Ο ΙΕΡΕΑΣ ΚΑΙ Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΤΟΥ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ

Transcript

1 Γεώργιος Κυπριανοῦ Ο ΙΕΡΕΑΣ ΚΑΙ Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΤΟΥ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ Διπλωματικὴ ἐργασία ὑποβληθεῖσα πρὸς ἔγκριση στὸ Τμῆμα Ποιμαντικῆς καὶ Κοινωνικῆς Θεολογίας τοῦ Α.Π.Θ. Σύμβουλος: Πρωτ. Ἀθανάσιος Γκίκας, Ἐπίκουρος Καθηγητής. Θεσσαλονίκη 2007

2 Ο ΙΕΡΕΑΣ ΚΑΙ Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΤΟΥ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ

3 Ἀφιερώνεται στὴν ἱερατικὴ οἰκογένεια τοῦ Πρωτοπρεσβυτέρου Εὐέλθοντος Χαραλάμπους 3

4 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Κατὰ τὴν ἐπιλογὴ θέματος γιὰ τὴ συγγραφὴ τῆς Διπλωματικῆς μου ἐργασίας ὡς μεταπτυχιακοῦ φοιτητῆ στὸν Κλάδο τοῦ Κανονικοῦ Δικαίου καὶ Ποιμαντικῆς του Τμήματος Ποιμαντικῆς καὶ Κοινωνικῆς Θεολογίας τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Α.Π.Θ., συγκατένευσα μὲ προθυμία στὴν παρότρυνση τοῦ Συμβούλου Καθηγητῆ μου Πρωτοπρεσβυτέρου Ἀθανασίου Γκίκα, νὰ ἀσχοληθῶ μὲ τὸ θέμα τῆς Ἱερατικῆς Οἰκογένειας. Καθοριστικὸ παράγοντα στὴν ἀπόφαση ἀνάληψης τοῦ θέματος, διαδραμάτισαν ἡ μέχρι τώρα περιορισμένη ἐνασχόληση τῆς ἐπιστήμης τῆς Ποιμαντικῆς μὲ τὸ θέμα αὐτό, καὶ ἡ προσωπική μου ἐμπειρία μέσῳ τῆς ἱερατικῆς οἰκογένειας τῆς συζύγου μου. Ἰδιαίτερα, ἡ ἱερατικὴ οἰκογένεια τοῦ Πρωτοπρεσβυτέρου Εὐέλθοντος Χαραλάμπους, ἀποτέλεσε γιὰ μένα τὸ καλύτερο πειραματικὸ ἐργαστήρι τοῦ θέματος τῆς ἐργασίας καὶ συνέτεινε στὴν ὅσο τὸ δυνατὸ πιὸ ἐμπειρικὴ ἀξιολόγηση καὶ κριτική τοῦ ὑλικοῦ της. Πολλὲς εὐχαριστίες ὀφείλω στὸ σύμβουλο καθηγητή μου Πρωτοπρεσβύτερο Ἀθανάσιο Γκίκα. Μὲ τὶς ἐπιστημονικές του γνώσεις στὸν τομέα τῆς Ποιμαντικῆς καὶ τὴν προσωπική του πείρα ὡς ἐγγάμου ἱερέα, μὲ καθοδηγοῦσε βῆμα πρὸς βῆμα σὲ ὅλα τά στάδια τῆς ἐργασίας, κρίνοντας ἐπιστημονικὰ καὶ ἐμπειρικὰ τὰ ὅσα κατάφερνα νὰ συγκεντρώσω. Τέλος, θερμὲς εὐχαριστίες ὀφείλω καὶ στὴ Δρα Χριστίνα Παπασολομῶντος, Καθηγήτρια Παιδαγωγικῆς τοῦ Παιδαγωγικοῦ Ἰνστιτούτου Κύπρου, ἡ ὁποία βοήθησε τὰ μέγιστα στὴ διεξαγωγὴ καὶ στὴν κωδικοποίηση τῶν ἀποτελεσμάτων τῆς ἔρευνας. 21 Ὀκτωβρίου 2007 Γιῶργος Κυπριανοῦ 2

5 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Σελ. ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 3 ΠΗΓΕΣ ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α : ΙΕΡΩΣΥΝΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ 1. Ἱερωσύνη Ἄγαμη καί Ἔγγαμη Ἱερωσύνη Ὁ Θεσμός τῆς Οἰκογένειας Γάμος καί Οἰκογένεια κατά τήν Ὀρθόδοξη Διδασκαλία ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β : Η ΙΕΡΑΤΙΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΤΙΣ ΠΗΓΕΣ 1. Παλαιά Διαθήκη Καινή Διαθήκη Ἁγιολογία ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ : Η ΙΕΡΑΤΙΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΤΗ ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ 1. Προετοιμασία Περίοπτη θέση καί ἰδιαιτερότητες ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ : ΤΑ ΜΕΛΗ ΤΗΣ ΙΕΡΑΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ 1. Ὁ Ἱερέας α. «Τύπος» τοῦ ποιμνίου β. Μεταξύ ἐνορίας καί οἰκογένειας Ἡ Πρεσβυτέρα. α. Ὁ ρόλος τῆς Πρεσβυτέρας β. Ἡ ἀνθρώπινη διάσταση Τά παιδιά. α. Ὁ ρόλος τῶν παιδιῶν β. Ἀντιδράσεις καί ἀρνητικές διαθέσεις γ. Συμβουλές καί διέξοδοι δ. Ἐφηβεία

6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε : ΕΡΕΥΝΑ 1. Τό δεῖγμα Τά ἐρωτηματολόγια Ἀπαντήσεις Ἱερέων α. Ἀντικειμενικές β. Ὑποκειμενικές γ. Ἀνάλυση δ. Ὁμαδοποιήσεις Ἀπαντήσεις Πρεσβυτερῶν. α. Ἀντικειμενικές β. Ὑποκειμενικές γ. Ἀνάλυση Ἀντικειμενικῶν Ἀπαντήσεων δ. Ἀνάλυση Ὑποκειμενικῶν Ἀπαντήσεων ε. Ὁμαδοποιήσεις Ἀπαντήσεις Παιδιῶν. α. Ἀντικειμενικές β. Ὑποκειμενικές γ. Ἀνάλυση δ. Ὁμαδοποιήσεις ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

7 ΠΗΓΕΣ Γ. Α. ΡΑΛΛΗ ΚΑΙ Μ. ΠΟΤΛΗ, Σύνταγμα των Θείων καί Ἱερῶν Κανόνων, Ἀθῆναι ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ, Ὁμιλίαι εἰς τούς Ψαλμούς, PG 29, , Ἠθικοί Λόγοι ΚΔ, PG 32, , Τοῦ αὐτοῦ Προοίμιον, Περί κρίματος Θεοῦ, PG 31, , Ὁμιλία εἰς τήν Μάρτυρα Ἰουλίτταν, PG 31, ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΘΕΟΛΟΓΟΥ, Λόγος Β, Ἀπολογητικός τῆς εἰς τόν Πόντον φυγῆς, PG 35, , Λόγος ΛΖ, Εἰς τό ρητόν τοῦ Εὐαγγελίου ʺὍτε ἐτέλεσεν ὁ Ἰησοῦς τούς λόγους τούτουςʺ, PG 36, , Λόγος Μ, Εἰς τό Ἅγιον Βάπτισμα, PG, 36, , Λόγος ΙΗ, Ἐπιτάφιος εἰς τόν πατέρα, παρόντος Βασιλείου, PG 35, , Λόγος Η, Εἰς τήν ἑαυτοῦ ἀδελφήν Γοργονίαν ἐπιτάφιος, PG 35, , Ἐπιστολαί, PG, 37, , Ἐπιτάφια, PG, 38, ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΝΥΣΣΗΣ, Πρός Εὐνόμιον Ἀντιρρητικοί Λόγοι Α, Β, Γ, PG 45, ΕΠΙΦΑΝΙΟΥ ΚΥΠΡΟΥ, Κατά αἱρέσεων ὀγδοήκοντα τό ἐπικληθέν Πανάριος εἰ τʹ οὖν Κιβώτιος, PG 43, , ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ, Περί Ἱερωσύνης Λόγοι Στ, PG 48, , Ὑπόμνημα εἰς τήν πρός Τιμόθεο Α Ἐπιστολήν, PG 62, , Ὑπόμνημα εἰς τήν πρός Τίτον Ἐπιστολήν, PG 62, , Ὑπόμνημα εἰς τήν πρός Κολοσσαεῖς, PG 62, , Ὑπόμνημα εἰς τήν πρός Ἐφεσίους, PG 62, , Λόγος πρός Σταγείριον περί ἀθυμίας, PG 47, , Λόγος πρός πιστόν πατέρα, PG 47, , Λόγος εἰς τήν Ἁγίαν Πεντηκοστήν, PG 50, , Ὁμιλίαι εἰς τήν Γένεσιν, PG, 54,

8 ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ ΑΛΕΞΙΟΥ Γ. ΙΩΑΝΝΟΥ Ἀρχιμανδρίτου, Πῶς συμπεριφέρεσαι στό σπίτι σου; Ἀθήνα, ΑΡΣΕΝΙΟΥ Ἀρχιμανδρίτου, Ὁ ἔρωτας στήν ἐν Χριστῷ ζωή, Ἱερά Μονή Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος, Σοχός ΒΑΚΑΡΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ, Πρωτοπρεσβυτέρου, Ἡ Ἱερωσύνη στήν Γραμματεία τῶν πέντε πρώτων αἰώνων, (Διδ. Διατριβή), Θεσσαλονίκη ΒΑΝΤΣΟΥ Κ. ΧΡΗΣΤΟΥ, Θέματα Ποιμαντικῆς Ψυχολογίας, Τεῦχος Α, Θεσσαλονίκη , Θέματα Ποιμαντικῆς Ψυχολογίας, Τεῦχος Β, Θεσσαλονίκη χ.χ. BRADSHAW JOHN, Οἰκογένεια, συνειδητές ἐπιλογές πού θά μεταμορφώσουν τή ζωή μας καί τή ζωή τῶν παιδιῶν μας, μετάφρ. Γ. Μπαρουξής, Ἀθήνα ΓΑΛΙΤΗ ΑΝΤ. ΓΕΩΡΓΙΟΥ, Ἡ Πρός Τίτον Ἐπιστολή τοῦ Ἀποστόλου Παύλου, Θεσσαλονίκη ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΙΩΗΛ, Ἡ Παλαιά Διαθήκη, Θεσσαλονίκη ΓΙΑΝΝΑΡΟΥ Ι. ΠΟΛΥΚ., Ἀρχιμανδρίτου, Στά ἴχνη τοῦ καλοῦ ποιμένος, χ.τ., χ.χ. ΓΙΟΥΛΤΣΗ Τ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, Γενική Κοινωνιολογία, Θεσσαλονίκη 1994., Κοινωνιολογία τῆς Θρησκείας, Θεσσαλονίκη ΓΚΕΩΡΓΚΙΟΥ Κ. Βιργκίλ, Ἀπό τήν 25η ὥρα στήν αἰώνια ὥρα, μεταφρ. Ἀρχιμ. Εὐθύμιου Κ. Στυλιανοῦ, Ἀθήνα

9 ΓΚΙΚΑ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Πρωτοπρεσβυτέρου, Μαθήματα Ποιμαντικῆς, Θεσσαλονίκη ΓΟΥΣΙΔΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ, Ποιμαντική στή σύγχρονη κοινωνία, Θεσσαλονίκη ΔΑΝΑΣΣΗ ΑΦΕΝΤΑΚΗ Κ. ΑΝΤ., Μάθηση καί Ἀνάπτυξη, Παιδαγωγική Ψυχολογία, τ. Α, Ἀθήνα ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ Μητροπολίτου Λήμνου, Ὁ πιστός οἰκονόμος (ἐγκόλπιον ἱερέως), Λευκωσία ΕΥΔΟΚΙΜΩΦ ΠΑΥΛΟΥ, Ἡ γυναίκα καί ἡ σωτηρία τοῦ κόσμου, μτρ Νίκου Ματσούκα, Θεσσαλονίκη χ.χ. ΕΥΘΥΜΙΟΥ Ἐπισκόπου Άχελώου, Σήμαντρο Ἐγκόλπιο τοῦ καλοῦ ποιμένα, ἐκδ. HERBERT MARTIN, Ψυχολογικά προβλήματα ἐφηβικῆς ἡλικίας, ἐπιμ. Α. Καλαντζή Ἀσίζι, 7 Αθήνα ΗΛΙΑ Ε. ΚΟΥΡΚΟΥΤΑ, Ἡ ψυχολογία τοῦ Ἐφήβου, Ἀθήνα ΘΕΟΦΙΛΟΥ Μητροπολίτου Γόρτυνος καὶ Μεγαλουπόεως, Ἐμεῖς οἱ κληρικοί οἱ ἀπεσταλμένοι του, Ἀθήνα ΘΕΡΜΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, Ἱερέως, Ποιμαίνοντες μέτʹ ἐπιστήμης, Ἀθήνα ΚΑΡΑΒΙΔΟΠΟΥΛΟΥ Δ. ΙΩΑΝΝΟΥ, Εἰσαγωγή στήν Καινή Διαθήκη, Θεσσαλονίκη ΚΕΣΕΛΟΠΟΥΛΟΥ Γ. ΑΝΕΣΤΗ, Ἡ Λειτουργική Παράδοση στόν Ἀλέξανδρο Παπαδιαμάντη, Θεσσαλονίκη

