Ψυχολογική ταυτότητα, εθνική ταυτότητα και ψυχολογική προσαρμογή. εφήβων μεταναστών. Βασίλης Παυλόπουλος Κατερίνα Γεωργαντή Ηλίας Μπεζεβέγκης

Transcript

1 Βασίλης Παυλόπουλος Κατερίνα Γεωργαντή Ηλίας Μπεζεβέγκης Ψυχολογική ταυτότητα, εθνική ταυτότητα και ψυχολογική προσαρμογή Τομέας Ψυχολογίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών εφήβων μεταναστών Ανακοίνωση στο συμπόσιο Συνιστώσες και διαφοροποιητικοί παράγοντες στη διαμόρφωση της εφηβικής ταυτότητας(πρόεδρος: Ηλίας Μπεζεβέγκης), 2 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Εξελικτικής Ψυχολογίας, Αλεξανδρούπολη, Μαΐου 2010

2 Γενικός σκοπός Να κατανοήσουμε τις διεργασίες για τη διαμόρφωση της προσωπικής (ψυχολογικής) και της εθνικής ταυτότητας των εφήβων μεταναστών, καθώς και πώς οι διεργασίες αυτές συνδέονται με το επίπεδο της ψυχολογικής προσαρμογής τους. Να συγκεντρώσουμε εμπειρικά δεδομένα για το σχεδιασμό παρεμβάσεων στο σχολικό πλαίσιο και για τη χάραξη πολιτικών με σκοπό την επιτυχή ένταξη των μεταναστών εφήβων.

3 Μετανάστευση: ελληνική πραγματικότητα Ραγδαία μεταβολή από χώρα αποστολής σε χώρα υποδοχής οικονομικών μεταναστών κατά τη δεκαετία του 90. Ο αριθμός των μεταναστών πενταπλασιάστηκε μέσα σε 10 χρόνια, μεταξύ Επισήμως, το ποσοστό των μεταναστών υπολογίζεται σε 10% περίπου (7% στην απογραφή πληθυσμού του 2001, ΕΣΥΕ). Στα ελληνικά σχολεία φοιτούν περί τις παιδιά μεταναστών (Γκότοβος & Μάρκου, 2004). Πρόσφατες νομοθετικές ρυθμίσεις κατέστησαν ευκολότερη την απόκτηση ιθαγένειας, ιδιαιτέρως για τους μετανάστες δεύτερης γενιάς.

4 Μετανάστευση και εφηβεία Οι έφηβοι μετανάστες αντιμετωπίζουν τη «διπλή πρόκληση» που συνεπάγονται οι διεργασίες της ανάπτυξης (αναπτυξιακοί στόχοι) και της διαπολιτισμικής επαφής (επιπολιτισμός). Σημαντικοί αναπτυξιακοί στόχοι: σχολική επάρκεια, κοινωνική επάρκεια (στενή φιλία, ρομαντικές σχέσεις), διαμόρφωση της ταυτότητας (Mastn & Motti Stfanidi, 2008). Σημαντικοί στόχοι του επιπολιτισμού: η πλοήγηση ανάμεσα σε δύο πολιτισμικά πλαίσια, η αντιμετώπιση των δυσκολιών που συνδέονται με τη μετακίνηση (γλωσσική επάρκεια, απουσία υποστηρικτικών δικτύων, χαμηλό κοινωνικο οικονομικό επίπεδο, κ.ά.) (Sam t al., 2003).

5 Η ταυτότητα των εφήβων μεταναστών ως διπλή πρόκληση Η διαμόρφωση σταθερής εικόνας εαυτού θα συμβάλει στην κινητοποίηση για επίτευξη μελλοντικών στόχων και στη μακροπρόθεσμη επαγγελματική και κοινωνική προσαρμογή. Η διαμόρφωση μεικτής εθνικής ταυτότητας συνδυάζει στοιχεία από τη γηγενή κουλτούρα και τη χώρα καταγωγής (Phinny t al., 2001), διαδικασία που παραπέμπει σε πρακτικές εναρμόνισης (Brry t al., 2006). Η επίτευξη των αναπτυξιακών και των επιπολιτισμικών στόχων συνδέεται με υψηλό επίπεδο ψυχικής ευεξίας, ενώ ενδεχόμενη αποτυχία υποσκάπτει την προσαρμογή ακόμα και σε επόμενα αναπτυξιακά στάδια (Mastn t al., 2006).

