Χαλδίας Θέμα. Γεωγραφική Θέση Bόρεια (Kεντρική) Tουρκία (Bορειοανατολική Mικρά Aσία) Ιστορική Περιοχή. Διοικητική Υπαγωγή. Γεωγραφικές Συντεταγμένες

Transcript

1 Για παραπομπή : ΙΒΕ, Λαμπάκης Στυλιανός,, 2004, Περίληψη : H περιοχή του θέματος Χαλδίας, στη βορειοανατολική Μικρά Ασία, αρχικά ήταν μέρος του θέματος των Αρμενιάκων. Η οργάνωσή της σε θέμα χρονολογείται γύρω στις αρχές του 9ου αιώνα και αποσκοπούσε στην καλύτερη οργάνωση της προάσπισης των παραμεθόριων περιοχών από τον αραβικό κίνδυνο. Η θέση του θέματος στη μεθόριο και οι χαλαροί δεσμοί με την Κωνσταντινούπολη συνετέλεσαν στην υποκίνηση στάσεων από στρατηγούς της περιοχής, που προκάλεσαν πολλά προβλήματα στην κεντρική διοίκηση. Γεωγραφική Θέση Bόρεια (Kεντρική) Tουρκία (Bορειοανατολική Mικρά Aσία) Ιστορική Περιοχή Πολεμωνιακός Πόντος Διοικητική Υπαγωγή Πολεμωνιακός Πόντος Γεωγραφικές Συντεταγμένες 1. Θέμα Χαλδίας Tο θέμα Xαλδίας αρχικά ήταν τούρμα στο βορειοανατολικό τμήμα του θέματος των Aρμενιάκων. Δεν είναι σαφές πότε ακριβώς ιδρύθηκε. Η πρώτη μνεία στρατηγού Χαλδίας στις πηγές χρονολογείται το 842/3 1 και συνήθως η ίδρυση του θέματος προσδιορίζεται προς τα μέσα της τρίτης δεκαετίας του 9ου αιώνα, 2 ή και νωρίτερα ακόμα, αν θεωρηθεί ότι η μνεία δουκάτου Χαλδίας το 824 σε επιστολή (σωζόμενη σε λατινικό αντίγραφο) του αυτοκράτορα Μιχαήλ Β' προς τον Φράγκο αυτοκράτορα Λουδοβίκο Α', διάδοχο του Καρλομάγνου, αναφέρεται σε στρατηγό Χαλδίας και αν η μνεία «στρατηγούντος» στο βίο του αγίου Γεωργίου Αμάστριδος (+825) από τον Ιγνάτιο Διάκονο 3 δεν υποκρύπτει αναχρονισμό. 4 Το θέμα καταγράφεται όγδοο μεταξύ των θεμάτων της Μικράς Ασίας από τον Κωνσταντίνο Πορφυρογέννητο στο έργο του Περί θεμάτων, 5 αλλά περισσότερες πληροφορίες δε συνάγονται από την αντίστοιχη ενότητα, καθώς ο λόγιος αυτοκράτορας δεν είναι ιδιαίτερα αναλυτικός: αρκείται να δηλώσει ότι η πρωτεύουσα του θέματος, η Τραπεζούντα, ήταν αρχαία ελληνική αποικία και προσπαθεί να ετυμολογήσει τον τύπο Χαλδία συνδέοντάς τον με τη βιβλική Χαλδαία της Μεσοποταμίας. 6 Ορισμένα επιπλέον στοιχεία αντλούνται από άλλα έργα του Πορφυρογέννητου: στο Προς τον ίδιον υιόν Ρωμανόν υπάρχουν κάποιες πληροφορίες για τις δραστηριότητες άλλων αξιωματούχων της περιοχής, 7 ενώ στο Περί βασιλείου τάξεως αναγράφεται ότι ο στρατηγός του θέματος λάμβανε ως πληρωμή δέκα λίτρες χρυσού από το κράτος, επειδή άλλες δέκα εισέπραττε από το κομμέρκιο, 8 πληροφορία ενδεικτική για τη φύση της «οικονομίας» της περιοχής, που βασιζόταν και στη δική της παραγωγή, αλλά και στο διαμετακομιστικό εμπόριο. 