10 ΚΕΦΑΛΑ ΝΕΚΤΑΡΙΟΥ (Μητροπολίτου Πενταπόλεως), Ποιμαντική, Ἀθήνα χ.χ. ΚΟΓΚΟΥΛΗ Β. ΙΩΑΝΝΗ, Διδακτική τῶν Θρησκευτικῶν στήν Πρωτοβάθμια καί Δευτεροβάθμια Ἐκπαίδευση, Ἀθήνα ΚΟΓΚΟΥΛΗ Β. ΙΩΑΝΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ Κ. ΧΡΗΣΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ Ι. ΣΚΑΛΤΣΗ, Ὁ Γάμος, σειρά Θεία Λατρεία καί Παιδεία 3, Θεσσαλονίκη ΚΟΡΝΑΡΑΚΗ ΜΙΧ., Πρωτοπρεσβυτέρου, Ἀγάπη καί γάμος, Ἀθήνα ΚΟΥΛΟΜΖΙΝ ΣΟΦΙΑΣ, Τό ὀρθόδοξο βίωμα καί τά παιδιά μας, μτρ Πολυξένης Τσαλίκης χ.τ., χ.χ. ΛΕΒ ΖΙΛΛΕ, Γίνε ἱερεύς μου, μτρ. Μητροπολίτου Ἀττικῆς καί Μεγαρίδος Νικοδήμου, Ἀθήνα ΛΕΝΗ ΑΜΒΡΟΣΙΟΥ, Ἀρχιμανδρίτου, Ἀθῆναι Ὁ ἱερεύς ὡς ποιμήν τῆς νεότητος, ΜΑΓΔΑΛΗΝΗΣ ΑΔΕΛΦΗΣ, Σκέψεις γιά τά παιδιά στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία σήμερα, Ἔσσεξ ΜΑΚΑΡΙΟΥ Γ Ἀρχιεπισκόπου Κύπρου, Ἅπαντα Ἐκκλησιαστικά Κοινωνικά, τ. Α, Λευκωσία ΜΑΝΤΖΑΡΙΔΗ Ἰ. ΓΕΩΡΓΙΟΥ, Χριστιανική Ἠθική, Θεσσαλονίκη , Κοινωνιολογία τοῦ Χριστιανισμοῦ, Θεσσαλονίκη ΜΑΤΖΑΡΗ ΜΙΧΑΗΛ ΜΑΡΙΑΣ, Ἡ Πρεσβυτέρα, ματιές στή ζωή της, Ἀθήνα, ΜΑΤΣΟΥΚΑ ΝΙΚΟΥ, Δογματική καί Συμβολική Θεολογία Β, Θεσσαλονίκη

11 ΜΕΝΕΒΙΣΟΓΛΟΥ ΠΑΥΛΟΥ Μητροπολίτου Σουηδίας καὶ πάσης Σκανδιναβίας, Ἱστορική εἰσαγωγή εἰς τούς Κανόνες τῆς Ὀρθόδοξου Ἐκκλησίας, Στοκχόλμη ΜΕΡΑΚΛΗ Ν. ΠΑΓΚΡΑΤΙΟΥ Ἀρχιμανδρίτου, Οἱ πρεσβυτέρες ὑπό τό φῶς τῶν Ἱερῶν Κανόνων, Εὐρύχου Κύπρος ΜΕΤΑΛΛΗΝΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ, Ἱερέως, Ἐνορία: Ὁ Χριστός ἐν τῷ μέσῳ ἡμῶν, Ἀθήνα ΜΙΧΑΗΛ Ἀρχιεπισκόπου Ἀμερικῆς τοῦ ἀπὸ Κορινθίας, Ὁ Ἱερεύς, Ἀθῆναι ΜΟΥΣΟΥΡΟΥ Μ. ΛΟΥΚΙΑΣ, Κοινωνιολογία τῆς σύγχρονης οἰκογένειας, Κοινωνιολογική καί Ἀνθρωπολογική Βιβλιοθήκη, Gutenberg Ἀθήνα ΜΠΟΥΓΑΤΣΟΥ Θ. ΝΙΚΟΥ, Ἡ Ὀρθόδοξη Θεολογία γιά τό σκοπό τοῦ Γάμου, Ἀθήνα ΜΩΫΣΗ Μοναχοῦ, Οἱ Ἔγγαμοι Ἅγιοι τῆς Ἐκκλησίας, Ἀθήνα ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΑΤΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΜΕΓΑΡΙΔΟΣ, Ἡ ἀγωνία ἑνός ἱερέως, Ἀθήνα ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ Ἅπαντα, Ἐκδοτικαί Βιομηχανικαί Ἐπιχειρήσεις π. Κουτσούμπος Α.Ε., Ἀθήνα χ.χ.. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ Ἀρχιεπισκόπου, Ὁ ἱερεύς τοῦ χωριοῦ, Ἀθῆναι, ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟΥ Ν. ΙΩΑΝΝΟΥ, Ἐξελικτική Ψυχολογία, τ. 2, Προσχολική Ἡλικία, Ἀθήνα χ.χ. ΠΕΤΡΟΥΛΑΚΗ Β. ΝΙΚΟΛΑΟΥ, Ψυχολογία τῆς Προσαρμογῆς, Ἀθήνα

12 ΣΠΕΤΣΙΕΡΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ, Ἡ ψυχικὴ ζωὴ τοῦ ἀνθρώπου, Ἀθῆναι ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΥ Μ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ, Σύγχρονοι Ποιμαντικοί Προβληματισμοί, Ἀθήνα 1988., Ἐπιστήμη καί τέχνη τῆς Ποιμαντικῆς, Ἀθήνα ΤΡΕΜΠΕΛΑ Ν. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ, Ὑπόμνημα εἰς τάς Ἐπιστολάς τῆς Καινῆς Διαθήκης, τ. Β, Ἀθῆναι ΦΑΡΟΥ ΦΙΛΟΘΕΟΥ, Ἱερέως, Κλῆρος, ἡ ἀνεκπλήρωτη ὑπόσχεση πατρότητος, Ἀθήνα ΦΑΡΟΥ ΦΙΛΟΘΕΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ ΚΟΦΙΝΑ, Γάμος, Ἀθήνα χ.χ. ΦΙΛΙΠΠΙΔΟΥ ΙΩΑΝΝ. ΛΕΩΝΙΔΟΥ, Ἡ Πρώτη Πρός Τιμόθεον Ποιμαντικὴ Ἐπιστολὴ τοῦ Ἀπ. Παύλου, Ἀθῆναι ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ ΝΕΟΦΥΤΟΥ, Μποροῦμε νά γίνουμε καλύτεροι γονεῖς, Λευκωσία ΧΡΙΣΤΙΝΑΚΗ ΕΠΑΜ. ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ, Θέματα Κανονικοῦ καί Ἐκκλησιαστικοῦ Δικαίου Α, Ἀθήνα

13 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ἀπὸ τῆς ἱδρύσεώς της ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία θέσπισε καὶ κρατεῖ μέχρι σήμερα ἀπαρασάλευτο τὸν κανόνα τῆς ἐγγάμου Ἱερωσύνης. Ὡς ἐκ τούτου, οἱ ἱερεῖς τῆς Ἐκκλησίας δὲν εἶναι πρόσωπα ἔξω ἀπὸ τὰ καθημερινὰ προβλήματα καὶ καταστάσεις τῆς ἐγκόσμιας καὶ ἐγγάμου ζωῆς, ἀλλὰ μετέχουν οἱ ἴδιοι κατὰ τὸ δυνατὸ σὲ ὅλες σχεδὸν τὶς πτυχές της, ὅπως τὴν οἰκογενειακὴ καὶ τὴ συζυγική. Ἡ Ἐκκλησία, ὅμως, ἀφενὸς μὲν κατάφερε νὰ ἰσορροπήσει τὶς ἀδυναμίες καὶ ἰδιαιτερότητες τοῦ κλήρου της, ἀφετέρου δὲ ἀνεπαίσθητα δημιούργησε τὴν ἱερατικὴ οἰκογένεια καὶ κατ ἐπέκταση τὴν πρόκληση τῆς ἰσορροπίας τῆς θέσης τοῦ ἱερέα μεταξὺ τῆς ἐνορίας καὶ τῆς οἰκογένειάς του. Ἀναπόφευκτα, λοιπόν, ἕνα νέο κεφάλαιο προβάλλει στὸν ἐρευνητικὸ φακὸ τῆς ποιμαντικῆς, αὐτὸ τῆς οἰκογένειας τοῦ ἱερέα καὶ τὸ πλέγμα τῆς σχέσης τῶν μελῶν τῆς μεταξύ τους. Τὸ παρὸν πόνημα ἔχει σκοπὸ νὰ ἀναπτύξει τὸ θέμα τῆς ἱερατικῆς οἰκογένειας ὅπως αὐτὸ παρουσιάζεται μέσα ἀπὸ πηγὲς ἐκκλησιαστικές, δήλ. Ἁγία Γραφή, Πατερικὴ Γραμματεία, συγγράμματα Ποιμαντικῆς, ἄρθρα, ὁμιλίες κ.ἄ., καὶ ἀπὸ πηγὲς τῶν ἐπιστημῶν τῆς Ψυχολογίας, τῆς Κοινωνιολογίας καὶ Παιδαγωγικῆς. Πιὸ συγκεκριμένα, μέσα ἀπὸ τὶς πιὸ πάνω πηγὲς καὶ μαρτυρίες, θὰ γίνει προσπάθεια νὰ ἐξαχθοῦν ἀπαντήσεις γύρω ἀπὸ καίρια ἐρωτήματα, ὅπως τὸ πῶς διακρίνεται ἡ οἰκογένεια τοῦ ἱερέα ἀπὸ τὶς ἄλλες οἰκογένειες, πῶς ὁ ἱερέας ἀντιλαμβάνεται καὶ χειρίζεται τὰ οἰκογενειακὰ του ζητήματα, ποιὸς εἶναι ὁ ρόλος τους καὶ πῶς λειτουργοῦν ἡ σύζυγος καὶ τὰ παιδιὰ τοῦ ἱερέα μέσα στὴν ἱερατικὴ οἰκογένεια κ.ἄ.. 11

14 Πέρα ἀπὸ τὴ βιβλιογραφικὴ ἐξέταση τοῦ θέματος, διεξήχθη ἐπίσης μικρῆς ἔκτασης ἔρευνα μὲ αὐτοσχέδια ἐρωτηματολόγια πρὸς ἱερατικὲς οἰκογένειες τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κύπρου. Ἡ ἔρευνα, εἶχε ὡς στόχο νὰ διαπιστώσει τὴν πραγματικὴ ἐμπειρία τῆς ζωῆς μιᾶς ἱερατικῆς οἰκογένειας καὶ τὸν τρόπο μὲ τὸν ὁποῖο μέλη συγχρόνων ἱερατικῶν οἰκογενειῶν βιώνουν τὴν ἱερατική τους ταυτότητα. Πηγὲς καὶ ἔρευνα, λοιπόν, εἶναι τὰ δυὸ κυρίως μέρη μέσα ἀπὸ τὰ ὁποῖα ἡ παροῦσα ἐργασία προσπαθεῖ νὰ προσεγγίσει τὸ θέμα τῆς ζωῆς τῆς Ἱερατικῆς Οἰκογένειας. Ἡ διάρθρωση τοῦ ὑλικοῦ χωρίζεται κυρίως σὲ τρία μέρη. Πρῶτα, γίνεται ἀνάλυση τῶν ἐννοιῶν τῆς Ἱερωσύνης καὶ τῆς Οἰκογένειας, μὲ εἰδικὴ ἀναφορὰ στὸ πῶς ἡ Ἐκκλησία ἀντιμετωπίζει τὸ σκοπὸ καὶ τὴ φύση τοῦ Γάμου καὶ τῆς Οἰκογένειας. Ἔπειτα, στὸ δεύτερο μέρος, ἡ ἐργασία ἀσχολεῖται ξεχωριστὰ μὲ τὴν παρουσίαση καὶ ἀνάλυση τῆς ζωῆς καὶ συμπεριφορᾶς τοῦ κάθε μέλους τῆς Ἱερατικῆς Οἰκογένειας, ἱερέα, πρεσβυτέρας καὶ παιδιῶν, ξεχωριστά. Στὸ τρίτο καὶ τελευταῖο μέρος, παρατίθενται ὅλα ὅσα ἀφοροῦν τὴν ἔρευνα, ὅπως τὰ χαρακτηριστικά τοῦ δείγματος, τὰ ἐρωτηματολόγια, τὰ ἀποτελέσματα, οἱ ἀναλύσεις καὶ οἱ ὁμαδοποιήσεις τῶν ἀπαντήσεων. Κάθε ἕνα ἀπό τὰ τρία μέρη τῆς ἐργασίας, ἀντιμετωπίζει ἀπὸ διαφορετικὴ σκοπιὰ τὸ θέμα τῆς Ἱερατικῆς Οἰκογένειας, παρουσιάζοντας ὅσο τὸ δυνατὸ μία πιὸ ὁλοκληρωμένη καὶ σφαιρικὴ ἄποψη γιὰ τὸ καίριο αὐτὸ θέμα τῆς Ποιμαντικῆς ἐπιστήμης. 12

