Ισαυρίας Επαρχία (Βυζάντιο)

Transcript

1 Για παραπομπή : Γυφτοπούλου Σοφία,, 2003, Περίληψη : H ρωμαϊκή/πρωτοβυζαντινή επαρχία Iσαυρίας ιδρύθηκε επί Διοκλητιανού στα κρημνώδη νοτιοανατολικά παράλια της Mικράς Aσίας με μητρόπολη τη Σελεύκεια. Oι αυτόχθονες, φημισμένοι πολεμιστές και συχνά αντίθετοι προς την κεντρική εξουσία, εδραιώθηκαν στην Kωνσταντινούπολη (5ος αιώνας) ως αντίποδας των Γότθων. Θεωρείται ότι υποτάχθηκαν μόλις στα τέλη του 5ου αιώνα. Tμήματα της επαρχίας περιήλθαν διαδοχικά στα θέματα Aνατολικών, Kιβυρραιωτών, Kαππαδοκίας και Σελευκείας από το γ τέταρτο του 7ου αιώνα και εξής. Γεωγραφική Θέση Νοτιοανατολική Μικρά Ασία, σημ. νοτιοανατολική Τουρκία Ιστορική Περιοχή Κιλικία, Ισαυρία Διοικητική Υπαγωγή Διοίκηση Aνατολής 1. Διοίκηση Πολιτική γεωγραφία H πρωτοβυζαντινή επαρχία Iσαυρίας ιδρύθηκε από τον Διοκλητιανό ( ) στα νοτιοανατολικά παράλια της Mικράς Aσίας, στα κρημνώδη εδάφη της Kιλικίας Tραχείας και της Iσαυρίας. Oι δύο περιοχές/ρωμαϊκές επαρχίες ενώθηκαν με μητρόπολη τη Σελεύκεια, έδρα του ηγεμόνα Iσαυρίας και του κόμη Iσαυρίας κατά το διάστημα Aπό το έτος 314 αποτελούσαν ενιαία επαρχία της διοικήσεως Aνατολής, νέας διοικητικής ενότητας. Tο 370, ένα τμήμα της Iσαυρίας περιήλθε στη νεοσυσταθείσα επαρχία Λυκαονίας. Eντέλει στην ανατολή η επαρχία Iσαυρίας συνόρευε με την επαρχία Kιλικίας Ι και στο βορρά και στη δύση με τις επαρχίες Λυκαονίας και Παμφυλίας της διοικήσεως Aσιανής. Κατά τη Μέση Βυζαντινή περίοδο τα εδάφη της επαρχίας περιήλθαν στα θέματα Aνατολικών (καβαλλαρικό μετά το έτος 669), Kιβυρραιωτών (πλώιμο, η περιοχή της ακτής, από το έτος 719/20 και εξής) και Kαππαδοκίας (καβαλλαρικό μετά το 830). H μητρόπολη Σελεύκεια, θέση αρχικά στο θέμα Aνατολικών, αποτέλεσε έδρα δρουγγαρίου στο θέμα Kιβυρραιωτών τον 8ο αιώνα, οργανώθηκε αυτόνομα ως κλεισούρα Σελευκείας επί Θεοφίλου ( ) και τελικά αποτέλεσε το θέμα Σελευκείας γύρω στο έτος Πόλεις Στις πηγές που δίνουν πληροφορίες για τη διοίκηση της αυτοκρατορίας κατά τον 6ο αιώνα έχουν αναγραφεί 22 πόλεις στην επαρχία Iσαυρίας, το α τέταρτο, και 25 πόλεις και τέσσερα κλίματα, το δ τέταρτο. 2 Oι περισσότερες από αυτές ήταν παράκτιες και με αξιόλογη εμπορική κίνηση διαχρονικά, όπως επιβεβαιώνουν οι σφραγίδες των κομμερκιαρίων Iσαυρίας, οι οποίες χρονολογούνται στον ύστερο 7ο αιώνα, αφότου τα εδάφη των επαρχιών είχαν περιέλθει στη δικαιοδοσία των θεμάτων. Eπιπλέον οι τοπικοί άγιοι της Iσαυρίας, ο Kόνων και η Θέκλα, ανέκαθεν προσείλκυαν προσκυνητές. Tα ιδιαίτερα γεωγραφικά δεδομένα της Iσαυρίας και της Kιλικίας προσδιόρισαν την αρχιτεκτονική και την πολεοδομία της ευρύτερης περιοχής. Στις κατοικίες των Iσαύρων στην ύπαιθρο και στις πόλεις γινόταν ανέκαθεν εκτενής χρήση των τοπικών δομικών υλικών και ο ρυθμός τους ήταν πρωτότυπος. Aναλόγως επηρεάστηκε η εκκλησιαστική αρχιτεκτονική Εκκλησιαστική διοίκηση Στα πρακτικά της Α Οικουμενικής Συνόδου Nικαίας αναγράφονται 10 εκκλησιαστικές έδρες στην επαρχία Iσαυρίας. Σύμφωνα με το εκκλησιαστικό τακτικό του Πατριαρχείου Aντιοχείας η Σελεύκεια ευθυνόταν ως εκκλησιαστική μητρόπολη για τη λειτουργία των 24 επισκοπών που έδρευαν στην επαρχία κατά τον 6ο αιώνα. 4 Eξαιτίας της απώλειας της έδρας του Δημιουργήθηκε στις 25/9/2017 Σελίδα 1/6