9 Ορισμένες ακόμα πρόσθετες πληροφορίες σχετικά με τη στρατιωτική δύναμη του θέματος και τον αριθμό των κάστρων του έχουν σταχυολογηθεί σε έργα Αράβων ιστοριογράφων. 10 Τέλος, σημαντικός αριθμός επώνυμων αξιωματούχων είναι γνωστός από σφραγίδες και από ορισμένες άλλες έμμεσες αναφορές Πρωτεύουσα και επικοινωνία Την εποχή συγγραφής του Περί θεμάτων, το θέμα Χαλδίας δυτικά συνόρευε με το θέμα Αρμενιάκων, προς νότο με τα θέματα Κολωνείας και Μεσοποταμίας και ανατολικά με την Αρμενία. Αντιστοιχούσε βασικά στην επαρχία του Πολεμωνιακού Πόντου όπως καταγράφεται στον Συνέκδημο του Ιεροκλή. 12 Πρωτεύουσα και έδρα του μητροπολίτη 13 ήταν Δημιουργήθηκε στις 14/8/2017 Σελίδα 1/6

2 Για παραπομπή : ΙΒΕ, Λαμπάκης Στυλιανός,, 2004, η Τραπεζούντα. Είναι γνωστό ότι ήδη από την αρχαιότητα η πόλη ήταν βασικός κόμβος συγκοινωνίας και εμπορίου με την ενδοχώρα της Μικράς Ασίας, αλλά και προχωρημένος σταθμός για τις επιχειρήσεις στις μακρινές επαρχίες της Ανατολής, καθώς τα βόρεια παράλια του Πόντου δεν είχαν άλλο ασφαλές λιμάνι. Αλλά και η βασική οδός προς το εσωτερικό της Mικράς Aσίας, προς τη Θεοδοσιούπολη (Εrzerum), είχε ως αφετηρία την Tραπεζούντα Σχέσεις με την κεντρική εξουσία Η περιοχή του θέματος Χαλδίας αποτέλεσε θέατρο των βυζαντινοαραβικών συγκρούσεων κατά τον 8ο και τον 9ο αιώνα και ήταν και αυτός ένας από τους λόγους της οργάνωσής της σε θέμα, περίπου την ίδια εποχή με την ίδρυση των θεμάτων Καππαδοκίας και Παφλαγονίας, για την καλύτερη αντιμετώπιση δηλαδή των κινδύνων που είχαν αναφανεί στο ανατολικό σύνορο με τις αλλεπάλληλες αραβικές εισβολές. 15 Πάντως τελικά η διοικητική αυτή μεταβολή προκάλεσε περισσότερα προβλήματα, καθώς οι ισχυρές τοπικές οικογένειες διατηρούσαν χαλαρούς δεσμούς με τη μακρινή Κωνσταντινούπολη και οι στασιαστικές τους διαθέσεις ήταν έκδηλες. Μερικά από τα κυριότερα στασιαστικά κινήματα στην περιοχή ήταν: το κίνημα του Ιωάννη Χάλδου το εναντίον του αυτοκράτορα Βασιλείου Α', 16 του Βάρδα Βοΐλα, του Αδριανού Χάλδου και του Αρμενίου Τατζάτη εναντίον του αυτοκράτορα Ρωμανού Λεκαπηνού, 17 του Θεοδώρου Γαβρά το και του Γρηγορίου Γαβρά το 1103 /1106 εναντίον του Αλεξίου Α' Κομνηνού. 