ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΩΝ ΑΠΑΝΩΝ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ

Transcript

1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΩΝ ΑΠΑΝΩΝ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ 277. Η µέτρηση του συνολικού κόστους των δραστηριοτήτων ΤΚΠ σε επιχειρήσεις και κλάδους αποτελεί έναν από τους σηµαντικότερους στόχους των ερευνών καινοτοµίας. Όπως δηλώνεται και στο Εγχειρίδιο Frascati, η ΕΤΑ αποτελεί ένα µόνο στάδιο της διαδικασίας της καινοτοµίας και εποµένως οι δαπάνες για ΕΤΑ αντιστοιχούν σε ένα µόνο µέρος των οικονοµικών της δεδοµένων. Αντίθετα, η διερεύνηση των δαπανών για όλες τις όψεις της ΤΚΠ µπορεί να οδηγήσει σε ουσιαστικότερο υπολογισµό της απόδοσης των επενδύσεων για καινοτοµία Η έννοια των δαπανών για ΤΚΠ περιλαµβάνει όλες τις δαπάνες τις σχετικές µε τα επιστηµονικά, τεχνολογικά, εµπορικά, οικονοµικά και οργανωτικά βήµατα που οδηγούν ή πρόκειται να οδηγήσουν στην υλοποίηση τεχνολογικώς νέων ή βελτιωµένων προϊόντων και διαδικασιών. 1. ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ 279. Αν και οι παρούσες οδηγίες προσανατολίζονται κυρίως προς τη συνολική προσέγγιση, στις έρευνες καινοτοµίας οι ερωτήσεις µπορούν να τεθούν µε δύο τρόπους: ποιά ήταν η συνολική δαπάνη για δραστηριότητες καινοτοµίας της επιχείρησης σε ένα συγκεκριµένο έτος (συνολική προσέγγιση ή προσέγγιση προϋπολογισµού καινοτοµίας subject approach) ποια ήταν η συνολική δαπάνη για καινοτοµίες που υλοποιήθηκαν σε συγκεκριµένο έτος ή κατά τη διάρκεια συγκεκριµένης περιόδου,

2 ανεξάρτητα από το έτος στο οποίο πραγµατοποιήθηκε η δαπάνη (προσέγγιση των επιµέρους καινοτοµιών - object approach) 280. Οι δύο προσεγγίσεις διαφέρουν ριζικά µεταξύ τους, και εποµένως οδηγούν σε διαφορετικά αποτελέσµατα. εδοµένου ότι και οι δύο έχουν χρησιµοποιηθεί σε πολλές έρευνες καινοτοµίας, θα ήταν χρήσιµο να διευκρινίσουµε τη σχέση τους Κατά µία έννοια, η συνολική προσέγγιση αποτελεί άµεση επέκταση του παραδοσιακού τρόπου υπολογισµού της ΕΤΑ, εφόσον καλύπτει τις δαπάνες για υλοποιηµένες (επιτυχείς), δυνατές (συνεχιζόµενες) και ανακληθείσες δραστηριότητες ΤΚΠ (βλ. Κεφάλαιο 3). Εδώ, το ποσοστό δαπανών για ΕΤΑ αντιστοιχεί στις δαπάνες που αναφέρονται στις οδηγίες του Εγχειριδίου Frascati, συµπεριλαµβάνει δηλαδή και δαπάνες ΕΤΑ που δεν σχετίζονται άµεσα µε συγκεκριµένα έργα καινοτοµίας. Η εµπειρία έχει δείξει ότι είναι µάλλον εφικτό να παρέχουν οι επιχειρήσεις αποδεκτές εκτιµήσεις για το εκτός ΕΤΑ ποσοστό, παρόλο που σπάνια διατηρούν ξεχωριστά αρχεία για άλλες δαπάνες ΤΚΠ Συνήθως οι καινοτοµικές επιχειρήσεις εκτελούν ταυτόχρονα περισσότερα από ένα έργα καινοτοµίας, τα οποία µπορούν να χρησιµοποιούν διαφορετικούς πόρους και να εκτείνονται σε διαφορετικές χρονικές περιόδους. Όταν συλλέγονται στοιχεία µόνο για το κύριο έργο (ή έργα) µιας επιχείρησης, το ποσοστό επί των συνολικών δαπανών για καινοτοµία που διαφεύγει των µετρήσεων, είναι πολύ µεγαλύτερο για τις µεγάλες επιχειρήσεις (που συνήθως αναλαµβάνουν µεγαλύτερο αριθµό έργων) από ό,τι για τις µικρές. Αυτό µπορεί να επηρεάσει και τον υπολογισµό των δαπανών καινοτοµίας σε επίπεδο κλάδου, ανάλογα µε το βαθµό κλαδικής συγκέντρωσης. Εποµένως η συνολική προσέγγιση διευκολύνει περισσότερο τη δυνατότητα σύγκρισης σε διεθνές επίπεδο και τη συµβατότητα µεταξύ κλάδων και τάξεων επιχειρήσεων (που οµαδοποιούνται κατά µέγεθος) Άλλα πλεονεκτήµατα είναι η βελτιωµένη δυνατότητα σύγκρισης των στοιχείων που διαθέτουµε για δαπάνες καινοτοµίας µε αυτά που προέρχονται από τους Εθνικoύς Λογαριασµούς, καθώς και η δυνατότητα σύγκρισης καινοτοµικών και µη επιχειρήσεων. Επιπλέον, υπάρχει µία σαφώς καθορισµένη σχέση µεταξύ των µονάδων µέτρησης και του συνολικού πληθυσµού των επιχειρήσεων, που αποτελεί και το στόχο της ανάλυσης των στοιχείων που συγκεντρώνονται.

