ÁGRIP ERINDA / X. VÍSINDARÁÐSTEFNA LÆKNADEILDAR HÍ

Transcript

1 Niðurstöður: Nú hefur 7 nýgreindur sjúklingur með fjölliðabólgur hafið þátttöku í rannsókninni. Níutíu og fjórir þeirra uppfylla skilmerki bandarísku gigtlæknasamtakanna um iktsýki og þar af hefur 84 sjúklingum verið fylgt eftir í sex mánuði eða lengur. Bráðabirgðaniðurstöður benda til þess að liðagigtarsjúklingar sem höfðu jákvæðan IgA gigtarþáttur við fyrstu komu fái meiri liðskemmdir á fyrstu sex mánuðum lyfjameðferðar. Sjúklingar sem reykja eða hafa reykt voru oftar með jákvæðan IgA gigtarþátt og núverandi reykingamenn virtust svara verr lyfjameðferð fyrstu sex mánuði meðferðar. Á ráðstefnunni verður sagt frá endanlegum niðurstöðum rannsóknarinnar en þær munu liggja fyrir í desember E 52 Framskyggn rannsókn á byrjandi iktsýki (RA) bendir til að sjúklingar með lágt mannose binding lectin (MBL) fái verri sjúkdóm Sædís Sævarsdóttir, Þóra Víkingsdóttir, Arnór Víkingsson,2, Valdís Manfreðsdóttir, Árni Jón Geirsson 2, Helgi Valdimarsson Rannsóknastofa Háskólans í ónæmisfræði, 2 gigtarskor Landspítala Hringbraut Netfang: helgiv@rsp.is Inngangur: Mannose binding lectin (MBL) er prótín sem getur virkjað komplementkerfið ef það binst sykrum á yfirborði vissra örvera eða mótefnafléttna og þannig stuðlað að útrýmingu þeirra. MBL skortur er algengur og hefur fundist fylgni við sýkingar en einnig við úrátur í langt genginni iktsýki. Markmið þessarar rannsóknar var að athuga hvort lágt MBL tengist slæmum horfum í iktsýki og hvort iktsýkisjúklingar hafa aukna tíðni á MBL skorti. Efniviður og aðferðir: Sjúklingar með samhverfa fjölliðabólgu (< ár) voru teknir inn ef þeir höfðu ekki verið meðhöndlaðir lengur en tvær vikur með lyfjum er hafa áhrif á sjúkdómsgang. Eftir sex mánuði var virkni og gangur sjúkdómsins borinn saman við MBL styrk, gigtarþátt (RF) og C-reactive prótín. Til samanburðar voru metnir 63 konur með langt gengna iktsýki. Niðurstöður: Þegar hafa 65 sjúklingar með byrjandi liðagigt uppfyllt skilmerki ACR fyrir iktsýki og komin er sex mánaða eftirfylgd fyrir 52 þeirra. Sjúklingum með lágt MBL (lægsti fjórðungur) hafði batnað marktækt minna eftir sex mánaða lyfjameðferð en sjúklingum í hæsta fjórðungi MBL styrks, metið út frá Thompsons liðskori (p=0,03) og gripkrafti (p=0,004). Sjúklingar með lágt MBL höfðu einnig marktækt oftar úrátur í liðum á röntgenmyndum við upphaf þátttöku og eftir sex mánuði (p=0,039). Hjá sjúklingum með langt gengna iktsýki var marktækt samband milli lágs MBL styrks og liðskemmda á röntgenmynd (p=0,036). Ennfremur voru marktæk tengsl milli lágs MBL og hækkaðs gigtarþáttar, einkum IgA gigtarþáttar (p=0,02) og samhliða hækkunar á IgM og IgA gigtarþáttar (p=0,035). Enginn munur fannst á tíðni MBL skorts hjá sjúklingum með byrjandi eða langt gengna iktsýki og viðmiðunarhópi. Ályktanir: Lágt MBL magn virðist spá fyrir um slæmar horfur í sjúklingum með byrjandi iktsýki. Skýringin gæti verið sú að MBL gegni mikilvægu hlutverki við útrýmingu mótefnafléttna úr liðum í iktsýkisjúklingum. E 53 HLA-B27 vefjaflokkurinn er ekki tengdur gangráðskrefjandi hjartsláttartruflunum á Íslandi Hallgrímur Hreiðarsson, Jón Þór Sverrisson, Ína Björg Hjálmarsdóttir 3, Kristjana Bjarnadóttir 3, Pedro Riba Ólafsson 2, Sveinn Guðmundsson 3, Björn Guðbjörnsson,4 Lyflækningadeild og 2 myndgreiningardeild FSA, 3 Blóðbankinn, 4 Rannsóknarstofan í gigtarsjúkdómum Landspíta Hringbraut Netfang: bjorngu@rsp.is Tilgangur: Þekkt eru tengsl vefjaflokksins HLA-B27 við ýmsa hjartasjúkdóma, til dæmis ósæðarleka og leiðnitruflanir í hjarta. Markmið þessarar rannsóknar var að kanna tíðni HLA-B27 vefjaflokksins hjá einstaklingum með ígræddan gangráð og athuga hvort tengja mætti vefjaflokkinn við ákveðnar gangráðskrefjandi hjartsláttartruflanir. Efniviður og aðferðir: Sjúklingum sem höfðu fengið ígræddan gangráð við Fjórðungssjúkrahúsið á Akureyri var boðin þátttaka í rannsókninni. Kannað var hvaða hjartsláttartruflun og/eða einkenni höfðu leitt til ígræðslu gangráðsins. Ennfremur voru þeir athugaðir með tilliti til sjúkdómseinkenna sem tengja má HLA-B27 vefjaflokknum. Spjaldliðir voru röntgenmyndaðir og sjúklingar gáfu lífsýni til vefjaflokkunar sem framkvæmt var við blóðflokkunardeild Blóðbankans. Niðurstöður: Eitt hundrað og tíu sjúklingar höfðu fengið gangráð, 53 sjúklingar voru á lífi í apríl 998, og af þeim samþykktu 49 sjúklingar þátttöku í rannsókninni; 24 konur (49%) og 25 karlar (5%). Tuttugu og tveir sjúklingar (45%) höfðu sögu um blóðþurrðarsjúkdóm í hjarta áður en til gangráðsígræðslunnar kom. Algengast var að svimi og/eða yfirlið (65%) leiddu til ísetningar gangráðsins. Hjartalínurit fyrir gangráðsísetninguna sýndu oftast hraðsláttarhægsláttarheilkenni eða önnur holæðaskútaheilkenni (77,5%). Fáir sjúklingar höfðu HLA-B27 tengd einkenni og enginn greindist með spjaldliðabólgu við myndgreiningu. Vefjaflokkun sýndi eingöngu fjóra einstaklinga (8%) með HLA-B27 vefjaflokkinn, þrjá karlar og eina konu. Allir sjúklingarnir höfðu sama undirflokkinn; B*2705. Þrír þessara sjúklinga höfðu leiðnitruflun á hjartalínuriti. Ályktanir: Rannsóknin sýnir ekki aukna tíðni af HLA-B27 vefjaflokknum hjá einstaklingum með ígræddan gangráð. Ennfremur var ekki hægt að sýna fram á tengsl ákveðinna hjartsláttatruflana við vefjaflokkinn. Niðurstöður þessarar rannsóknar eru í andstöðu við það sem sýnt hefur verið fram á í nágrannalöndunum. E 54 Orsakir langtíma sykursteranotkunar á Íslandi og algengi forvarna gegn beinþynningu Unnsteinn I. Júlíusson, Friðrik Vagn Guðjónsson 2, Björn Guðbjörnsson,3 Lyflækningadeild FSA, 2Heilsugæslustöð Akureyrar, 3Rannsóknarstofan í gigtarsjúkdómum Landspítala Hringbraut Netfang: bjorngu@rsp.is Inngangur: Ótímabær beingisnun er einn af aðalfylgikvillum langtíma sykursterameðferðar. Með virkri forvörn er hægt að draga úr afleiðingum þessa fylgikvilla. Vaxandi þekking á þessu sviði vekur forvitni á því hvernig sykursterar eru notaðir og hvernig staðið er að forvörnum gegn beinþynningu tengdri langtímanotkun þeirra hér á landi. Efniviður og aðferðir: Upplýsingar voru fengnar frá apótekum á Norðausturlandi um allar lyfjaávísanir á prednisólón á árunum LÆKNABLAÐIÐ / FYLGIRIT /86 4

