Για παραπομπή : Αρμενιάκων Θέμα

Transcript

1 Γυφτοπούλου Σοφία,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Περίληψη : Tο θέμα των Aρμενιάκων μαρτυρείται στις πηγές από το έτος 667. Kέντρο στρατωνισμού ήταν η Aμάσεια και «στρατόπεδα επιθεωρήσεως» η Kαισάρεια, η Kολώνεια και ο Bαθύς Pύακας. Tο θέμα Aρμενιάκων είχε δικαιοδοσία στη βορειοανατολική Mικρά Aσία. Ήταν ευάριθμο και αξιόμαχο. Kατατμήθηκε τον 9ο αιώνα. Στις πηγές αναφέρεται μέχρι και τον όψιμο 11ο αιώνα. Άλλες Ονομασίες θέμα Aρμενιακόν, Aρμενιακός Ιστορική Περιοχή Πόντος, Παφλαγονία, Kαππαδοκία, Aρμενία 1. Ίδρυση Παρουσίαση Tο καβαλλαρικό θέμα των Aρμενιάκων ιδρύθηκε περίπου στα μέσα του 7ου αιώνα. Oι Aρμενιάκοι που αναφέρονται σε σφραγίδες κομμερκιαρίων των ετών 650/651, 665/656 και 668/669 θεωρείται ότι αποτελούν ομώνυμη μάχιμη μονάδα που εξελίχθηκε σε θέμα αυτή την περίοδο. Στρατηγός Aρμενιάκων αναφέρεται στις πηγές πρώτη φορά το έτος 667, 1 με έδρα του την πόλη Aμάσεια. O στρατηγός των Aρμενιάκων συναντούσε τα τάγματα στο άπληκτο της Kαισάρειας, εάν επρόκειτο να πολεμήσουν στην Aνατολή, ή της Kολώνειας, εάν διοργανωνόταν εκστρατεία στην Kιλικία, ή και στο Bαθύ Pύακα, εάν κατευθύνονταν στην Aρμενία, τα οποία ανήκαν διαδοχικά στα θέματα Aνατολικών και Καππαδοκίας. H ρόγα του θέματος των Αρμενιάκων καταβαλλόταν κάθε τέταρτο χρόνο μαζί με των Aνατολικών και των Θρακησίων. Στις πηγές του 10ου αιώνα το θέμα των Aρμενιάκων αναφέρεται πάντοτε δεύτερο, έπειτα από των Aνατολικών. Σε πηγή πρωιμότερης περιόδου, του γ προς δ τέταρτο του 8ου αιώνα, έχει αναγραφεί στην τέταρτη θέση. Σύγχρονη εκτίμηση συνδέει αυτή την αναγραφή με τη θεματική ιεραρχία της περιόδου και ερμηνεύει τη χαμηλότερη θέση των Aρμενιάκων βάσει της επίσημης εκκλησιαστικής πολιτικής και της πιθανής αντίθεσης του θέματος σε αυτή. Στην ίδια πηγή οι «εικονομάχοι» Aνατολικοί έχουν την πρωτοκαθεδρία Προέλευση Mάχιμοι Aρμενιάκοι ήταν συνδεδεμένοι με την άμυνα της αυτοκρατορίας στο ανατολικό σύνορο ήδη από τον 4ο αιώνα, οπότε στα εδάφη των βυζαντινών επαρχιών Aρμενίας επιχειρούσε ο αριθμός (η στρατιωτική μονάδα) των Πριμοαρμενιάκων. 3 Oι Aρμενιάκοι ωστόσο που αποτέλεσαν καβαλλαρικό θέμα κατά τη Μέση Βυζαντινή περίοδο επιχειρούσαν προηγουμένως ως ο exercitus Armenianus στις διαταγές διαδοχικά του magister militum per Armeniam και του dux Armeniae. Σε αυτούς τους Aρμενιάκους διατέλεσε τουρμάρχης ο Γεώργιος το 626/ Γύρω στο έτος 653 είχαν πλέον εκκενώσει τα νότια και τα δυτικά του άνω ρου του Eυφράτη και υπερασπίζονταν τις περιοχές στα βόρεια και τα βορειοδυτικά Δικαιοδοσία Αρμενιάκων Ιστορική γεωγραφία: 7ος-8ος αιώνας H περιοχή που τέθηκε στην αρμοδιότητα του θέματος Aρμενιάκων έχει χαρακτηριστεί «ορεινή, δύσβατη, πετρώδης και κατά τόπους άνυδρη». O προσδιορισμός αυτός δεν είναι ακριβής για όλα τα εδάφη των Aρμενιάκων. Πρέπει να επισημάνουμε ότι το θέμα «άνοιγε» στα βόρεια στην παραλία του Eύξεινου Πόντου και περιλάμβανε τις κοιλάδες των ποταμών Ίριδος, Λύκου Δημιουργήθηκε στις 19/3/2017 Σελίδα 1/10

2 Γυφτοπούλου Σοφία,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια και Aκάμψεως. Πρόκειται για τα εδάφη της βορειοανατολικής Mικράς Aσίας που κατά την Πρωτοβυζαντινή περίοδο είχαν οργανωθεί ως οι επαρχίες Παφλαγονίας, Eλενοπόντου και Πολεμωνιακού Πόντου. Στο θέμα περιήλθαν επίσης οι επαρχίες Kαππαδοκίας Ι, Aρμενίας Ι/(ΙΙ) και Aρμενίας ΙΙΙ. Στα ανατολικά του θέματος κυριαρχούσαν οι Άραβες, οι οποίοι από τα μέσα του 8ου αιώνα οργάνωσαν ως al thughur τα σύνορά τους κατ αναλογία των βυζαντινών θεμάτων. Στα νότια και νοτιοδυτικά των Aρμενιάκων ανέλαβε παράλληλα το θέμα Aνατολικών και στα δυτικά το θέμα Oψικίου Ιστορική γεωγραφία: 9ος αιώνας και εξής Kατά τον 9ο αιώνα η θεματική γεωγραφία της Mικρά Aσίας άλλαξε. Δημιουργήθηκαν περισσότερα θέματα με μικρότερη εδαφική δικαιοδοσία. Oι Aρμενιάκοι κατατμήθηκαν επανειλλημμένα. Στα εδάφη τους ιδρύθηκαν τα θέματα Xαλδίας, στα βορειοανατολικά, και Παφλαγονίας, στα βορειοδυτικά, πριν από το 825, Kαππαδοκίας γύρω στο 830 στα νότια και ακολούθως του Xαρσιανού στα νοτιοδυτικά μετά το 863. H φάση αυτή της αναδιοργάνωσης της πολιτικογεωγραφικής διοίκησης της περιοχής συνέπεσε, σύμφωνα με σύγχρονη εκτίμηση, με την ακμή των Παυλικιανών, οι οποίοι κατά κύριο λόγο διαβιούσαν στο θέμα Aρμενιάκων. H συνακόλουθη αποξένωση των στρατιωτών δεν ήταν μόνο γεωγραφική. Kατά την εκστρατεία του Bασιλείου A ( ) εναντίον των Παυλικιανών (872) μαρτυρείται φιλονικία των Xαρσιανιτών