλοντικών δηλώσεων, εφόσον πρώτα επαληθευτούν Για αυτούς που χρησιµοποιούν τις πληροφορίες της δήλωσης για διάφορους σκοπούς : Εφόσον οι πληροφορίες που δίνει η δήλωση για την περιβαλλοντική απόδοση των προϊόντων είναι επαληθευµένες, µπορούν να χρησιµοποιηθούν ως πηγή πληροφοριών για διάφορους σκοπούς. Τα πλεονεκτήµατα είναι τα εξής: Συγκρισιµότητα : Τα στοιχειά της δήλωσης είναι συγκρίσιµα, µιας και οι πληροφορίες µαζεύονται και οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις υπολογίζονται µε διεθνώς αποδεκτούς κανόνες υπολογισµού Αξιοπιστία : Αυτή διασφαλίζεται µέσω της εξέτασης, κριτικής και έγκρισης από ανεξάρτητο επιστήµονα Ακρίβεια : Οι πληροφορίες ανανεώνονται συνεχώς µέσω διεθνώς αποδεκτών διαδικασιών Το σύστηµα EPD παρέχει µια βάση για την υγιεινή σύγκριση προϊόντων και υπηρεσιών, µέσω της περιβαλλοντικής τους απόδοσης. Η περιβαλλοντική δήλωση αντανακλά τη συνεχή περιβαλλοντική βελτίωση των προϊόντων και των υπηρεσιών µέσα στο χρόνο και έχει την ικανότητα να επικοινωνεί και να προσθέτει σχετικές περιβαλλοντικές πληροφορίες για την αλυσίδα προµήθειας ενός προϊόντος. Το 75

84 σύστηµα EPD στηρίζεται στις αρχές του ISO για τις περιβαλλοντικές δηλώσεις, και έτσι είναι ιδιαίτερα διαδεδοµένο και διεθνώς αποδεκτό. Στην αγορά υπάρχει µια αυξανόµενη ανάγκη για ποσοτικές περιβαλλοντικές πληροφορίες. Ο τοµέας της αγοράς, όπως και άλλα µέρη της κοινωνίας έχουν ανάγκη από διεθνώς αναγνωρισµένα συστήµατα προσέγγισης, που να επιτρέπουν την επικοινωνία µεταξύ των σχετικών και αξιόπιστων πληροφοριών πάνω στην περιβαλλοντική απόδοση των προϊόντων. Το σύστηµα EPD συνεχώς βελτιώνεται µε τελικό στόχο να πετύχει αυτές τις απαιτήσεις και να ικανοποιήσει αυτές τις ανάγκες. Το σύστηµα EPD δέχεται τις αιτήσεις πολλών εταιριών και οργανισµών, η περιβαλλοντική απόδοση των προιοντων τους και των υπηρεσιών τους στην αγορά να µπορεί να ανανεώνεται µε τυχών βελτιώσεις. Από τη στιγµή που το περιεχόµενο της δήλωσης µπορεί να µετατραπεί και να ανανεωθεί έτσι ώστε να αντανακλά κάθε στιγµή τις βελτιώσεις που προκύπτουν, το σύστηµα EPD µπορεί να θεωρηθεί ένα δυναµικό και ζωντανό εργαλείο επικοινωνίας. Σήµερα στην αγορά δεν υπάρχουν άλλα γενικά αποδεκτά περιβαλλοντικά εργαλεία επικοινωνίας που να προσφέρουν όλες αυτές τις δυνατότητες. Το σύστηµα EPD στηρίζεται σε ένα κοινό τύπο εκθέσεων που δεν περιλαµβάνει κρίσεις βασισµένες στην αξία. Αυτό επιτρέπει στους χρήστες των πληροφοριών να ερµηνεύουν και να αξιολογούν τις πληροφορίες σύµφωνα µε τις δικές τους προοπτικές και προτιµήσεις, ανεξάρτητα των εθνικών, γεωγραφικών και τεχνικών προϋποθέσεων. Σαν αποτέλεσµα ένας οργανισµός χρειάζεται µόνο µια δήλωση για να απευθυνθεί σε ένα ευρύ και ποικιλόµορφο παγκόσµιο κοινό. Το διεθνές σύστηµα EPD βασίζεται στο διαδίκτυο και είναι εύκολα προσιτό. Έτσι δίνει την δυνατότητα σε κάθε οργανισµό να µεταδίδει πληροφορίες για την περιβαλλοντική απόδοση των προϊόντων τους µε άµεσο τρόπο. Για αυτό το λόγω θεωρείται ένας αποτελεσµατικός,και από άποψη χρόνου και από άποψη κόστους, τρόπος µετάδοσης των πληροφοριών προς κάθε ενδιαφερόµενο µέρος. Θεωρείται ένα χρήσιµο εργαλείο για την πράσινη αγοραστική δύναµη και αγορά και για τον τοµέα της αγοράς, αλλά και για αυτόν του κοινού. Η περιβαλλοντική δήλωση µπορεί να περιέχει διάφορους τύπους πληροφοριών, όπως για παράδειγµα την περιεκτικότητα των επικίνδυνων ουσιών, πληροφορίες για την αποσύνθεση, ανάκτηση και ανακύκλωση των χρησιµοποιούµενων προϊόντων και των απορριµµάτων που προκύπτουν. Υπάρχουν πλεονεκτήµατα στον τρόπο µε τον οποίο δίνονται οι διάφορες πληροφορίες µέσω της δήλωσης, τόσο για τους παραγωγούς, όσο και για τους καταναλωτές. Τα πλεονεκτήµατα για τους παραγωγούς, τους εισαγωγείς και τους προµηθευτές είναι τα εξής : 76

85 Ο κοινός τύπος των εκθέσεων : αυτός ο τύπος υποστηρίζεται από πολλούς οργανισµούς Το µεγάλο εύρος των δυνατοτήτων µετάδοσης των πληροφοριών : το σύστηµα είναι διαθέσιµο σε ανοικτή ακρόαση µέσω της επικοινωνίας που βασίζεται στο διαδίκτυο Η διεθνής αναγνώριση : Οι περιβαλλοντικές δηλώσεις είναι ουδέτερες και εδραιωµένες σε διεθνές επίπεδο, εξασφαλίζοντας ότι οι πληροφορίες που δίνονται είναι συµβατές µε τις διεθνώς συµφωνηµένες απαιτήσεις για τα περιβαλλοντικά σήµατα και δηλώσεις, επιτρέποντας µια δίκαιη κρίση από αυτούς που λαµβάνουν τις πληροφορίες Τα πλεονεκτήµατα για τους αγοραστές, τους εµπόρους λιανικής πώλησης και τους πελάτες είναι τα εξής : Η εύκολη πρόσβαση σε επαληθευµένες πληροφορίες : οι πληροφορίες είναι εύκολα προσβάσιµες, ανανεώνονται συνεχώς και είναι επαληθευµένες Η παροχή και άλλων σηµαντικών πληροφοριών : Το σύστηµα επιτρέπει την πρόσβαση και σε άλλες πληροφορίες, σχετικές µε τη δήλωση, κάνοντας ευκολότερη την ερµηνεία της Η δυνατότητα για δίκαιη κρίση : Το σύστηµα παρέχει όλο και περισσότερες δυνατότητες για τεκµηριωµένες και δίκαιες κρίσεις κατά τη σύγκριση της περιβαλλοντικής απόδοσης προϊόντων και υπηρεσιών Σήµερα πολλοί οργανισµοί δείχνουν να εστιάζουν στις δηλώσεις προϊόντων και η µέθοδος EPD δείχνει ότι µπορεί να χρησιµοποιηθεί σαν ένα στρατηγικό εργαλείο για διαφορετικούς τύπους περιβαλλοντικής δουλειάς των εταιριών. Η µέθοδος, περιλαµβάνοντας µια συγκροτηµένη και καλά ορισµένη διαδικασία, που βασίζεται στην ανάλυση του κύκλου ζωής για την αξιολόγηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, δίνει στους οργανισµούς τη δυνατότητα να έχουν αξιόπιστη και ανανεώσιµη γνώση που µπορεί να χρησιµοποιηθεί, κάνοντας τους πιο ανταγωνιστικούς για τους παρακάτω σκοπούς: Να δείξει καλή γνώση και έλεγχο της βελτίωσης των προϊόντων : από τη στιγµή που στις µέρες µας η γνώση των διάφορων περιβαλλοντικών πτυχών που συνδέονται µε τα προϊόντα αυξάνεται συνεχώς, οι περιβαλλοντικές δηλώσεις προϊόντων θα παίξουν σηµαντικό ρόλο στις στρατηγικές µετάδοσης πληροφοριών στην αγορά. Κάνοντας χρήση αυτών των δηλώσεων οι εταιρίες και οι οργανισµοί θα είναι σε θέση να αποδείξουν τον έλεγχο και τη βελτίωση της περιβαλλοντικής απόδοσης των προϊόντων και των υπηρεσιών τους σε 77

86 κάθε ενδιαφερόµενο. Επίσης σήµερα υπάρχει µια όλο και µεγαλύτερη ανάγκη για περιβαλλοντικές πληροφορίες που να βασίζονται στην ανάλυση του κύκλου ζωής και να καλύπτουν όλες τις φάσεις της ζωής, από την αρχική εξόρυξη των υλικών µέχρι την τελική διάθεση. Με την χρήση της µεθόδου EPD είναι εύκολο να γίνει η συλλογή και χρησιµοποίηση των πληροφοριών που βασίζονται στην ανάλυση κύκλου ζωής. Αυτό σηµαίνει για τις εταιρίες οικονοµία στο χρόνο και το χρήµα. Να εισάγει τον οικολογικό σχεδιασµό στην ανάπτυξη των προϊόντων : Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις των προϊόντων εκφράζονται µε διάφορους τρόπους, όπως είναι η κατανάλωση ενέργειας, η συµβολή στην κλιµατική αλλαγή, η κατανάλωση υλικών και πρώτων υλών, τα τελικά απορρίµµατα και η απελευθέρωση επικίνδυνων υλικών. Ο οικολογικός σχεδιασµός, που σηµαίνει την ένταξη των περιβαλλοντικών ζητηµάτων στη φάση του σχεδιασµού, αποτελεί αποδεκτά έναν καλό τρόπο βελτίωσης της περιβαλλοντικής απόδοσης των προϊόντων. Βασισµένο στις πληροφορίες από την ανάλυση του κύκλου ζωής, το σύστηµα EPD µπορεί να αποδειχθεί µια καλή µεθοδολογία, επιστηµονικά τεκµηριωµένης, ανίχνευσης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Οι πληροφορίες που δίνει το σύστηµα και είναι βασισµένες στην ανάλυση του κύκλου ζωής είναι απαραίτητες για πολλές εταιρίες ώστε να προχωρήσουν στον οικολογικό σχεδιασµό και στη βελτίωση των προϊόντων τους. ιευκόλυνση στην πραγµατοποίηση και συντήρηση των εργασιών αποδοτικής περιβαλλοντικής διαχείρισης : Τα τελευταία δέκα χρόνια η υποχρέωση εφαρµογής περιβαλλοντικών συστηµάτων διαχείρισης (environmental management systems EMS) σύµφωνα µε το ISO 14001, οδήγησε σε αύξηση της απαίτησης για αποδεκτές διαδικασίες προσδιορισµού των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Μέχρι τώρα συνήθως κατά την εφαρµογή των EMS δινόταν µικρή βαρύτητα στις περιβαλλοντικές επιπτώσεις λόγω οικονοµίας στο κόστος. Παρόλα αυτά σε βάθος χρόνου είναι δύσκολο να βρεθούν αυτές. Η µεθοδολογία EPD δίνει επιστηµονικά τεκµηριωµένες πληροφορίες για τις περιβαλλοντικές πτυχές και επιπτώσεις και µπορεί να χρησιµοποιηθεί για τη σωστή εφαρµογή των περιβαλλοντικών συστηµάτων διαχείρισης. Η χρήση της µεθοδολογίας σηµαίνει για την εταιρία λιγότερες προσπάθειες και οικονοµία στο κόστος. 5.3 Οργανισµός απόδοσης περιβαλλοντικών δηλώσεων Το διεθνές σύστηµα EPD στηρίζεται σε µια οργανωτική δοµή που περιέχει διάφορα µέρη σε πολλά επίπεδα, σε πολλές χώρες. Αυτά ασχολούνται µε ξεχωριστά, αλλά 78

87 αλληλένδετα θέµατα και έχουν διαφορετικές ευθύνες που χωρίζονται σε τριών είδη εργασίες : ιεθνής ένωση για τις δηλώσεις EPD (The International EPD Cooperation IEC): αυτή είναι ο οργανωτής του προγράµµατος, που έχει να κάνει µε τη διοίκηση του συστήµατος EPD. Αποτελείται από την οργανωτική επιτροπή (Steering Committee SC), την τεχνική επιτροπή (Technical Committee TC), από µια οµάδα επιθεώρησης των κανόνων κατηγορίας των προϊόντων (Product Category Rules PCRs) και από µια γραµµατεία που χειρίζεται τις συνηθισµένες διοικητικές δουλειές. Βελτίωση των κανόνων κατηγορίας προϊόντων (PCR) : Ο πρόεδρος της επιτροπής PCR συντονίζει τη δουλειά των ειδικών πάνω σε θέµατα ανάλυσης κύκλου ζωής και κανόνων κατηγορίας προϊόντων (LCA/PCR) και της αντίστοιχης συµβουλευτικής οµάδας. Επαλήθευση της περιβαλλοντικής δήλωσης προϊόντων (EPD) : υπάρχουν οµάδες που ελέγχουν την επάρκεια των απαιτήσεων των οργανισµών και αυτών που επαληθεύουν, των ελεγκτών και των οργανισµών που δηµιουργούν τις περιβαλλοντικές δηλώσεις των προιόντων. Ένα διάγραµµα ροής πάνω στη δοµή του οργανισµού, βασισµένο σε αυτών των τριών ειδών εργασίες φαίνεται στο παρακάτω σχήµα (Σχήµα 5.2). Το γκρι κουτάκι αντιστοιχεί στην πρώτη κατηγορία εργασιών, τα κουτάκια µε ανοικτό πράσινο αντιστοιχούν στη δεύτερη κατηγορία και τα κουτάκια µε σκούρο πράσινο στην τρίτη κατηγορία. Σχήµα 5.2: ιάγραµµα ροής της δοµής του οργανισµού (EPD The Green Yardstick) Αυτές οι τρεις κατηγορίες εργασιών αναλύονται παρακάτω: 79

