Philip McCann Αστική και περιφερειακή οικονομική. 2 η έκδοση. Chapter 1

Transcript

1 Philip McCann Αστική και περιφερειακή οικονομική 2 η έκδοση Chapter 1

2 Κεφάλαιο 3 Η χωρική κατανομή των δραστηριοτήτων

3 Περιεχόμενα Διακριτική τιμολόγηση, περιοχές αγοράς και κόστη απόστασης Αστικές ιεραρχίες και κεντρική θέση Νέα οικονομική Γεωγραφία Εμπειρικές κανονικότητες του αστικού συστήματος Συγκέντρωση μέτρηση, δομή και ερμηνεία των περιφερειακών στατιστικών δεδομένων 3 Ένα παράδειγμα: Ολλανδία

4 4 Χωρική και διακριτική τιμολόγηση Η διασπορά (σε αντίθεση με τη συγκέντρωση) των επιχειρήσεων μπορεί να προκαλείται, ακόμα και εάν οι τιμές παράδοσης του προϊόντος είναι σταθερές, από: Την ετερογένεια των συναρτήσεων παραγωγής των επιχειρήσεων Την ετερογένεια των θέσεων των αγορών των εισροών Την ετερογένεια των θέσεων των αγορών του προϊόντος Η διακριτική τιμολόγηση μιας επιχείρησης με χωρικά μονοπωλιακή δύναμη (ιδιαίτερα εάν η ζήτηση είναι ελαστική)

5 Ο νόμος των περιοχών αγοράς του Reilly: 5 έλξη της βαρύτητας των σημείων λιανικής πώλησης Εάν δύο εμπορικά κέντρα Α και Β απέχουν μεταξύ τους απόσταση χ και ο λόγος των μεγεθών των δύο κέντρων (σε όρους αριθμού ή ποικιλίας αγαθών που παράγονται και είναι διαθέσιμα στους καταναλωτές) είναι r, τότε τα όρια της αγοράς (a) του εμπορικού κέντρου A είναι: a = x r 1 + r Όσο μεγαλύτερη είναι η σχετική έλξη (r) ενός εμπορικού κέντρου, τόσο μεγαλώνει το όριο αγοράς του. Μεγάλες οικονομίες αστικοποίησης (μεγάλες πόλεις) υποδηλώνει μεγάλες περιοχές αγοράς και μεγάλες αποστάσεις μεταφοράς των προϊόντων

6 Αστικές ιεραρχίες και κεντρική θέση: Προσέγγιση Christaller 6 Ένα χωρικό πρότυπο όπου μια ιεραρχία αγαθών υφίσταται σε μια ιεραρχία αστικών κέντρων διαφορετικών επιπέδων.

7 Το αστικό σύστημα στην προσέγγιση Christaller 7 Στο υπόδειγμα Christaller του διπλανού σχήματος με τρία επίπεδα αστικών κέντρων, ο χώρος οργανώνεται από μία σειρά επικαλυπτόμενων εξαγωνικών περιοχών στις οποίες ο αριθμός των αστικών κέντρων είναι αντιστρόφως ανάλογος της ποικιλίας των αγαθών που παράγονται σε κάθε τοποθεσία.

8 Ο κώνος του Lösch και η χωρική κατανομή των αγορών όμοιων επιχειρήσεων (1) 8 Εάν η ζήτηση για το προϊόν μιας επιχείρησης παρουσιάζει κάποια ελαστικότητα, τότε η τιμή παράδοσης του προϊόντος αυξάνει με την απόσταση d κατά td και η ποσότητα Q d που ζητείται μειώνεται.

9 Ο κώνος του Lösch και η χωρική κατανομή των αγορών όμοιων επιχειρήσεων (2) 9 Εάν φέρουμε τον άξονα χ του προηγούμενου διαγράμματος της ζήτησης σε κάθετη θέση και περιστρέψουμε το διάγραμμα ζήτησης γύρω του, προκύπτει ένας κώνος, γνωστός και ως κώνος του Lösch.