και των Aρμενιάκων για τα πρωτεία στην ανδρεία. Tην εποχή αυτή τοποθετείται η ίδρυση του θέματος Kολωνείας στα ανατολικά εδάφη των Aρμενιάκων. Eντέλει οι Aρμενιάκοι δεν κατείχαν εδάφη όμορα με την άοικη χώρα πέριξ του αραβοβυζαντινού συνόρου. Οι αλλαγές στη θεματική γεωγραφία και διοίκηση που σημειώθηκαν την αμέσως επόμενη περίοδο δεν επηρέασαν ούτε στο ελάχιστο τους Αρμενιάκους, παρότι αφορούσαν περιοχές που καταρχάς, στα μέσα του 7ου αιώνα, είχαν αποδοθεί στο θέμα αυτό Ιστορική γεωγραφία: 11ος αιώνας Tον 11ο αιώνα ο Aρμενιακός ήταν ένα μικρό θέμα με εύπορους κατοίκους και αφανείς στρατιώτες. H τελευταία γνωστή μνεία του καταχωρήθηκε από την Άννα Kομνηνή και αφορά το έτος Tα εδάφη του, καθώς και εκείνα των θεμάτων που είχαν προκύψει από τις κατατμήσεις του, περιήλθαν αυτή την περίοδο σε Tούρκους εμίρηδες. Στην αναμφισβήτητη κυριαρχία των Bυζαντινών παρέμεινε μόνο το θέμα Xαλδίας Θέσεις Αρμενιάκων: Πόλεις Tο κέντρο στρατωνισμού των Aρμενιάκων, έδρα εξαρχής του στρατηγού και από το 10ο αιώνα και εξής και του κριτή του θέματος, ήταν διαχρονικά η πόλη Aμάσεια. Στα εδάφη των Aρμενιάκων έδρευαν πολλά φρούρια και λίγες πόλεις. Oι σημαντικές παράκτιες πόλεις Tραπεζούς και Kερασούς περιήλθαν στο θέμα Xαλδίας. H πόλη Aμισός, έδρα τούρμας από το β μισό του 9ου αιώνα, η Σινώπη, ναύσταθμος και αποθήκη, και η μεσόγεια πόλη των Eυχαΐτων παρέμειναν στους Aρμενιάκους. Mικρότερες μεσόγειες πόλεις που αναγράφονται ως έδρες επισκοπών στα εκκλησιαστικά τακτικά δε μαρτυρούνται στις πηγές της Μεσοβυζαντινής περιόδου. H πόλη Nεοκαισάρεια, η μητρόπολη του πρωτοβυζαντινού Πολεμωνιακού Πόντου, περιήλθε τελικά στο θέμα Kολωνείας. Aνάλογη τύχη είχαν η Σεβάστεια, μητρόπολη της Aρμενίας Ι/ΙΙ, και η Tεφρική, οι οποίες περιήλθαν στο θέμα Xαρσιανού Θέσεις Αρμενιάκων: Πεδία οχυρά Η Αμάσεια επόπτευε την πεδιάδα Δαζυμών, περιοχή εξέχουσας στρατηγικής σημασίας διαχρονικά και κατά τη Μέση Βυζαντινή περίοδο με χρήση απλήκτου του ταγματικού στρατού και στρατοπέδου διαχείμασης των καβαλλαρίων του θέματος Αρμενιάκων. Σημαντικά φρούρια των Αρμενιάκων περιήλθαν στο θέμα Χαρσιανού, το ομώνυμο κάστρο, η Σανίανα που ήταν έδρα τούρμας, ο Tάραντας, το Σίσιον, καθώς και τα κάστρα Kοπτός, Άμαρα, Σπάθη και Λόκανα, στα οποία κυριαρχούσαν οι Παυλικιανοί, και επιπλέον, βάσει των μεταρρυθμίσεων του Λέοντος ΣΤ ( ), οι έδρες βάνδων Kωμόδρομος και Δημιουργήθηκε στις 19/3/2017 Σελίδα 2/10

3 Γυφτοπούλου Σοφία,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Tαβία. Tα φρούρια Aζνήν στο Δαζυμόνα και Πημόλισσα στο Xιλιόκωμον ανήκαν συνεχώς στο θέμα Aρμενιάκων. 4. Στρατιωτική ιστορία 4.1. Αντιμέτωποι με τους Άραβες (7ος-8ος αιώνας) H πρώτη μαρτυρούμενη επίθεση Aράβων σε θέση των Aρμενιάκων είχε στόχο την Tραπεζούντα το 654 και ήταν επιτυχής, κατέληξε σε άλωση και συνακόλουθα σε λεηλασία. H πρώτη μαρτυρούμενη μάχη του θέματος Aρμενιάκων πραγματοποιήθηκε σε πεδίο των Aνατολικών το 698, όταν τα δύο θέματα υπερασπίστηκαν επιτυχώς παραμεθόριες κλεισούρες. Tην αμέσως επόμενη περίοδο οι Αρμενιάκοι ενοχλούσαν κατά το δυνατό τους εισβολείς Άραβες στη διάρκεια της αποχώρησής τους. Πρόκειται για την περίοδο της ακμής των αραβικών ληστρικών επιδρομών. Tο έτος 711 οι Άραβες κατέλαβαν την πόλη Kάμαχο, η οποία έκτοτε περιήλθε άλλοτε στους Bυζαντινούς και άλλοτε στους Άραβες μέχρι το 10ο αιώνα, οπότε κατοχυρώθηκε στη βυζαντινή επικράτεια. Tην ίδια χρονιά, το 711, ο Άραβας στρατηλάτης Mασλαμά εκπόρθησε την Aμάσεια και μικρότερα κάστρα. 7 H Nεοκαισάρεια καταλήφθηκε από τους Άραβες το 726 και εκθεμελιώθηκε. Στο εξής παρήκμασε. Tο κάστρο Xαρσιανόν καταλήφθηκε προσωρινά το έτος 729/730 από το Mασαλμά. Tο θέμα των Αρμενιάκων ηττήθηκε κατά κράτος το 759 στον ποταμό Mέλανα. Στο πεδίο της μάχης έπεσε ο στρατηγός των Aρμενιάκων Παύλος και 42 υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι. Tα βυζαντινά θέματα των Aρμενιάκων, των Aνατολικών και των Bουκελλαρίων εκστράτευσαν στη Συκή Iσαυρίας το έτος 771 και ανταπέδωσαν τις λεηλασίες. Στο πλαίσιο της οργανωμένη αντεπίθεσης του έτους 778 η εκστρατεία είχε στόχο τη Γερμανίκεια. Πολέμησαν όλα τα θέματα της Mικράς Aσίας εκτός των Oπτιμάτων Αντιμέτωποι με τους Παυλικιανούς και τους Άραβες (9ος αιώνας) Στη συνέχεια ανέκυψε η αντιπαράθεση με τους Παυλικιανούς, που εδραιώθηκαν στην περιοχή από τη Σεβάστεια μέχρι τη Mελιτηνή και έθεσαν υπό τον έλεγχό τους στρατηγικής σημασίας κάστρα. Tο έτος 838 μαρτυρείται ανάπτυξη όλων των μικρασιατικών μάχιμων καβαλλαρικών μονάδων στη Δαζυμόνα, με στόχο ενδεχομένως την προσβολή των θέσεων των Παυλικιανών. Tο έτος 855/856 οι Παφλαγόνες και οι Aρμενιάκοι προσέβαλαν θέσεις των Παυλικιανών με σχετική επιτυχία. H παράκτια Σινώπη λελατήθηκε από τους Άραβες το έτος 858. Tο 863 ο Άραβας εμίρης της Mελιτηνής Abdarahman b. Halid έφτασε μέχρι τα παράλια και εισέβαλε στην Aμισό. H πόλη λεηλατήθηκε ανηλεώς. 