ABOUT PAROS/ΠΑΡΟΣ. Geography. Γεωγραφία

Transcript

1 Geography Paros is located in the centre of the Cyclades, 90 nautical miles away from Piraeus and it has a surface area of 194 sq. km. A large mountainous area (Prophet Elias is the highest peak at 776 meters altitude), from where heights smoothly descend down to the sea, crosses over the mainland of the island. Despite the fact that Paros has a rocky soil, it is one of the most fertile islands of the Cyclades due to the abundance of underground waters. Γεωγραφία Η Πάρος βρίσκεται στο κέντρο των Κυκλάδων, απέχει από τον Πειραιά 90 ναυτικά μίλια και έχει έκταση 194 τ.χλμ. Την ενδοχώρα του νησιού διασχίζει ένας μεγάλος ορεινός όγκος (ψηλότερη κορυφή του Προφήτη Ηλία στα 776 μέτρα), απ όπου υψώματα κατεβαίνουν ομαλά προς τη θάλασσα. Παρά το γεγονός ότι το έδαφος της Πάρου είναι πετρώδες, τα άφθονα υπόγεια νερά την καθιστούν ένα από τα πιο εύφορα νησιά των Κυκλάδων. 14

2 A brief history of Paros By Christos Georgousis* How are we going to be able to enter into the secrets of the history of Paros? One way is to start looking around and inside the island. 1. By searching the stone walls and the fields it is possible to distinguish stones that the first residents of the island used thousands of years ago, during the Paleolithic Age. They were probably living in caves in small groups. They certainly used the Cave of Demonon in Aghios Georgios hill in Lagada of Aspro Chorio, the Cave of Antiparos but also many natural shelters. 2. Archaeologists discovered the ruins of a village of Neolithic Age in Saliagos. This is the time between B.C. There were probably other villages in other spots many hundred years ago. Ruins of Neolithic Age villages are constantly being discovered in Cyclades and especially in Mykonos, Ios and Kythnos. These residents of the old times were probably making their living mainly by fishing, hunting and farming which had already started its great adventure. Saliagos, opposite of Antiparos, is the spot with the oldest history of Paros. You will find some artifacts of that time in the museum. Christos Georgousis ΙΣΤΟΡΙΑ Σύντομη ιστορία της Πάρου Από τον Χρίστο Γεωργούση* HISTORY Πώς μπορούμε να εισχωρήσουμε στα μυστικά της ιστορίας της Πάρου; Ένας τρόπος είναι να αρχίσουμε τις βόλτες γύρω και μέσα στο νησί. 1. Ψάχνοντας στις ξερολιθιές και στα χωράφια είναι δυνατόν να ξεχωρίσουμε πέτρες που χρησιμοποίησαν εδώ και δεκάδες χιλιάδες χρόνια οι πρώτοι κάτοικοι του νησιού, στην παλαιολιθική εποχή. Θα πρέπει να ζούσαν σε σπηλιές σε μικρές ομάδες. Σίγουρα χρησιμοποίησαν το Σπήλαιο των Δαιμόνων στο λόφο του Άη Γιώργη στη Λαγκάδα του Άσπρου Χωριού, το Σπήλαιο της Αντιπάρου, αλλά και άλλα φυσικά καταφύγια. 2. Στο Σάλιαγκο βρέθηκαν από αρχαιολόγους τα λείψανα ενός χωριού της Νεολιθικής εποχής. Μιλούμε για την εποχή από το π.χ. Θα υπήρξαν κι άλλα χωριά σε άλλες θέσεις, πιθανόν και εκατοντάδες χρόνια πριν. Στις Κυκλάδες βρίσκονται συνεχώς λείψανα χωριών Νεολιθικής εποχής. Στη Μύκονο, την Ίο, την Κύθνο. Οι παλιοί αυτοί κάτοικοι θα ζούσαν κυρίως απ το ψάρεμα, το κυνήγι και τη γεωργία, που είχε αρχίσει ήδη τη μεγάλη της περιπέτεια. Ο Σάλιαγκος λοιπόν απέναντι απ την Αντίπαρο είναι η θέση με την πιο παλιά ιστορία της Πάρου. Στο Μουσείο βρίσκουμε κάποια δείγματα της τέχνης της εποχής αυτής σε βιτρίνα. 3. Το νησί είναι γεμάτο από τάφους της Κυκλαδικής εποχής, χοντρικά από το π.χ. ως το π.χ. Τα κυκλαδικά ειδώλια που άφηναν στους τάφους κοσμούν πολλά μουσεία των Κυκλάδων. Σε άλλα νησιά βρέθηκαν λείψανα χωριών 3. The island is full with tombs of the Cycladic times, approximately from B.C. to B.C. The Cycladic figurines that were left on the tombs decorate many museums of the Cyclades. Ruins of villages (settlements) of that time were found in other islands. In Paros were small villages in Kastro of Parikia, in Dryos (Pyrgaki), in Glyfa, in Alyki (Avyssos) and near Kolybithres of Naoussa where tombs of that time were discovered. Perhaps something more impressive will be discovered in the future. 4. The Minoan times ( B.C.) haven t left their mark in Paros as in Santorini. The settlement in Kastro of Parikia is from B.C. and is habituated during the peak of Minoan Civilization. The Minoan people didn t settle down in the island but were passing merchants. We can witness a combination of Minoan and Cycladic civilization in Milos, Kea and Santorini. 5. A Mycenaean palace was found in Koukounaries of Naoussa. It was a fortress and was habituated during that time in the late of the 13th century B.C. 6. We don t know many things for the years that follow. The iron and writing discovery became a revolution that created new conditions everywhere. Dorieis move to Peloponnese while Phoenicians dominate in the Mediterranean and in the Aegean. 7. Many tribes movements are witnessed in the Aegean. Paros is habituated by Arcadians who are intermixed with Ionians, who came later on the island. We are now in Homer times. Paros is developing into a nautical centre and Archilochos is (οικισμών) της εποχής αυτής. Στην Πάρο υπήρχαν μικρά χωριά στο Κάστρο της Παροικιάς, στο Δρυό (Πυργάκι), στα Γλυφά, στην Αλυκή (Άβυσσος) και κοντά στις Κολυμπήθρες της Νάουσας, που βρέθηκαν τάφοι αυτής της εποχής. Μπορεί αργότερα να ανακαλύψουμε κάτι περισσότερο εντυπωσιακό. 4. Η Μινωική εποχή ( π.χ.) δεν έχει αφήσει τα αχνάρια της στην Πάρο, όπως στη Σαντορίνη. Ο οικισμός στο Κάστρο της Παροικιάς είναι της εποχής από το π.χ. και κατοικείται στη διάρκεια της ακμής του Μινωικού πολιτισμού. Οι Μινωίτες που έρχονται μπορεί να μην εγκαθίστανται στο νησί, αλλά να είναι έμποροι περαστικοί. Πάντρεμα του Μινωικού με τον Κυκλαδικό πολιτισμό βρίσκουμε στη Μήλο, την Κέα και τη Σαντορίνη. 5. Στις Κουκουναριές της Νάουσας βρέθηκε μυκηναϊκό ανάκτορο. Ήταν μια οχυρή θέση και κατοικήθηκε τον καιρό αυτό, στα τέλη του 13ου αιώνα π.χ. 6. Ακολουθούν χρόνια για τα οποία δεν ξέρουμε και πολλά πράγματα. Ανακαλύπτεται ο σίδηρος και η γραφή. Πρόκειται για επαναστάσεις που δημιουργούν αναστατώσεις παντού. Δωρικά φύλλα μετακινούνται προς την Πελοπόννησο, ενώ οι Φοίνικες αλωνίζουν τη Μεσόγειο και το Αιγαίο. 7. Το Αιγαίο είναι ανάστατο με τις μετακινήσεις φυλών. Η Πάρος κατοικείται από Αρκάδες, που έρχονται σε επιμειξία με τους Ίωνες, που φτάνουν αργότερα. Βρισκόμαστε στα χρόνια του Ομήρου. Η Πάρος εξελίσσεται σε ναυτικό κέντρο και σε λίγο γεννιέται ο Αρχίλοχος (8ος π.χ. αιώνας). Λείψανα της εποχής αυτής βρίσκουμε στο αρχαϊκό νεκρο