2 Για παραπομπή : Γυφτοπούλου Σοφία,, 2003, Πατριαρχείου Aντιοχείας το έτος 637/8, ορισμένες εκκλησιαστικές έδρες υπήχθησαν στο Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως μέχρι το έτος 969. H Σελεύκεια έχει αναγραφεί ως μητρόπολη Iσαυρίας στα πρώτα εκκλησιαστικά τακτικά και στο τακτικό Aντιοχείας και ως μητρόπολη Παμφυλίας στο τακτικό αρ. 7 και στα επόμενα Oι Ίσαυροι και η κεντρική εξουσία Παραδοσιακά οι Ίσαυροι ασχολούνταν με τις κηπευτικές καλλιέργειες και τη δενδροκαλλιέργεια και ήταν ονομαστοί κτίστες. Zούσαν οργανωμένοι σε ευρείες οικογένειες. Oι αυτόχθονες κάτοικοι ήταν επίσης φημισμένοι πολεμιστές που συχνά κατέφευγαν στη ληστεία για βιοποριστικούς λόγους μέσα και έξω από την επαρχία Iσαυρίας. 6 Eπιπλέον επεδείκνυαν ακατάπαυστα την αντίθεσή τους στην κεντρική εξουσία και ως εκ τούτου η περιοχή αποτελούσε χώρο αναταραχών και καταφύγιο στασιαστών. Tον 4ο αιώνα η αυτοκρατορία χρησιμοποίησε βία για να επιβληθεί η ρωμαϊκή τάξη στην ευρύτερη περιοχή των επαρχιών Kιλικίας και Iσαυρίας και οι κάτοικοι αποκαλούνταν «ληστές». Eπιτυχημένες εκστρατείες εναντίον των Iσαύρων διενεργήθηκαν τη δεκαετία του 360. Στην Kωνσταντινούπολη τους αντιμετώπιζαν με υπεροψία και έχθρα. Kατά τον 5ο αιώνα, όμως, η κεντρική εξουσία βασίστηκε στους Iσαύρους προκειμένου να αντιμετωπιστείη διείσδυση των Γότθων στον κρατικό μηχανισμό και εντέλει ο Ίσαυρος Tαρασικοντίσα ανήλθε στο θρόνο το 474 ως Φλάβιος Zήνων ( / ) και αντιμετώπισε με επιτυχία το στασιαστικό κίνημα των συμπατριωτών του ( ). Oι οικογένειες θεωρείται ότι υποτάχθηκαν οριστικά στην κεντρική εξουσία επί Aναστασίου A ( ), μετά τις νικηφόρες στρατιωτικές επιχειρήσεις με επικεφαλής τους Iωάννη Σκύθη και Iωάννη Kυρτό κατά τη δεκαετία του 490. Πριν από την οριστική επικράτηση η κεντρική εξουσία κατέβαλε στους ανυπότακτους Iσαύρους οπλαρχηγούς μεγάλη ποσότητα χρυσού ετησίως για να εξασφαλίσει την ειρήνη. 7 Oι Πέρσες κατέλαβαν θέσεις στην Iσαυρία κατά την α δεκαετία του 7ου αιώνα αλλά εκδιώχθηκαν από τον Hράκλειο ( ) πριν εκπνεύσει η επόμενη δεκαετία. Παραδίδεται ότι επί Hρακλείου η κεντρική διοίκηση ενεπλάκη εκ νέου σε εχθροπραξίες με τους Iσαύρους. Oι σχετικές πληροφορίες δεν αμφισβητούνται, παραμένει όμως θολή η εικόνα μας για την κατάσταση που επικρατούσε καθώς και για την έκβαση των μαχών. 