(Επίκουρος Καθηγητής Τμήματος Βιολογίας, Τομέας Βιολογίας Ζώων).

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "(Επίκουρος Καθηγητής Τμήματος Βιολογίας, Τομέας Βιολογίας Ζώων)."

Transcript

1 Υπεύθυνος διδάσκων: (Επίκουρος Καθηγητής Τμήματος Βιολογίας, Τομέας Βιολογίας Ζώων). Βασίλειο: Ζώα (Animalia) Υποβασίλειο: Ευμετάζωα (Eumetazoa) Κλάδος: Δευτεροστόμια (Deuterostomia) Φύλο: Χορδωτά (Chordata) 3 ος όροφος, γραφείο 365 τηλ/fax: sdailianis@upatras.gr

2 Ολοκληρωμένες αρχές Ζωολογίας Κεφ. Ιχθύες Νωτιαία χορδή (πρόσφυση μυών, ανάπτυξη σπονδυλικής στήλης). Ραχιαίο σωληνοειδές νευρικό σχοινίο (εγκέφαλος). Φαρυγγικοί θύλακες και σχισμές (ανάπτυξη βραγχιακών δομών). Ενδόστυλο. Μεταεδρική ουρά (προώθηση του σώματος στα ψάρια). Υπερομοταξία: ΑΓΝΑΘΑ (Κυκλόστομοι) i) Μυξινόμορφα ii) Πετρομυζοντόμορφα) Απουσία Γνάθων Ομοταξία: Μυξίνοι Ομοταξία: Πετρομυζοντίδες Υπερομοταξία: ΓΝΑΘΟΣΤΟΜΑ Ομοταξία: Χονδριχθύες Παρουσία Γνάθων Υφομοταξία: Ελασματοβράγχιοι (καρχαρίες, σαλάχια, ράγιες) Υφομοταξία: Ολοκέφαλοι (χίμαιρες και ποντικόψαρα) (μονοφυλετική ομάδα) Ομοταξία: Σαρκοπτερύγιοι (Οστεϊχθύες/Δίπνοοι, Κοιλάκανθοι) Ομοταξία: Ακτινοπτερύγιοι (φέρουν πτερύγια με ακτίνες, Οστεϊχθύες) Υφομοταξία: Κλαδίστια (Πολύπτεροι) Υφομοταξία: Χονδρόστεοι (Πολυόδοντες, Οξύρρυγχοι) Υφομοταξία: Νεοπτερύγιοι (Λεπιόστεοι, Τοξοπτερύγιοι, Τελεόστεοι)

3 Βιολογικές καινοτομίες ψαριών: 1. Εμφάνιση σπονδυλικής στήλης ως βασικό άξονα στήριξης των ενήλικων Σπονδυλόζωων και πρόσφυσης των μυών. 2. Εγκλεισμένος εγκέφαλος και νωτιαίος μυελός. 3. Εξελιγμένα αισθητήρια όργανα γεύσης, όσφρησης, ακοής και αφής. 4. Εμφάνιση γνάθων με δόντια (μετάπλαση του 2 ου γναθικού τόξου σε όργανο σύλληψης και τεμαχισμού της τροφής). 5. Ανάπτυξη ζεύγους θωρακικών και κοιλιακών πτερυγίων. 6. Δημιουργία πνευμόνων στους Σαρκοπτερυγίους, οδήγησε στην εξέλιξη των Τετραπόδων.

4 Παρουσία γνάθων και άκρα σε ζεύγη. Εμφάνιση σπονδυλικής στήλης ως αντικατάσταση της νωτιαίας χορδής. Πρωτόγονα Γναθόστομα Σπονδυλόζωα Πλακόδερμοι (Ανώτερο Δεβόνιο, 440 εκατ. έτη) Ισχυρά εξοπλισμένο περίβλημα. Λέπια ή οστέινες πλάκες. Γνάθοι με δόντια. Ικανότητα θήρευσης.

5 Παρουσία γνάθων και άκρα σε ζεύγη. Εμφάνιση σπονδυλικής στήλης ως αντικατάσταση της νωτιαίας χορδής. Πρωτόγονα Γναθόστομα Σπονδυλόζωα Ακανθόδιοι (Ανώτερο Δεβόνιο, 440 εκατ. έτη) Οι Ακανθόδιοι θεωρούνται πρόγονοι της μεγάλης ομάδας των Οστεϊχθύων. Πιθανός πρόγονος ή αδελφή ομάδα των σύγχρονων Οστεϊχθύων.

6 ΣΠΟΝΔΥΛΟΖΩΑ ΓΝΑΘΟΣΤΟΜΑ ΑΓΝΑΘΑ Χονδριχθύες Τελεόστεοι Οστεϊχθύες Μυξίνοι Πετρόμυζοι Άζυγα πτερύγια και στάδιο προνύμφης (αμμόκοιτος). Οστρακόδερμοι (Ανάσπιδες) Πλακόδερμοι Ελασματοβράγχιοι Ολοκέφαλοι Ακανθόδιοι Απώλεια λεπίων, τροποποιημένα δόντια. Ακτινοπτερύγιοι Σαρκοπτερύγιοι Τετράποδα με άκρα για την μετακίνηση στη χέρσο. Στηρικτικά στοιχεία στο σκελετό των ζωνών και των άκρων. Πνεύμονες ή νηκτική κύστη, παρουσία ακτίνων σε πτερύγια. Πλακοειδή λέπια, γονοπόδια, χόνδρινος σκελετός Βραγχιακό επικάλυμμα. Γυμνό σώμα, βοηθητικές καρδίες, βλεννογόνοι αδένες, υποπλασμένα μάτια. Δόντια από οδοντίνη, τροποποιημένο 2 ο σπλαχνικό τόξο για υποστήριξη σιαγόνων. Σιαγόνες που σχηματίζουν γναθικό τόξο, 3 ζεύγη ημικυκλικών σωλήνων, ζυγά πτερύγια με εσωτερικό σκελετό, διαχωρισμένοι σπόνδυλοι. 2 ή περισσότερα ζεύγη ημικυκλικών σωλήνων. Εξειδικευμένα όργανα αίσθησης, κρανίο και τριμερής εγκέφαλος, ανεπτυγμένος σπλαχνικός σκελετός.

7 Υφομοταξία: Ελασματοβράγχιοι (937 είδη) Σε αυτή την υφομοταξία των Χονδριχθύων ανήκουν οι καρχαρίες, τα σαλάχια και οι ράγιες. Η πλειοψηφία τους είναι θαλάσσιοι οργανισμοί, ενώ υπάρχουν και 28 είδη που ζουν σε γλυκά νερά. Στη Μεσόγειο συναντώνται 47 είδη καρχαριών και καρχαριοειδών, πάνω από το 1/3 των οποίων έχουν χαρακτηριστεί ως "απειλούμενα". Λευκός καρχαρίας (Carcharodon carcharias) Τρυγόνα (Dasyatis americana)

8 Υφομοταξία: Ελασματοβράγχιοι (937 είδη) Το μέγεθος των Ελασμοβράγχιων/καρχαριών ποικίλει και μπορεί να κυμαίνεται από τα 20 cm έως και πάνω από 12 m. Το 90% των καρχαριών έχουν μήκος μεγαλύτερο από 30 cm, από το οποίο το 50% φτάνει το 1 m και μόλις το 20% ξεπερνά τα 2 m. Το μικρότερο είδος Ελασματοβράγχιου. Etmopterus perryi (20 cm)

9 Υφομοταξία: Ελασματοβράγχιοι (937 είδη) Το μεγαλύτερο ψάρι στον κόσμο, 12 m μήκος Φαλαινοκαρχαρίας, Rhincodon typus

10 Πιθανοί πρόγονοι των καρχαριών: Thelodontes (ψάρια χωρίς σιαγόνες). Thelodontes (ψάρια χωρίς σιαγόνες) Πλακόδερμοι (ψάρια με σιαγόνες και πραγματικά αρθρωτό στόμα) 2003: ανακάλυψη απολιθώματος παλαιότερου καρχαρία, ηλικίας 409 εκατομ. ετών, Doliodus problematicus. Ομοταξία : Cladoselache (370 εκατ. έτη) ο πρώτος «σύγχρονος» καρχαρίας. Carcharodon megalodon: ο μεγαλύτερος καρχαρίας που βρέθηκε ποτέ. Έζησε την Μειόκαινο περίοδο και στις αρχές της Πλειόκαινου. Μήκος σώματος: m. Πλάτος-ύψος: 1,8-2,1 m. Βάρος σώματος: tn Δόντια: ύψος 17 cm και πλάτος 13 cm.

11 Πιθανοί πρόγονοι των καρχαριών: Thelodontes (ψάρια χωρίς σιαγόνες) m Carcharodon megalodon Carcharodon carcharias Δύτης 4-6 m 1.80 m

12 Υπάρχουν 13 τάξεις Ελασματοβραγχίων που αριθμούν περισσότερα από 937 είδη. Σε αυτή την τάξη ανήκουν οι αρχέγονοι Ελασματοβράγχιοι Χονδριχθύες, οι οποίοι σήμερα αριθμούν μόνο 5 είδη. Τα εξαληφθέντα είδη είχαν παρόμοια χαρακτηριστικά γνωρίσματα με τους σημερινούς Ελασματοβράγχιους Χονδριθύες που φέρουν 7 ζεύγη βραγχίων, ενώ είναι γνωστοί από την Ιουρασική περίοδο. Κύρια χαρακτηριστικά των εκπροσώπων της κατηγορίας είναι η ύπαρξη ενός ραχιαίου πτερυγίου, 6 ή 7 βραγχιακών σχισμών, καθώς και η απουσία νηκτικής κύστης στους οφθαλμούς.

13 Υπάρχουν 13 τάξεις Ελασματοβραγχίων που αριθμούν περισσότερα από 937 είδη. Υπάρχουν 97 είδη που κατανέμονται σε 7 οικογένειες. Κύρια χαρακτηριστικά είναι η ύπαρξη 2 ραχιαίων πτερυγίων, τα οποία συνήθως φέρουν άκανθες, η απουσία εδρικού πτερυγίου και νηκτικής μεμβράνης στους οφθαλμούς, καθώς και η ύπαρξη 5 βραγχιακών σχισμών. Το σχήμα και το μέγεθος ποικίλει, ενώ παρουσιάζουν μεγάλη εξάπλωση.

14 Υπάρχουν 13 τάξεις Ελασματοβραγχίων που αριθμούν περισσότερα από 937 είδη. Κύριο χαρακτηριστικό των εκπροσώπων της τάξης είναι η ύπαρξη μακρόστενου ρύγχους με ισχυρά δόντια για την απαργή και ακινητοποίηση της λείας τους. Κύρια χαρακτηριστικά είναι η ύπαρξη ζεύγους μουστακιών στο ρύγχος τους, 2 ραχιαίων πτερυγίων και η απουσία εδρικού πτερυγίου. Οι βραγχιακές σχισμές ποικίλουν από 5 έως 6, ενώ το μήκος τους σπάνια ξεπερνά τα 2 μέτρα. Ζουν σε μικρά βάθη, στις ακτές της Νότιας Αφρικής, της Αυστραλίας και της Ιαπωνίας, καθώς και στη θάλασσα της Καραϊβικής.