2 995 og 996. Sjúklingar sem fengu að minnsta kost þriggja mánaða samfellda meðferð með prednisólóni á tímabilinu eða styttri meðferðarkúra, þar sem meðferðartíminn var samanlagður þrír mánuðir á ári, voru teknir til rannsóknar. Uppslýsingum var síðan safnað úr sjúkraskrám á Fjórðungssjúkrahúsinu á Akureyri og á viðeigandi heilsugæslustöð. Allir sjúklingar fengu spurningablað varðandi lyfjanotkun og neysluvenjur, meðal annars á kalki og D-vítamíni. Niðurstöður: Eitt hundrað níutíu og einn einstaklingur fyllti inntökuskilyrði (0,72% af íbúum svæðisins), 06 konur (55%) og 85 karlar (45%). Meðalaldur var 66 ár (7-93). Gigtar- og lungnasjúkdómar voru algengasta ábendingin fyrir meðferðinni. Samkvæmt sjúkraskrám voru 50 sjúklingar skráðir með beinþynningu (26%) og 39 einstaklingar höfðu hlotið beinbrot (20%), þar af höfðu 32 fengið samfall í hrygg. Alls neyttu 9% einstaklinganna reglulega mjólkurafurða, 52% tóku lýsi og 37% tóku reglulega kalktöflur. Tuttugu og fjórar konur voru á uppbótarhormónameðferð eða eingöngu 2% þeirra kvenna er komnar voru á tíðahvörf. Sautján sjúklingar (9%) voru á meðferð með bisfosfónötum, 6 þeirra voru taldir hafa beinþynningu og höfðu fengið beinbrot áður en bísfosfónatmeðferðin var hafin. Ályktanir: Fylgikvillar eru algengir meðal sjúklinga á langtíma sykursterameðferð, þar með talin meint beinbrot vegna beinþynningar. Stór hluti sjúklinga á langtíma sykursterameðferð tryggir sér kalk og D-vítamín inntöku, en annarri forvarnarmeðferð gegn beinþynningu er ábótavant. Þeir sjúklingar er fá sérhæfða meðferð gegn beinþynningu hefja hana fyrst eftir að alvarlegir fylgikvillar hafa gert vart við sig. Höfundar vilja hvetja lækna til að nýta sér nýja meðferðarmöguleika gegn beinþynningu í tengslum við sykursterameðferð. Með virkri forvarnarmeðferð strax í upphafi sykursterameðferðar, einkum hjá áhættuhópum, mætti ef til vill draga úr þessum alvarlega fylgikvilla og fækka þannig ótímabærum beinbrotum. E 55 Forspárþættir um beinbrot meðal karla í hóprannsókn Hjartaverndar Kristín Siggeirsdóttir, Brynjólfur Y. Jónsson, Brynjólfur Mogensen 2, Halldór Jónsson jr. 3, Gunnar Sigurðsson 4 Handlækningadeild Sjúkrahúss Akraness, 2 slysa- og bæklunarlækningadeild Landspítala Fossvogi, 3 slysa- og bæklunarlækningadeild Landspítala Hringbraut, 4 lyflækningadeild Landspítala Fossvogi, 4 Hjartavernd, Reykjavík Netfang: gunnars@shr.is Inngangur: Lítið er vitað um hvað stuðli að beinbrotum meðal karla og tilgangur rannsóknar þessarar er að varpa ljósi þar á. Efniviður og aðferðir: Körlum sem þátt tóku í fyrsta og öðrum á- fanga hóprannsóknar Hjartaverndar hefur verið fylgt eftir í 23 ár, alls 4392 körlum. Beinbrot þeirra hafa verið könnuð á öllum sjúkrahúsunum í Reykjavík. Meðalaldur hópsins við upphaf rannsóknar var 48 ár (33-64 ár). Niðurstöður: Alls fundust 95 beinbrot í 822 körlum (9% hópsins), af þeim hlutu 30% annað brot á tímabilinu. Handarbrot voru algengust eða 222, úlnliðsbrot 67 en mjaðmarbrot voru 96. Áhættan á beinbroti (einu eða fleiri) var síðan borin saman í fjölþáttagreiningu við heilsufar samkvæmt spurningalista og líkamseinkennum við upphafsskoðun (Poisson aðhvarfsgreining). Reykingar juku áhættuna á beinbroti um 30%, astmasjúklingar höfðu 80% meiri áhættu, svefnlyf juku áhættuna um 80% en fyrir hverja 0 mmhg í blóðþrýstingi minnkaði áhættan á beinbroti um 8%. Brotahættan jókst um % fyrir hvern sm líkamshæðar. Ályktanir: Samband virðist vera á milli lífshátta, vissra sjúkdóma (eða meðferðar vegna þeirra) og aukinnar áhættu á beinbrotum. Hærri blóðþrýstingur virðist vera verndandi gegn beinbrotum, jafnvel eftir að leiðrétt hefur verið fyrir líkamsþyngd og lyfjameðferð. E 56 Þáttur vítamín D bindiprótíns í meingerð lungnateppu og slímmyndunar í öndunarvegi á Íslandi Hjalti Andrason, Leifur Þorsteinsson, Andrés Sigvaldason 2, Emilía Soebeck, Þórarinn Gíslason 2, Vilmundur Guðnason 3, Kári Stefánsson, Juergen Laufs, Jeffrey Gulcher Íslensk Erfðagreining, 2 lungnadeild Landspítala Vífilsstöðum, 3 Hjartavernd Netfang: hjalti@decode.is Inngangur: Vítamín D bindiprótín finnst í þremur gerðum: GcS, GcF og Gc2. Áður birtar niðurstöður benda til að Gc2 og GcF gerðirnar hafi áhrif á meinmyndun lungnateppu (chronic obstructive pulmonary disease, COPD), sú fyrri verndandi áhrif en sú seinni skaðleg áhrif. Við höfum gert fylgni- (association) greiningu á þessum gerðum vítamíns D bindiprótíns í óskyldum sjúklingum með lungnateppu, sjúklingum með langvinna slímmyndun í öndunarvegi án lungnateppu (chronic mucus hypersecretion, CMH) og með hóp heilbrigðra til samanburðar. Efniviður og aðferðir: Eitt hundrað og tveir óskyldir sjúklingar með lungnateppu (skilgreint sem FEV gildi <80%, FEV/FVC gildi <70% og FEV berkjuslakandi viðbrögð <5% af grunngildi), 48 sjúklingar með langvinna slímmyndun í öndunarvegi án lungnateppu (skilgreint sem langvinna slímmyndun í öndunavegi án lungnateppugreiningar) og 83 heilbrigðir til samanburðar. Vítamín D bindiprótíngerðir greindar með fjölliðun, notkun skerðiensíma og agarósa gelaðskilnaði. Niðurstöður og ályktanir: Niðurstöðurnar benda til að vítamín D bindiprótín hafi ekki áhrif, hvorki verndandi né skaðleg á meinferli lungnateppu eins og áður hefur verið haldið fram. Hins vegar fannst marktækt (χ2, p=0,002) hærri tíðni á arfhreinum GcF (8,3% á móti,%; áhættuhlutfall =8,2) og lægri tíðni af arfhreinum Gc2 (0% á móti 7,6%; áhættuhlutfall =0) í CMH sjúklingum miðað við heilbrigða. Þetta bendir til að vítamín D bindiprótín hafi áhrif á slímmyndun sem er algengur fylgikvilli lungnateppu frekar en á lungnateppuna sjálfa. Einnig sást að aukna tíðnin á arfhreinum GcF fannst aðeins í reyklausum CMH einstaklingum: fjórir af 2 reyklausum CMH sjúklingum voru arfhreinir fyrir GcF, en enginn af þeim sem reyktu (0/36). Niðurstöður okkar gefa til kynna að Gc2 verndi gegn slímmyndun í öndunarvegi og að GcF eigi þátt í aukinni slímmyndun hjá CMH sjúklingum sem er ekki afleiðing reykinga. E 57 Þættir sem hafa áhrif á hækkun CO2 í slagæðablóði við áreynslu hjá sjúklingum með langvinna lungnateppu Marta Guðjónsdóttir,3, Lorenzo Appendini 2, Antonio Patessio 2, Stefán B. Sigurðsson 3, Claudio F. Donner 2 Reykjalundur, 2 Salvatore Maugeri-stofnunin,Verona, Ítalíu, 3 læknadeild HÍ Netfang: Marta@REYKJALUNDUR.is Inngangur: Hlutþrýstingur CO2 í slagæðablóði (PaCO2) hækkar við áreynslu hjá sjúklingum með langvinna lungnateppu (LLT ) á háu stigi, öndvert við það sem gerist hjá heilbrigðum einstaklingum (ARRD 99;43:-9). Efniviður og aðferðir: Til að kanna þá þætti sem hafa áhrif á hækkun PaCO2 þolprófuðum við níu sjúklinga með langvinna lungna- 42 LÆKNABLAÐIÐ / FYLGIRIT /86