15 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α ΙΕΡΩΣΥΝΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ Ἡ ἱερατικὴ οἰκογένεια, ἐμπερικλείει μέσα της τὶς ἔννοιες τῆς Ἱερωσύνης καὶ τῆς Οἰκογένειας. Ἱερωσύνη καὶ Οἰκογένεια εἶναι οἱ δυὸ προκλήσεις, οἱ ὁποῖες συναντῶνται στὸ πρόσωπο τοῦ ἱερέα καὶ διεκδικοῦν μερίδιο ἀφοσίωσης καὶ ἐπιμέλειας. Ἀναγκαστικά, κάθε λόγος γιὰ τὴν ἱερατικὴ οἰκογένεια, ὀφείλει νὰ διέλθει μέσα ἀπὸ τοὺς θεματικοὺς πυλῶνες τῆς Ἱερωσύνης ὡς χαρίσματος καὶ τῆς οἰκογένειας ὡς θεσμοῦ. Κρίνεται ἀκόμα ὠφέλιμο, νὰ γίνει ἀναφορὰ στὴ θεολογία καὶ διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας γύρω ἀπὸ τὸ θέμα τοῦ γάμου καὶ τῆς οἰκογένειας, ἀφοῦ κάθε οἰκογένεια ἱερέα εἶναι πρώτιστα χριστιανικὴ καὶ μετὰ ἱερατική. 1. Ἱερωσύνη. Ὁ ἱερέας ὡς φορέας τοῦ χαρίσματος τῆς Ἱερωσύνης εἶναι ἐπιφορτισμένος μὲ βαρύτατη εὐθύνη μέσα στὸ σῶμα τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ Ἱερωσύνη εἶναι τὸ ὕψιστο δυνατὸ λειτούργημα καὶ ἀξίωμα, τὸ ὁποῖο μπορεῖ νὰ λάβει ὁ ἄνθρωπος ἀπὸ τὸ Θεὸ ἐπὶ τῆς γῆς. Ἀποτελεῖ ἡ Ἱερωσύνη «τὸ ὕψιστoν τῶν θείων δωρημάτων, ἐξ ὅσων ὁ Θεὸς ἐχαρίσατο τοῖς ἀνθρώποις καὶ ἡ πηγή, οὕτως εἰπεῖν, ἁπασῶν τῶν αὐτοῦ πρὸς τοὺς ἀνθρώπους δωρεῶν, διότι ἀπὸ τῆς Ἱερωσύνης, ὡς ἀπὸ πηγῆς πολυχεύμονος, ἀπορρέουν ἅπαντα τὰ πρὸς τοὺς ἀνθρώπους ἐκ τοῦ οὐρανοῦ πεμπόμενα ἀγαθὰ» 1. 1 ΝΕΚΤΑΡΙΟΥ ΚΕΦΑΛΑ (Μητροπολίτου Πενταπόλεως), Ποιμαντική, Ἀθήνα χ.χ., σσ

16 Ἤδη ἀπὸ τὰ χρόνια τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, ὁ Ἀαρῶν 2 καθίσταται πρῶτος ἱερέας καὶ ἡ Παλαιὰ Διαθήκη ἀφιερώνει μεγάλο μέρος της τόσο στὴ σημασία τοῦ λειτουργήματος, ὅσο καὶ στὸ λεπτομερῆ διακανονισμὸ τῶν ἱερατικῶν καθηκόντων τῶν ἱερέων 3. Ὡστόσο, ἡ Ἱερωσύνη τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης λειτουργοῦσε σκιωδῶς καὶ συμβολικά, μέχρι ποὺ βρῆκε τὴν τελείωσή της στὸ πρόσωπο τοῦ ἴδιου τοῦ Χριστοῦ 4. Ὁ Χριστὸς εἶναι, κατὰ τὸν Ἀπόστολο Παῦλο, ὁ «προσαγορευθεὶς ὑπὸ τοῦ Θεοῦ ἀρχιερεὺς κατὰ τὴν τάξιν Μελιχισεδὲκ» 5, εἶναι ὁ «μέγας ἀρχιερέας» ὁ «διεληλυθών τοὺς οὐρανοὺς» 6. Ἡ Ἱερωσύνη, λοιπόν, 2 Βλ. Αριθμ Ἱστορικό τῆς ἐκλογῆς τῆς φυλῆς τοῦ Ἀαρῶν, ὡς τῆς φυλῆς ποὺ θὰ φέρει τὸ χάρισμα τῆς Ἱερωσύνης. 3 Βλ. σχ. Ἐξ. Κεφ Περισσότ. Βλ. ΙΩΗΛ ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ, Ἡ Παλαιὰ Διαθήκη, τ. Α, Θεσσαλονίκη ³1969, σ. 258 κ.ἑ. 4 «Ἂν τοίνυν φανῇ τις τῶν προφητῶν, λέγων ὅτι μετὰ τὸν Ἀαρὼν καὶ τὴν Ἱερωσύνη ἐκείνην καὶ τὰς θυσίας ταύτας καὶ τάς προσφορὰς ἐνεστήσεται ἱερεὺς ἕτερος, οὐκ ἀπὸ τῆς φυλῆς ἐκείνης, ἀλλ ἐξ ἑτέρας ἀφ ἧς οὐδέποτε γέγονεν ἱερεύς, οὐ κατὰ τὴν τάξιν Ἀαρών, ἀλλὰ κατὰ τὴν τάξιν Μελχισεδέκ, εὔδηλον ὅτι ἡ μέν παλαιὰ πέπαυται Ἱερωσύνη, ἑτέρα δὲ νέα ἀντειδενήνεκται. Εἰ γὰρ ἔμελλεν ἡ παλαιὰ κρατεῖν, οὐ κατὰ τὴν τάξιν Μελχισεδέκ, ἀλλὰ κατὰ τὴν τάξιν Ἀαρών, ἔδει λέγεσθαι. Τὶς οὖν τοῦτό φησίν; Αὐτὸς οὗτος ὁ περὶ τῶν θυσιῶν εἰπών, περὶ τοῦ Χριστοῦ διαλεγόμενος καί που τοῦτό φησιν Εἶπεν ὁ Κύριος τῷ Κυρίῳ μου κάθου ἐκ δεξιῶν μου». ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ, Κατὰ Ἰουδαίων, PG 48, 923. «Ὁποία ἡ μεταξὺ τοῦ ἱερέως τῆς Παλαιᾶς καὶ τοῦ ἱερέως τῆς Καινῆς Διαθήκης διαφορά; Ἡ μεταξὺ ἀμφοτέρων διαφορὰ εἶναι ἴση πρὸς τὴν διαφορὰν τῶν δύο διαθηκῶν τῆς Π. καί Κ., καὶ τὴν διαφορὰν τοῦ σώματος καὶ τῆς πραγματικότητος ἀπὸ τῶν τύπων καὶ τῆς σκιᾶς αὐτῶν διότι ἡ παλαιὰ λατρεία ἦτο λατρεία συμβολική, αἱ δὲ θυσίαι καὶ αἱ διάφοροι αὐτῆς ἱερουργίαι ἦσαν τύποι καὶ σκιὰ τῶν μελλόντων. Πόθεν ἄλλοθεν δείκνυται ἡ ὑπεροχὴ τῆς ἱερωσύνης τῆς Κ.Δ.; Ἀπὸ τῆς ἀρχῆς αὐτῆς διότι ἡ μὲν ἱερωσύνη τῆς παλαιᾶς λατρείας εἶχε τὸν Ἀαρὼν μὲν ἄνθρωπον, ὂν ἀνέδειξε Μωϋσῆς εἰς ἱερέα, ἡ δὲ τῆς Νέας Διαθήκης ἀρχὴν ἔσχεν αὐτὸν τὸν ἄκρον ἀρχιερέα τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστόν, ὅστις ἀνέδειξε τοὺς ἑαυτοῦ Ἀποστόλους τῇ ἐπιφοιτήσει τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἀρχιερεῖς, μυσταγωγοὺς καὶ λειτουργούς τῶν θείων Αὐτοῦ Μυστηρίων». ΝΕΚΤΑΡΙΟΥ ΚΕΦΑΛΑ, ὃ.π., σσ Εβρ. 5,10. 6 Εβρ. 4,14. Περισσότερα για τὴν ἀρχιερωσύνη τοῦ Χριστοῦ καὶ τή σχέση του μὲ τὴν Ἱερωσύνη τοῦ Μελχισεδὲκ τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης βλ. Εβρ. 4,14 10,18. 14

17 ἔχει ὡς «ἀρχή» της τὸ Χριστό, ὁ ὁποῖος τὴν μετέδωσε στοὺς Ἀποστόλους καὶ αὐτοὶ στοὺς διαδόχους τους 7. Ἡ Ἱερωσύνη, γιὰ νὰ χρησιμοποιήσουμε αὐτούσια ἀποσπάσματα τῆς πατερικῆς γραμματείας, γιὰ τὸν μὲν Ἅγιο Ἰωάννη τὸν Χρυσόστομο, «τελεῖται μὲν ἐπὶ τῆς γῆς, τάξιν δὲ ἐπουρανίων ἔχει ταγμάτων καὶ μάλα γε εἰκότως. Οὐ γὰρ ἄνθρωπος, οὐκ ἄγγελος, οὐκ ἄλλή τις κτιστή δύναμις, ἀλλ αὐτὸς ὁ Παράκλητος αὐτὴν διετάξατο τὴν ἀκολουθίαν, καὶ ἔτι μένοντας ἐν σαρκὶ τῶν ἀγγέλων ἔπεισε φαντάζεσθαι διακονίαν. Διό χρή τὸν ἱερωμένον ὥσπερ ἐν αὐτοῖς ἑστῶτα τοῖς οὐρανοῖς μεταξὺ τῶν δυνάμεων ἐκείνων οὕτως εἶναι καθαρὸν» 8. Γιὰ τὸν δὲ Ἅγιο Γρηγόριο τὸν Θεολόγο, ἡ Ἱερωσύνη ἔχει ὡς «προκείμενόν της», «πτερῶσαι ψυχήν, ἁρπάσαι κόσμου καί δοῦναι Θεῷ καὶ τὸ κατ εἰκόνα ἤ μένον τηρήσαι, ἤ κινδυνεῦον χειραγωγῆσαι ἤ διαρρυὲν ἀνασώσασθαι, εἰσοικίσαι τε τὸν Χριστὸν ἐν ταῖς καρδίαις διὰ τοῦ Πνεύματος καὶ τὸ κεφάλαιον, Θεὸν ποιῆσαι (τὸν ἄνθρωπον) καὶ τῆς ἄνω μακαριότητος, τὸν τῆς ἄνω συντάξεως» 9. 7 «Ἡ Ἱερωσύνη εἶναι μέγα καὶ ὑψηλὸν ὑπούργημα πρῶτον διὰ τὴν ἑαυτῆς ἀρχὴν καὶ δεύτερον διὰ τὸ ἔργον τῆς ἀποστολῆς αὐτῆς. Ἡ Ἱερωσύνη εἶναι μέγα καὶ ὑψηλὸν ὑπούργημα διὰ τὴν ἑαυτῆς ἀρχήν, διότι ἀρχὴ ταύτης εἶναι ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός, ὅστις παραδοὺς ἑαυτὸν ὑπὲρ ἡμῶν προσφοράν καὶ θυσίαν τῷ Θεῷ καὶ Πατρὶ εἰς ὀσμὴν εὐωδίας, ἐγένετο Ἀρχιερεὺς Μέγας προσαγορευθείς ὑπὸ τοῦ Θεοῦ ἀρχιερεὺς κατὰ τὴν τάξιν Μελχισεδέκ (Πρὸς Ἐβρραίους 5,10), καὶ ἐκάθισεν ἐν δεξιᾷ τοῦ θρόνου τῆς μεγαλωσύνης ἐν τοῖς οὐρανοῖς, τῶν Ἁγίων λειτουργὸς καὶ τῆς σκηνῆς, ἥν ἔπηξεν ὁ Κύριος καὶ οὐκ ἄνθρωπος (Ἑβρ. ἡ 1 2). Οὗτος ὁ μέγας Ἀρχιερεὺς παρέδωκε τοῖς ἱεροῖς αὐτοῦ μαθηταῖς καὶ Ἀποστόλοις τὸ τῆς ἱερωσύνης μυστήριον, ἵνα διαμείνῃ εἰς τὸν αἰώνα. Οὗτοι δὲ παρέδωκαν πρὸς τοὺς ἑαυτῶν μαθητάς, παρ ὧν καὶ ἡμεῖς τῇ χάριτι καὶ ἐνεργείᾳ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐλάβομεν». ΝΕΚΤΑΡΙΟΥ ΚΕΦΑΛΑ, ὃ.π., σσ ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ, Περὶ Ἱερωσύνης, Λόγος Γ, PG, 48, ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΘΕΟΛΟΓΟΥ, Λόγος Β, Ἀπολογητικός τῆς εἰς τὸν Πόντον φυγῆς, PG 35,