15 Υπάρχουν 13 τάξεις Ελασματοβραγχίων που αριθμούν περισσότερα από 937 είδη. Κύριο χαρακτηριστικό των εκπροσώπων της τάξης είναι το επίπεδο σώμα και τα διευρυμένα/πλατιά θωρακικά πτερύγια. Έχουν βρεθεί 16 είδη που ανήκουν στο γένος Squatina, με ευρεία εξάπλωση σε όλο τον κόσμο. Κύρια χαρακτηριστικά είναι η ύπαρξη των οφθαλμών στην κορυφή του σώματος, ενώ οι βραγχιακές σχισμές (5 ζεύγη) βρίσκονται κοιλιακά. 2 ραχιαία πτερύγια, ενώ τα κοιλιακά πτερύγια είναι πλατιά και βοηθούν στην ισορροπία. Δεν υπάρχει εδρικό πτερύγιο, ενώ ο κάτω λοβός του ουραίου πτερυγίου είναι μεγαλύτερος από τον άνω λοβό (αντίθετα με τους περισσότερους Ελασματοβράγχιους Χονδριχθύες). Το μέγεθός τους σπάνια ξεπερνά τα 2 μέτρα. Είναι ωοζωοτόκα είδη.

16 Υπάρχουν 13 τάξεις Ελασματοβραγχίων που αριθμούν περισσότερα από 937 είδη. Η τάξη αριθμεί 6 είδη του γένους Heterodontus, (οικογένια Heterodontidae). Πρόκειται για μικρά σε μέγεθος είδη που ζουν στο βυθό των τροπικών και υποτροπικών θαλασσών. Κύρια χαρακτηριστικά είναι η εμπρόσθια τοποθέτηση του στόματος, η ύπαρξη ρινοφαρυγγικών αυλάκων για την άμεση επικοινωνία στόματος και εξωτερικών ρινικών σχισμών, η απουσία νηκτικής μεμβράνης στους οφθαλμούς. 2 ραχιαία πτερύγια και εδρικό πτερύγιο.

17 Υπάρχουν 13 τάξεις Ελασματοβραγχίων που αριθμούν περισσότερα από 937 είδη. Είδη που χαρακτηρίζονται από περίτεχνα σχέδια που μοιάζουν με τα σχέδια χαλιού (ονομάζονται επίσης και carpet sharks, καρχαρίες «χαλιά»). Ύπαρξη 2 ραχιαίων πτερυγίων, χωρίς άκανθες, και μικρό στόμα. Ορισμένα είδη φέρουν μουστάκια, ενώ διαθέτουν 5 βραγχιακές σχισμές (η 5 η σχισμή επικαλύπτει συνήθως της 4 η ). Ο άνω λοβός του ουραίου πτερυγίου τείνει να βρίσκεται στην ίδια ευθεία με το σώμα, ενώ ο κάτω λοβός είναι υποανάπτυκτος. Τα περισσότερα είδη της τάξης είναι μικρά σε μέγεθος, εκτός από τον φαλαινοκαρχαρία που αποτελεί το μεγαλύτερο σε μέγεθος είδος.

18 Υπάρχουν 13 τάξεις Ελασματοβραγχίων που αριθμούν περισσότερα από 937 είδη. Η τάξη αριθμεί περισσότερα από 270 είδη. Χαρακτηρίζονται από την ύπαρξη νηκτικής μεμβράνης στους οφθαλμούς, 2 ραχιαία πτερύγια, εδρικό πτερύγιο και 5 βραγχιακές σχισμές. Πρόσφατα δεδομένα ανάλυσης DNA έδειξαν ότι η οικογένεια δεν είναι μονοφυλετική.

19 Υπάρχουν 13 τάξεις Ελασματοβραγχίων που αριθμούν περισσότερα από 937 είδη. Σε αυτή την τάξη συναντάμε το μεγάλο λευκό καρχαρία, καθώς και κάποια ασυνήθιστα είδη καρχαριών, όπως ο καρχαρίας καλικάντζαρος (Mitsukurina owstoni) και ο μεγάστομος καρχαρίας (Megachasma pelagios). Κύρια χαρακτηριστικά είναι η ύπαρξη 2 ραχιαίων πτερυγίων, εδρικού πτερυγίου και 5 βραγχιακών σχισμών, καθώς και η απουσία νηκτικής μεμβράνης στους οφθαλμούς.

20 Υπάρχουν 13 τάξεις Ελασματοβραγχίων που αριθμούν περισσότερα από 937 είδη. Τάξη: Lamniformes Καρχαρίας καλικάντζαρος (Μitsukurina owstoni) Καλικάντζαρος!!!!

21 Υπάρχουν 13 τάξεις Ελασματοβραγχίων που αριθμούν περισσότερα από 937 είδη. Μεγάστομος καρχαρίας (Megachasma pelagios)

22 Υπάρχουν 13 τάξεις Ελασματοβραγχίων που αριθμούν περισσότερα από 937 είδη. Μεγάλα πεπλατυσμένα θωρακικά πτερύγια και το πεπλατυσμένο επίπεδο σώμα τους. Οι οφθαλμοί βρίσκονται τοποθετημένοι ραχιαία, ενώ τα βράγχια κοιλιακά. Πρόκειται για ζωοτόκα και ωοζωοτόκα είδη (σακούλι της γοργόνας).

23 Παράκτια ζώνη Σφυροκέφαλος καρχαρίας ή ζύγαινα, Sphyrna lewini Πελαγική ζώνη Ταυροκαρχαρίας, Carcharhinus leucas Καρχαρίας τίγρης, Galeocerdo cuvier Λευκός καρχαρίας, Carcharodon carcharias

24 1. Σώμα ατρακτοειδές ή νωτοκοιλιακά πλατυσμένο. 2. Ετερόκερκο ουραίο πτερύγιο (ανισομεγέθης λοβοί ουραίου πτερυγίου). 3. Κοιλιακά τοποθετημένο στόμα.

25 4. Δέρμα με πλακοειδή λέπια (δομή ανάλογη των δοντιών) ή γυμνό. - Αποτελούνται εξωτερικά από σμάλτο και εσωτερικά από οδοντίνη. - Τα λέπια δεν αυξάνουν σε μέγεθος, καθώς μεγαλώνει το σώμα τους, αλλά προστίθεται συνεχώς νέα λέπια.

26 4. Δέρμα με πλακοειδή λέπια (δομή ανάλογη των δοντιών) ή γυμνό. Πολφός Κατεύθυνση ακίδων Οδοντίνη Αδαμαντίνη λεπίων προς τα πίσω Δέρμα Επιδερμίδα Δερμίδα Οδοντίνη Αδαμαντίνη Νέο-αναπτυσσόμενο δόντι Λέπι Σκελετός κάτω σιαγόνας

27 5. Χόνδρινος ενδοσκελετός. 6. Παρουσία στομάχου και εντέρου με σπειροειδή βαλβίδα.

28 7. Ανεπτυγμένο κυκλοφορικό σύστημα (αορτικά τόξα, ραχιαία και κοιλιακή αορτή, φλέβες και αγγεία, ηπατικό και νεφρικό πυλαίο σύστημα, τετράχωρη καρδιά).

29 ΚΑΡΔΙΑ: - Βρίσκεται μέσα στον περικαρδιακό χώρο ή απλά περικάρδιο. - Αποτελείται από την απιοειδή κοιλία, τον κόλπο και τον φλεβώδη κόλπο. - Μέσω του αορτικού κώνου, ο οποίος βρίσκεται εμπρός της κοιλίας, καθώς και αρτηριών, η κοιλία στέλνει αίμα στα βράγχια.

30 8. Αναπνοή μέσω 5-7 βραγχίων (ισάριθμες βραγχιακές σχισμές).

31 8. Αναπνοή μέσω 5-7 βραγχίων (ισάριθμες βραγχιακές σχισμές). Βραγχιακές σχισμές Βραγχιακά ελάσματα Βραγχιακές άκανθες Βραγχιακή σχισμή Πηγή:

32 9. Απουσία νηκτικής κύστης. 10. Υψηλές συγκεντρώσεις ουρίας και οξειδίου της τριμεθυλαμίνης στο αίμα (ωσμωτική ρύθμιση). 11. Ανεπτυγμένος εγκέφαλος.

33 ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ: Τελεγκέφαλος Διεγκέφαλος Μεσεγκέφαλος Μετεγκέφαλος Μυεγκέφαλος

34 12. Ανεπτυγμένη όσφρηση, αντίληψη δονήσεων (πλευρική γραμμή), όραση και ηλεκτρικοί υποδοχείς.

35 Ανεπτυγμένη ακοή (εντοπισμός λείας από απόσταση χιλιομέτρων). Οσφρητικά όργανα (εντοπισμός λείας από απόσταση). Νευρομαστοί πλευρικής γραμμής (εντοπισμός λείας από απόσταση με καταγραφή των δονήσεων του νερού). Όραση (εντοπισμός λείας από κοντινή απόσταση). Κύστεις Lorenzini (εντοπισμός λείας μέσω των βιοηλεκτρικών πεδίων των θηραμάτων, λίγο πριν την τελική επίθεση). Από Hickman et al. 2 nd Ed.

36 Ρύγχος Κύστεις Lorenzini Πλευρική γραμμή

37 Οι περισσότεροι καρχαρίες είναι «ψυχρόαιμοι», ή πιο συγκεκριμένα ποικιλόθερμοι. Τα μέλη της οικογένειας Lamnidae (π.χ. μεγάλος λευκός καρχαρίας) είναι ομοιόθερμοι και διατηρούν μια υψηλότερη θερμοκρασία σώματος από το περιβάλλον νερό. Σε αυτούς τους καρχαρίες, μια λωρίδα αερόβιων κόκκινων μυών που βρίσκονται κοντά στο κέντρο του σώματος, παράγει θερμότητα, την οποία το σώμα διατηρεί μέσω ενός μηχανισμού ανταλλαγής αντιρροής από ένα σύστημα αιμοφόρων αγγείων που ονομάζεται rete mirabile (θαυμαστό δίκτυο).

38 Αποτελείται από μια σειρά αιμοφόρων αγγείων με θερμό αίμα, το οποίο προέρχεται από τους μύς και μια σειρά αιμοφόρων αγγείων με οξυγονωμένο ψυχρό αίμα που προέρχεται από τα βράγχια. Τα αγγεία με το οξυγονωμένο αίμα περιβάλλονται από τα αιμοφόρα αγγεία που προέρχονται από το εσωτερικό του σώματος, με αποτέλεσμα να πραγματοποιείται ανταλλαγή θερμότητας μεταξύ τους. Η θέρμανση του οξυγονωμένου αίματος που μεταφέρεται στους ιστούς του σώματος αποσκοπεί στη συγκράτηση της θερμότητας στο εσωτερικό του σώματος. Πηγή:

39 13. Διαχωρισμένα φύλα, ωοτόκα, ωοζωοτόκα, ζωοτόκα, άμεση ανάπτυξη και εσωτερική γονιμοποίηση. Κλοάκη Γονοπόδια Πηγή:

40

41 Επιτυγχάνεται με 1) Τη συνεχή κίνηση προς τα εμπρός με τη βοήθεια της ετερόκερκης ουράς, της κεφαλής και των επίπεδων θωρακικών πτερυγίων του (ανύψωση). 2) Ύπαρξη ευμεγέθους ήπατος με παρουσία ενός λιπαρού υδατάνθρακα (σκουαλένιο) πυκνότητας 0.86, το οποίο βοηθά στην αντιστάθμιση του σωματικού βάρους.