3 born (8th century B.C.). Ruins of that time can be found in the archaic cemetery where probably the poet s father has been buried but also in Despotiko. 8. Many of the monuments that are found mainly in the place of Parikia are of those times. The place where the temple of Dimitra was built, a famous centre in the Cyclades and in all the Aegean, is still unknown. The temple of Eileithya, the temple of Ypatos Dias, the temple of Aphrodite, Delion, the temple of Asklipeio and Pythios Apollo are on the hills. But the place of the ancient city s theatre has not been found yet. 9. Later on (146 B.C.), Paros is under the Roman occupation and constitutes a Roman province along with other islands, the Central and South Greece. There are many Roman findings on the island and in all the Cyclades. The city - states stop to exist as the great imperial power which is based in Rome makes its appearance. Of course the Macedonian times also contributed to this. Even if we don t have significant proof, Milos, Paros, Sifnos and Thera are at their peak. Delos continues to be the religious centre and is transformed into a commercial harbour of the entire Aegean. 10. The Byzantine times (4th - 13th A.D. centuries) is represented by Ekatontapyliani but also from Treis Ekklisies. Even during this period there is no city-state but a central power in Constantinople. The islands continue their lives but at the same time they become nautical bases along with other activities. 11. Next are Venetian Times (Franks dominance 13th - 16th centuries A.D.) which are ταφείο, που πιθανόν να έχει ταφεί και ο πατέρας του ποιητή, αλλά και στο Δεσποτικό. 8. Πολλά απ τα μνημεία που βρίσκουμε κυρίως στο χώρο της Παροικιάς είναι αυτών των χρόνων. Δεν ξέρουμε πού ήταν χτισμένος ο ναός της Δήμητρας, που είχε γίνει ονομαστό κέντρο στις Κυκλάδες και σ όλο το Αιγαίο. Υπάρχουν στους λόφους ο ναός της Ειλειθυίας, ο ναός του Υπάτου Διός, ο ναός της Αφροδίτης, το Δήλιον, ο ναός του Ασκληπιού και του Πυθίου Απόλλωνα. Αλλά η θέση του θεάτρου της αρχαίας πόλης δεν έχει ακόμα βρεθεί. 9. Αργότερα (146 π.χ.), η Πάρος υποτάσσεται στους Ρωμαίους και αποτελεί με άλλα νησιά, μαζί με την Κεντρική και Νότια Ελλάδα ρωμαϊκή επαρχία. Ρωμαϊκά ευρήματα υπάρχουν αρκετά στο νησί και σ όλες τις Κυκλάδες. Οι πόλεις κράτη σταματούν να υπάρχουν, καθώς κάνει την εμφάνισή της στην ιστορία μια μεγάλη αυτοκρατορική εξουσία, με έδρα τη Ρώμη. Βέβαια αυτό προετοιμάστηκε σιγά-σιγά και από τα χρόνια των Μακεδόνων. Αν και δεν έχουμε πολλές μαρτυρίες η Μήλος, η Πάρος, η Σίφνος και η Θήρα περνούν περίοδο σημαντικής ακμής. Η Δήλος συνεχίζει να είναι θρησκευτικό κέντρο και εξελίσσεται σε εμπορικό λιμάνι όλου του Αιγαίου. 10. Η Βυζαντινή εποχή (4ος - 13ος μ.χ. αιώνας) εκπροσωπείται από την Εκατονταπυλιανή, αλλά και από το χώρο των Τριών Εκκλησιών. Δεν έχουμε και τώρα πόλη κράτος, αλλά μια κεντρική εξουσία στην Κωνσταντινούπολη. Τα νησιά συνεχίζουν τη ζωή τους, αλλά ταυτόχρονα με τις άλλες δραστηριότητες, εξελίσσονται σε ναυτικές βάσεις. 11. Ακολουθεί η εποχή των Βενετών (Φραγκοκρατία, 13ος - 16ος αιώνας μ.χ.) που την represented by the Kastro of Parikia, of Naoussa, of Kefalos in Marpissa and the one of Antiparos. It is worth noting down that the conquerors bring with them people who speak other languages. It is the time when the old monuments become important and are collected by the rulers who send many of them to the European markets. 12. The Turkish period has not left many monuments as we didn t have Turks on the island but only military people and public servants who collected taxes occasionally. It is the time when new villages are created. (Lefkes, Kostos and Marmara). 13. After the formation of the New Greek state, Paros follows the same course with the other islands. Liberation motivates the psychism of the people in the islands who are occupied with agriculture and sea activities. 14. A great insular civilization is developed that reached at its end with the immigration of 1950 and beyond. After 1970 we witness a fall of the old insular civilization, the coming of new commercialization principles and huge destruction on the island s environment with the tourism development. The island today faces the danger to lose its identity, to become a place of entertainment for the Athenians who visit the island for three days and to lose all its natural beauties. What is important today is a careful development that will show respect to a civilization of centuries and to the character of the island. * Christos Georgousis, Teacher εκπροσωπούν το Κάστρο της Παροικιάς, της Νάουσας, του Κέφαλου στη Μάρπησσα και της Αντιπάρου. Πρέπει εδώ να σημειώσουμε ότι οι κατακτητές έχουν φέρει μαζί τους κόσμο και μιλούν άλλη γλώσσα. Είναι εποχή που προσέχονται τα παλιά μνημεία, συλλέγονται από τους ηγεμόνες και πολλά φεύγουν για τις ευρωπαϊκές αγορές. 12. Η Τουρκοκρατία δεν έχει αφήσει και πολλά μνημεία, καθώς δεν είχαμε Τούρκους στο νησί, αλλά περιοδικά στρατιωτικούς και υπαλλήλους που μάζευαν φόρους. Είναι η απαρχή σχηματισμού νέων χωριών (Λεύκες, Κώστος, Μάρμαρα). 13. Μετά τη σύσταση του νέου ελληνικού κράτους η Πάρος ακολουθεί την κοινή πορεία των νησιών. Η απελευθέρωση κινητοποιεί τον ψυχισμό των νησιωτών, που ασχολούνται με τη γεωργία και τις θαλάσσιες δραστηριότητες. 14. Αναπτύσσεται ένας σπουδαίος νησιωτικός πολιτισμός, που φτάνει στο τέλος του με τη μετανάστευση από το 1950 και πέρα. Μετά το 1970, με την τουριστική ανάπτυξη, έχουμε αμφισβήτηση όλου του παλιού νησιωτικού πολιτισμού, επέλαση νέων αξιών της κατανάλωσης και μεγάλες καταστροφές στο νησιωτικό περιβάλλον. Έτσι βρισκόμαστε σήμερα μπροστά στον κίνδυνο να απολέσει το νησί την ταυτότητά του, να γίνει τόπος ψυχαγωγίας για το τριήμερο των Αθηναίων και να χάσει όλες τις φυσικές ομορφιές του. Αυτό που ζητείται σήμερα είναι μια προσεγμένη ανάπτυξη, που θα σεβαστεί τον πολιτισμό αιώνων και το χαρακτήρα του νησιού. * Χρίστος Γεωργούσης, Εκπαιδευτικός 18 19

4 Archilochos of Paros By Christos Georgousis* Before we start talking about Archilochos of Paros let s have a look in the place where he was born. - The people of the Paleolithic Age had their residence here ten thousand years ago and in the stone walls you saw there will be oddments of their weapons and tools. - There was a village of the Neolithic Age 5000 years ago and in the places you visited it is possible that you ran over the remains of other villages of that time. - The so-called Cycladic civilization flourished in Paros 3000 years ago. You went to places that may be ruins of villages of that time. In Paros many tombs have been discovered. - People of the Mycenaean Civilization came to Paros and built their villages 1200 years ago. We have found a palace of that time in Koukounaries of Naoussa. - We don t know much for the years that follow. The iron and writing are discovered and the Aegean witnesses many tribes movements. Paros transforms into a nautical centre and Archilochos is born. - After the Classical times Paros is represented by many monuments of the Roman Times and Ekatontapyliani represents the Byzantine Times. The castles of Parikia, Naoussa and Kefalos in Marpissa are typical of the Franks Times. Let s now try to give an answer to two questions: Για τον Αρχίλοχο τον Πάριο Από τον Χρίστο Γεωργούση* Πριν μιλήσουμε για τον Αρχίλοχο τον Πάριο ας ρίξουμε μια ματιά στον τόπο που γεννήθηκε. - Δεκάδες χιλιάδες χρόνια πριν είχαν εδώ την κατοικία τους άνθρωποι της Παλαιολιθικής εποχής και στις ξερολιθιές που είδατε θα υπάρχουν απομεινάρια των όπλων και εργαλείων τους χρόνια πριν υπήρξε χωριό της Νεολιθικής εποχής και απ τα μέρη που τρέξατε μπορεί να πατήσατε πάνω σε ερείπια άλλων χωριών της εποχής χρόνια πριν άνθισε και στην Πάρο ο λεγόμενος Κυκλαδικός Πολιτισμός. Περάσατε από μέρη που πιθανόν να υπάρχουν ερείπια των χωριών της εποχής αυτής. Στην Πάρο έχουμε βρει πολλούς τάφους χρόνια πριν ήρθαν και στην Πάρο άνθρωποι του Μυκηναϊκού Πολιτισμού και έστησαν τα χωριά τους. Βρήκαμε ένα ανάκτορο της εποχής στις Κουκουναριές της Νάουσας. - Ακολουθούν χρόνια για τα οποία δεν ξέρουμε πολλά. Ανακαλύπτεται ο σίδηρος και η γραφή και το Αιγαίο είναι ανάστατο με τις μετακινήσεις φυλών. Η Πάρος εξελίσσεται σε ναυτικό κέντρο και σε λίγο γεννιέται ο Αρχίλοχος. - Έχουμε μετά την Κλασική εποχή που αντιπροσωπεύεται με πολλά μνημεία στην Πάρο, την εποχή των Ρωμαίων και το Βυζάντιο που το εκπροσωπεί η Εκατονταπυλιανή. Την εποχή των Φράγκων την εκπροσωπούν τα κάστρα της Παροικιάς, της Νάουσας και του Κέφαλου στη Μάρπησσα. First: How is Paros during Archilochos time? Second: How is the life of Archilochos? - We are in the 7th century B.C. The city of Paros is ruled by lords who have nothing to do with tyranny as the one which was imposed later on in Naxos by Lygdamis. The need for setting up colonies is more a need of life than occurs from ideas. Some experience more difficult times and make expeditionary corps for the colonies. The agriculture life, the occupation with the cattle breading but also with the sea (fishing, piracy) may give an idea of the everyday life. The people of Paros of that time are fishermen, farmers, sailors, cattle-breeders, clay modelers, weavers, artists but also pirates, warriors and adventurers. At the same time we have ship and weapon craftsmen. Paros has begun to develop with the old village of Cycladic civilization in Kastro being the centre of that time. Many villages and settlements are built on the island. In Naoussa s bay a great nautical and agriculture activity is developed which resulted in the building of many settlements in Filizi, Sarakinika, Leivadera and in the island of Oikonomou. In the agricultural regions close to today s city of Parikia agricultural settlements are developed in Elitas, Myrsini, Kalami. Myrsini is the village where Archilochos was born. - Before Archilochos we have the founding of Carthage, the queen Semiramis in Mesopotamia, the beginning of the Olympic Games, Lykourgos who makes laws in Ας προσπαθήσουμε τώρα να απαντήσουμε σε δυο ερωτήματα: Ένα: Πώς είναι η Πάρος την εποχή του Αρχίλοχου; Δύο: Πώς ζει ο Αρχίλοχος; - Βρισκόμαστε στον 7ο αι. π.χ. Κυβερνά την πόλη της Πάρου ένα αρχοντολόι, που δεν έχει όμως σχέση με κάποια τυραννία που επέβαλε λίγο αργότερα ο Λύγδαμις στη Νάξο. Η ανάγκη του αποικισμού δεν προκύπτει τόσο από ιδέες, αλλά απ την ίδια την ανάγκη της ζωής. Κάποιοι ζορίζονται περισσότερο και φτιάχνουν το εκστρατευτικό σώμα των αποίκων. Η αγροτική ζωή, η ενασχόληση με την κτηνοτροφία, αλλά και με τη θάλασσα (ψάρεμα, πειρατεία) μπορεί να δώσουν μια ιδέα για την καθημερινή ζωή. Οι Παριανοί της εποχής είναι ψαράδες, γεωργοί, ναυτικοί, κτηνοτρόφοι, πηλοπλάστες, υφαντές, καλλιτέχνες, αλλά επίσης πειρατές, πολεμιστές και τυχοδιώκτες. Παράλληλα έχουμε τεχνίτες των καραβιών και της κατασκευής όπλων. Έχει αρχίσει να αναπτύσσεται η πόλη της Πάρου, με κέντρο το παλιό χωριό του Κυκλαδικού πολιτισμού στο Κάστρο. Πολλά χωριά και πολλοί οικισμοί χτίζονται στο νησί. Στον κόλπο της Νάουσας αναπτύσσεται μεγάλη ναυτική και αγροτική δραστηριότητα, που έχει αποτέλεσμα να χτίζονται πολλοί οικισμοί, στο Φιλίζι, στα Σαρακήνικα, στα Λειβαδερά, στο νησάκι του Οικονόμου. Στις αγροτικές περιοχές επίσης κοντά στη σημερινή πόλη της Παροικιάς αναπτύσσονται αγροτικοί οικισμοί, στον Έλητα, στη Μυρσίνη, στο Καλάμι. Η Μυρσίνη είναι το χωριό που γεννήθηκε ο Αρχίλοχος. - Λίγο πριν τον Αρχίλοχο έχουμε την ίδρυση της Καρχηδόνας, τη βασίλισσα Σεμίραμι στη Μεσοποταμία, την έναρξη των Ολυμπιακών αγώνων, το Λυκούργο που νομο