88 5.3.1 ιεθνής ένωση για τις δηλώσεις EPD (The International EPD Cooperation IEC) Πρόκειται για ένα µη κερδοσκοπικό οργανισµό που λειτουργεί σαν ένα δίκτυο για τα ενδιαφερόµενα µέρη που ενδιαφέρονται να µετέχουν στις διαδικασίες. Είναι ο οργανωτής του προγράµµατος και έχει τη συνολική ευθύνη της µεθόδους EPD. Σύµφωνα µε το ISO έχει ένα µεγάλο αριθµό υποχρεώσεων για να ανταποκριθεί στα καθήκοντα της διαχείρισης του συστήµατος EPD. Αυτά τα καθήκοντα µοιράζονται µεταξύ της οργανωτικής επιτροπής (Steering Committee SC), της τεχνικής επιτροπής (Technical Committee TC) και της γραµµατείας. Η οργανωτική εκποµπή έχει την υποχρέωση να βοηθάει τη γραµµατεία στη συνολική διαχείριση του συστήµατος EPD, και ειδικότερα: Να ετοιµάζει τις οδηγίες του γενικού προγράµµατος και να επανεξετάζει και να ανανεώνει το πρόγραµµα Να διορίζει τα µέλη της τεχνικής επιτροπής Να µελετάει νέο πιθανό κοινό και εφαρµογές του συστήµατος Να προτείνει δραστηριότητες, που να έχουν ως στόχο την προώθηση της εδραίωσης του συστήµατος Η τεχνική επιτροπή αποτελείται από ένα µικρό γκρουπ ειδικών πάνω σε θέµατα ανάλυσης κύκλου ζωής και σε θέµατα της περιβαλλοντικής δήλωσης προϊόντων (LCA/EPD) και έχει τις εξής αρµοδιότητες: Να εξετάζει και να εγκρίνει τις προτάσεις πάνω στους κανόνες κατηγορίας των προϊόντων Να προτείνει µέτρα για την περαιτέρω βελτίωση των τεχνικών ανάλυσης κύκλου ζωής, µέσα στα πλαίσια του προγράµµατος Να εξετάζει τις εφαρµογές και να διορίζει ειδικούς πάνω σε θέµατα ανάλυσης κύκλου ζωής και σε θέµατα της περιβαλλοντικής δήλωσης προϊόντων (LCA/EPD), έτσι ώστε αυτοί να κάνουν τις επαληθεύσεις και να προτείνουν µέτρα για τον έλεγχο της αποδοτικότητας Η γραµµατεία έχει να συντονίσει ένα µεγάλο αριθµό δραστηριοτήτων και έχει τις εξής αρµοδιότητες: Να ετοιµάσει και να µεταβιβάσει τις οδηγίες του γενικού προγράµµατος και να διασφαλίσει ότι ακολουθούνται Να προετοιµάσει τα κατάλληλα ανοικτά συµβούλια για τη συντήρηση και βελτίωση της αξιοπιστίας του προγράµµατος Να οργανώσει τις απαραίτητες συσκέψεις για τη βελτίωση των κανόνων κατηγορίας των προϊόντων (PCR) 80

89 Να πραγµατοποιήσει τις εγγραφές για τη δήλωση περιβαλλοντικών προϊόντων και να µαζέψει τις εισφορές Να δηµοσιεύσει όλους τους εγγεγραµµένους χρήστες του προγράµµατος Να εκδίδει το δελτίο µε τα νέα του συστήµατος σε συχνή βάση Να εδραιώσει τις διαδικασίες, ώστε να αποφεύγεται η χρήση του προγράµµατος και του λογότυπου από τρίτους Να καταγράφει τις αλλαγές στις διαδικασίες και τα έγγραφα και να µεταβάλει το πρόγραµµα και τις οδηγίες του όταν και αν είναι απαραίτητο Βελτίωση των κανόνων κατηγορίας προϊόντων (PCR) Αυτή αποτελείται από τον πρόεδρο της επιτροπής, τους ειδικούς πάνω σε θέµατα ανάλυσης κύκλου ζωής και κανόνων κατηγορίας προϊόντων (LCA/PCR) και την αντίστοιχη συµβουλευτική οµάδα. Ο πρόεδρος της επιτροπής έχει τις εξής αρµοδιότητες: Να βρίσκει τους ειδικούς πάνω σε θέµατα ανάλυσης κύκλου ζωής και κανόνων κατηγορίας προϊόντων (LCA/PCR), ώστε αυτοί να πάρουν µέρος στη βελτίωση αυτών των κανόνων Είναι υπεύθυνος για το συνολικό σχέδιο των προτάσεων PCR Βοηθάει στην πρόσληψη των ατόµων που αποτελούν τη συµβουλευτική οµάδα Λαµβάνει δράσεις για να καθοδηγήσει τους ανθρώπους σε µια διαδικασία ανοικτών συµβουλίων, για το παγκόσµιο φόρουµ του PCR Να συλλέγει σχόλια Να επανεξετάζει τους κανόνες PCR, µε βάση τα σχόλια που δέχεται Να φτιάχνει το αρχικό σχέδιο της πρότασης για τους κανόνες PCR Να ειδοποιεί όλους όσους εµπλέκονται µε τη διαδικασία για το τελικό πόρισµα και να εκδίδει αυτό στο διαδικτυακό χώρο της EPD Να διατηρεί επαφή µε την αγορά όσο τα έγγραφα των κανόνων κυκλοφορούν σε αυτή, µε σκοπό να παίρνει συµβουλές και να προχωράει στις απαραίτητες βελτιώσεις Οι ειδικοί πάνω σε θέµατα ανάλυσης κύκλου ζωής και κανόνων κατηγορίας προϊόντων (LCA/PCR) συνεισφέρουν στη διαδικασία της βελτίωσης των κανόνων µε τις γνώσεις τους και την εµπειρογνωµοσύνη από τον τοµέα της εργασίας σε σχέση µε τους υπό µελέτη κανόνες PCR. Αυτό απαιτεί καλή γνώση των πληροφοριών πάνω στην ανάλυση του κύκλου ζωής και του τρόπου παρουσίασης των αποτελεσµάτων του συστήµατος EPD. 81

90 Η συµβουλευτική οµάδα είναι υπεύθυνη για να σχολιάζει τις προτάσεις για τους κανόνες PCR που της στέλνονται για µελέτη. Τα µέλη της επιλέγονται έτσι ώστε να έχουν την απαραίτητη σφαιρική γνώση και ικανότητες σε διαφορετικούς τοµείς της κοινωνίας. εθνικούς και διεθνείς, που συνδέονται µε την υπό ανάπτυξη µέθοδο EPD Επαλήθευση της περιβαλλοντικής δήλωσης προϊόντων (EPD) Σε αυτήν εργάζονται σώµατα που ελέγχουν την επάρκεια των απαιτήσεων που πρέπει να έχουν οι ανεξάρτητοι οργανισµοί επαλήθευσης και οι οργανισµοί που δηµιουργούν τις δηλώσεις EPD. Βασικά µέρη του προγράµµατος EPD για την ανάπτυξη και διατήρηση της αποδοχής της αγοράς είναι η εξέταση της συµβιβαστικότητας των εξωτερικών επαληθευτών και η εφαρµογή της επίβλεψης αυτών. Στο διεθνές σύστηµα EPD υπάρχουν δύο τρόποι να γίνει αυτό: Να εφαρµοστεί από οργανισµούς, επισήµως διορισµένους, που ενεργούν ως ανεξάρτητα σώµατα. Αυτό µπορεί να γίνει και για τις εξωτερικές επαληθεύσεις, αλλά και για τις εσωτερικές όπου η διαδικασία επαλήθευσης εφαρµόζεται από ένα οργανισµό που κατέχει την πιστοποίηση εξέλιξης της EPD (EPD process certification) Να εφαρµοστεί κάτω από την αιγίδα του οργανωτή προγράµµατος, κάτι που είναι έγκυρο στην περίπτωση εξωτερικής επαλήθευσης των µεµονωµένων ειδικών πάνω σε θέµατα ανάλυσης κύκλου ζωής και κανόνων κατηγορίας προϊόντων (LCA/PCR) Οι ανεξάρτητοι επαληθευτές πρέπει να εξετάσουν τις δηλώσεις EPD από πολλές σκοπιές, που περιλαµβάνουν: Τα δεδοµένα που χρησιµοποιούνται στους υπολογισµούς κατά την ανάλυση του κύκλου ζωής Τον τρόπο αυτών των υπολογισµών και τη συµβιβαστικότητα τους µε τους κανόνες υπολογισµών που έχει θέσει η PCR Την παρουσίαση της περιβαλλοντικής απόδοσης στη δήλωση Άλλες πρόσθετες περιβαλλοντικές πληροφορίες που περιέχονται στη δήλωση Την τεκµηρίωση της κριτικής και θέσεις σχετικές µε την έκθεση επαλήθευσης Οι οργανισµοί που δηµιουργούν τις δηλώσεις EPD για την εγγραφή και δηµοσίευση έχουν τις παρακάτω αρµοδιότητες: 82

91 Να συλλέγουν τις πληροφορίες που βασίζονται στην ανάλυση του κύκλου ζωής και άλλες σηµαντικές πρόσθετες περιβαλλοντικές πληροφορίες που περιέχονται στη δήλωση Να µετατρέπουν τα εισερχόµενα δεδοµένα σε καθορισµένες πληροφορίες για να εισέλθουν στη δήλωση Να δίνουν τις δηλώσεις για εξέταση σε έναν ανεξάρτητο επαληθευτή (εκτός αν οι ίδιοι έχουν πιστοποίηση) Να εφαρµόζουν τις απαραίτητες διαδικασίες για την εξακρίβωση της ακρίβειας των πληροφοριών και να αναφέρουν στον επαληθευτή τις σηµαντικές αλλαγές στα δεδοµένα που ενδεχοµένως γίνονται όταν κριθεί απαραίτητο Να παρέχουν στον οργανωτή του προγράµµατος τις σηµαντικές πληροφορίες που συσχετίζονται µε τις δηλώσεις, έτσι ώστε να αναρτηθούν στον διαδικτυακό τόπο της EPD 5.4 Μέλη Η διεθνής συνεργασία για την περιβαλλοντική δήλωση προϊόντων συγκροτείτε από µόνιµα µέλη και εξωτερικούς συνεργάτες. Τα µόνιµα µέλη είναι οργανισµοί ή εταιρίες που ενδιαφέρονται για την ανάπτυξη και διάδοση των περιβαλλοντικών δηλώσεων. Οι εξωτερικοί συνεργάτες ενδιαφέρονται στο να έχουν βαθιά και σηµαντικής αξίας γνώση των ζητηµάτων που αφορούν την ανάλυση κύκλου ζωής (LCA) και τους κανόνες κατηγορίας προϊόντων (PCR). Όλα τα µόνιµα µέλη επιτρέπεται να προτείνουν µεµονωµένους υποψηφίους για να λειτουργήσουν ως αντιπρόσωποι τους στην οργανωτική επιτροπή. Κατά την έναρξη των δραστηριοτήτων της διεθνούς ένωσης για τις δηλώσεις τα µόνιµα µέλη έχουν το δικαίωµα να προτείνουν περισσοτέρους από έναν υποψήφιο. Ανάλογα µε την ικανότητα της διεθνούς ένωσης στο µέλλον να καλύψει ένα µεγάλο εύρος από χώρες, υπάρχει η σκέψη να υπάρξει περιορισµός στον αριθµό των υποψηφίων από κάθε µέλος. Και τα µόνιµα µέλη, αλλά και οι εξωτερικοί συνεργάτες έχουν το δικαίωµα να θέσουν υποψηφίους για την τεχνική επιτροπή. 5.5 ιεθνείς προσανατολισµοί της περιβαλλοντικής δήλωσης προϊόντων Το σύστηµα EPD έχει τις δυνατότητες να γίνει ένα διεθνές εργαλείο επικοινωνίας για την εξασφάλιση των στόχων, της συγκρισιµότητας και της αξιοπιστίας της περιβαλλοντικής απόδοσης των προϊόντων και των υπηρεσιών στην παγκόσµια αγορά. Για να γίνει αυτό το σενάριο αληθινό πρέπει οι περιβαλλοντικές δηλώσεις να 83