42 Επιτυγχάνεται με 1) Ύπαρξη ουρίας και τριμεθυλαμινικού οξέος στο αίμα τους που εξισορροπούν τη διαφορά ώσμωσης μεταξύ του εξωτερικού περιβάλλοντος και των εσωτερικών υγρών του σώματος. 2) Ουρία Χονδριχθύων = 100 x ουρία Θηλαστικών, λόγω συγκράτησης μεγάλων ποσοτήτων από τους νεφρούς και την αύξησή της στο αίμα, με αποτέλεσμα ίση ή ελαφρώς υψηλότερη ωσμωμοριακότητα στο αίμα, σε σχέση με το θαλασσινό νερό. 3) Σε ορισμένα είδη του γλυκού νερού, π.χ. καρχαρίας ταύρος, παρατηρείται ωσμωτική πίεση ίση με το 2/3 της πίεσης ενός είδους του αλμυρού νερού. Αυτό οφείλεται κατά κύριο λόγο σε μια μείωση της τάξεως του 20% στα ιόντα νατρίου και χλωρίου, καθώς και μια μείωση της τάξεως του 50% της συγκέντρωσης της ουρίας στο αίμα τους.

43 Υφομοταξία: Ελασματοβράγχιοι (ράγιες και σαλάχια, 456 είδη) 1. Ζουν στο βυθό της θάλασσας. Τρυγόνα (Dasyatis americana) 2. Νωτοκοιλιακά πεπλατυσμένο σώμα. 3. Μεγάλα θωρακικά πτερύγια, ενωμένα με το κεφάλι. 4. Βραγχιακές σχισμές στο κάτω μέρος του κεφαλιού και φυσητήρες στο πάνω μέρος. 5. Ύπαρξη ηλεκτρικών οργάνων σε κάθε πλευρά του κεφαλιού με δυνατότητα παραγωγής ρεύματος υψηλής έντασης, π.χ. ράγια Torpedo.

44 Υφομοταξία: Ελασματοβράγχιοι (ράγιες και σαλάχια, 456 είδη)

45 Υφομοταξία: Ελασματοβράγχιοι (ράγιες και σαλάχια, 456 είδη) Παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος μέσω των ηλεκτροκυττάρων. Ηλεκτροκύτταρα: - Τροποποιημένα μυϊκά κύτταρα ή νευρικές ίνες. - Βρίσκονται σε σωρούς ή στήλες και αποφορτίζονται ταυτόχρονα παράγοντας ισχυρό ηλεκτρικό ρεύμα. - Χρησιμοποιούνται για την σύλληψη λείας ή την αποφυγή εχθρών.

46 Υφομοταξία: Ελασματοβράγχιοι (ράγιες και σαλάχια, 456 είδη) Τρυγόνα Manta birostris, το γνωστό Διαβολόψαρο.

47 Υφομοταξία: Ολοκέφαλοι (33 είδη) Σε αυτή την υφομοταξία των Χονδριχθύων ανήκουν χίμαιρες. Στικτό ποντικόψαρο (Hydrolagus colliei)

48 Υφομοταξία: Ολοκέφαλοι (33 είδη) Chimaera monstrosa Callorhinchus milii

49 Υφομοταξία: Ολοκέφαλοι (33 είδη) 1. Εναπομείναντα είδη της πρωτόγονης εξελικτικής γραμμής των καρχαριών (360 εκατομμύρια έτη/ περίοδος Δεβόνιου και Σιλούριου, Παλαιοζωϊκός αιώνας). 2. Ζουν σε μεγάλα βάθη και δύσκολα έρχονται στην επιφάνεια. 3. Φέρουν μεγάλες επίπεδες στοματικές πλάκες (διατροφή με λειοτρίβηση) και γυμνό δέρμα. 4. Άνω γνάθος ενωμένη με το κρανίο (χαρακτηριστικό γνώρισμα της υφομοταξίας). 5. Φέρουν διφύκερκο ουραίο πτερύγιο, σε αντίθεση με τους Ελασματοβράγχιους. 6. Τα ρουθούνια επικοινωνούν με τη στοματική κοιλότητα, σε αντίθεση με τους Ελασματοβράγχιους ζεύγη βραγχίων με βραγχιακό επικάλυμμα. Στικτό ποντικόψαρο (Hydrolagus colliei)

50 Υφομοταξία: Ολοκέφαλοι (33 είδη) Άνω γνάθος ενωμένη με το κρανίο (χαρακτηριστικό γνώρισμα της υφομοταξίας). Αεραγωγός Αεραγωγός Υογναθικό τόξο Άνω γνάθος Υογναθικό τόξο Άνω γνάθος Αμφιστοιλικός τύπος (Ελασματοβράγχιοι) Αυτοστοιλικός τύπος (Ολοκέφαλοι)

51 Υφομοταξία: Ολοκέφαλοι (33 είδη) Ποια είναι τα βασικά γνωρίσματα της υφομοταξίας;

52 ΤΕΛΟΣ ΔΙΑΛΕΞΗΣ Ευχαριστώ για την προσοχή σας

(Λέκτορας Τμήματος Βιολογίας, Τομέας Βιολογίας Ζώων).

(Λέκτορας Τμήματος Βιολογίας, Τομέας Βιολογίας Ζώων). Υπεύθυνος διδάσκων: (Λέκτορας Τμήματος Βιολογίας, Τομέας Βιολογίας Ζώων). Βασίλειο: Ζώα (Animalia) Υποβασίλειο: Ευμετάζωα (Eumetazoa) Κλάδος: Δευτεροστόμια (Deuterostomia) Φύλο: Χορδωτά (Chordata) 3 ος

Διαβάστε περισσότερα

Στέφανος Νταϊλιάνης Επίκουρος Καθηγητής Τμήματος Βιολογίας, Τομέας Βιολογίας Ζώων Πανεπιστήμιο Πατρών 3 ος όροφος, γραφείο 365 τηλ/fax:

Στέφανος Νταϊλιάνης Επίκουρος Καθηγητής Τμήματος Βιολογίας, Τομέας Βιολογίας Ζώων Πανεπιστήμιο Πατρών 3 ος όροφος, γραφείο 365 τηλ/fax: Στέφανος Νταϊλιάνης Επίκουρος Καθηγητής Τμήματος Βιολογίας, Τομέας Βιολογίας Ζώων Πανεπιστήμιο Πατρών 3 ος όροφος, γραφείο 365 τηλ/fax: 2610969213 email: sdailianis@upatras.gr Αποτελούν το 60% των σπονδυλωτών.

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΛΟ ΧΟΡΔΩΤΑ ΥΠΟΦΥΛΟ Σπονδυλωτά ΥΠΕΡΚΛΑΣΗ Άγναθα Γναθόστομα ΚΛΑΣΗ Μυξίνοι Χονδριχθύες Πετρόμυζοι Οστεϊχθύες*

ΦΥΛΟ ΧΟΡΔΩΤΑ ΥΠΟΦΥΛΟ Σπονδυλωτά ΥΠΕΡΚΛΑΣΗ Άγναθα Γναθόστομα ΚΛΑΣΗ Μυξίνοι Χονδριχθύες Πετρόμυζοι Οστεϊχθύες* ΦΥΛΟ ΥΠΟΦΥΛΟ ΥΠΕΡΚΛΑΣΗ ΚΛΑΣΗ Ουροχορδωτά Ασκίδια Κωπηλάτες Θαλειοειδή ΧΟΡΔΩΤΑ Σπονδυλωτά Άγναθα Γναθόστομα Κεφαλοχορδωτά Λεπτοκάρδια Μυξίνοι Πετρόμυζοι Χονδριχθύες Οστεϊχθύες* Αμφίβια Ερπετά Πτηνά Θηλαστικά

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΟΜΟΤΑΞΙΑ: ΑΡΘΡΟΠΟΔΑ

ΣΥΝΟΜΟΤΑΞΙΑ: ΑΡΘΡΟΠΟΔΑ ΣΥΝΟΜΟΤΑΞΙΑ: ΑΡΘΡΟΠΟΔΑ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΑ Τα Αρθρόποδα αποτελούν τους πολυπληθέστερους οργανισμούς πάνω στη Γη (περίπου το 55-60% όλων των ειδών φυτών και ζώων) Είναι γνωστά περίπου 1.000.000 είδη Το σώμα

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΖΩΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΖΩΩΝ ΙΙ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΖΩΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΖΩΩΝ ΙΙ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΖΩΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΖΩΩΝ ΙΙ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΖΩΩΝ ΙΙ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΧΟΝΔΡΙΧΘΥΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

πρωτοστόμια δευτεροστόμια Δακτυλιοσκώληκες Μαλάκια Αρθρόποδα Ονυχοφόρα Χαιτόγναθα Εχινόδερμα Ημιχορδωτά Χορδωτά Αμπουλακράρια

πρωτοστόμια δευτεροστόμια Δακτυλιοσκώληκες Μαλάκια Αρθρόποδα Ονυχοφόρα Χαιτόγναθα Εχινόδερμα Ημιχορδωτά Χορδωτά Αμπουλακράρια πρωτοστόμια Δακτυλιοσκώληκες Μαλάκια Αρθρόποδα Ονυχοφόρα δευτεροστόμια Χαιτόγναθα Εχινόδερμα Ημιχορδωτά Χορδωτά Αμπουλακράρια Τα περισσότερα πλαγκτονικοί θαλάσσιοι θηρευτές Πολύ παλιοί οργανισμοί (τουλάχιστον

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΖΩΩΝ I. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΑΛΑΚΙΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΣΟΥΠΙΑΣ Sepia officinalis. Διδάσκων: Σ. Νταϊλιάνης

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΖΩΩΝ I. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΑΛΑΚΙΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΣΟΥΠΙΑΣ Sepia officinalis. Διδάσκων: Σ. Νταϊλιάνης ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΖΩΩΝ I ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΑΛΑΚΙΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΣΟΥΠΙΑΣ Sepia officinalis Διδάσκων: Σ. Νταϊλιάνης Βασίλειο: Animalia Υπερσυνομοταξία/Υπερφύλο: Λοφοτροχόζωα Συνομοταξία/Φύλο: Μαλάκια

Διαβάστε περισσότερα

Ανατομία και μορφολογία πτηνού

Ανατομία και μορφολογία πτηνού Ανατομία και μορφολογία πτηνού Τα πτηνά είναι ομοιόθερμα σπονδυλωτά που φυλογενετικά σχετίζονται με τους Δεινοσαύρους Τα αρτίγονα πουλιά (Νεόρνιθες) διαιρούνται σε δύο ομάδες: (1) Παλαιόγναθα (κίβι, έμου,

Διαβάστε περισσότερα

Υπέρκλαση Τετράποδα (Tetrapoda) Αμφίβια Ερπετά Πτηνά Θηλαστικά

Υπέρκλαση Τετράποδα (Tetrapoda) Αμφίβια Ερπετά Πτηνά Θηλαστικά Υπέρκλαση Τετράποδα (Tetrapoda) Αμφίβια Ερπετά Πτηνά Θηλαστικά Είναι σπονδυλωτά που φέρουν σωματικά εξαρτήματα χειριδία (και όχι πτερύγια, όπως τα ψάρια) Μερικά έχουν χάσει ένα ή δυο ζεύγη εξαρτημάτων