18 Eπίσης ο γιος του Γρηγορίου Γαβρά, ο Κωνσταντίνος, απασχόλησε με το κίνημά του (που ξέσπασε το 1123) τον Ιωάννη Β' Κομνηνό για πάρα πολλά χρόνια, αφού υποτάχτηκε μόλις το Πάντως στα χρόνια του Μανουήλ Β' η αυτοκρατορική εξουσία είχε εδραιωθεί: μεταξύ 1165 και 1170, τοποθετήθηκε στη Χαλδία ο τελευταίος δουξ, ο Νικηφόρος Παλαιολόγος, που ύστερα από περίπου σαράντα χρόνια, το 1204, παρέδωσε την εξουσία στους Αλέξιο και Δαβίδ Μεγαλοκομνηνούς, τους ιδρυτές της αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας, πυρήνας της οποίας ήταν το θέμα Xαλδίας Oikonomidès, N., Les listes de préséance byzantines des ΙXe et Xe siècles (Paris 1972), σελ Lemerle, P., Τhomas le slave, Travaux et mémoires 1 (1965), σελ , Vasilievsky, V.G. (εκδ.), Zitija sv. Georgija Amastridskago, (Petrograd 1893), σελ Για τους σχετικούς προβληματισμούς της έρευνας βλ. συνοπτικά Βλυσίδου, Β. Κουντούρα, Ε. Λαμπάκης, Σ. Λουγγής, Τ. Σαββίδης, Α., Η Μικρά Ασία των θεμάτων (Αθήνα 1998), σελ Pertusi, A. (εκδ.), Costantino Porfirogenito de thematibus (Città del Vaticano 1952), σελ Ο τύπος στην πραγματικότητα ανάγεται στην ονομασία Chaldis, που δήλωνε τη θεότητα της παλαιάς εθνότητας των Urartu ή Chaldini (= οι λάτρεις του Chaldis): Baumstark, A., λήμμα Chaldaioi, στη Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft ΙΙΙ.2 (Stuttgart 1899), Επιβιώνει στην αρμενική ονομασία του φρουρίου Haltoyaric Klesuraw (σημερινό Kaghdarig: Ηοnigmann, E., Die Ostgrenze des byzantinischen Reiches von 363 bis 1071, Bruxelles 1935, 540), αλλά και σήμερα στις ορεινές περιοχές του Πόντου Halt σημαίνει «ο άνθρωπος πίσω από τα βουνά»: Bryer, A., Greeks and Turkmens: The Pontic exception, Dumbarton Oaks Papers 29 (1975), σελ. 116 Bryer, A. Winfield, D., The Byzantine Monuments and Topography of the Pontos (Dumbarton Oaks Research Library and Collection, Washington D. C. 1985), σελ Moravcsik, G. Jenkins, R. (εκδ.), Constantinus Porphyrogenitus De administrando imperio (Washington 1967), σελ. 190, 206, Reiske, I. (εκδ.), Constantini Porphyrogeniti imperatoris de cerimoniis aulae Byzantinae (Bonn 1829), 697 βλ. και Οικονομίδης, N., Πόλειςcommercia στην Μικρά Ασία του 10ου αιώνα, Η Βυζαντινή Μικρά Ασία, 6ος -12ος αι. (Αθήνα 1998), σελ Bryer, A. Winfield, D., The Byzantine Monuments and Topography of the Pontos (Dumbarton Oaks Research Library and Collection, Washington D. C. 1985), σελ Βrooks, E.W., Arabic Lists of the Byzantine Themes, Journal of Hellenic Studies 21 (1901), σελ Pertusi, A., Costantino Porfirogenito de thematibus (Città del Vaticano 1952), σελ. 138 Savvides, A. G. C., The Frontier -zone themes (Chaldia-Coloneia) to the Seljuk beginnings, Αρχείον Δημιουργήθηκε στις 14/8/2017 Σελίδα 2/6