10 Ο κώνος του Lösch και η χωρική κατανομή των αγορών όμοιων επιχειρήσεων (3) Το ύψος του κώνου δείχνει τη ζητούμενη ποσότητα Η περιφέρεια του κύκλου που αντιστοιχεί σε ακτίνα D 2 καθορίζει τα όρια της περιοχής αγοράς που ελέγχεται από την επιχείρηση στη τοποθεσία Κ Η τιμή P+tD λέγεται μέγιστη τιμή παράδοσης του προϊόντος ή μέγιστη τιμή επιβάρυνσης του καταναλωτή Οι συνολικές πωλήσεις της επιχείρησης είναι ίσες με το γινόμενο του όγκου του κώνου επί την πυκνότητα του πληθυσμού Τα συνολικά έσοδα της επιχείρησης είναι το γινόμενο των πωλήσεων επί την τιμή του προϊόντος 10

11 Ο κώνος του Lösch και η χωρική κατανομή των αγορών όμοιων επιχειρήσεων (4) 11 Εάν δύο όμοιες επιχειρήσεις που παράγουν τα ίδια προϊόντα βρίσκονται η μία κοντά στην άλλη στα σημεία Κ 1 και Κ 2, η αγορά της κάθε επιχείρησης θα χωριστεί από την ευθεία που ισαπέχει από τις δύο επιχειρήσεις.

12 Ο κώνος του Lösch και η χωρική κατανομή των αγορών όμοιων επιχειρήσεων (5) 12 Εάν υπάρχουν πολλές όμοιες επιχειρήσεις, η χωρική οικονομία θα εμφανίζει το παραπάνω κυψελοειδές πρότυπο εξαγώνων όπου τα σημεία Κ 1 έως Κ 8 είναι οι θέσεις των μεμονωμένων επιχειρήσεων στο κέντρο της περιοχής αγοράς τους.

13 Ο κώνος του Lösch και η χωρική κατανομή των αγορών όμοιων επιχειρήσεων (6) 13 Η προσέγγιση Lösch συμπεραίνει ότι οποιαδήποτε χωρική οικονομία θα κυριαρχείται από μια κεντρική, πρωταρχική πόλη με μικρότερους οικισμούς στα περίχωρα και εναλλασσόμενες περιοχές συμπύκνωσης και διασποράς των δραστηριοτήτων.

14 Νέα Οικονομική Γεωγραφία (ΝΟΓ) θεωρητικά υποδείγματα Krugman et al. Οι θεμέλιοι λίθοι της ΝΟΓ (υποθέσεις) βασίζονται στο ότι: Η διαφοροποίηση των προϊόντων στη βάση του μονοπωλιακού ανταγωνισμού αυξάνει την ευημερία των νοικοκυριών και την αποτελεσματικότητα των επιχειρήσεων ως προς την παραγωγή Οι συντελεστές της παραγωγής είναι κινητοί και συνεπώς «μεταναστεύουν» Τα κόστη που σχετίζονται με την μεταφορά ενσωματώνονται στο υπόδειγμα με τη θεωρία του «παγόβουνου», δηλαδή, όπως, ενώ όσο το παγόβουνο ταξιδεύει μειώνεται το βάρος του επειδή λειώνει, έτσι και το μεταφορικό κόστος των προϊόντων «λειώνει» την αξία των μεταφερόμενων προϊόντων που ένα μέρος της γίνεται κόστος μεταφοράς. 14

15 Νέα Οικονομική Γεωγραφία (ΝΟΓ) Αχωρικά και χωρικά υποδείγματα Στα υποδείγματα της ΝΟΓ, οι πόλεις είναι το πεδίο όπου συναντώνται οι οικονομίες κλίμακας και η αποτελεσματικότητα στην παραγωγή και η ευημερία στη κατανάλωση. Τα υποδείγματα της ΝΟΓ είναι αχωρικά και χωρικά: Τα κυρίως Αχωρικά υποδείγματα είναι υποδείγματα διεθνούς εμπορίου όπου τα κόστη μεταφοράς μπορεί να είναι: υψηλά αιτιολογώντας την τάση για τοπική παραγωγή και αυτάρκεια και ενθαρρύνοντας την απόκλιση κέντρουπεριφέρειας ή χαμηλά οπότε η χωροθέτηση δεν προσφέρει ουσιαστικά πλεονεκτήματα και η σύγκλιση κέντρου-περιφέρειας επανεμφανίζεται Τα Χωρικά υποδείγματα βασίζονται κυρίως σε προσομοιώσεις και επαναβεβαιώνουν τον ρόλο της απόστασης στην απονομή 15 χωρικής (τοπικής) μονοπωλιακής δύναμης