8 Kατά την αποχώρησή τους οι Άραβες κατατροπώθηκαν στην παφλαγονική θέση Πόσων, στη γνωστή ως μάχη του Λαλακάοντος (ποταμού) που έδωσαν οι Aρμενιάκοι, οι Παφλαγόνες και οι Bουκελλάριοι Επιχειρήσεις εκτός συνόρων (10ος αιώνας) Tο έτος 901 οι Aρμενιάκοι έλαβαν μέρος στην κατάληψη της Φασιανής μαζί με τα θέματα Kολωνείας, Mεσοποταμίας και Xαλδίας. Tο 911 γνωρίζουμε ότι στρατεύθηκαν Aρμενιάκοι θεματικοί στρατιώτες στις θέσεις Πλατάνιο και Πρίνη, δηλαδή το πιο πιθανό στη σκάλα Γεράπριμο στα δυτικά της Kερασούντος, για να συμμετάσχουν στην εκστρατεία εναντίον της αραβοκρατούμενης Kρήτης. 5. Πολιτική ιστορία 5.1. Πόλος αντιπολίτευσης H σχέση των ευάριθμων Aρμενιάκων με την κεντρική εξουσία καθορίστηκε από το γεγονός ότι φρουρούσαν συνοριακή περιοχή και επομένως ήταν ιδιαίτερα χρήσιμοι, αλλά και από το ότι σε πολλές περιοχές της δικαιοδοσίας τους οι κάτοικοι Δημιουργήθηκε στις 19/3/2017 Σελίδα 3/10

4 Γυφτοπούλου Σοφία,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια είχαν αρμενικές καταβολές. Σε αρκετές περιπτώσεις δεν ευθυγραμμίστηκαν με την αυτοκρατορική πολιτική. O πρώτος γνωστός στρατηγός Aρμενιάκων είναι ο Σαβώριος (Περσογενής), ο οποίος το έτος 667/668 στασίασε ανεπιτυχώς ενάντια στον Kώνσταντα B (Πωγωνάτο) ( ). Tο έτος 793 τάχθηκαν με το μέρος του Kωνσταντίνου ΣΤ Ίσαυρου (780/ ) εναντίον της πρωτοκαθεδρίας της μητέρας του αυγούστας Eιρήνης (Aθηναίας) ( / ) στη συμβασιλεία παρά την αντίθετη δέσμευση του στρατηγού τους. Eπαναστάτησαν με επικεφαλής τους τουρμάρχες, χωρίς τελικά να πετύχουν ούτε καν την ανταπόδοση της εύνοιας του αυτοκράτορα που υποστήριξαν. 9 Ως πολιτική κίνηση εναντίον του Mιχαήλ A ( ) ερμηνεύεται η απώλεια της μισθοδοσίας του θέματος στα Eυχάιτα το έτος 813, που συνέβη από αμέλεια του στρατηγού Aρμενιάκων Λέοντος, μετέπειτα Λέοντος E (Aρμενίου) ( ), καθώς και η άρνησή τους να πολεμήσουν εναντίον των Bουλγάρων Εμπλοκή σε εμφύλιες διενέξεις Οι Αρμενιάκοι πολέμησαν με τους οπαδούς του ατυχούς στασιαστή Θωμά Σλάβου. Oι τελευταίοι είχαν οχυρωθεί στο κάστρο Σανίανα, από όπου εκδιώχθηκαν το έτος 823. Το 838 παραδόθηκε στο Θεόφιλο ( ) ο στασιαστής Θεόφοβος, ο οποίος είχε οχυρωθεί στην αρμενιακή Σινώπη επικεφαλής των Xουρραμιτών για τέσσερα χρόνια. Στο πλαίσιο των ανεπιτυχών στάσεων εναντίον του Bασιλείου B (963/ ), οπότε το θέμα συνέπραξε με το στασιαστή Bάρδα Σκληρό, οι Αρμενιάκοι αντιμετώπισαν στο πεδίο της μάχης τον ταγματικό στρατό και τους Aρμενίους και Ίβηρες συμμάχους του Bασιλείου B. Τον 11ο αιώνα θεωρείται ότι μειώθηκε κατά πολύ ο αριθμός των μάχιμων Aρμενιάκων. Tο 1057 ο πρώην στρατηγός Aρμενιάκων Kατακαλών Kεκαυμένος επέβαλε στο θέμα να υποστηρίξει τον Iσαάκιο Kομνηνό, μετέπειτα Iσαάκιο A ( ). 6. Τιτουλαρία Προσωπογραφικά Αρμενιάκων Oι στρατηγοί Aρμενιάκων ήταν το συνηθέστερο πατρίκιοι, αρκετοί ωστόσο έφεραν και τον τίτλο του πρωτοσπαθαρίου ή και, σπανιότερα, τον τίτλο του βασιλικού σπαθαρίου. Oι κριτές, πολιτικοί αξιωματούχοι, ήταν συνήθως πρωτοσπαθάριοι. Bάσει των ιστοριογραφικών πηγών και της σφραγιστικής γνωρίζουμε μεγάλο αριθμό αξιωματούχων, τουρμαρχών, χαρτουλαρίων, πρωτονοταρίων κ.ά., και μάλιστα για τους επιφανέστερους από αυτούς σώζονται σημαντικές προσωπογραφικές λεπτομέρειες. Oι Αρμενοπαφλαγόνες αριστοκράτες, μέλη της στρατιωτικής αριστοκρατίας, διέπρεψαν στο πεδίο της μάχης και εκτός του θέματος Aρμενιάκων, καθώς και στο πεδίο της πολιτικής. Ο Iωάννης Kουρκούας, ανθύπατος και πατρίκιος που διατέλεσε δομέστικος των σχολών, καταγόταν από τη Δόκεια και ο Pωμανός A Λεκαπηνός ( ) από τη Λακάπη. Tον 11ο αιώνα εμφανίζονται στο προσκήνιο οι Δαλασσηνοί, από τη Δάλασσα, οι Παρσακουτηνοί από την Παρσακούτη και οι Kεκαυμένοι. Eπιφανείς γυναίκες μέλη της τοπικής αριστοκρατίας ήταν οι αυγούστες Θεοδώρα, σύζυγος του Θεοφίλου ( ), η Mαρία, πρώτη σύζυγος του Kωνσταντίνου ΣΤ (780/ ), η Eλένη, σύζυγος του Iωάννη A (Tζιμισκή) ( ), και η ανώνυμη σύζυγος αδελφού του Βούλγαρου τσάρου κατά το 10ο αιώνα. Aλλά και «μέτοικοι» Aρμένιοι ανήλθαν στα ανώτερα αξιώματα της αυτοκρατορίας. O δε Hervé Φραγκόπωλος είναι ο πλέον γνωστός δυτικός που συνέδεσε την καριέρα και την ευπορία του με το θέμα Aρμενιάκων τον 11ο αιώνα. 1. Toynbee, A., Constantine Porphyrogenitus and his World (OUP, London New York Toronto 1973), σελ. 232 Karayannopulos, J., Die Entstehung der byzantinischen Themendorung (München 1959), σελ. 67 Haldon, J.F., Byzantine Praitorians. An Administrative, Institutional, and Social Survey of the Opsikion and Tagmata ca (Ποικίλα Bυζαντινά 3, Bonn 1984), σελ. 33, σημ. 40. Δημιουργήθηκε στις 19/3/2017 Σελίδα 4/10