3 Για παραπομπή : ΙΒΕ, Λαμπάκης Στυλιανός,, 2004, Πόντου 48 ( ), σελ Βλυσίδου, Β. Κουντούρα, Ε. Λαμπάκης, Σ. Λουγγής, Τ. Σαββίδης, Α., Η Μικρά Ασία των θεμάτων (Αθήνα 1998), σελ Κατάλογοι περιλαμβάνονται στους Bryer, A. Winfield, D., The Byzantine Monuments and Topography of the Pontos (Dumbarton Oaks Research Library and Collection, Washington, D. C. 1985), σελ βλ. και Βλυσίδου, Β. Κουντούρα, Ε. Λαμπάκης, Σ. Λουγγής, Τ. Σαββίδης, Α., Η Μικρά Ασία των θεμάτων (Αθήνα 1998), σελ Pertusi, A., Costantino Porfirogenito de thematibus (Città del Vaticano 1952), σελ Βλ. Φιλιππίδης, Xρύσανθος, μητροπολίτης Tραπεζούντος, «H Eκκλησία Tραπεζούντος», Aρχείον Πόντου 4-5 (1933), σελ Stratil-Sauer, G., Verkehrsgeographische Bemerkungen zur Stadt Trapezunt im ostpontischen Gebiet, Aρχείον Πόντου 29( ), σελ Bryer, A. Winfield, D., The Byzantine Monuments and Topography of the Pontos (Dumbarton Oaks Research Library and Collection, Washington D. C. 1985), σελ Brandes, W., Die Städte Kleinasiens im 7. und 8. Jahrhundert, (Berlin 1989), σελ Lemerle, P., Τhomas le slave, Travaux et mémoires 1 (1965), σελ. 265, Βλυσίδου, B., Eξωτερική πολιτική και εσωτερικές αντιδράσεις την εποχή του Βασιλείου Α'. Έρευνες για τον εντοπισμό των αντιπολιτευτικών τάσεων στα χρόνια (Αθήνα 1991), σελ Runciman, S., The Emperor Romanus Lecapenus and his Reign (Cambridge 1963), σελ Cheynet, J.-Cl., Pouvoir et contestations à Byzance ( ) (Paris 1990), σελ , Σαββίδης, Α. Γ. Κ., «Παρατηρήσεις για τα βυζαντινά θέματα Παφλαγονίας και Χαλδίας κατά τη μεταγενέστερη περίοδο της ιστορίας τους (τέλη 11ου-αρχές 13ου αιώνα)», Πρακτικά Γ' Πανελληνίου Συνεδρίου για τον Ελληνισμό της Μικράς Ασίας (Θεσσαλονίκη 1996), σελ [και ανατύπωση στον τόμο Από το Βυζάντιο στην Τουρκοκρατία (Αθήνα 1997), σελ ]. Βιβλιογραφία : Bryer A.A.M., "A Byzantine Family: the Gabrades, c ", University of Birmingham Historical Journal, XII, 1970, Brandes W., Die Städte Kleinasiens im 7. und 8. Jahrhundert, Amsterdam 1989, Berliner byzantinistische Arbeiten 56 Ιωαννίδης Σ., Ιστορία και Στατιστική Τραπεζούντος και της περί ταύτην Χώρας, ως και τα περί της ενταύθα Ελληνικής Γλώσσης, Κωνσταντινούπολη 1870 Bryer A.A.M., Winfield D., The Byzantine Monuments and Topography of Pontos, I, Washington, D.C. 1985, Dumbarton Oaks Studies 20 Χρύσανθος Φιλιππίδης, μητροπολίτης Τραπεζούντος, "Η Εκκλησία Τραπεζούντος", Αρχείον Πόντου, 4/5, 1933, Βλυσίδου Β., Λουγγής Τ., Λαμπάκης Σ., Σαββίδης Α., Κουντούρα-Γαλάκη Ε., Η Μικρά Ασία των θεμάτων. Έρευνες πάνω στη γεωγραφική φυσιογνωμία και προσωπογραφία των βυζαντινών θεμάτων της Mικράς Aσίας (7ος-11ος αι.), Αθήνα 1998, Eρευνητική Bιβλιοθήκη 1 Cheynet J.-C., Pouvoir et contestations à Byzance ( ), Paris 1990, Byzantina Sorbonensia 9 Δημιουργήθηκε στις 14/8/2017 Σελίδα 3/6