5 Sparta and the songs of Homer s Iliad and Odyssey. - After Archilochos we have the flourish of Democracy in Ancient Athens, the founding of Byzantium and the death of Ashurbanipal, the activities of the Seven Wise Men and the first Greek coinage. - The father of the poet is Telesiklis, a citizen of a renowned family, who takes charge of an expedition corps later on and his mother was Enipo from Thrace. We have to imagine that the worried Telesiklis was wandering through the near seas and was preparing for adventures. It is likely that Telesiklis used to take little Archilochos with him. They did agriculture works in order to live in the country side where they were staying, when they had the time, as the poet loved nature. There is also the respective mythology for the poet s love for nature. Archilochos was also a warrior forced by the need for adventures and for survival. His biographers testify that he knew many battle fields and people. His most intense and long action is witnessed in the consecutive expeditions against Thassos and many Thracian tribes. He was killed in a battle against Naxos. He was a farmer, pirate, warrior, traveller but also a poet with his heart open to beauty and love. He lauded girls and wrote a satire against Lykamvis because he didn t give him his daughter Neovouli as his wife. * Christos Georgousis, Teacher θετεί στη Σπάρτη και τα τραγούδια από την Ιλιάδα και την Οδύσσεια του Ομήρου. - Λίγο μετά τον Αρχίλοχο έχουμε την ακμή της δημοκρατίας στη Αρχαία Αθήνα, την ίδρυση του Βυζαντίου, το θάνατο του Ασουρμπανιμπάλ, τη δραστηριότητα των Επτά Σοφών και την κοπή των πρώτων ελληνικών νομισμάτων. - Ο πατέρας του ποιητή είναι ο Τελεσικλής, πολίτης από ξακουστή γενιά, που αναλαμβάνει αργότερα αρχηγός εκστρατευτικού σώματος και μητέρα του μια Θρακιώτισσα, η Ενιπώ. Πρέπει να φανταστούμε ότι ο ανήσυχος Τελεσικλής τριγύριζε τις κοντινές θάλασσες και προετοιμαζόταν για περιπέτειες. Πιθανόν να έπαιρνε μαζί του το μικρό Αρχίλοχο. Για να ζήσουν καταγίνονταν με αγροτικές εργασίες στην εξοχή που ζούσαν, όταν είχαν καιρό, γιατί διακρίνεται η αγάπη του ποιητή για τη φύση και υπάρχει η σχετική μυθολογία. Αλλά ο Αρχίλοχος έγινε και πολεμιστής, πιεζόμενος από την ανάγκη για περιπέτειες και από την ανάγκη επιβίωσης. Οι βιογράφοι του καταθέτουν ότι γνώρισε πολλά πεδία μαχών και λαούς. Η εντονότερη και πιο μακροχρόνια δράση του εντοπίζεται στις αλλεπάλληλες εκστρατείες του εναντίον της Θάσου και πολλών θρακικών φύλων. Σε μια μάχη εναντίον της Νάξου σκοτώθηκε. Αγρότης, πειρατής μαθητευόμενος, πολεμιστής, ταξιδιώτης, αλλά και ποιητής. Και με την καρδιά του ανοιχτή στην ομορφιά και τον έρωτα. Υμνεί τα κορίτσια και γράφει σάτιρες εναντίον του Λυκάμβη, που δεν του έδωσε για σύντροφο την κόρη του, Νεοβούλη. * Χρίστος Γεωργούσης, Εκπαιδευτικός 22 23

6 Paros during ancient times By Dr. Fotini N. Zafiropoulou* Paros is located in the central Aegean and is the third largest island of the Cyclades right after Naxos and Andros. It stands out for the soft lines and the tranquillity of the landscape and, along with the neighbouring Naxos, is one of the most important islands of the Cyclades since the 4th millennium B.C. The island, well situated upon the sea routes that connect the mainland with the insular Greece and with the Asia continent, owes its diachronic cultural flowering, as well as its economic development, mainly to the precious marble found in abundance. The exquisite white and transparent marble of Paros was famous in the ancient times, and has better quality even from the renowned marble of Carrara in Italy, which is famous for its transparency. The marble of Carrara is transparent up to 2.5 mm thickness, while the marble of Paros is transparent up to 3.5 mm. In Paros, traces of human presence are dated back to the Pre-Cycladic Period ( B.C.), but unfortunately only a few settlements have been discovered, in contrast to the cemeteries of which ex- ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ Η Πάρος στην αρχαιότητα Από τη Δρ. Φωτεινή Ν. Ζαφειροπούλου* Dr. Fotini Zafiropoulou ARCHAEOLOGY Στο κεντρικό Αιγαίο, η Πάρος, τρίτο σε έκταση νησί των Κυκλάδων μετά τη Νάξο και την Άνδρο, διακρίνεται για τα μαλακά της περιγράμματα και την ηρεμία που χαρακτηρίζει το τοπίο της και, μαζί με τη γειτονική της Νάξο, είναι δύο από τα σημαντικότερα νησιά των Κυκλάδων από την 4η χιλιετία π.χ. ως σήμερα. Στην καίρια θέση της, επάνω σε θαλάσσιους δρόμους που συνδέουν την ηπειρωτική με τη νησιωτική Ελλάδα και με την ασιατική ήπειρο, οφείλει τη διαχρονική πολιτιστική της άνθηση καθώς και την οικονομική της ανάπτυξη, κυρίως στο πολυτιμότατο μάρμαρο που διέθετε σε αφθονία. Το θαυμαστής λευκότητας και διαφάνειας παριανό μάρμαρο, διάσημο σε όλη την αρχαιότητα, είναι καλύτερης ποιότητας ακόμη και από το ονομαστό μάρμαρο της Καρράρας από την Ιταλία, που φημίζεται για τη διαφάνειά του. Το μάρμαρο της Καρράρας είναι διαφανές ως 2,5 χιλιοστά πάχος, ενώ ο παριανός λυχνίτης έχει διαφάνεια ως 3,5 χιλιοστά. Στην Πάρο, ίχνη ανθρώπινης παρουσίας χρονολογούνται στη λεγόμενη Πρωτοκυκλαδική εποχή ( π.χ.) αλλά δυστυχώς έχουν αποκαλυφθεί ελάχιστοι οικισμοί, σε αντίθεση με τα νεκροταφεία των οποίων η ανασκαφή μαρτυρεί την ύπαρξη μεγάλων σχετικά εγκαταστάσεων στην ύπαιθρο και περισσότερο στις νοτιοανατολικές περιοχές απέναντι από την πάντα μεγάλη της αντίπαλο, τη Νάξο. cavation proves the existence of relatively large facilities in the countryside, and mostly in the south-eastern areas located opposite its perpetual great rival, Naxos. The end of this early period signals the development of settlements in the western coasts, a trend that is followed until now. In a well-protected deep port, in the middle of the west coast, where today we find the capital of the island, Parikia, a settlement is being already established by the end of the 3rd and the begging of the 2nd millennium B.C. on the rise of the more recent medieval Castle. In the middle of the 2nd millennium B.C., in another precipitous steep rise in the northeast coast one more settlement is being developed in Koukounaries, west of modern Naoussa, a key position for controlling the sea route towards the southeast, which is being preserved until the end of the 6th century B.C. The coming of the 1st millennium is the begging of a new age, during which major changes take place in the subsequent Greek region with the movement of populations. Ionians settled down in Paros and in the neighbouring islands of Naxos, Sifnos, Mykonos, Delos, developing from very early, since the Geometric Period (10th - 8th century B.C.), cultural activities, which in Paros, resulted mainly from the economic robustness of Paros society. Paros was the only island of the Cyclades that around 600 B.C. founded the colony of Thassos with great success and with no help from others, defying the dangers in the distant North, near the Με το τέλος της πρώιμης αυτής εποχής η προτίμηση για οικιστικές εγκαταστάσεις μεταφέρεται στις δυτικές ακτές, προτίμηση που συνεχίζεται ως σήμερα. Σε ένα καλά προφυλαγμένο βαθύ λιμάνι, στη μέση περίπου της δυτικής ακτής, στη θέση της σημερινής πρωτεύουσας του νησιού, της Παροικιάς, ιδρύεται ήδη από το τέλος της 3ης και τις αρχές της 2ης χιλιετίας π.χ. οικισμός στο ύψωμα του νεότερου μεσαιωνικού Κάστρου. Λίγο αργότερα, στα μέσα της 2ης χιλιετίας π.χ., σε ένα άλλο κρημνώδες απότομο ύψωμα στη βορειοανατολική ακτή, αναπτύσσεται μια άλλη οικιστική εγκατάσταση στη θέση Κουκουναριές, στα δυτικά της σημερινής Νάουσας, θέση κλειδί για τον έλεγχο του θαλάσσιου δρόμου προς τα νοτιοανατολικά, η οποία δεν εγκαταλείπεται ως σχεδόν το τέλος του 6ου αι. π.χ. Η έλευση της 1ης χιλιετίας π.χ. αποτελεί την αρχή μιας νέας εποχής, κατά την οποία συντελούνται σημαντικές αλλαγές στον μετέπειτα ελληνικό χώρο με τις μετακινήσεις πληθυσμών. Ίωνες εγκαθίστανται στην Πάρο και στα γειτονικά νησιά Νάξο, Σίφνο, Μύκονο, Δήλο αναπτύσσοντας από πολύ νωρίς, από τη Γεωμετρική λεγόμενη περίοδο (10ος - 8ος αι. π.χ.), πολιτιστικές δραστηριότητες που, στην Πάρο, οφείλονταν κατά κύριο λόγο και στην οικονομική ευρωστία της παριανής κοινωνίας. Η Πάρος, ήταν η μόνη από τις Κυκλάδες που γύρω στο 600 π.χ. ίδρυσε με μεγάλη επιτυχία αποικία, τη Θάσο, χωρίς βοήθεια άλλων, αψηφώντας τους κινδύνους στο μακρινό Βορρά, κοντά στις χρυσοφόρες περιοχές του Παγγαίου 24 25