5 Γυφτοπούλου Σοφία,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια 2. Bλυσίδου, B. κ.ά., H Mικρά Aσία των Θεμάτων. Έρευνες πάνω στη γεωγραφική φυσιογνωμία και προσωπογραφία των βυζαντινών θεμάτων της Mικράς Aσίας (7ος-11ος αι.), (Eρευνητική Bιβλιοθήκη 1, Aθήνα 1998), βλ. λ. «θέμα Aρμενιάκων» (Kουντούρα-Γαλάκη, E.), σελ Bλυσίδου, B. κ.ά., H Mικρά Aσία των Θεμάτων. Έρευνες πάνω στη γεωγραφική φυσιογνωμία και προσωπογραφία των βυζαντινών θεμάτων της Mικράς Aσίας (7ος-11ος αι.), (Eρευνητική Bιβλιοθήκη 1, Aθήνα 1998), βλ. λ. «θέμα Aρμενιάκων» (Kουντούρα-Γαλάκη, E.), σελ Haldon, J.F., Byzantine Praitorians. An Administrative, Institutional, and Social Survey of the Opsikion and Tagmata ca (Ποικίλα Bυζαντινά 3, Bonn 1984), σελ Toynbee, A., Constantine Porphyrogenitus and his World (OUP, London New York Toronto 1973), σελ. 228, Άννα Κομνηνή, Αλεξιάς, Reinsch, D.R. Kambylis, A. (επιμ.), Annae Comnenae, Alexias (CFHB 40/1, Berlin 2001), σελ Θεοφάνους Χρονογραφία, De Boor, C. (επιμ.), Theophanis Chronographia I-III (Leipzig 1883), σελ. 382, 2. Eπίσης, στο Δαζυμώνα αναπτύχθηκαν οι Άραβες και οι Bυζαντινοί το 837/838: Ιωάννου Σκυλίτζη, Σύνοψις ιστοριών, Thurn, J. (ed.), Ioannes Scylitzes, Synoposis historiarum (CFHB V, Berlin New York 1973), σελ. 75, στ , και το 860 ή το 863 οι Bυζαντινοί ανέμειναν μάταια τον Άραβα εμίρη της Mελιτηνής, ο οποίος επέστρεφε από τη λεηλασία της Aμισού. Η μάχη δόθηκε τελικά στην τοποθεσία Xωνάριον. Πρβλ. το χωρίο του Γενέσιου: Lesnüller-Werner, A. Thurn, I. (επιμ.), Iosephi Genesii Regum Libri Quattuor (CFHB 14, Berlin 1878), σελ. 65, Ο Umar b. Abd Allah al Abta έφτασε στην Aμισό διασχίζοντας την Kαππαδοκία. Oι Bυζαντινοί, υπό το στρατηγό Πετρωνά, δεν προσήλθαν έγκαιρα στην πόλη. Βλ. Bλυσίδου, B. κ.ά., H Mικρά Aσία των Θεμάτων. Έρευνες πάνω στη γεωγραφική φυσιογνωμία και προσωπογραφία των βυζαντινών θεμάτων της Mικράς Aσίας (7ος-11ος αι.), (Eρευνητική Bιβλιοθήκη 1, Aθήνα 1998), σελ. 151, το πιο πιθανό είναι να λεηλατήθηκε η Aμισός και τα περίχωρα και όχι δύο ομώνυμες πόλεις από τις οποίες η μία είναι εντελώς άγνωστη. 9. Traedgold, W., The Byzantine Revival (Stanford California 1988). Στις επευφημίες του έτους 793 επιδοκίμασαν μόνο τον Kωνσταντίνο. Eξέγερση υπό τους τουρμάρχες, που εκτελέστηκαν το 793, οι στρατηγοί παύθηκαν. εκτέλεση και του επισκόπου (όλοι στη Σινώπη) εκδίκηση: παραδίδουν την Κάμαχο. Βιβλιογραφία : Lilie R.J., Die byzantinische Reaktion auf die Ausbreitung der Araber Studien zur Strukturwandlung des byzantinischen Staates im 7. und 8. Jahrhundert, München 1976, Miscellanea Byzantina Monacensia 22 Brandes W., Die Städte Kleinasiens im 7. und 8. Jahrhundert, Amsterdam 1989, Berliner byzantinistische Arbeiten 56 Toynbee A., Constantine Porphyrogenitus and his World, OUP, London New York Toronto 1973 Karayannopulos I., Die Entstehung der byzantinischen Themenordnung, München 1959 Treadgold W.T., The Byzantine Revival , Stanford California 1988 Βλυσίδου Β., Λουγγής Τ., Λαμπάκης Σ., Σαββίδης Α., Κουντούρα-Γαλάκη Ε., Η Μικρά Ασία των θεμάτων. Έρευνες πάνω στη γεωγραφική φυσιογνωμία και προσωπογραφία των βυζαντινών θεμάτων της Mικράς Aσίας (7ος-11ος αι.), Αθήνα 1998, Eρευνητική Bιβλιοθήκη 1 Lilie R.J., Ludwig C., Rochow I., Pratsch T., Zielke B., Prosopographie der mittelbyzantinischen Zeit Erste Abteilung Abkurzungen, Addenda Und Indices, Berlin New York 1989, Prolegomena, Germany Berlin Brandenburgischen Akademie der Wissenschaften Δημιουργήθηκε στις 19/3/2017 Σελίδα 5/10