4 Για παραπομπή : ΙΒΕ, Λαμπάκης Στυλιανός,, 2004, Ελευθεριάδης Ι.Π., Ιστορικόν σχεδιάγραμμα περί της επαρχίας Χαλδίας, Αθήνα 1903 Karpov S., "Από το θέμα της Χαλδίας στην αυτοκρατορία των Μεγάλων Κομνηνών", Sjuzjumov M., Το Βυζάντιο και οι επαρχίες του, Sverdlovsk 1982, Σαββίδης Α., "Παρατηρήσεις για τα βυζαντινά θέματα Παφλαγονίας και Χαλδίας κατά τη μεταγενέστερη περίοδο της ιστορίας τους, τέλη 11ου-αρχές 13ου αι.", Πρακτικά Γ πανελληνίου συνεδρίου για τον Ελληνισμό της Μικράς Ασίας, Θεσσαλονίκη 1996, Savvides A.G.C., "The Frontier-zone themes (Chaldia-Coloneia) to the Seljuk Beginnings", Αρχείον Πόντου, 48, , Γλωσσάριo : επαρχία, η 1) Διοικητική μονάδα στη Ρωμαϊκή και τη Βυζαντινή αυτοκρατορία. Εδραιώνεται ως θεσμός στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και αναδιοργανώνεται ριζικά επί Διοκλητιανού, ο οποίος καταργεί τη διάκριση μεταξύ αυτοκρατορικών και συγκλητικών επαρχιών και αυξάνει τον αριθμό τους διαιρώντας τις μεγάλες επαρχίες σε μικρότερες ενότητες. Επιπλέον ο Διοκλητιανός διαίρεσε το κράτος σε 12 «διοικήσεις» (dioecesis), στις οποίες υπάγονταν περισσότερες επαρχίες. Με τις διοικητικές μεταρρυθμίσεις στους Πρώιμους Βυζαντινούς χρόνους οι επαρχίες αυξήθηκαν αριθμητικά, ενώ μειώθηκαν ανάλογα τα γεωγραφικά τους όρια. Επιβίωσαν ως θεσμός μέχρι την επικράτηση του διοικητικού συστήματος των «θεμάτων» περί τα τέλη του 7ου αιώνα. Ο όρος απαντάται ωστόσο σε σφραγίδες κομερκιαρίων μέχρι τον 9ο αιώνα, καθώς και σε γραπτές πηγές από τον 11ο και 12ο αιώνα ως συνώνυμο του θέματος. 2) Στην εκκλησιαστική ορολογία ο όρος επαρχία σημαίνει επισκοπική περιφέρεια. θέμα, το Ο όρος αναφέρεται στα ευμεγέθη στρατιωτικά σώματα που πραγματοποιούσαν επιχειρήσεις σε ευρείες περιοχές υπό τη διοίκηση στρατηγού αναφέρεται όμως και στις ίδιες τις περιοχές. Ο θεσμός των θεμάτων εδραιώθηκε κατά τον 7ο αιώνα και ακολούθως χαρακτήριζε τη διοικητική διαίρεση της αυτοκρατορίας της Μέσης περιόδου. Αρχικά η λέξη σήμαινε το στρατιωτικό σώμα που ήταν υπεύθυνο για την άμυνα περιοχής στην οποία έμελλε να εγκατασταθεί, και ακολούθως σήμαινε και την περιοχή. Στις κατώτερες βαθμίδες της στρατιωτικής ιεραρχίας το θέμα στελεχωνόταν από γεωργούςστρατιώτες. Το σύστημα των θεμάτων, που διατηρήθηκε έως το τέλος της Βυζαντινής περιόδου, στην Ύστερη Βυζαντινή περίοδο χρησιμοποιούνταν για να δηλωθούν φορολογικές κυρίως ενότητες. κομμέρκιον, το (commercium) 1. Παραμεθόριος εμπορικός σταθμός ή πόλη στην Ύστερη Αρχαιότητα και ακολούθως το τελωνείο. 