92 βασίζονται στη διεθνή αποδοχή και σε έγκυρες µεθόδους υπολογισµού και να είναι αµερόληπτες και ανοικτές σε όλα τα ενδιαφερόµενα µέρη. Η έµφυτη διεθνής έννοια του συστήµατος EPD έχει οδηγήσει σε ένα αυξανόµενο ενδιαφέρον,από πολλούς οργανισµούς και εταιρίες σε ολόκληρο τον κόσµο, για συµµετοχή στις διεθνείς προκλήσεις του εγχειρήµατος Βασικές διεθνείς προκλήσεις Υπάρχει ένας αριθµός εξακριβωµένων αναγκών που πρέπει να εκπληρωθούν ώστε να επιτευχθεί η αρµονία των προγραµµάτων EPD. Μερικές από αυτές τις ανάγκες είναι οι παρακάτω: Η αποτελεσµατικότητα του παγκόσµιου εµπορίου: στις µέρες µας το εµπόριο των προϊόντων και των συστηµάτων συνήθως επεκτείνεται εκτός των εθνικών συνόρων. Υπάρχει άρα µια άµεση ανάγκη για αρµονική προσέγγιση της περιβαλλοντικής επικοινωνίας που να είναι δεκτή από τον τοµέα των πολυεθνικών, τον τοµέα του κοινού και των παγκοσµίων µη κυβερνητικών οργανώσεων. Η ανάγκη για αµεροληψία κατά την εκτίµηση και σύγκριση των πληροφοριών για την περιβαλλοντική απόδοση των προϊόντων και των υπηρεσιών: η περιγραφή της περιβαλλοντικής απόδοσης πρέπει να γίνεται µε βάση ολόκληρο τον κύκλο ζωής. Είναι επιθυµητό να ισχύουν οι ίδιες διαδικασίες για την απόκτηση και επεξεργασία των δεδοµένων, ώστε να µπορεί να είναι δυνατή η σύγκριση µεταξύ των δηλώσεων. Η ανάγκη για ένα κοινό και αναγνωρισµένο σύστηµα διάδοσης των πληροφοριών: ένα σηµαντικό προσόν των δηλώσεων είναι η ικανότητα τους να µεταβιβάζουν τις πληροφορίες σύµφωνα µε ένα διεθνές αναγνωρισµένο σύστηµα εκθέσεων. Η βάση, πάνω στην οποία αυτή η ικανότητα έχει αναπτυχθεί, είναι οι κανόνες που απορρέουν από το ISO και ειδικότερα οι κανόνες που απορρέουν από την σειρά των ISO και Η ανάγκη για µια γενική αναγνώριση της διασφάλισης ποιότητας της διαδικασίας: Επειδή οι τύποι µετάδοσης των πληροφοριών, η εγκυρότητα, η επαλήθευση και η πιστοποίηση των διαδικασιών πρέπει να προσαρµοστούν σε µια διεθνή κλίµακα, τα εγχειρίδια και τα προγράµµατα βελτιώνονται σε εθνικό επίπεδο, χωρίς την ίδια στιγµή να χάνουν την ικανότητα τους για εναρµόνιση στο διεθνές επίπεδο. 84

93 5.5.2 Αρχές που θα οδηγήσουν το σύστηµα EPD στο να γίνει διεθνές έννοια επικοινωνίας Αυτές οι αρχές είναι οι εξής: Ενθάρρυνση της αµοιβαίας αναγνώρισης µεταξύ των προγραµµάτων EPD, βασισµένη στην εµπιστοσύνη: µπορεί να υπάρξει αµοιβαία αναγνώριση µεταξύ συγκεκριµένων απαιτήσεων για τη κατηγοριοποίηση των προϊόντων, τους περιοδικούς ελέγχους, την οµοιοµορφία εκτιµήσεων, τις διοικητικές διεργασίες και τον τύπο των δηλώσεων. Για να διασφαλιστεί η διαφάνεια, πρέπει να είναι διαθέσιµες οι πληροφορίες των υπαρχουσών συµφωνιών αµοιβαίας αναγνώρισης µε τους άλλους φορείς περιβαλλοντικών δηλώσεων. Μεταφορά της τεχνολογίας, ώστε να διαδοθούν οι βελτιώσεις των ικανοτήτων του συστήµατος σε όλο τον κόσµο και έτσι να αυξηθεί η πιθανότητα αποδοχής του: αυτή η µεταφορά θα διευκολυνθεί από την βελτίωση του τρόπου συγγραφής των εκθέσεων που αφορούν τα δεδοµένα από την ανάλυση του κύκλου ζωής σύµφωνα µε το ISO Προσανατολισµός στο διεθνές εµπόριο για να δοθεί έµφαση στο γεγονός ότι οι διαδικασίες και οι απαιτήσεις των προγραµµάτων EPD θα πρέπει να προετοιµάζονται, να υιοθετούνται και να εφαρµόζονται χωρίς να δηµιουργούνται εµπόδια στο διεθνές εµπόριο. Τα εφαρµόσιµα µέτρα που προτείνει διεθνής οργανισµός εµπορίου (World Trade Organisation WTO) θα πρέπει να λαµβάνονται υπόψη ιεθνής συνεργασία Τα τελευταία χρόνια πολλές πρωτοβουλίες έχουν παρθεί σε πολλές χώρες για συνεργασία µε τις δραστηριότητες του συστήµατος EPD πάνω στο χειρισµό ή την εγκατάσταση προγραµµάτων EPD. Οι πιο σηµαντικές από αυτές τις προσπάθειες διεθνούς συνεργασίας για την αρµονία των δραστηριοτήτων EPD περιγράφονται παρακάτω: Παγκόσµιο δίκτυο περιβαλλοντικών δηλώσεων (The Global Type III Environmental Product Declarations Network-GEDnet): πρόκειται για µια διεθνή µη κερδοσκοπική ένωση των οργανισµών EPD που ιδρύθηκε το Το δίκτυο προσφέρει ένα διεθνές φόρουµ και λειτουργεί έτσι ώστε να υποκινήσει τη βελτίωση των εµφανιζόµενων προγραµµάτων και την αρµονία των ήδη υπαρχουσών προγραµµάτων, σύµφωνα µε το ISO TR Ο γενικότερος στόχος του δικτύου είναι να ενθαρρύνει την ανταλλαγή πληροφοριών και εµπειρίας µεταξύ των διάφορων πλευρών που εργάζονται πάνω στο χειρισµό 85

94 ή τη βελτίωση των προγραµµάτων EPD σε όλο τον κόσµο και να συζητεί πάνω στις σηµαντικότερες πτυχές της βελτίωσης τέτοιων προγραµµάτων. Το δίκτυο είναι περισσότερο ενεργό στα παρακάτω πεδία: Στην αρµονικότητα των διαδικασιών προετοιµασίας, έγκρισης και δηµοσίευσης των δηλώσεων Στη συµφωνία µιας διεθνούς αποδεκτής οµάδα χαρακτηριστικών παραγόντων Στη µείωση της διαφοράς µεταξύ αναπτυγµένων και αναπτυσσόµενων χωρών Σκανδιναβική δραστηριότητα για την εφαρµογή του συστήµατος EPD στον τοµέα της εργασίας (A Nordic activity for the Implementation of EPD in the Business Sector-NIMBUS): Ο κυριότερος στόχος αυτής της συνεργασίας είναι η προώθηση περισσότερο περιβαλλοντικών προϊόντων και υπηρεσιών στη βιοµηχανία της Σκανδιναβίας, µέσω της εφαρµογής, της δοκιµασίας και της περαιτέρω βελτίωσης των κοινών Σκανδιναβικών συστηµάτων EPD, που βασίζονται στο ISO Μια αρχική µελέτη της οµάδας µε το όνοµα NIMBUS I έχει δηµοσιευθεί και περιέχει τα παρακάτω στοιχεία: Προτεινόµενες αρχές και οργανισµοί του συστήµατος συνεργασίας Κοινή δοµή για τη βελτίωση των περιβαλλοντικών δηλώσεων Κοινή δοµή για τη µεθοδολογία EPD Κοινός τύπος επικοινωνίας του συστήµατος EPD Κοινή δοµή για τα συστήµατα πιστοποίησης και τη µεθοδολογία τους Σχεδιάζεται να γίνει και µια δεύτερη µελέτη µε το όνοµα NIMBUS II, ώστε να συµπληρώσει τα πορίσµατα της πρώτης µελέτης εστιάζοντας κυρίως στα παρακάτω στοιχεία: Στο πως θα προαχθεί και πως θα εκσυγχρονιστεί η βελτίωση των αρµονικών κανόνων της ανάλυσης κύκλου ζωής στα έγγραφα των κανόνων PCR, για να είναι έγκυρα σε ευρύτερη οµάδα προϊόντων και υπηρεσιών Στο πως θα αναπτυχθεί ένα κοινό σύστηµα εγγραφής των εκθέσεων EPD Να δοκιµαστεί η πρακτική κοινής χρήσης των δηλώσεων σε επιλεγόµενους τοµείς Γιαπωνέζικη πρωτοβουλία στην Ασία (Japanese initiative in Asia): Το 2002 το αποδοτικό σώµα EPD της Ιαπωνίας πήρε την πρωτοβουλία να καλέσει έναν αριθµό Ασιατικών χωρών και την Αυστραλία σε ένα συνέδριο πάνω στις 86

95 περιβαλλοντικές δηλώσεις τρίτου τύπου. Ο κυριότερος στόχος αυτού του συνεδρίου ήταν να πληροφορήσει αυτές τις χώρες για τις παγκόσµιες δραστηριότητες γύρω από τις περιβαλλοντικές δηλώσεις προϊόντων. Το συνέδριο είχε συµµετέχοντες από την Αυστραλία, την Ινδονησία, τη Μαλαισία, τη Νότια Κορέα, την Ταιβάν και την Ταϊλανδή και είχε µεγάλη επιτυχία. Ένα δεύτερο συνέδριο είναι τώρα στις προετοιµασίες. 5.6 Τρόπος εγκατάστασης και χειρισµού ενός προγράµµατος για τη περιβαλλοντική δήλωση προϊόντων Γενικοί κανόνες και δοµή του προγράµµατος Ένα πρόγραµµα EPD είναι ένα εθελοντικό εγχείρηµα µε το οποίο ένα αρµόδιο σώµα βελτιώνει µια συστηµατική διαδικασία που περιλαµβάνει τις ελάχιστες απαιτήσεις, τις επιλεγόµενες κατηγορίες των παραµέτρων, τον ορισµό των ενδιαφερόµενων πλευρών, τους κανόνες επαλήθευσης και τη µορφή της δήλωσης. Το αρµόδιο σώµα µπορεί να είναι µια εταιρία, ένας βιοµηχανικός τοµέας ή ένα ανεξάρτητο σώµα. Κάθε πρόγραµµα EPD πρέπει να βασίζεται σε κάποιες βασικές αρχές, που περιγράφονται παρακάτω: Το αρµόδιο σώµα έχει τη γενική ευθύνη για το χειρισµό του προγράµµατος που βασίζεται σε διαδικασίες ανοικτών συσκέψεων µε τα ενδιαφερόµενα µέρη: πρέπει να δίνεται σε αυτά επαρκής χρόνος και πρόσβαση στις λεπτοµέρειες και τις πηγές των πληροφοριών που χρησιµοποιούνται. Το αρµόδιο σώµα πρέπει να διασφαλίζει ότι τα ενδιαφερόµενα µέρη που κάνουν σχόλια πάνω στο πρόγραµµα, δέχονται την κατάλληλη εκτίµηση και απάντηση στα σχόλια τους. Ο µηχανισµός συσκέψεων για τη συµµετοχή των ενδιαφερόµενων πλευρών µπορεί να περιέχει δηµόσιες ακροάσεις µε τη συµµετοχή αντιπροσώπων. Οι συσκέψεις αυτές αποτελούν µια συνεχή διαδικασία µε στόχο τη βελτίωση των κανόνων υπολογισµού της ανάλυσης κύκλου ζωής, κατά τη διάρκεια της επιλογής των λειτουργικών µονάδων για µια κατηγορία προϊόντος, κατά τη διάρκεια επιλογής και εγκατάστασης των κατηγοριών των παραµέτρων και κατά τον ορισµό των γενικότερων κανόνων. Συµµετοχική διαδικασία µε τα παρακλάδια των οργανισµών και των εταιριών: η αποδοχή και χρησιµότητα των δηλώσεων EPD στην αγορά εξαρτάται κυρίως από την αξιοπιστία της προσέγγισης των συστηµάτων και την εγκυρότητα των πληροφοριών. Ένα σύστηµα EPD πρέπει να διασφαλίζει µια επαρκή συµµετοχική διαδικασία µε τους οργανισµούς και τις εταιρίες, έχοντας βαθειά 87

96 γνώση των σχετικών προϊόντων και υπηρεσιών. Ένα από τα πιο σηµαντικά χαρακτηριστικά των συστηµάτων EPD είναι ότι πρέπει να επιτρέπουν τη σύγκριση µεταξύ των δηλώσεων. Η συλλογή και ο υπολογισµός των δεδοµένων πρέπει να γίνεται µε παρόµοιο τρόπο και να παρουσιάζονται µε κοινό τρόπο µορφής, ώστε να επιτυγχάνεται η σύγκριση. Αυτό επιτυγχάνεται µε τους κανόνες κατηγορίας προϊόντων (PCR) για επιλεγόµενες οµάδες προϊόντων και τύπους υπηρεσιών. Οι εταιρίες και οι οργανισµοί ξεχωριστά ή σε συνεργασία µεταξύ τους πρέπει να προετοιµάσουν αυτούς τους κανόνες PCR. Εγκυρότητα και επαλήθευση δεδοµένων: ο κυριότερος σκοπός των περιβαλλοντικών δηλώσεων είναι να παρέχουν ποσοτικά περιβαλλοντικά δεδοµένα για την περιβαλλοντική απόδοση των προϊόντων και των υπηρεσιών. Αν και οι δηλώσεις δεν περιέχουν συγκριτικές βεβαιώσεις, οι πληροφορίες µπορούν να χρησιµοποιηθούν για τη σύγκριση µεταξύ προϊόντων. Για αυτό το λόγω η ανάπτυξη των δηλώσεων πρέπει να βασίζεται στις απαιτήσεις της σειράς ISO και στην ανάλυση του κύκλου ζωής. Ένας ανεξάρτητος επαληθευτής πρέπει να εκτιµάει την εγκυρότητα και την ποιότητα των δεδοµένων για όλο τον κύκλο ζωής και των υπόλοιπων πληροφοριών που περιέχονται στη δήλωση. Ο χειρισµός του προγράµµατος EPD περιέχει έναν αριθµό από στοιχεία-κλειδιά, στα οποία είναι υπεύθυνα τα διάφορα µέρη. Οι αρµοδιότητες τους είναι οι εξής: Το αρµόδιο σώµα είναι υπεύθυνο για την προετοιµασία και τη διάδοση των πληροφοριών για τις βασικές αρχές και τους προσανατολισµούς της µεθοδολογίας, για τη διαχείριση της βελτίωσης, για την κριτική και ανανέωση των απαιτήσεων για τα προϊόντα, για τον καθορισµό των κανόνων επαλήθευσης, για την έκδοση των περιβαλλοντικών δηλώσεων, για την εδραίωση των αρχών για την απόδειξη συµβιβαστικότητας και για τη δηµιουργία επίσηµου καταλόγου των δηλώσεων Οι οργανισµοί και οι εταιρίες είναι υπεύθυνες για την προετοιµασία προτάσεων για τις περιβαλλοντικές δηλώσεις EPD και για τους κανόνες κατηγορίας προϊόντων (PCR) Οι ανεξάρτητοι επαληθευτές είναι υπεύθυνοι για την εγκυρότητα της ποιότητας και της ακρίβειας των δεδοµένων και την υποστήριξη πληροφοριών για τις δηλώσεις 88

