Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΜΕΤΑΦΟΡΙΚΩΝ ΙΚΤΥΩΝ ΣΤΗ ΧΩΡΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΒΑΛΚΑΝΙΩΝ ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Transcript

1 Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΜΕΤΑΦΟΡΙΚΩΝ ΙΚΤΥΩΝ ΣΤΗ ΧΩΡΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΒΑΛΚΑΝΙΩΝ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η περιοχή µελέτης είναι ένας ετερογενής χώρος αποτελούµενος από τις εξής χώρες: Tην Ελλάδα, που ανήκει στην Ε.Ε., τη Ρουµανία και τη Βουλγαρία που είναι υπό ένταξη, την Αλβανία τη FYROM και την Π. Γιουγκοσλαβία. Οι έξι αυτές χώρες έχουν διαφορετικές χωρικές, οικονοµικές, κοινωνικές και πολιτισµικές δοµές. Η ανάπτυξή τους διαφέρει αρκετά από τους ρυθµούς της Ε.Ε. εδοµένης της συνεχούς διεύρυνσης της Ε.Ε. και των προσπαθειών για την επίτευξη του στόχου της ενιαίας Ευρωπαϊκής Αγοράς, η περιοχή των Βαλκανίων παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Από τα µέσα της δεκαετίας του 90 γίνονται προσπάθειες για τη διαµόρφωση ενός κοινού πλαισίου για το συντονισµό της χωρικής ανάπτυξης της περιοχής.το 2000 το πρόγραµµα ESTIA, το οποίο αποτελεί Ελληνική πρωτοβουλία και στο οποίο συµµετέχουν ινστιτούτα χωροταξίας των έξι βαλκανικών κρατών, διαµόρφωσε ένα κοινό πλαίσιο κατευθύνσεων για τον ενιαίο χωροταξικό σχεδιασµό. Οι στόχοι του, οι οποίοι εναρµονίζονται µε το Σ.Α.Κ.Χ., είναι: Η διατήρηση της σταθερότητας και της ειρήνης στην περιοχή. Η ανάπτυξη της ισόρροπης ανταγωνιστικότητας, παράλληλα µε την κοινωνική συνοχή. Η βιώσιµη και ισόρροπη ανάπτυξη, µε έµφαση στην προστασία του περιβάλλοντος και τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονοµιάς. Ο ρόλος των µεταφορικών δικτύων επισηµαίνεται τόσο στο Σ.Α.Κ.Χ., όσο και στο πρόγραµµα ESTIA. Επισηµαίνεται η ανάγκη ανάπτυξης του µεταφορικού δικτύου, και ιδιαίτερα των Πανευρωπαϊκών ιαδρόµων που διασχίζουν τις βαλκανικές χώρες, δεδοµένου ότι οι υπάρχουσες υποδοµές και υπηρεσίες είναι ανεπαρκείς. Η έλλειψη συγκοινωνιακών συνδέσεων µε περιφερειακές χώρες, η κυκλοφοριακή συµφόρηση ορισµένων µεταφορικών αξόνων, αλλά και η έλλειψη ενός ενιαίου πλαισίου λειτουργίας των διακρατικών µεταφορικών συνδέσεων είναι τα κύρια προβλήµατα που αντιµετωπίζονται µε τη δηµιουργία των διευρωπαϊκών και πανευρωπαϊκών δικτύων µεταφορών. Η ανάπτυξή τους είναι µια δυναµική διαδικασία που συνεχώς εξελίσσεται και επηρεάζει το σύνολο του ευρωπαϊκού χώρου, µεταβάλλοντας τις χωρικές, οικονοµικές, κοινωνικές, δοµές. Αντικείµενο της εργασίας είναι η διερεύνηση των χωρικών επιπτώσεων των διευρωπαϊκών και πανευρωπαϊκών µεταφορικών δικτύων στα Βαλκάνια 1. Ερευνάται ο τρόπος µε τον οποίο τα µεταφορικά δίκτυα, επιδρούν στην ανάπτυξη ενός πολυκεντρικού συστήµατος αστικών κέντρων, στη σχέση πόλης-υπαίθρου, στην ανάπτυξη της οικονοµίας 1 Στην παρούσα εργασία, οι βαλκανικές χώρες που εξετάζονται είναι η Αλβανία, η ΠΓ Μ, η Π.. Γιουγκοσλαβίας(Σερβία και Μαυροβούνιο), η Ελλάδα, η Ρουµανία και η Βουλγαρία.