7 gold fields of Pagaion and the surrounding areas. Thassos, that quickly became a city with both political role and cultural interests, stayed throughout the ancient times faithful to its metropolis, deservedly representing it in the North Aegean. Since the Archaic period and afterwards, until the end of the ancient times (Late Roman Period 3rd/4th centuries A.D.), Paros was evolved into a great commercial and cultural centre, that even in the 5th century A.D. is described in an inscription by the name asty (city) as the brightest city of Paros citizens, a city that was chosen by Ioustinianos, in order to found the Basilica Church of Katapoliani, a unique monument second in importance after the Aghia Sofia Church in Constantinople. Today, the walls that circled the ancient town of Paros since the 6th century B.C. and stretched for 2.5 km are preserved in part. The same holds for the main temple which was rising above the coast hill of the Venetian Castle and was dedicated to the town s patroness, the Goddess Athena. The six-column temple was built in around 525 B.C. and the asty, in other words the centre of the urban town, was developed around it. The various areas of the town, such as the handicraft area of marble sculptors and potters, were stretching a few meters further to the east. In the Late-Hellenistic and Roman periods (approximately in the 2nd century B.C. - 3rd/4th centuries A.D.) the town was expanded. Quite a few buildings are also being preserved from these periods. On the contrary, there are no ruins, from και των γύρω τόπων. Η Θάσος, που γρήγορα αναδείχθηκε σε μια πόλη με πολιτικό λόγο αλλά και με πολιτιστικά ενδιαφέροντα, παρέμεινε για όλη την αρχαιότητα πιστή στη μητρόπολή της, την οποία εκπροσωπούσε επάξια στο βόρειο Αιγαίο. Η Πάρος, από την Αρχαϊκή εποχή (6ος αι. π.χ.) και μετά, ως το τέλος της αρχαιότητας (ύστερη Ρωμαϊκή εποχή 3ος/4ος αι. μ.χ.), εξελίχθηκε σε μεγάλο εμπορικό και πολιτιστικό κέντρο, που ακόμη και τον 5ο αι. μ.χ. αναφέρεται σε επιγραφή το άστυ, ως «λαμπροτάτη των Παρίων πόλις», πόλη την οποία διάλεξε ο Ιουστινιανός, τον 6ο αι. μ.χ. για να ιδρύσει τη βασιλική της Καταπολιανής, μοναδικό μνημείο σε σπουδαιότητα μετά την Αγ. Σοφία της Κωνσταντινούπολης. Από την αρχαία πόλη της Πάρου σώζονται τμήματα από το τείχος που την περιέβαλλε σχεδόν κυκλικά σε έκταση 2,5 χλμ. ήδη από τον 6ο αι. π.χ., καθώς και από τον κύριο ναό που υψωνόταν στον παράλιο λοφίσκο του ενετικού Κάστρου και ήταν αφιερωμένος στην προστάτιδα της πόλης, την Πολιούχο Θεά Αθηνά. Ο εξάστυλος αυτός ναός οικοδομήθηκε γύρω στο 525 π.χ. και στον περίγυρο αναπτύχθηκε το άστυ, δηλαδή το κέντρο μιας αστικής πόλης, της οποίας οι διάφορες περιοχές όπως π.χ. η βιοτεχνική περιοχή μαρμαρογλυπτών και κεραμέων, εκτείνονταν λίγο μακρύτερα προς τα ανατολικά, εκεί όπου αργότερα, στα υστερο-ελληνιστικά και τα ρωμαϊκά χρόνια (περίπου 2ος αι. π.χ. - 3ος/4ος αι. μ.χ.), επεκτάθηκε η πόλη, από την οποία σώζονται επίσης αρκετά οικοδομικά 26 27

8 the ancient and classical times of the town, although, there are many architectural parts allowing the representation of some public buildings, without though being identified with certain monuments. In the countryside outside the town, there were various sanctuaries. The most important was the long life sanctuary of Delios Apollo and Artemida in the north of the city (9th/8th centuries B.C. - 5th century B.C.), located in a rise opposite of Delos, the sacred island of Apollo. In another rise, on the coast, in the south side of the island, there was the temple of Pythios Apollo that bad been established during the Archaic Times; later, in the 4th century B.C., the Asklipiio was founded in the same location. Outside the walls you could find the cemeteries; the most significant one was discovered near the ancient port in the northeast side of the town. The cemetery was in use from the last decades of the 8th century B.C. until the 3rd/4th centuries A.D. and included all kinds of burials: in big potters of the 7th century B.C., in boxlike graves of the Archaic times, in marble cinerary urns (boxes of the Classical times with the name of the dead on them - there was the case that a disc with a painted representation of a discobolus had been placed as a tomb) and in marble sarcophagus of the Roman times that were used as family tombs with inscriptions and a carved in relief decoration. The area was used as a cemetery for the first time, after a deadly battle in which apκατάλοιπα. Αντίθετα, από την αρχαϊκή και κλασική πόλη δε σώθηκαν τμήματα κτηρίων, σώθηκαν όμως πολλά αρχιτεκτονικά μέλη, με αποτέλεσμα να γίνει δυνατή η αναπαράσταση ορισμένων από τα δημόσια κτήρια, χωρίς όμως να ταυτιστούν με συγκεκριμένα μνημεία. Έξω από την πόλη υπήρχαν ιερά, στην ύπαιθρο, το σπουδαιότερο από τα οποία ήταν το μακραίωνης ζωής (9ος/8ος αι. π.χ. - 5ος αι. π.χ.) ιερό του Απόλλωνα Δηλίου και της Αρτέμιδος στα βόρεια της πόλης, σε ύψωμα απέναντι από τη Δήλο, το ιερό νησί του Απόλλωνα. Σε ένα άλλο ύψωμα, παράλιο αυτό, στα νότια, είχε ιδρυθεί στην Αρχαϊκή εποχή ναός του Πυθίου Απόλλωνα και αργότερα, τον 4ο αι. π.χ., στην ίδια θέση το Ασκληπιείο. Έξω από τα τείχη υπήρχαν επίσης τα νεκροταφεία, το κυριότερο από τα οποία αποκαλύφθηκε κοντά στο αρχαίο λιμάνι στα βορειοανατολικά της πόλης. Ήταν σε χρήση από τις τελευταίες δεκαετίες του 8ου αι. π.χ. ως τον 3ο/4ο μ.χ. και περιλάμβανε κάθε είδους ταφές: σε αγγεία μεγάλα του 7ου αι. π.χ., σε κιβωτιόσχημους τάφους της αρχαϊκής εποχής, σε μαρμάρινες τεφροδόχους - κάλπηδες κλασικών χρόνων με το όνομα του νεκρού - σε μια περίπτωση είχε τοποθετηθεί ως επιτύμβιο ένας δίσκος με ζωγραφιστή παράσταση δισκοβόλου - σε μαρμάρινες σαρκοφάγους των ρωμαϊκών χρόνων, που χρησίμευαν ως οικογενειακοί τάφοι με επιγραφές και ανάγλυφο διάκοσμο. Η αρχή της χρήσης του χώρου έγινε ύστερα από μια πολύνε