3 teppu á háu stigi (65±0 ára, FEV=37±0% af áætluðu). Við mældum í hvíld og við hámarksálag (Whám: 53±2 wött): mínútuöndun (V E), slagæðablóðgös, teygjanleika lungna (EdynL), mótstöðu í lungum við innöndun (RL), dýnamískt intrinsic PEEP (PEEPi,dyn), vinnu þindar (PTPdi) og innöndunarvöðva (PTPpl). Hámarkskraftur þindar (Pdi,max) var mældur í hvíld og fimm mínútum eftir álag (*). Mælingar í hvíld og Whám voru bornar saman með pöruðu t-prófi og marktæk breyting var miðuð við p<0,05. Niðurstöður: Mæling (M±SD) Hvíld Whám Whám-hvíld p gildi PaCO2 mmhg 36,±5,3 4,6±4, 5,4±4,3 0,005 V E L/mín 3,0±,8 32,2±9,2 9,2±8,9 0,0002 PEEPi,dyn H2O,6±,0 6,±2,5 4,5±2,5 0,0007 PTPdi cmh2o s 223±99 305±2 82±34 NS PTPpl cmh2o s 53±63 442±89 289±45 0,0003 Pdi,max cmh2o 84±2 73±2* NS Öndverð vensl fundust milli breytinga á PaCO2 og PTPpl frá hvíld og í Whám (p=0,003; R2=0,73), það er því minna sem PTPpl hækkaði þeim mun meira hækkaði PaCO2 við álagið. Með því að bæta PEEPi,dyn við jukust venslin (R2=0,84). Ályktanir: Við ályktum því að PaCO2 hækki við Whám hvenær sem ójafnvægi er á milli vinnu innöndunarvöðva og álags á þá (sérstaklega PEEPi,dyn). Þetta virðist ekki tengjast þindarþreytu. E 58 Ómun af hælbeini sem skimunarpróf fyrir beinþynningu Alfreð Harðarson, Ólafur Skúli Indriðason, Gunnar Sigurðsson Lyflækningadeild Landspítala Fossvogi Netfang: gunnars@shr.is Tilgangur: Bera saman DEXA skann og ómun af hælbeini til að meta gildi ómunar sem skimunarpróf fyrir beinþynningu. Inngangur: Hingað til hefur beinþéttnimæling (dual energy X-ray absorptiometry (DEXA)) verið kjörrannsókn til greiningar á beinþynningu. DEXA skann krefst dýrs tækjabúnaðar og sérþekkingar. Ómun af hælbeini er tiltölulega ný rannsókn sem hugsanlega metur uppbyggingu beins. Erlendar rannsóknir sýna að töluvert misræmi er milli DEXA skanns og ómunar af hælbeini til að greina beinþynningu en hins vegar er meira samræmi milli niðurstaða ómunar af hælbeini og tíðni beinbrota. Hugsanlega mælir ómunin aðra þætti beinsins en beinmassa sem gæti haft áhrif á styrk þess með tilliti til brota. Efniviður og aðferðir: Við rannsökuðum 308 sjötugar íslenskar konur. Allar fóru þær í DEXA skann af hrygg, mjöðm og lærleggshálsi og ómun af hælbeini. Við bárum saman fylgni og samræmi rannsóknaraðferðanna og mátum næmi og sértæki ómunar af hælbeini til greiningar á beinþynningu miðað við DEXA skann. Niðurstöður: Fylgni þessara tveggja mæliaðferða var r=0,40-0,55 eftir því við hvaða beinþéttnimælingu ómunin var borin saman við. Mesta fylgnin (r=0,55) var við beinþéttni í mjöðm (nærenda lærleggs). Ef notuð voru 2,5 staðalfrávik frá meðaltali ungra kvenna í DEXA skanni (sem er WHO skilmerki fyrir beinþynningu) kom í ljós að næmi ómunar af hælbeini miðað við beinþéttni í mjöðm var 89% og sértæki 5%. Jákvætt forspárgildi ómunar var 27%. Samræmi rannsóknanna var reiknuð út með Kappa tölfræði og kom í ljós að k=0,89 sem þýðir að samræmi rannsóknanna er lélegt og í raun ekki meira en tilviljunum háð. Eftir er að skoða blóðgildi kvennanna og brotasögu og athuga tengsl við niðurstöður ómunar. Ályktanir: Niðurstöður benda til þess að fylgni og samræmi þessara rannsóknaraðferða sé ekki mikil og því hæpið að nota ómun af hælbeini til greiningar á beinþynningu. Þar sem næmið er ágætt kæmi til greina að nota ómun til skimunar meðal sjúklingahóps sem er í áhættu fyrir beinþynningu. E 59 Verndandi áhrif tíazíð lyfja á beinmassa virðast óháð styrk kalkhormóns í blóði Gunnar Sigurðsson, Leifur Franzson 2, Díana Óskarsdóttir Lyflækningadeild og 2 rannsóknadeild Landspítala Fossvogi Netfang: gunnars@shr.is Inngangur: Fjölmargar hóprannsóknir hafa sýnt aukna beinþéttni meðal fólks sem er á tíazíð lyfjum. Þetta hefur verið skýrt með því að tíazíð lyf auki endurfrásog kalks í nýrum sem leiði til hækkunar kalks í blóði og þar með lækki kalkhormónið í blóði. Tilgangur þessarar rannsóknar var að kanna hvort þessi kenning standist. Efniviður og aðferðir: Rannsóknarhópur samanstóð af 248 sjötíu ára reykvískum konum sem ekki voru á kvenhormónum eða bisfosfónat lyfjum. Af þeim var 5 kona á tíazíð lyfjum, 39 á öðrum háþrýstingslyfjum en 45 konur á engum slíkum lyfjum (samanburðarhópur). Þrettán konur vissu ekki um heiti lyfja sinna og voru því útilokaðar frá rannsókninnni. Kalk og kreatínín var mælt í blóði, svo og kalkhormón (IRMA). Beinþéttnin (bone mineral density g/sm 2 ) var mæld með DEXA (Hologic 2000+) í lendhrygg L 2 -L 4, mjöðm og lærleggshálsi og í heildarbeinagrindinni. Magn fitu og mjúkvefja var mælt með DEXA. Fjölþáttagreining var gerð til að meta áhrif einstakra þátta á beinþéttnina. Niðurstöður: Kalk í sermi var marktækt hærra (0,05 mmol/l; p<0,0) í tíazíð hópnum, enginn marktækur munur var á styrk kalkhormóns í hópunum þremur. Meðalbeinþéttnin var 9,6% meiri í lendhrygg (p<0,0) og 5,4% meiri í heildarbeinagrindinni (p<0,0) í tíazíð hópnum. Þessi munur minnkaði í 7,6% og 4,5% (p<0,0) þegar leiðrétt var fyrir fitumagni líkamans sem var 6 kg meira í tíazíð hópnum. Í fjölþáttagreiningu þar sem leiðrétt var fyrir kalki í blóði og kalkhormóni reyndist tíazíð lyfjagjöf sjálfstæður og óháður forspárþáttur um beinþéttnina í heildarbeinagrindinni og lendhrygg en náði ekki marktækni í mjöðm. Tíazíð lyfjagjöf skýrði um það bil 3% af heildarbreytileikanum í beinþéttni í hrygg og heildarbeinagrind. Ályktanir: Tíazíð lyf virðast auka eða vernda beinmassa óháð styrk kalkhormóns í blóði sem bendir til að verkun þeirra sé eftir öðrum leiðum. E 60 Áhrif reykinga á myndun gigtarmótefna og framvindu iktsýki Birna Björg Másdóttir, Þorbjörn Jónsson, Arnór Víkingsson, Valdís Manfreðsdótttir, Ásmundur Brekkan 2, Helgi Valdimarsson Rannsóknastofa Háskólans í ónæmisfræði, 2 röntgendeild Landspítala Hringbraut Netfang: helgiv@rsp.is Inngangur: Reykingamenn eru líklegri til að hafa hækkun á gigtarmótefnum (rheumatoid factors, RF) og til þess að fá iktsýki (rheumatoid arthritis, RA). Ein rannsókn hefur sýnt fram á tengsl reykinga og framvindu iktsýki. Markmið þessarar rannsóknar var að kanna tengsl reykinga og undirflokka gigtarmótefna (IgM, IgG og IgA) hjá konum með iktsýki og áhrif reykinga á framvindu sjúkdómsins. LÆKNABLAÐIÐ / FYLGIRIT /86 43