6 Ψυχολογική ταυτότητα Το νεαρό άτομο, προκειμένου να νιώσει ολοκληρωμένο, πρέπει να αισθανθεί μια προοδευτική συνέχεια ανάμεσα σε αυτό που ήταν κατά την παιδική ηλικία και σε αυτό που υπόσχεται να γίνει στο μέλλον (Erikson, 1968). Στην εφηβεία η ταυτότητα διαμορφώνεται σε συνάρτηση με τον βαθμό που το νεαρό άτομο εξερευνά εναλλακτικές επιλογές και δεσμεύεται σε τομείς όπως το επάγγελμα, οι ρόλοι του φύλου, η θρησκεία, οι διαπροσωπικές σχέσεις (Marcia, 1966, 1980). Δύο διαστάσεις: εξερεύνηση (Ε), δέσμευση (Δ) Τέσσερις μορφές: σύγχυση ( Ε, Δ), δοτή ταυτότητα ( Ε, +Δ), μορατόριουμ (+Ε, Δ), κατακτημένη ταυτότητα (+Ε, +Δ)

7 Εθνική ταυτότητα Η μελέτη της εθνικής ταυτότητας διενεργείται σε τρία θεωρητικά πλαίσια: την προσέγγιση του Erikson (1968), τη θεωρία της κοινωνικής ταυτότητας (Tajfl & Turnr, 1986) και τα μοντέλα του επιπολιτισμού (Brry, 1980, 2006). Από τη σκοπιά της κοινωνικής ψυχολογίας, η εθνική ταυτότητα περιλαμβάνει στοιχεία όπως η αυτοκατηγοριοποίηση, η συμπεριφορική εμπλοκή, η εξερεύνηση, η δέσμευση, οι αξίες και οι στάσεις της εσω ομάδας (Ashmor t al., 2004). Από αναπτυξιακή σκοπιά, η Phinny (1989) περιγράφει τρία στάδια διαμόρφωσης της εθνικής ταυτότητας: ανεξερεύνητη, εξερεύνηση, δέσμευση (Phinny, 1989).

8 Ερευνητικοί στόχοι και υποθέσεις Ποιες είναι οι διεργασίες διαμόρφωσης της ταυτότητας στους εφήβους μετανάστες; Ψυχολογική ταυτότητα: παρόμοια με τους γηγενείς; Εθνική ταυτότητα: ίσως πιο αναπτυγμένη στους μετανάστες, συγκριτικά με τους γηγενείς (Robrts t al., 1999). Εθνοτικός αυτοπροσδιορισμός: αναμένεται μετακίνηση της δεύτερης γενιάς προς την ελληνική κουλτούρα (Motti Stfanidi t al., Παυλόπουλος & συν., 2009). Πώς συνδέονται οι διεργασίες διαμόρφωσης της ταυτότητας με την ψυχολογική προσαρμογή; Υπόθεση: η ψυχολογική και η εθνική ταυτότητα συμβάλλουν ανεξάρτητα και με θετικό τρόπο στην προσαρμογή (π.χ., Brry t al., Robrts t al., 1999).

9 Συμμετέχοντες N = 683 έφηβοι από 14 περιοχές της Ελλάδας Εθνικότητα Γενιά μεταναστών Τάξη φοίτησης Φύλο 235 Αλβανικής καταγωγής (από 317 μετανάστες) 448 Έλληνες γηγενείς 143 πρώτη γενιά (Μ.Ο. διαμονής: 10.7 έτη) 92 δεύτερη γενιά (γεννημένοι στην Ελλάδα) 390 Γ Γυμνασίου (Μ.Ο. ηλικίας: 14.9 έτη) 293 Β Λυκείου (Μ.Ο. ηλικίας: 16.9 έτη) 327 αγόρια 356 κορίτσια