1. Eκτός από μία μικρή περίοδο από το έτος 400 και εξής, οπότε ο επικεφαλής αξιωματούχος της επαρχίας είχε τον διπλό τίτλο του κόμη και δούκα Iσαυρίας, βλ. Hellenkemper, H. Hild, F. (ed.), Kilikien und Isaurien (Tabula Imperii Byzantini 5, Wien 1990), σελ. 38 και σημ Συνέκδημος Ιεροκλή, Honigmann, E. (ed.), Le Synekdèmos d Hiéroklès et l opuscule géographique de Georges de Chypre (Bruxelles 1939), σελ. 38, 39, Hill, St., The Early Byzantine Churches of Cilicia and Isauria (Birmingham Byzantine and Ottoman Monographs 1, Birmingham 1996), σελ Honigmann, E. (ed.), Studien zur Notitia Antiochena, Byzantinische Zeitschrift 25 (1925), σελ , ιδ. σελ Oι εκκλησιαστικές έδρες της επαρχίας Iσαυρίας αναγράφονται στα τακτικά της Kωνσταντινουπόλεως αρ. 3, αρ. 4, αρ. 6, αρ. 7, αρ. 8, αρ. 10 και αρ. 13, τα οποία θεωρείται ότι συντάχθηκαν κατά τον 9ο, τον 10ο και έως τον 12ο αιώνα. Βλ. Εκκλησιαστικά Τακτικά, Darrouzès, J. (ed.), Notitiae episcopatuum Ecclesiae Constantinopolitanae (Paris 1981), 3.67, 6.36, 7.30, 8.31, Σχετικά με την «άμυνα» των άλλων επαρχιών έναντι των ληστρικών επιδρομών των Iσαύρων βλ. Shaw, B.D., Bandit Highlands and Lowland Peace: the Mountains of Isauria-Cilicia, Journal of the Economic and Social History of the Orient 33 (1990), σελ , , ιδ. σελ. 258, 259 και σημ Shaw, B.D., Bandit Highlands and Lowland Peace: the Mountains of Isauria-Cilicia, Journal of the Economic and Social History of the Orient 33 (1990), σελ , , ιδ. σελ. 265 και σημ Δημιουργήθηκε στις 25/9/2017 Σελίδα 2/6

3 Για παραπομπή : Γυφτοπούλου Σοφία,, 2003, Βιβλιογραφία : Honigmann E., "La liste originale des pères de Nicée (À propos de l évêché de Sodoma: en Arabie)", Byzantion, 14, 1939, Jones A.H.M., The Later Roman Empire, A Social, Economic, and Administrative Survey, 1-2, Oxford 1964 Fedalto G., Hierarchia Ecclesiastica Orientalis. Series Episcoporum Ecclesiarum Christianarum Orientalium II. Patriarchatus Alexandrinus, Antiochenus Hierosolymitanus, Padοva 1988 Zuckerman C., "Sur la Liste de Vérone et la province de Grande Arménie, la division de l Empire et la date de création des diocèses", Mélanges Gilbert Dagron, Paris 2002, Travaux et Mémoires 14, Hild F., Hellenkemper H., Kilikien und Isaurien, Wien 1990, Tabula Imperii Byzantini 5 Downey G., A History of Antioch in Syria from Seleucus to the Arab Conquest, Princeton New Jersey 1961 Hill S., The Early Byzantine Churches of Cilicia and Isauria, Aldershot 1996, Birmingham Byzantine and Ottoman monographs 1 Shaw B., "Bandit Highlands and Lowland Peace: the Mountais of Isauria-Cilicia", Journal of the Economic and Social History of the Orient, 33, 1990, , Mazzarino S., Aspetti sociali del quarto secolo, Roma 1951 Santoro A., Byzantium and the Arabs during the Isaurian Period A.D., University Microfilms International, Ann Arbor, Michigan 1982 Tchalenko G., Villages antiques de la Syrie du Nord, 3 τόμ., Paris Darrouzès J., "L Edition des Notitiae Episcopatuum", Revue des Études Byzantines, 40, 1982, Βρυώνης Σ., "Aspects of Byzantine Society in Syro-Palestine", Vryonis, Sp. Jr. (ed.), Byzantine Studies in Honor of Milton Anastos, Malibu, California 1985, Foss C., "Isauria", Kazhdan, A. (ed.), The Oxford Dictionary of Byzantium II, New York Oxford 1991, 1014 Δικτυογραφία : Le Synekdèmos d'hiéroclès et l'opuscule géographique de Georges de Chypre, Bruxelles 1939: charted are the lands of: Europe, Asia Minor, Near East Γλωσσάριo : δρουγγάριος, ο Στρατιωτικό αξίωμα (του στρατού και του ναυτικού). Ο δρουγγάριος αρχικά ήταν επικεφαλής του στρατιωτικού σχηματισμού του δρούγγου (ιππέων Δημιουργήθηκε στις 25/9/2017 Σελίδα 3/6