18 Ἂν σκοπὸς τῆς Ἱερωσύνης εἶναι, «νὰ ἁγιάση καὶ σώση ἅπασαν τὴν ἀνθρωπότητα, μεταδίδουσα τὴν χάριν τῆς ἀπολυτρώσεως εἰς ἁπάσας τάς ἐπερχομένας γενεάς μέχρι τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος, ὅπως ἅπασα ἡ ἀνθρωπότης σωθῆ διὰ τῆς θυσίας τοῦ Σωτῆρος τῆς ἀνθρωπότητος τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ» 10, τότε ὁ ἱερέας φέρει βαρύνουσα τὴν εὐθύνη τῆς ἀποστολῆς του. Τὸ γεγονὸς ὅτι, ἡ Ἱερωσύνη χαρακτηρίζεται ὡς «ποιμαντικό μυστήριο» 11, ὅπως ἐπίσης, «ποιμαντική διακονία» καί «μεγάλη ἐκκλησιαστικὴ διακονία» 12, συνεπάγεται ἐκτός τῶν λειτουργικῶν καθηκόντων τήν κοινωνική ἀποστολή τοῦ ἱερέα, τήν ποιμαντική του δράση 13. Ἡ ποιμαντικὴ ἀποστολὴ τοῦ ἱερέα στηρίζεται στὸ τρισσὸ ἀξίωμα τοῦ Χριστοῦ, τὸ ὁποῖο καὶ μετέδωσε στοὺς Ἀποστόλους, τὸ προφητικό διδακτικό, τὸ ἁγιαστικό ἀρχιερατικὸ καὶ τὸ βασιλικὸ διοικητικό 14. Τὰ τρία αὐτὰ ἀξιώματα συνιστοῦν τή «βάση καί τή 10 ΝΕΚΤΑΡΙΟΥ ΚΕΦΑΛΑ, ὃ.π.π., σ «Ἡ Ἱερωσύνη συνεπῶς ὡς μυστήριο τὸ ὁποῖο προορίζεται νὰ ὑπηρετήσει τὸ ἔργο τῆς σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπου ἀποτελεῖ ποιμαντικὸ μυστήριο, γιατί ἀπὸ τὴν ἀρχὴ ἐντάσσεται στὸ ποιμαντικὸ ἔργο τῆς Ἐκκλησίας. Αὐτό μᾶς ὁδηγεῖ στὸ συμπέρασμα ὅτι ἡ Ἱερωσύνη δὲν περιορίζεται ἀποκλειστικὰ στὴν λειτουργικὴ ἰδιότητα τοῦ ἱερέα ἀλλὰ στὴν γενικότερη ποιμαντικὴ ἰδιότητα, ποὺ σκοπὸ ἔχει νὰ ὑπηρετήσει ἀπὸ κάθε ἄποψη στὸ σύνολό της τὴ σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου». ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΓΚΙΚΑ, ΠΡΩΤΟΠΡΕΣΒΥΤΈΡΟΥ, Μαθήματα Ποιμαντικῆς, Θεσσαλονίκη ³2001, σ «Εἶναι λοιπὸν ἡ Ἱερωσύνη, ὡς ποιμαντικὴ διακονία, μία μεγάλη ἐκκλησιαστικὴ διακονία, ἀμέσως ἀπὸ τὸν Θεὸ μὲ τὸ μυστήριο σ ἐκείνους ποὺ ὁ ἴδιος ὁ Θεὸς καλεῖ». ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΒΑΚΑΡΟΥ, ΠΡΩΤΟΠΡΕΣΒΥΤΈΡΟΥ, Ἡ Ἱερωσύνη στὴν Γραμματεία τῶν πέντε πρώτων αἰώνων, (Διδ. Διατριβή), Θεσσαλονίκη 1986, σ «Ἡ βίωση τῆς προσωπικῆς εὐθύνης τοῦ ἱερέα κατὰ τὴν ἄσκηση τῆς ἡγετικῆς του ἀποστολῆς εἶναι ἡ μαρτυρία τῆς γνησιότητος καὶ τῆς αὐθεντικότητος τοῦ ἔργου του...ἡ βίωση τῆς εὐθύνης αὐτῆς ὁδηγεῖ τὸν ποιμένα στὴν ἐνεργοποίηση ὅλων τῶν δυνάμεών του γιὰ τὴν ἐπιτυχία τοῦ ἔργου του...ἡ ἐργασία του εἶναι ἡ ἀνταπόκριση στὶς καθημερινὲς ποιμαντικὲς ἀνάγκες κατὰ τὸ δυνατό...ὀφείλει ὁ ἴδιος νὰ ἐκδαπανάται καὶ νὰ ἀναλώνει τὸν ἑαυτὸ του στὸ ἔργο τῆς καθοδηγήσεως τοῦ ποιμνίου του, χωρὶς νὰ ὑπολογίζει τὰ δικαιώματά του καὶ τὸ συμφέρον του». ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΓΚΙΚΑ, ΠΡΩΤΟΠΡΕΣΒΥΤΈΡΟΥ, ὃ.π., σ «Μαζὶ μὲ τὴν ἀποστολή, μετέδωσε ὁ Κύριος καὶ ἀξιώματά Του στοὺς Ἀποστόλους. Τὸ προφητικὸ ἀξίωμα, δηλαδή, τὴν ἐξουσία νὰ κηρύττουν τὸ εὐαγγέλιο, τὸ ἀρχιερατικὸ ἀξίωμα, δηλαδὴ τὴν ἐξουσία νὰ τελοῦν τὰ μυστήρια καὶ νὰ μεταδίδουν τὴν ἁγιάζουσα θεία χάρη στοὺς πιστοὺς καὶ τὸ 16

19 μέθοδο τοῦ ποιμαντικοῦ ἔργου» 15 τοῦ ἱερέα, ὁ ὁποῖος καθίσταται πλέον ὁ δάσκαλος, ὁ λειτουργὸς καὶ ὁ ἡγέτης τοῦ ποιμνίου του. Ὁ ἱερέας, λοιπόν, ὡς φορέας τῆς Ἱερωσύνης, εἶναι ὁ ποιμένας 16 τοῦ ἐμπιστευμένου σέ αὐτόν ποιμνίου, ὁ ὁποῖος ἀναλαμβάνει μιά σειρά ἀπό «πράξεις» 17 μὲ σκοπὸ τὴν καθοδήγηση καὶ τὴν ἐξυπηρέτηση τῶν πνευματικῶν καὶ ὑλικῶν του ἀναγκῶν 18. βασιλικὸ ἀξίωμα, δηλαδὴ τὴν ἐξουσία νὰ ποιμαίνουν τὴν Ἐκκλησία» ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΒΑΚΑΡΟΥ, ΠΡΩΤΟΠΡΕΣΒΥΤΈΡΟΥ, ὃ.π., σ «Τὸ τρισσὸ ἀξίωμα τοῦ Χριστοῦ, βασιλικό, διδακτικό, ἁγιαστικὸ ἀποτελεῖ τὴ βάση καὶ τὴ μέθοδο τοῦ ποιμαντικοῦ ἔργου. Ἡ ποιμαντικὴ πρέπει πρωτίστως νὰ καθοδηγεῖ τοὺς πιστοὺς στὴν καθημερινὴ ἔμπρακτη βίωση τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ. Αὐτὸ θὰ ἐπιτευχθεῖ μὲ τὴ διδασκαλία τῆς αὐθεντικῆς πίστεως, τὴν ὁποία κατέχει καὶ εἶναι τὸ ἱερὸ Εὐαγγέλιο. Ὅμως εἶναι ἀπαραίτητη καὶ ἡ τροφοδοσία μὲ τὴ χάρη ποὺ παρέχεται στοὺς κοινωνοὺς τῶν μυστηρίων τῆς Ἐκκλησίας. Αὐτὸ τὸ τρίπτυχο δράσεως τῆς ποιμαντικῆς ἐργασίας ἀποβλέπει στὴν πρόοδο καὶ τὴν αὔξηση τῆς ἑνότητος τῶν μελῶν τῆς Ἐκκλησίας ὡς μελῶν τοῦ ἰδίου σώματος εἰς ἄνδρα τέλειον, εἰς μέτρον ἡλικίας τοῦ πληρώματος τοῦ Χριστοῦ (Ἐφεσ. Δ, 13)». ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΓΚΙΚΑ, ΠΡΩΤΟΠΡΕΣΒΥΤΈΡΟΥ, ὃ.π., σ. 60. Βλ. ἐπίσης ΝΙΚΟΥ ΜΑΤΣΟΥΚΑ, Δογματικὴ καὶ Συμβολικὴ Θεολογία Β, Θεσσαλονίκη 1992, σσ «Τὸ πρῶτο πράγμα ποὺ πρέπει νὰ κατανοήσει ὁ ἱερέας εἶναι ὅτι μὲ τὴν ἰδιότητά του καθίσταται ἡγετικὴ φυσιογνωμία μέσα στὴν κοινότητα τῶν πιστευόντων. Ὁ ποιμένας δὲν εἶναι ἁπλὸς παιδαγωγός, ποὺ ἐλέγχει καὶ διορθώνει μόνο τὴ ζωὴ τοῦ ποιμνίου του. Ὁ ποιμένας εἶναι ἕνας πνευματικὸς ἥγέτης, ποὺ ἔχει ἀποκλειστικό ἔργο νὰ ὁδηγήσει τὸ ποίμνιο ἐν νομῇ ἀγαθῇ (Ἰεζ. Λδ, 14), στὴν αὐλὴ τῶν προβάτων (Ἰω. Ι, 1.), στὴ βασιλεία τῶν οὐρανῶν... Ὁ ἱερέας ἀναλαμβάνει τὸ ἔργο τῆς σωτηρίας τοῦ ἄνθρώπου ὄχι μὲ μία ἀνθρώπινη πράξη ἀλλὰ ἀπὸ τὸ μυστήριο τῆς ἱερωσύνης, τὸ ὁποῖο τὸν καθιερώνει ὡς ποιμένα. Αὐτὸ τὸν ἐπιφορτίζει μὲ κάποια ἰδιαίτερη εὐθύνη, ποὺ θὰ μποροῦσε νὰ χαρακτηρισθεῖ ὡς ποιμαντικὴ εὐθύνη». ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΓΚΙΚΑ, ΠΡΩΤΟΠΡΕΣΒΥΤΈΡΟΥ, ὃ.π., σ «Ἀπὸ τὴν ἔκφραση τῆς προοδευτικῆς κοινότητας, μποροῦμε νὰ ἐπισημάνουμε ἕναν ἀριθμὸ πράξεων τοῦ ἱερατείου πού ἀποβλέπει στὴν τελικὴ μορφοποίηση τῆς κοινωνίας τῶν πιστῶν. Οἱ πράξεις αὐτὲς στὸ συγκεκριμένο ὀργανωτικὸ σχῆμα τοῦ Χριστιανισμοῦ εἶναι: Τὸ κήρυγμα...ἡ βάπτιση...ἡ δυνατότητα μετοχῆς στὰ μυστήρια... Ἡ παροχὴ πνευματικῆς καθοδηγήσεως...ἡ ποιμαντικὴ μέριμνα...ἡ παροχὴ πνευματικοῦ δικαίου...ἡ ὀργάνωση κοινωνικοῦ ἔργου...εἶναι φανερὸ, λοιπόν, ὅτι οἱ πιστοὶ στὸ πλαίσιο τῆς θρησκευτικῆς κοινότητας ἀποτελοῦν τὴν κεντρικὴ μέριμνα τοῦ ἱερατείου». ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Τ. ΓΙΟΥΛΤΣΗ, Κοινωνιολογία τῆς Θρησκείας, Θεσσαλονίκη 1996, σσ «Ἀκολουθώντας τὰ λόγια τοῦ Κυρίου, θὰ λέγαμε ὅτι ὁ ὅρος ποιμαντικὴ σημαίνει τὴν προσωπικὴ γνωριμία τῶν ποιμένων καὶ τῶν ποιμαινομένων μὲ σκοπὸ τὴν ἐξυπηρέτηση τῶν πνευματικῶν καὶ τῶν ὑλικῶν ἀκόμη ἀναγκῶν τους ἢ γενικῶς τὴν πρόνοια γι αὐτοὺς ὡς πνευματικὰ τέκνα, ἡ ὁποία εἶναι δυνατὸν νὰ φθάσει καὶ μέχρι τὴν αὐταπάρνηση καὶ τὴν αὐτοθυσία» ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΓΚΙΚΑ, ΠΡΩΤΟΠΡΕΣΒΥΤΈΡΟΥ, ὃ.π., σ

20 2. Ἄγαμη καὶ Ἔγγαμη Ἱερωσύνη. Ἀρχικά, στὴν Παλαιὰ Διαθήκη δὲν γίνεται διάκριση μεταξὺ ἄγαμης καὶ ἔγγαμης Ἱερωσύνης, ἀλλὰ ἦταν ἐξ ὁρισμοῦ της ἔγγαμη. Τὸ ἴδιο ἰσχύει καὶ γιὰ τὴν πρώτη Ἐκκλησία, ἀφοῦ οἱ Ἀπόστολοι, ὡς οἱ πρῶτοι ἀρχιερεῖς τῶν χρόνων τῆς Καινῆς Διαθήκης, ἦσαν ἔγγαμοι (ἐκτὸς τοῦ Ἰωάννη καὶ μετέπειτα τοῦ Παύλου). Οἱ Ἐπιστολὲς τοῦ Ἄπ. Παύλου ἀναφέρονται σὲ «μιᾶς γυναικός» ἄνδρες 19, σὲ ἔγγαμους, δηλαδή, ἐπισκόπους, πρεσβυτέρους καὶ διακόνους. Στὴ συνέχεια, ὅμως, ἂν καὶ ἡ Ἐκκλησία, μὲ τὸν Ε Κανόνα τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων, ἀπαγορεύει σὲ ὁποιοδήποτε κληρικὸ νὰ διώξει τὴ γυναίκα του, προφασιζόμενος εὐλάβεια καὶ σεβασμὸ ἀπέναντι στὴν Ἱερωσύνη 20, στὴν Ἐκκλησία ἄρχισε νὰ ἐκδηλώνεται προτίμηση στὴν ἄγαμη Ἱερωσύνη εἴτε μόνο γιὰ τὸ βαθμὸ τῶν Ἐπισκόπων εἴτε γιὰ ὅλους τούς βαθμοὺς τῆς Ἱερωσύνης 21. Κατὰ τὴν Α 19 «δεῖ οὖν τὸν ἐπίσκοπον ἀνεπίληπτον εἶναι, μιᾶς γυναικὸς ἄνδρα»α Τιμ. 3,2. «διάκονοι ἔστωσαν μιᾶς γυναικὸς ἄνδρες». Ἅ Τιμ. 3, 12. «εἲ τίς ἐστιν ἀνέγκλητος, μιᾶς γυναικὸς ἀνὴρ» Τιτ. 1, «Ἐπίσκοπος, ἤ Πρεσβύτερος, ἤ Διάκονος, τὴν ἑαυτοῦ γυναῖκα μὴ ἐκβαλλέτω προφάσει εὐλαβείας. Ἐὰν δὲ ἐκβάλῃ, ἀφοριζέσθω ἐπιμένων δέ, καθαιρείσθω». Γ. Α. ΡΑΛΛΗ ΚΑΙ Μ. ΠΟΤΛΗ, Σύνταγμα τῶν Θείων καὶ Ἱερῶν Κανόνων, Κανών Ἑ Ἁγίων Ἀποστόλων, τ. Α, Αθήναι 1966, σ «τὰ γὰρ εἰς τὴν Ἱερωσύνην παραδοθέντα διὰ τὸ ἐξοχώτατον τῆς ἱερουργίας εἰς πάντας ἐνόμισαν ἴσως φέρεσθαι. Ἀκηκοότες γὰρ ὅτι δεῖ τὸν ἐπίσκοπον ἀνεπίληπτον εἶναι, μιᾶς γυναικὸς ἄνδρα, ἐγκρατή, ὠσαύτως καὶ τὸν διάκονον καὶ τὸν πρεσβύτερον, τὸν ὅρον τῶν ταγμάτων οὐκ ἐννόησαν. Καὶ γὰρ τῷ μὲν ὄντι οὐ δέχεται εἰς Ἱερωσύνην τὸ ἅγιον τοῦ θεοῦ κήρυγμα μετὰ τήν τοῦ Χριστοῦ ἐνδημίαν οὐδὲ τοὺς ἀπὸ πρώτου γάμου τελευτησάσης τῆς αὐτῶν γυναικὸς δευτέρῳ γάμῳ συναφθέντας, διὰ τὸ ὑπερβάλλον τῆς τιμῆς τῆς Ἱερωσύνης καὶ ταῦτα ἀσφαλῶς ἡ ἁγία τοῦ θεοῦ ἐκκλησία μετὰ ἀκριβείας παραφυλάττεται. Ἀλλὰ καὶ τὸν ἔτι συμβιοῦντα καὶ τεκνογονοῦντα, μιᾶς γυναικὸς ὄντα ἄνδρα, οὐ δέχεται, ἀλλὰ ἀπὸ μιᾶς ἐγκρατευσάμενον ἤ χηρεύσαντα διάκονόν τε καὶ πρεσβύτερον καὶ ἐπίσκοπον καὶ ὑποδιάκονον, μάλιστα ὅπου ἀκριβεῖς κανόνες οἱ ἐκκλησιαστικοί...τὸ πρεπωδέστατον γὰρ ἀεὶ ἡ ἐκκλησία ἐφορῶσα ἁγίῳ πνεύματι εὖ διαταχθεῖσα ἔγνω ἀπερισπάστως θεῷ τάς λατρείας ἐπιτελεῖσθαι σπουδάζειν καὶ τὰ πνευματικὰ τῶν χρειῶν μετὰ πάσης εὐνουστάτης συνειδήσεως τελειοῦσθαι. Φημὶ δὲ ὅτι πρέπον ἐστὶ διὰ τάς ἐξαπίνης λειτουργίας καὶ χρείας σχολάζειν τὸν πρεβύτερον καὶ 18