3 284. Τα µειονεκτήµατα της συνολικής προσέγγισης προέρχονται από την έλλειψη αντιστοιχίας µεταξύ της καινοτοµικής προσπάθειας και της επίδρασής της στις πωλήσεις, και από τη δυσκολία σύνδεσης των αποτελεσµάτων µε ορισµένα χαρακτηριστικά της καινοτοµίας, όπως η διάρκεια του κύκλου ζωής των προϊόντων, ο απαιτούµενος χρόνος για επιτυχή ανάπτυξη, οι συνθήκες ιδιοποίησης κ.ά. Παράλληλα, δεν υπάρχει πάντοτε στενή σύνδεση µεταξύ ενός έργου καινοτοµίας και της καινοτοµίας που τελικά εισάγεται στην αγορά: µία υλοποιηµένη καινοτοµία µπορεί να είναι αποτέλεσµα πολλών έργων, ενώ ένα µεµονωµένο έργο καινοτοµίας µπορεί να αποτελέσει βάση για πολλές καινοτοµίες. Υπάρχουν επίσης σοβαρά προβλήµατα µέτρησης, τα οποία ανακύπτουν κατά την εξακρίβωση των πηγών χρηµατοδότησης για δαπάνες ΤΚΠ Στην προσέγγιση των επιµέρους καινοτοµιών αναφέρονται τα ποσά που περιλαµβάνουν τη συνολική δαπάνη για ΤΚΠ, ή για την κύρια (ή κύριες) ΤΚΠ που έχουν υλοποιηθεί κατά τη διάρκεια µίας συγκεκριµένης περιόδου. εν περιλαµβάνονται δαπάνες για έργα ΤΚΠ που έχουν ανακληθεί ή βρίσκονται σε εξέλιξη, ούτε δαπάνες γενικής ΕΤΑ που δεν σχετίζεται µε εφαρµογή σε συγκεκριµένο προϊόν ή διαδικασία. Αυτή η προσέγγιση είναι ιδιαιτέρως κατάλληλη για έρευνες καινοτοµίας σε σύνολα επιτυχών ή υλοποιηµένων ΤΚΠ, µπορεί όµως να χρησιµοποιηθεί και γενικότερα σε έρευνες δραστηριοτήτων ΤΚΠ των επιχειρήσεων Το βασικό πλεονέκτηµα της παραπάνω προσέγγισης είναι ότι επιτρέπει πιο συγκεκριµένη σύνδεση µε το αποτέλεσµα της καινοτοµικής διαδικασίας. Για καταγραφές που γίνονται στο επίπεδο µίας ή περισσοτέρων ΤΚΠ, διευκολύνεται η σύνδεση των εξόδων µε ορισµένα χαρακτηριστικά της καινοτοµίας: χρόνος που απαιτήθηκε για επιτυχή ανάπτυξη, συνθήκες ιδιοποίησης, διάρκεια του κύκλου ζωής του προϊόντος, ρόλος των κρατικών έργων ΕΤΑ, ζητήµατα διάχυσης της τεχνολογίας. Επιπλέον, η προσέγγιση των επιµέρους καινοτοµιών κάνει εφικτή την ανάλυση της σχέσης µεταξύ των επιτυχών δραστηριοτήτων ΤΚΠ και της επίδρασής τους στην οικονοµική απόδοση. Αυτά τα πλεονεκτήµατα είναι όµως περιορισµένα, εφόσον µία υλοποιηµένη καινοτοµία µπορεί να είναι αποτέλεσµα πολλών έργων ή ένα µεµονωµένο έργο καινοτοµίας µπορεί να αποτελέσει βάση για πολλές καινοτοµίες. Αντίθετα, τα προβλήµατα µέτρησης µε βάση µία λεπτοµερή κατάταξη κατά πηγή χρηµατοδότησης για έργα ΤΚΠ, είναι µικρότερα όταν γίνεται χρήση της προσέγγισης των επιµέρους καινοτοµιών.

4 287. Στο πλαίσιο της προσέγγισης αυτής, οι επιχειρήσεις είναι αναγκασµένες να ανατρέξουν στα οικονοµικά τους αρχεία για να αναφέρουν ακριβή στοιχεία προηγουµένων ετών, κάτι που µπορεί να παρουσιάσει δυσκολίες. Μία άλλη υπόθεση, που σπανίως επαληθεύεται, είναι ότι οι εταιρείες θα πρέπει να διαθέτουν πληροφορίες σχετικές µε τις δαπάνες καινοτοµίας σε επίπεδο έργου. Πρόβληµα δηµιουργεί επίσης και ο ορισµός των κριτηρίων ως προς το κύριο έργο (ή έργα), που συχνά ποικίλλουν ακόµα και µέσα στην ίδια την επιχείρηση, και εποµένως µπορεί κάλλιστα να διαφέρουν και µεταξύ επιχειρήσεων, κλάδων και χωρών. Το γεγονός αυτό µειώνει τη δυνατότητα σύγκρισης, τόσο σε διεθνές επίπεδο, όσο και µεταξύ επιχειρήσεων και κλάδων Μερικά στοιχεία της προσέγγισης των επιµέρους καινοτοµιών µπορούν να συµπεριληφθούν σε έρευνες καινοτοµίας που γίνονται βάσει της συνολικής προσέγγισης, µε σκοπό τη λεπτοµερέστερη γνώση της διαδικασίας της καινοτοµίας. Στην περίπτωση αυτή, είναι σηµαντικό να οριστεί µε σαφήνεια στο ερωτηµατολόγιο η σχέση µεταξύ των στοιχείων της συνολικής και της επιµέρους προσέγγισης Καταγραφές καινοτοµίας που ακολουθούν τη συνολική προσέγγιση µπορούν να δώσουν πληροφορίες στο επίπεδο της κύριας καινοτοµίας (ή καινοτοµιών) ενός συγκεκριµένου έτους. Μέσω της συλλογής των συνολικών δαπανών καινοτοµίας για το κύριο έργο (ή έργα) καινοτοµίας (ακολουθώντας την προσέγγιση των επιµέρους καινοτοµιών) και των δεδοµένων για τον προϋπολογισµό καινοτοµίας ενός συγκεκριµένου έτους (ακολουθώντας την συνολική προσέγγιση), η µελέτη των δαπανών καινοτοµίας παρέχει την σύνδεση µεταξύ της συνολικής προσέγγισης και της προσέγγισης των επιµέρους καινοτοµιών. Μπορούµε έτσι να συσχετίσουµε στοιχεία σχετικά µε µία καινοτοµία ή µε τις κύριες καινοτοµίες (όπως ο χρόνος µέχρι την εµπορευµατοποίηση ή η εκτιµώµενη περίοδος ανταπόδοσης), µε το σύνολο των δραστηριοτήτων καινοτοµίας της επιχείρησης. Όπως είδαµε και παραπάνω, βασικό πρόβληµα αποτελεί ο ορισµός των κριτηρίων ως προς το κύριο έργο (ή έργα). Περισσότερες λεπτοµέρειες παρέχονται στο Παράρτηµα 1, (Χρήση της προσέγγισης των επιµέρους καινοτοµιών για τη συλλογή στοιχείων καινοτοµίας) Συγκρίνοντας τα πλεονεκτήµατα και τα µειονεκτήµατα των δύο προσεγγίσεων, συστήνουµε να γίνεται η αναφορά των δαπανών για