Διαβάστε περισσότερα

Εξωτερική µορφολογία και εσωτερική οργάνωση οστεϊχθύος. Συστηµατική κατάταξη

Εξωτερική µορφολογία και εσωτερική οργάνωση οστεϊχθύος. Συστηµατική κατάταξη 2 η ΑΣΚΗΣΗ Εξωτερική µορφολογία και εσωτερική οργάνωση οστεϊχθύος Συστηµατική κατάταξη Κλάση Τάξη Οστεϊχθύες Perciformes Οικογένεια Cichlidae Γένος Tilapia Γενικά : Η οικογένεια Cichlidae περιλαµβάνει

Διαβάστε περισσότερα

ΕΧΙΝΟΔΕΡΜΑ. Αμφίπλευρα συμμετρικά ζώα με ακτινωτή συμμετρία!!! Δευτεροστόμια. Γ. Κουμουνδούρος ΒΙΟΛ-263 Βιοποικιλότητα - Ζώα

ΕΧΙΝΟΔΕΡΜΑ. Αμφίπλευρα συμμετρικά ζώα με ακτινωτή συμμετρία!!! Δευτεροστόμια. Γ. Κουμουνδούρος ΒΙΟΛ-263 Βιοποικιλότητα - Ζώα ΕΧΙΝΟΔΕΡΜΑ Αμφίπλευρα συμμετρικά ζώα με ακτινωτή συμμετρία!!! Δευτεροστόμια Εικόνες: από Ολοκληρωμένες Αρχές Ζωολογίας, Hickman et al. 2002 (εκτός και αν δίνεται άλλη πηγή) Γ. Κουμουνδούρος ΒΙΟΛ-263 Βιοποικιλότητα

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 9. Ιστολογική μελέτη της προνύμφης αμμοκοίτη (Άγναθα - Κυκλόστομοι) Μαριάνθη Χατζηιωάννου Δημήτρης Βαφείδης

Κεφάλαιο 9. Ιστολογική μελέτη της προνύμφης αμμοκοίτη (Άγναθα - Κυκλόστομοι) Μαριάνθη Χατζηιωάννου Δημήτρης Βαφείδης Κεφάλαιο 9 Ιστολογική μελέτη της προνύμφης αμμοκοίτη (Άγναθα - Κυκλόστομοι) Μαριάνθη Χατζηιωάννου Δημήτρης Βαφείδης Εργαστηριακές Ασκήσεις Ιστολογίας Κεφάλαιο 9 9. Ιστολογική μελέτη της προνύμφης αμμοκοίτη

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ζωολογία Αμφίβια Διδάσκων: Καθηγητής Ιωάννης Λεονάρδος Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

ΙΧΘΕΙΣ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ & ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΤΕΛΕΟΣΤΕΟΥ ΟΣΤΕΙΧΘΥΟΣ

ΙΧΘΕΙΣ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ & ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΤΕΛΕΟΣΤΕΟΥ ΟΣΤΕΙΧΘΥΟΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ Εργαστηριακές ασκήσεις του µαθήµατος «ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΖΩΟΛΟΓΙΑ» ΙΧΘΕΙΣ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ & ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΤΕΛΕΟΣΤΕΟΥ ΟΣΤΕΙΧΘΥΟΣ Κουµουνδούρος Γεώργιος ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2001 Μορφολογία & Ανατοµία

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΑ ΣΠΟΝΔΥΛΩΤΩΝ ΣΠΟΝΔΥΛΩΤΑ 1 o ΜΕΡΟΣ

ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΑ ΣΠΟΝΔΥΛΩΤΩΝ ΣΠΟΝΔΥΛΩΤΑ 1 o ΜΕΡΟΣ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΓΕΩΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ-ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΑ ΣΠΟΝΔΥΛΩΤΩΝ ΣΠΟΝΔΥΛΩΤΑ 1 o ΜΕΡΟΣ Η θέση των Σπονδυλωτών στο ζωικό

Διαβάστε περισσότερα

Ζωολογία ΙΙ. Ενότητα 1 η. Σπονδυλόζωα. Παναγιώτης Παφίλης, Επικ. Καθηγητής Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Βιολογίας

Ζωολογία ΙΙ. Ενότητα 1 η. Σπονδυλόζωα. Παναγιώτης Παφίλης, Επικ. Καθηγητής Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Βιολογίας Ζωολογία ΙΙ Ενότητα 1 η. Σπονδυλόζωα Παναγιώτης Παφίλης, Επικ. Καθηγητής Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Βιολογίας Ποιά taxa περιλαμβάνει η ομάδα; 2 1 3 4 5 6 Ενότητα 2η. Σπονδυλόζωα 2 Εξέλιξη Σπονδυλοοζώων

Διαβάστε περισσότερα

Η εμφάνιση των Δευτεροστόμιων οργανισμών. Από τους αχινούς έως τον άνθρωπο.

Η εμφάνιση των Δευτεροστόμιων οργανισμών. Από τους αχινούς έως τον άνθρωπο. Η εμφάνιση των Δευτεροστόμιων οργανισμών. Από τους αχινούς έως τον άνθρωπο. Δευτεροστόμιοι Χαρακτηριστικά Δευτεροστόμιων: Ακτινωτή αυλάκωση Σχηματισμός του στόματος από δεύτερο άνοιγμα Εντεροκοιλωματικός

Διαβάστε περισσότερα

Βιολογία Α Λυκείου Κεφ. 3. Κυκλοφορικό Σύστημα. Καρδιά Αιμοφόρα αγγεία Η κυκλοφορία του αίματος Αίμα

Βιολογία Α Λυκείου Κεφ. 3. Κυκλοφορικό Σύστημα. Καρδιά Αιμοφόρα αγγεία Η κυκλοφορία του αίματος Αίμα Βιολογία Α Λυκείου Κεφ. 3 Κυκλοφορικό Σύστημα Καρδιά Αιμοφόρα αγγεία Η κυκλοφορία του αίματος Αίμα Η μεταφορά των θρεπτικών ουσιών στα κύτταρα και των ιστών και η απομάκρυνση από αυτά των άχρηστων γίνεται

Διαβάστε περισσότερα

Εργαστήριο Ανατοµίας Ιατρική Σχολή Πανεπιστήµιο Αθηνών

Εργαστήριο Ανατοµίας Ιατρική Σχολή Πανεπιστήµιο Αθηνών Εργαστήριο Ανατοµίας Ιατρική Σχολή Πανεπιστήµιο Αθηνών ΣΥΝΟΠΤΙΚΕΣ ΣΗΜΕΙΏΣΕΙΣ ΑΝΑΤΟΜΙΑΣ Το Μυοσκελετικό Σύστηµα Δρ. Ε. Τζόνσον Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Αθήνα 2012 2 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ Ι. Α. Τα µέρη και

Διαβάστε περισσότερα

Α ΤΑΞΗ Τ.Ε.Ε. ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ

Α ΤΑΞΗ Τ.Ε.Ε. ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ Α ΤΑΞΗ Τ... ΜΑΘΗΜΑ: ΑΝΑΤΟΜΙΑ - ΦΥΙΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΟΓΑΜΜΑ ΠΟΥΔΝ ΚΦΑΛΑΙΟ 1: ΚΥΤΤΑΟ ΚΦΑΛΑΙΟ 2: ΙΤΙΚΟ ΥΤΗΜΑ ΚΦΑΛΑΙΟ 3: ΜΥΙΚΟ ΥΤΗΜΑ ΚΦΑΛΑΙΟ 4: ΚΥΚΛΟΦΟΙΚΟ ΥΤΗΜΑ ΚΦΑΛΑΙΟ 5: ΑΙΜΑ ΚΦΑΛΑΙΟ 6: ΠΠΤΙΚΟ ΥΤΗΜΑ ΚΦΑΛΑΙΟ

Διαβάστε περισσότερα

Κινητικό σύστημα του ανθρώπου Μέρος Ι: Ερειστικό, μυϊκό και συνδεσμικό σύστημα. Μάλλιου Βίβιαν Καθηγήτρια ΤΕΦΑΑ ΔΠΘ Φυσικοθεραπεύτρια

Κινητικό σύστημα του ανθρώπου Μέρος Ι: Ερειστικό, μυϊκό και συνδεσμικό σύστημα. Μάλλιου Βίβιαν Καθηγήτρια ΤΕΦΑΑ ΔΠΘ Φυσικοθεραπεύτρια Κινητικό σύστημα του ανθρώπου Μέρος Ι: Ερειστικό, μυϊκό και συνδεσμικό σύστημα Μάλλιου Βίβιαν Καθηγήτρια ΤΕΦΑΑ ΔΠΘ Φυσικοθεραπεύτρια Τα συστήματα του ανθρώπινου σώματος Αναπνευστικό σύστημα (αποτελείται

Διαβάστε περισσότερα

ΔΑΜΔΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ. Βιολογία A λυκείου. Υπεύθυνη καθηγήτρια: Μαριλένα Ζαρφτζιάν Σχολικό έτος:

ΔΑΜΔΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ. Βιολογία A λυκείου. Υπεύθυνη καθηγήτρια: Μαριλένα Ζαρφτζιάν Σχολικό έτος: ΔΑΜΔΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Βιολογία A λυκείου Υπεύθυνη καθηγήτρια: Μαριλένα Ζαρφτζιάν Σχολικό έτος: 2013-2014 Ένα αισθητικό σύστημα στα σπονδυλωτά αποτελείται από τρία βασικά μέρη: 1. Τους αισθητικούς υποδοχείς,

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΡΙΝΙΚΗ ΚΟΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΟΜΑΤΙΚΗ ΚΟΙΛΟΤΗΤΑ ΦΑΡΥΓΓΑΣ ΛΑΡΥΓΓΑΣ ΤΡΑΧΕΙΑ ΒΡΟΓΧΟΙ ΠΝΕΥΜΟΝΕΣ ΠΛΕΥΡΑ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Θυρεοειδής χόνδρος Κρικοθυρεοειδής σύνδεσμος ΤΡΑΧΕΙΑ Κρικοειδής χόνδρος

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ 4ο ΜΕΡΟΣ Α ΝΩΤΙΑΙΟΣ ΜΥΕΛΟΣ

ΜΑΘΗΜΑ 4ο ΜΕΡΟΣ Α ΝΩΤΙΑΙΟΣ ΜΥΕΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑ 4ο ΜΕΡΟΣ Α ΝΩΤΙΑΙΟΣ ΜΥΕΛΟΣ ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ (ΚΝΣ) ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ ΝΩΤΙΑΙΟΣ ΜΥΕΛΟΣ ΝΩΤΙΑΙΟΣ ΜΥΕΛΟΣ Είναι το πιο ουραίο τμήμα του Κ.Ν.Σ. Εκτείνεται από τη βάση του κρανίου μέχρι τον 1 ο οσφυϊκό

Διαβάστε περισσότερα

Τμήμα Βιολογίας Πανεπιστήμιο Κρήτης. Μορφολογία και Ανατομία Δεκάποδου Καρκινοειδούς

Τμήμα Βιολογίας Πανεπιστήμιο Κρήτης. Μορφολογία και Ανατομία Δεκάποδου Καρκινοειδούς Τμήμα Βιολογίας Πανεπιστήμιο Κρήτης Μορφολογία και Ανατομία Δεκάποδου Καρκινοειδούς Iάσμη Στάθη Δέσποινα Δοκιανάκη Ηράκλειο, Σπονδυλωτά Ασπόνδυλα Καρκινοειδή ΦΥΛΟ: Αρθρόποδα Χαρακτηριστικά Μεταμέρεια