97 5.6.2 Ο ρόλος και τα καθήκοντα των αρµόδιων σωµάτων Το σύστηµα EPD έχει διεθνή χαρακτήρα και αποτελεί µια παγκόσµια έννοια µετάδοσης της περιβαλλοντικής απόδοσης προϊόντων και υπηρεσιών. Επίσης κάποια από τα ήδη υπάρχοντα προγράµµατα EPD διεθνή, επιτρέποντας τις αιτήσεις για δηλώσεις από διάφορες χώρες. Έτσι δεν υπάρχει ανάγκη ίδρυσης αρµόδιων σωµάτων σε κάθε χώρα οπου η αγορά ενδιαφέρεται για τις δηλώσεις Προετοιµασία των γενικών οδηγιών Το αρµόδιο σώµα προετοιµάζει γενικές οδηγίες, περιγράφοντας τη γενικότερη λειτουργία του προγράµµατος. Οι γενικές οδηγίες περιγράφουν το γενικό σκοπό, τη δοµή της µεθοδολογίας, τα στοιχεία του προγράµµατος και τα καθήκοντα για τη συνεργασία µεταξύ των ενδιαφερόµενων πλευρών και περιέχουν τις ακόλουθες πληροφορίες: Σκοπός Πηγές Όροι και ορισµοί Αντικείµενα Μεθοδολογικές εκτιµήσεις Εισαγωγή δεδοµένων από τα ενδιαφερόµενα µέρη Σχήµα και τύπος δηλώσεων ιαδικασίες εδραίωσης ενός προγράµµατος µεταξύ των συνεργαζόµενων πλευρών Οι γενικές οδηγίες επίσης περιγράφουν τις συνθήκες για τη βελτίωση και την έκδοση των δηλώσεων και αν είναι απαραίτητο για το πρόγραµµα την κατακύρωση της άδειας. Πρέπει να περιέχουν τα παρακάτω στοιχεία: ηµοσιότητα των αδειών Συνθήκες που θα µπορούσαν να οδηγήσουν στην αναστολή, ακύρωση ή ανάκληση µιας άδειας ιαδικασίες για τις πλήρεις διορθωτικές δράσεις σε περίπτωση µη προσαρµογής ιαδικασίες για την επίλυση των διαφορών Ελεύθερη δοµή Οδηγίες για τη χρήση των λογότυπων των δηλώσεων, αν είναι διαθέσιµες Είναι βασικό ότι όλες οι προϋποθέσεις για την έκδοση των αδειών και την απονοµή διπλώµατος περιέχονται στις γενικές οδηγίες, αφού µόνο αυτές οι 89

98 απαιτήσεις είναι απαραίτητες για να χρησιµοποιηθούν ως βάση για την απονοµή ή µη της άδειας έκδοσης της δήλωσης. Οι γενικές αρχές πρέπει επίσης να ορίζουν το ρόλο των ανεξάρτητων επαληθευτών στην επίβλεψη και τον έλεγχο: Συµβατότητα µε τους κανόνες επιλογής των κατηγοριών των παραµέτρων Συµβατότητα µε τους κανόνες κατηγορίας προϊόντων (PCR) ιαδικασίες για την εγκυρότητα και επαλήθευση των πιστοποιήσεων ιάδοση των πληροφοριών για τη γενική µεθοδολογία των πτυχών της ανάλυσης κύκλου ζωής Οι γενικές οδηγίες πρέπει να διασφαλίζουν τη συνοχή µεταξύ των δηλώσεων. Για να επιτευχθεί αυτό πρέπει η συλλογή των δεδοµένων και οι υπολογισµοί να γίνονται µε τον ίδιο τρόπο και να υπακούν στους ίδιους γενικούς κανόνες. Αυτό εφαρµόζεται µε διαφορετικές απαιτήσεις για την ποιότητα των δεδοµένων και µε την επιλογή των ορίων του συστήµατος και των µεθόδων υπολογισµού. Οι ποσοτικές περιβαλλοντικές πληροφορίες ενός προϊόντος που περιέχονται σε µια δήλωση EPD βασίζονται στα αποτελέσµατα της µελέτης της ανάλυσης του κύκλου ζωής, που γίνεται σύµφωνα µε τη σειρά των διεθνών πρότυπων ISO Τα δεδοµένα πρέπει να υπολογίζονται σύµφωνα µε το ISO (γενικές αρχές και διαδικασίες), το ISO (ανάλυση απογραφής), το ISO (εκτίµηση επιπτώσεων) και το ISO (ερµηνεία). Μπορούν να χρησιµοποιηθούν και αποτελέσµατα από άλλα εργαλεία περιβαλλοντικής ανάλυσης για να παρέχουν συµπληρωµατικά περιβαλλοντικά δεδοµένα. Η χρησιµοποίηση τους είναι προαιρετική. Αυτά τα δεδοµένα για παράδειγµα θα µπορούσαν να περιέχουν σηµαντικά στοιχεία για τη βιώσιµη βελτίωση, καθώς και οικονοµικά και κοινωνικά στοιχεία ιαχείριση της βελτίωσης, της κριτικής και της ανανέωσης των κανόνων κατηγορίας προϊόντων (PCR) Οι γενικές οδηγίες που αναφέρονται στις µεθοδολογικές αρχές πρέπει να έχουν ως στόχο τη διασφάλιση της συνέπειας, της συγκρισιµότητας και της ολοκλήρωσης των κατηγοριών των παραµέτρων της ανάλυσης κύκλου ζωής. Το αποτέλεσµα είναι µια λίστα απαιτήσεων που περιγράφουν τους αρµονικούς κανόνες για τη µελέτη της ανάλυσης κύκλου ζωής. Οι γενικές οδηγίες επίσης περιέχουν την παρουσίαση άλλων συµπληρωµατικών περιβαλλοντικών δεδοµένων, που περιγράφουν την περιβαλλοντική απόδοση ενός προϊόντος. Η ποιότητα αυτών των συµπληρωµατικών δεδοµένων πρέπει να επαληθεύεται. 90

99 Κάποιες οµάδες προϊόντων µπορεί να διαφέρουν σε κάποια χαρακτηριστικά της περιβαλλοντικής τους απόδοσης. Αυτές οι διαφορές πρέπει να αντανακλώνται στις δηλώσεις. Οι ειδικές απαιτήσεις των προϊόντων οδηγούν στην οµαδοποίηση των προϊόντων, ώστε να είναι δυνατή η µεταξύ τους σύγκριση. Στη διαδικασία βελτίωσης των εγγράφων για τους κανόνες κατηγορίας προϊόντων (PCR) το αρµόδιο σώµα είναι υπεύθυνο για τη γενική βελτίωση και έγκριση των εγγράφων PCR, καθώς και για την κριτική και ανανέωση αυτών. Η προετοιµασία και η κριτική των εγγράφων PCR ακολουθεί παρόµοια διαδικασία και προτείνεται αυτή να περιέχει τα επόµενα βήµατα: Αναζήτηση και έναρξη συνεργασίας µε άλλες πλευρές ιασφάλιση της διαδικασίας ανοικτών συσκέψεων κατά τη διάρκεια προετοιµασίας των εγγράφων PCR Έγκριση των εγγράφων PCR Κριτική και επαλήθευση των εγγράφων PCR Έκθεση και έκδοση των εγγράφων PCR Εδραίωση των αρχών απόδειξης της συµβατότητας Με σεβασµό στις βασικές οδηγίες, το αρµόδιο σώµα πρέπει να εδραιώσει τη µεθοδολογία που χρησιµοποιήθηκε για να εκτιµηθεί αν οι δηλωµένες πληροφορίες για ένα συγκεκριµένο προϊόν συµµορφώνονται µε τις επιλεγόµενες λειτουργικές µονάδες και τις κατηγορίες των παραµέτρων. Επίσης πρέπει να εκτιµηθεί ότι τα έγγραφα PCR για τις αντίστοιχες κατηγορίες προϊόντων είναι καλά τεκµηριωµένα και έχουν επαρκή ακρίβεια, ώστε να υπάρχει εµπιστοσύνη στο πρόγραµµα. Με σεβασµό στην επίβλεψη και τον έλεγχο, το αρµόδιο σώµα εξετάζει τις απαιτήσεις του προγράµµατος και σε συµφωνία µε τους γενικούς κανόνες καθορίζει την κατάλληλη µορφή επαλήθευσης. Μετά την εξέταση των απαιτήσεων πρέπει να προετοιµαστεί ένα πλάνο µελλοντικής επίβλεψης και ελέγχου. Το αρµόδιο σώµα πρέπει να ετοιµάσει και να κάνει διαθέσιµα σε κάθε ζήτηση τα έγγραφα που θα περιέχουν το ελάχιστο τα παρακάτω: Κατηγορίες προϊόντων Λειτουργική µονάδα Κατηγορίες των παραµέτρων Περίοδος εγκυρότητας Έλεγχος και µέθοδοι επαλήθευσης Επαλήθευση των πιστοποιήσεων και κατακύρωση κανονισµών ιαδικασίες περιοδικής εξέτασης Πηγές κεφαλαίων για τη βελτίωση του προγράµµατος 91

100 Επαλήθευση συµβατότητας Εγγραφή και έκδοση αδειών Το αρµόδιο σώµα είναι υπεύθυνο για την εγγραφή επαληθευµένων δηλώσεων µετά από αίτηµα. Στη συνέχεια απονέµει µια άδεια έκδοσης της δήλωσης µόνο αν: Ο υποψήφιος είναι συµβατός µε τους γενικούς κανόνες του οδηγού και του προγράµµατος Το προϊόν είναι σε συµβατότητα µε τη λειτουργική µονάδα, τις κατηγορίες των παραµέτρων και το στόχο της µελέτης της ανάλυσης του κύκλου ζωής για κάθε κατηγορία προϊόντος Η έκδοση της άδειας δεν υποχρεώνει τον κάτοχο να εκδώσει τη δήλωση ιατήρηση των επίσηµων εκδόσεων των δηλώσεων Το αρµόδιο σώµα πρέπει να διατηρεί µια δηµοσίως διαθέσιµη λίστα των προϊόντων που απέκτησαν άδεια και εκδόθηκαν. Είναι προτιµότερο αυτές οι πληροφορίες να δίνονται µέσω διαδικτύου και να δίνεται η δυνατότητα κάποιος να τις κατεβάσει. Επίσης πρέπει να παρέχονται πληροφορίες για την εταιρία ή τον οργανισµό που έχει τη δήλωση και λεπτοµέρειες επικοινωνίας µε τους υπεύθυνους Ρόλος και καθήκοντα των εταιριών και των οργανισµών κατά την προετοιµασία των απαιτήσεων των προϊόντων και των κανόνων κατηγορίας προϊόντων (PCR) Τα µέρη µιας δήλωσης EPD µπορεί να διαφέρουν ανάλογα µε την επιλεγόµενη κατηγορία προϊόντων και τον τύπο υπηρεσιών, λόγω της παραλλαγής στην εγγενή περιβαλλοντική τους απόδοση. Παρόλα αυτά πρέπει να προετοιµάζονται οι απαιτήσεις των προϊόντων σε κάθε περίπτωση, ώστε να διασφαλιστεί η συνοχή και η συγκρισιµότητα µεταξύ των δηλώσεων. Είναι σηµαντικό να υπάρχει ένας αριθµός κοινών απαιτήσεων για τους υπολογισµούς κατά την ανάλυση του κύκλου ζωής και άλλες περιβαλλοντικές πληροφορίες για όλους τους τύπους αγαθών και υπηρεσιών. Τέτοιοι κοινοί κανόνες πρέπει να περιγράφονται στις γενικές οδηγίες ενός προγράµµατος EPD. Η προετοιµασία των εγγράφων PCR πρέπει να πραγµατοποιείται από εταιρίες και οργανισµούς που έχουν βαθειά γνώση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των προϊόντων και των υπό εξέταση υπηρεσιών. Οι συνεργαζόµενες εταιρίες και οργανισµοί είναι αυτοί που πρέπει να ξεκινούν την προετοιµασία των εγγράφων PCR, 92