10 Μετρήσεις της ταυτότητας και του επιπολιτισμού Ego Idntity Procss Qustionnair (Balistri t al., 1995) Δέσμευση ψυχολογικής ταυτότητας (16 προτάσεις, α=.70) Εξερεύνηση ψυχολογικής ταυτότητας (16 προτάσεις, α=.58) Multigroup Ethnic Idntity Masur R (Phinny & Ong, 2007) Δέσμευση εθνικής ταυτότητας (3 προτάσεις, α=.89) Εξερεύνηση εθνικής ταυτότητας (3 προτάσεις, α=.88) Εθνοτικός αυτοπροσδιορισμός (ανοιχτό ερώτημα) Vancouvr Indx of Acculturation (Rydr t al., 2000, προσαρμογή) Εθνοτικός προσανατολισμός (10 προτάσεις, α=.89) Γηγενής προσανατολισμός (10 προτάσεις, α=.89)

11 Μετρήσεις της ψυχολογικής προσαρμογής Κλίμακα Αυτοεκτίμησης (Rosnbrg, 1965) 10 προτάσεις, α=.72 Oxford Happinss Qustionnair (Hills & Argyl, 2002) 29 προτάσεις, α=.86 Satisfaction with Lif Scal (Dinr t al., 1985) 5 προτάσεις, α=.81 Ερωτηματολόγιο Δυνατοτήτων & Δυσκολιών (Goodman, 1997, προσαρμ. Μπίμπου Νάκου, Κιοσέογλου & Στογιαννίδου, 2001) 25 προτάσεις, α=.68

12 Αποτελέσματα I Διεργασίες διαμόρφωσης της ψυχολογικής και της εθνικής ταυτότητας των εφήβων μεταναστών: σχέση με δημογραφικούς και επιπολιτισμικούς παράγοντες.

13 Διαστάσεις της ψυχολογικής ταυτότητας: σύνοψη των ευρημάτων Η ψυχολογική ταυτότητα δεν διέφερε ως προς: την καταγωγή/μετανάστευση τη γενιά μετανάστευσης το φύλο την ηλικία (τάξη φοίτησης) Η δέσμευση ήταν υψηλότερη από την εξερεύνηση (p<.001) σε όλες τις υπό μελέτη ομάδες. Οι διαστάσεις της ψυχολογικής ταυτότητας δεν σχετίζονταν σημαντικά μεταξύ τους (r=.02). Οι διαστάσεις της ταυτότητας στον ψυχολογικό και τον εθνικό τομέα συσχετίζονταν θετικά, αν και αδύναμα, μεταξύ τους (εξερεύνηση: r=.14, p<.001, δέσμευση: r=.25, p<.001).

14 Διαστάσεις της εθνικής ταυτότητας: σύνοψη των ευρημάτων Οι διαστάσεις της εθνικής ταυτότητας δεν διέφεραν ως προς: τη γενιά μετανάστευσης το φύλο Οι πιο νεαροί έφηβοι (Γ Γυμν.) ανέφεραν υψηλότερο βαθμό δέσμευσης στην εθνική ταυτότητα συγκριτικά με τους πιο μεγάλους σε ηλικία (Β Λυκ.) (p=.004) ωστόσο, το εύρημα αυτό ισχύει περισσότερο για τους μετανάστες εφήβους παρά για τους γηγενείς (p<.002).

15 Εθνοτικός αυτοπροσδιορισμός των μεταναστών εφήβων Εθνοτικός αυτοπροσδιορισμός: 43.1% με τη χώρα καταγωγής («Αλβανοί») 33.6% με τη χώρα υποδοχής («Έλληνες») 23.3% δεν απάντησαν Εντοπίστηκαν συστηματικές συσχετίσεις του εθνοτικού αυτοπροσδιορισμού με: τη γενιά μετανάστευσης (χώρα γέννησης) το βαθμό δέσμευσης στην εθνική ταυτότητα τον γηγενή (Ελληνικό) προσανατολισμό

16 Εθνοτικός αυτοπροσδιορισμός ως προς τη γενιά μετανάστευσης % η γενιά 2η γενιά Αλβανικός Ελληνικός Δεν απάντησαν Παρατηρείται αξιόλογη μετακίνηση της δεύτερης γενιάς εφήβων μεταναστών προς την ελληνική κουλτούρα, ενώ η πρώτη γενιά αυτοπροσδιορίζεται κυρίως με βάση τη χώρα προέλευσης. Εθνοτικός αυτοπροσδιορισμός χ 2 (2, n = 232) = 76.77, p <.001