Διαβάστε περισσότερα

Τα ψάρια.. > είδη επιστημονικά ονόματα 200 νέα είδη κάθε χρόνο

Τα ψάρια.. > είδη επιστημονικά ονόματα 200 νέα είδη κάθε χρόνο Τα ψάρια.. >25.000 είδη 53.000 επιστημονικά ονόματα 200 νέα είδη κάθε χρόνο Η ταξινόμηση των ψαριών Φύλο: Χορδωτά (Chordata) Υπόφυλο: Σπονδυλωτά (Vertebrata) Κλάση: Άγναθα (Agnatha) Κλάση: Χονδριχθύες

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΌΜΕΝΟΙ ΚΑΡΧΑΡΊΕΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΊΟΥ

ΟΙ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΌΜΕΝΟΙ ΚΑΡΧΑΡΊΕΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΊΟΥ ΚΑΡΤΕΣ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗΣ ΟΙ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΌΜΕΝΟΙ ΚΑΡΧΑΡΊΕΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΊΟΥ ΠΡΌΓΡΑΜΜΑ: ΛΕΥΚΌΣ ΚΑΡΧΑΡΊΑΣ & ΜΕΓΆΛΟΙ ΚΑΡΧΑΡΊΕΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΊΟΥ «Οι καρχαρί ες κιν δυνεύ ουν, ας του ς πρ ο στατεύ σ ουμε μα ζί!» LONGITUDE 181-2017

Διαβάστε περισσότερα

ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΡΔΙΑ

ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΡΔΙΑ 1 ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Αποτελείται από την καρδιά και τα αγγεία( αρτηρίες, φλέβες, τριχοειδή αγγεία). Η καρδιά με τους παλμικούς ρυθμούς στέλνει το αίμα στο σώμα. Οι αρτηρίες παίρνουν το αίμα από την καρδιά

Διαβάστε περισσότερα

ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ. Κάντε κλικ για να επεξεργαστείτε τον υπότιτλο του υποδείγματος

ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ. Κάντε κλικ για να επεξεργαστείτε τον υπότιτλο του υποδείγματος ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Κάντε κλικ για να επεξεργαστείτε τον υπότιτλο του υποδείγματος ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Κυκλοφορικό σύστημα Αιμοφόρο 1. 2. Καρδιά Αιμοφόρα αγγεία Λεμφοφόρο Αρτηρίες Λεμφικά τριχοειδή Φλέβες

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 1 ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Το ανθρώπινο σώμα προμηθεύεται οξυγόνο και αποβάλει διοξείδιο του άνθρακα με την αναπνοή. Η αναπνοή έχει δύο φάσεις: την εισπνοή κατά την οποία ο αέρας εισέρχεται στους πνεύμονες

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενα. Σημείωμα στην ελληνική έκδοση Πρόλογος... 19

Περιεχόμενα. Σημείωμα στην ελληνική έκδοση Πρόλογος... 19 Περιεχόμενα Σημείωμα στην ελληνική έκδοση... 17 Πρόλογος... 19 Κεφάλαιο 1. Η ποικιλότητα των ιχθύων... 21 1.1. Εισαγωγή... 21 1.2. Ταξινόμηση ιχθύων... 26 1.2.1. Κλαδιστική (ή φυλογενετική συστηματική)...

Διαβάστε περισσότερα

Α Μέρος (από 2) Οστά του Κορμού (Σπονδυλική Στήλης, Θώρακα, Κρανίου)

Α Μέρος (από 2) Οστά του Κορμού (Σπονδυλική Στήλης, Θώρακα, Κρανίου) Α Μέρος (από 2) Οστά του Κορμού (Σπονδυλική Στήλης, Θώρακα, Κρανίου) 01/35 Το Ερειστικό Σύστημα αποτελείται από: 1. Τα Οστά 2. Τις Αρθρώσεις 3. Τους Συνδέσμους 02/35 ΟΣΤΑ ΤΟΥ ΣΚΕΛΕΤΟΥ Σύνολο: 285 οστά

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Ν. ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ( Ε.Κ.Φ.Ε ) ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Ν. ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ( Ε.Κ.Φ.Ε ) ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Ν. ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ( Ε.Κ.Φ.Ε ) ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ Θέμα: ΜΙΚΡΟΣΚΟΠΙΚΗ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ ΜΟΝΙΜΩΝ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΜΑΤΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΚΑΙ ΙΣΤΩΝ Μέσος χρόνος πειράματος: 45 λεπτά Α. ΑΝΑΛΩΣΙΜΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΟΜΟΤΑΞΙΑ: ΝΗΜΑΤΩΔΕΙΣ

ΣΥΝΟΜΟΤΑΞΙΑ: ΝΗΜΑΤΩΔΕΙΣ ΣΥΝΟΜΟΤΑΞΙΑ: ΝΗΜΑΤΩΔΕΙΣ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΑ Σώμα νηματοειδούς μορφής, καλύπτεται εξωτερικά από παχύ, υαλώδες και ελαστικό στρώμα (εφυμενίδα): είναι διαπερατή στο νερό αλλά αδιαπέραστη σε πολλές ουσίες προστατεύει

Διαβάστε περισσότερα

Εξέλιξη του Έμβιου κόσμου- Παλαιοντολογία. Ενότητα 12:Εχινόδερμα-Χορδωτά Δρ. Ηλιόπουλος Γεώργιος Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Γεωλογίας

Εξέλιξη του Έμβιου κόσμου- Παλαιοντολογία. Ενότητα 12:Εχινόδερμα-Χορδωτά Δρ. Ηλιόπουλος Γεώργιος Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Γεωλογίας Εξέλιξη του Έμβιου κόσμου- Παλαιοντολογία Ενότητα 12:Εχινόδερμα-Χορδωτά Δρ. Ηλιόπουλος Γεώργιος Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Γεωλογίας Σκοποί ενότητας Σκοπός της ενότητας αυτής είναι: η εξοικείωση με

Διαβάστε περισσότερα

Το μυϊκό σύστημα αποτελείται από τους μύες. Ο αριθμός των μυών του μυϊκού συστήματος ανέρχεται στους 637. Οι μύες είναι όργανα για τη σωματική

Το μυϊκό σύστημα αποτελείται από τους μύες. Ο αριθμός των μυών του μυϊκού συστήματος ανέρχεται στους 637. Οι μύες είναι όργανα για τη σωματική Μύες Το μυϊκό σύστημα αποτελείται από τους μύες. Ο αριθμός των μυών του μυϊκού συστήματος ανέρχεται στους 637. Οι μύες είναι όργανα για τη σωματική κινητικότητα, την σπλαχνική κινητικότητα και τη κυκλοφορία

Διαβάστε περισσότερα

Συστήµατα Αισθήσεων Σωµατικές Αισθήσεις

Συστήµατα Αισθήσεων Σωµατικές Αισθήσεις Συστήµατα Αισθήσεων Σωµατικές Αισθήσεις ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΝΕΥΡΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Φλοιός (Ανώτερος Εγκέφαλος) Κατώτερος Εγκέφαλος Ειδικές Αισθήσεις Εν τω Βάθει Αισθητικότητα Επί πολλής Αισθητικότητα Χυµικά Ερεθίσµατα

Διαβάστε περισσότερα

Εγκέφαλος-Αισθητήρια Όργανα και Ορμόνες. Μαγδαληνή Γκέιτς Α Τάξη Γυμνάσιο Αμυγδαλεώνα

Εγκέφαλος-Αισθητήρια Όργανα και Ορμόνες. Μαγδαληνή Γκέιτς Α Τάξη Γυμνάσιο Αμυγδαλεώνα Εγκέφαλος-Αισθητήρια Όργανα και Ορμόνες O εγκέφαλος Ο εγκέφαλος είναι το κέντρο ελέγχου του σώματος μας και ελέγχει όλες τις ακούσιες και εκούσιες δραστηριότητες που γίνονται μέσα σε αυτό. Αποτελεί το

Διαβάστε περισσότερα

Εξωτερική µορφολογία και εσωτερική οργάνωση χονδριχθύων. Συστηµατική κατάταξη: ΠΛΕΥΡΟΤΡΗΜΑΤΙΚΟΙ. Οικογένεια: SCYLIORHINIDAE

Εξωτερική µορφολογία και εσωτερική οργάνωση χονδριχθύων. Συστηµατική κατάταξη: ΠΛΕΥΡΟΤΡΗΜΑΤΙΚΟΙ. Οικογένεια: SCYLIORHINIDAE 1 η ΑΣΚΗΣΗ: Εξωτερική µορφολογία και εσωτερική οργάνωση χονδριχθύων. Συστηµατική κατάταξη: Υπερκλάση: ΓΝΑΘΟΣΤΟΜΑΤA Οµάδα: Κλάση: ΙΧΘΥΕΣ ΧΟΝ ΡΙΧΘΥΕΣ Τάξη: ΠΛΕΥΡΟΤΡΗΜΑΤΙΚΟΙ Υπόταξη: GALEOIDEI Οικογένεια:

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΟΔΟΧΕΙΣ ΣΩΜΑΤΙΚΕΣ ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ

ΥΠΟΔΟΧΕΙΣ ΣΩΜΑΤΙΚΕΣ ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ ΥΠΟΔΟΧΕΙΣ ΣΩΜΑΤΙΚΕΣ ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ ΑΙΣΘΗΤΙΚΟΙ ΥΠΟΔΟΧΕΙΣ (συγκεντρωμένοι ή διάσπαρτοι) ΝΕΥΡΙΚΕΣ ΟΔΟΙ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟΣ ΦΛΟΙΟΣ Ειδικά κύτταρα - υποδοχείς, ευαίσθητα στις αλλαγές αυτές, είναι τα κύρια μέσα συλλογής

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ 1-7-8

ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ 1-7-8 ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ 1-7-8 Α. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ 1. Στον ανθρώπινο οργανισµό a) όλα τα κύτταρα έχουν το ίδιο σχήµα και την ίδια λειτουργία b) υπάρχουν κύτταρα µε το ίδιο σχήµα και την ίδια λειτουργία

Διαβάστε περισσότερα

5. Στήριξη και κίνηση

5. Στήριξη και κίνηση 5. Στήριξη και κίνηση 5.4 Το µυοσκελετικό σ ύ σ τ η µ α του ανθρώπου κεφαλή ΤΟ ΕΡΕΙΣΤΙΚΟ ΣYΣΤΗΜΑ (ΣΚΕΛΕΤΟΣ) ΤΟY ΑΝΘΡΩΠΟY άνω άκρα Ο σκελετός των άκρων κάτω άκρα Ο σκελετός του κορµού θώρακας σ π ο ν δ

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑΞΗ: B ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:. ΤΜΗΜΑ: ΑΡ. Να προσέξετε την εμφάνιση του γραπτού σας και να γράψετε με μελάνι μπλε ή μαύρο.