4 Efniviður og aðferðir: Úrtakið var 63 konur með iktsýki, sem voru í meðferð hjá gigtarsérfræðingum Landspítalans. Konurnar svöruðu spurningalista, þar sem meðal annars var spurt um sjúkdómslengd, reykingasögu og lyfjanotkun vegna iktsýki. Til þess að meta alvarleika sjúkdómsins var færni kvennanna metin (HAQ) og gripkraftur þeirra mældur. Liðbólgur og liðeymsli voru metin og kannað hvort liðskekkjur eða gigtarhnútar væru til staðar. Röntgenmyndir af höndum voru metnar samkvæmt stöðluðu kerfi. Niðurstöður: Konur sem höfðu reykt mikið ( 20 pakkaár) voru marktækt oftar með gigtarhnúta (p=0,0), höfðu minni færni (HAQ) (p=0,002) og minni gripkraft (p=0,0) heldur en þær sem minna reyktu eða höfðu aldrei reykt. Einnig tengdust reykingar auknum liðskemmdum á röntgenmynd (p=0,02). Jafnframt kom í ljós jákvæð fylgni milli fjölda pakkaára og magns IgM og IgA gigtarmótefna. Ályktanir: Niðurstöðurnar benda til að reykingar hafi slæm áhrif á framvindu iktsýki. Einnig að tengsl séu milli reykinga og þeirra tegunda gigtarmótefna sem rannsóknir hafa sýnt að helst tengjast iktsýki og alvarleika sjúkdómsins. E 6 Mónóklónal gammópatía á Íslandi. Nýgengi, tengsl við illkynja sjúkdóma og afdrif Vilhelmína Haraldsdóttir, Helga M. Ögmundsdóttir 2, Guðmundur M. Jóhannesson 3, Guðríður Ólafsdóttir 2, Kristín Bjarnadóttir 2, Hrafn Tulinius 2 Landspítali Fossvogi, 2 Krabbameinsfélag Íslands, 3 Landspítali Hringbraut Netfang: helgam@krabb.is Inngangur: Mónóklónal gammópatía nefnist það þegar í sermi eða þvagi finnst mónóklónal prótín sem endurspeglar góðkynja eða illkynja fjölgun mónóklónal B-eitilfrumna. Erfitt er að meta nýgengi þessa fyrirbæris en það eykst frá innan við % fyrir fimmtugt í rúmlega 3% eftir sjötugt. Nokkur munur er á nýgengi milli kynþátta. Við greiningu hafa 30-40% þessara einstaklinga illkynja sjúkdóm í blóðmyndandi vef, 0-20% hafa aðra sjúkdóma (aðra illkynja sjúkdóma eða bólgusjúkdóma) en hjá 50-70% finnst enginn sjúkdómur og er greiningin þá monoclonal gammopathy of undetermined significance (MGUS). Úr síðasttalda hópnum fá allt að 30% illkynja sjúkdóm af B-eitilfrumuuppruna á næstu 5 árum Efniviður og aðferðir: Í þessari rannnsókn höfum við tekið saman upplýsingar um alla íslenska einstaklinga sem hafa greinst með mónóklónal gammópatíu í sermi og/eða þvagi frá upphafi rafdráttar árið 970. Þessi listi var síðan borinn saman við Krabbameinsskrána sem hófst 955. Niðurstöður: Alls fundust 706 einstaklingar, 348 konur og 358 karlar sem gefur nýgengið 0,5 af fyrir karla og 8,5 af fyrir konur. Vitað var um illkynja sjúkdóm við greiningu hjá 3% sjúklinga, hjá 30% greindist illkynja sjúkdómur á sama ári en hjá 3% greindist illkynja sjúkdómur seinna. Illkynja sjúkdómurinn var í blóðmyndandi vef hjá 2/3 sjúklinganna. Af 44 einstaklingum með MGUS en engan illkynja sjúkdóm við greiningu eða á sama ári fengu rúmlega 0% illkynja sjúkdóm af B-eitilfrumuuppruna (mergfrumuæxli, það er myeloma multiplex, eða Waldenströms makróglóbúlínemíu) allt að 9 árum seinna og þar af helmingur á næstu tveimur árum. Hjá 44% einstaklinganna greindist aldrei illkynja sjúkdómur. Ekki fannst marktæk aukning á MGUS meðal ættingja sjúklinga með mergfrumæxli almennt, en í 0 fjölskyldum fóru saman 2 tilfelli af mergfrumuæxli og/eða MGUS. Ályktanir: Tíðni mónóklónal gammópatíu er svipuð á Íslandi og víða annars staðar, svo og tengsl við illkynja sjúkdóma. Þótt þetta fyrirbæri liggi ekki almennt í ættum fundust nokkrar ættir sem vert er að athuga nánar með tilliti til ættgengis. E 62 Ónæmis- og faraldsfræðilegir þættir í leghálskrabbameini á Íslandi Evgenía K. Mikaelsdóttir,2, Kristrún Benediktsdóttir,3, Guðný S. Kristjánsdóttir 2, Kristrún Ólafsdóttir 3, Þorgerður Árnadóttir 4, Karl Ólafsson 5, Helga M. Ögmundsdóttir,2, Þórunn Rafnar 2,6 Læknadeild HÍ, 2 Krabbameinsfélag Íslands, 3 Rannsóknastofa Háskólans í meinafræði, 4 rannsóknastofa í veirufræði og 5 kvennadeild Landspítala Hringbraut, 6 Urður, Verðandi, Skuld ehf. Netfang: thorunnr@uvs.is Inngangur: Síðustu áratugi hafa orðið miklar breytingar á þeim þáttum sem hafa áhrif á leghálskrabbameinstíðni og ber þar hæst skipulega leit að leghálskrabbameini. Á hinn bóginn tengist leghálskrabbamein nær alltaf sýkingu með krabbameinsvaldandi undirflokki human papillomaveiru (HPV) og er líklegt að breytt viðhorf í kynferðismálum hafi aukið tíðni HPV sýkinga og haft áhrif á innbyrðis dreifingu undirflokka HPV. Markmið rannsóknarinnar er tvíþætt, annars vegar að kanna dreifingu HPV undirflokka í leghálskrabbameini á Íslandi fyrr og nú og hins vegar að kanna ónæmisfræðilegar breytur sem tengjast beint samskiptum eitilfrumna við veirusýktar frumur. Efniviður og aðferðir: Sýni úr öllum leghálskrabbameinum sem greind voru árin (47 einstaklingar) og (30 einstaklingar) voru skoðuð með tilltiti til tjáningar á Fas, FasL, p53 og ß-míkróglóbúlín. DNA var einangrað úr sýnunum og HPV undirflokkar greindir með PCR og raðgreiningu. Niðurstöður: HPV 6 fannst í 55% sýna frá eldra tímabilinu en 65% sýna frá því síðara, HPV greiningu lýkur á næstu vikum. Einungis eitt kirtilfrumukrabbamein fannst á fyrra tímabilinu (2%) en 0 kirtilfrumu- eða kirtilþekjukrabbamein greindust á síðara tímabilinu (33%). Fas viðtakinn er tjáður í eðlilegri leghálsþekju en í mun minna mæli í illkynja vef. FasL, sem er ekki tjáður í eðlilegri leghálsþekju, er tjáður í meirihluta krabbameina. p53 svar er mjög mismunandi sem og tjáning á ß- míkróglóbúlín. Ályktanir: Tíðni kirtilfrumu- og kirtilþekjukrabbameina er hlutfallslega mun hærri nú en áður. Hægt er að greina HPV í gömlum sýnum og munu þær upplýsingar veita áhugaverðar vísbendingar um faraldsfræði HPV hér á landi. Breytingar á tjáningu Fas og FasL í leghálskrabbameini gæti, ásamt tapi á vefjaflokkasameindum, átt þátt í því að verja það fyrir ónæmiskerfinu. E 63 P53 stökkbreytingar og p53 prótíntjáning í sjúkri og eðlilegri munnslímhúð Helga M. Ögmundsdóttir, Hólmfríður Hilmarsdóttir, Álfheiður Ástvaldsdóttir 2, Jóhann Heiðar Jóhannsson 3, Peter Holbrook 2 Rannsóknastofa í sameinda og frumulíffræði Krabbameinsfélagi Íslands, 2 tannlæknadeild HÍ, 3 Rannsóknastofa Háskólans í meinafræði Netfang: helgam@krabb.is Inngangur: Ýmsir sjúkdómar í munnslímhúð þar á meðal flöguþekjuþykknun (hyperkeratosis) og húðsjúkdómurinn lichen planus (flatskæningur) hafa verið taldir hugsanlegir undanfarar illkynja æxlisvaxtar. Stökkbreytingar í æxlisbæligeninu p53 eru algengustu genabreytingar í illkynja æxlum. Prótínafurð stökkbreytts p53 endist lengur í frumunni en eðlilegt p53 prótín og því hefur sterk 44 LÆKNABLAÐIÐ / FYLGIRIT /86