21 Οἰκουμενικὴ Σύνοδο στὴ Νίκαια τὸ 325 μ.χ. τὸ δίλημμα μεταξὺ ἄγαμης ἢ ἔγγαμης Ἱερωσύνης βρῆκε μία πρώτη διευθέτηση μὲ τὴν εἰσήγηση τοῦ Ἐπισκόπου (Αἰγυπτιάδος) Παφνουτίου, ὁ ὁποῖος ἀντιπαραβάλλοντας στὸν Ἐπίσκοπο Κορδούης Ὅσιο τὴν τιμιότητα τοῦ γάμου καὶ τὸ βαρύτατό τοῦ ζυγοῦ τῆς ἀγαμίας, κατάφερε νὰ πείσει τοὺς συνέδρους νὰ ψηφίσουν ὑπὲρ τῆς ἐγγάμου Ἱερωσύνης καὶ στοὺς Ἐπισκόπους 22. Ἡ Πενθέκτη Οἰκουμενικὴ Σύνοδος (691 μ.χ.) ἔδωσε τὴν τελικὴ λύση στὸ ζήτημα. Ἀφ ἑνὸς μέν, μὲ τὸν ΙΒ Κανόνα της ἀπαγορεύει τὸ γάμο στοὺς Ἐπισκόπους 23, ἀφ ἑτέρου δὲ μὲ τὸν ΙΓ Κανόνα της ἀπαγορεύει στοὺς διακόνους καὶ πρεσβυτέρους νὰ διώχνουν τὶς διάκονον καὶ ἐπίσκοπον θεῷ». ΕΠΙΦΑΝΙΟΥ ΚΥΠΡΟΥ, Κατά αἰρέσεων, νθ, PG 41, «Πρεσβύτερος, ἐὰν γήμη, τῆς τάξεως αὐτὸν μετατίθεσθαι ἐὰν δὲ πορνεύση, ἤ μοιχεύση, ἐξωθεῖσθαι αὐτὸν τέλεον, καὶ ἄγεσθαι εἰς μετάνοιαν». Γ. Α. ΡΑΛΛΗ ΚΑΙ Μ. ΠΟΤΛΗ, ὃ.π., Κανὼν Α Νεοκαισαρείας, τ. Γ, σ «οἱ Ἐκκλησιαστικοὶ ἱστορικοὶ Σωκράτης και Σωζόμενος ἀναφέρουν ὁτι ἐν τῇ πρώτῃ οἰκουμενικῇ συνόδῳ ἐτέθῃ ἐπίσης θέμα ὑποχρεωτικῆς ἀγαμίας τοῦ κλήρου, ἀλλὰ ἡ θέσπισις τοιούτου κανόνος ( νόμου νεαροῦ ) ἀπεφεύχθη τῇ ἐπεμβάσει τοῦ ἐπισκόπου (Αἰγυπτιάδος) Παφνουτίου: ἐδόκει τοῖς ἐπισκόποις νόμος νεαρὸν εἰς τὴν ἐκκλησίαν εἰσφέρειν, ἐπισκόπους καὶ πρεσβυτέρους, διακόνους τε καὶ ὑποδιακόνους, μὴ συγκαθεύδειν ταῖς γαμεταῖς ἃς πρὶν ἱερᾶσθαι ἠγάγοντο. Ἀναστὰς δὲ Παφνούτιος ὁ ὁμολογητής, ἀντεῖπε τίμιόν τε τὸν γάμον ἀποκαλῶν, σωφροσύνηντε τὴν πρὸς τὰς ἰδίας γυναῖκας συνουσίας, συνεβούλευσε τῇ συνόδῳ μὴ τοιοῦτον θέσθαι νόμον. Χαλεπὸν γὰρ εἶναι τὸ πρᾶγμα φέρειν ἴσως δὲ καὶ αὐτοῖς καὶ ταῖς τούτων γαμεταῖς, τοῦ μὴ σωφρονεῖν αἰτία γενήσεται. Κατὰ δὲ τὴν ἀρχαίαν τῆς ἐκκλησίας παράδοσιν, τοὺς μὲν ἀγάμους τοῦ ἱερατικοῦ τάγματος κοινωνήσαντας, μηκέτι γαμεῖν τοὺς δέ μετὰ τὸν γάμον ὧν ἔχουσι γαμετῶν μὴ χωρίζεσθαι. Καὶ ταῦτα μὲν ὁ Παφνούτιος, καίπερ ἄπειρος ὢν γάμου, εἰσηγήσατο. ἐπήνεσε δὲ καὶ ἡ σύνοδος τὴν βουλὴν καὶ περὶ τούτου οὐδὲν ἐνομοθέτησεν ἀλλὰ τῇ ἑκάστου γνώμῃ τὸ πρᾶγμα, οὐ ἐν ἀνάγκῃ ἔθετο». ΠΑΥΛΟΥ ΜΕΝΕΒΙΣΟΓΛΟΥ Μητροπολίτου Σουηδίας καὶ πάσης Σκανδιναβίας, Ἱστορικὴ εἰσαγωγὴ εἰς τοὺς Κανόνας τῆς ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, Στοκχόλμη 1990, σ βλ. ἐπίσης ΣΩΖΟΜΕΝΟΥ, Ἐκκλησιαστικὴ Ἱστορία, PG 67, 925, ΣΩΚΡΑΤΟΥΣ, Ἐκκλησιαστικὴ Ἱστορία, PG 67, και Πρακτικά τῶν Ἁγίων καὶ Οἰκουμενικῶν Συνόδων, ἔκδ. Καλύβης Τιμίου Προδρόμου Ἱερᾶς Σκήτης τῆς Ἁγίας Ἄννης Ἁγίου Ὅρους, τ. Α. σ «καὶ τοῦτο δὲ εἰς γνῶσιν ἡμετέραν ἦλθεν, ὡς ἐν τοῖς τῇ Ἀφρικῇ καὶ Λιβύῃ, καὶ ἑτέροις τόποις, οἱ τῶν ἐκεῖσε θεοφιλέστατοι πρόεδροι, συνοικεῖν ταῖς ἰδίαις γαμεταῖς, καὶ μετὰ τὴν ἐπ αὐτοῖς προελθοῦσαν χειροτονίαν, οὐ παραιτοῦνται, πρόσκομμα τοῖς λαοῖς τιθέντες, καὶ σκάνδαλον. Πολλῆς οὖν ἡμῖν σπουδῆς οὔσης, τοῦ πάντα πρὸς ὠφέλειαν τῶν ὑπό χεῖρα ποιμνίων διαπράττεσθαι, ἔδοξεν, ὥστε μηδαμῶς τὸ τοιοῦτον ἀπὸ τοῦ νῦν γίνεσθαι...». Γ. Α. ΡΑΛΛΗ ΚΑΙ Μ. ΠΟΤΛΗ, ὃ.π., τ. Β, σ

22 συζύγους τους ἢ νὰ ἀποφεύγουν τὴ μεταξὺ τους συνάφεια καὶ κοινωνία 24. Ἡ πιο πάνω διευθέτηση τοῦ ζητήματος δέ βρίσκει σύμφωνη τή Δυτική Ἐκκλησία. Στηριζόμενη σέ μιά σειρά Κανόνων Τοπικῶν Συνόδων, ὅπως εἶναι οἱ Δ 25 καί ΚΕ 26 τῆς Συνόδου τῆς Καρθαγένης(419 μ.χ.) καθιέρωσε καὶ τηρεῖ μέχρι σήμερα τὴν ὑποχρεωτικὴ ἀγαμία σὲ ὅλους τούς βαθμοὺς τῆς Ἱερωσύνης 27. Ἡ 24 «Ἐπειδὴ τῇ τῶν Ρωμαίων ἐκκλησίᾳ ἐν τάξει κανόνος παραδεδόσθαι διέγνωμεν, τοὺς μέλλοντας διακόνου, ἤ πρεσβυτέρου χειροτονίας ἀξιοῦσθαι, καθομολογεῖν, ὡς οὐκέτι ταῖς αὐτῶν συνάπτονται γαμεταῖς ἡμεῖς τῷ ἀρχαίῳ ἐξακολουθοῦντες κανόνι τῆς ἀποστολικῆς ἀκριβείας και τάξεως, τὰ τῶν Ἰερῶν ἀνδρῶν κατ ανόμους συνοικέσια, καὶ ἀπὸ τοῦ νῦν ἐῤῥῶσθαι βουλόμεθα, μηδαμῶς αὐτῶν τὴν πρὸς γαμετὰς συνάφειαν διαλύοντες, ἤ ἀποστεροῦντες αὐτοῦς τῆς πρὸς ἀλλήλους κατὰ καιρὸν τὸν προσήκοντα ὁμιλίας. Ὥστε, εἴ τις ἄξιος εὑρεθείη πρὸς χειροτονίαν ὑποδιακόνου, ἤ διακόνου, ἤ πρεσβυτέρου, οὗτος μηδαμῶς κωλυέσθω ἐπὶ τοιοῦτον βαθμὸν ἐμβιβάζεσθαι, γαμετῇ συνοικῶν νομίμῳ... Εἴ τις οὖν τολμήσοι παρὰ τούς ἀποστολικοὺς Κανόνας κινούμενος, τινὰ τῶν ἱερωμένων, πρεσβυτέρων, φαμέν, ἤ διακόνων, ἤ ὑποδιακόνων, ἀποστερεῖν τῆς πρὸς τὴν νόμιμον γυναῖκα συναφείας τε καὶ κοινωνίας, καθαιρεῖσθω ὡσαύτως καὶ εἴ τις πρεσβύτερος, ἤ διάκονος, τὴν ἑαυτοῦ γυναῖκα προφάσει εὐλαβείας ἐκβάλλει, ἀφοριζέσθω ἐπιμένων δέ, καθαιρείσθω». ΤΩΝ ΙΔΙΩΝ, αὐτόθι, σ «Φαυστίνος ἐπίσκοπος Πικένου τῆς Ποτεντινῆς χώρας, τοποτηρητὴς τῆς ἐκκλησίας Ῥώμης, εἶπεν Ἀρέσκει, ἵνα ἐπίσκοπος, καὶ πρεσβύτερος, καὶ διάκονος, καὶ πάντες οἱ τὰ ἱερὰ ψηλαφῶντες τῆς σωφροσύνης φύλακες, γυναικῶν ἀπέχωνται. Ἀπὸ πάντων τῶν ἐπισκόπων ἐλέχθη Ἀρέσκει, ὥστε πάντας σωφροσύνην τηρεῖν τούς τῷ θυσιαστηρίῳ προσεδρεύοντας, ἤτοι δουλεύοντας». ΤΩΝ ΙΔΙΩΝ, αὐτόθι, σ «Αὐρήλιος ἐπίσκοπος εἴπει Προστίθημι, ἀδελφοὶ τιμιώτατοι, πρὸς τούτοις, ἐν τῷ ἀναφέρεσθαι ἕνεκεν ἐγκρατείας τῆς περὶ τάς ἰδίας γυναῖκας τινῶν τῶν κληρικῶν, ἐξαιρέτως ἀναγνωστῶν τοὺς τὰ ἱερὰ μυστήρια ψηλαφῶντας καὶ τοὺς διακόνους, καὶ πρεσβυτέρους, ἀλλὰ καὶ ἐπισκόπους, κατὰ τοὺς ἰδίους ὅρους καὶ ἐκ τῶν συμβίων ἐγκρατεύεσθαι, ἵνα ὡς μὴ ἔχοντες ὧσιν εἰ μὴ ποιήσωσι, τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ ἀποικινηθῶσι καθήκοντος τοὺς δὲ λοιποὺς κληρικοὺς πρὸς τοῦτο μὴ ἀναγκάζεσθαι, εἰμὴ ἐν προβεβηκυίᾳ κείρα. Ἀπὸ πάσης ἐλέχθη τῆς συνόδου Ἅπερ ἡ ὑμετέρα ἁγιωσύνη δικαίως ἐρρύθμισεν, ἱεροπρεπῆ ὄντα καὶ θεάρεστα, βεβαιοῦμεν». ΤΩΝ ΙΔΙΩΝ, αὐτόθι, σσ Ἐξάλλου αὐτὸς εἶναι ἕνας λόγος γιὰ τὸν ὁποῖο ἡ Δυτικὴ Ἐκκλησία ἀμφισβήτησε πολλὲς φορὲς τὴν οἰκουμενικότητα τῆς Πενθέκτης Οἰκουμενικῆς Συνόδου: «Ἀντιθέτως, ἐν τῇ δυτικῇ ἐκκλησίᾳ ἠμφισβητήθη πολλάκις ἡ οἰκουμενικότης τῆς συνόδου καὶ οἱ κανόνες αὐτῆς δὲν ἐγένοντο δεκτοὶ ὑπὸ πάντων καὶ πάντοτε. Ἡ κύρια αἰτία τῆς τοιαύτης στάσεως τῆς δυτικῆς ἐκκλησίας ἔναντι τῆς πενθέκτης οἰκουμενικῆς συνόδου καὶ τῶν ὑπ αὐτῆς θεσπισθέντων κανόνων εἶναι ἀσφαλῶς τὸ γεγονός, ὅτι κανόνες τινὲς τῆς συνόδου ταύτης ἤρχοντο εἰς ἀντίθεσιν μὲ τὴν πρᾶξιν τῆς δυτικῆς 20