ΤΑΞΗ: B ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:. ΤΜΗΜΑ: ΑΡ. Να προσέξετε την εμφάνιση του γραπτού σας και να γράψετε με μελάνι μπλε ή μαύρο. Β ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2017-2018 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2018 ΒΑΘΜΟΣ:.... /100 ΟΛΟΓΡΑΦΩΣ:... ΥΠΟΓΡ:... ΤΑΞΗ: B ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 01.06.2018 ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΑ (ΒΙΟΛΟΓΙΑ)

Διαβάστε περισσότερα

ΗΚΑΡΔΙΑ ΗΚΑΡΔΙΑ. Ροβίθης Μιχαήλ

ΗΚΑΡΔΙΑ ΗΚΑΡΔΙΑ. Ροβίθης Μιχαήλ ΗΚΑΡΔΙΑ Η καρδιά που το μέγεθός της είναι λίγο μεγαλύτερο από μία γροθιά, είναι μία διπλή αυτόνομη μυώδης αντλία. Ενώ το βάρος της κυμαίνεται από 280 340 γραμμάρια. Είναι η κεντρική αντλία του κυκλοφορικού

Διαβάστε περισσότερα

Ιχθυολογία. Ενότητα 1 η. Εργαστηριακή Άσκηση Μορφομετρία Οστεϊχθύος. Περσεφόνη Μεγαλοφώνου, Αναπλ. Καθηγήτρια Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Βιολογίας

Ιχθυολογία. Ενότητα 1 η. Εργαστηριακή Άσκηση Μορφομετρία Οστεϊχθύος. Περσεφόνη Μεγαλοφώνου, Αναπλ. Καθηγήτρια Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Βιολογίας Ιχθυολογία Ενότητα 1 η. Εργαστηριακή Άσκηση Μορφομετρία Οστεϊχθύος Περσεφόνη Μεγαλοφώνου, Αναπλ. Καθηγήτρια Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Βιολογίας Εργασίες Άσκησης Θα γίνει εξέταση των εξωτερικών μορφολογικών

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΡΔΙΑ ΚΑΡΔΙΑ Ινομυώδες κοίλο όργανο Εντόπιση: στο θώρακα - λοξή θέση Κορυφή: προς τα κάτω, εμπρός και αριστερά Βάση: προς τα πίσω, άνω και δεξιά Δεξιές κοιλότητες: δεξιός κόλπος - δεξιά κοιλία Αριστερές

Διαβάστε περισσότερα

Στέφανος Πατεράκης (Φυσικ/τής)

Στέφανος Πατεράκης (Φυσικ/τής) ΜΥΣ Οι μύες είναι όργανα του ανθρωπίνου σώματος. Σχηματίζονται από μυϊκό ιστό. Μαζί με τους τένοντες συμβάλουν στην κίνηση των οστών. Είδη των μυών Ο μυς της καρδιάς, Οι λείοι, και Οι γραμμωτοί. Ο μυς

Διαβάστε περισσότερα

ΗΛΕΚΤΡΙΚΑ ΣΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΣΩΜΑ (I)

ΗΛΕΚΤΡΙΚΑ ΣΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΣΩΜΑ (I) ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΑ ΣΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΣΩΜΑ (I) Γιάννης Τσούγκος ΓΕΝΙΚΑ:...πολλούς αιώνες πριν μελετηθεί επιστημονικά ο ηλεκτρισμός οι άνθρωποι γνώριζαν

Διαβάστε περισσότερα

ΑΣΚΗΣΗ: ΚΑΡΚΙΝΟΕΙΔΗ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΓΑΡΙΔΑΣ

ΑΣΚΗΣΗ: ΚΑΡΚΙΝΟΕΙΔΗ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΓΑΡΙΔΑΣ ΑΣΚΗΣΗ: ΚΑΡΚΙΝΟΕΙΔΗ Ομοταξία: Βραγχιόποδα Κλαδοκεραιωτά (Daphnia μικροσκοπικό παρασκεύασμα) Ανόστρακα (Artemia, ενήλικα αυγά και ναύπλιοι σε διάφορα στάδια ανάπτυξης σε μικροσκοπικό παρασκεύασμα και ζωντανό

Διαβάστε περισσότερα

5.4 Το μυοσκελετικό σύστημα του ανθρώπου ΜΙΚΡΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΣΙΕΣ

5.4 Το μυοσκελετικό σύστημα του ανθρώπου ΜΙΚΡΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΣΙΕΣ 3. Να βάλετε σε κύκλο το γράμμα που αντιστοιχεί στη φράση που συμπληρώνει σωστά την πρόταση: Α. Η μέλισσα είναι έντομο που: α. έχει σπονδυλική στήλη β. μπορεί να κολυμπάει γ. πετάει με τη βοήθεια μεμβρανωδών

Διαβάστε περισσότερα

2ο φύλο του ζωικού βασιλείου ( ~100.000 είδη) Μεγαλύτερο ασπόνδυλο

2ο φύλο του ζωικού βασιλείου ( ~100.000 είδη) Μεγαλύτερο ασπόνδυλο 2ο φύλο του ζωικού βασιλείου ( ~100.000 είδη) Μεγαλύτερο ασπόνδυλο Απολιθώματα πολλά και σε όλο το γεωλογικό χρόνο Οικοσυστήματα Μέγεθος Διάρκεια ζωής Θηρευτές χρήσεις από τον άνθρωπο κόσμηματα τέχνη

Διαβάστε περισσότερα

Πίστεψέ με, είναι υπερεκτιμημένα εδώ έξω

Πίστεψέ με, είναι υπερεκτιμημένα εδώ έξω Πίστεψέ με, είναι υπερεκτιμημένα εδώ έξω Haikouella Chenhjiang, Κίνα 525 Μα 2-4 cm Uro Cephalo Craniata Myllokumningia Haikouella Pikaia Yunnanozoon CHORDATA Η νωτοχορδή θα πρέπει αρχικά να χρησίμευε στη

Διαβάστε περισσότερα

ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2014

ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2014 ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΡΧ. ΜΑΚΑΡΙΟΥ Γ - ΠΛΑΤΥ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 0-0 ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 0 ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ-ΧΗΜΕΙΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 0/6/0 ΒΑΘΜΟΣ ΒΑΘΜΟΣ:... ΤΑΞΗ: Γ Αριθμητικά.. ΧΡΟΝΟΣ: ώρες Ολογράφως:... Υπ.

Διαβάστε περισσότερα

Επανάληψη πριν τις εξετάσεις Καλό διάβασμα

Επανάληψη πριν τις εξετάσεις Καλό διάβασμα Επανάληψη πριν τις εξετάσεις Καλό διάβασμα 2013-2014 Θέματα πολλαπλής επιλογής Κύτταρα όμοια μορφολογικά και λειτουργικά αποτελούν α. ένα όργανο. β. ένα ιστό. γ. ένα οργανισμό. δ. ένα σύστημα οργάνων.

Διαβάστε περισσότερα

ΑΥΤΟΝΟΜΟ ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ (ΑΝΣ) ΠΑΥΛΟΣ Γ. ΚΑΤΩΝΗΣ ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ

ΑΥΤΟΝΟΜΟ ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ (ΑΝΣ) ΠΑΥΛΟΣ Γ. ΚΑΤΩΝΗΣ ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΟ ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ (ΑΝΣ) ΠΑΥΛΟΣ Γ. ΚΑΤΩΝΗΣ ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΟ ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ (ΑΝΣ) ΑΝΣ ΚΙΝΗΤΙΚΑ ΝΕΥΡΑ (λείοι μύες, καρδιακός μυς, αδένες) (Σπλαχνικά Νεύρα)

Διαβάστε περισσότερα

Σκελετικό σύστημα. Λειτουργίες: 1. Στηρικτικό πλαίσιο του σώματος των ζώων 2. Κινητική ποικιλομορφία. 2. Σκληροί σκελετοί

Σκελετικό σύστημα. Λειτουργίες: 1. Στηρικτικό πλαίσιο του σώματος των ζώων 2. Κινητική ποικιλομορφία. 2. Σκληροί σκελετοί Σκελετικό σύστημα Λειτουργίες: 1. Στηρικτικό πλαίσιο του σώματος των ζώων 2. Κινητική ποικιλομορφία Τύποι: 1. Υδροστατικοί σκελετοί 2. Σκληροί σκελετοί Ενδοσκελετός Εξωσκελετός Σκελετικό σύστημα υδροστατικοί

Διαβάστε περισσότερα

Κρανιακή Οστεοπαθητική

Κρανιακή Οστεοπαθητική Κρανιακή Οστεοπαθητική ΤΑ ΠΕΝΤΕ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΤΟΥ «ΠΡΩΤΟΓΕΝΗ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟΥ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΥ» ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ Dr. Sutherland Ο Dr. Sutherland (1873 1954), πατέρας της Κρανιακής Οστεοπαθητικής, παρατήρησε την λειτουργία

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ. Κεφάλαιο 5 «Στήριξη και Κίνηση»

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ. Κεφάλαιο 5 «Στήριξη και Κίνηση» ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Κεφάλαιο 5 «Στήριξη και Κίνηση» Ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στις λέξεις κίνηση και μετακίνηση; Μετακινούνται όλοι οι οργανισμοί; Άσκηση σελ. 98 ΣΒ Α. Η Κίνηση στους μονοκύτταρους οργανισμούς

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑΞΗ: Β ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: ΤΟ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΟ ΔΟΚΙΜΙΟ ΑΠΟΤΕΛΕΙΤΑΙ ΑΠΟ ΠΕΝΤΕ (5) ΣΕΛΙΔΕΣ

ΤΑΞΗ: Β ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: ΤΟ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΟ ΔΟΚΙΜΙΟ ΑΠΟΤΕΛΕΙΤΑΙ ΑΠΟ ΠΕΝΤΕ (5) ΣΕΛΙΔΕΣ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ : 2016-2017 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΙΟΥ-ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΒΑΘΜΟΣ:.../25 ΟΛΟΓΡ.:... ΥΠΟΓΡ.:... ΤΑΞΗ: Β ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 26-05-2017 ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΩΡΑ: 8:00 9:30 ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΤΩΝ ΖΩΩΝ = 34 ΦΥΛΑ

ΤΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΤΩΝ ΖΩΩΝ = 34 ΦΥΛΑ ΤΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΤΩΝ ΖΩΩΝ = 34 ΦΥΛΑ Πολυκύτταροι, ευκαρυωτικοί οργανισμοί, με υψηλό βαθμό κυτταρικής εξειδίκευσης. Τα κύτταρα οργανώνονται σε ιστούς και στη συνέχεια σε όργανα. Είναι ετερότροφοι οργανισμοί.

Διαβάστε περισσότερα

Αισθητήρια όργανα Αισθήσεις

Αισθητήρια όργανα Αισθήσεις Βιολογία Α Λυκείου Κεφ. 10 Αισθητήρια όργανα Αισθήσεις Ειδικές Αισθήσεις Όραση Ακοή Δομή του οφθαλμικού βολβού Οφθαλμικός βολβός Σκληρός χιτώνας Χοριοειδής χιτώνας Αμφιβληστροειδής χιτώνας Μ.Ντάνος Σκληρός

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΖΩΩΝ I ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΑΛΑΚΙΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ. Διδάσκων: Σ. Νταϊλιάνης

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΖΩΩΝ I ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΑΛΑΚΙΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ. Διδάσκων: Σ. Νταϊλιάνης ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΖΩΩΝ I ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΑΛΑΚΙΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ Διδάσκων: Σ. Νταϊλιάνης Γενικά χαρακτηριστικά - Πλευρικά πεπιεσμένοι οργανισμοί. - Φέρουν 2 θυρίδες (μήκος 1-2 mm μέχρι 1 m, π.χ.