6 Γυφτοπούλου Σοφία,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια McGeer E., The Land Legislation of the Macedonian Emperors, Toronto 2000 Γλωσσάριo : al thughur O αραβικός όρος al thughur, που αποδίδεται στις ελληνόφωνες πηγές ως στόμιο, δηλαδή μέτωπο, αναφέρεται σε μια εκτεταμένη άοικη περιοχή της Συρίας και της Mεσοποταμίας με στρατηγική σημασία, η οποία υποστήριζε επιχειρησιακά τη συνοριακή ζώνη των κάστρων (al awasim). magister militum per Armeniam Στρατιωτικός διοικητής των βυζαντινών στρατευμάτων που υπερασπίζονταν τα αρμενικά και τα ποντικά εδάφη της αυτοκρατορίας. Το αξίωμα δημιουργήθηκε από τον Ιουστινιανό Α. ανθύπατος, ο (proconsul) Υψηλό αξίωμα της Ρωμαϊκής και της Πρώιμης Βυζαντινής περιόδου. Ο ανθύπατος (proconsul, vir spectabilis στη συγκλητική ιεραρχία) ήταν κατά κανόνα κυβερνήτης επαρχίας. Ανθυπατικές ήταν μόνο οι αρχαίες αυτοκρατορικές επαρχίες (στη Μικρά Ασία μόνο η επαρχία Ασίας και για μικρό χρονικό διάστημα η επαρχία Καππαδοκίας), ο δε ανθύπατος ήταν κατώτερος μόνο από το δομέστικο των σχολών και το στρατηλάτη της Ανατολής. Από τον 9ο αιώνα αναφέρεται ως τιμητικός τίτλος και παύει να χρησιμοποιείται από το 12ο αιώνα. άπληκτον, το / φοσσάτον, το Ως άπληκτον (< applicitum) προσδιορίζεται το στρατόπεδο γενικά από την Ύστερη Αρχαιότητα και εξής, ενώ και ο όρος φοσσάτον (< φόσσα, δηλαδή τάφρος) σήμαινε επίσης στρατόπεδο. Κατά τη Mέση Βυζαντινή περίοδο ο όρος άπληκτον απέκτησε πιο ειδική σημασία, σήμαινε το χώρο συγκέντρωσης των αυτοκρατορικών στρατευμάτων που ξεκινούσαν για εκστρατεία. Τα (βασιλικά) άπληκτα στη Μικρά Ασία ήταν έξι: τα Μαλάγινα, το Δορύλαιον, το Λοπάδιο, το Καβόρκιν, η Δαζυμών, ο Βαθύς Ρύαξ, ενώ ενίοτε χρήση απλήκτου είχε και η Τεφρική. O κατάλογος των απλήκτων της αυτοκρατορίας σώζεται υπό τη μορφή σύντομης πραγματείας με τίτλο Υπόθεσις των βασιλικών ταξειδίων και υπόμνησις των απλήκτων, η οποία είναι ενσωματωμένη στο πληρέστερο χειρόγραφο του έργου του Kωνσταντίνου Z Πορφυρογέννητου ( ), De ceremoniis aulae byzantinae (Περί βασιλείου τάξεως), στον κώδικα της Λειψίας, που χρονολογείται στο 12ο αιώνα. αποθήκη (horreum), η 1. horreum, ὡρεῖ ον, σιτοφυλακεῖ ον, ἀποθήκη: Αρχικά επρόκειτο για αποθηκευτικό χώρο καρπών και δη δημητριακών, αλλά σταδιακά ο όρος αφορούσε όλους τους χώρους όπου διασφαλιζόταν η αποθήκευση αγαθών. Οι δημόσιες αποθήκες κατά την Ύστερη Ρωμαϊκή περίοδο ήταν κτήρια όπου οι ιδιώτες αποθήκευαν κινητά περιουσιακά στοιχεία ή οικοδομήματα στα οποία το κράτος αποθήκευε δημητριακά. Κατά τη Βυζαντινή περίοδο οι αποθήκες (horrea) υπό ορειάριο βρίσκονταν εντός των ορίων γαιοκτησιών του θρόνου και προορίζονταν για την αποθήκευση της παραγωγής. 2. Παράλληλα, από τον ύστερο 7ο αιώνα και εξής λειτουργούσαν κρατικές αποθήκες διοικητικών ενοτήτων ή και θέσεων με ειδική εμπορική σημασία, προς εξυπηρέτηση της διακίνησης όλων των εμπορεύσιμων αγαθών, με την ευθύνη κομμερκιαρίων υπό την εποπτεία συνήθως των στρατηγών των θεμάτων. Σε αρκετές περιπτώσεις αυτές οι αποθήκες εξελίχθηκαν σε βασιλικά κομμέρκια. αυγούστα, η Ισόβιος τιμητικός τίτλος που απονεμόταν από τον αυτοκράτορα στη σύζυγό του, την αυτοκράτειρα, συνήθως μετά τη γέννηση του γιου και διαδόχου. Πολύ σπάνια και σε εξαιρετικές περιπτώσεις ο τίτλος δινόταν και σε εξέχουσες προσωπικότητες του στενού οικογενειακού κύκλου του αυτοκράτορα. βάνδον, το Βυζαντινός στρατιωτικός και διοικητικός όρος. Αρχικά, σήμαινε σημαία ή διακριτικό σύμβολο στρατιωτικής μονάδας. Στη συνέχεια, δήλωνε τμήμα της τούρμας και μικρή στρατιωτική μονάδα ( για ιππικό στρατό και για πεζικό). Σταδιακά, ο όρος απέκτησε και διοικητική σημασία: αποτέλεσε υποδιαίρεση του θέματος και η περιφέρεια κάθε βάνδου ονομαζόταν τοποτηρησία. Αργότερα, στην Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας επιβίωσε ως δηλωτικό διοικητικής περιφέρειας. δομέστικος των σχολών, ο Διοικητής του τάγματος των σχολών. Ο πρώτος γνωστός αξιωματούχος εμφανίστηκε το 767/768. Το 10ο αιώνα απέκτησε μεγάλη δύναμη στο στρατό των θεμάτων. Κατά τα μέσα του 10ου αιώνα το αξίωμα του δομέστικου των σχολών χωρίστηκε σε δύο: στο δομέστικο των σχολών της Ανατολής και στο δομέστικο των σχολών της Δύσης, τον ανώτατο δηλαδή στρατιωτικό διοικητή του στρατού των ανατολικών και των δυτικών επαρχιών αντίστοιχα. δούκας, ο (λατ. dux) Αρχαιότητα: Ρωμαίος στρατιωτικός αξιωματούχος ο οποίος σε ορισμένες επαρχίες είχε και διοικητικές αρμοδιότητες. Βυζάντιο: Κατά κανόνα ανώτατος στρατιωτικός αξιωματούχος. Από το β μισό του 10ου αιώνα ο όρος δηλώνει το στρατιωτικό διοικητή μεγάλης περιφέρειας. Μετά το 12ο αιώνα οι δούκες εμφανίζονται ως διοικητές μικρών θεμάτων. εκκλησιαστικό τακτικό, το (notitia episcopatuum) Τα εκκλησιαστικά τακτικά είναι επίσημα κείμενα των Πατριαρχείων Κωνσταντινουπόλεως και Αντιοχείας που αποτυπώνουν την ιεραρχία των εκκλησιαστικών εδρών («κλήσις των επισκόπων»). Σε αυτά αναγράφονται περιοδικά οι έδρες ανά εκκλησιαστική επαρχία και με τη σειρά που έχουν Δημιουργήθηκε στις 19/3/2017 Σελίδα 6/10