2 των επιµέρους κρατών, στη σύγκλιση µε την Ε.Ε., στην ενίσχυση των διακρατικών και διαπεριφερειακών σχέσεων, στην ανάπτυξη της ανταγωνιστικότητας αλλά και στην εξασφάλιση ισότητας στα κοινωνικά αγαθά. Στη συνέχεια, αναλύονται τα χαρακτηριστικά των ιευρωπαϊκών και Πανευρωπαϊκών δικτύων. Οι στόχοι και οι προτεραιότητες τους συγκρίνονται µε τις µεταφορικές ανάγκες της περιοχής των Βαλκανίων αλλά και τις προτεραιότητες του ικτύου ΤΙΝΑ και του προγράµµατος ΕSTIA. H δηµιουργία των µεταφορικών δικτύων έχει θετικές και αρνητικές επιπτώσεις, οι οποίες σχετίζονται µε τις ανισότητες στην περιοχή οι οποίες αναλύθηκαν. Ειδικότερα: Tα µητροπολιτικά κέντρα των βαλκανικών χωρών έχουν δυνατότητες ανάπτυξης ανταγωνιστικών πλεονεκτηµάτων, αν και έχουν στο σύνολό τους διαφορετικό επίπεδο ανάπτυξης από τα µητροπολιτικά κέντρα του πυρήνα της Ε.Ε. Βασικοί στόχοι για την ενίσχυση της ισόρροπης ανταγωνιστικότητας µεταξύ τους είναι η ανάπτυξη ενός δικτύου συνεργασίας σε διάφορα επίπεδα, το οποίο θα µπορέσει να ισοσταθµίσει τη µικρή τους µάζα (οικονοµική και πληθυσµιακή), και η βελτίωση προσβασιµότητας και συνδετικότητάς τους, καθώς και η επιστηµονική και τεχνολογική κατάρτιση. Η αναδιάρθρωση των αστικών υποσυστηµάτων των βαλκανικών χωρών, η δικτύωση και συνεργασία των µητροπολιτικών κέντρων µε πόλεις µικρότερης κλίµακας ανεξαρτήτως της απόστασης και πέρα των συνόρων, µπορεί να συντελέσει στη διάχυση της ανάπτυξης των µητροπόλεων εκτός των γεωγραφικών ορίων τους. Υπό την προοπτική της χωρικής ολοκλήρωσης του ευρωπαϊκού χώρου, οι ως τώρα συνοριακές περιοχές, καθώς και οι πόλεις πύλες( κόµβοι συγκοινωνιακών δικτύων, είσοδοι στα Βαλκάνια από την Ε.Ε.) µπορούν, αν εκµεταλλευθούν την πλεονεκτική τους θέση, να δηµιουργήσουν νέες δικτυώσεις και ένα περισσότερο πολυκεντρικό αστικό σύστηµα.

3 Στο Βαλκανικό χώρο, την τελευταία δεκαετία έχουν πραγµατοποιηθεί καθοριστικές αλλαγές που επαναπροσδιορίζουν τις µεταφορικές ανάγκες: H στροφή των Βαλκανικών χωρών προς τη δύση, δηµιουργεί νέες ανάγκες µεταφορικής διασύνδεσης. Η αλλαγή από την εθνική στη διεθνή αγορά, και η ανάγκη για βελτίωση των διασυνοριακών σχέσεων καθιστά απαραίτητη τη συνέχεια και τη διαλειτουργικότητα των επιµέρους εθνικών µεταφορικών δικτύων. Η στροφή από τα µέσα µαζικής µεταφοράς στο Ι.Χ., γεγονός που προκαλεί πρόσθετη επιβάρυνση στο περιβάλλον και µείωση των ενεργειακών αποθεµάτων, αλλά και η στροφή από τις σιδηροδροµικές στις οδικές µεταφορές και η προσέλκυση ιδιωτικών επενδύσεων. Η παγκοσµιοποίηση και η συνεχής διεύρυνση της Ε.Ε. δηµιουργούν αυξηµένες απαιτήσεις µεταφοράς εµπορευµάτων και επιβατών σε µεγαλύτερες αποστάσεις. Οι χωρικές επιπτώσεις των µεταφορικών δικτύων είναι διαφορετικές για κάθε χωρικό επίπεδο: Τα µεταφορικά δίκτυα συµβάλουν στη βελτίωση των σχέσεων µεταξύ των βαλκανικών χωρών και είναι απαραίτητα για την επίτευξη της χωρικής ολοκλήρωσης. Ευνοούν την ανάπτυξη ενός πανευρωπαϊκού δικτύου ισχυρών µητροπόλεων, σε βάρος της ισορροπίας των επιµέρους αστικών συστηµάτων. ηµιουργούν νέες ευκαιρίες ανάπτυξης για τα αστικά κέντρα και τις ευρύτερες περιοχές τους που είναι σε θέση να εκµεταλλευτούν την αύξηση της προσβασιµότητας σε συνδυασµό µε την ανάπτυξη ανταγωνιστικών οικονοµικών, πολιτιστικών, ερευνητικών κλπ. δραστηριοτήτων. Η σύνδεση στα δίκτυα πόλεων µε µειωµένες δυνατότητες ανάπτυξης και προσέλκυσης επενδύσεων, θα έχει ως συνέπεια την αύξηση των ανισοτήτων ανάµεσα σε αυτές και σε κέντρα µε ανταγωνιστικά πλεονεκτήµατα.