5 ΤΚΠ µε βάση την συνολική προσέγγιση. Το κεφάλαιο αυτό ασχολείται κυρίως µε την συνολική προσέγγιση, οι περισσότεροι ορισµοί και συµβουλές όµως που παρέχονται, µπορούν να εφαρµοστούν στον ένα ή στον άλλο βαθµό και στην προσέγγιση των επιµέρους καινοτοµιών. 2. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΚΑΤΑΤΑΞΕΙΣ 291. Οι συνολικές δαπάνες για δραστηριότητες ΤΚΠ απαρτίζονται από τρέχουσες δαπάνες και κεφαλαιουχικές δαπάνες που γίνονται για τα είδη των δραστηριοτήτων καινοτοµίας που ορίστηκαν στο Κεφάλαιο Συνιστάται να συλλέγονται τα στοιχεία βάσει της κατάταξης των συνολικών δαπανών ΤΚΠ κατά είδος δραστηριότητας ΤΚΠ, όπως και βάσει της κατάταξης κατά είδος δαπάνης (τρέχουσες δαπάνες καινοτοµίας έναντι δαπανών καινοτοµίας που σχετίζονται µε κεφαλαιουχικά αγαθά). Με δεδοµένη τη µεγάλη σηµασία που δίνεται στους οικονοµικούς περιορισµούς κατά τις συζητήσεις για τη χάραξη πολιτικής, είναι επίσης επιθυµητές οι πληροφορίες για τις δαπάνες ΤΚΠ κατά πηγή χρηµατοδότησης. 2.1 Η µέθοδος από-κάτω-προς-τα-πάνω (bottom-up) ή από-πάνωπρος-τα-κάτω (top-down) 293. Θεωρητικά, υπάρχουν δύο µέθοδοι για τη συλλογή στοιχείων σχετικών µε δαπάνες καινοτοµίας και για τον διαχωρισµό κατά είδος δραστηριότητας. Σύµφωνα µε την προσέγγιση από-κάτω-προς-τα-πάνω (bottom-up), συγκεντρώνονται οι δαπάνες για κάθε µεµονωµένο είδος καινοτοµικής δραστηριότητας και το άθροισµα ορίζεται ως συνολική δαπάνη καινοτοµίας µίας επιχείρησης. Αντίθετα, στην προσέγγιση από-πάνω-προς-τα-κάτω (top-down), η επιχείρηση ερωτάται αρχικά για τη συνολική δαπάνη καινοτοµίας, την οποία κατόπιν πρέπει να αναλύσει κατά είδος δραστηριότητας. Η πρώτη µέθοδος θεωρείται προτιµότερη και δίνει πιο αξιόπιστα αποτελέσµατα. Όταν όµως γίνεται διαχωρισµός κατά είδος δραστηριότητας, οι επιχειρήσεις δεν διαθέτουν πάντοτε στοιχεία για όλα τα θέµατα, κάποιες δε από αυτές δεν διαθέτουν καθόλου ορισµένα από τα ζητούµενα στοιχεία. Στο σηµείο αυτό, η προσέγγιση από-πάνω-προς-τακάτω µπορεί να διευκολύνει µερικές επιχειρήσεις να απαντήσουν και εποµένως µπορεί να χρησιµοποιηθεί για εκτίµηση των δαπανών καινοτοµίας κατά είδος δαπάνης ή κατά είδος καινοτοµικής δραστηριότητας.

6 294. Οι απαντήσεις σε σχέση µε την κατάταξη των δαπανών ΤΚΠ θα πρέπει, όσο αυτό είναι δυνατόν, να εκφράζονται µε χρηµατικούς όρους. Εάν αυτό αποδειχθεί δύσκολο για τις επιχειρήσεις, µία εναλλακτική δυνατότητα θα ήταν να ζητείται το σύνολο των δαπανών µαζί µε το εκτιµώµενο ποσοστό για κάθε τµήµα. Η πρόσφατη εµπειρία δείχνει ότι τα αναπάντητα στοιχεία σε τέτοιες ερωτήσεις µειώνονται όταν η επιχείρηση µπορεί να επιλέξει µεταξύ χρηµατικού ή ποσοστιαίου τρόπου απάντησης. 2.2 Κατάταξη κατά είδος δαπάνης 295. Οι δαπάνες για δραστηριότητες Τεχνολογικής Καινοτοµίας Προϊόντων και ιαδικασιών θα πρέπει, ει δυνατόν, να διαχωρίζονται σε τρέχουσες δαπάνες και κεφαλαιουχικές δαπάνες. Αυτό είναι σηµαντικό κυρίως για στοιχεία που πρόκειται να συγκριθούν µε στοιχεία για άυλες επενδύσεις, µε τις οποίες καµιά φορά συγχέονται οι δαπάνες καινοτοµίας (βλ. παρακάτω, Ενότητα 2.1.1) Οι τρέχουσες δαπάνες καινοτοµίας απαρτίζονται από το εργατικό κόστος και από τα άλλα τρέχοντα έξοδα. Το εργατικό κόστος απαρτίζεται από ηµεροµίσθια, ετήσιους µισθούς και όλα τα σχετικά έξοδα πρόσθετων παροχών (χρηµατικά βραβεία και δώρα, επιδόµατα αργιών και αδειών, εισφορές σε συνταξιοδοτικά και ασφαλιστικά ταµεία, µισθοδοτικούς φόρους κ.λπ.). Τα εργατικά έξοδα των απασχολουµένων που δεν εµπλέκονται σε δραστηριότητες ΤΚΠ (όπως το προσωπικό ασφαλείας και το προσωπικό συντήρησης) εξαιρούνται, εφόσον κανονικά συµπεριλαµβάνονται στα άλλα τρέχοντα έξοδα. Τα άλλα τρέχοντα έξοδα απαρτίζονται από αγορές άσχετες προς τα πάγια κεφάλαια, δηλαδή αγορές υλικών, προµηθειών, υπηρεσιών και εξοπλισµού για την υποστήριξη δραστηριοτήτων ΤΚΠ που διεξάγονται από την επιχείρηση κατά τη διάρκεια ενός συγκεκριµένου έτους Οι κεφαλαιουχικές δαπάνες καινοτοµίας είναι οι ετήσιες µικτές δαπάνες για πάγια στοιχεία ενεργητικού που χρησιµοποιούνται για τις δραστηριότητες ΤΚΠ µίας επιχείρησης. Θα πρέπει να αναφέρονται εξ ολοκλήρου για την περίοδο στην οποία έλαβαν χώρα και όχι να εµφανίζονται