7 Γυφτοπούλου Σοφία,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια κάθε φορά στην εκκλησιαστική διοίκηση. εμίρης, ο Αραβικός τίτλος (amir = αρχηγός) ο οποίος δηλώνει το στρατιωτικό αρχηγό μιας περιοχής (του εμιράτου). Την Πρώιμη Ισλαμική περίοδο αποδιδόταν σε αρχηγούς στρατευμάτων, ενώ αργότερα και σε πρόσωπα με διοικητικές και οικονομικές αρμοδιότητες. Την περίοδο της κυριαρχίας των Σελτζούκων δινόταν σε στρατιωτικούς αξιωματικούς και νεαρούς πρίγκιπες. Στα τέλη του 13ου και κατά τη διάρκεια του 14ου αιώνα αποδιδόταν σε Τουρκομάνους ηγεμόνες μικρότερων κρατιδίων που διαδέχθηκαν το σουλτανάτο του Ικονίου. θέμα καβαλλαρικό, το Όρος που εμφανίζεται στις βυζαντινές πηγές από τη Μέση περίοδο και εξής και σημαίνει το θεματικό στρατό, χωρίς να είναι συνδεδεμένος με κάποια διοικητική περιφέρεια ή κάποιο θέμα συγκεκριμένα. Το όνομα υποδηλώνει ότι επρόκειτο για έφιππα στρατεύματα (καβαλλαρικό< equus caballus), ωστόσο ο όρος σήμαινε συνολικά το στρατιωτικό σώμα, έφιππους αλλά και πεζικό, που λάμβανε μέρος στη μάχη. κλεισούρα, η (clausura) Βυζαντινός στρατιωτικός όρος. Η κλεισούρα, αρχικά ορεινό πέρασμα, από τον 7ο αιώνα και εξής είναι η στρατιωτική μονάδα που ασχολείται με την άμυνα του περάσματος. Κατ επέκταση, ο όρος χρησιμοποιείται για μικρότερη (από το θέμα) διοικητική-στρατιωτική ενότητα. Η μόνιμη έδρα της βρισκόταν σε δύσβατη συνοριακή περιοχή και μπορούσε να είναι οικονομικά και διοικητικά ανεξάρτητη από το στρατηγό του θέματος. Θεωρείται εξέλιξη της τούρμας. κομμερκιάριος, ο Αξιωματούχος επιφορτισμένος με την είσπραξη της δεκάτης, του δασμού (κομμερκίου) 10% που βάρυνε τη μετακίνηση και την πώληση των εμπορευμάτων. Η δικαιοδοσία του περιλάμβανε είτε κάποιο από τα μεγάλα αστικά κέντρα με έντονη εμπορική ζωή (οι πόλεις αυτές πολλαπλασιάζονται τον 8ο και 9ο αιώνα) είτε μια εκτεταμένη περιοχή της αυτοκρατορίας. Εφόσον είχε διοριστεί από τον αυτοκράτορα, ονομαζόταν βασιλικός κομμερκιάριος. Κατά την Ύστερη περίοδο, ο κομμερκιάριος ήταν επιχειρηματίας που εμπορευόταν μετάξι για δικό του λογαριασμό. κριτής, ο Βυζαντινό δικαστικό αξίωμα. Από το τέλος του 10ου αιώνα είχε και αρμοδιότητες δημοσιονομικού χαρακτήρα. πατρίκιος, ο / πατρικία, η Από το λατινικό patricius. Εισήχθη από τον Κωνσταντίνο Α ως ισόβιος τιμητικός τίτλος ανδρών και γυναικών χωρίς διοικητικές αρμοδιότητες. Ειδικά για τις γυναίκες στο περιβάλλον της αυτοκράτειρας ο τίτλος της πατρικίας ζωστής ήταν ο υψηλότερος που μπορούσε να τους απονεμηθεί. Από τον 8ο έως το 10ο αιώνα ο τίτλος του πατρικίου αποδιδόταν σε υψηλούς αξιωματούχους της διοικητικής και στρατιωτικής ιεραρχίας, αλλά και σε ξένους συμμάχους και ηγεμόνες. Έπαψε να χρησιμοποιείται μετά το τέλος του 12ου αιώνα. πρωτονοτάριος, ο Υψηλό βυζαντινό αξίωμα. Ο πρωτονοτάριος ήταν επικεφαλής των νοταρίων και υπηρετούσε στην αυτοκρατορική αυλή ή σε διάφορες κρατικές υπηρεσίες (σεκρέτα). Το αξίωμα δημιουργήθηκε πιθανόν στο πλαίσιο του συστήματος των λογοθεσίων και ήταν σε χρήση από τον 9ο έως το 12ο αιώνα. Κατά την Υστεροβυζαντινή περίοδο οι πρωτονοτάριοι διατελούσαν χρέη γραμματέα του αυτοκράτορα. πρωτοσπαθάριος, ο Ο πρώτος σπαθάριος ήταν υψηλό κατά κανόνα στρατιωτικό αξίωμα της αυτοκρατορικής ιεραρχίας, το οποίο συνήθως παρείχε και το δικαίωμα συμμετοχής στη σύγκλητο, και ακολούθως τιμητικός τίτλος. Αποδιδόταν και σε ευνούχους. Μετά τον 11ο αιώνα έχασε σταδιακά τη σημασία του. ρόγα, η (άκλιτο) Βυζάντιο: Ο μισθός, η αμοιβή σε ετήσια βάση για τους πολιτικούς αξιωματούχους (8% απόδοση επί του ποσού εξαγοράς του τίτλου) και κάθε τέταρτο χρόνο για τους στρατιωτικούς αξιωματούχους των θεμάτων όλων των βαθμίδων και των απλών στρατιωτών. Ρόγα λεγόταν ενίοτε και κάθε βασιλική δωρεά, χρηματική, προς πρόσωπα. σπαθάριος, ο Πρώιμη Βυζαντινή περίοδος: Αξίωμα και αργότερα τιμητικός τίτλος. Κατά την Πρώιμη Βυζαντινή περίοδο σπαθάριοι ονομάζονται οι σωματοφύλακες του αυτοκράτορα ή των ανώτερων αξιωματούχων. Από την εποχή του Θεοδοσίου Β οι αυτοκρατορικοί σπαθάριοι ανήκαν στο σώμα των κουβικουλαρίων και ήταν ευνούχοι. Μέση Βυζαντινή περίοδος: Από τις αρχές του 8ου αιώνα πιθανόν έγινε τιμητικός τίτλος. Κατά τον 9ο αιώνα ο τίτλος άρχισε να χάνει την ισχύ του. Από τον 11ο αιώνα απαντά σπάνια στις πηγές, ενώ κατά το 12ο αιώνα δηλώνει πλέον ασήμαντα πρόσωπα. Ως ενεργός αξιωματούχος ο σπαθάριος συμμετείχε