5 kjarnalitun p53 prótíni verið notuð sem mælikvarði á stökkbreytingu. Aukin tjáning á eðlilegu p53 sést í kjölfar genaskemmandi á- reitis. Efniviður og aðferðir: Í þessari rannsókn var könnuð tjáning á p53 prótíni með DO-7 einstofna mótefni í 62 sýnum úr munnslímhúð, þar af voru 55 krabbamein, 47 flöguþekjuþykknun, 48 flatskæningur og 2 eðlileg slímhúð. Stökkbreytingagreining var gerð á örsýnum þar sem teknar voru annað hvort illkynja frumur eða, ef um lichen planus eða flöguþekjuþykknun var að ræða, svæði með sterka p53 tjáningu. Niðurstöður: Af sýnum úr krabbameini höfðu 56% jákvæða litun, 3% af sýnum úr flöguþekjuþykknun en 32% af sýnum úr lichen planus. Í lichen planus var p53 litunin bundin við kjarna í grunnlagi, en í sýnum úr flöguþekjuþykknun var litunin dreifðari upp í efri lög. Vegna smæðar sýnanna var stökkbreytingagreiningin ekki alltaf afgerandi, en af krabbameinssýnum reyndust að minnsta kosti 2% og hugsanlega 27% stökkbreytt. Af 20 sýnum úr flöguþekjuþykknun var hlutfallið að minnsta kosti 5% og hugsanlega 30% en í 27 sýnum úr lichen planus fundust stökkbreytingar með vissu í 30% og ef til vill í 48%. Ekkert samband reyndist vera milli p53 prótínlitunar og stökkbreytingar. Engin afgerandi tengsl fundust við lifun krabbameinssjúklinganna né líkur á illkynja umbreytingu úr góðkynja sjúkdómi. Ályktanir: P53 prótínlitun segir ekki til um p53 stökkbreytingar í munnslímhúð. P53 stökkbreytingar eru tíðar í góðkynja sjúkdómum í munni og er tilvist stökkbreytinga í lichen planus sérlega athyglisverð í ljósi þess að nýlega hefur verið lýst p53 stökkbreytingum í langvinnum bólgusjúkdómum. Hvorki p53 stökkbreytingar né prótíntjáning gáfu upplýsingar um horfur sjúklinganna. E 64 Stökkbreytingagreining á CHK2 geni í brjóstakrabbameini Sigurður Ingvarsson, Bjarnveig Ingibjörg Sigbjörnsdóttir, Valgarður Egilsson, Jón Þór Bergþórsson Rannsóknastofa Háskólans í meinafræði Netfang: siguring@rsp.is Inngangur: Kímlínubreytingum í CHK2 geni, sem staðsett er á litningi 22q.2, hefur verið lýst í fjölskyldum með Li-Fraumeni heilkenni. Chk2 er kínasi sem er virkjaður við DNA skemmdir og tengist stjórnun á frumuhring og tengist p53 ferlinu í frumunni. Efniviður og aðferðir: Við könnuðum tap á arfblendni á litningasvæði 22q í 39 sporadískum brjóstaæxlum með því að nota sjö microsatellite erfðamörk. Stökkbreytingagreining á CHK2 geni var framkvæmd í þeim sýnum sem greindust með tap á arfblendni, með SSCP og DNA raðgreiningu. Niðurstöður: Sjötíu og fjögur brjóstaæxli (53%) greindust með tap á arfblendni á litningi 22q með að minnsta kosti einu erfðamarki. Tveir kímlínubreytileikar greindust í sitthvorri útröð CHK2 gens utan táknraða (delt í endurtekinni röð með fjórum T og dela í endurtekinni röð með sjö A), kímlínubreytileiki (insa í endurtekinni röð með fimm A) í innröð 2, kímlínubreytileiki (T60K) í fyrstu útröðinni sem inniheldur táknröð og æxlissértæk 5 splæsisetsbreyting í stöðu +3 í innröð 8 (TTgt(a->c)agt). Ályktanir: Sómatískar breytingar í CHK2 geni eru sjaldgæfar í brjóstaæxlum en hugsanlega er CHK2 æxlisbæligen sem tengist æxlisvexti í litlum undirhópi brjóstakrabbameina. E 65 Erfðabreytileiki sem áhættuþáttur fyrir brjóstakrabbamein Katrín Guðmundsdóttir, Jón Gunnlaugur Jónasson 2, Laufey Tryggvadóttir 3, Jórunn E. Eyfjörð Rannsóknastofa í sameinda- og frumulíffræði og 3 Krabbameinsskrá Krabbameinsfélagi Íslands, 2 Rannsóknastofa Háskólans í meinafræði Netfang: katrin@krabb.is Inngangur: Arfgengir áhættuþættir hafa mismikil áhrif á brjóstakrabbameinsáhættu. Kímlínubreytingum í BRCA genum fylgir almennt mikil áhætta á brjóstakrabbameini, en fáir einstaklingar bera slíkar breytingar. Á hinn bóginn er talið að erfðabreytileika fylgi lág áhætta, en vegna þess hve algengir þeir geta verið að þá gætu þeir fræðilega útskýrt stóran hluta brjóstakrabbameinstilfella. Breytileiki hefur m.a. verið skoðaður í efnaskiptaensímum kynhormóna, svo sem CYP7 og CYP9, og í þekktum áhættugenum, svo sem p53. Markmið þessa verkefnis var að kanna hvort að breytileiki í CYP7, CYP9 og p53 genunum tengdist brjóstakrabbameini og hvort að fylgni væri við 999del5 stökkbreytingu í BRCA2 geni. Efniviður og aðferðir: Arfgerðir voru skoðaðar í 728 viðmiðum og í þremur hópum brjóstakrabbameinssjúklinga: 500 konum, 36 körlum og 40 arfberum stökkbreytingar í BRCA2 geninu. Arfgerðargreining var gerð með PCR, rafdrætti og skerðibútagreiningu. Niðurstöður: Engin tengsl fundust á milli T-C breytileikans í CYP7 geninu og brjóstakrabbameinsáhættu kvenna, en aukin áhætta á brjóstkrabbameini kom hins vegar fram í körlum í tengslum við CC arfgerð gensins (p=0,08). Aukin brjóstakrabbameinsáhætta kom fram á meðal kvenna í tengslum við að bera 0 TTTA endurtekningar í CYP9 geninu (p=0,07). Þegar Arg72Pro breytileikinn í p53 geninu var skoðaður, komu fram hugsanleg verndandi áhrif þess að bera að minnsta kosti eina C (pro) samsætu á meðal arfbera BRCA2 stökkbreytingar (p=0,03). Ályktanir: Niðurstöður þessarar rannsóknar gefa til kynna að breytileiki í CYP7, CYP9 og p53 tengist brjóstakrabbameini. Þær veita sumum tilgátum stuðning, en einnig vakna nýjar spurningar sem aðeins er hægt að svara með fleiri rannsóknum. E 66 Samspil Stat og Smad prótína í brjóstavef Sigríður Valgeirsdóttir, Hilmar Viðarsson, C.H. Heldin 2, P. ten Dijke 3 Rannsóknastofa í sameinda- og frumulíffræði Krabbameinsfélagi Íslands, 2 Ludwig Institute for Cancer Research, Biomedical Center, Uppsölum, 3 The Netherland Cancer Institute, Amsterdam Netfang: sirry@krabb.is Inngangur: Stat prótín er fjölskylda umritunarþátta sem telur sex meðlimi: Stat, Stat2, Stat3, Stat4, Stat5a, Stat5b og Stat6. Þessi prótín eru erfðafræðilega náskyld en gegna þó mismunandi hlutverki í frumum. Eitt þessarra prótína, Stat5a (einnig þekkt sem mammary gland factor, MGF) hefur reynst starfa við sérhæfingu þekjufruma í brjóstavef og þroskun mjólkurkirtla. Þannig geta knockout mýs sem ekki tjá Stat5a, ekki heldur myndað mjólk. Tjáning á Stat5a í brjóstafrumum eykst verulega á síðari hluta meðgöngu og við brjóstagjöf, en minnkar hratt við lok mjólkurframleiðslu. Tjáningu og virkni prótínsins er vandlega stjórnað með boðefnum og boðflutningsprótínum svo sem ýmsum kínösum, fosfatösum og umritunarþáttum í kjarna. Tilgangur rannsóknarinnar er að kanna áhrif TGF-ß boðleiðar og Smad prótína á virkni Stat5 prótíns í brjóstafrumum. LÆKNABLAÐIÐ / FYLGIRIT /86 45