101 αρκεί να υπάρχει ενδιαφέρον στην αγορά για αυτού του είδους τις πληροφορίες της περιβαλλοντικής απόδοσης των προϊόντων και των υπηρεσιών. Οι προτάσεις για τους κανόνες PCR µπορούν να συντάσσονται µε δύο τρόπους: Εταιρίες και οργανισµοί σε συνεργασία µεταξύ τους Μεµονωµένες εταιρίες ή οργανισµοί στην περίπτωση λανσαρίσµατος καινούργιων προϊόντων στην αγορά ή στην περίπτωση που άλλες εταιρίες δεν ενδιαφέρονται να συνεργαστούν στην προετοιµασία Στη δεύτερη περίπτωση είναι σηµαντικό η εταιρία ή οργανισµός που ξεκινάει την προετοιµασία να το γνωστοποιήσει µε δηµόσια ανακοίνωση, ώστε να αναζητηθεί πιθανή συνεργασία µε άλλες εταιρίες ή οργανισµούς Παράµετροι που πρέπει να περιέχονται στους κανόνες PCR Ένα πρόγραµµα EPD συνήθως προσδιορίζει έναν ελάχιστο αριθµό κατηγοριών των παραµέτρων που εφαρµόζονται σε όλες τις κατηγορίες των προϊόντων. Αυτές οι ελάχιστες παράµετροι συµπληρώνονται µε άλλες για κάθε κατηγορία προϊόντος. Επίσης πρέπει να διασφαλίζεται η συνοχή, η συγκρισιµότητα και η ακεραιότητα των κατηγοριών των παραµέτρων σε όλη τη διάρκεια ζωής των προϊόντων. Το σετ κατηγοριών των παραµέτρων µπορεί να µην είναι το ίδιο για όλες τις κατηγορίες προϊόντων. Οι κατηγορίες των παραµέτρων πρέπει να περιέχουν περιβαλλοντικά δεδοµένα, διαφορετικά από αυτά που λαµβάνονται από την ανάλυση του κύκλου ζωής. Ο καθορισµός της οµάδας προϊόντος και του τύπου υπηρεσιών συνίσταται να περιέχεται στις πληροφορίες που προκύπτουν από την ανάλυση του κύκλου ζωής. Τα κριτήρια που χρησιµοποιούνται στη µελέτη της ανάλυσης του κύκλου ζωής είναι τα παρακάτω: Ορισµός των λειτουργικών µονάδων Επιλογή και περιγραφή των ορίων του συστήµατος Επιλογή των κριτηρίων Περιγραφή των ποιοτικών απαιτήσεων για τα δεδοµένα Περιγραφή των χρησιµοποιούµενων βάσεων δεδοµένων Επιλογή των αποτελεσµάτων που πρέπει να περικλείονται στη δήλωση Επιλογή του σετ κατηγοριών για την περιγραφή των βασικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων Περιγραφή των παραµέτρων όλων των κατηγοριών 93

102 Περιγραφή των πληροφοριών που θα πρέπει να περιέχονται στο στάδιο χρήσης της δήλωσης Περιγραφή των πληροφοριών που θα πρέπει να περιέχονται από το τέλος της φάσης ζωής Ποσότητες και µονάδες, στις οποίες πρέπει να είναι εκφρασµένα τα αποτελέσµατα Υπάρχουν και άλλα περιβαλλοντικά δεδοµένα που πρέπει να καθοριστούν, εκτός από αυτά που προκύπτουν από την ανάλυση κύκλου ζωής όπως: Περιγραφή της λίστας των υλικών και των χηµικών ουσιών εδοµένα που προκύπτουν από την ανάλυση του κύκλου ζωής, αλλά δεν κοινοποιούνται στην κλασσική µορφή της απογραφής του κύκλου ζωής (Life Cycle Inventory LCI), όπως π.χ. η περιεκτικότητα σε ανακυκλώσιµα υλικά εδοµένα που δεν προκύπτουν από την ανάλυση του κύκλου ζωής, αλλά βασίζονται στη θεώρηση ολόκληρου του κύκλου ζωής των προϊόντων και αποτελούν µέρος του περιβαλλοντικού προφίλ του προϊόντος, όπως π.χ. πληροφορίες για τοξικές ουσίες Πληροφορίες για άλλες πτυχές της γενικής περιβαλλοντικής απόδοσης ενός προϊόντος Περιγραφή του τύπου έκθεσης (στην περίπτωση που αυτός είναι διαφορετικός από τον γενικά συµφωνηµένο τύπο) Ο ρόλος και τα καθήκοντα των ανεξάρτητων επαληθευτών Για λόγους αξιοπιστίας τα αποτελέσµατα της ανάλυσης κύκλου ζωής χρησιµοποιούνται στην αγορά µε τέτοιο τρόπο ώστε να είναι δυνατές οι συγκρίσεις και στην περίπτωση των δηλώσεων πρέπει να υφίστανται µια διαδικασία για την ποιοτική διασφάλιση της µελέτης µε βάση τις απαιτήσεις του ISO Mε τον ίδιο τρόπο πρέπει να χρησιµοποιούνται και οι υπόλοιπες περιβαλλοντικές πληροφορίες. Υπάρχουν πολλοί τρόποι για να επιτευχθεί η ποιοτική διασφάλιση των πληροφοριών, µέσω του ελέγχου εγκυρότητας και της επαλήθευσης των δεδοµένων και των πληροφοριών και µέσω της πιστοποίησης από ένα τρίτο µέρος Απαιτήσεις ικανότητας των επαληθευτών Οι ελάχιστες απαιτήσεις που πρέπει να έχουν οι επαληθευτές είναι οι εξής: Γενική γνώση της βιοµηχανίας και των περιβαλλοντικών ζητηµάτων γύρω από τα προϊόντα Καλή γενική γνώση στο πεδίο της ανάλυσης κύκλου ζωής 94

103 Βαθειά γνώση της µεθοδολογίας της ανάλυσης κύκλου ζωής Βαθειά γνώση των προτύπων ISO, που είναι σχετικά µε την περιβαλλοντική σήµανση, τις περιβαλλοντικές δηλώσεις και την εκτίµηση του κύκλου ζωής (ISO 14020, ISO 14025, ISO και ISO 14044) Βαθειά γνώση της υποδοµής πάνω στην οποία βασίστηκαν οι απαιτήσεις των περιβαλλοντικών δηλώσεων Βαθειά γνώση του προγράµµατος για τις περιβαλλοντικές δηλώσεις προϊόντων τύπου III ιαδικασία ελέγχου εγκυρότητας και επαλήθευσης Οι επιστηµονικές πληροφορίες που συλλέγονται και αναφέρονται σε µια δήλωση πρέπει να έχουν επαρκή ποιότητα, ώστε να διασφαλίζεται η αξιοπιστία αυτής. Οι ελάχιστες ποιοτικές απαιτήσεις των δεδοµένων πρέπει να έχουν τα παρακάτω χαρακτηριστικά (σύµφωνα µε το ISO 14041): Λογική συµφωνία των µεθόδων συλλογής των στοιχείων Γεωγραφική κάλυψη Ακρίβεια, ακεραιότητα και αντιπροσωπευτικότητα των δεδοµένων Πηγές των δεδοµένων Τεχνολογία Χρονική κάλυψη Αβεβαιότητα των δεδοµένων Ο επαληθευτής εκτιµάει την συµβατότητα της δήλωσης µε τις απαιτήσεις του προγράµµατος. Οι µέθοδοι για αυτήν την εκτίµηση πρέπει να κάνουν χρήση των παρακάτω: Των προτύπων ISO Άλλων διεθνώς αναγνωρισµένων προτύπων Εθνικών και τοπικών προτύπων Η διαδικασία εξέτασης και έγκρισης των δηλώσεων EPD περιέχει κάποια στοιχείακλειδιά. Αυτά είναι: Πληροφορίες παρασκηνίου και παρουσίαση των αποτελεσµάτων για την περιβαλλοντική απόδοση Πληροφορίες σε άλλα µέρη της δήλωσης Παρουσίαση της δήλωσης Συµβατότητα µε τις σχετικές διαδικασίες και τους περιβαλλοντικούς νόµους που είναι σχετικοί µε τα προιοντα 95

104 Επαλήθευση και πιστοποίηση από τρίτο µέρος Ο έλεγχος της εγκυρότητας και η επαλήθευση µπορεί να γίνει από ένα τρίτο µέρος, που συνήθως είναι ένα ανεξάρτητο σώµα πιστοποίησης. Το σώµα πιστοποίησης πρέπει να προσαρµόσει τη συχνότητα των εξωτερικών εξετάσεων σύµφωνα µε την ακρίβεια και την αξιοπιστία της εταιρίας ή του οργανισµού αλλά και την ύπαρξη πιστοποιηµένης ποιότητας των συστηµάτων περιβαλλοντικής διαχείρισης. Το αποτέλεσµα της διαδικασίας ελέγχου της εγκυρότητας και της επαλήθευσης πρέπει να είναι σε µορφή εγγράφων στοιχείων, µε τέτοιο τρόπο που να είναι κατανοητά σε έναν ειδικό έξω από το σώµα. Αν το σώµα πιστοποίησης βρει οτι η µελέτη της ανάλυσης κύκλου ζωής δεν είναι συµβατή µε τις απαιτήσεις µπορεί να ζητήσει πρόσθετα δεδοµένα. Τα τελικά δεδοµένα πρέπει να περιέχουν και αυτή τη διαδικασία. Η έγκριση µιας δήλωσης ισχύει για ένα προκαθορισµένο διάστηµα µετά το οποίο πρέπει να γίνει επανεξέταση. Το σώµα πιστοποίησης σε συνεργασία µε την εταιρία/οργανισµό αποφασίζει για το µήκος αυτού του διαστήµατος. Αυτό το διάστηµα µπορεί να είναι µέχρι και 3 χρόνια. Τα σώµατα πιστοποίησης δεν επιτρέπεται να διαδίδουν, χωρίς την άδεια της εταιρίας ή του οργανισµού, καµία πληροφορία. Τα σώµατα πιστοποίησης εκδίδουν µια έντυπη φόρµα γραπτής έγκρισης ή πιστοποίησης που επικυρώνει τη συµβατότητα µε τις απαιτήσεις. Αυτό το έγγραφο υποβάλλεται στο αρµόδιο σώµα µαζί µε την αίτηση για έκδοση άδειας EPD. 5.7 Τρόπος απόκτησης περιβαλλοντικής δήλωσης προϊόντων Η απόκτηση, εγγραφή και διατήρηση µιας περιβαλλοντικής δήλωσης EPD είναι µια βήµα προς βήµα διαδικασία που περιέχει: Τη συλλογή γενικών πληροφοριών για τις απαιτήσεις που είναι απαραίτητες για τη δήλωση, δεδοµένων και άλλων περιβαλλοντικών πληροφοριών Τη προµήθευση των πληροφοριών που απορρέουν από την ανάλυση κύκλου ζωής και άλλων περιβαλλοντικών πληροφοριών που θα περιέχονται στη δήλωση ιεξαγωγή µιας ανεξάρτητης µελέτης των δεδοµένων Εγγραφή της δήλωσης Συνεχής ανανέωση της δήλωσης και απόδειξη της συµβατότητας Αυτά τα βήµατα περιγράφονται στη συνέχεια. 96

105 5.7.1 Συλλογή γενικών πληροφοριών για τις απαιτήσεις που είναι απαραίτητες για τη δήλωση, δεδοµένων και άλλων περιβαλλοντικών πληροφοριών Τα συστήµατα EPD διαχειρίζονται από ένα αρµόδιο σώµα που είτε είναι µια εταιρία, είτε ένας βιοµηχανικός τοµέας, είτε ένα ανεξάρτητο σώµα. Το αρµόδιο σώµα είναι υπεύθυνο για να κάνει δηµοσίως διαθέσιµες τις γενικές οδηγίες περιγράφοντας το γενικό στόχο, τη µεθοδολογική δοµή, τα στοιχεία του προγράµµατος και τα καθήκοντα για τη συνεργασία µε τις ενδιαφερόµενες πλευρές. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι γενικές οδηγίες είναι διαθέσιµες στην ιστοσελίδα του αρµόδιου σώµατος. Αυτές περιγράφουν τις απαιτήσεις για τα απαραίτητα υποχρεωτικά δεδοµένα και τη συλλογή δεδοµένων και άλλων περιβαλλοντικών πληροφοριών που µπορεί να περιέχονται. Από την πλευρά της µεθοδολογίας υπάρχουν τρεις προσεγγίσεις: Γενικές µεθοδολογίες που περιγράφονται στις γενικές οδηγίες Μέθοδοι που βασίζονται στην ανάλυση του κύκλου ζωής για να περιγράψουν την περιβαλλοντική απόδοση Ειδικές απαιτήσεις προϊόντων (PCRs) που περιγράφουν µια αρµονική προσέγγιση της ανάλυσης κύκλου ζωής για ξεχωριστές οµάδες προϊόντων και τύπους υπηρεσιών. Οι οµάδες αυτές µπορεί να διαφέρουν στην περιβαλλοντική τους απόδοση και αυτό πρέπει να αντανακλάται στην περιβαλλοντική δήλωση Ειδικές απαιτήσεις προϊόντων (PCRs) Οι κανόνες υπολογισµού που περιγράφονται στα έγγραφα PCR είναι συµπληρωµατικοί αυτών που βασίζονται στην ανάλυση κύκλου ζωής και έχουν ως στόχο να διασφαλίσουν τη συνοχή της συλλογής δεδοµένων και τον χειρισµό αυτών για συγκεκριµένες οµάδες προϊόντων και τύπους υπηρεσιών. Αυτή τη στιγµή ένας όλο και µεγαλύτερος αριθµός χωρών συνεργάζονται µε στόχο την εναρµόνιση των κανόνων PCR και τη διεθνή τους αποδοχή, ώστε να προµηθευτεί η αγορά µε ένα παγκόσµιο σετ εγκεκριµένων εγγράφων PCR. Μια τέτοια προσπάθεια είναι ο στόχος του δικτύου της περιβαλλοντικής δήλωσης προϊόντων «Παγκόσµιο πρότυπο III» (Global Type III Environmental Product Declarations Network (GEDnet). Στο κοντινό µέλλον επιδιώκεται οι εταιρίες και οι οργανισµοί σε όλο τον κόσµο να έχουν εύκολη πρόσβαση στα διεθνώς συµφωνηµένα έγγραφα PCR, ώστε να τα χρησιµοποιούν ως βάση για τους υπολογισµούς της ανάλυσης του κύκλου ζωής. Αυτή τη στιγµή αυτή η ευκαιρία είναι διαθέσιµη µέσω λίγων υπαρχουσών συστηµάτων EPD. 97