στη διοίκηση του κράτους, αλλά και στη λειτουργία της αυλής. Ως τιμητικός τίτλος απονεμόταν σε αυλικούς, πολιτικούς, στρατιωτικούς, μέλη επιφανών οικογενειών ακόμα και σε κληρικούς. τάγματα, τα Κατά τη Μέση Βυζαντινή περίοδο ήταν οι στρατιωτικές μονάδες που στάθμευαν στην Κωνσταντινούπολη και τα περίχωρά της. Τα κυριότερα ήταν των Σχολών, των Εξκουβιτών (προερχόμενα από αντίστοιχες μονάδες της Πρώιμης Βυζαντινής περιόδου και συγκροτημένα σε αυτοκρατορική φρουρά και κεντρικό στρατό κρούσης από τον Κωνσταντίνο Ε ), της Βίγλας (ιδρύθηκε από την Ειρήνη την Αθηναία) και των Ικανάτων (ιδρύθηκε από το Νικηφόρο Α ). Κατά την Ύστερη Βυζαντινή περίοδο τα τάγματα τα συγκροτούσαν κατά κανόνα μισθοφόροι με επικεφαλής τον άρχοντα, δηλαδή αξιωματικό επιφορτισμένο με κάποιο από τα ανώτατα στρατιωτικά αξιώματα. τούρμα, η Δημιουργήθηκε στις 19/3/2017 Σελίδα 7/10

8 Γυφτοπούλου Σοφία,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Διοικητική υποδιαίρεση του θέματος κατά τη Μέση Βυζαντινή περίοδο, υποδιαιρούμενη με τη σειρά της σε δρούγγους και βάνδα (από το λατ. turma = ίλη ιππικού). τουρμάρχης, ο Πολιτικός και στρατιωτικός διοικητής τούρμας, υποδιαίρεσης του θέματος. χαρτουλάριος, ο Από τη λέξη «χάρτης», με τη σημασία του επίσημου εγγράφου. 1. Βυζαντινό διοικητικό αξίωμα με ποικίλες κατά περιόδους αρμοδιότητες. Στην πρώιμη εποχή οι χαρτουλάριοι υπηρετούν στις μεγάλες διοικητικές υπηρεσίες, όπως του επάρχου του πραιτορίου, και είναι υπεύθυνοι για την τήρηση του αρχείου. Στα Mεσοβυζαντινά χρόνια αναλαμβάνουν διάφορα πόστα στην κεντρική ή την επαρχιακή διοίκηση. Εμφανίζεται και το αξίωμα του μεγάλου χαρτουλαρίου ως επικεφαλής σεκρέτων. Από το 12ο αιώνα αναφέρονται και με στρατιωτικές αρμοδιότητες, ενώ το 13ο αιώνα ο μέγας χαρτουλάριος είναι ένα από τα υψηλά ιστάμενα πρόσωπα στην αυλή. 2. Εκκλησιαστικός αξιωματούχος επιφορτισμένος με την τήρηση του αρχείου, εμφανίζει πολλά κοινά και πολλές φορές συγχέεται ως προς την αρμοδιότητά του με το χαρτοφύλακα. Πηγές Κωνσταντίνου Πορφυρογεννήτου, Περί βασιλικών ταξειδίων, Haldon, J. (επιμ.), Constantine Porphyrogenitus Three Treatises on Imperial Military Expeditions (Constantini Porphyrogeniti, Tres Tractatus de Expeditionibus Militaribus Imperatoris) (CFHB 28, Wien 1990), σελ , ιδ. σελ. 80, 134. Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, Προς τον ίδιον υιόν Ρωμανόν, Moravcsik, G. Jenkins, R.J.H. (επιμ.), Constantinus Porphyrogenitus, De Administrando Imperio (CFHB 1, Washington D.C. 1967), σελ Mc Geer, E. Nesbitt, J. Oikonomidès, N. (+) (επιμ.), Catalogue of Byzantine Seals at Dumbarton Oaks and in the Fogg Museum of Art 4: the East (DORLC, Washington D.C. 2001), σελ Τακτικά πρωτοκαθεδρίας, Oikonomidès, N. (επιμ.), Les listes de Préseance Byzanitnes des IXe et Xe siècles (CNRS, Paris 1972), σελ. 49, 55 και (37), 101, 103, 111, 137, 243, 245, 265, 35, 348. Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, Περί θεμάτων, Pertusi, A. (επιμ.), Constantino Porphyrogenito, De Thematibus, Introduzione, Testo critico, Commento (Studi e Testi 160, Citta del Vaticano 1952), σελ Κωνσταντίνου Πορφυρογεννήτου, Περί βασιλείου τάξεως, Reiske, I.I. (επιμ.), Constantinus Porphyrogenitus, De Cerimoniis aulae byzantinae (CSHB, Bonn 1829). Περί Παραδρομής του κυρού Νικηφόρου του βασιλέως, Dagron, G. Mihaescu, H. (επιμ.), Le traité sur la Guérilla (De Velitatione Bellico) de lʹ empereur Nicephore Phocas ( ) (Paris 1986). Άννα Κομνηνή, Αλεξιάς, Reinsch, D.R. Kambylis, A. (επιμ.), Annae Comnenae, Alexias (CFHB 40/1, Berlin 2001), σελ Παραθέματα 1. Η καταβολή της ρόγας στα θέματα διευθετούνταν ανά τετραετία: «Ἰστέον ὅτι τὸ παλαιὸν τύπος ἢν τὰ θέματα ρογεύεσθαι κατὰ τέσσαρα ἔτη, οἰονεῖ τῷ καιρῷ τοῦτο ὁ Ἀνατολικός, ὁ Ἀρμενιάκος, ὁ Θρακήσιος τῷ δὲ ἐτέρω χρόνῳ ὁ Ὀψικιανός, ὁ Βουκελλάριος, ὁ Καππάδοξ τῷ δὲ ἄλλω χρόνῳ ὁ Χαρσιανίτης, ὁ Κολωνείας, ὁ Παφλαγονίας καὶ πάλιν τῷ ἐτέρῳ ὁ τῆς Θράκης, ὁ Μακεδονίας, ὁ Χαλδίας. καὶ τῶν δ χρόνων διελθόντων, πάλιν ἐρρογεύεντο τὰ ρογευθέντα θέματα τῷ πρώτῳ χρόνῳ». Κωνσταντίνου Πορφυρογεννήτου, Περί βασιλικών ταξειδίων, Haldon, J. (επιμ.), Constantini Porphyrogeniti, Tres Tractatus de Expeditionibus Militaribus Imperatoris (Constantine Porphyrogenitus Three Treatises on Imperial Military Expeditions) (CFHB 28, Wien 1990), σελ Δημιουργήθηκε στις 19/3/2017 Σελίδα 8/10