23 διαφορετικότητα τῶν ἀπόψεων τῆς Ἀνατολικῆς καί Δυτικῆς Ἐκκλησίας σχετικά μέ τό ζήτημα τῆς ἄγαμης ἤ τῆς ἔγγαμης Ἱερωσύνης, κατά μία ἄποψη ἀφορμᾶται ἀπό τήν διαφορετικότητα στήν ἠθική ἀντιμετώπιση τοῦ γάμου καί τῆς συζυγικῆς σχέσης. Ἡ μέν Ἀνατολική ἐπιτρέποντας καί ἐπιβάλλοντας τή συζυγία στούς δύο πρώτους βαθμούς τῆς Ἱερωσύνης, δέν θεωρεῖ τό γάμο ἀνήθικο καί μιαρό 28, ἐνῷ, τὸ ἀντίθετο, ἡ Δυτικὴ Ἐκκλησία ἀποκλείοντας τοὺς ἐγγάμους ἀπὸ τὴν Ἱερωσύνη, καταφάσκει στὴν ἀντίληψη γιά μιαρότητα καὶ μὴ καθαρότητα τῆς συζυγικῆς σχέσης 29. ἐκκλησίας καὶ ὅτι ἕτεροι κανόνες τῆς συνόδου ταύτης ἐθεωρήθησαν ὅτι ἐστρέφοντο κατὰ τῆς δυτικῆς ἐκκλησίας... Γενικῶς ὅμως γίνεται δεκτὸν ὅτι οἱ κανόνες τῆς πενθέκτης οἰκουμενικῆς συνόδου, οἱ μὴ ἀρεστοὶ εἰς τὴν Ρώμην, ἦσαν ἕξ, οἱ μνημονευθέντες τέσσαρες (κανόνες 2, 13, 36 και 55) καὶ ἕτεροι δύο...». ΠΑΥΛΟΥ ΜΕΝΕΒΙΣΟΓΛΟΥ Μητροπολίτου Σουηδίας καὶ πάσης Σκανδιναβίας, ὃ.π., σσ Βλ. ἐπίσης ΗΛΙΑ Α. ΒΟΥΛΓΑΡΑΚΗ, Καθημερινὲς ἱστορίες Ἁγίων καὶ Ἁμαρτωλῶν στὸ Βυζάντιο, Ἀθήνα 2002, σσ Ἄλλωστε, οἱ λόγοι ποὺ συντέλεσαν στὴν ἀπαγόρευση τοῦ γάμου στοὺς ἐπισκόπους στὴν Ἀνατολικὴ Ἐκκλησία δὲν ἦταν τόσο λόγοι ἠθικῆς ὅσο ἡ ἀποφυγὴ σύγχυσης τῆς ἐκκλησιαστικῆς καὶ τῆς οἰκογενειακῆς περιουσίας τῶν ἐπισκόπων καὶ ἡ τάση ὑπερτίμησης τοῦ μοναστικοῦ ἰδεώδους. «Σιγὰ σιγὰ ὅμως, αὐξανόταν ἡ προτίμηση τῶν ἀγάμων, γιὰ δυὸ λόγους: 1) Γιατί ἄρχισε νὰ ὑπερτιμᾶται τὸ μοναστικὸ ἰδεῶδες. Οἱ μοναχοὶ ὑπάχθηκαν πλήρως στὴν ἐκκλησιαστικὴ διοίκηση καὶ δέχθηκαν ἐκκλησιαστικὰ ἀξιώματα. 2) Ὁ ἐπίσκοπος ἦταν ὁ ἀπόλυτος διαχειριστὴς τῆς ἐκκλ. περιουσίας καὶ μποροῦσε νὰ ὑπάρξει σύγχυση τῆς ἐκκλησιαστικῆς περιουσίας μὲ τὴν προσωπικὴ περιουσία ἀπὸ τοὺς κληρονόμους τῶν ἐγγάμων ἐπισκόπων, καὶ μάλιστα ἀπʹ ὅσους εἶχαν τέκνα. Γιʹ αὐτὸ ὁ 4ος Κανὼν τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων συνιστᾶ σαφῆ διάκριση τῆς ἐκκλησιαστικῆς καὶ ἀτομικῆς περιουσίας τῶν ἐπισκόπων. ΝΙΚΟΥ ΜΠΟΥΓΑΤΣΟΥ, Ἡ Ὀρθόδοξη Θεολογία γιὰ τὸ σκοπὸ τοῦ Γάμου, Ἀθήνα 1989, σ Ἡ διαφορετικότητα μεταξὺ τῶν δυὸ Ἐκκλησιῶν, σχετικὰ μὲ τὸ θέμα τοῦ γάμου, μπορεῖ νὰ διαφανεῖ ἀπὸ τὴ σύγκριση τῶν Κανόνων Δ τῆς Καρθαγένης καὶ ΙΓ τῆς Πενθέκτης Οἰκουμενικῆς Συνόδου, οἱ ὁποῖοι ἀντίστοιχα στηρίζουν τὶς δυὸ ἀντιλήψεις. Ὁ μὲν πρῶτος ἐπιβάλλει ἀποχὴ, ἐνῶ ὁ δεύτερος καταδικάζει ὅσους κληρικοὺς ἀπέχουν τῆς συζυγικῆς σχέσης. Τόσο γιὰ τὸ θέμα αὐτὸ ὅσο καὶ γενικὰ γιὰ τὸ θέμα τῆς ἀγάμου καὶ ἐγγάμου Ἱερωσύνης βλ. ΝΙΚΟΥ ΜΠΟΥΓΑΤΣΟΥ, αὐτόθι, σσ

24 3. Ὁ Θεσμὸς τῆς Οἰκογένειας. Ἡ ἱερατικὴ οἰκογένεια ζεῖ στὸ κοινωνικὸ καὶ πολιτιστικὸ παρόν. Κατὰ βάση εἶναι μία κοινότυπη οἰκογένεια καὶ χαρακτηρίζεται ἀπὸ τὶς λειτουργίες καὶ τὰ στοιχεῖα, τὰ ὁποῖα συνθέτουν κάθε σύγχρονη οἰκογένεια. Συνεπῶς, στὴ φυσική της διάσταση ἡ ἱερατικὴ οἰκογένεια δὲν μπορεῖ νὰ ξεχωρίσει ἀπὸ τὸ θεσμικὸ πλαίσιο τῆς οἰκογένειας. Καταρχάς, ἡ οἰκογένεια, συγκαταλέγεται στοὺς θεσμούς, διότι «συνίσταται σ ἕνα σταθερὸ πλέγμα σχέσεων μεταξὺ κοινωνικὰ προσδιορισμένων ρόλων (σύζυγος, μητέρα, γιός, ἀδελφὸς κλπ)» 30. Κατατάσσεται στοὺς βιολογικοὺς θεσμοὺς καὶ διαδραματίζει καταλυτικὸ ρόλο στὴν ὁμαλὴ ἔνταξη τῶν μελῶν της στοὺς ἄλλους θεσμοὺς καὶ στὴν κοινωνία γενικότερα 31. Ἀκόμα, ἡ οἰκογένεια στὴν κοινωνική της διάσταση ἔχει χαρακτήρα δημόσιο, ὁ ὁποῖος ἀφορᾶ «τὴν ὀργάνωση τοῦ συλλογικοῦ βίου καὶ συνδέεται μὲ τὴν ἐν γένει θέσμιση τοῦ βίου αὐτοῦ (νομοθεσία) καὶ μὲ τὴν ὑλική του διάσταση (τρόπο παραγωγῆς) καὶ ἰδιωτικὸ χαρακτήρα, ὁ ὁποῖος ἀφορᾶ τὴν ὀργάνωση τοῦ ἰδιωτικοῦ βίου» ΛΟΥΚΙΑΣ Μ. ΜΟΥΣΟΥΡΟΥ, Κοινωνιολογία τῆς σύγχρονης οἰκογένειας, Κοινωνιολογικὴ καὶ Ἀνθρωπολογικὴ Βιβλιοθήκη, Gutenberg Αθήνα 1989, σ «Ὁ γάμος, ἡ οἰκογένεια, οἱ συγγένειες, οἱ γεννήσεις, ἡ ἀνατροφή, ἡ προστασία, ἡ ἀμοιβαιότητα καὶ βοήθεια μεταξὺ τῶν μελῶν τῆς οἰκογένειας. Ἡ λειτουργία τῶν θεσμῶν αὐτῶν πέρα ἀπὸ τὸ βιολογικό της χαρακτήρα, μὲ τὸν ὁποῖο ἐξασφαλίζει τὴ συνέχεια τῆς ζωῆς, τὴ διαιώνιση τοῦ εἴδους καὶ τὴν ἀνανέωση τῶν μελῶν τῆς κοινωνίας, ὑποβοηθεῖ στὴν κοινωνικὴ ἀνάπτυξη τῶν νέων μελῶν καὶ ἐνεργεῖ κατάλληλα γιὰ τὴν εἰσαγωγικὴ προσέγγισή τους στοὺς ἄλλους θεσμοὺς». ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Τ. ΓΙΟΥΛΤΣΗ, Γενικὴ Κοινωνιολογία, Θεσσαλονίκη 1994, σ ΛΟΥΚΙΑΣ Μ. ΜΟΥΣΟΥΡΟΥ, ὃ.π., σ

25 Στὴν ἱστορία καὶ στὶς διάφορες κοινωνίες ἔχουν προκύψει διάφοροι τύποι οἰκογένειας, ἀναλόγως φυσικά τοῦ ποιὸ μέλος τῆς οἰκογένειας διαδραματίζει πρωταγωνιστικὸ ρόλο μέσα σὲ αὐτήν. Κυρίως, οἱ τύποι στοὺς ὁποίους χωρίζονται, εἶναι ὁ πατριαρχικός, ὅπου τὸν πρῶτο λόγο ἔχει ὁ πατέρας, ὁ μητριαρχικός, ὅπου ἡ μητέρα ἀναλαμβάνει ὅλες τὶς οἰκογενειακὲς ὑποθέσεις καὶ ὁ δημοκρατικός, ὅπου ὅλα τὰ μέλη συναποφασίζουν γιὰ ὅλα ὅσα ἀφοροῦν τὴν οἰκογένεια 33. Εἰδικά, ὁ δημοκρατικὸς τύπος, φέρεται ὡς ὁ καταλληλότερος γιὰ τὴ σημερινὴ κοινωνία, μία καὶ οἱ ὑπόλοιποι θεσμοὶ λειτουργοῦν πλέον σὲ δημοκρατικὴ βάση 34. Ὠστόσο, σήμερα, oἱ «ἐπιπτώσεις τοῦ κοινωνικοῦ ἐκσυγχρονισμοῦ», οἱ ὁποῖες ἐκδηλώνονται μὲ τὴν ἀλλαγὴ τῶν ρόλων μέσα στὴν οἰκογένεια καὶ διαταράσσουν τὴν ἰσορροπία της 35, ὁδηγοῦν τοὺς τύπους τῆς οἰκογένειας σὲ μία νέα φάση ἐπαναπροσδιορισμοῦ καὶ ἀξιολόγησης. 33 «Σὲ κάθε οἰκογένεια ὑπάρχει σύστημα κατανομῆς τῆς ἐργασίας, ὅπως συμβαίνει σὲ κάθε κοινωνικὸ σχηματισμό. Ἀπὸ τὴν πραγματικότητα αὐτὴ βγαίνουν καὶ οἱ διάφοροι ρόλοι ποὺ σχετίζονται ἄμεσα καὶ μὲ τὸ πνεῦμα ποὺ κυριαρχεῖ σὲ κάθε οἰκογένεια. Ἂν ὁ πρωταγωνιστικὸς ρόλος ἀνήκει στὸν πατέρα, τότε πρόκειται περὶ τοῦ τύπου τῆς πατριαρχικῆς οἰκογένειας, ποὺ χαρακτηρίζεται ἀπὸ ἕνα αὐταρχικό, πολὺ ἢ λίγο, πνεῦμα...ἡ μητριαρχικὴ οἰκογένεια δίνει στὴ μητέρα (ἢ τὴ γιαγιά) τὸ δικαίωμα γιὰ ἔλεγχο καὶ γιὰ τελευταία ἀπόφαση μπροστὰ σὲ κάθε οἰκογενειακὴ ὑπόθεση. Στὴ γενικὴ μορφή, πατέρας καὶ μητέρα μαζὶ ἀποφασίζουν. Στὴ δημοκρατικὴ οἰκογένεια οἱ ἀποφάσεις καὶ οἱ εὐθύνες εἶναι στὴν ἁρμοδιότητα ὅλων τῶν μελῶν τῆς οἰκογένειας....συνήθως ὁ ἄντρας κυριαρχεῖ στὸν ἐξωτερικὸ τομέα καὶ ἡ γυναίκα κατέχει στὸν ἐσωτερικὸ χῶρο τῆς οἰκογένειας τὴν ἰδιαίτερη ἁρμοδιότητά της». ΝΙΚΟΛΑΟΥ Β. ΠΕΤΡΟΥΛΑΚΗ, Ψυχολογία τῆς Προσαρμογῆς, Ἀθήνα 1984, σ «Στὰ χρόνια μας δὲν μπορεῖ νὰ γίνει λόγος οὔτε γιὰ πατριαρχικὴ οὔτε γιὰ μητριαρχικὴ οἰκογένεια. Τὸ δημοκρατικὸ πνεῦμα ποὺ χαρακτηρίζει σήμερα τὴ λειτουργία ὅλων τῶν κοινωνικῶν ὁμάδων πρέπει νὰ κυριαρχεῖ καὶ στὴν οἰκογένεια. Κάθε μέλος της παίζει τὸ ρόλο του». ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ, αὐτόθι, σ «Ἡ ἀλλαγὴ ρόλων μέσα στὴν οἰκογένεια (δηλαδὴ ἡ ἀλλαγὴ τῆς δομῆς τῆς οἰκογένειας) ἀποτελεῖ μία ἀπὸ τὶς σημαντικότερες ἐπιπτώσεις τοῦ κοινωνικοῦ ἐκσυγχρονισμοῦ καί, ταυτόχρονα, ἕναν ἀπὸ τοὺς κυριότερους παράγοντες τοῦ ἐκσυγχρονισμοῦ αὐτοῦ...οἱ συνθῆκες αὐτὲς καθιστοῦν δυνατὴ καὶ συχνὰ ἐπιτακτικὴ τὴν ἔξοδο τῆς συζύγου μητέρας ἀπὸ τὸν οἶκο καὶ τὴν ἀπασχόλησή της στὴν ἀγορά (δηλαδὴ στὸν δημόσιο, ἀνδρικὸ χῶρο)...ἡ παραδοσιακὴ ἰσορροπία ἐξουσίας ἐξάρτησης μέσα στὴν οἰκογένεια 23