17 Αλληλεπίδραση του εθνοτικού αυτοπροσδιορισμού και της γενιάς μετανάστευσης πάνω στην επίτευξη εθνικής ταυτότητας Μ.Ο. 5,0 4,6 4,2 3,8 3,4 1η γενιά 2η γενιά Η δέσμευση στην εθνική ταυτότητα είναι πιο μεγάλη όταν ο εθνοτικός αυτοπροσδιορισμός συμβαδίζει με τη χώρα γέννησης των εφήβων μεταναστών. Ελληνικός Αλβανικός Εθνοτικός αυτοπροσδιορισμός F(1, 173) = 7.88, p =.006

18 Αλληλεπίδραση του εθνοτικού αυτοπροσδιορισμού και της γενιάς μετανάστευσης πάνω στον γηγενή προσανατολισμό Μ.Ο. 6,0 5,6 5,2 4,8 4,4 4,0 Ελληνικός 1η γενιά 2η γενιά Αλβανικός Ο γηγενής (ελληνικός) προσανατολισμός είναι μεγαλύτερος για τους εφήβους μετανάστες δεύτερης γενιάς, καθώς και για όσους αναφέρουν ελληνικό εθνοτικό αυτοπροσδιορισμό. Εθνοτικός αυτοπροσδιορισμός F(1, 127) = 4.66, p =.033

19 Αποτελέσματα II Διασύνδεση των διεργασιών της ταυτότητας με την ψυχολογική προσαρμογή των εφήβων μεταναστών.

20 Διαστάσεις της ψυχολογικής προσαρμογής: σύνοψη των ευρημάτων Η αυτοεκτίμηση, η υποκειμενική ευτυχία και τα ψυχολογικά συμπτώματα δεν διέφεραν ως προς: την καταγωγή/μετανάστευση τη γενιά μετανάστευσης το φύλο την ηλικία (τάξη φοίτησης) Η αυτοεκτίμηση εμφάνισε υψηλή συνάφεια με την υποκειμενική ευτυχία (r=.65). Τα ψυχολογικά συμπτώματα είχαν αρνητικά συνάφεια με την αυτοεκτίμηση (r=.38) και την υποκειμενική ευτυχία (r=.56).

21 Ιεραρχική πολλαπλή παλινδρόμηση για τη στατιστική πρόβλεψη της ψυχολογικής προσαρμογής: μοντέλα Συνολικό δείγμα Μετανάστες έφηβοι 1) φύλο, ηλικία 1) φύλο, ηλικία 2) μετανάστευση 2) Γενιά μετανάστευσης 3) ψυχολογική ταυτότητα 3) ψυχολογική ταυτότητα 4) εθνοτικός αυτοπροσδιορισμός 4) εθνική ταυτότητα 5) εθνική ταυτότητα 5) μετανάστευση X εθνική ταυτότητα 6) επιπολιτισμός 7) εθνοτικός αυτοπροσδιορισμός X εθνική ταυτότητα εξαρτημένες μεταβλητές: αυτοεκτίμηση, υποκειμενική ευτυχία, ψυχολογικά συμπτώματα

22 Προβλεπτικοί παράγοντες της ψυχολογικής προσαρμογής (συνολικό δείγμα εφήβων) Αυτοεκτίμηση (συνολικό R 2 =.11) EIPQ δέσμευση (β = +.23***) MEIM R δέσμευση (β = +.13***) * p <.05; ** p <.01; *** p <.001 Υποκειμ. ευτυχία (συνολικό R 2 =.14) EIPQ δέσμευση (β = +.21***) EIPQ εξερεύνηση (β =.14***) MEIM R δέσμευση (β = +.13**) MEIM R εξερεύνηση (β = +.12*) Ψυχολ. συμπτώματα (συνολικό R 2 =.09) ηλικία (β = +.08*) EIPQ δέσμευση (β =.10*) EIPQ εξερεύνηση (β = +.21***) MEIM R εξερεύνηση (β =.10*)