9 proximately men lost their lives. After the cremation of the dead according to the customs of that time, the burned bones were kept in amphorae that were all placed together in two large ditches. These two polyandria (i.e., mass graves of men), are the only ones of such an early period that have been found in Greece. The majority of the potteries were painted with geometrical figures except from two that had representations of battles and burial scenes. These are considered unique for their time and their type and are significantly important as they completely changed our recent knowledge concerning the principles of the ancient Greek painting. The regime of Paros was oligarchy, most of the time, although not in an extreme form as there was a relatively fair allocation of goods. Pythagoras, the famous philosopher of Samos ( B.C.), and one of the establishers of mathematics, founded a school in Croton, South Italy, and his students were many philosophers and mathematicians from κρη πολεμική συμπλοκή, κατά την οποία έπεσαν γύρω στους άνδρες. Μετά την καύση των νεκρών, σύμφωνα με τα έθιμα της εποχής, τα καμένα οστά φυλάχτηκαν σε αμφορείς που τοποθετήθηκαν όλοι μαζί σε δύο μεγάλα ορύγματα. Τα δύο αυτά πολυάνδρια (δηλαδή ομαδικοί τάφοι ανδρών) είναι τα μοναδικά που έχουν βρεθεί στον ελληνικό χώρο σε τόσο πρώιμη εποχή. Τα περισσότερα αγγεία είχαν ζωγραφιστή διακόσμηση με γεωμετρικά σχέδια, εκτός από δύο που είχαν παραστάσεις με σκηνές μάχης και θανής, δείγματα μοναδικά για το είδος και την εποχή, ιδιαίτερα σημαντικά που πραγματικά άλλαξαν τις ως σήμερα γνώσεις μας ως προς τις αρχές της αρχαίας ελληνικής ζωγραφικής. Paros. As a result the philosophy of Pythagoras dominated Paros for centuries. The most significant figure of Paros, though, and also one of the most important persons of the early period of the Greek ancient times is the iambographer Archilochos, the first lyric poet who lived in the first half of the 7th century B.C. He was an impulsive and boisterous personality with an eventful life. Today, unfortunately, we have only some extracts of his work. Archilochos tries for the first time to release people from the bonds of tradition and consciously confront their insecurity towards the world and the fate, providing help not just to the individual but to the society as well. The people of Paros appreciating his great work made him a hero as early as the Archaic times, by building the temple-like Archilocheio, most likely a kind of honorary monument where they worshiped him; at the same time a gymnasium, i.e. a place of public education, was running there. Besides education, arts such as pottery and craft of working in miniature with various materials, and especially copper, blossomed in Paros since the Geometric times. Paros, however, reached the top of artistry creation through sculpture due Στην Πάρο το πολιτειακό καθεστώς, στο μεγαλύτερο διάστημα ήταν η ολιγαρχία, όχι όμως στην ακραία της μορφή, γιατί υπήρχε ένας σχετικά δίκαιος καταμερισμός των αγαθών. Ο Πυθαγόρας, διάσημος Σάμιος φιλόσοφος ( π.χ), από τους θεμελιωτές της μαθηματικής επιστήμης, ίδρυσε σχολή στον Κρότωνα της Κάτω Ιταλίας και ήταν αρκετοί οι Πάριοι φιλόσοφοι και μαθηματικοί που μαθήτευσαν στη σχολή του, με αποτέλεσμα η φιλοσοφική σκέψη του Πυθαγόρα να κυριαρχεί στην παριανή κοινωνία για αιώνες. Η μεγαλύτερη όμως μορφή της Πάρου, αλλά και από τις σπουδαιότερες της ελληνικής αρχαιότητας στα πρώιμα χρόνια, είναι ο ιαμβογράφος Αρχίλοχος, ο πρώτος λυρικός ποιητής που έζησε στο πρώτο μισό του 7ου αι. π.χ. Υπήρξε προσωπικότητα παρορμητική και θυελλώδης, με πολυτάραχο βίο. Στο έργο του, που δυστυχώς σώθηκε πολύ αποσπασματικά, προσπαθεί να απελευθερώσει τον άνθρωπο για πρώτη φορά από τα δεσμά της παράδοσης και να αντιμετωπίσει ενσυνείδητα την ανασφάλειά του απέναντι στον κόσμο και τη μοίρα, βοηθώντας γενικότερα όχι μόνο το άτομο αλλά και το κοινωνικό σύνολο. Οι Πάριοι, εκτιμώντας τη μεγάλη του προσφορά, τον ηρωοποίησαν ήδη από την Αρχαϊκή εποχή, κατασκευάζοντας ένα ναόμορφο κτίσμα, το Αρχιλόχειο, πιθανότατα ένα είδος κενοτάφιου για απόδοση λατρευτικών τιμών, στο οποίο παράλληλα λειτουργούσε γυμνάσιο, δηλαδή χώρος δημόσιας εκπαίδευσης

10 to the existence of the unique marble. Since the first decades of the 6th century B.C., a great school of sculpture is being developed and Paros, which belongs to the circle of the Ionian art, becomes one of the biggest and most important centres of plastic art in the Greek world. The works of Parian artists are found in many significant sanctuaries of those times (Delos, Delphi, South Italy, Greek cities in Minor Asia, etc.). What is more, the artists themselves were wandering all over the Greek area, often bearing with them the valuable raw material of their homeland. Various ancient sources provide us the names of many Parian sculptors, mainly from the 6th and 5th centuries B.C. Among them is Agorakritos, a favourite student of Feidias who worked with him in the sculptural decoration of Parthenon. The most famous sculptor, however, was Skopas who lived in the 4th century B.C. and in addition to other things, he worked in the temple of Artemis in Ephesus and the famous Mausoleum of Halicarnassus. The works of Parian sculptors are characterized by audacity, movement, modern and pioneering themes. A major example of this is the exquisite statue of Gorgon that recently came to light. The statute represents Gorgon impetuously landing on a roof, while it also alters our knowledge concerning the early plastic art of Paros. Gorgon is moving properly in space, with her body being towards the same direction, meaning that the artist had overcome the two dimensional relief and had attained the deepness and the real move of a living figure. The great flowering of the Parian sculpture, during the Archaic times with the numerous statues of Kouros and Kores, and the relief art in Paros and in various sanctuaries, seems to continue in the 5th century B.C. as well, especially during the first half of the century, with great works of art. In most of these sculptures, artists try to render the still of the movement, by inventing radical solutions for the development of new forms and shapes; many of them are bold in concept and execution. The most recent potter finds though, prove that the people of Paros were capable to produce, earlier than others, avant-garde works, as far as theme and execution are concerned, opening new horizons in all areas of art. These horizons led to the perfection of Classical times. * Dr. Fotini N. Zafiropoulou, Honorary Curator of Antiquities Στην Πάρο, εκτός από τα γράμματα άνθησαν και οι τέχνες, κεραμική και μικροτεχνία σε διάφορα υλικά, ιδιαίτερα σε χαλκό, ήδη από τα γεωμετρικά χρόνια. Εκεί όμως που η Πάρος έφτασε στο ζενίθ της καλλιτεχνικής της δημιουργίας, ήταν η γλυπτική, χάρη βέβαια και στην ύπαρξη της εξαίρετης πρώτης ύλης, του μαρμάρου. Από τις πρώτες δεκαετίες του 6ου αι. π.χ. αναπτύσσεται μια σπουδαία σχολή γλυπτικής και η Πάρος, που ανήκει στον ιωνικό κύκλο τέχνης, εξελίσσεται σε ένα από τα μεγαλύτερα και σημαντικότερα κέντρα πλαστικής του ελληνικού κόσμου. Οι δημιουργίες των Πάριων καλλιτεχνών φτάνουν σε πολλά μεγάλα ιερά της εποχής (Δήλο, Δελφούς, Κάτω Ιταλία, ελληνικές πόλεις στη Μ. Ασία κ.ά.), αλλά και οι ίδιοι οι καλλιτέχνες κυκλοφορούν σε όλον τον ελληνικό χώρο, συχνά μαζί με την πολύτιμη πρώτη ύλη από τον τόπο τους. Διάφορες αρχαίες πηγές μας παραδίδουν τα ονόματα πολλών Πάριων γλυπτών του 6ου και 5ου αι. π.χ., ανάμεσά τους ο Αγοράκριτος, αγαπημένος μαθητής του Φειδία που συνεργάστηκε μαζί του στο γλυπτό διάκοσμο του Παρθενώνα. Ο διασημότερος όμως είναι ο Σκόπας, που έζησε τον 4ο αι., ο οποίος, εκτός των άλλων εργάστηκε στο Αρτεμίσιο της Εφέσου και στο περίφημο Μαυσωλείο της Αλικαρνασσού. Τα έργα των Πάριων γλυπτών χαρακτηρίζονται από τόλμη, κίνηση, νεωτεριστικά και πρωτοπόρα στοιχεία. Κύριο παράδειγμα η εκπληκτική Γοργώ, που παριστάνεται να προσγειώνεται ορμητικά σε μια στέγη, άγαλμα που ήλθε σχετικά πρόσφατα στο φως, αλλάζοντας και αυτό τις γνώσεις μας για την πρώιμη παριανή δημιουργία στην πλαστική. Η Γοργώ κινείται σωστά στο χώρο, με το σώμα ολόκληρο προς την ίδια κατεύθυνση, που σημαίνει ότι ο καλλιτέχνης έχει ξεφύγει από το δισδιάστατο του αναγλύφου και έχει κατακτήσει το βάθος και την πραγματική κίνηση μιας ζωντανής μορφής. Η μεγάλη άνθηση της παριανής γλυπτικής φαίνεται ότι, εκτός από την Αρχαϊκή εποχή με το πλήθος των Κούρων και των Κορών καθώς και των αναγλύφων στην Πάρο και στα διάφορα ιερά, συνεχίζεται και στον 5ο αι. π.χ., ιδιαίτερα στο πρώτο μισό του με σπουδαία έργα τέχνης. Στα περισσότερα από τα γλυπτά, οι καλλιτέχνες προσπαθούν να αποδώσουν το στιγμιαίο της κίνησης, επινοώντας ρηξικέλευθες λύσεις για τη δημιουργία νέων μορφών και σχημάτων, πολλά από τα οποία είναι τολμηρά σε σύλληψη και εκτέλεση. Τα πιο πρόσφατα κεραμικά ευρήματα όμως, μαρτυρούν ότι οι Πάριοι ήταν ικανοί, πολύ νωρίτερα από οπουδήποτε αλλού, να κάνουν πρωτοποριακά έργα ως προς τη σύνθεση και την εκτέλεση, ανοίγοντας νέους ορίζοντες σε όλους τους τομείς της τέχνης, ορίζοντες που οδήγησαν στην τελειότητα των κλασικών χρόνων. * Δρ. Φωτεινή Ν. Ζαφειροπούλου, Επίτιμος Έφορος των Αρχαιοτήτων 32 33