6 Efniviður og aðferðir: cdna fyrir Stat5, Smad4, PDGF ß-viðtaka og TGF ß-viðtaka, var ferjað inn í COS7 frumur og flókamyndun könnuð með mótefnabotnfellingu og Western blotting. Einnig var könnuð flókamyndun milli GST-Smad4 samrunaprótíns og Stat5 í frumufloti lifrarfrumna (HepG2). Umritunarvirkni Stat5 var könnuð með luciferase assay. Niðurstöður: Fyrstu niðurstöður sýna að Stat5 og Smad4 geta myndað flóka í COS7 frumum sem yfirtjá þessi prótín. Einnig getur GST-Smad4 bundist við Stat5 í HepG2 frumum. Rannsóknir á virkni Stat5 sýna að umritunarvirkni þess eykst mjög í þeim frumum sem einnig tjá Smad4 og sívirkan TGF-ß viðtaka. Ályktanir: Niðurstöður benda til þess að Smad4 geti bundist við Stat5 og haft áhrif á umritunarvirkni þess. Aukin þekking á samskiptum Stat5 við önnur frumuprótín gæti varpað ljósi á það hvernig starfssemi Stat5 er stjórnað í brjóstakirtli og gefið upplýsingar um hugsanlega þátttöku Stat5 í myndun brjóstakrabbameins. E 67 Fas bindill er tjáður innan frumu en ekki á yfirborði eðlilegra og illkynja brjóstafrumna Gunnar B. Ragnarsson, Evgenía K. Mikaelsdóttir, Hilmar Viðarsson, Jón Gunnlaugur Jónasson 2, Kristrún Ólafsdóttir 2, Katrín Kristjánsdóttir 3, Jens Kjartansson 4, Helga M. Ögmundsdóttir,3, Þórunn Rafnar Krabbameinsfélag Íslands, 2 Rannsóknastofa Háskólans í meinafræði, 3 læknadeild HÍ, 4St. Jósefsspítali Hafnarfirði Netfang: gbr@simnet.is Inngangur: Fas bindill (FasL) er tjáður í krabbameinsfrumum og var sú kenning sett fram að tjáning FasL gæti varið illkynja frumur gegn árás eitilfrumna. Markmið rannsóknarinnar var að kanna hvort FasL tjáning í brjóstakrabbameinsfrumum hefði neikvæð á- hrif á eitilfrumur. Efniviður og aðferðir: Tjáning FasL var könnuð með RT-PCR og Western blot, tjáning himnubundins FasL var könnuð með frumuflæðisjá og tilvist leysanlegs FasL var athuguð með ELISA prófi. Stýrður frumudauði eitilfrumna var metinn með Annexin V og frumuflæðisjárgreiningu eftir 24 tíma samrækt með brjóstafrumum. Niðurstöður: Ferskur eðlilegur brjóstavefur og brjóstakrabbameinsæxli, eðlileg brjóstaþekja í rækt og fimm brjóstafrumulínur tjáðu öll FasL. Hins vegar var FasL hvorki merkjanlegur á yfirborði eðlilegrar brjóstaþekju né krabbameinsfrumna og leysanlegur FasL fannst ekki í floti af frumulínunum. Fas-næmar T eitilfrumur fóru ekki í stýrðan frumudauða þó þær væru ræktaðar með brjóstafrumum. Ályktanir: Þessar niðurstöður benda til þess að þó FasL sé tjáður í eðlilegum og illkynja brjóstafrumum, þá sé hann að öllu jöfnu ekki fluttur út á yfirborð frumunnar. Það er því ólíklegt að FasL gegni mikilvægu hlutverki við að verja illkynja frumur gegn ónæmiskerfinu. E 68 Tengsl brjóstakrabbameins og fæðingarsögu hjá arfberum stökkbreytingarinnar 999del5 í BRCA2 geninu Laufey Tryggvadóttir, Elínborg Ólafsdóttir, Sigfríður Guðlaugsdóttir 2, Guðríður H. Ólafsdóttir, Hrafn Tulinius, Jórunn E. Eyfjörð 2 Krabbameinsskrá og 2 Rannsóknastofa í sameinda- og frumulíffræði Krabbameinsfélagi Íslands Netfang: laufeyt@krabb.is á brjóstakrabbameini. Á Íslandi hefur komið í ljós að 8% kvenna með brjóstakrabbamein bera eina tiltekna stökkbreytingu, 999del5, í BRCA2 geninu. Vitað er að fæðingarsaga tengist áhættu á að greinast með brjóstakrabbamein. Tilgangur rannsóknar okkar var að kanna hvort tengsl fæðingarsögu og brjóstakrabbameins væru á einhvern hátt sérstök hjá arfberum stökkbreytingarinnar 999del5. Efniviður og aðferðir: Rannsóknin var sjúklinga-viðmiðarannsókn innan ferilrannsóknar. Í sjúklingahópnum voru 55 konur sem báru stökkbreytinguna og höfðu gefið svar í heilsusögubanka Leitarstöðvar Krabbameinsfélagsins fyrir greiningu. Meðalaldur við greiningu var 48 ár (28-79). Þessi sjúklingahópur var borinn saman við hóp heilbrigðra kvenna, sem var paraður á fæðingarár og aldur við svar. Annar sjúklingahópur, paraður við arfberana, en órannsakaður með tilliti til stökkbreytinga var einnig borinn saman við viðmiðahópinn. Við útreikninga var notuð fjölbreytugreining (conditional logistic regression) þar sem tekið var tillit til annarra áhættuþátta. Niðurstöður: Aukinn barnafjöldi hafði önnur áhrif hjá arfberum en óvöldum sjúklingum. Hlutfallsleg áhætta var,29 (95% öryggisbil:,00-,65) þegar arfberar voru bornir saman við heilbrigð viðmið, en 0,98 (95% öryggisbil: 0,84-,4) þegar óvalinn sjúklingahópur var borinn saman við heilbrigðu konurnar. Ályktanir: Niðurstöðurnar styðja þá tilgátu að tengsl fæðingarsögu og brjóstakrabbameins séu á einhvern hátt sérstök hjá arfberum stökkbreytingarinnar 999del5. E 69 Ættlægni magakrabbameins Albert Kjartansson Imsland, Sturla Arinbjarnarson, Steinunn Thorlacius, Valgarður Egilsson, Bjarki Eldon, Hjörtur Gíslason, Súsanna Jónsdóttir, Þórgunnur Hjaltadóttir, Shree Datye, Reynir Arngrímsson, Jónas Magnússon Urður, Verðandi, Skuld, erfðalæknisfræði HÍ, handlækningadeild Fjórðungssjúkrahússins á Akureyri, handlækningadeild Landspítala Hringbraut Netfang: albert@uvs.is Inngangur: Fylgni milli magakrabbameins og umhverfisþátta svo sem mataræðis og sýkinga er vel lýst. Ættlægni magakrabbameins hefur hins vegar lítið verið rannsakað. Efniviður og aðferðir: Fjölskyldutré allra sjúklinga sem greindust með krabbamein á árunum 955 til 999 voru rannsökuð. Fjöldi fyrsta stig ættingja var 72 karlmenn og 7 konur og annars stigs ættingjar voru 968 karlar og 35 konur. Könnuð var tíðni krabbameins á meðal þessara ættingja í Krabbameinsskrá. Væntanleg gildi voru metin út frá aldursstöðlum tíðnitölum. Niðurstöður: Hlutfallsleg áhætta á magakrabbameini var marktækt aukin, bæði á meðal fyrstu (RR=2,3; 95%CI=2,0-2,6) og annarrar gráðu (RR=,6; 95%CI=,3-2,0) karlkynsættingja. Áhættan var einnig aukin á meðal kvenkynsættingja, þó ekki næði það marktækri viðmiðun. Á meðal ættinga einstaklinga sem greinst höfðu með magakrabbamein fyrir 56 ára aldur var áhættan aukin enn meir. Í rannsókninni greindust 58 fjölskyldur með tvo eða fleiri einstaklinga með magakrabbamein og í 26 fjölskyldum voru þrír eða fleiri einstaklingar með magakrabbamein. Ályktanir: Ættingjar magakrabbameinssjúklinga hafa rösklega tvöfalda áhættu á að fá magakrabbamein. Inngangur: Stökkbreytingar í BRCA genum tengjast aukinni áhættu 46 LÆKNABLAÐIÐ / FYLGIRIT /86