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ ΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ΜΕ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ - ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ ΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ΜΕ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ - ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2018 2019 ΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ΜΕ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ - ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ (Από το βιβλίο της Α Γυμνασίου) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΣΤΗΡΙΞΗ ΚΑΙ ΚΙΝΗΣΗ Στήριξη και κίνηση 5.1 Η στήριξη και

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΦΕΡΙΚΟ ΚΑΙ ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ

ΠΕΡΙΦΕΡΙΚΟ ΚΑΙ ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ Πρότυπο Πειραματικό Σχολείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης ΠΕΡΙΦΕΡΙΚΟ ΚΑΙ ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ Φασφαλής Νικηφόρος Από τι αποτελείται ΚΝΣ από τον εγκέφαλο και τον νωτιαίο μυελό ΠΝΣ από

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΡΧΑΡΙΑΣ Κωνσταντίνος Κροκίδης

ΚΑΡΧΑΡΙΑΣ Κωνσταντίνος Κροκίδης Οι καρχαρίες είναι ψάρια που ανήκουν στην υπέρταξη σελαχίμορφα. Οι καρχαρίες και τα μικρότερα συγγενικά τους (σκυλόψαρα, γαλέοι κ.ά.) έχουν ασβεστοποιημένο και αποκλειστικά χόνδρινο σκελετό, μεγάλο κεφάλι,

Διαβάστε περισσότερα

Σκοπός του μαθήματος είναι ο συνδυασμός των θεωρητικών και ποσοτικών τεχνικών με τις αντίστοιχες περιγραφικές. Κεφάλαιο 1: περιγράφονται οι βασικές

Σκοπός του μαθήματος είναι ο συνδυασμός των θεωρητικών και ποσοτικών τεχνικών με τις αντίστοιχες περιγραφικές. Κεφάλαιο 1: περιγράφονται οι βασικές Εισαγωγή Ασχολείται με τη μελέτη των ηλεκτρικών, η λ ε κ τ ρ ο μ α γ ν η τ ι κ ώ ν κ α ι μ α γ ν η τ ι κ ώ ν φαινομένων που εμφανίζονται στους βιολογικούς ιστούς. Το αντικείμενο του εμβιοηλεκτρομαγνητισμού

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΑΓΡΙΑΣ ΠΑΝΙΔΑΣ 11. ΙΧΘΥΕΣ ΓΛΥΚΕΩΝ ΥΔΑΤΩΝ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΑΓΡΙΑΣ ΠΑΝΙΔΑΣ 11. ΙΧΘΥΕΣ ΓΛΥΚΕΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΑΓΡΙΑΣ ΠΑΝΙΔΑΣ 11. ΙΧΘΥΕΣ ΓΛΥΚΕΩΝ ΥΔΑΤΩΝ 1. Λιπαριά Alosa alosa Περιγραφή σώμα πεπιεσμένο στις πλευρές, μικρό ραχιαίο πτερύγιο, χωρίς πλευρική γραμμή, με βαθιά εγκοπή στο μέσο του χείλους της

Διαβάστε περισσότερα

ΘΩΡΑΚΑΣ ΠΑΥΛΟΣ Γ. ΚΑΤΩΝΗΣ ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ

ΘΩΡΑΚΑΣ ΠΑΥΛΟΣ Γ. ΚΑΤΩΝΗΣ ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ ΘΩΡΑΚΑΣ ΠΑΥΛΟΣ Γ. ΚΑΤΩΝΗΣ ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕΣΟΠΛΕΥΡΙΑ ΔΙΑΣΤΗΜΑΤΑ Σχηματίζονται μεταξύ παρακείμενων πλευρών και καταλαμβάνονται από τους μεσοπλεύριους μύες. Έσω θωρακική

Διαβάστε περισσότερα

2. Να ονομάσετε τους διαφορετικούς τύπους υποδοχέων που συναντάμε στο ανθρώπινο σώμα και να καταγράψετε τις αλλαγές που ανιχνεύουν:

2. Να ονομάσετε τους διαφορετικούς τύπους υποδοχέων που συναντάμε στο ανθρώπινο σώμα και να καταγράψετε τις αλλαγές που ανιχνεύουν: ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΟ 10 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ «ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑ ΟΡΓΑΝΑ-ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ» ΜΕΡΟΣ Α: ΥΠΟΔΟΧΕΙΣ ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ 1. Τι είναι οι υποδοχείς και ποιος είναι ο ρόλος τους; 2. Να ονομάσετε τους διαφορετικούς τύπους υποδοχέων που

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΤΟΜΙΑ του ΩΤΟΣ ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΟ ΑΚΟΗΣ ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΟ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑΣ

ΑΝΑΤΟΜΙΑ του ΩΤΟΣ ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΟ ΑΚΟΗΣ ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΟ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑΣ ΑΝΑΤΟΜΙΑ του ΩΤΟΣ ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΟ ΑΚΟΗΣ ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΟ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑΣ Έξω Ους, Μέσω Ους, Έσω Ους Έξω Ους, Μέσω Ους: μετάδοση ηχητικών κυμάτων Έσω Ους: Όργανο Ακοής και Ισορροπίας ΕΞΩ ΟΥΣ α) Πτερύγιο β) Έξω ακουστικός

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙ ΖΩΙΚΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ...

ΟΙ ΖΩΙΚΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ... ΟΙ ΖΩΙΚΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ... ...ΑΠΟΤΕΛΟΥΝΤΑΙ ΑΠΟ ΙΣΤΟΥΣ ΟΜΑΔΑ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΜΕΝΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΠΟΥ ΕΚΤΕΛΟΥΝ ΤΗΝ ΙΔΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ιστοί όργανα συστήματα οργάνων αδένας Νευρικός Επιθηλιακός επιδερμίδα ΙΣΤΟΙ καρδιά αίμα

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥ Μάθημα 7 Το κυκλοφορικό μας σύστημα

ΒΑΣΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥ Μάθημα 7 Το κυκλοφορικό μας σύστημα jk ΒΑΣΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥ Μάθημα 7 Το κυκλοφορικό μας σύστημα Εισαγωγή στο Κυκλοφορικό μας Σύστημα (ΚΣ) Το ΚΣ αποτελείται από - τα αιμοφόρα αγγεία την καρδιά Αέρας που εισπνέουμε Αέρας που εκπνέουμε

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΙΙ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΙΙ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΙΙ 1 ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Φωτεινή Μάλλη Πνευμονολόγος Αναπλ. Καθηγητρια ΤΕΙ Νοσηλευτικής Επιστημονικός Συνεργάτης Πνευμονολογικής Κλινικής ΠΘ Καθηγητής-Σύμβουλος

Διαβάστε περισσότερα

Κυκλοφορικό σύστημα. Από μαθητές και μαθήτριες του Στ 1

Κυκλοφορικό σύστημα. Από μαθητές και μαθήτριες του Στ 1 Κυκλοφορικό σύστημα Από μαθητές και μαθήτριες του Στ 1 Η καρδία Χτύπα 2 δισεκατομμύρια φορές σε όλη μας τη ζωή. Βρίσκεται στο θώρακα, κέντρο προς αριστερά. Έχει το μέγεθος μιας γροθιάς. Αλεξάνδρα, Αναστασία,

Διαβάστε περισσότερα

Ζωολογία ΙΙ. Ενότητα 2η: ΙΧΘΥΕΣ (Ακτινοπτερύγιοι Σαρκοπτερύγιοι) Περσεφόνη Μεγαλοφώνου, Επίκουρη Καθηγήτρια Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Βιολογίας

Ζωολογία ΙΙ. Ενότητα 2η: ΙΧΘΥΕΣ (Ακτινοπτερύγιοι Σαρκοπτερύγιοι) Περσεφόνη Μεγαλοφώνου, Επίκουρη Καθηγήτρια Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Βιολογίας Ζωολογία ΙΙ Ενότητα 2η: ΙΧΘΥΕΣ (Ακτινοπτερύγιοι Σαρκοπτερύγιοι) Περσεφόνη Μεγαλοφώνου, Επίκουρη Καθηγήτρια Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Βιολογίας Οστεϊχθύες Χαρακτηρίζονται από την ύπαρξη ενδοχονδρικού

Διαβάστε περισσότερα

1. Λεμφοφόρα τριχοειδή.

1. Λεμφοφόρα τριχοειδή. Κυκλοφορικό σύστημα Αιμοφόρο 1. Καρδιά 2. Αιμοφόρα αγγεία Αρτηρίες Φλέβες τριχοειδή Λεμφοφόρο Λεμφικά τριχοειδή Λεμφαγγεία Λεμφοκυττογόνα όργανα (λεμφαδένες) Το λεμφικό σύστημα η λεμφοφόρο, αθροίζει από

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ - ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ

ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ - ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ - ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ Βιολογία Α ΤΑΞΗ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ και Α, Β ΤΑΞΕΙΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΔΙΑΒΑΘΜΙΣΜΕΝΗΣ ΔΥΣΚΟΛΙΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

Β ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ ΜΑΛΟΥΝΤΑ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΙΟΥ 2017

Β ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ ΜΑΛΟΥΝΤΑ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΙΟΥ 2017 Β ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ ΜΑΛΟΥΝΤΑ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2016 2017 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΙΟΥ 2017 ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΒΑΘΜΟΣ: ΤΑΞΗ: Β ΟΛΟΓΡΑΦΩΣ: ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 26-05-2017 ΥΠΟΓΡΑΦΗ ΧΡΟΝΟΣ: 1ώρα 30

Διαβάστε περισσότερα

ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ. 1. Το σχεδιάγραμμα δείχνει 3 διαφορετικά αιμοφόρα αγγεία, Α, Β και Γ.

ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ. 1. Το σχεδιάγραμμα δείχνει 3 διαφορετικά αιμοφόρα αγγεία, Α, Β και Γ. ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ 1. Το σχεδιάγραμμα δείχνει 3 διαφορετικά αιμοφόρα αγγεία, Α, Β και Γ. (α) Να ονομάσετε τα αγγεία Α και Β. (β) Πώς είναι προσαρμοσμένο το αγγείο Γ για να έχει τη δυνατότητα να δημιουργεί το

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΑ (ΦΥΣΙΚΗ ΧΗΜΕΙΑ/ΒΙΟΛΟΓΙΑ)

ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΑ (ΦΥΣΙΚΗ ΧΗΜΕΙΑ/ΒΙΟΛΟΓΙΑ) ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΘΟΛΙΚΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2016/2017 ΒΑΘΜΟΣ: /25 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ - ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΤΑΞΗ Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΑ (ΦΥΣΙΚΗ ΧΗΜΕΙΑ/ΒΙΟΛΟΓΙΑ) ΟΛΟΓΡ.:. ΥΠΟΓΡ. :. ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ:26/5/2017

Διαβάστε περισσότερα

Κυκλοφορικό σύστημα και υγεία

Κυκλοφορικό σύστημα και υγεία ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΡΔΙΑ ΑΙΜΟΦΟΡΑ ΑΓΓΕΙΑ ΑΙΜΑ ΑΡΤΗΡΙΕΣ ΠΛΑΣΜΑ ΚΥΤΤΑΡΑ ΦΛΕΒΕΣ ΕΡΥΘΡΑ ΑΙΜΟΣΦΑΙΡΙΑ ΤΡΙΧΟΕΙΔΗ ΛΕΥΚΑ ΑΙΜΟΣΦΑΙΡΙΑ ΑΙΜΟΠΕΤΑΛΙΑ Κυκλοφορικό σύστημα και υγεία Το κυκλοφορικό σύστημα τροφοδοτεί

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΘΕΜΑ 1ο 1. Κυτταρική διαφοροποίηση ονομάζουμε: α. Την δομική κυρίως εξειδίκευση των συστημάτων β. Την δομική και λειτουργική εξειδίκευση των κυττάρων γ. Την λειτουργική εξειδίκευση