11 Folkways of Paros By Maria Triviza* The people of Paros are joyful, religious and hospitable. The people owe these characteristics to the years of Paros history as well as to the influence the island received by the various civilizations (Cycladic, Minoan, Mycenaean, Ancient Greek, Roman, Byzantine and Venetian) that were developed in the Aegean Archipelago and of course by Christianity. Let s begin our reference to Paros customs from Christmas and New Year s Day. Group of children come out on the paved cobbled streets and sing the carols as soon as the bell for the evening prayer rings. The Municipality of Paros places lights on the whole island, while the Christmas tree lighting unites children and adults for the welcoming of the New Year. The Carnival period is an opportunity for the people of Paros to entertain themselves. The ancient dance Ageranos is still danced and its songs are still sung. They instantly compose verses to make jokes, to flirt, to send love messages. During the last weekend of the carnival period, they come out on the streets with hornpipes and doubakia (a musical instrument) and Maria Triviza ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ Ήθη και έθιμα της Πάρου Από τη Μαρία Τριβιζά* FOLKLORE Οι Παριανοί είναι άνθρωποι χαρούμενοι, ευσεβείς και φιλόξενοι. Τα χαρακτηριστικά αυτά τα απέκτησαν μέσα από τη μακραίωνη ιστορική διαδρομή των χρόνων του νησιού τους, καθώς και από την επίδραση, από τους διάφορους πολιτισμούς που αναπτύχθηκαν στο Αρχιπέλαγος του Αιγαίου (Κυκλαδικός, Μινωικός, Μυκηναϊκός, Αρχαίος Ελληνικός, Ρωμαϊκός, Βυζαντινός, Ενετοκρατικός) και βέβαια μέσα από τη Χριστιανοσύνη. Ας ξεκινήσουμε την αναφορά μας στα έθιμα της Πάρου από τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά. Μόλις η καμπάνα του εσπερινού σημάνει, ξεχύνονται στα πλακόστρωτα καλντερίμια ομάδες παιδιών για να πουν τα κάλαντα. Ο Δήμος της Πάρου φωταγωγεί ολόκληρο το νησί με λαμπιόνια, ενώ το άναμμα του Χριστουγεννιάτικου δέντρου ενώνει μικρούς και μεγάλους για το καλωσόρισμα του καινούριου χρόνου. Η περίοδος της Αποκριάς δίνει στους Παριανούς την ευκαιρία για διασκέδαση. Ακόμη χορεύουν τον αρχαίο χορό «Αγέρανο» και λένε τα τραγούδια του. Συνθέτουν επί τόπου στιχάκια για να αστειευτούν, να φλερτάρουν, να στείλουν μηνύματα ερωτικά. Την τελευταία Αποκριά ξεχύνονται στους δρόμους με συνοδεία από τσαμπούνες και ντουμπάκια και γλεντούν μέχρι πρωίας. Την Καθαρή Δευτέρα μεγάλες παρέες διασκεδάζουν στις παραλίες, όπου το γλέντι καλά κρατεί. Η περίοδος της Σαρακοστής με τους εσπερινούς, τους χαιρετισμούς, το Ψυχοσάββατο 34 35

12 have fun till morning. On Shrove Monday, big groups have fun at the beaches where great feasts take place. The Lent period prepares the people of Paros for the Easter with its evening prayers, the Chairetismoi (prayers to Panagia) and the All Soul s Saturday. The Easter of Paros is an unforgettable experience for those who have the chance to be on the island during that period, as it is full of unique customs and is combined with a bloomy nature. In the litany of the Palm Sunday, the children sing songs that refer to the Easter Day as they keep the palms. In the evening of the Holy Thursday the churches remain open. There, men, women and children stay up all night next to the crucified Jesus and decorate the epitaphs. Holy Friday is a unique day for Paros. The Representation of the Passion of the Christ custom takes place along the route of the epitaph procession in Marpissa since 1927 and in Prodromos and Marmara since the 60 s. The entrance of the Christ in Jerusalem, the Magdalene s remorse, the Secret Dinner, the Pontius Pilatus, the Christ ascend to Golgothas, the Before the rooster crows, the Crucifixion, the Christ removal from the cross e.t.c. become alive in front of your eyes. The epitaphs of the churches of Parikia and Naoussa meet at the two ports, where the choruses of the churches chant prayers. On the Easter Day, dancing keeps till late at night in the Merrymaking of Love (in Marpissa s court). Then, it is Naoussa s turn to take the lead in fun, where dancers from Naoussa s music dancing groups impress with their show in balos and syrtos dances. Girls bring the speechless water and light fires to burn the wreaths of the May Day in all the villages in Aghios Ioannis Klidonas Day. The country churches and the monasteries are full of pilgrims on the Saints Days. The Assumption Day (on 15th of August), when Panagia Ekatontapyliani celebrates, is the central fair of the island. Ekatontapyliani is an imperial church with 17 centuries of history that the Byzantine emperors Aghios Konstantinos and Aghia Eleni built and Ioustinianos completed. The fairs of the summer begin on the Assumption Day in Pisso Livadi and Aghios Fokas. Lefkes have a fair on Aghia Triada s Day in the marble church with the same name. The parish church of Prodromos or Dragoulas celebrates on Aghios Ioannis Day (23rd of June). The church of Aghios Athanassios Parios (teacher of the Greek nation) celebrates on the 24th of June in Kostos. Aghioi Anargiroi Day is on the 30th of June and a fair takes place in the hill of Parikia which shares the same name with the church. The churches in Kostos and Marmara celebrate on προετοιμάζει τους Παριανούς για το Πάσχα. Το Πάσχα της Πάρου είναι γεμάτο από μοναδικά έθιμα και σε συνδυασμό δε με την ολάνθιστη φύση, κάνει όποιον το βιώσει να μην το ξεχάσει ποτέ. Την Κυριακή των Βαΐων στη λιτανεία, τα παιδιά κρατώντας τα Βάγια τραγουδούν: «Το Βαγιώ, Βαγιώ, Βαγιώ, τρώμε ψάρι και κολιό και την άλλη Κυριακή τρώμε το παχύ αρνί με τη φλάσκα το κρασί.» Τη Μεγάλη Πέμπτη το βράδυ οι εκκλησίες παραμένουν ανοιχτές. Εκεί άνδρες, γυναίκες και παιδιά ξενυχτούν δίπλα στον Εσταυρωμένο και στολίζουν τους επιταφίους. Η Μεγάλη Παρασκευή είναι μία ημέρα μοναδική για την Πάρο. Κατά μήκος της διαδρομής της περιφοράς των Επιταφίων, λαμβάνει χώρα το έθιμο των «Αναπαραστάσεων των Παθών του Κυρίου», από το 1927 στη Μάρπησσα και από τη δεκαετία του 1960 στον Πρόδρομο και στα Μάρμαρα. Ζωντανεύουν μπροστά στα μάτια των προσκυνητών «Η Είσοδος του Χριστού στα Ιεροσόλυμα», «Η Μετάνοια της Μαγδαληνής», «Ο Μυστικός Δείπνος», «Ο Πόντιος Πιλάτος», «Η Ανάβαση στο Γολγοθά», «Η Σταύρωση», «Η Αποκαθήλωση» κλπ. Στην Παροικία και τη Νάουσα, συναντώνται οι επιτάφιοι των ενοριών στα λιμάνια όπου οι χορωδίες των ναών ψάλλουν τα εγκώμια. Την ημέρα του Πάσχα «Στο γλέντι της αγάπης» (στο γήπεδο της Μάρπησσας) ο χορός κρατά μέχρι τις βραδινές ώρες. Από εκεί τη σκυτάλη παίρνει η Νάουσα όπου το βράδυ οι χορευτές των Χορευτικών της εντυπωσιάζουν με τις φιγούρες τους στο μπάλο και στο συρτό. Του Άη Γιάννη του Κλήδονα σε όλα τα χωριά οι κοπελιές φέρνουν το αμίλητο νερό και ανάβουν φωτιές για να καούν τα στεφάνια της Πρωτομαγιάς. Στις εορτές των Αγίων, τα ξωκλήσια και τα μοναστήρια γεμίζουν με προσκυνητές. Κεντρική γιορτή του νησιού είναι η Γιορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (15 Αυγούστου), κατά την οποία εορτάζει με μεγάλη λαμπρότητα το Ιερό Προσκύνημα της Παναγίας Εκατονταπυλιανής, ένας ναός 17 αιώνων που έχτισαν οι βυζαντινοί Αυτοκράτορες Άγιοι Κωνσταντίνος και Ελένη και αποπεράτωσε ο Ιουστινιανός. Τα πανηγύρια του καλοκαιριού ξεκινούν από της Αναλήψεως στο Πίσω Λιβάδι και του Αγίου Φωκά. Της Αγίας Τριάδας πανηγυρίζει ο ομώνυμος καλλιμάρμαρος ναός στις Λεύκες. Του Αγίου Ιωάννου (23/6) πανηγυρίζει ο ενοριακός ναός του Προδρόμου ή Δραγουλά. Στις 24/6 ο Ναός του Αγίου Αθανασίου του Παρίου (Διδασκάλου του Γένους) στον Κώστο. Στις 30/6 των Αγίων Αναργύρων στον ομώνυμο λόφο της Παροικίας. Στις 17/7 της Αγίας Μαρίνας, οι ναοί στα Μάρμαρα και 36 37