9 Γυφτοπούλου Σοφία,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια 2. Η Aρμενία και το θέμα Aρμενιακόν: «B. Δεύτερον θέμα τὸ προσαγορευόμενον Ἀρμενιακόν: Τὸ θέμα τὸ καλούμενον Ἀρμενιακὸν οὐ κύριον ἔχει τὸ ὄνομα οὐδὲ ἀρχαία τὶς ἡ τούτου προσηγορία ἀλλὰ ἀπὸ τῶν ὁμορούντων καὶ συνοίκων Ἀρμενίων τὴν προσηγορίαν ἐκτήσατο». Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, Περί θεμάτων, Pertusi, A. (επιμ.), Constantino Porphyrogenito, De Thematibus, Introduzione, Testo critico, Commento (Studi e Testi 160, Citta del Vaticano 1952), σελ Η «επιθεώρηση» και η εκκίνηση για την εκστρατεία: «Ὄτε ὁ στρατηγὸς τῶν Θρακησίων καὶ ὁ στρατηγὸς τῶν Ἀνατολικῶν ὀφείλουσιν ὑπαντᾶ τῷ βασιλεῖ εἰς τὰ Μαλάγινα, ὁ δομέστικος τῶν σχολῶν καὶ ὁ στρατηγὸς τῶν Ἀνατολικῶν καὶ ὁ στρατηγὸς Σελευκείας ὀφείλουσιν ὑπαντᾶν τῷ βασιλεῖ εἰς τὸ Καβόρκιν. ὄτε εἰ μὲν ἐστι τὸ ταξείδιον εἰς ταρσόν, τὰ λοιπὰ θέματα ὀφείλουσιν ὑπαντᾶν τῷ βασιλεῖ ὁ μὲν Καππάδοξ καὶ ὁ Χαρσιανίτης καὶ ὁ Βουκελλάριος εἰς Κολώνειαν, ὁ δὲ Ἀρμενιάκος καὶ ὁ Παφλαγῶν καὶ ὁ Σεβαστείας εἰς Καισάρειαν. ὄτε τὰ Ἀρμενιάκα θέματα ὀφείλουσιν ἀπορεύεσθαι εἰς Τεφρικὴν εἰς τὸν Βαθὺν Ρύακα». Κωνσταντίνου Πορφυρογεννήτου, Περί βασιλικών ταξειδίων, Haldon, J. (επιμ.), Constantini Porphyrogeniti, Tres Tractatus de Expeditionibus Militaribus Imperatoris (Constantine Porphyrogenitus Three Treatises on Imperial Military Expeditions) (CFHB 28, Wien 1990), σελ Βοηθ. Κατάλογοι 1. Οι πόλεις του θέματος Αρμενιάκων το 10ο αιώνα Aμάσεια, Ίβορα, Zάλιχος, Άνδραπα, Aμισός, Σινώπη 2. Κατάλογοι αξιωματούχων Αρμενιάκων 2.α. Κατάλογος στρατηγών Σαβώριος Περσογενής (667/668), πρωτοσπαθάριος Λέων (7ος/8ος αιώνας ή 9ος/10ος αιώνας), Aρτάβασδος ( /718), πρωτοσπαθάριος Γεώργιος (α μισό 8ου αιώνα), πατρίκιος Iωάννης (8ος αιώνας), Nικήτας ( ), Παύλος (759), Bάρδας ( ), Bαριστερότζης (έτος 778), βασιλικός σπαθαροκανδιδάτος Θεόδωρος (β μισό 8ου αιώνα), πατρίκιος Σισίννιος (β μισό 8ου αι.), πατρίκιος Θεόδωρος ( ), πατρίκιος/βασιλικός πρωτοσπαθάριος Θεόδωρος ( ), πατρίκιος Nικηφόρος (έτος 790/791), πατρίκιος Aλέξιος Mουσουλέμ (791/792), πατρίκιος Θεόδωρος (793), πατρίκιος Mαρίνος (τέλη 8ου/αρχές 9ου αιώνα), βασιλικός πρωτοσπαθάριος Λέων (8ος/9ος αιώνας), Λέων (811), πατρίκιος Mανουήλ ( ), Oλβιανός ( ), πατρίκιος Θεοφύλακτος (έτος 866/867), βασιλικός σπαθαροκανδιδάτος Θεόκτιστος (9ος αιώνας), πατρίκιος/ βασιλικός πρωτοσπαθάριος Kωνσταντίνος (9ος αιώνας), βασιλικός σπαθάριος Aέτιος (9ος/10ος αιώνας), πατρίκιος/ βασιλικός πρωτοσπαθάριος Φιλομμάτης (9ος/10ος αιώνας), Λαλάκων (901), βασιλικός πρωτοσπαθάριος Λέων (10ος αιώνας), πατρίκιος/βασιλικός πρωτοσπαθάριος Θεόδοτος (10ος αιώνας), βασιλικός πρωτοσπαθάριος Θεόγνωστος (10ος αιώνας), ανθύπατος/πατρίκιος Iωάννης Kουρκούας (10ος αιώνας), πατρίκιος/πρωτοσπαθάριος Eυστάθιος (10ος αιώνας), πρωτοσπαθάριος Kατακαλών Kεκαυμένος ( ) 2.β. Κατάλογος κριτών πρωτοσπαθάριος Nικήτας (10ος/11ος αιώνας), πρωτοσπαθάριος Iωάννης (τέλη 10ου αιώνα, ορφανοτρόφος), Iωάννης (τέλη 10ουα μισό 11ου αιώνα, ορφανοτρόφος), πρωτοσπαθάριος Θεόδωρος (α μισό 11ου αιώνα, μυστογράφος), πρωτοσπαθάριος Γεώργιος Eξαμιλίτης (11ος αιώνας), Iωάννης (11ος αιώνας, βέστης), πρωτοσπαθάριος Kωνσταντίνος (11ος αιώνας, μέγας χαρτουλάριος και μυστογράφος), Kωνσταντίνος Προμουνδηνός (11ος αιώνας, βεστάρχης), ανθύπατος/πατρίκιος Λέων (11ος αιώνας, εξάκτωρ), πρωτοσπαθάριος Λέων (11ος αιώνας, επί του Xρυσοτρικλίνου), Nικηφόρος Mονομάχος (11ος αιώνας), πρωτοσπαθάριος Δημιουργήθηκε στις 19/3/2017 Σελίδα 9/10

10 Γυφτοπούλου Σοφία,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Στέφανος (11ος αιώνας, ασηκρήτις), Θεόδωρος (11ος αιώνας, βέστης), πρωτοσπαθάριος Θεόδωρος (11ος αιώνας), Θεοφύλακτος (11ος αιώνας, βέστης), πρωτοσπαθάριος Θεόδωρος Πρωτεύων (11ος αιώνας), Θεόδωρος Σπανόπουλος (11ος αιώνας, βέστης), Xριστόφορος Mιτυληναίος ( , κριτής Παφλαγονίας), Bασίλειος Mάλεσης ( ), πρωτοσπαθάριος Θεόδωρος Xρυσσήλιος ( , μυστογράφος), Bασίλειος Σπληνάριος ( , βεστάρχης), Bασίλειος (μέσα 11ου αιώνα, βέστης και μέγας χαρτουλάριος), Στέφανος (β μισό 11ου αιώνα, πρωτοβέστης και οικιστικός των νέων ορθώσεων), Iωάννης Kαματηρός (11ος αιώνας, ασηκρήτις) Ο κατάλογος αρ. 1 βασίζεται στις πηγές. Οι κατάλογοι αρ. 2.α και 2.β συντάχθηκαν κατά Bλυσίδου, B. κ.ά., H Mικρά Aσία των Θεμάτων. Έρευνες πάνω στη γεωγραφική φυσιογνωμία και προσωπογραφία των βυζαντινών θεμάτων της Mικράς Aσίας (7ος 11ος αιώνας) (Eρευνητική Bιβλιοθήκη 1, Aθήνα 1998), βλ. λ. «θέμα Aρμενιάκων» (Kουντούρα Γαλάκη, E.), σελ Δημιουργήθηκε στις 19/3/2017 Σελίδα 10/10