7 ως στοιχεία απόσβεσης. Αποτελούνται από δαπάνες για γη και κτίρια, για όργανα και εξοπλισµό, και, σύµφωνα µε το αναθεωρηµένο Σύστηµα Εθνικών Λογαριασµών (ΣΕΛ), για λογισµικό υπολογιστών που αποτελεί συστατικό άυλων επενδύσεων και θεωρείται ακαθάριστη επένδυση: Η κατηγορία γη και κτίρια περιλαµβάνει την απόκτηση γης και κτιρίων που χρησιµοποιούνται για δραστηριότητες ΤΚΠ, στην οποία συµπεριλαµβάνονται και σηµαντικές βελτιώσεις, τροποποιήσεις και επισκευές. Η κατηγορία όργανα και εξοπλισµός περιλαµβάνει την απόκτηση βασικών οργάνων και εξοπλισµού για χρήση σε δραστηριότητες ΤΚΠ της επιχείρησης. Η κατηγορία λογισµικό υπολογιστών, σύµφωνα µε το αναθεωρηµένο ΣΕΛ, περιλαµβάνει λογισµικό, τεκµηριώσεις προγραµµάτων και υλικό υποστήριξης για λογισµικό συστηµάτων και εφαρµογών που χρησιµοποιούνται στις δραστηριότητες ΤΚΠ της επιχείρησης. Εκτός από το λογισµικό που έχει αγοραστεί, συµπεριλαµβάνεται (αν η δαπάνη είναι σηµαντική) και αυτό που έχει αναπτυχθεί από την ίδια την επιχείρηση για δραστηριότητες ΤΚΠ. Συµπεριλαµβάνονται επίσης οι µεγάλης έκτασης δαπάνες για αγορά, ανάπτυξη ή επέκταση υπολογιστικών βάσεων δεδοµένων, οι οποίες αναµένεται να χρησιµοποιηθούν σε δραστηριότητες Τεχνολογικής Καινοτοµίας Προϊόντων και ιαδικασιών για διάστηµα µεγαλύτερο του έτους εν θα πρέπει να περιλαµβάνονται στη µέτρηση των ενδοεπιχειρησιακών δαπανών οι προβλέψεις απόσβεσης για κτίρια, εγκαταστάσεις και εξοπλισµό, είτε είναι πραγµατικές είτε προέρχονται από εκτιµήσεις Η Τεχνολογική Καινοτοµία Προϊόντων και ιαδικασιών, ιδιαίτερα η καινοτοµία διαδικασίας, συχνά απαιτεί εγκατάσταση νέων µηχανηµάτων και εξοπλισµού. Μπορούµε να εντοπίσουµε τρεις περιπτώσεις: Η εγκατάσταση µηχανηµάτων και εξοπλισµού µε βελτιωµένη τεχνολογική απόδοση, που βελτιώνει δηλαδή τις µεθόδους παραγωγής της επιχείρησης (βλ. Κεφάλαιο 3, Ενότητα 5.2.2), αποτελεί τεχνολογική καινοτοµία διαδικασίας. Το κόστος του εξοπλισµού πρέπει να εµφανίζεται ως κεφαλαιουχική δαπάνη για

8 ΤΚΠ. Από µία άλλη σκοπιά, το κόστος αυτό αποτελεί συστατικό των ακαθάριστων πάγιων επενδύσεων της επιχείρησης, η κατάταξη που ακολουθείται εδώ όµως έχει ως στόχο να διερευνήσει τις δαπάνες για διάχυση των καινοτοµιών. Η εγκατάσταση µηχανηµάτων και εξοπλισµού που είναι απαραίτητα για την παραγωγή τεχνολογικώς νέων προϊόντων (για παράδειγµα η εγκατάσταση µίας επιπλέον µήτρας ή ενός µηχανήµατος συσκευασίας), αλλά δεν επιφέρουν βελτίωση της τεχνολογικής απόδοσης (δηλαδή των µεθόδων παραγωγής), δεν αποτελεί τεχνολογική καινοτοµία διαδικασίας. Εντούτοις, τα έξοδα για αυτόν τον εξοπλισµό εµφανίζονται ως κεφαλαιουχική δαπάνη για ΤΚΠ. Άλλες αγορές µηχανηµάτων ή εξοπλισµού δεν θεωρούνται τεχνολογικές καινοτοµίες διαδικασίας και δεν συµπεριλαµβάνονται στις δαπάνες για ΤΚΠ. Για παράδειγµα, δεν αποτελεί ΤΚΠ η επέκταση της δυνατότητας παραγωγής µε τη χρήση πρόσθετων µηχανηµάτων από ένα µοντέλο που ήδη χρησιµοποιείται ή µε την αντικατάσταση του παλιότερου µοντέλου ενός µηχανήµατος από το πιο πρόσφατο Οι επιχειρήσεις συχνά αντιµετωπίζουν σοβαρά προβλήµατα σχετικά µε την παροχή αξιόπιστων εκτιµήσεων για κεφαλαιουχικές δαπάνες σε δραστηριότητες Τεχνολογικής Καινοτοµίας Προϊόντων και ιαδικασιών. Για να βοηθηθούν στο σηµείο αυτό, προτείνεται να συλλέγονται και δεδοµένα σχετικά µε τη συνολική κεφαλαιουχική δαπάνη (που συµπεριλαµβάνει και κεφαλαιουχικές δαπάνες άσχετες µε Τεχνολογική Καινοτοµία Προϊόντων και ιαδικασιών). Η τακτική αυτή άλλωστε ενισχύει τον έλεγχο της αξιοπιστίας των στοιχείων για δαπάνες καινοτοµίας ΤΚΠ και συντελεί στη σκιαγράφηση των σχέσεων µεταξύ δαπανών καινοτοµίας ΤΚΠ και υλικών επενδύσεων Η σχέση µεταξύ άϋλων επενδύσεων και δαπάνης για Τεχνολογική Καινοτοµία Προϊόντων και ιαδικασιών 301. Οι άυλες επενδύσεις καλύπτουν όλες τις τρέχουσες δαπάνες για την ανάπτυξη της επιχείρησης, οι οποίες αναµένεται να αποδώσουν σε περίοδο µεγαλύτερη από το έτος στο οποίο γίνονται. Χωρίς να υπάρχει σταθερός ορισµός, ο όρος χρησιµοποιείται γενικά και αναφέρεται σε δαπάνες για έκτακτες ανάγκες µάρκετινγκ, για εκπαίδευση, για λογισµικό και για άλλα παρεµφερή αντικείµενα, διαφορετικά από τις τρέχουσες δαπάνες για ΕΤΑ.