Διαβάστε περισσότερα

ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ Α ΛΥΚΕΙΟΥ

ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΜΑ 1ο 1. Ποιος είναι ο ρόλος των ερυθρών κυττάρων του αίματος; α. μεταφέρουν οξυγόνο σε όλο το σώμα β. μεταφέρουν θρεπτικά συστατικά, άλατα, ορμόνες και πρωτεΐνες γ. μεταφέρουν

Διαβάστε περισσότερα

Φυσιολογία της Άσκησης

Φυσιολογία της Άσκησης ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ & ΔΙΑΙΤΟΛΟΓΙΑΣ Φυσιολογία της Άσκησης Λειτουργία καρδιαγγειακού συστήματος Καρδιαγγειακός έλεγχος κατά τη διάρκεια της

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ 4ο ΜΕΡΟΣ Β ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΝΕΥΡΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

ΜΑΘΗΜΑ 4ο ΜΕΡΟΣ Β ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΝΕΥΡΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΜΑΘΗΜΑ 4ο ΜΕΡΟΣ Β ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΝΕΥΡΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Το Νευρικό Σύστημα έχει δύο μοίρες Το Κεντρικό Νευρικό Σύστημα (Εγκέφαλος και Νωτιαίος Μυελός) Περιφερικό Νευρικό Σύστημα (Σωματικό και Αυτόνομο τμήμα) ΑΝΑΤΟΜΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΑΣΜΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ

ΕΡΑΣΜΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΡΑΣΜΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ Ιδιωτικό Γενικό Λύκειο Όνομα: Ημερομηνία:././2014 ΤΑΞΗ : A Λυκείου ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Από το κύτταρο στον οργανισμό ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΙΙ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΙΙ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΙΙ 1 ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Φωτεινή Μάλλη Πνευμονολόγος Εκλ. Αναπλ. Καθηγητρια ΤΕΙ Νοσηλευτικής Επιστημονικός Συνεργάτης Πνευμονολογικής Κλινικής ΠΘ Καθηγητής-Σύμβουλος

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΙΑΣ ΒΑΡΒΑΡΑΣ ΚΑΤΩ ΠΟΛΕΜΙΔΙΩΝ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΒΑΘ.:... / 25

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΙΑΣ ΒΑΡΒΑΡΑΣ ΚΑΤΩ ΠΟΛΕΜΙΔΙΩΝ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΒΑΘ.:... / 25 ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΙΑΣ ΒΑΡΒΑΡΑΣ ΚΑΤΩ ΠΟΛΕΜΙΔΙΩΝ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2017-2018 ΒΑΘ.:... / 25 ΟΛΟΓΡ.:... ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ ΙΟΥΝΙΟΥ 2018 ΥΠΟΓΡ.:... ΤΑΞΗ: Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 08/06/2018 ΜΑΘΗΜΑ: ΧΗΜΕΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑ -ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ

ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑ -ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑ -ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΝΩ ΑΕΡΟΦΟΡΟΣ ΟΔΟΣ ρίνα φάρυγγας στοματική κοιλότητα ΚΑΤΩ ΑΕΡΟΦΟΡΟΣ ΟΔΟΣ λάρυγγας τραχεία 2 βρόγχοι πνεύμονες ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΑΚΤΙΝΟΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ Από το σημείο στη διάγνωση

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΑΚΤΙΝΟΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ Από το σημείο στη διάγνωση ΒΙΡΓΙΛΙΟΥ Σ. ΜΠΕΝΑΚΗ Επ. Καθηγητή Ακτινολογίας ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΑΚΤΙΝΟΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ Από το σημείο στη διάγνωση Έκδοση αναθεωρημένη ISBN 960-90471-0-6 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 6 ο ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΜΑΡΙΑ ΣΗΦΑΚΗ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑΣ - ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΙΙ 1

Κεφάλαιο 6 ο ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΜΑΡΙΑ ΣΗΦΑΚΗ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑΣ - ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΙΙ 1 Κεφάλαιο 6 ο ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΜΑΡΙΑ ΣΗΦΑΚΗ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑΣ - ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΙΙ 1 Το αναπνευστικό σύστημα Εξυπηρετεί την ανταλλαγή αερίων πνευμονική αναπνοή Την πρόσληψη οξυγόνου από την ατμόσφαιρα

Διαβάστε περισσότερα

Πως Αλήθεια Μοιάζει Ένα Ψάρι; ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΨΑΡΙΟΥ. Μ. Παυλίδης Δ. Δοκιανάκη Ηράκλειο, Νοέμβριος 2013. Giant frogfish Lumpsucker Boxfish

Πως Αλήθεια Μοιάζει Ένα Ψάρι; ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΨΑΡΙΟΥ. Μ. Παυλίδης Δ. Δοκιανάκη Ηράκλειο, Νοέμβριος 2013. Giant frogfish Lumpsucker Boxfish ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΨΑΡΙΟΥ Πως Αλήθεια Μοιάζει Ένα Ψάρι; Whale shark (20 m, >2 tn) Rhinodon typus Sailfish Pacific needlefish Tylosurus pacificus Dover sole Μ. Παυλίδης Δ. Δοκιανάκη Ηράκλειο, Νοέμβριος 203 Microstomus

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΤΟΜΙΑ Ι. Εισαγωγή στην Ανατομία. 460-377 Π.Χ «Η φύση του σώματος είναι η αρχή της ιατρικής επιστήμης» Ιπποκράτης. Ανά----- τομή

ΑΝΑΤΟΜΙΑ Ι. Εισαγωγή στην Ανατομία. 460-377 Π.Χ «Η φύση του σώματος είναι η αρχή της ιατρικής επιστήμης» Ιπποκράτης. Ανά----- τομή ΑΝΑΤΟΜΙΑ Ι Μάθημα 1ο ΘΩΡΑΚΑΣ ΚΟΙΛΙΑ ΠΥΕΛΟΣ-ΠΕΡΙΝΕΟ ΡΑΧΗ Ροβίθης Μιχαήλ 500 Π.Χ Εισαγωγή στην Ανατομία 460-377 Π.Χ «Η φύση του σώματος είναι η αρχή της ιατρικής επιστήμης» Ιπποκράτης Ανά----- τομή Αριστοτέλης

Διαβάστε περισσότερα

ΡΑΧΗ ΠΑΥΛΟΣ Γ. ΚΑΤΩΝΗΣ ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ

ΡΑΧΗ ΠΑΥΛΟΣ Γ. ΚΑΤΩΝΗΣ ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ ΡΑΧΗ ΠΑΥΛΟΣ Γ. ΚΑΤΩΝΗΣ ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ ΡΑΧΗ Αποτελεί τον μυοσκελετικό άξονα στήριξης του κορμού με κύριο οστικό στοιχείο τους σπονδύλους και την παράλληλη συμβολή

Διαβάστε περισσότερα

Θοδωρής Μπεχλιβάνης Αναστασία Συμεωνίδου Κατερίνα Παπά

Θοδωρής Μπεχλιβάνης Αναστασία Συμεωνίδου Κατερίνα Παπά Θοδωρής Μπεχλιβάνης Αναστασία Συμεωνίδου Κατερίνα Παπά έχει σχήμα πεπλατυσμένης σφαίρας Η διάμετρος, στον ενήλικα, είναι περίπου 2,5 cm Αποτελείται από τρεις χιτώνες, το σκληρό, το χοριοειδή και τον αμφιβληστροειδή.

Διαβάστε περισσότερα

ΟΠΙΣΘΙΟ ΚΟΙΛΙΑΚΟ ΤΟΙΧΩΜΑ ΠΑΥΛΟΣ Γ. ΚΑΤΩΝΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ

ΟΠΙΣΘΙΟ ΚΟΙΛΙΑΚΟ ΤΟΙΧΩΜΑ ΠΑΥΛΟΣ Γ. ΚΑΤΩΝΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ ΟΠΙΣΘΙΟ ΚΟΙΛΙΑΚΟ ΤΟΙΧΩΜΑ ΠΑΥΛΟΣ Γ. ΚΑΤΩΝΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ ΟΣΤΑ (ΟΣΦΥΙΚΟΙ ΣΠΟΝΔΥΛΟΙ ΙΕΡΟ) ΟΣΦΥΙΚΟΙ ΣΠΟΝΔΥΛΟΙ Μεγαλύτεροι σε μέγεθος και όγκο, με κοντούς και παχείς αυχένες, ευρύτερες

Διαβάστε περισσότερα

Μετωπιαίο, Σφηνοειδές, Ηθμοειδές, Δακρυϊκό, Άνω γνάθος, Ζυγωματικό, Υπερώιο

Μετωπιαίο, Σφηνοειδές, Ηθμοειδές, Δακρυϊκό, Άνω γνάθος, Ζυγωματικό, Υπερώιο Μετωπιαίο, Σφηνοειδές, Ηθμοειδές, Δακρυϊκό, Άνω γνάθος, Ζυγωματικό, Υπερώιο Οφρύς Βλέφαρα Βλεφαρίδες Βλεφαρικοί και Σμηγματογόνοι αδένες των βλεφάρων Ανελκτήρας μυς του άνω βλεφάρου Σφιγκτήρας μυς των

Διαβάστε περισσότερα

περιβάλλοντος. 6. Εξειδικεύσεις 14. Σε υπόλοιπων ζώων. σύστημα των σπονδυλωτών.

περιβάλλοντος. 6. Εξειδικεύσεις 14. Σε υπόλοιπων ζώων. σύστημα των σπονδυλωτών. Ερωτήσεις Κεφάλαιο 10: Συστήματα Οργάνων Ζωικών Οργανισμών 1. Με ποιους τρόπους η φυσική επιλογή επηρεάζεται από τους φυσικούς νόμους, οι οποίοι καθορίζουν τη μορφή και το μέγεθος των οργανισμών. 2. Τι

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΠ. ΠΑΥΛΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ:

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΠ. ΠΑΥΛΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΠ. ΠΑΥΛΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: 2017-2018 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ MAIOY 2018 ΒΑΘ.:... / 25 ΟΛΟΓΡ.:... ΥΠΟΓΡ.:... ΤΑΞΗ: B ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 29/05/18 ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΑ (ΦΥΣΙΚΗ - ΧΗΜΕΙΑ/ΒΙΟΛΟΓΙΑ)

Διαβάστε περισσότερα

Τι θα προτιμούσατε; Γνωστική Ψυχολογία Ι (ΨΧ32) 25/4/2012. Διάλεξη 5 Όραση και οπτική αντίληψη. Πέτρος Ρούσσος. Να περιγράψετε τι βλέπετε στην εικόνα;

Τι θα προτιμούσατε; Γνωστική Ψυχολογία Ι (ΨΧ32) 25/4/2012. Διάλεξη 5 Όραση και οπτική αντίληψη. Πέτρος Ρούσσος. Να περιγράψετε τι βλέπετε στην εικόνα; Γνωστική Ψυχολογία Ι (ΨΧ32) Διάλεξη 5 Όραση και οπτική αντίληψη Πέτρος Ρούσσος Να περιγράψετε τι βλέπετε στην εικόνα; Τι θα προτιμούσατε; Ή να αντιμετωπίσετε τον Γκάρι Κασπάροβ σε μια παρτίδα σκάκι; 1

Διαβάστε περισσότερα