4 THE ROLE OF TRANSPORT NETWORKS IN THE SPATIAL DEVELOPMENT OF THE BALKANS SUMMARY The study area is an heterogeneous space, which consists of six countries: Greece, which belongs to E.U., Romania and Bulgaria which are candidate countries, plus Albania, FYROM and Former Yugoslavia. These six countries have different spatial, economical, social and cultural structure. Moreover their development shows grate disparities in comparison to E.U. space. Given the constant European enlargement and the efforts being made to achieve the goal of the single European market, the Balkans are an area of grate interest. Since the mid 90s efforts are being made for the formation of a common policy for the coordination of spatial development. In 2000 the ESTIA program, which is a Greek initiative and in which participate spatial planning institutes from all six countries has made a common policy frame. Its goals, in accordance with the ESDP are: Maintenance of peace and stability in the area. Development of balanced competitiveness as well as social cohesion. Sustainable and balanced development with emphasis on the protection on the environment and cultural heritage. The role f transport networks is mentioned in the ESDP as well as in the ESTIA program. The development and modernization of the infrastructure network in the area, and mostly of the Pan-European Corridors is essential, given the fact that the existing infrastructure is inadequate. The low connectivity level of peripheral countries, bottlenecks, traffic congestion, and the need for interoperability between national transportation axes, are the main problems being confronted by the transeuropean and paneuropean networks. Their development is a dynamic process which is affecting the whole of the European space, altering the spatial, economical and social structure. Reconstruction and unification of national road networks, may increase economic development, competitiveness of the metropolitan areas, as well as transnational cooperation, leading to a more polycentric urban system. However, spatial distribution and priorities of the projects may also have negative effects. The objective of this study is to identify the spatial impacts of trans-european and pan-european transport networks in the Balkans 2. The main issues are the way transport networks influence the development of a polycentric urban system, the relation between urban-rural areas, the potential economic development, social cohesion and competitiveness. At first, the basic characteristics of spatial development 2 The countries that are being studied are Albania, FYROM, FR Yugoslavia, Greece, Romania and Bulgaria..

5 of the Balkan countries are being analyzed and compared in order to display the imbalances between the countries, among their peripheries and in comparison to the E.U. At the next step the characteristics of the trans-european and pan-european networks are being analyzed. Their objectives, policies, and their priorities are being compared with the transport infrastructure needs of the Balkan area, as well as the TINA and ESTIA priorities. The construction of trans-european and Pan-European transport networks have both positive and negative effects, which are related to the imbalances that have been previously analyzed. Specifically: The metropolitan areas of the Balkans have potentials of developing competitive advantages, though they are in a lower development level compared to the metropolitan areas of the core of E.U. The main objective is strengthening balanced competitiveness between the Metropolitan areas of the Balkans by developing a cooperation network on several levels, which could counterweight their relatively small mass (economy, population), as well as improving their accessibility and connectivity and their scientific and technological knowledge. Reconstruction of the urban systems of the area, networking and cooperation of the metropolitan areas with smaller scale cities regardless of distance and territorial boundaries, can lead to the diffusion of development outside of the metropolitan areas. In prospect of spatial cohesion of the European space, areas that have been border and peripheral areas until now become central and gate cities may develop, if they take advantage of their position, leading to a more polycentric urban system. The last decade, significant changes in the Balkans have redefined the needs for transport: The turn from the East to the West, has created the need for new transport links.

6 The shift from national to international market, and the need to strengthen trans-border cooperation, call for continuity and interoperability of national transport networks. The shift form mass transportation to cars, is a fact in the Balkans and it is causing additional pollution of the environment, and reduce of the energy resources. Furthermore, the shift to road transports is attracting private investments in the area. Globalization and the E.U. enlargement, increase the demand for transport of passengers and goods in even longer distances. Spatial impacts of transportation networks differ according to the spatial level of reference: They contribute to the improvement of the relations between the countries of the Balkans, and they are necessary for spatial cohesion. They can help towards the development of a pan European constellation of strong and competitive metropolitan regions. However they have the opposite effects on national urban systems, leading to even grater territorial imbalances. They may give the chance for new development potentials to metropolitan areas, big cities and their broader areas which are capable of taking advantage of their increased accessibility in combination with other competitive economic, research, cultural activities. Improvement of transport connectivity between cities of different competitiveness, may result in larger disparities between them. Priorities of the networks are crucial for the spatial development of the area, as stressed in ESPON2.1.1.(2004), end the ESTIA network(2000).

7