106 Αν οι γενικώς αποδεχόµενοι κανόνες PCR δεν υπάρχουν, θα πρέπει να προετοιµαστούν και να επικυρωθούν. Ένα αρµόδιο σώµα είναι υπεύθυνο για τη γενική διαχείριση της βελτίωσης των καινούργιων εγγράφων PCR. Συνίσταται οι κανόνες PCR να προετοιµάζονται µέσω ανοικτών συνελεύσεων µε συµµετοχική διαδικασία, ώστε να διασφαλίζεται η εκµετάλλευση της ειδικής γνώσης των προϊόντων και η εµπειρογνωµοσύνη από όλες τις ενδιαφερόµενες εταιρίες και ινστιτούτα. Η προετοιµασία των εγγράφων PCR είναι καλύτερα να γίνεται από εταιρίες και οργανισµούς που έχουν βαθειά γνώση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των προϊόντων και των υπηρεσιών που είναι υπό µελέτη Παροχή πληροφοριών βασισµένων στην ανάλυση κύκλου ζωής και άλλου τύπου πληροφοριών που πρέπει να περιέχονται στη δήλωση EPD H παροχή των πληροφοριών που βασίζονται στην ανάλυση κύκλου ζωής και άλλου τύπου πληροφοριών που πρέπει να περιέχονται στη δήλωση EPD είναι το κύριο µέρος της διαδικασίας ανάπτυξης µιας δήλωσης EPD. Οι οδηγίες που υπάρχουν για να βοηθούν στην ανάπτυξη των πληροφοριών συνήθως περιγράφονται σε τρία διαφορετικά είδη εγγράφων. Ο σκοπός αυτών των εγγράφων είναι: Να είναι ικανά να ακολουθούν διεθνώς αποδεχόµενες µεθόδους για την περιγραφή της περιβαλλοντικής απόδοσης προϊόντων και υπηρεσιών. Οι υπολογισµοί πρέπει να βασίζονται στην ανάλυση του κύκλου ζωής (LCA) σύµφωνα µε τη σειρά ISO Να είναι ικανά να χρησιµοποιούν τις δηλώσεις για την επίτευξη των σκοπών. Οι υπολογισµοί, οι µέθοδοι και οι προϋποθέσεις που χρησιµοποιούνται πρέπει να ακολουθούν κάποιες αρµονικές διαδικασίες της ανάλυσης κύκλου ζωής Να είναι ικανά να συγκεντρώνουν πληροφορίες για όλη την αλυσίδα προµήθειας και να συγκρίνουν πληροφορίες από δηλώσεις διαφορετικών προϊόντων, της ίδιας κατηγορίας όµως. Για αυτό χρειάζονται οι ειδικές απαιτήσεις των προϊόντων PCRs που βρίσκονται στην ιστοσελίδα του αρµόδιου σώµατος Μελέτη της ανάλυσης του κύκλου ζωής (LCA) Η περιγραφή της περιβαλλοντικής απόδοσης ενός προϊόντος ή µιας υπηρεσίας βασίζεται στην ανάλυση του κύκλου ζωής. Αυτή είναι µια τεχνική για να έχουµε πρόσβαση στις περιβαλλοντικές επιπτώσεις και έχει τα παρακάτω χαρακτηριστικά: Ορισµός του σκοπού και του εύρους της µελέτης 98

107 Συλλογή της ανάλυσης απογραφής και των εισερχόµενων και εξερχόµενων δεδοµένων του συστήµατος Εκτίµηση των βασικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων Ερµηνεία των αποτελεσµάτων σε σχέση µε τα αντικείµενα της µελέτης Σε πολλές περιπτώσεις ένα µεγάλο µέρος πληροφοριών που µπορούν να χρησιµοποιηθούν απευθείας στους υπολογισµούς της ανάλυσης κύκλου ζωής το έχουν οι εταιρίες και οι οργανισµοί. Σε αυτές τις περιπτώσεις χρειάζεται µόνο ένα συγκεκριµένο ποσοστό των συµπληρωµατικών πληροφοριών. Αν οι πληροφορίες για τους υπολογισµούς της ανάλυσης κύκλου ζωής δεν υπάρχουν, χρησιµοποιούνται κοινές βάσεις δεδοµένων Πληροφορίες που θα πρέπει να περιέχονται σε µια δήλωση Τα περισσότερα συστήµατα EPD απαιτούν να περιέχονται στις δηλώσεις συγκεκριµένες πληροφορίες. Οι δηλώσεις πολλές φορές δίνουν την ευκαιρία να περιέχονται πολλοί τύποι άλλων σχετικών πληροφοριών. Έτσι στις δηλώσεις πολλές φορές εκτός από την περιβαλλοντική απόδοση των προϊόντων ή των υπηρεσιών, περιέχονται περιβαλλοντικές πληροφορίες για την εταιρία και τη γενικότερη περιβαλλοντική της πολιτική. Οι δηλώσεις χωρίζονται σε διάφορα µέρη, όπως για παράδειγµα: Περιγραφή της εταιρίας ή του οργανισµού και του προϊόντος ή της υπηρεσίας Το περιεχόµενο της δήλωσης Μια δήλωση περιβαλλοντικής απόδοσης Πληροφορίες για επαναχρησιµοποίηση και ανακύκλωση Πληροφορίες από την εταιρία/οργανισµό και τον εξωτερικό επαληθευτή Η περιγραφή της εταιρίας ή του οργανισµού και του προϊόντος ή της υπηρεσίας µπορεί να περιέχει για παράδειγµα συγκεκριµένες πληροφορίες για τη διαδικασία παραγωγής και πληροφορίες για το περιβαλλοντικό προφίλ της εταιρίας, όπως π.χ. η ύπαρξη συστήµατος περιβαλλοντικής διαχείρισης. Το περιεχόµενο της δήλωσης µπορεί να έχει µια λίστα των σχετικών υλικών και χηµικών που χρησιµοποιούνται στη διαδικασία παραγωγής ή περιέχονται στο ίδιο το υλικό. Η δήλωση περιβαλλοντικής απόδοσης µπορεί να περιέχει πληροφορίες για τη χρήση πόρων, τις εκποµπές ρύπανσης και τις αντίστοιχες περιβαλλοντικές επιπτώσεις και την παραγωγή απορριµµάτων. Ένα παράδειγµα πιθανών κεφαλαίων της δήλωσης δίνεται παρακάτω: 99

108 Κατανάλωση και µείωση πόρων Κατανάλωση φυσικών και υλικών πόρων Ανανεώσιµες πηγές Μη-ανανεώσιµες πηγές Κατανάλωση πρωτογενούς ενέργειας / ενεργειακοί πόροι Ενεργειακές πηγές άνθρακα, πετρελαίου ή φυσικού αεριού Ανανεώσιµες ενεργειακές πηγές Ουράνιο για πυρηνική ενέργεια Ενέργεια από την καύση απορριµµάτων Χρήση γης Υδάτινοι πόροι Πιθανές περιβαλλοντικές επιπτώσεις Κλιµατική αλλαγή / εκποµπές θερµοκηπικών αεριών Καταστροφή της ζώνης του όζοντος / µείωση στρατοσφαιρικού όζοντος / εκποµπές αεριών που βλάπτουν το όζον Μετατροπή της γης και των υδάτινων πόρων σε όξινα / εκποµπές όξινων αεριών Ευτροφισµός / θρεπτικός εµπλουτισµός Σχηµατισµός φωτοχηµικών οξειδωτικών Παραγωγή απορριµµάτων Παραγωγή επικινδύνων απορριµµάτων Παραγωγή µη-επικίνδυνων απορριµµάτων Οι πληροφορίες για την επαναχρησιµοποίηση και την ανακύκλωση πρέπει να εστιάζουν στις πληροφορίες που είναι σηµαντικές για τη διάλυση και την ανακύκλωση. Πρέπει να υπάρχουν πληροφορίες για τον τρόπο χειρισµού των απορριµµάτων και την υλική και ενεργειακή ανάκτηση από την ανακύκλωση. Οι πληροφορίες πρέπει να περιέχουν επίσης και µια αναφορά σε άλλες δράσεις που µπορεί να αναλάβει ο χρήστης ώστε να µειώσει τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Οι πληροφορίες από την εταιρία/οργανισµό µπορεί να περιέχουν συγκεκριµένες πτυχές που θέλει να αναδείξει αυτή π.χ. αν το προϊόν ή η υπηρεσία καλύπτει διάφορα είδη περιβαλλοντικών κριτηρίων για την οικολογική σήµανση ή πληροφορίες για την περιβαλλοντική υγεία και ασφάλεια. 100

109 5.7.3 ιεξαγωγή ανεξάρτητης κριτικής των δεδοµένων Ένα µέρος του συστήµατος EPD είναι συνήθως η κριτική των δεδοµένων από έναν ανεξάρτητο επαληθευτή. Αυτός απαιτείται σύµφωνα µε τους κανόνες που απορρέουν από το ISO 14040, οι οποίοι αναφέρουν ότι τα αποτελέσµατα από τους υπολογισµούς της ανάλυσης του κύκλου ζωής πρέπει να εξετάζονται αν είναι να χρησιµοποιηθούν για συγκρίσεις. Η επαλήθευση πρέπει να διασφαλίζει ότι η εταιρία ή ο οργανισµός έχει µια αξιόπιστη και συνεχώς ανανεώσιµη επεξεργασία των δεδοµένων και των άλλων πληροφοριών που περιέχονται στη δήλωση. Ένα τρίτο µέρος, το σώµα πιστοποίησης µπορεί να διεξάγει την εξέταση. Υπάρχουν πολλά τέτοια σώµατα επικύρωσης των δηλώσεων, τα οποία κρατάνε και µια επικύρωση για το ISO Παρουσίαση της µελέτης της ανάλυσης κύκλου ζωής για επαλήθευση Η παρουσίαση των αποτελεσµάτων της µελέτης της ανάλυσης κύκλου ζωής για επαλήθευση οφείλει να είναι περιεκτική µε όλες τις διαδικασίες που ακολουθήθηκαν κατά τη διεξαγωγή της έρευνας. Πρέπει να υπάρχουν παραποµπές για τους γενικούς κανόνες EPD που χρησιµοποιήθηκαν ως βάση στους υπολογισµούς και για τα έγγραφα PCR. Οποιαδήποτε απόκλιση από αυτές τις πηγές πρέπει να περιγράφεται και να δικαιολογείται. Ένα κατάλληλο σχήµα για την παρουσίαση περιέχει τα ακόλουθα: Η παρουσίαση της δήλωσης πρέπει να γίνει µε τέτοιο τρόπο, που να διευκολύνει την εξέταση από τον επαληθευτή µε προσοχή στην ακρίβεια και τη συνάφεια των δεδοµένων Τα αποτελέσµατα από την ανάλυση της απογραφής πρέπει να παρουσιάζονται ξεχωριστά σε µορφή πίνακα και να περιέχουν περιλήψεις των διάφορων παραµέτρων για τις διαφορετικές φάσεις του κύκλου ζωής Τα αποτελέσµατα από την ανάλυση κύκλου ζωής πρέπει να παρουσιάζονται µε τέτοιο τρόπο που να διευκρινίζεται η διαδικασία υπολογισµού από τη ροή δεδοµένων µέχρι την τελική επεξεργασία των δεδοµένων Είναι προτιµότερο οι παρακάτω τύπου πληροφορίες να είναι διαθέσιµες για εξέταση από τον επαληθευτή: Η παρουσίαση της µελέτης της ανάλυσης κύκλου ζωής Η περιγραφή των δεδοµένων Το σχήµα και η µορφή της δήλωσης 101

110 Η παρουσίαση της µελέτης της ανάλυσης κύκλου ζωής πρέπει να περιέχει: Τα αποτελέσµατα από την ανάλυση απογραφής που περιέχουν τα όρια του συστήµατος, οι κανόνες κατανοµής, οι διαδικασίες συλλογής των δεδοµένων και οι διαδικασίες για την επαλήθευση των δεδοµένων Τα αποτελέσµατα από την εκτίµηση των επιπτώσεων που περιέχουν την κατανάλωση πόρων, την ταξινόµηση και τον χαρακτηρισµό Τα αποτελέσµατα από τις ήδη υπάρχουσες κριτικές που περιέχουν την ερµηνεία τους, τις συστάσεις και τα συµπεράσµατα Η περιγραφή των δεδοµένων είναι προτιµότερο να περιέχει: Την τεκµηρίωση των διαδικασιών που περιέχονται στην ανάλυση κύκλου ζωής στο συνολικό επίπεδο για να είναι διαθέσιµα στη χρήση των υπολογισµών Τον τύπο των ειδικών δεδοµένων που χρησιµοποιήθηκαν και των πληροφοριών που χρησιµοποιήθηκαν από πηγές Το χειρισµό των δεδοµένων και τις διαδικασίες διασφάλισης ποιότητας Το σχήµα και η µορφή της δήλωσης µπορεί να περιέχουν: Τις υποχρεωτικές πληροφορίες Άλλες περιβαλλοντικές πληροφορίες όπως π.χ. µια λίστα των υλικών και των χηµικών ουσιών, πληροφορίες για την απελευθέρωση τοξικών ουσιών και πληροφορίες για τη συντήρηση και την ανακύκλωση Εθελοντικές πληροφορίες, όπως π.χ. αν το προϊόν είναι συµβατό µε τους κανονισµούς κάποιων στάνταρ, η ύπαρξη περιβαλλοντικής σήµανσης κ.α Εγγραφή των δηλώσεων Η εγγραφή των δηλώσεων γίνεται από ένα αρµόδιο σώµα, το οποίο είναι υπεύθυνο για την επίσηµη έκδοση των δηλώσεων στο διαδίκτυο, τόσο σε εθνικό, όσο και σε διεθνές επίπεδο. Για την εγγραφή της δήλωσης και της απόκτησης της άδειας ο οργανισµός πρέπει να προµηθεύσει το αρµόδιο σώµα µε έγγραφες βεβαιώσεις της συµµόρφωσης της αίτησης µε τις απαιτήσεις του προγράµµατος. Όλα τα δεδοµένα πρέπει να έχουν επαληθευµένη ποιότητα. 102