9 302. Οι τρέχουσες δαπάνες ΤΚΠ αποτελούν σαφώς τµήµα των άυλων επενδύσεων, οι οποίες όµως περιλαµβάνουν και άλλα στοιχεία. Για παράδειγµα, µόνο η εκπαίδευση προσωπικού που σχετίζεται µε την εισαγωγή τεχνολογικώς νέων ή βελτιωµένων προϊόντων και διαδικασιών κατατάσσεται στις δαπάνες Τεχνολογικής Καινοτοµίας Προϊόντων και ιαδικασιών, ενώ οι άυλες επενδύσεις περιλαµβάνουν όλες τις δαπάνες εκπαίδευσης µιας επιχείρησης. Επίσης οι άυλες επενδύσεις περιλαµβάνουν γενικά δαπάνες για µάρκετινγκ (π.χ. δαπάνες για τη βελτίωση της εικόνας της επιχείρησης ή για την προσέλκυση νέων αγορών, χωρίς άµεση σχέση µε τεχνολογικώς νέα ή βελτιωµένα προϊόντα ή διαδικασίες), ενώ ως δαπάνη Τεχνολογικής Καινοτοµίας Προϊόντων και ιαδικασιών ταξινοµείται µόνο το µάρκετινγκ το σχετικό µε εισαγωγή τεχνολογικώς νέων ή βελτιωµένων προϊόντων και διαδικασιών Παράλληλα, οι δαπάνες Τεχνολογικής Καινοτοµίας Προϊόντων και ιαδικασιών περιλαµβάνουν υλικές επενδύσεις όπως κεφαλαιουχικές δαπάνες για ΕΤΑ ή προµήθεια νέων µηχανηµάτων και εξοπλισµού σχετιζόµενου µε ΤΚΠ. 2.3 Κατάταξη κατά είδος καινοτοµικής δραστηριότητας 304. Η περιγραφή των στοιχείων των δαπανών που πρέπει να συµπεριλαµβάνονται στις διάφορες κατηγορίες δραστηριοτήτων ΤΚΠ, βασίζονται στους ορισµούς των δραστηριοτήτων ΤΚΠ που δίνονται στο Κεφάλαιο 3, Ενότητα Η κατάταξη που ακολουθεί πρέπει να εκληφθεί ως γενική οδηγία, τόσο για τον µεταποιητικό τοµέα, όσο και για τον τοµέα των υπηρεσιών. Ειδικά για τον τοµέα των υπηρεσιών, κάποια στοιχεία δεν είναι σηµαντικά και ορισµένα θα µπορούσαν να παραλειφθούν. Για παράδειγµα, η πρόσφατη εµπειρία έχει δείξει ότι στοιχεία δαπανών σχετικά µε το σχεδιασµό, τη βιοµηχανική τεχνολογία και την πειραµατική παραγωγή δεν αφορούν τον τοµέα των υπηρεσιών, τον οποίο αντίθετα µπορεί να ενδιαφέρει µία δραστηριότητα όπως το λογισµικό, που διαχέεται στις δραστηριότητες ΤΚΠ και µπορεί εύκολα να εντοπιστεί Για να διευκολυνθεί η σύγκριση µε τις δαπάνες ΕΤΑ συνιστάται να συλλέγονται στοιχεία σχετικά µε την κατάταξη των δραστηριοτήτων Τεχνολογικής Καινοτοµίας Προϊόντων και ιαδικασιών για όλες τις

10 δαπάνες ΤΚΠ (τρέχουσες και κεφαλαιουχικές). Η προτεινόµενη κατάταξη έχει ως εξής: δαπάνες ΕΤΑ δαπάνες για απόκτηση µη ενσωµατωµένης τεχνολογίας και τεχνογνωσίας δαπάνες για απόκτηση ενσωµατωµένης τεχνολογίας δαπάνες για επιλογή/προµήθεια εξοπλισµού, βιοµηχανική τεχνολογία, βιοµηχανικό σχεδιασµό και εκκίνηση παραγωγής συµπεριλαµβανοµένων και άλλων δαπανών για πιλοτικές εγκαταστάσεις και πρωτότυπα που δεν έχουν ήδη περιληφθεί στην ΕΤΑ δαπάνες εκπαίδευσης σχετιζόµενης µε δραστηριότητες ΤΚΠ µάρκετινγκ για τεχνολογικώς νέα ή βελτιωµένα προϊόντα απάνες ΕΤΑ 307. Ως δαπάνες ΕΤΑ ορίζονται οι συνολικές ενδοεπιχειρησιακές και εξωεπιχειρησιακές δαπάνες για ΕΤΑ (βλ. Εγχειρίδιο Frascati και Κεφάλαιο 3, Ενότητα α). Η ξεχωριστή αξιολόγηση αυτών των δύο κατηγοριών δαπανών µπορεί να ενισχύσει τη σύγκριση µε στοιχεία από απογραφές ΕΤΑ Ενδοεπιχειρησιακές δαπάνες ΕΤΑ: αυτό το στοιχείο, όπως ορίζεται στο Εγχειρίδιο Frascati και σύµφωνα µε έρευνες ΕΤΑ, αντιπροσωπεύεται από δαπάνες για ΕΤΑ που έχουν γίνει µέσα στην επιχείρηση. Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι δαπάνες αυτές γίνονται µε στόχο να συνεισφέρει η ΕΤΑ στην εισαγωγή τεχνολογικώς νέων ή βελτιωµένων προϊόντων ή διαδικασιών στην ίδια την επιχείρηση. Αντίθετα, όταν η ΕΤΑ διεξάγεται ως υπηρεσία που συνεισφέρει σε καινοτοµίες άλλων επιχειρήσεων ή κρατικών υπηρεσιών, πρέπει να γίνεται προσπάθεια προσδιορισµού της χρηµατοδότησής της, έτσι ώστε να αποφεύγεται, κατά την άθροιση των (εξωεπιχειρησιακών και ενδοεπιχειρησιακών) δαπανών σε επίπεδο κλάδου, το να συµπεριληφθεί δύο φορές η ίδια δαπάνη στα έξοδα για ΕΤΑ. Αυτό ισχύει και για την περίπτωση στην οποία η ΕΤΑ δεν προσανατολίζεται σε συγκεκριµένα νέα προϊόντα και διαδικασίες, αλλά στην επέκταση του γνωστικού υπόβαθρου µίας επιχείρησης Εξωεπιχειρησιακές δαπάνες ΕΤΑ: αντιπροσωπεύονται από δαπάνες για υπηρεσίες ΕΤΑ.