26 Ἡ οἰκογένεια, ὡς τὸ πρῶτο κοινωνικὸ περιβάλλον τοῦ ἀνθρώπου, ἐπιδρᾶ καταλυτικὰ στὴ διαμόρφωση τοῦ χαρακτήρα του 36. Μέσα στὸ οἰκογενειακὸ περιβάλλον «ἐκδηλώνεται γιὰ πρώτη φορὰ ἡ κοινωνικότητα τοῦ ἀνθρώπου, διαμορφώνεται ἡ προσωπικότητά του καὶ πραγματοποιεῖται ἡ βασικὴ κοινωνικοποίησή του, ποὺ προσδιορίζει ἀποφασιστικὰ ὁλόκληρη τὴ ζωή του» 37, μέσα σὲ αὐτὴν «τὰ μέλη της διαμορφώνουν...την ταυτότητα καὶ τὴ συλλογικὴ συνείδησή τους» 38. Ἡ οἰκογένεια, λειτουργεῖ μέσα ἀπὸ ἀλληλεπιδράσεις καὶ ἀλληλοεξαρτήσεις τῶν μελῶν της μεταξύ τους 39. Οἱ σχέσεις εἶναι ἀμφίδρομες καὶ ἡ ποιότητά τους μπορεῖ νὰ καθορίσει καὶ τὸ βαθμὸ τῆς λειτουργικότητάς της, ἰδιαίτερα ὅσον ἀφορᾶ τὴ συμπεριφορὰ καὶ τὴν προσαρμοστικότητα τῶν παιδιῶν 40. Ἡ διαταράσσεται καὶ πρέπει νὰ ἀναζητηθεῖ μία νέα ἰσορροπία». ΛΟΥΚΙΑΣ Μ. ΜΟΥΣΟΥΡΟΥ, ὃ.π., σ «Οἱ οἰκογένειές μας εἶναι ὁ χῶρος τῶν πρωταρχικῶν μας σχέσεων. Μέσα στὴν οἰκογένεια μαθαίνουμε γιὰ τὸν ἑαυτό μας, ὅταν βλέπουμε γιὰ πρώτη φορά νὰ ἀντικατοπτρίζεται μέσα στὰ μάτια τῶν γονιῶν μας. Μέσα στὴν οἰκογένεια μαθαίνουμε τὴ συναισθηματικὴ ἐπαφή. Μαθαίνουμε τί εἶναι τὰ συναισθήματα καὶ πῶς νὰ τὰ ἐκφράζουμε. Οἱ γονεῖς μας μᾶς δείχνουν μὲ τὸ παράδειγμά τους ποιὰ συναισθήματα εἶναι ἀποδεκτὰ καὶ ἐγκεκριμένα ἀπὸ τὴν οἰκογένεια καὶ ποιὰ εἶναι ἀπαγορευμένα». JOHN BRADSHAW, Οἰκογένεια, συνειδητὲς ἐπιλογὲς ποὺ θὰ μεταμορφώσουν τὴ ζωή μας καὶ τὴ ζωὴ τῶν παιδιῶν μας, μτρ Γ. Μπαρουξής, Ἀθήνα 2000, σ ΓΕΩΡΓΙΟΥ Ἰ. ΜΑΝΤΖΑΡΙΔΗ, ὃ.π., σ ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ, αὐτόθι, σ «Πρέπει εὐθὺς ἐξαρχῆς νὰ τονιστεῖ ὅτι ἡ σχέση ἀνάμεσα στὴ συμπεριφορὰ τῶν γονέων καὶ στὴ συμπεριφορὰ τοῦ παιδιοῦ δὲν εἶναι μονοδρομική, ἀλλὰ κυρίως σχέση ἀλληλεπίδρασης...ἡ ἀλήθεια εἶναι ὅτι ἡ οἰκογένεια ἀποτελεῖ μία δυναμικὴ ἑνότητα ἀπὸ ἀλληλεξαρτώμενα μέλη καὶ οἱ ἐπιδράσεις τῶν μελῶν της εἶναι μία συνεχὴς, πολύσημη καὶ ἀμοιβαία ἐξάρτηση. Τὸ παιδὶ δὲν βρίσκεται στὸ ἔλεος τῶν ἐπιδράσεων τῶν γονέων του, ἀλλὰ μὲ τὰ χαρακτηριστικὰ του ἐπιδρᾶ στὴ συμπεριφορὰ τῶν γονέων καὶ τὴν διαμορφώνει». ΙΩΑΝΝΟΥ Ν. ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟΥ, Ἐξελικτικὴ Ψυχολογία, τ. Β, Προσχολικὴ Ἡλικία, Ἀθήνα, σσ «Ἐκτὸς ἀπὸ τοὺς κανόνες ποὺ συζητᾶμε, ὅλα τὰ συστήματα ἔχουν ἐπίσης συστατικὰ μέρη. Σὲ ἕνα οἰκογενειακὸ σύστημα, τὰ κύρια συστατικὰ μέρη εἶναι ἡ σχέση τῆς μητέρας μὲ τὸν ἑαυτό της, ἡ σχέση της μὲ τὸν πατέρα, ἡ 24

27 «δυναμική» τῶν ἀλληλεπιδράσεων ποὺ δημιουργεῖται μεταξὺ τῶν μελῶν τῆς οἰκογένειας, εἶναι πολὺ σημαντική, διότι ἀπὸ αὐτὴν θὰ ἐξαρτηθεῖ ἡ ἱκανότητα τῆς λύσης τῶν διαφόρων οἰκογενειακῶν προβλημάτων 41. Ἡ ἱερατικὴ οἰκογένεια, λοιπόν, ὡς μία οἰκογένεια τῆς σημερινῆς πραγματικότητας, διέρχεται μέσα ἀπὸ ὅλες τὶς πιὸ πάνω διεργασίες καὶ ὑφίσταται ὅλες τὶς ἐπιδράσεις τῶν νέων κοινωνικῶν καὶ πολιτιστικῶν δεδομένων. Πέρα, ὅμως, ἀπὸ τὴν ἀνάγκη γιὰ δημοκρατικὴ λειτουργία, γιὰ ἐπιδίωξη καλῶν καὶ ἁρμονικῶν σχέσεων τῶν μελῶν της μεταξύ τους καὶ τὴν προσπάθεια γιὰ προσαρμοτισκότητα ἐνάντια στὴν ἀνασφάλεια τῆς ρευστότητας, ἡ ἱερατικὴ οἰκογένεια, ἀναπόφευκτα ἔχει νὰ ἀντιμετωπίσει καὶ τὴν πρόκληση τῆς ἱερατικῆς της ἰδιότητας. σχέση τοῦ πατέρα μὲ τὸν ἑαυτό του καὶ ἡ σχέση μὲ τὴ μητέρα. Ἡ μορφὴ αὐτῶν τῶν σχέσεων ρυθμίζει τὸ σύστημα. Ἂν ὁ γάμος εἶναι λειτουργικός, τὰ παιδιὰ ἔχουν πολλὲς πιθανότητες νὰ εἶναι πλήρως λειτουργικά. Ἂν ὁ γάμος εἶναι δυσλειτουργικός, τὰ μέλη τῆς οἰκογένειας στρεσάρονται καὶ προσαρμόζονται δυσλειτουργικὰ». JOHN BRADSHAW, ὃ.π., σ «Μὲ τὴν ἀλληλεπίδραση τῶν μελῶν τῆς οἰκογένειας, ἀναπτύσσεται ἡ δυναμική τῆς οἰκογένειας. Ἀποτέλεσμα τοῦ δυναμισμοῦ αὐτοῦ εἶναι ἡ λύση τῶν οἰκογενειακῶν προβλημάτων». ΝΙΚΟΛΑΟΥ Β. ΠΕΤΡΟΥΛΑΚΗ, ὃ.π., σ

28 4. Γάμος καὶ Οἰκογένεια κατὰ τὴν Ὀρθόδοξη Χριστιανικὴ Διδασκαλία. Ἡ ἱερατική οἰκογένεια εἶναι πρωτίστως χριστιανική. Πρίν ἀκόμα «ἐνδυθεῖ» τήν ἱερατική της ἰδιότητα, ἀλλά καί ὡς τέτοια ἀκόμα δέν παύει ἀπό τοῦ νά διέπεται ἀπό τίς ἀρχές, τούς σκοπούς καί τίς ἀξίες τῆς χριστιανικῆς διδασκαλίας. Τά ὅσα ἰσχύουν, δηλαδή, γιά ὅλες τίς χριστιανικές οἰκογένειες, ἰσχύουν καί σέ μεγαλύτερο βαθμό μάλιστα 42 καὶ γιά τὴν οἰκογένεια τοῦ ἱερέα 43. Ὁ γάμος στήν Ἐκκλησία χαρακτηρίζεται ὡς «μέγα μυστήριο» 44, ἔχει θεϊκή καταβολή 45 καὶ εἶναι εὐλογημένος 46. Ἀποτελεῖ Τελετουργικὸ Μυστήριο καὶ ἐντάσσεται μέσα στὴν πορεία τοῦ 42 «ἄν γιὰ κάθε χριστιανὸ οἰκογενειάρχη ἡ εὐθύνη εἶναι μεγάλη νὰ ἀναστήσει μιὰ οἰκογένεια χριστιανική, ἡ εὐθύνη τοῦ Ἱερέα οἰκογενειάρχη εἶναι πολὺ μεγαλύτερη ἀφοῦ ἡ μαρτυρία του πρὸς τοὺς ἔξω πρέπει νἀ εἶναι ἀνάλογη τῆς ὑψηλῆς του ἀποστολῆς». ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ ΧΑΒΑΤΖΑ, Πρωτοπρεσβυτέρου, «Ὁ ἱερεας ὡς οἰκογενειάρχης», στό Κοινωνία, τ. 2, Ἀπρίλιος Ἰούνιος, σ Βλ. σχ. ΧΡΗΣΤΟΥ Κ. ΒΑΝΤΣΟΥ, Θέματα Ποιμαντικῆς Ψυχολογίας, Θεσσαλονίκη ³1996, καί, ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ, Θέματα Ποιμαντικῆς Ψυχολογίας, Τεῦχος Β, Θεσσαλονίκη χ.χ.. Στὰ δυὸ αὐτὰ ἐγχειρίδια, μέσα ἀπὸ πλῆθος παραπομπῶν σὲ ἁγιογραφικά χωρία, πατερικὰ κείμενα καὶ πηγὲς ψυχολογίας, ὁ συγγραφέας παρουσιάζει τὸ θέμα τοῦ γάμου μὲ τὶς θρησκευτικές, ψυχολογικὲς καὶ κοινωνικές του ἰδιομορφίες μέσα στὴ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας. 44 Εφ. 5, «ἄρσεν καὶ θῆλυ ἐποίησεν αὐτοὺς» Γεν. 1,21, βλ. ἐπίσης Γεν. 2, ὅπου περιγράφεται ἡ δημιουργία τῆς Εὔας καὶ ἡ σχέση τῶν πρωτοπλάστων μεταξύ τους. «ἀλλά καί περί γάμου τίς πάλιν ἐρωτᾶ τόν ἀπείραστον, τόν κτίστην τῆς συζυγίας, τόν ἐκ πρώτης αἰτίας τό πᾶν τῶν ἀνθρώπων γένος τοῦτο συστησάμενον». ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΘΕΟΛΟΓΟΥ, Λόγος ΛΖ, Εἰς τό ρητόν τοῦ Εὐαγγελίου «ὅτε ἐτέλεσεν ὁ Ἰησοῦς τούς λόγους τούτους...», PG 36, 288B. 46 Βλ. Ιω. 2,1 11 Ὁ γάμος στὴν Κανὰ τῆς Γαλιλαίας. Τὸ ἀπόσπασμα ἀποτελεῖ τὸ εὐαγγελικὸ ἀνάγνωσμα τῆς τελετῆς τοῦ Μυστηρίου τοῦ Γάμου. «ούκ ἀνέγνωτε ὅτι ὁ κτίσας ἀπ ἀρχῆς ἄρσεν καί θῆλυ ἐποίησεν αὐτούς; Καί εἶπεν, Ἕνεκα τούτου καταλείψει ἄνθρωπος τόν πατέρα καί τήν μητέρα καί κολληθήσεται τῇ γυναικί αὐτοῦ, καί ἔσονται οἱ δύο εἰς σάρκα μίαν. Ὥστε οὐκέτι εἰσίν δύο ἀλλά σάρξ μία. Ὅ οὖν ὁ Θεός συνέζευξεν ἄνθρωπος μή χωριζέτω...λέγω δέ ὑμῖν ὅτι ὅς ἄν ἀπολύςῃ τήν γυναῖκα αὐτοῦ μή ἐπί πορνείᾳ καί γαμήςῃ ἄλλην μοιχάται». Μτ. 19, 4 9. «Τίμιος ὁ γάμος ἐν πᾶσιν καὶ ἡ κοίτη ἀμίαντος» Εβρ.13,4. 26