111 5.7.5 Συνεχής ενηµέρωση των πληροφοριών των δηλώσεων και απόδειξη συµβατότητας Συνεχής ενηµέρωση των πληροφοριών Η εταιρία ή ο οργανισµός µπορεί να θέλει να διορθώσει ή να τροποποιήσει τις πληροφορίες της δήλωσης. Αυτό µπορεί να απαιτηθεί αν έχουµε βελτίωση στην περιβαλλοντική απόδοση του προϊόντος ή της υπηρεσίας. Σε αυτή την περίπτωση η εταιρία ή ο οργανισµός µπορεί να ξεκινήσει µια επανεξέταση των πληροφοριών. Στη συνέχεια γίνεται γνωστοποίηση των ζητούµενων αλλαγών της δήλωσης στο αρµόδιο σώµα Έλεγχος συµβατότητας Η εταιρία ή οργανισµός είναι υπεύθυνη για τη διασφάλιση της διατήρησης της συµβατότητας µε τις απαιτήσεις του προγράµµατος. Αφού εκδοθεί η δήλωση και δοθεί η άδεια, η εταιρία/οργανισµός πρέπει να πληροφορήσει το αρµόδιο σώµα για τυχόν αλλαγές στις διαδικασίες παρασκευής του προϊόντος έτσι ώστε να ελεγχθεί αν διατηρείται η συµβατότητα µε το πρόγραµµα και το περιεχόµενο της δήλωσης. Αν η συµβατότητα δεν διατηρείται το αρµόδιο σώµα αναγκάζει την εταιρία/οργανισµό να ξεκινήσει διορθωτικές δράσεις. [*] Πηγές: 1. EPD The Green Yardstick ( 2. GEDNET Global Type III Environmental Product Declarations Network ( 103

112 Κεφάλαιο 6 Συµπεράσµατα και προτάσεις 6.1 Προοπτικές ανάπτυξης εργαλείου αξιολόγησης κτιρίων στην Ελλάδα Όπως έχει αναφερθεί, παγκοσµίως έχουν αναπτυχθεί πολλά εργαλεία αξιολόγησης υλικών, αλλά και ολόκληρου του κτιρίου. Αυτά τα εργαλεία είναι προσαρµοσµένα συνήθως για τις χώρες από τις οποίες προέρχονται οι οργανισµοί που τα έχουν αναπτύξει. Κατά την χρησιµοποίηση αυτών των εργαλείων στη χώρα µας προκύπτουν δυσκολίες που έχουν να κάνουν µε τις ειδικές συνθήκες και ανάγκες της χώρας µας. Σε αυτό το κεφάλαιο εξετάζονται οι προοπτικές ανάπτυξης ενός ελληνικού εργαλείου αξιολόγησης. Ένα βασικό πρόβληµα είναι ότι στη χώρα µας δεν υπάρχουν κανονισµοί που να αφορούν στα περιβαλλοντικά θέµατα των κτιρίων. Αυτό δηµιουργεί προϋποθέσεις εισαγωγής υποκειµενικών παραγόντων στην αξιολόγηση. Άρα ένα πρώτο βήµα είναι η ανάπτυξη κανονισµών και η εισαγωγή τους στην υπάρχουσα νοµοθεσία. Ένα άλλο πρόβληµα είναι η έλλειψη βάσεων δεδοµένων για τα περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά των δοµικών υλικών που παράγονται και χρησιµοποιούνται στην Ελλάδα. Το εργαλείο που θα αναπτυχθεί πρέπει να συνοδεύεται από µια τέτοια βάση δεδοµένων που θα αφορά στα σηµαντικότερα οικοδοµικά υλικά και προϊόντα που χρησιµοποιούνται στις εγχώριες κτιριακές κατασκευές. Για να δηµιουργηθεί µια καλή και εκτεταµένη βάση δεδοµένων κρίνεται απαραίτητη η συνεργασία µεταξύ φορέων από το ευρύτερο πεδίο του τεχνικού χώρου (ΤΕΕ, επιστηµονικοί/επαγγελµατικοί σύλλογοι, ΥΠΕΧΩ Ε, βιοµηχανικές ενώσεις, εταιρίες παρασκευής οικοδοµικών υλικών και προϊόντων) µε στόχο τη συστηµατική οργάνωση των απαραίτητων στοιχείων και τη δηµιουργία οµάδων εργασίας. Η βάση δεδοµένων που θα αναπτυχθεί θα πρέπει να έχει συνεχή ενηµέρωση και να περιέχει όσο το δυνατόν περισσότερα οικοδοµικά υλικά και προϊόντα. Η ταξινόµηση των προϊόντων είναι καλό να γίνεται σύµφωνα µε το πρότυπο UNIFORMAT II του διεθνή οργανισµού προτύπων ASTM. Πρέπει να παρέχεται στο χρήστη η δυνατότητα να προσθέσει, να µεταβάλλει και να διαγράψει στοιχεία. Κύρια πηγή συλλογής των δεδοµένων πρέπει να είναι οι διάφοροι παραγωγοί οικοδοµικών υλικών της χώρας. Επίσης προϋπόθεση για την ανάπτυξη του εργαλείου αποτελεί η σύνθεση εκτεταµένης τυπολογίας κατασκευαστικών λύσεων για όλα τα στοιχεία του κτιριακού κελύφους, εξωτερικά και εσωτερικά. Κρίνεται επίσης απαραίτητη και η δηµιουργία υποδειγµάτων αναφοράς (benchmarks) για διάφορες γεωγραφικές περιοχές της χώρας και για κτίρια διαφόρων λειτουργιών, µεγέθους, ποιότητας και κόστους. 104

113 Στόχος του εργαλείου θα πρέπει να είναι η προώθηση φιλικών προς το περιβάλλον κατασκευών που να είναι παράλληλα και οικονοµικά αποτελεσµατικές. Το εργαλείο πρέπει να βασιστεί στη µεθοδολογία της ανάλυσης του κύκλου ζωής, όπως αυτή ορίζεται από το ISO και να µπορεί να χρησιµοποιηθεί σε όλα τα στάδια του κύκλου ζωής µιας κατασκευής. Θα αναλύονται όλα τα στάδια του κύκλου ζωής του κτιρίου, αφού όλα έχουν ως απόρροια περιβαλλοντικές επιπτώσεις που χρήζουν περαιτέρω ανάλυσης. Τα στάδια αυτά θα πρέπει να περιλαµβάνουν την εξόρυξη των πρώτων υλών, την παραγωγή προϊόντων, τις µεταφορές, την τοποθέτηση και ενσωµάτωση τους στο κτίριο, τη χρήση του κτιρίου, τη χρήση ενέργειας κατά την κατασκευή και χρήση, τη συντήρηση, τη διαχείριση των απορριµµάτων, την κατεδάφιση και την τελική διάθεση των παραγόµενων απορριµµάτων. Όπως αναφέρθηκε η ανάλυση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων θα πρέπει να πραγµατοποιείται για όλα τα στάδια του κύκλου ζωής και να εκφράζεται για παράδειγµα σε 10 κατηγορίες: Φαινόµενο του θερµοκηπίου Όξινη βροχή Εξάντληση φυσικών πόρων Ποιότητα εσωτερικού αέρα Στερεά απορρίµµατα Ευτροφισµός Οικοτοξικότητα Ανθρώπινη τοξικότητα Καταστροφή του όζοντος Νέφος Εκτός από την περιβαλλοντική επίδοση θα ήταν καλό µέσω του εργαλείου να εκτιµάται και η οικονοµική λειτουργία της κατασκευής, ώστε οι λύσεις που προτείνονται να είναι οικονοµικά ρεαλιστικές και εφικτές. Για την αποτίµηση της οικονοµικής απόδοσης θα µπορούσε να εφαρµοστεί η πρότυπη µέθοδος κοστολόγησης του κύκλου ζωής (E ) του διεθνούς οργανισµού προτύπων ASTM. Αυτή καλύπτει το κόστος της αρχικής επένδυσης, το κόστος λειτουργίας, το κόστος συντήρησης και επιδιορθώσεων, το κόστος αποµάκρυνσης και καταστροφής. Τα στοιχεία του κόστους συναθροίζονται για συγκεκριµένη σταθερή χρονική περίοδο, καθιστώντας δυνατή τη σύγκριση µεταξύ εναλλακτικών επιλογών για προϊόντα µε ίδιες λειτουργίες. 105

114 Η περιβαλλοντική και οικονοµική απόδοση θα πρέπει να συνενώνονται σε µια συνολική τιµή. Αυτό είναι δυνατό να γίνει µε εφαρµογή του προτύπου E του ASTM που αναφέρεται στην πολυκριτιριακή ανάλυση αποφάσεων. Καλό θα ήταν να δίνεται η δυνατότητα στους χρήστες να προσδιορίζουν συντελεστές βαρύτητας. Η δοµή του εργαλείου θα βασίζεται σε τρία µέρη: Εισαγωγή δεδοµένων Υπολογιστικό µέρος Εξαγωγή αποτελεσµάτων Οι χρήστες στους οποίους θα απευθύνεται το εργαλείο θα είναι µελετητές (πολιτικοί µηχανικοί και αρχιτέκτονες), παραγωγοί οικοδοµικών υλικών και προϊόντων, ινστιτούτα ερευνών και πανεπιστήµια. Στους µελετητές θα επιτρέπεται η επιλογή ανάµεσα σε εναλλακτικά σχέδια, προτάσεις και επιλογές µε γνώµονα πάντα τη µείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Αυτό είναι δυνατό να πραγµατοποιηθεί είτε στο επίπεδο του συνολικού κτιρίου, είτε στο επίπεδο µεµονωµένων δοµικών στοιχείων. Στους παραγωγούς θα δίνεται η δυνατότητα να εκτιµήσουν τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των υλικών που χρησιµοποιούν και των τεχνολογιών παραγωγής που εφαρµόζουν και να πραγµατοποιούν τις κατάλληλες αναπροσαρµογές και βελτιώσεις, όπου αυτό κρίνεται απαραίτητο. Το εργαλείο θα ήταν καλό να µπορεί να χρησιµοποιηθεί για το σχεδιασµό νέων, αλλά και για ανακαινίσεις υφιστάµενων κτιρίων και να έχει εφαρµογή σε κτίρια κατοικίας (πολυκατοικίες, µονοκατοικίες), σε γραφεία, σε βιοµηχανικά κτίρια και σε σχολεία. Η παρουσίαση των αποτελεσµάτων προτείνεται να γίνεται σε διάφορα επίπεδα ανάλυσης και σύνθεσης και να δίνεται η δυνατότητα παρουσίασης τους τόσο µε αριθµητικές τιµές, όσο και µε γραφική απεικόνιση σε διάφορες διαγραµµατικές µορφές (π.χ. ιστογράµµατα, γραφήµατα κ.α.). Τα περιβαλλοντικά δεδοµένα που θα προκύπτουν µπορούν να εµφανίζονται είτε µε τη µορφή της βαθµολόγησης των 10 επιπτώσεων, είτε µε µία και µόνο βαθµολογία που να αντιπροσωπεύει τη συνολική περιβαλλοντική επίδοση της κατασκευής. Η εµφάνιση µιας συνολικής βαθµολογίας επιτρέπει την πιο εύκολη και άµεση σύγκριση των διαφόρων εναλλακτικών σχεδίων. Το λογισµικό είναι προτιµότερο να λειτουργεί σε περιβάλλον windows, µε το οποίο είναι εξοικειωµένοι οι περισσότεροι χρήστες. Επίσης, πρέπει να είναι εύκολο στη χρήση και να µην απαιτεί εξειδικευµένες γνώσεις προγραµµατισµού. Πρέπει επιπλέον να υπάρχει η δυνατότητα προσαρµογής του εργαλείου στις εκάστοτε απαιτήσεις του χρήστη, παρέχοντας σε αυτόν τη δυνατότητα να καθορίζει αρκετές παραµέτρους στην εκάστοτε µελέτη. Καλό θα ήταν επίσης, να παρέχεται στο χρήστη η 106