23 Προβλεπτικοί παράγοντες της ψυχολογικής προσαρμογής (μετανάστες έφηβοι) Αυτοεκτίμηση (συνολικό R 2 =.24) EIPQ δέσμευση (β = +.17*) Γηγενής προσαν/σμός (β = +.35***) * p <.05; ** p <.01; *** p <.001 Υποκειμ. ευτυχία (συνολικό R 2 =.18) EIPQ δέσμευση (β = +.23**) Γηγενής προσαν/σμός (β = +.20*) Ψυχολ. συμπτώματα (συνολικό R 2 =.11) EIPQ δέσμευση (β =.17*) EIPQ εξερεύνηση (β = +.24**)

24 Υποθετικό δομικό μοντέλο για τις σχέσεις μεταξύ ψυχολογικής ταυτότητας, εθνικής ταυτότητας, επιπολιτισμού και ψυχολογικής προσαρμογής εθνοτικός προσανατολ. γηγενής προσανατολ. EIPQ εξερεύνηση ΨΥΧΟΛ. ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΕΠΙΠΟΛΙΤ ΨΥΧΟΛ. ΠΡΟΣΑΡΜ αυτοεκτίμηση υποκειμ. ευτυχία EIPQ δέσμευση ΕΘΝΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ψυχολ. συμπτώματα MEIM R εξερεύνηση MEIM R δέσμευση

25 Τροποποιημένο δομικό μοντέλο για τις σχέσεις ψυχολογικής ταυτότητας, εθνικής ταυτότητας, επιπολιτισμού και ψυχολογικής προσαρμογής γενιά μεταναστών EIPQ δέσμευση εθνοτικός προσανατολ..20**.18*.26***.53*** γηγενής προσανατολ..25*** ΕΘΝΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ MEIM R εξερεύνηση.69***.89*** MEIM R δέσμευση.17*.21** ΨΥΧΟΛ. ΠΡΟΣΑΡΜ.70***.94***.59*** αυτοεκτίμηση υποκειμ. ευτυχία ψυχολ. συμπτώματα χ 2 =26.33, df=19, p=.121, CFI=.98, RMSEA=.041

26 Συζήτηση και συμπεράσματα Έμφαση στις ομοιότητες μεταξύ των μεταναστών και των γηγενών εφήβων, παρά στις διαφορές. Η εκπαίδευση ως κανονιστικός παράγοντας κοινωνικοποίησης στη διπλή πρόκληση της ανάπτυξης και του επιπολιτισμού (Fuligni, Motti Stfanidi t al., in prss). Οι έφηβοι μετανάστες δεύτερης γενιάς έτειναν να ταυτίζονται μάλλον με τη γηγενή (ελληνική) κουλτούρα. Πιθανές αφομοιωτικές πιέσεις στο σχολικό πλαίσιο (Brry, 2006), ιδιαιτέρως στην Ελλάδα (Palologou, 2004) ωστόσο, ο εθνοτικός αυτοπροσδιορισμός δεν φάνηκε να συνδέεται ευθέως με την ψυχολογική προσαρμογή.

27 Συζήτηση και συμπεράσματα Αντίθετα με τον εθνοτικό αυτοπροσδιορισμό, οι διαστάσεις της εθνικής ταυτότητας (ιδιαιτέρως, η δέσμευση) συνέβαλαν θετικά στην ψυχολογική προσαρμογή των μεταναστών εφήβων. Το εύρημα αυτό ήταν ανεξάρτητο του προσανατολισμού προς την ελληνική κουλτούρα, που επίσης συνδέθηκε θετικά με το επίπεδο της ψυχολογικής προσαρμογής. Σε συμφωνία με προηγούμενες μελέτες (π.χ. Brry t al., Robrts t al., 1999), τα ευρήματα αυτά δηλώνουν ότι οι πολιτικές ένταξης των μεταναστών μαθητών είναι σκόπιμο να επικεντρωθούν σε πρακτικές εναρμόνισης μάλλον, παρά αφομοίωσης (Παυλόπουλος & συν., 2009).