13 Aghia Marina Day on the 17th of July. The fair of Aghia Anna in the picturesque hill at the edge of Parikia s port is on the 24th of July. A fair takes place in Kostos church and in Dragoulas monastery on Aghios Panteleimonas Day on the 26th of July. Metamorphosis Sotiros Day is a central fair of Marpissa on the 6th of August and events with mezedes, wine and dancing also take place in Alyki. Naoussa celebrates the nine days after Panagia s Assumption with various events, traditional dances and music on the 24th of August. Young men and women from the village represent the corsairs night with the landing of the corsairs of the famous Barbarossa at the small port of Naoussa. Aghios Ioannis Detis Day is celebrated in the beautiful Kolybithres on the 28th of August. Aghios Ioannis Day is celebrated in Lefkes on the 29th of August. Pera Panagia Day in Marmara is on the 7th of September. Holy Cross is celebrated in the Municipal Department of Agaeria on the 14th of September. Panagia Myrtidiotissa Day is celebrated in Aghios Antonios in Kefalos castle on the 24th of September. Plenty of cultural events take place in all the villages during the summer. The customs of the weddings with the bed making on Thursday before the wedding and the wedding songs that are sung on the wedding table are still alive. * Maria Triviza, Vice-President of the under formation Tourism Body of the Municipality of Paros στον Κώστο. Στις 24/7 το πανηγύρι της Αγίας Άννας στο γραφικό λόφο στο άκρο του λιμανιού της Παροικιάς. Στις 26/7 του Αγίου Παντελεήμονος ο ναός στον Κώστο, αλλά και το μοναστήρι του Αγίου στον Δραγουλά. Η Μεταμόρφωση του Σωτήρος στις 6 Αυγούστου αποτελεί κεντρικό πανηγύρι της Μάρπησσας και εκδηλώσεις γίνονται και στην Αλυκή με μεζέδες, κρασί και χορό. Η Νάουσα γιορτάζει στις 23/8 τα Εννιάμερα της Θεοτόκου με ποικίλες εκδηλώσεις, παραδοσιακούς χορούς και μουσικές. Πραγματοποιείται η αναπαράσταση της κουρσάρικης βραδιάς, όπου νέοι και νέες από το χωριό ζωντανεύουν την απόβαση των κουρσάρων του φημισμένου πειρατή Barbarossa, στο λιμανάκι της Νάουσας. Στις 28/8 στις πανέμορφες Κολυμπήθρες γιορτάζεται ο Άη Γιάννης ο Δέτης. Στις 29/8 οι Λεύκες γιορτάζουν τον Άη Γιάννη. Η Πέρα Παναγιά των Μαρμάρων γιορτάζει στις 7 Σεπτεμβρίου. Στις 14 Σεπτεμβρίου στην Αγκαιριά γίνεται ο εορτασμός του Τιμίου Σταυρού. Η Σεπτεμβριανή Παναγία Μυρτιδιώτισσα 24/9 εορτάζει στον Άγιο Αντώνιο, στο Κάστρο του Κεφάλου. Πληθώρα πολιτιστικών εκδηλώσεων λαμβάνουν χώρα σε όλα τα χωριά κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Ζωντανά είναι τέλος τα έθιμα του γάμου, με το στρώσιμο του κρεβατιού την Πέμπτη πριν από το γάμο και στο τραπέζι του γάμου να ακούγονται τα γνωστά τραγούδια που συνήθως αρχίζουν με το «Σήμερα γάμος γίνεται σε ωραίο περιβόλι, σήμερα αποχωρίζεται η μάνα από την κόρη...» * Μαρία Τριβιζά, Αντιπρόεδρος του υπό σύσταση Φορέα Τουρισμού του Δήμου Πάρου 38 39

14 Parikia Parikia is the capital of Paros and the only passenger and cargo port of the island. Its name keeps from the first Byzantine years when the today s jewel of the island, Panagia Ekatontapyliani was a shelter for the residents who gradually settled down in the Old City. You will take a first taste of the bluewhite of Parikia and you will be eager to go around it from the very first moment you will see Paros, before the ship manages to dock at the port. Whitewashed houses with blue windows are stretched from the edge of the hill to the sea. Paved cobbled streets mix up with one another and lead either to the sea, or to Panagia Ekatontapyliani, or the Venetian Castle of the 13th century A.D. The region of Kastro is in the southwest of the city and keeps its strictly traditional and picturesque atmosphere away from modernization. The road that connects the traditional settlement with the modern noisy area is Lochagou Fokianou street which starts from Kastro and will lead you to the heart of the city s market. Walk, go shopping and enjoy traditional tastes in the cafes of the hospitable people of Paros. ΟΙΚΙΣΜΟΙ Παροικιά Η Παροικιά είναι η πρωτεύουσα και το μοναδικό επιβατικό και εμπορικό λιμάνι του νησιού. Το όνομά της κρατάει από τα πρώτα βυζαντινά χρόνια, τότε που το σημερινό στολίδι του νησιού, η Παναγιά η Εκατονταπυλιανή, αποτελούσε στέγη για τους παροίκους που σταδιακά εγκαταστάθηκαν στην Παλιά Πόλη. Από την πρώτη κιόλας στιγμή που θα αντικρύσετε την Πάρο, πριν καν ακόμη προλάβει να δέσει το καράβι στο λιμάνι, μια πρώτη γεύση από το γαλανόλευκο της Παροικιάς θα σας κάνει να ανυπομονείτε να τη γυρίσετε. Ασβεστωμένα σπίτια με μπλε παράθυρα απλώνονται από τις παρυφές του λόφου ως τη θάλασσα. Πλακόστρωτα σοκάκια «μπλέκονται» μεταξύ τους και οδηγούν είτε στη θάλασσα, είτε στην Παναγιά την Εκατονταπυλιανή είτε στο Βενετσιάνικο Κάστρο του 13ου αιώνα μ.χ. Η περιοχή του Κάστρου είναι στα νοτιοδυτικά της πόλης και διατηρεί ανέπαφη από τον εκσυγχρονισμό την άκρως παραδοσιακή και γραφική ατμόσφαιρά της. Ο δρόμος που συνδέει τον παραδοσιακό οικισμό με τη σύγχρονη πολύβουη πολιτεία είναι η Λοχαγού Φωκιανού, που ξεκινάει από το Κάστρο και θα σας οδηγήσει στην καρδιά της αγοράς της πόλης. Περπατήστε, ψωνίστε και απολαύστε παραδοσιακά εδέσματα στα καφέ των φιλόξενων Παριανών

15 You should visit Panagia Ekatontapyliani that rises in the centre of the city and is one of the most significant monuments of Greece. The stroll around Ekatontapyliani keeps many surprises such as the Archaeological Museum, the Monastery of the Franks, Manto Mavrogenous house and the imposing neoclassical mansions. Parikia: Where to stay: Argonauta (p. 41), Paros Agnanti (p. 43) Where to go shopping: Inter News (p. 23) For travel services: Erkyna Travel (p. 13), Iria Cars (p. 29), Auto Paros (p. 43) You should also visit the Monastery of Aghiοi Anargiroi that almost hangs in the top of the hill where the city is stretched and enjoy the magnificent view of Parikia. In Parikia you will find many banks, a super market, travel agencies, health centre and pharmacies. As far as the accommodation and your entertainment are concerned, there are lodgings and restaurants for every taste and available budget and fulfil all visitors demands. Επισκεφθείτε την Παναγιά την Εκατονταπυλιανή που δεσπόζει στο κέντρο της πόλης και αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά μνημεία της Ελλάδας. Το σεργιάνι γύρω από την Εκατονταπυλιανή σας κρύβει πολλές εκπλήξεις: το Αρχαιολογικό Μουσείο, το Φραγκομονάστηρο, το σπίτι της Μαντώς Μαυρογένους, τα επιβλητικά νεοκλασικά αρχοντικά. Επισκεφθείτε επίσης τη Μονή των Αγίων Αναργύρων που σχεδόν κρέμεται στην κορφή του λόφου, όπου απλώνεται η πόλη και απολαύστε την υπέροχη θέα της Παροικιάς. Παροικιά: Πού να μείνετε: Αργοναύτης (σ. 41), Paros Agnanti (σ. 43) Πού να ψωνίσετε: Inter News (σ. 23) Για ταξιδιωτικές υπηρεσίες: Erkyna Travel (σ. 13), Iria Cars (σ. 29), Auto Paros (σ. 43) Στην Παροικιά θα βρείτε υποκαταστήματα των περισσότερων τραπεζών, σούπερ μάρκετ, τουριστικά πρακτορεία, Kέντρο Yγείας και φαρμακεία. Όσο για τη διαμονή και τη διασκέδασή σας, καταλύματα και εστιατόρια για κάθε γούστο και πορτοφόλι καλύπτουν τις απαιτήσεις όλων των επισκεπτών

16 Naoussa For many it s the most beautiful and picturesque small port of the Aegean Sea. For others it s the heart of the island s nightlife. Some others though are satisfied with the simple charm of a walk through its narrow paved streets. The only thing for certain is that all people have a reason to visit Naoussa again and again. You should probably feel the same as, no matter how many days you will stay on the island, they will not be enough to enjoy the picture of the windless small port that is full of colours from the dozens of fishing boats and the thousands of tourists who stroll it daily until they end up into one of the old storehouses of the fishermen that today are bars and ouzo taverns. A peculiar characteristic of Naoussa is that, besides the fact that it is a busy tourist resort, it has not lost its traditional character. The modern and noisy present of the settlement doesn t alter its past at all. The Venetian Castle of the 14th century A.D. that rises in the port s entrance will travel you to a past time while, at the same time, some on the opposite side will be having fun in the wild rhythms of today. Νάουσα Για πολλούς αποτελεί το πιο όμορφο και γραφικό λιμανάκι του Αιγαίου. Για κάποιους άλλους είναι η καρδιά της νυχτερινής διασκέδασης στο νησί. Κάποιοι άλλοι πάλι αρκούνται στην απλή γοητεία ενός περιπάτου μέσα στα στενά πλακόστρωτα δρομάκια της. Το σίγουρο είναι ότι όλοι, μα όλοι, έχουν έναν λόγο να την επισκέπτονται ξανά και Naoussa: Where to stay: Captain Dounas (p. 29), Saint Andreas (p. 47) Where to eat: Mario (p. 45), Glafkos (p.47), Open Garden (p. 103) For travel services: Erkyna Travel (p. 13) For wine visits: Moraitis Winery (p. 103) Νάουσα Πού να μείνετε: Captain Dounas (σ. 29), Saint Andreas (σ. 47) Πού να φάτε: Μάριο (σ. 45), Γλαύκος (σ. 47), Open Garden (σ. 103) Για ταξιδιωτικές υπηρεσίες: Erkyna Travel (σ. 13) Για οινικές επισκέψεις: Οινοποιείο Μωραΐτη (σ. 103) ξανά. Πιθανότατα το ίδιο θα συμβεί και με σας, αφού σίγουρα όσες μέρες και αν παραμείνετε στο νησί δε θα χορτάσετε την εικόνα του απάνεμου μικρού λιμανιού, που γεμίζει χρώματα από τις δεκάδες ψαρόβαρκες και τους χιλιάδες τουρίστες που σεργιανίζουν καθημερινά, μέχρι να καταλήξουν σε κάποια από τις «πάλαι ποτέ» αποθήκες των ψαράδων που έχουν μετατραπεί σήμερα σε μπαράκια και ουζερί. Το παράδοξο με τη Νάουσα είναι πως παρά το γεγονός ότι πρόκειται για ένα πολυσύχναστο τουριστικό θέρετρο, δεν έχει χάσει το παραδοσιακό στοιχείο της. Το σύγχρονο και πολύβουο παρόν του οικισμού δεν αλλοιώνει τίποτα από το παρελθόν του. Το Ενετικό Κάστρο του 14ου αιώνα μ.χ. που υψώνεται στην είσοδο του λιμανιού θα σας ταξιδέψει σε μια άλλη εποχή, την ίδια στιγμή που κάποιοι άλλοι απέναντι στα μπαράκια θα διασκεδάζουν στους ξέφρενους ρυθμούς του σήμερα