115 δυνατότητα πρόσβασης σε όλους τους αλγορίθµους που χρησιµοποιεί το λογισµικό, καθώς και η δυνατότητα να αλλάξει ο ίδιος ότι θεωρεί σκόπιµο. Πολλά από τα προγράµµατα που χρησιµοποιούνται είναι ιδιαίτερα ακριβά, µε αποτέλεσµα τη δυσκολία απόκτησής τους από τους µελετητές. Μια καλή λύση είναι, το εργαλείο αξιολόγησης που προτείνεται να παρέχεται δωρεάν στο διαδίκτυο για κάποιο διάστηµα για δοκιµή και στη συνέχεια να έχει µια σχετικά χαµηλή τιµή πώλησης, µε σκοπό την ευρεία χρήση του. Όπως είδαµε η δηµιουργία ενός ελληνικού εργαλείου αξιολόγησης κτιρίου κρίνεται απαραίτητη, έτσι ώστε να εφαρµοστεί η ανάλυση του κύκλου ζωής στις µελέτες και να έχουµε κτίρια πιο φιλικά προς το περιβάλλον. Από την άλλη πλευρά παρατηρούµε πως η υλοποίηση αυτής της ιδέας χρειάζεται οργάνωση και συνεργασία πολλών πλευρών, σε διάφορα επίπεδα. Με τη χρήση αυτού του ειδικού εργαλείου θα µπορεί κανείς να εκτιµήσει τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις που αποφέρει µια κατασκευή γενικά, αλλά και µεµονωµένα το κάθε υλικό που χρησιµοποιείται, εκτιµώντας παράλληλα και το συνολικό κόστος της. 6.2 Οικολογική σήµανση των δοµικών υλικών στην Ελλάδα [*] Οικολογικά σήµατα Η επιλογή των δοµικών υλικών σχετίζεται πολλαπλώς µε την αειφορική ή µη διάσταση των κατασκευών, αφού η χρήση δοµικών υλικών που δεν πληρούν ορισµένα φιλοπεριβαλλοντικά κριτήρια µπορεί να επιφέρει: Κατασπατάληση φυσικών πόρων και ενέργειας ιαταραχή του περιβάλλοντος από την εξόρυξη-ξύλευση των πρώτων υλών, την παραγωγή, µεταφορά και χρήση των δοµικών υλικών Επιδείνωση του εσωτερικού περιβάλλοντος των κατασκευών και ενίσχυση του «Συνδρόµου του άρρωστου κτιρίου», συνδρόµου που µπορεί να επηρεάσει δυσµενώς την υγεία των ανθρώπων που ζουν ή εργάζονται σε ένα κτίριο Πτώση της παραγωγικότητας των ανθρώπων που ζουν ή εργάζονται σε ένα κτίριο Επιδείνωση του µικροκλίµατος γύρω από ένα κτίριο Στη συνέχεια εξετάζεται η κατάσταση που επικρατεί µε τις περιβαλλοντικές δηλώσεις, οικολογικές σηµάνσεις και σήµατα στα δοµικά υλικά στη χώρα µας. Τα περιβαλλοντικά σήµατα αποτελούν, σύµφωνα µε το ISO 14020, ένα σύνολο από εθελοντικά εργαλεία που στοχεύουν στη αύξηση της ζήτησης για προϊόντα και 107

116 υπηρεσίες µε χαµηλότερους περιβαλλοντικούς κινδύνους παρέχοντας πληροφορίες σχετικά µε τον κύκλο ζωής τους για να στρέψουν τις ανάγκες των αγοραστών στις περιβαλλοντικές πληροφορίες. Υπάρχουν τρεις πρότυποι τύποι περιβαλλοντικής σήµανσης σύµφωνα µε το ISO 14020: Τύπος I: Πιστοποιηµένα οικολογικά σήµατα. Το περιβαλλοντικό σήµα αυτού του τύπου υποδηλώνει την περιβαλλοντική προτίµηση του προϊόντος ή της υπηρεσίας µέσα στην κατηγορία προϊόντων που ανήκει, βασισµένη σε πολλαπλά κριτήρια από την αρχή µέχρι το τέλος ολόκληρου του κύκλου ζωής του (ορισµός που υιοθετήθηκε από τον ISO 14024). Η πιστοποίηση συνήθως διασφαλίζει ότι το προϊόν συµµορφώνεται τόσο µε τα περιβαλλοντικά κριτήρια όσο και µε τα λειτουργικά χαρακτηριστικά. Η χρήση του σήµατος επικυρώνεται από κάποιο τρίτο φορέα, ο οποίος καθορίζεται σε κάθε πρόγραµµα οικολογικού σήµατος Τύπος II: ηλώσεις προϊόντων. Αυτός ο τύπος οικολογικών σηµάτων αναπτύσσεται από κατασκευαστές, διανοµείς, κ.λ.π. προκειµένου να γίνει επικοινωνία των πληροφοριών που αφορούν τις περιβαλλοντικές πτυχές των προϊόντων ή των υπηρεσιών τους. εν υπάρχει καµία πιστοποίηση από κάποιο τρίτο σώµα, αλλά οι πληροφορίες που δίνονται πρέπει να µπορούν να επαληθευτούν και να είναι ακριβείς και σχετικές προκειµένου να διατηρηθεί η αξιοπιστία προς τους καταναλωτές. Τύπος III: Περιβαλλοντικές δηλώσεις προϊόντων. Αυτές αναπτύχθηκαν στο 5 ο κεφάλαιο. Τα οικολογικά σήµατα που κυκλοφορούν στην Ευρώπη είναι το ευρωπαϊκό οικολογικό σήµα και κάποια εθνικά οικολογικά σήµατα ορισµένων ευρωπαϊκών χωρών. Παρακάτω παρουσιάζονται κάποια αναγνωρισµένα οικολογικά σήµατα µε διαφορετικά κριτήρια και µεθοδολογία το καθένα. Τα σήµατα αυτά είναι τα εξής: Ευρωπαϊκό οικολογικό σήµα Το σήµα αυτό λειτουργεί παράλληλα και συµπληρωµατικά µε τα άλλα εθνικά σήµατα. ηλώνει ότι ένα προϊόν είναι φιλικό προς το περιβάλλον. Σκοπός της 108

117 δηµιουργίας του σήµατος είναι η ώθηση των επιχειρήσεων προς την ανάπτυξη προϊόντων περιορισµένου αντίκτυπου στο περιβάλλον. Τα κριτήρια για την απονοµή του σήµατος θεσπίζονται από διάφορους φορείς διαπίστευσης. Για την Ελλάδα ο αντίστοιχος φορέας είναι το ΑΣΑΟΣ-Ανώτατο Συµβούλιο Απονοµής Οικολογικού Σήµατος. Σκανδιναβικός κύκνος Πρόκειται για πολυεθνικό οικολογικό σήµα, που λειτουργεί συµπληρωµατικά µε το ευρωπαϊκό οικολογικό σήµα για τις Σκανδιναβικές χώρες. Υπάρχουν συγκεκριµένα οικολογικά κριτήρια και απαιτήσεις για την προστασία του περιβάλλοντος που πρέπει να εκπληρώνει ένα προϊόν για να αποκτήσει το σήµα. Γαλλικό σήµα NF-Environment Πρόκειται για Γαλλικό προαιρετικό σήµα, το οποίο έχει δύο λειτουργίες: να προσφέρει πληροφορίες για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις υλικών και την καθιέρωση της αναγνώρισης των εταιριών που σέβονται στο περιβάλλον. Ισπανικό σήµα Aenor-Medio Ambiente 109

118 Είναι το οικολογικό προαιρετικό σήµα της Ισπανίας. Έχει σκοπό να προωθήσει τα οικολογικά προϊόντα και να προσφέρει πληροφορίες για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις που έχουν τα σχετικά προϊόντα. Γερµανικό σήµα Γαλάζιος Άγγελος Έχει απονεµηθεί στα ακόλουθα δοµικά υλικά: βερνίκια, ταπετσαρίες τοίχων, χαλιά δαπέδων, δοµικά υλικά από ανακυκλωµένο χαρτί, υλικά από ξύλο µε µικρή περιεκτικότητα σε φορµαλδεΰδη, δοµικά υλικά από ανακυκλωµένο γυαλί, θερµοµονωτικοί υαλοπίνακες, ινόπλακες. Τα πλεονεκτήµατα από τη χρήση των οικολογικών σηµάτων είναι τα εξής: Υπάρχει αξιοπιστία, επειδή το πρόγραµµα διοικείται από ένα ίδρυµα που προσδίδει κύρος, όπως µια κυβέρνηση και όλα οι εµπλεκόµενοι φορείς συµµετέχουν στον καθορισµό του οικολογικού σήµατος. Επιπλέον, η χρήση αυτών των οικολογικών σηµάτων πιστοποιείται από αναγνωρισµένα εξωτερικά τρίτα σώµατα. Υπάρχει αξιοπιστία και διακριτικότητα, επειδή η πιστοποίηση διασφαλίζει επίσης ότι η λειτουργία του προϊόντος είναι τουλάχιστον τόσο καλή όσο άλλων προϊόντων µε περισσότερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Είναι ορατά, λόγω της χρήσης τους στη συσκευασία του προϊόντος, η οποία απλοποιεί την επιλογή από τον τελικό καταναλωτή. Επιπλέον, το σώµα οικολογικής σήµανσης οργανώνει εκστρατείες προώθησης για τα προϊόντα που έχουν οικολογικά σήµατα. 110

119 6.2.2 Υφιστάµενη κατάσταση στην Ελλάδα Τα υλικά που χρησιµοποιούνται στις περισσότερες οικοδοµές στην Ελλάδα φαίνονται στον πίνακα 6.1 Πίνακας 6.1:Υλικά που χρησιµοποιούνται στο µεγαλύτερο ποσοστό οικοδοµών στη χώρα µας Οπλισµένο σκυρόδεµα Μονώσεις Τοιχοποιίες (εξωτερικές-εσωτερικές) Επιχρίσµατα (εξωτερικά-εσωτερικά) Υδραυλικά Ηλεκτρικά Θέρµανση-κλιµατισµός Επιστρώσεις δαπέδων (µάρµαρο, πλακάκι, ξύλο, µωσαϊκό) Κουφώµατα (εξωτερικά-εσωτερικά) Αλουµινοκατασκευές (ρολά, πατζούρια) Κάγκελα, στηθαία Ηλιακοί συλλέκτες Ηλεκτρολογικό υλικό (πίνακες, διακόπτες, αυτοµατισµοί) Χρωµατισµοί, βαφές Υαλοπετάσµατα Ξυλουργικά (ντουλάπες, ερµάρια κουζίνας, πόρτες) Μετά από έρευνα που έγινε στο διαδίκτυο βρέθηκαν ελάχιστες εταιρίες παραγωγής δοµικών υλικών στη χώρα µας που να είναι κάτοχοι κάποιου οικολογικού σήµατος ή περιβαλλοντικής δήλωσης. Αυτές είναι κυρίως εταιρίες παραγωγής χρωµάτων και βερνικιών. Χρώµατα πιστοποιηµένα µε το ευρωπαϊκό οικολογικό σήµα διαθέτουν οι παρακάτω εταιρίες: BERLING, ΒΕΧΡΩ, CARMYCO, ER-LAC, INTERNATIONAL ILIOS COTACHEM. Η CAPAPAINTS διαθέτει το γερµανικό σήµα Γαλάζιος Άγγελος και η BENJAMIN MOORE PAINTS διαθέτει χρώµατα πιστοποιηµένα µε το οικολογικό σήµα Green Seal των Η.Π.Α. Σηµειώνεται ότι η απόκτηση κάποιου γενικού σήµατος πιστοποίησης ποιότητας, όπως είναι το σήµα CE ή κάποιο ISO, δε διασφαλίζει ταυτόχρονα και την περιβαλλοντική ποιότητα του προϊόντος. Κάποιες εταιρίες είναι κάτοχοι του πιστοποιητικού συµµόρφωσης οικολογικής διαχείρισης και ελέγχου (EMAS) που είναι πιστοποιηµένο κατά το πρότυπο ΕΛΟΤ ΕΝ ISO 14001:

120 Το Σύστηµα Οικολογικής ιαχείρισης και Ελέγχου (EMAS) είναι ένας µηχανισµός της Ευρωπαϊκής Ένωσης µέσω του οποίου αναγνωρίζονται οι οργανισµοί εκείνοι που βελτιώνουν τις περιβαλλοντικές τους επιδόσεις σε διαρκή βάση. Η συµµετοχή στο EMAS είναι εθελοντική. Το Σύστηµα βασίζεται στον Κανονισµό (ΕΚ) 761/2001 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου. Στόχοι του EMAS είναι: η προώθηση της συνεχούς βελτίωσης των περιβαλλοντικών επιδόσεων όλων των οργανισµών που εδρεύουν στην Ευρώπη, δηµοσίων και ιδιωτικών η αναγνώριση των οργανισµών εκείνων που έχουν υιοθετήσει συστήµατα περιβαλλοντικής διαχείρισης και έχουν φροντίσει και για την εξωτερική πιστοποίησή τους και η γνωστοποίηση της περιβαλλοντικής προόδου των οργανισµών αυτών στο ευρύτερο κοινό τόσο για επιβράβευση των ιδίων όσο και για την ενθάρρυνση και άλλων να ακολουθήσουν στον ίδιο δρόµο Η συµµετοχή στο EMAS επιβεβαιώνεται µε τη χρήση του λογότυπου του EMAS. Κάτοχοι του συστήµατος EMAS στη χώρα µας είναι εταιρίες παραγωγής και εµπορίας προϊόντων χάλυβα, εταιρίες παρασκευής χρωµάτων, µονωτικών υλικών, τσιµέντου κ.α. Οι περισσότερες εταιρίες παραγωγής δοµικών υλικών δεν είναι κάτοχοι κάποιου σήµατος ή δήλωσης, απλά αναφέρουν στις ιστοσελίδες τους κάποια µέτρα που λαµβάνουν για την προστασία του περιβάλλοντος. Τέτοια µέτρα είναι η ανακύκλωση των υλικών, η µείωση της ηχορύπανσης, η µείωση της παραγοµένης σκόνης, ο έλεγχος των φορτηγών που χρησιµοποιούνται για τις διάφορες µεταφορές, η αποκατάσταση του περιβάλλοντος όπου αυτή απαιτείται, η χρησιµοποίηση υλικών φιλικών προς το περιβάλλον, η επαναχρησιµοποίηση των απορριµµάτων και η ορθολογική διάθεση τους, η χρησιµοποίηση διάφορων φίλτρων προστασίας, η λειτουργία µονάδων βιολογικού καθαρισµού και ο συνεχής έλεγχος των αέριων ρύπων. Επίσης αναφέρουν και όσες βραβεύσεις και διακρίσεις έχουν από ελληνικούς και διεθνείς οργανισµούς για την µέριµνα τους για το περιβάλλον. Το αρνητικό είναι ότι όλα αυτά τα µέτρα δεν είναι πιστοποιηµένο ότι όντως ισχύουν από κάποιο ανεξάρτητο οργανισµό. 112