2. Έμμεσος τελωνειακός φόρος επί των εμπορευμάτων που εμφανίστηκε γύρω στο 800. Αρχικά αντιστοιχούσε στο 2% έως 10% της αξίας του εμπορεύματος, ανάλογα με την περίοδο και τις περιστάσεις. Το κομμέρκιον με διατίμηση 10% ονομαζόταν δεκάτη. στρατηγός, ο Κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο τα καθήκοντα του στρατηγού ήταν πολιτικά. Στη Μέση Βυζαντινή περίοδο ο στρατηγός ήταν αξιωματούχος επικεφαλής του θέματος (στρατός και περιοχή δικαιοδοσίας) συγκέντρωνε στα χέρια του τόσο στρατιωτική όσο και πολιτική εξουσία. Κατά την Ύστερη Βυζαντινή περίοδο περιορίστηκε στο στρατιωτικό ρόλο του. Συνέκδημος του Ιεροκλή, ο Γεωγραφικό εγχειρίδιο που συντάχτηκε λίγο πριν από το 535 από τον Ιεροκλή το Γραμματικό. Αποτελεί κατάλογο των 64 επαρχιών και 923 (αρχικά 935) πόλεων της αυτοκρατορίας και είναι η σημαντικότερη πηγή για τη διοικητική και πολιτική γεωγραφία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας πριν από τις αραβικές επιδρομές. Θεωρείται ότι το έργο βασίζεται σε επίσημα έγραφα και παρουσιάζει την πολιτική, διοικητική, αλλά εν μέρει και την εκκλησιαστική γεωγραφία από τα μέσα του 5ου αιώνα, ωστόσο περιέχει προσθήκες από την εποχή του Ιουστινιανού Α, ενώ κάποια από τα στοιχεία του είναι υπό συζήτηση. Χρησίμευσε στον Κωνσταντίνο Z Πορφυρογέννητο ως βασική πηγή μαζί με το Στέφανο Βυζάντιο για το έργο Περί των θεμάτων. Το σημαντικότερο αυτό έργο του Ιεροκλή δημοσιεύθηκε από τον G. Parthey (Hieroclis Synecdemus, Berlin 1866) και από τον A. Burckhardt (Hieroclis Synecdemus, Leipzig 1893). Ο E. Honigmann επιμελήθηκε την τελευταία και εγκυρότερη έκδοση (Le Synekdèmos d'hiéroklès et l'opuscule géographique de Georges de Chypre, Brussels 1939). τούρμα, η Διοικητική υποδιαίρεση του θέματος κατά τη Μέση Βυζαντινή περίοδο, υποδιαιρούμενη με τη σειρά της σε δρούγγους και βάνδα (από το λατ. turma = ίλη ιππικού). Πηγές Δημιουργήθηκε στις 14/8/2017 Σελίδα 4/6