28 Συζήτηση και συμπεράσματα Εντοπίστηκε διαφορική επίδραση της εξερεύνησης ταυτότητας στην ψυχολογική προσαρμογή: αρνητική σε ψυχολογικό επίπεδο και θετική σε επίπεδο εθνικής ομάδας (βλ. επίσης Schwartz t al., 2009). Επιπλέον, η εξερεύνηση της ψυχολογικής ταυτότητας δεν είχε συνάφεια με τη δέσμευση, ενώ η εξερεύνηση της εθνικής ταυτότητας είχε ισχυρή συνάφεια με τη δέσμευση. Ως μέρος της κοινωνικής ταυτότητας (Tajfl & Turnr, 1986), η εξερεύνηση της εθνικής ταυτότητας ίσως να λειτουργεί προστατευτικά για την αυτοεκτίμηση. Ενώ η εξερεύνηση της ψυχολογικής ταυτότητας θεωρείται ενδεχομένως απειλητική προς το εγώ εμπειρία.

29 Περιορισμοί και προτάσεις Διαπιστώνεται εντυπωσιακά φτωχή ερευνητική παραγωγή όσον αφορά τις σχέσεις μεταξύ ψυχολογικής και εθνικής ταυτότητας (Schwartz t al., 2008). Είναι σκόπιμο να μελετηθεί η ταύτιση με περισσότερες από μία εθνικές ομάδες (μεικτή εθνική ταυτότητα) σε συνάρτηση με τις στρατηγικές επιπολιτισμού. Δεν μπορούν να μελετηθούν αιτιώδεις σχέσεις με συναφειακές έρευνες. Ανάγκη για διαχρονικά στοιχεία. Η γενίκευση των ευρημάτων πρέπει να γίνει με προσοχή καθώς τα ποιοτικά στοιχεία της εθνικής ταυτότητας μεταναστών από διαφορετικές χώρες προέλευσης ενδέχεται να καθιστούν τις ποσοτικές συγκρίσεις παρακινδυνευμένες.

30 Ευχαριστώ για την προσοχή σας!

31 Βιβλιογραφία Ashmor, R., Daux, K., & McLaughlin Volp, T. (2004). An organizing framwork for collctiv idntity: Articulation and significanc of multidimnsionality. Psychological Bulltin, 130, Balistrri, E., Busch Rossnagl, N. A., & Gisingr, K. F. (1995). Dvlopmnt and prliminary validation of th Ego Idntity Procss Qustionnair. Journal of Adolscnc, 18, Brry, J. W. (1980). Acculturation as varitis of adaptation. In A. Padilla (Ed.), Acculturation: Thory, modls and som nw findings (pp. 9 25). Bouldr, CO: Wstviw. Brry, J. W. (2006). Contxts of acculturation. In D. L. Sam & J. W. Brry (Eds.), Th Cambridg handbook of acculturation psychology (pp ). Cambridg: Cambridg Univrsity Prss. Brry, J. W., Phinny, J. S., Sam, D. L., & Vddr, P. (2006). Immigrant youth: Acculturation, idntity, and adaptation. Applid Psychology: An Intrnational Rviw, 55(3), Γκότοβος, Α., & Μάρκου, Π. (2004). Παλιννοστούντες και αλλοδαποί μαθητές στην Ελληνική εκπαίδευση. Αθήνα: Ινστιτούτο Παιδείας Ομογενών και Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης. Dinr, E., Emmons, R. A., Larsn, R. J., & Griffin, S. (1985). Th Satisfaction with Lif Scal. Journal of Prsonality Assssmnt, 49, Erikson, E. H. (1968). Idntity: Youth and crisis. Nw York: W. W. Norton & Company, Inc. Fuligni, A. J. (1997). Th acadmic achivmnt of adolscnts from immigrant familis. Th rol of family background, attituds and bhavior. Child Dvlopmnt, 68, Goodman, R. (1997). Th strngths and difficultis qustionnair: A rsarch not. Journal of Child Psychology, Psychiatry and Allid Disciplins, 38(5), Hills, P., & Argyl, M. (2002). Th Oxford Happinss Qustionnair: A compact scal for th masurmnt of psychological wllbing. Prsonality and Individual Diffrncs, 33(7), Marcia, J. E. (1966). Dvlopmnt and validation of go idntity status. Journal of Prsonality and Social Dvlopmnt, 3, Marcia, J. E. (1980). Idntity in adolscnc. In J. Adlson (Ed.), Handbook of adolscnt psychology (pp ). Nw York: Wily. Mastn, A., Burt, K., & Coatsworth, J. (2006). Comptnc and psychopathology in dvlopmnt. In D. Cicchtti, & D. Cohn (Eds.), Dvlopmntal psychopathology. Vol. 3: Risk, disordr, and adaptation (2nd d., pp ). Nw York, NY: John Wily and Sons. Mastn, A., & Motti Stfanidi, F. (2008). Undrstanding and promoting rsilinc in childrn: Promotiv and protctiv procsss in schools. In T. B. Gutkin & C. R. Rynolds (Eds.), Th handbook of school psychology (4th d., pp ). Nw York: Wily.