29 ἀνθρώπου πρὸς τὴ σωτηρία 47. Στίς Ἐπιστολές κυρίως τοῦ Ἀπ. Παύλου τονίζεται ἡ θυσιαστική ἀγάπη τοῦ ἄνδρα πρός τή γυναίκα 48, ὁ σεβασμός καί ὑποταγή τῆς γυναίκας στόν ἄνδρα 49, ἡ ὁλοκληρωτική ἀφοσίωση καί ἀφιέρωση τοῦ ἑνός στόν ἄλλο 50, ἡ πλήρης ταύτιση ψυχῶν καί σωμάτων 51 ὅπως καὶ ἡ ὁμόνοια καὶ ἡ ἀγαθότητα στὶς σχέσεις ὅλων τῶν μελῶν τῆς οἰκογένειας 52. Οἱ πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, ὑπομνηματίζοντας τὰ ἁγιογραφικὰ χωρία, ὁμιλοῦν οὐκ ὀλίγες φορὲς γιὰ τὴ σχέση ἀνδρὸς καὶ γυναικός. Στὰ κείμενά τους τονίζεται, ὅτι ὁ ἄνδρας καὶ ἡ γυναίκα πρέπει νά διακρίνονται ἀπό ὑπέρμετρη ἀγάπη ὁ ἕνας γιά τόν ἄλλο, ἰσοτιμία 53, νά δίνουν προτεραιότητα στά 47 Βλ. ΝΙΚΟΥ ΜΑΤΣΟΥΚΑ, ὃ.π., σ Βλ. «τῇ γυναικί ὁ ἀνὴρ τὴν ὀφειλὴν ἀποδιδότω, ὁμοίως δὲ καὶ ἡ γυνῆ τῷ ἀνδρὶ». Α Κορ. 7, 3. «οἱ ἄνδρες ἀγαπᾶτε τάς γυναῖκας, καθὼς καὶ ὁ Χριστὸς ἠγάπησεν τὴν ἐκκλησίαν καὶ ἑαυτὸν παρέδωκεν ὑπὲρ αὐτῆς...οὕτως ὀφείλουσιν οἱ ἄνδρες ἀγαπᾶν τάς ἑαυτῶν γυναῖκας ὡς τὰ ἑαυτῶν σώματα. Ὁ ἀγαπῶν τὴν ἑαυτοῦ γυναῖκα ἑαυτὸν ἀγαπᾷ». Εφ. 5, «ἀλλὰ ὡς ἡ ἐκκλησία ὑποτάσσεται τῷ Χριτώ, οὕτως καὶ αἱ γυναῖκες τοῖς ἰδίοις ἀνδράσιν ἐν παντὶ» Εφ. 5, 24. «αἱ γυναῖκες ὑποτάσσεσθε τοῖς ἀνδράσιν ὡς ἀνῆκεν ἐν κυρίῳ» Κολ. 3, 18. «Ὁμοίως αἱ γυναῖκες ὑποτασσόμενοι τοῖς ἰδίοις ἀνδράσιν...οὕτως γὰρ πότε καὶ αἱ ἅγιαι γυναῖκες αἱ ἐλπίζουσαι εἰς Θεὸν ἐκόσμουν ἑαυτὰς ὑποτασσόμεναι τοῖς ἰδίοις ἀνδράσιν, ὡς Σάρρα ὑπήκουσεν τῷ Ἀβραὰμ κύριον αὐτὸν καλοῦσα». Α Πετρ. 3, «ἀντὶ τούτου καταλείψει ἄνθρωπος τὸν πατέρα αὐτοῦ καὶ τήν μητέρα καὶ προσκολληθήσεται πρὸς τήν γυναῖκα αὐτοῦ». Εφ. 5, «Ἡ γυνῆ τοῦ ἰδίου σώματος οὐκ ἐξουσιάζει ἀλλὰ ὁ ἀνήρ, ὁμοίως δὲ καὶ ὁ ἀνὴρ τὸ ἰδίου σώματος οὐκ ἐξουσιάζει ἀλλὰ ἡ γυνῆ». Α Κορ. 7, 3 5. «Εἶδες τοῦ γάμου τὸ μυστήριον; Ἐποίησεν ἐξ ἑνὸς ἕνα, καὶ πάλιν τοὺς δύο τούτους ἕνα ποιήσας οὕτω ποιεῖ ἕνα, ὥστε νῦν ἐξ ἑνὸς τίκτεται ἄνθρωπος. Γυνῆ γὰρ καὶ ἀνὴρ οὔκ εἰσιν ἄνθρωποι δύο, ἀλλ ἄνθρωπος εἷς». ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ, Εἰς τὴν Πρὸς Κολοσσαείς, Ὁμιλία ΙΖ, PG 62, «Αἱ γυναῖκες, ὑποτάσσεσθε τοῖς ἀνδράσιν ὡς ἀνῆκεν ἐν κυρίῳ. Οἱ ἄνδρες, ἀγαπᾶτε τάς γυναίκας καὶ μὴ πικραίνεσθε πρὸς αὐτάς. Τὰ τέκνα, ὑπακούετε, τοῖς γονεῦσιν κατὰ πάντα, τοῦτο γὰρ εὐάρεστόν ἐστιν ἐν κυρίῳ. Οἱ πατέρες, μὴ ἐρεθίζετε τὰ τέκνα ὑμῶν, ἵνα μὴ ἀθυμῶσιν». Κολ. 3, «καί πῶς ἂν γένοιτο ἀγάπη, φησί, φόβου ὄντος Μάλιστα τότε ἂν γένοιτο. Ἡ γὰρ φοβουμένη καὶ ἀγαπᾷ ἡ ἀγαπῶσα φοβεῖται ὡς κεφαλήν, καὶ ἀγαπᾷ ὡς μέλος, ἐπεὶ καὶ ἡ κεφαλὴ μέλος τοῦ παντός ἐστι σώματος...ἔνθα γὰρ ἰσοτιμία, εἰρήνη οὐκ ἂν πότε γένοιτο, οὐδὲ δημοκρατουμένης οἰκίας, οὐδὲ πάντων ἀρχόντων, ἀλλὰ ἀνάγκη μίαν εἶναι ἀρχὴν». ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ, Εἰς τὴν Πρὸς Ἐφεσίους, Ὁμιλία Κ, PG 62,

30 πνευματικά καί ὄχι στά ὑλικά 54, νά προφυλάσσει κυρίως ὁ ἄνδρας τή γυναίκα ἀπό ἐγκόσμιες καί ὑλικές προκλήσεις 55 καί νά τῆς ἀποδίδει τιμή καί σεβασμό 56, νά τήν κολακεύει καί νά τῆς συμπεριφέρεται μέ ἐρωτικό ζῆλο καί ἀφοσίωση 57, ἐνῷ ἀπὸ 54 «Μὴ ἐπαινέσῃς αὐτὴν δι εὐμορφίαν ἀκολάστων ψυχῶν καὶ ὁ ἔπαινος, καὶ τὸ μῖσος ἐκεῖνο, καὶ ἡ ἀγάπη, Ψυχῆς ἐπιζήτει κάλλος τὸν νυμφίον τῆς Ἐκκλησίας μιμοῦ τὸ ἔξωθεν κάλλος ἀλαζονείας καὶ ἀπονοίας γέμει πολλῆς...ἐπὶ δὲ τῆς μὴ τοιαύτης, οὐδὲν τοιοῦτον ἀλλ εἰκότως ἀρχόμενως ὁ ἔρως παραμένει σφοδρός, ἐπειδὴ κάλλους ἐστὶ ψυχῆς, καὶ οὐ σώματος Εὔνοιαν ζητῶμεν παρὰ γυναικός, μετριοφροσύνην, ἐπιείκειαν ταῦτα τοῦ κάλλους τὰ γνωρίσματα». ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ, αὐτόθι, Ομιλία ΙΘ, PG 62, 133. «ἄρα γάμος ἐστὶν οὗτος γινόμενος κατὰ Χριστόν, γάμος πνευματικὸς καὶ γέννησις πνευματική, οὐκ ἐξ αἱμάτων, οὐκ ἐξ ὠδίνων». ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ, αὐτόθι, Ομιλία Κ, PG 62, 141. «Ἓν δὲ τῶν καλῶν παρεῖναι Χριστὸν τοῖς γάμοις οὗ δὲ Χριστός, εὐκοσμία, καὶ τὸ γενέσθαι οἶνον τὸ ὕδωρ, τὸ δέ ἐστι πάντα μεταποιηθῆναι πρὸς τὸ βέλτιον οὕτως μὴ τὰ ἄμικτα μίγνυσθαι, μήτε εἰς ταυτὸν ἄγειν ἐπισκόπους καὶ γελωτοποιούς, εὐχὰς καὶ κρότους, ψαλμωδίας καὶ συναυλίας. Δεῖ γάρ, ὥσπερ τἆλλα πάντα, οὕτω καὶ τοὺς γάμους τῶν χριστιανῶν ἔχειν τὸ εὔκοσμον κόσμος δὲ ἡ σεμνότης». ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΘΕΟΛΟΓΟΥ, Ἐπιστολὲς, PG, 37, «ἐὰν ἐπιγραφὰς ἴδῃς ἤ ὑπογραφάς, ἀποκόσμησον κἄν γλῶσσαν προπετῆ, σωφρόνισον ἂν γέλωτα πορνικόν, κατηφῆ ποίησον ἐὰν δαπάνην ἤ ποτὸν ἄμετρον, σύστειλον ἐὰν προόδους ἀκαίρους, πέδησον ἐὰν ὀφθαλμὸν μετέωρον, κόλασον Μὴ τέμῃς δε προπετῶς, μὴ χωρίσῃς. Ἄδηλον τὶ κινδυνεύει τὸ τέμνον ἣ τὸ τεμνόμενον...σῦ μὴ γίνου ποταμὸς ἀλλότριος, μηδὲ ἄλλαις ἀρέσκειν σπουδάζε μᾶλλον ἤ τῇ σῇ γυναικί. Εἰ δὲ ἀλλαχοῦ φέρῃ, καὶ τῷ σῷ μέλει νομοθετεῖς τὴν ἀσέλγειαν». ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ, Λόγος ΛΖ, Εἰς τὸ ῥητὸν τοῦ Εὐαγγελίου, «ὅτε ἐτέλεσεν Ἰησοῦς τοὺς λόγους τούτους...». PG 36, 292. «Μόνον ἔστω ὁ γάμος καθαρὸς καὶ πόθοις ῥυπαροῖς ἀνεπίμικτος». ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ, Λόγος Μ, Εἰς τὸ Ἅγιον Βάπτισμα, PG, 36, «ἄκουσον καὶ μέτρον ἀγάπης. Βούλει σύ τὴν γυναῖκα ὑπακούειν, ὡς τῷ Χριστῷ τὴν Ἐκκλησίαν; Προνόει καὶ αὐτὸς αὐτῆς, ὡς ὁ Χριστὸς τῆς Ἐκκλησίας κἄν τὴν ψυχὴν ὑπὲρ αὐτῆς δοῦναι δεῖ, κἄν κατακοπῆναι μυριάκις, κἄν ὁτιοῦν ὑπομεῖναι καὶ παθεῖν, μὴ παραιτήσῃ κἄν ταῦτα πάθῃς, ουδὲν οὐδέπω πεποίηκας, οἷον ὁ Χριστός. Σὺ μὲν ἤδη συναφθείς ταῦτα ποιεῖς, ἐκεῖνος δὲ ὑπὲρ ἀποστρεφομένης αὐτὸν καὶ μισούσης». ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ, Εἰς τήν Πρός Ἐφεσίους, Ὁμιλία Κ, PG 62, «Πῶς οὖν δείξεις τὴν ἀγάπην; Ἂν εἴπῃς, ὅτι πολλὰς ἐνὸν λαβεῖν, καὶ εὐπορωτέρας καὶ γένους λαμπροῦ, οὐχ εἱλόμην, ἀλλὰ σοῦ καὶ τῆς σῆς ἠράσθην ἀναστροφῆς, τῆς κοσμιότητος, τῆς ἐπιεικείας, τῆς σωφροσύνης...διὸ ταῦτα ἀφείς, ἐπὶ τὴν τῆς σῆς ἀρετὴν ἦλθον ψυχῆς, ἥν παντὸς προτιμῶ χρυσίου...διὸ δὴ ταῦτα σὲ καὶ ἠσπασάμην καὶ φιλῶ, καὶ τῆς ἐμαυτοῦ προτίθημι ψυχῆς...ἐγὼ πάντων τὴν σὴν ἀγάπην προτίθημι, καὶ οὐδὲν οὕτω μοι δύσκολον οὐδὲ ἐπαχθές, ὡς τό ποτε διενεχθῆναι πρὸς σέ...καὶ τὰ παιδία μοι ποθεινὰ τότε ἔσται, ἕως ἂν εὐνοϊκῶς πρὸς ἡμᾶς διακειμένη ᾖς... Ένδείκνυσο δὲ τὴν πρὸς αὐτὴν συνουσίαν πολλοῦ τιθέμενος, καὶ μᾶλλον ἐπὶ τῆς οἰκίας εἶναι βουλόμενος δι αὐτή, ἤ ἐπὶ τῆς ἀγορᾶς καὶ πάντων τῶν φίλων προτίμα, καὶ παίδων τῶν ἐξ αὐτῆς, καὶ αὐτὰ δὲ διὰ ταύτην φιλείσθω παρά σου.» ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ, αὐτόθι, PG 62,