5 Για παραπομπή : ΙΒΕ, Λαμπάκης Στυλιανός,, 2004, Βίος Αγ. Γεωργίου Αμάστριδος, έκδ. Vasilievski, V.G. (Petrograd 1893). Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, Περί θεμάτων, έκδ. Pertusi A., Costantino Porfirogenito de thematibus (Città del Vaticano 1952). Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, Προς τον ίδιον υιόν Ρωμανόν, έκδ. Moravcsik. G. Jenkins, R., Constantinus Porphyrogenitus De administrando imperio (Washington 1967). Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, Περί βασιλείου τάξεως, έκδ. Reiske, I., Constantini Porphyrogeniti imperatoris de cerimoniis aulae Byzantinae (Bonn 1829). Παραθέματα Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, Περί θεμάτων, 73: Τὸ δὲ καλούμενον θέμα Χαλδία καὶ ἡ μητρόπολις λεγομένη Τραπεζοῦς Ἑλλήνων εἰσὶ ἀποικίαι, καθὼς καὶ Ξενοφῶν ἐν τῇ Ἀναβάσει Κύρου λέγει. Τὰ δὲ ἄνω καὶ μεσόγαια τῆς μικρᾶς Ἀρμενίας εἰσὶ προοίμια. Τοῦτο δὲ πιστοῦται ἐξ αὐτῶν τῶν ὀνομάτων ἡ τὲ γὰρ Κελτζηνὴ καλουμένη καὶ ὁ Συσπειρίτης καὶ τὸ Γοιζάνον. Μαρτυρεῖ δὲ καὶ περὶ τούτων ἡ θεία Γραφὴ ἐν τῇ τετάρτῃ τῶν βασιλείων τοὺς γὰρ κατοικοῦντας τὴν Σαμάρειαν αἰχμαλώτους λαβόντες Ἀσσύριοι κατῴκισαν αὐτοὺς ἐν τῷ ποταμῷ Γοιζάνῳ. Ἔλαβε δὲ τὴν προσωνυμίαν τοῦ καλεῖσθαι Χαλδία ἐκ τῆς τῶν Περσῶν προσηγορίας, καὶ τῆς αὐτῶν ἀρχαιογόνου πατρίδος Χαλδίας, ὅθεν καὶ Χαλδαῖοι προσονομάζονται. Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, Περί θεμάτων, έκδ. Pertusi A., Costantino Porfirogenito de thematibus (Città del Vaticano 1952) Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, Περί βασιλείου τάξεως: ὁ στρατηγὸς Χαλδίας λλ. ἰ, ὡς λαμβάνων ἀπὸ τοῦ κουμερκίου ἑτέρας λλ. ἰ Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, Περί βασιλείου τάξεως, έκδ. Reiske, I., Constantini Porphyrogeniti imperatoris de cerimoniis aulae Byzantinae (Bonn 1829). Χρονολόγιο 824: Μνεία δουκάτου Χαλδίας (σύμφωνα με μια άποψη μπορεί να θεωρηθεί ότι ήδη η περιοχή είχε αναχθεί σε θέμα) Μεταξύ 820 και 842: Πιθανές χρονολογίες ίδρυσης θέματος : Κίνημα Ιωάννη Χάλδου 923: Κίνημα Βάρδα Βοΐλα, Αδριανού Χάλδου και Τατζάτη : Κίνημα Θεοδώρου Γαβρά : Κίνημα Γρηγορίου Γαβρά : Κίνημα Κωνσταντίνου Γαβρά Βοηθ. Κατάλογοι : Ιωάννης Χάλδος, πατρίκιος και στρατηγός : Αλέξιος, πρωτοσπαθάριος και στρατηγός Δημιουργήθηκε στις 14/8/2017 Σελίδα 5/6

6 Για παραπομπή : ΙΒΕ, Λαμπάκης Στυλιανός,, 2004, 923: Βάρδας Βοΐλας, στρατηγός : Θεόφιλος Κουρκούας, πατρίκιος και στρατηγός : Βάρδας Φωκάς, δουξ Χαλδίας και Κολωνείας : Βασίλειος πατρίκιος /75: Θεόδωρος Γαβράς, πατρίκιος, τοποτηρητής σεβαστός και δουξ Χαλδίας 1165 περ. 1204: Nικηφόρος Παλαιολόγος, δουξ Xαλδίας Δημιουργήθηκε στις 14/8/2017 Σελίδα 6/6