7 E 70 Um faraldsfræðilega þætti í lófakreppusjúkdómi Kristján G. Guðmundsson, Reynir Arngrímsson 2, Þorbjörn Jónsson 3 Heilsugæslan Blönduósi, 2 lækndeild HÍ, 3 ónæmisfræðideild Rigshospitalet Osló Netfang: reynirar@hi Inngangur: Lófakreppa (Dupuytren s disease) einkennist af hnútamyndun í lófa sem síðar veldur kreppu á fingrum. Algengi sjúkdómsins er hátt á Norðurlöndum og 40% eldri karla hafi einhver einkenni sjúkdómsins. Talið er að sjúkdómurinn erfist með ókynbundnum ríkjandi hætti. Markmið: Markmið þessarar rannsóknar var að kanna nýgengi, þróun og faraldsfræðilega þætti í lófakreppusjúkdómi. Efniviður og aðferðir: Hjartavernd gerði rannsókn á lófakreppusjúkdómi á árunum Átján árum seinna voru 22 karlar með lófakreppu endurinnkallaðir til skoðunar og samtímis var einnig kallaður inn samanburðarhópur sem var paraður fyrri hópnum, með tilliti til aldurs og reykinga. Niðurstöður: Af þeim sem voru kallaðir til rannsóknarinnar komu 93 til skoðunar eða tæp 80%. Þar af voru 92 frá hinum upprunalega lófakreppuhópi og 0 úr samanburðarhópnum. Af 0 þátttakanda án lófakreppu í fyrri rannsókninni voru samtals 53 með einkenni sjúkdómsins og þar af 6 eða (5,8%) með krepptan fingur. Þetta þýðir í tæplega 3% nýgengi á ári fyrir lófakreppusjúkdóm og um % fyrir fingurkreppu. Af 75 körlum með minniháttar einkenni, hnút í lófa eða streng með húðfellingum í fyrri rannsókninni , voru samtals 25 eða 33,3% með fingurkreppu eða höfðu farið í aðgerð (RR: 2,2; 95% CI:,3-3,8; p=0,00) borið saman við nýgengi fingurkreppu í samanburðarhópnum. Að hafa fengið sjúkdóminn yngri en 40 ára tengdist erfiðari sjúkdómsgangi (p<0,09). Af körlum með lófakreppu höfðu 7,3% farið í áfengismeðferð og 6,6% til viðbótar voru ofdrykkjumenn, samanborið við 0,7% og 3,6% í hópi þeirra sem ekki voru með sjúkdóminn (N.S.). Ættarsaga um lófakreppu var nátengd sjúkdómnum (p=0,002). Ályktanir: Nýgengi lófakreppu er hátt hjá eldri karlmönnum. Sjúkdómurinn hefur mikla framþróun (progression ) og er sterklega tengdur við ættarsögu. Sjúkdómurinn virðist ekki tengjast áfengisnotkun. E 7 Dánarmein iðnverkakvenna Hólmfríður K. Gunnarsdóttir, Kristinn Tómasson Atvinnusjúkdóma- og heilsugæsludeild Vinnueftirlits ríkisins, Bíldshöfða 6, 0 Reykjavík Netfang: hkg@ver.is Inngangur: Dánarmeinarannsóknir hafa sýnt að dánartíðni er hærri meðal láglaunahópa, sem hafa stutta skólagöngu og vinna ófaglærð störf. Þessa gætir skýrar meðal karla en kvenna (). Rannsókn á nýgengi krabbameina meðal iðnverkakvenna sýndi að lungnakrabbamein var tíðara meðal þeirra en annarra íslenskra kvenna og var getum að því leitt að það tengdist reykingum í hópnum (2). Nýgengihlutfall krabbameins í legbol var einnig hátt en krabbamein í eggjastokkum á hinn bóginn fátíðara en vænta mátti. Markmið þessarar rannsóknar er að kanna hvort dánartíðni í heild og vegna hjartasjúkdóma, öndunarfærasjúkdóma og reykingatengdra krabbameina sé hærri meðal iðnverkakvenna en annarra kvenna. Efniviður og aðferðir: Um er að ræða afturskyggna hóprannsókn sem nær til 4 44 kvenna sem greiddu til lífeyrissjóðs félags verksmiðjufólks í Reykjavík árin Iðjukonur sem dóu á árabilinu höfðu verið teknar af skrám sjóðsins og því er fylgitíminn Dánartíðni í þessum hópi iðnverkakvenna er borin saman við dánartíðni íslenskra kvenna á sama aldri á sama tíma og reiknað staðlað dánartöluhlutfall. Niðurstöður og ályktanir: Í ljós kom að 933 iðnverkakonur höfðu látist á fylgitímanum. Fyrstu niðurstöður benda til þess að lungnakrabbamein og voveiflegur dauðdagi sé tíðari meðal iðnverkakvenna en annarra og dánartíðnin sé hærri meðal yngri iðnverkakvenna en þeirra sem eldri eru, en endanlegar niðurstöður verða kynntar á ráðstefnunni. Heimildir. Drever F, Whitehead M. Health Inequalities. Decennial supplement. Series DS No. 5. London: Office for National Statistics/The Stationery Office; Gunnarsdóttir HK, Rafnsson V. Nýgengi krabbameina meðal íslenskra iðnverkakvenna. Læknablaðið 999; 85: E 72 Brottnám legs: Afturskyggn samanburðarrannsókn á kviðsjáraðgerðum og kviðskurðaraðgerðum Lovísa Leifsdóttir, Jens A. Guðmundsson 2 Læknadeild HÍ, 2 kvennadeild Landspítala Hringbraut Netfang: jens@rsp.is Inngangur: Brottnám legs er algeng aðgerð og eru um slíkar aðgerðir framkvæmdar árlega á Íslandi. Áður var tveimur aðferðum beitt við brottnám legs, annars vegar með kviðskurði og hins vegar um leggöng, en árið 989 var fyrsta legnámsaðgerðin með hjálp kviðsjár framkvæmd. Markmið með kviðsjáraðgerðum er minni áverki og skjótari bati eftir aðgerð. Tilgangur þessarar rannsóknar var að kanna hvort kviðsjáraðgerðartæknin hefði kosti fram yfir kviðskurð við brottnám á legi, með tilliti til aðgerðartíma, notkunar verkjalyfja eftir aðgerð, fylgikvilla, legutíma og lengdar veikindaleyfis eftir aðgerð. Efniviður og aðferðir: Sjúkraskrár kvenna, sem fóru í brottnámsaðgerð á legi með kviðsjá (hópur LH) á tímabilinu. janúar 997 til 0. mars 2000 á kvennadeild Landspítala, voru kannaðar. Viðmiðunarhóp (hópur AH) mynduðu konur sem farið höfði í legnámsaðgerð með kviðskurði á sama tímabili og voru þær valdar með tilliti til aldurs (±5 ár) og þyngdar legs, sem metin var út frá stærð sýnis sem sent var til vefjarannsóknar. Gerður var samanburður á ofangreindum breytum. Niðurstöður: Fjöldi kvenna sem fór í legnámsaðgerð með kviðsjá á tímabilinu var 09, en í þremur tilvikum var aðgerð breytt í kviðskurð. Til viðmiðunar fundust 98 tilfelli. Meðalaldur í tilfellahópi var 46,9 ár, en 46,0 í viðmiðunarhóp (p=0,87). Meðalstærð legsýna til vefjarannsóknar var 33 g í tilfellahópi en 40 í viðmiðunarhópi (p=0,95). Í töflunni sjást aðrar niðurstöður. Hópur LH AH n meðaltal (n) meðaltal P-gildi Aðgerðartími ,5 <0,0 (mín) 9 Fall blóðrauða 22,0 2,6 0,532 (g/l) Blóðgjafir (n) 6 8 Legutími (dgr) 0 2,7 98 4,8 <0,00 9 Veikindaeyfi <0,00 (dgr) Konur í kviðsjáraðgerðahópnum þurftu minna af verkjalyfjum eftir aðgerð, en konur í viðmiðunarhópi. Fylgikvillar aðgerðar komu fyrir hjá 9 konum (8%) í kviðsjárhópi og 7 konum (8%) í samanburðarhópi, en engin þeirra var alvarlegur. LÆKNABLAÐIÐ / FYLGIRIT /86 47