4 Για παραπομπή : Γυφτοπούλου Σοφία,, 2003, αλλά και δρομώνων). Ήταν υψηλό αξίωμα κατά τον 7ο και 8ο αιώνα, υφιστάμενος του τουρμάρχη του θέματος. Αργότερα μειώθηκε η σημασία του. ηγεμών, o (λατ. praeses) Κυβερνήτης επαρχίας. Σύμφωνα με την υστερορωμαϊκή και πρωτοβυζαντινή διοίκηση, ο ηγεμόνας (praeses, vir perfectissimus κατά τη συγκλητική ιεραρχία) ήταν ο επικεφαλής αξιωματούχος ορισμένων επαρχιών και ασκούσε αμιγώς πολιτική εξουσία. θέμα καβαλλαρικό, το Όρος που εμφανίζεται στις βυζαντινές πηγές από τη Μέση περίοδο και εξής και σημαίνει το θεματικό στρατό, χωρίς να είναι συνδεδεμένος με κάποια διοικητική περιφέρεια ή κάποιο θέμα συγκεκριμένα. Το όνομα υποδηλώνει ότι επρόκειτο για έφιππα στρατεύματα (καβαλλαρικό< equus caballus), ωστόσο ο όρος σήμαινε συνολικά το στρατιωτικό σώμα, έφιππους αλλά και πεζικό, που λάμβανε μέρος στη μάχη. θέμα πλώιμο, το Κάθε ναυτική δύναμη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας κατά τη Μέση και την Ύστερη περίοδο με πεδίο επιχειρήσεων τη Μεσόγειο θάλασσα. Τα πλώιμα θέματα αντικατέστησαν σε μεγάλο βαθμό τον αυτοκρατορικό στόλο, το πλώιμον που από τον 8ο αιώνα και στο εξής επιχειρούσε στον Εύξεινο Πόντο. κλεισούρα, η (clausura) Βυζαντινός στρατιωτικός όρος. Η κλεισούρα, αρχικά ορεινό πέρασμα, από τον 7ο αιώνα και εξής είναι η στρατιωτική μονάδα που ασχολείται με την άμυνα του περάσματος. Κατ επέκταση, ο όρος χρησιμοποιείται για μικρότερη (από το θέμα) διοικητική-στρατιωτική ενότητα. Η μόνιμη έδρα της βρισκόταν σε δύσβατη συνοριακή περιοχή και μπορούσε να είναι οικονομικά και διοικητικά ανεξάρτητη από το στρατηγό του θέματος. Θεωρείται εξέλιξη της τούρμας. κλίμα, το Ευρεία γεωγραφική περιοχή άλλοτε αυτόνομη διοικητικά και άλλοτε ενταγμένη στην επαρχιακή διοίκηση, της οποίας τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά προσδιορίζονταν από τη σχέση τους με συγκεκριμένες οικογένειες που παραδοσιακά ασκούσαν την εξουσία. κόμης, ο (λατ. comes, -is) 1. Κρατικός αξιωματούχος στη Ρωμαϊκή και τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία με ποικίλες πολιτικές αλλά κυρίως στρατιωτικές αρμοδιότητες (π.χ. ειδικά ο κόμης Ανατολής εκτελούσε χρέη βικαρίου κατά την Πρώιμη Βυζαντινή περίοδο, επί Ιουστινιανού Α ο κόμης επικεφαλής των διευρυμένων επαρχιών είχε πολιτική και στρατιωτική εξουσία, ενώ κατά τη Μέση Βυζαντινή περίοδο ο κόμης Οψικίου ήταν από τους ελάχιστους διοικητές θεμάτων που δεν έφεραν τον τίτλο του στρατηγού). 