11 2.3.2 απάνες για την απόκτηση µη ενσωµατωµένης τεχνολογίας και τεχνογνωσίας 310. Αυτό το στοιχείο αντιπροσωπεύεται από απόκτηση µη ενσωµατωµένης τεχνολογίας (βλ. Κεφάλαιο 3, Ενότητα 5.2.1β) και δεν συµπεριλαµβάνει δαπάνες για υπηρεσίες ΕΤΑ απάνες για την απόκτηση ενσωµατωµένης τεχνολογίας 311. Αυτό το στοιχείο αντιπροσωπεύεται από δαπάνες για την απόκτηση µηχανηµάτων και εξοπλισµού µε βελτιωµένη τεχνολογική απόδοση, συµπεριλαµβανοµένου βασικού λογισµικού που συνδέεται άµεσα µε τεχνολογικώς νέες ή βελτιωµένες διαδικασίες (βλ. Κεφάλαιο 3, Ενότητα 5.2.1γ) απάνες για επιλογή/προµήθεια εξοπλισµού, βιοµηχανική τεχνολογία, βιοµηχανικό σχεδιασµό και εκκίνηση παραγωγής (περιλαµβάνονται και άλλες δαπάνες για πιλοτικές εγκαταστάσεις και πρωτότυπα που δεν έχουν ήδη συµπεριληφθεί στην ΕΤΑ) 312. Το στοιχείο αυτό αντιπροσωπεύεται κυρίως από: δαπάνες για επιλογή/προµήθεια εξοπλισµού και βιοµηχανική τεχνολογία (βλ. Κεφάλαιο 3, Ενότητα α), όπως και για οργανωτική ανάπτυξη σχετική µε την εκκίνηση παραγωγής δαπάνες για βιοµηχανικό σχεδιασµό τεχνολογικώς νέων ή βελτιωµένων προϊόντων ή διαδικασιών (βλ. Κεφάλαιο 3, Ενότητα β), που δεν έχουν ήδη συµπεριληφθεί στις δαπάνες ΕΤΑ δαπάνες για έλεγχο τεχνολογικώς νέων ή βελτιωµένων προϊόντων ή υπηρεσιών (στις οποίες όµως δεν περιλαµβάνεται ο έλεγχος πρωτοτύπων, που αποτελεί τµήµα της ΕΤΑ) δαπάνες για απόκτηση άλλων κεφαλαίων (βλ. Κεφάλαιο 3, Ενότητα γ) που απαιτούνται για την υλοποίηση ΤΚΠ δαπάνες για εκκίνηση παραγωγής (βλ. Κεφάλαιο 3, Ενότητα δ), εκτός από δαπάνες για επανεκπαίδευση προσωπικού που προτείνεται ως τµήµα ξεχωριστής τάξης δαπάνες για πειραµατική παραγωγή και πιλοτικές εγκαταστάσεις που δεν περιλαµβάνονται ήδη στην ΕΤΑ (αν η παραγωγή εµπεριέχει

12 πλήρη έλεγχο ακολουθούµενο από περαιτέρω σχεδιασµό και κατασκευή, τότε η πειραµατική παραγωγή περιλαµβάνεται στην ΕΤΑ, ενώ οι πιλοτικές εγκαταστάσεις περιλαµβάνονται στην ΕΤΑ όταν αυτή αντιπροσωπεύει τον πρωταρχικό σκοπό τους) άλλες δαπάνες για πρωτότυπα, που δεν έχουν ήδη συµπεριληφθεί στην ΕΤΑ δαπάνες για την ικανοποίηση απαιτήσεων των κανονισµών, που µπορεί να περιλαµβάνουν καταχώρηση φαρµάκων, ικανοποίηση οικολογικών κανονισµών και ένα σύνολο άλλων προτύπων και κανονισµών (π.χ. για την προστασία του περιβάλλοντος) απάνες για εκπαίδευση σε δραστηριότητες Τεχνολογικής Καινοτοµίας Προϊόντων και ιαδικασιών 313. Το στοιχείο αυτό αποτελείται κυρίως από δαπάνες για εκπαίδευση και κατάρτιση απαραίτητη για την υλοποίηση τεχνολογικώς νέων ή βελτιωµένων προϊόντων ή διαδικασιών (η εκπαίδευση για άλλες δραστηριότητες δεν πρέπει να περιλαµβάνεται: βλ. Κεφάλαιο 3, Ενότητα 5.3.2). Όσο για την αρχική εκπαίδευση, είναι κανόνας να µην αποτελεί τµήµα των δαπανών για καινοτοµία, οι οποίες περιλαµβάνουν κυρίως την µετέπειτα εκπαίδευση που καλύπτει πολλές διαφορετικές µορφές της σχετικής µε ΤΚΠ εκπαίδευσης. Η µέτρηση αυτών των δαπανών αναλύεται λεπτοµερέστερα στα Κεφάλαια 2 και 3 του υπό έκδοση εγχειριδίου του ΟΟΣΑ για στατιστικές κατάρτισης/εκπαίδευσης (Training Statistics Manual) Μάρκετινγκ των τεχνολογικώς νέων ή βελτιωµένων προϊόντων 314. Το στοιχείο αυτό περιλαµβάνει δαπάνες για δραστηριότητες σχετικές µε την πρώτη εµφάνιση τεχνολογικώς νέων ή βελτιωµένων προϊόντων (βλ. Κεφάλαιο 3, Ενότητα 5.2.3). 2.4 Προβλήµατα µέτρησης 315. Από τις διάφορες έρευνες που έχουν ασχοληθεί µε τη συλλογή στοιχείων για το ΕΤΑ και για το µη ΕΤΑ τµήµα των συνολικών δαπανών καινοτοµίας, έχουµε διαπιστώσει ότι πολλές επιχειρήσεις αντιµετωπίζουν δυσκολίες στις δηλώσεις δαπανών καινοτοµίας, ιδιαίτερα ως προς τα µη ΕΤΑ στοιχεία, τα οποία συνήθως δεν είναι διαθέσιµα µε άµεσο τρόπο από τα λογιστικά συστήµατά τους. Το σηµαντικότερο πρόβληµα εποµένως δεν