8 Ályktanir: Legutími og veikindaleyfi eftir aðgerð var mun styttri eftir kviðsjáraðgerð en tíðkast eftir hefðbundnar aðgerðir. Kviðsjáraðgerðir valda minni verkjum og leiða til skjótari bata, en gerist við hefðbundnar aðgerðir, en aðgerðartími er mun lengri. Þessar niðurstöður vekja spurningu um hvort stefna beri að því að nota kviðsjártækni við flestar brottnámsaðgerðir á legi. E 73 Meðfæddir hjartagallar meðal íslenskra barna sem fædd eru Sigurður Sverrir Stephensen, Gunnlaugur Sigfússon, Herbert Eiríksson, Jón Þór Sverrisson 2, Ásgeir Haraldsson, Hróðmar Helgason Barnaspítali Hringsins, Fjórðungssjúkrahúsið á Akureyri Netfang: sigsve@tal.is Inngangur: Eitt prósent lifandi fæddra barna hafa hjartagalla. Tilgangur rannsóknarinnar var að kanna nýgengi meðfæddra hjartagalla á Íslandi á árunum Sambærileg rannsókn var gerð á Íslandi á árunum Við munum bera nýgengi meðfæddra hjartagalla í okkar rannsókn saman við þá fyrri. Efniviður og aðferðir: Upplýsingar um sjúklingana voru fengnar úr sjúkraskrám frá tveimur spítölum og sérfræðingum í hjartasjúkdómum barna. Einnig fengust upplýsingar frá hjartaómunardeild og úr krufningaskýrslum. Við könnuðum einstaka hjartagalla, aldur við greiningu, hvaða einkenni leiddu til greiningar, hvar þessi einkenni komu fyrst fram, meðferð og lífsgæði. Einnig skoðuðum við aðra meðfædda galla, litningagalla og heilkenni. Opin fósturæð (PDA) hjá fyrirburum, fósturop (PFO) eða op milli hólfa (ASD) minna en 4,0 mm var ekki skilgreint sem hjartagalli. Við skoðuðum nýgengi tvíblöðku ósæðarloku (BAV) sem ekki var gert í fyrri rannsókninni. Allar greiningar voru staðfestar með hjartaómun og/eða hjartþræðingu. Niðurstöður: Á árunum fæddust lifandi börn á Íslandi. Af þeim hefur 74 barn greinst með hjartagalla, sem er,7% af lifandi fæddum börnum. Árlegt nýgengi var breytilegt eða 0,73% af lifandi fæddum börnum 99 en 2,9% 997. Kynjahlutfall var /. Dreifing einstakra hjartagalla var: op á milli slegla (VSD) 340, op milli hólfa 90, opin fósturæð 85, þrengsli á lungnaslagæðarloku 48, tvíblöðku ósæðarloka 4, þrengsli í ósæð (CoA) 26, ferna Fallots 22, víxlun meginslagæða (TGA) 4, ósæðarlokuþrengsli (AS), þrenglsi undir ósæðarloku (sub-as) 7, gátta- og sleglaskiptagalli (CAVSD) 0. Aðrir gallar voru sjaldgæfari. Af börnum, fæddum á árunum , greindust 47 með op á milli slegla en 56 af börnum fæddum á árunum Um 48% barna með hjartagalla greindust fyrir fæðingu eða fyrir útskrift af fæðingarstofnun. Þrjátíu prósent barnanna var vísað til hjartasérfræðings eftir skoðun í ungbarnaeftirliti, 6% frá heimilislækni, 9% frá barnalækni og 7% greindust á spítala. Nítíu og sex börn höfðu aðra fæðingargalla. Fjörutíu og fimm börn höfðu litningagalla, þar af voru 28 með Downs heilkenni. Alvarlegir hjartagallar, sem þörfnuðust meðferðar, greindust hjá 220 börnum. Hjartaaðgerðir voru gerðar á 97 börnum og 6 börn bíða aðgerðar. Hjartaaðgerðir á Íslandi á rannsóknartímabilinu voru 20. Flest börnin eru einkennalaus, 20 hafa einkenni frá hjartasjúkdómi sínum og/eða eru á lyfjameðferð, en 25 börn létust. Umræða: Árlegt nýgengi meðfæddra hjartagalla hefur aukist á rannsóknartímabilinu. Þetta er áberandi meðal minniháttar hjartagalla sem ekki krefjast meðferðar en nýgengi alvarlegra hjartagalla breyttist ekki. Þetta nýgengi (,7%) er hærra en í rannsókninni frá þar sem það var,%. Mismuninn má að einhverju leyti skýra með tvíblöðku ósæðarlokum sem ekki voru taldar með í þeirri rannsókn. En ljóst er að fjöldi meðfæddra hjartagalla sem greinst hafa á hverju ári hefur aukist og er þetta sérstaklega áberandi á síðustu þremur árum. Fjöldi barna sem greindust með op á milli slegla á árunum var þrefalt meiri en þeirra sem greindust Árlegt nýgengi er einnig hærra en í sambærilegum erlendum rannsóknum. E 74 Áhrif reykinga á meðgöngu á súrefnisflutning til fósturs Anton Örn Bjarnason, Þórður Þórkelsson,2, Gestur Pálsson 2, Hildur Harðardóttir,3, Atli Dagbjartsson,2, Ásgeir Haraldsson,2 Læknadeild HÍ, 2 Barnaspítali Hringsins, 3 kvennadeild Landspítalans Netfang: thordth@rsp.is Inngangur: Reykingar á meðgöngu geta haft óæskileg áhrif á fóstrið, til dæmis aukið líkur á fólsturláti, létt- og fyrirburafæðingu og vaxtarskerðingu. Líklegt er að áhrif reykinga á fóstrið séu að minnsta kosti að hluta til vegna skerts súrefnisflutnings. Tilgangur rannsóknarinnar var að kanna að hve miklu leyti börn mæðra sem reyktu á meðgöngunni hafa merki að hafa orðið fyrir súrefnisþurrð í móðurkviði. Efniviður og aðferðir: Rannsóknin var framskyggn. Rannsóknarhópurinn samanstóð annars vegar af börnum 5 mæðra sem reykt höfðu á meðgöngunni og hins vegar börnum 26 mæðra sem ekki reyktu á meðgöngunni. Öll börnin fæddust með eðlilegri fæðingu. Eftirtaldir þættir voru mældir í naflastrengsblóði: sýrustig, mjólkursýra og base excess (merki nýlegrar súrefnisþurrðar), rauðkornavaki (erythropoietin) og normoblastar (merki fremur langvarandi súrefnisþurrðar) og magn blóðrauða (merki langvarandi súrefnisþurrðar). Niðurstöður: Börn reykingamæðra höfðu marktækt hærri þéttni rauðkornavaka (49,7±7,4 / 30,5±5 U/L; p<0,05) og blóðrauða (66,9±2,9 / 54,2±2,2 g/l; p<0,00), en börn þeirra mæðra sem ekki reyktu. Marktæk fylgni var milli fjölda vindlinga reyktra á dag og fjölda normoblasta í blóði barns (r=0,42; p<0,05). Ekki var marktækur munur milli hópanna tveggja á sýrustigi blóðs, base excess né magni mjólkursýru í blóði. Ályktanir: Reykingar á meðgöngu skerða súrefnisflutning til fóstursins nægilega til þess að það bregst við með aukinni framleiðslu blóðrauða, sem eykur súrefnisflutningsgetu blóðsins. Börn reykingamæðra virðast hins vegar ekki verða fyrir meiri súrefnisþurrð í fæðingunni en börn mæðra sem ekki reyktu á meðgöngunni, sem hugsanlega er vegna þess að þau hafa meiri blóðrauða. E 75 Lækkun á tíðni tannátu meðal barna og unglinga á Íslandi Sigfús Þ. Elíasson Tannlækningastofnun, tannlækningadeild HÍ Netfang: sigfuse@hi.is Inngangur: Til skamms tíma hefur fátt verið vitað um tannheilsu Íslendinga, enda lítill gaumur gefinn af heilbrigðis yfirvöldum. Tilgangur rannsóknarinnar var að mæla tíðni tannátu meðal 6, 2 og 5 ára barna og unglinga á Íslandi. Rannsóknin hófst árið 986 og var endurtekin 99 og LÆKNABLAÐIÐ / FYLGIRIT /86