32 Βιβλιογραφία Motti Stfanidi, F., Brry, J., Chryssochoou, X., Sam, D. L., & Phinny, J. (in prparation). Positiv immigrant youth adaptation in contxt: Dvlopmntal, acculturation, and social psychological prspctivs. Motti Stfanidi, F., Pavlopoulos, V., Obradović, J., & Mastn, A. (2008). Acculturation and adaptation of immigrant adolscnts in Grk urban schools. Intrnational Journal of Psychology, 43(1), Μπίμπου Νάκου, Ι., Κιοσέογλου, Γ., & Στογιαννίδου, Α. (2001). Δυνατότητες και δυσκολίες παιδιών σχολικής ηλικίας στο οικογενειακό και σχολικό περιβάλλον. Ψυχολογία, 8(4), Palologou, N. (2004). Intrcultural ducation and practic in Grc: Nds for bilingual intrcultural programms. Intrcultural Education, 15(3), Παυλόπουλος, Β., Ντάλλα, Μ., Καλογήρου, Σ., Θεοδώρου, Ρ., Μαρκούση, Δ., & Μόττη Στεφανίδη, Φ. (2009). Επιπολιτισμός και προσαρμογή μεταναστών εφήβων στο σχολικό πλαίσιο. Ψυχολογία, 16(3), Phinny, J. S. (1989). Stags of thnic idntity dvlopmnt in minority group adolscnts. Journal of Early adolscnc, 9, Phinny, J. S., Hornczyk, G., Libkind, K., & Vddr, P. (2001). Ethnic idntity, immigration, and wll bing: An intractional prspctiv. Journal of Social Issus, 57(3), Phinny, J. S., & Ong, A. D. (2007). Concptualization and masurmnt of thnic idntity: Currnt status and futur dirctions. Journal of Counsling Psychology, 54(3), Robrts, R. E., Phinny, J. S., Mass, L. C., Chn, Y. R., Robrts, C. R., & Romro, A. (1999). Th structur of thnic idntity of young adolscnts from divrs thnocultural groups. Journal of Early Adolscnc, 19(3), Rosnbrg, M. (1965). Socity and th adolscnt slf imag. Princton, NJ: Princton Univrsity Prss. Rydr, A. G., Aldn L. E., & Paulhus, D. L. (2000). Is acculturation unidimnsional or bidimnsional? A had to had comparison in th prdiction of prsonality, slf idntify, and adjustmnt. Journal of Prsonality and Social Psychology, 79, Schwartz, S. J., Zamboanga, B. L., & Wisskirch, R. S. (2008). Broadning th study of th slf: Intgrating th study of prsonal idntity and cultural idntity. Social and Prsonality Psychology Compass, 2, Schwartz, S. J., Zamboanga, B. L., Wisskirch, R. S., & Rodriguz, L. (2009). Th rlationships of prsonal and thnic idntity xploration to indics of adaptiv and maladaptiv psychosocial functioning. Intrnational Journal of Bhavioral Dvlopmnt, 33, Tajfl, H., & Turnr, J. (1986). Th social idntity thory of intrgroup bhavior. In S. Worchl & W. Austin (Eds.), Psychology of intrgroup rlations (pp. 7 24). Chicago, IL: Nlson Hall.