13 είναι το ποια στοιχεία πρέπει να συλλεγούν αλλά το πώς θα συλλεγούν αξιόπιστα στοιχεία για δαπάνες καινοτοµίας εκτός ΕΤΑ Ο σχεδιασµός του ερωτηµατολογίου είναι πολύ σηµαντικός για την ποιότητα των στοιχείων που θα συλλεγούν σχετικά µε τις δαπάνες καινοτοµίας. Οι πληροφορίες που πρόκειται να συλλεγούν, είναι δυνατό να επηρεαστούν από µικρές αλλαγές στους ορισµούς ή στις διευκρινίσεις που δίνονται στο αντίστοιχο τµήµα του ερωτηµατολογίου ή από αλλαγές στη διάταξη ή στην ακολουθία των ερωτήσεων ή των θεµάτων Για την αξιολόγηση της αξιοπιστίας των απαντήσεων, θα ήταν χρήσιµο να ζητείται από τις επιχειρήσεις να σηµειώνουν το βαθµό αβεβαιότητάς τους, δίνοντας στοιχεία για το αν οι αριθµοί βασίζονται σε αναλυτικούς λογαριασµούς ή αν αντιπροσωπεύουν ακριβείς ή χονδρικές εκτιµήσεις. Αυτό το είδος ερώτησης είναι πιθανό να οδηγήσει σε αύξηση του ποσοστού όσων θα δώσουν µόνο χονδρική εκτίµηση, παράλληλα όµως µπορεί να αυξήσει και το ποσοστό απόκρισης Το όριο µεταξύ ΕΤΑ και µη ΕΤΑ δαπανών καινοτοµίας 318. Σε πρόσφατες έρευνες καινοτοµίας, µερικές επιχειρήσεις δυσκολεύτηκαν να διαφοροποιήσουν τις συνολικές δαπάνες καινοτοµίας από τις δαπάνες ΕΤΑ και να προσδιορίσουν το όριο µεταξύ ΕΤΑ και µη ΕΤΑ δαπανών. Η πρόσφατη εµπειρία έδειξε ότι οι δαπάνες για ΕΤΑ που υπολογίζονται ως τµήµα των συνολικών δαπανών καινοτοµίας δεν συµφωνούν µε αυτές που υπολογίζονται βάσει ξεχωριστών ερωτήσεων (τύπου Frascati), ακόµα και αν οι δύο τύποι ερωτήσεων βρίσκονται στο ίδιο ερωτηµατολόγιο. Η κατάσταση αυτή αντικατοπτρίζει τις διαφορές των µεθόδων που χρησιµοποιούν οι επιχειρήσεις για τη µέτρηση των δαπανών ΕΤΑ: η εναρµόνιση µε τους ορισµούς του εγχειριδίου Frascati για δαπάνες ΕΤΑ δεν είναι πάντοτε απόλυτη, µε αποτέλεσµα να περιλαµβάνονται και µερικές µη ΕΤΑ δραστηριότητες. Το πρόβληµα είναι ιδιαίτερα έντονο στους κλάδους των οποίων η καινοτοµία αποτελείται σε µεγάλο βαθµό από δραστηριότητες σχεδιασµού (για παράδειγµα, στην κατασκευή αυτοκινήτων). Λεπτοµερείς εξηγήσεις και κατάλληλη διάταξη του ερωτηµατολογίου µπορούν να βοηθήσουν τις επιχειρήσεις, ώστε να δίνουν ουσιαστικές απαντήσεις για την ΕΤΑ.

14 319. Πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή ώστε να µην συµπεριλαµβάνονται δραστηριότητες που αποτελούν µεν τµήµα της διαδικασίας της καινοτοµίας, αλλά σπανίως εµπεριέχουν ΕΤΑ (για παράδειγµα, εργασία σχετική µε διπλώµατα ευρεσιτεχνίας, παροχή αδειών, έρευνα αγοράς, εκκίνηση κατασκευής, επανασχεδιασµός διεργασιών, επιλογή/προµήθεια εξοπλισµού). Ταυτόχρονα, υπάρχουν δραστηριότητες που θεωρούνται µερικώς ως ΕΤΑ (για παράδειγµα, πιλοτικές εγκαταστάσεις, πρωτότυπα, βιοµηχανικός σχεδιασµός, ανάπτυξη διεργασιών) Το βασικό κριτήριο διάκρισης µεταξύ ΕΤΑ και µη ΕΤΑ δραστηριοτήτων καινοτοµίας είναι η παρουσία, στην ΕΤΑ, ενός σηµαντικού στοιχείου νεωτερισµού και η άρση επιστηµονικής και/ή τεχνολογικής αβεβαιότητας (Εγχειρίδιο Frascati, παράγραφος 79). Το κριτήριο αυτό υποδηλώνει ότι ανάλογα µε τους λόγους για τους οποίους πραγµατοποιείται ένα ορισµένο έργο, µπορεί να θεωρηθεί ότι αποτελεί ή δεν αποτελεί ΕΤΑ (Εγχειρίδιο Frascati, παράγραφος 80) Το Εγχειρίδιο Frascati (παράγραφος 112) προτείνει ως γενική οδηγία για τη διάκριση µεταξύ δραστηριοτήτων ΕΤΑ και µη, να εφαρµόζεται ένας κανόνας που αρχικά υιοθετήθηκε από το Εθνικό Ίδρυµα Ερευνών των ΗΠΑ (US National Science Foundation): Αν ο κύριος στόχος είναι η επίτευξη περαιτέρω τεχνικών βελτιώσεων ενός προϊόντος ή µίας διαδικασίας, τότε η σχετική δραστηριότητα εµπίπτει στον ορισµό της ΕΤΑ. Αντίθετα, αν το προϊόν, η διαδικασία ή η προσέγγιση έχει στην ουσία ολοκληρωθεί και ο κύριος στόχος είναι η ανάπτυξη αγορών, ο σχεδιασµός πριν από την παραγωγή, ή η επίτευξη οµαλής λειτουργίας της παραγωγής ή ενός συστήµατος ελέγχου, τότε η σχετική δραστηριότητα δεν είναι πλέον ΕΤΑ Για τις απογραφές καινοτοµίας, συνιστάται η εφαρµογή των οδηγιών του Εγχειριδίου Frascati (παράγραφοι ). Πάντα όµως θα υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες οι επιχειρήσεις, ιδιαίτερα ορισµένων βιοµηχανικών κλάδων, θα συνεχίζουν να αντιµετωπίζουν προβλήµατα στην κατανοµή µερικών από τις δραστηριότητές τους ως ΕΤΑ και άλλων ως µη ΕΤΑ Άλλες δυσκολίες