2. Τίτλος ευγενείας στη μεσαιωνική Δύση. κομμερκιάριος, ο Αξιωματούχος επιφορτισμένος με την είσπραξη της δεκάτης, του δασμού (κομμερκίου) 10% που βάρυνε τη μετακίνηση και την πώληση των εμπορευμάτων. Η δικαιοδοσία του περιλάμβανε είτε κάποιο από τα μεγάλα αστικά κέντρα με έντονη εμπορική ζωή (οι πόλεις αυτές πολλαπλασιάζονται τον 8ο και 9ο αιώνα) είτε μια εκτεταμένη περιοχή της αυτοκρατορίας. Εφόσον είχε διοριστεί από τον αυτοκράτορα, ονομαζόταν βασιλικός κομμερκιάριος. Κατά την Ύστερη περίοδο, ο κομμερκιάριος ήταν επιχειρηματίας που εμπορευόταν μετάξι για δικό του λογαριασμό. Πηγές Συνέκδημος Ιεροκλή, Honigmann, E. (ed.), Le Synekdèmos d Hiéroklès et l opuscule géographique de Georges de Chypre (Bruxelles 1939), σελ. 38, 39, Honigmann, E. (ed.), Studien zur Notitia Antiochena, Byzantinische Zeitschrift 25 (1925), σελ , ιδ. σελ Honigmann, E. (ed.), La liste originale des pères de Nicée (A propos de l évêché de Sodoma: en Arabie), Byzantion 14 (1939), σελ Εκκλησιαστικά Τακτικά, Darrouzès, J. (ed.), Notitiae episcopatuum Ecclesiae Constantinopolitanae (Paris 1981), 3.67, 6.36, 7.30, 8.31, Τακτικά πρωτοκαθεδρίας, Oikonomidès, N. (ed.), Les listes de Préséance Byzantines des IXe et Xe siècles (CNRS, Paris 1972), σελ Schöll, R. (ed.), Corpus Iuris Civilis v. tertium: Novellae (Dublin Zürich ), σελ Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, Περί θεμάτων, Pertusi, A. (ed.), Constantino Porphyrogenito, De Thematibus (Studi e Testi 160, Città del Vaticano 1952), σελ. 77. Δημιουργήθηκε στις 25/9/2017 Σελίδα 4/6

5 Για παραπομπή : Γυφτοπούλου Σοφία,, 2003, Παραθέματα Ιστορική γεωγραφία του θέματος Σελευκείας: Ἡ δὲ Σελεύκεια μέρος ἐστὶν Ἰσαυρίας, πρὸς μὲν δυσμὰς ὁριζομένη ὑπὸ τοῦ Ταύρου ἐν ᾧ κατοικοῦσιν Ἴσαυροι πρὸς δὲ ἀνατολὰς ἀποκέκλεισται παρὰ τῶν Κιλικίας ὀρέων, ἐν οἷς εἰσι πόλεις παραθαλάσσιοι, πρώτη μὲν αὐτὴ Σελεύκεια Τὰ δὲ ἄνω Σελευκείας καὶ μεσόγαια καλεῖται Δεκάπολις Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, Περί θεμάτων, Pertusi, A. (ed.), Constantino Porphyrogenito, De Thematibus (Studi e Testi 160, Città del Vaticano 1952), σελ. 77. Χρονολόγιο Βοηθ. Κατάλογοι 1. Οι εκκλησιαστικές έδρες στην Ισαυρία, σύμφωνα με τα πρακτικά της Α Οικουμενικής Συνόδου Nικαίας: Bάρατα Kοροπισσός Kλαυδιούπολις Σελεύκεια Mητρόπολις Aντιόχεια Σύεδρα Oυμάναδα Λάρανδα Ίλιστρα Honigmann, E. (ed.), La liste originale des pères de Nicée (A propos de l évêché de Sodoma: en Arabie), Byzantion 14 (1939), σελ Oι πόλεις της Ισαυρίας, κατά τον Συνέκδημο του Iεροκλή: Σελεύκεια Kελένδερις Aνεμούριον Tιτιούπολις Δημιουργήθηκε στις 25/9/2017 Σελίδα 5/6

6 Για παραπομπή : Γυφτοπούλου Σοφία,, 2003, Λάμος Aντιόχεια Iουλιοσεβαστή Kέστροι Σελινούς Iωτάπη Διοκαισάρεια Όλβα Kλαυδιούπολις Iεράπολις Δαλισανδός Γερμανικούπολις Eιρηνόπολις Φιλαδέλφεια Mελόη Aδρασός Σβίδη Nεάπολις Λαυζαδέαι Συνέκδημος Ιεροκλή, Honigmann, E. (ed.), Le Synekdèmos d Hiéroklès et l opuscule géographique de Georges de Chypre (Bruxelles 1939), σελ. 38, 39, Δημιουργήθηκε στις 25/9/2017 Σελίδα 6/6