17 A walk through the inner part of Naoussa into the narrow whitewashed streets will unveil you its authentic Cycladic identity and will give you the chance for shopping as its shops are characterized for their good taste. It is worth visiting Aghios Athanassios in the west entrance of the village where the Relics Collection of Byzantine and After Byzantine Art of Naoussa is housed and also where the two Folk Museums and the Monastery of Logovarda, just outside of Naoussa to the road to Parikia, are. In Naoussa, which is 10 kilometres away from Parikia and is located in the north part of the island, you will find many banks, pharmacies, travel agencies and car rental offices and of course plenty of lodgings which will make your stay in the region unforgettable. Μια βόλτα στο εσωτερικό της Νάουσας, μέσα στα στενά ασπρισμένα δρομάκια, θα σας αποκαλύψει την αυθεντική κυκλαδίτικη ταυτότητά της και θα σας δώσει την ευκαιρία να κάνετε όμορφες αγορές στα καλόγουστα μαγαζάκια της. Αξίζει να επισκεφθείτε τον Άγιο Αθανάσιο, στη δυτική είσοδο του χωριού, όπου στεγάζεται η Συλλογή Κειμηλίων Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Τέχνης της Νάουσας, τα δύο Λαογραφικά Μουσεία καθώς και τη Μονή Λογγοβάρδας, που βρίσκεται λίγο έξω από τη Νάουσα στο δρόμο για την Παροικιά. Στη Νάουσα, που απέχει 10 περίπου χλμ από την Παροικιά και βρίσκεται στο βόρειο τμήμα του νησιού, θα βρείτε υποκαταστήματα αρκετών τραπεζών, φαρμακεία, τουριστικά γραφεία και γραφεία ενοικιάσεως αυτοκινήτων και βέβαια πλήθος καταλυμάτων που θα κάνουν τη διαμονή σας αξέχαστη

18 48 49

19 Kostos Kostos is located in the mainland of the island approximately 8 kilometres southeast of Parikia. It is the smallest village of Paros and is located at the road that connects Parikia with Lefkes. The settlement is built at 180 meters altitude and the region has not been altered by tourism. In the entrance of the village you will enjoy the shadow of the high pines of the square and you will drink your coffee in one of the traditional cafes that are around the square, along with the simple and hospitable people of the village. You should visit the church of Aghios Panteleimonas with its magnificent wooden temple and walk in the white picturesque streets which will lead you to the house (southeast of Aghios Panteleimonas) where Athanassios Parios a great Greek nation s teacher of the pre Greek Revolution period was born. Lefkes As you go southeast leaving Kostos behind you will find the beautiful Lefkes at 250 meters altitude. Lefkes were founded in the 16th century A.D. probably from refugees who abandoned Crete and Peloponnese. The unmatchable natural beauty of the village in combination with the Cycladic architecture will definitely steal your heart, especially if you are looking for the good holidays triptych: quality - relaxation - tranquility. Κώστος Ο Κώστος βρίσκεται στην ενδοχώρα του νησιού 8 περίπου χλμ. νοτιοανατολικά της Παροικιάς. Πρόκειται για το μικρότερο χωριό της Πάρου και βρίσκεται στον δρόμο που συνδέει την Παροικιά με τις Λεύκες. Ο οικισμός είναι χτισμένος σε 180 μέτρα υψόμετρο και έχει παραμείνει αναλλοίωτος από τον τουρισμό. Στην είσοδο του χωριού θα απολαύσετε τη σκιά των ψηλών πεύκων της πλατείας και θα πιείτε τον καφέ σας σε ένα από τα παραδοσιακά καφενεδάκια που βρίσκονται γύρω από αυτή παρέα με τους απλούς και φιλόξενους ανθρώπους του χωριού. Επισκεφθείτε την εκκλησία του Αγίου Παντελεήμονα με το θαυμάσιο ξυλόγλυπτο τέμπλο της και περπατήστε στα γραφικά κάτασπρα δρομάκια, μέχρι να σας βγάλουν στο σπίτι που γεννήθηκε ο Αθανάσιος Πάριος (νοτιανατολικά του Αγ. Παντελεήμονα), μεγάλος δάσκαλος του Γένους κατά την περίοδο της προετοιμασίας της Επανάστασης. Λεύκες Αφήνοντας τον Κώστο και συνεχίζοντας νοτιοανατολικά θα συναντήσετε τις υπέροχες Λεύκες σε υψόμετρο 250 μέτρων. Οι Λεύκες ιδρύθηκαν τον 16ο αιώνα μ.χ. πιθανότατα από πρόσφυγες που εγκατέλειψαν την Κρήτη και την Πελοπόννησο. Η ανεπανάληπτη φυσική ομορφιά του χωριού σε συνδυασμό με την κυκλαδίτικη αρχιτεκτονική του θα σας κερδίσουν, ειδικά αν επιδιώκετε να βρείτε το τρίπτυχο των καλών διακοπών: ποιότητα - ξεκούραση - ηρεμία

20 Your magical wandering in Lefkes is in one way coercive as the moment you arrive in the village you have no other choice but to leave your car in the parking area. As you walk in the narrow streets you will admire the tiny houses with the whitewashed yards and the colourful flowers, you will walk through the picturesque Cycladic arches and you will stop to rest in the famous traditional café in the village s square. You should also taste the delicious traditional dishes in the picturesque taverns and meet the ceramic art in the local workshops that operate there. In Lefkes you will find numerous churches of the 15th and 16th centuries A.D. with the church of Aghia Triada of the marble temple and the valuable Byzantine icons to be the most important of all. The cultural activities are plenty in the village during the summer and especially in August due to the efforts of the cultural centre Yria which organizes music festivals and theatrical plays every year. For those who love trekking you should not miss the Byzantine path that connects Lefkes with Prodromos. The Byzantine path was built approximately years ago with marble stones and will guide you to a magnificent natural landscape with olive groves and myrtles. Prodromos In 5 kilometers distance from Lefkes you will find the picturesque Prodromos with the white houses and the beautiful churches. It owes its name to the parish church of Aghios Ioannis Prodromos (17th century A.D.) while during the Medieval Times it was known as Dragoulas or Tragoulas. A walk to the whitewashed streets is enough for you to enjoy the hospitality of Paros in the traditional cafes and the taverns of the village. Η μαγική περιπλάνησή σας στις Λεύκες είναι κατά μία έννοια καταναγκαστική, αφού φτάνοντας στο χωριό θα αναγκαστείτε να αφήσετε το αυτοκίνητό σας στο πάρκινγκ. Περπατώντας στα στενά σοκάκια θα θαυμάσετε τα μικροσκοπικά σπιτάκια με τις ασβεστωμένες αυλές και τα πολύχρωμα λουλούδια, θα περάσετε μέσα από γραφικές κυκλαδίτικες καμάρες και θα ξαποστάσετε στο ξακουστό παραδοσιακό καφενείο στην πλατεία του χωριού. Δοκιμάστε επίσης νοστιμότατα παραδοσιακά πιάτα στις γραφικές ταβέρνες και γνωρίστε την τέχνη της κεραμικής στα εργαστήρια που λειτουργούν εκεί. Στις Λεύκες θα συναντήσετε αμέτρητες εκκλησίες του 15ου και 16ου αιώνα μ.χ. με σημαντικότερη όλων την Αγία Τριάδα με το μαρμάρινο τέμπλο και τις αξιόλογες βυζαντινές της εικόνες. Όλο το καλοκαίρι, ιδιαίτερα τον Αύγουστο, οι πολιτισμικές δραστηριότητες ανθούν στο χωριό χάρη στη δράση του πολιτιστικού συλλόγου «Ύρια» που διοργανώνει κάθε χρόνο φεστιβάλ με μουσική και θεατρικές παραστάσεις. Όσοι από εσάς αγαπάτε την πεζοπορία μην παραλείψετε να περπατήσετε το βυζαντινό μονοπάτι που ενώνει τις Λεύκες με τον Πρόδρομο. Το βυζαντινό μονοπάτι κατασκευάστηκε πριν χρόνια περίπου, είναι στρωμένο με μαρμάρινες πέτρες και θα σας ξεναγήσει σε ένα υπέροχο φυσικό τοπίο με ελαιώνες και μυρτιές. Πρόδρομος Σε απόσταση 5χλμ. από τις Λεύκες θα συναντήσετε τον γραφικό Πρόδρομο με τα κάτασπρα σπίτια του και τις όμορφες εκκλησίες του. Πήρε το όνομά του από τον ενοριακό ναό του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου (17ος αιώνας μ.χ.), ενώ κατά τον Μεσαίωνα ονομαζόταν Δραγουλάς ή Τραγουλάς. Μια βόλτα στους ασβεστωμένους δρόμους αρκεί για να απολαύσετε την παριανή φιλοξενία στα παραδοσιακά καφενεία και τις ταβέρνες του χωριού. Μάρμαρα Σε απόσταση αναπνοής από τον Πρόδρομο θα βρείτε τα Μάρμαρα, που πήραν την ονομασία αυτή από τα μάρμαρα που στόλιζαν τα αρχοντικά και τους ναούς του χωριού. Θαυμάστε την αιγαιοπελαγίτικη αρχιτεκτονική περπατώντας στα στενά ασπρισμένα δρομάκια. Αξίζει μια στάση για κάθε μία από τις αξιόλογες εκκλησίες του 52 53