15 323. Η κατάταξη των παραπάνω κατηγοριών δραστηριοτήτων σε εξωεπιχειρησιακές και ενδοεπιχειρησιακές δαπάνες, θα µπορούσε επίσης να αποτελέσει πηγή πληροφορίας, δεν συνιστάται όµως γιατί για τις περισσότερες επιχειρήσεις δεν είναι εφικτή Συνεπώς χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή ως προς την διπλή καταµέτρηση, όταν οµαδοποιούνται αριθµητικά δεδοµένα από µεµονωµένες επιχειρήσεις για να µετατραπούν σε στοιχεία κλαδικού ή εθνικού επιπέδου. Για να έχουµε µία χονδρική εκτίµηση αυτής της διπλής καταµέτρησης, θα ήταν χρήσιµο να γνωρίζουµε αν συµπεριλαµβάνονται ή όχι δαπάνες για υπηρεσίες τρίτων Τα στοιχεία δαπανών ΤΚΠ ενός ορισµένου έτους µπορεί να είναι παραπλανητικά, µε την έννοια ότι οι µικρές επιχειρήσεις δεν διεξάγουν δραστηριότητες ΤΚΠ σε συνεχή βάση. Η συλλογή στοιχείων για δαπάνες ΤΚΠ σε µεγαλύτερες περιόδους αποτελεί χρήσιµη πηγή επιπλέον πληροφορίας, η περιορισµένη όµως διαθεσιµότητα δεδοµένων από τις επιχειρήσεις, αποτελεί σοβαρό εµπόδιο σε αυτή την πολυετή προσέγγιση Ένας τρόπος αντιµετώπισης του προβλήµατος, θα ήταν να τίθεται και µία ερώτηση σχετικά µε το αν οι δαπάνες καινοτοµίας των προηγουµένων ετών ήταν αρκετά υψηλότερες ή χαµηλότερες από αυτές που αναφέρονται για το υπό εξέταση έτος. Επιπλέον, µία ερώτηση σχετικά µε το αν ο προγραµµατισµός της επιχείρησης προβλέπει αύξηση, µείωση ή στασιµότητα των δαπανών καινοτοµίας, θα διευκόλυνε την εκτίµηση των πιο πρόσφατων τάσεων ως προς αυτές. Το στοιχείο αυτό ενδιαφέρει ιδιαίτερα στο επίπεδο της χάραξης πολιτικής για την καινοτοµία. 2.5 Κατάταξη κατά πηγή χρηµατοδότησης 327. Είναι σηµαντικό να γνωρίζουµε πώς χρηµατοδοτούνται οι δαπάνες ΤΚΠ, έτσι ώστε να µπορούµε, για παράδειγµα, να αποτιµήσουµε το ρόλο της κρατικής πολιτικής και της διεθνοποίησης της διαδικασίας της καινοτοµίας. Προτείνεται η ακόλουθη κατάταξη κατά πηγή χρηµατοδότησης: Κατάλογος πηγών χρηµατοδότησης: ιδία χρηµατοδότηση

16 χρηµατοδότηση από συγγενείς επιχειρήσεις (θυγατρικές ή συνεργαζόµενες) χρηµατοδότηση από άλλες επιχειρήσεις κρατική χρηµατοδότηση (δάνεια, επιχορηγήσεις, κ.λπ.) χρηµατοδότηση από υπερεθνικούς και διεθνείς οργανισµούς (π.χ. ΕΚ) χρηµατοδότηση από άλλες πηγές 328. Αντί να ζητάµε εκτιµήσεις, που πιθανότατα δεν θα είναι ακριβείς, για τα ποσά που χορηγήθηκαν από κάθε πηγή (είτε µε χρηµατικούς, είτε µε ποσοστιαίους όρους), υπάρχουν πολλοί λόγοι, τόσο ερευνητικοί όσο και σχετικοί µε την πολιτική πρακτική, για τους οποίους θεωρείται αρκετό να συλλέγονται πληροφορίες για το αν χρησιµοποιήθηκε ή όχι κάθε πηγή χρηµατοδότησης. Κάτι τέτοιο θα διευκόλυνε τις επιχειρήσεις να απαντήσουν, µε αποτέλεσµα τη µείωση των αναπάντητων ερωτήσεων και εποµένως την αύξηση του συνολικού ποσοστού απόκρισης στην απογραφή Για να αξιολογήσουµε το ρόλο των κρατικών συµβάσεων στην καινοτοµία, χρειάζεται να γνωρίζουµε αν µία επιχείρηση συµµετέχει ή όχι σε κρατικές συµβάσεις (τοπικές, εθνικές ή διεθνείς) σχετιζόµενες µε καινοτοµικά προϊόντα και διαδικασίες. Κάτι τέτοιο θα αποτελούσε χρήσιµο υποκατάστατο της λεπτοµερούς κατάταξης κατά πηγή χρηµατοδότησης.