16 Ο κανόνας τάξης-μεγέθους (Νόμος του Zipf) x R x = M 16 Το μέγεθος (x) μιας μεμονωμένης πόλης σε μια χώρα, πολλαπλασιασμένο με τη σειρά κατάταξής της στις πόλεις της χώρας (R(x)), είναι μία σταθερά Μ όπου Μ είναι ο πληθυσμός του μεγαλύτερου αστικού κέντρου της χώρας.

17 Μέτρηση της χωρικής διασποράς Μέτρηση της χωρικής συμπύκνωσης και της περιφερειακής διαφοροποίησης Μέτρηση του βαθμού στον οποίο ένας δεδομένος εθνικός τομέας δραστηριοτήτων είναι ομοιόμορφα κατανεμημένος στον χώρο του εθνικού αστικού συστήματος Μέτρηση της σχετικής συμβολής του κάθε τομέα στην περιφερειακή διάρθρωση των δραστηριοτήτων (στο πλαίσιο μίας συγκεκριμένης περιφέρειας) 17

18 Διαθέσιμο στην Ολλανδία: Τράπεζα δεδομένων CBS StatLine Τομείς Κατηγοριοποίηση 4-τομέων Κατηγοριοποίηση 14-τομέων Κατηγοριοποίηση τμημάτων (επιχείρησης) Περιφέρειες Επαρχίες NUTS 2 (12 χωρικές μονάδες) Περιοχές COROP NUTS 3 (40 χωρικές μονάδες) Δήμοι (458) 18

19 Μέτρηση της χωρικής διασποράς CBS Απασχόληση στην Ολλανδία το 2000: Στοιχεία CBS StatLine Σύνολο Γεωργία Βιομηχανία Εμπ. υπηρεσίες Μη εμπ. υπηρεσίες Ολλανδία 6889,1 102,9 1408,7 3294,2 2083,3 Χρόνινγκεν 221,6 1,9 49,0 91,8 78,9 Φρίσλαντ 225,0 5,4 53,8 91,9 73,9 Δρέσδη 170,5 3,2 41,4 69,3 56,7 Οβεράισελ 440,6 4,8 120,5 184,4 130,9 Φλέβολαντ 101,4 3,0 17,6 51,4 29,4 Γκέλντρια 785,4 10,8 179,7 346,3 248,6 Ουτρέχτη 583,7 3,5 87,3 312,1 180,8 Βόρεια Ολλανδία 1244,7 14,5 175,3 691,4 363,6 Νότια Ολλανδία 1490,8 29,4 242,2 746,9 472,3 Ζηλανδία 134,0 2,7 31,2 56,9 43,2 Βόρεια Βαρβάνδη 1036,2 14,5 288,5 461,5 271,7 Λιμβούργο 455,1 9,2 122,2 190,4 133,3 19

20 Γραφική αναπαράσταση Κλάδος μεταλλουργίας και ηλεκτρονικής το 2003 Λογισμικό για χάρτες Π.χ. ArcExplorer, GeoDa Γεωγραφικά συστήματα πληροφοριών 20

21 Δείκτες τοπικής εξειδίκευσης (LQ) Ο δείκτης LQ καθορίζεται για κάθε συνδυασμό περιφέρειας-τομέα Ο περιφερειακός δείκτης τοπικής εξειδίκευσης LQir ορίζεται ως ο λόγος του περιφερειακού μεριδίου της απασχόλησης Ε σε έναν τομέα i στην περιφέρεια r ως προς το μερίδιο της εθνικής απασχόλησης n στον ίδιο τομέα: LQ ir = [E ir / E r ] / [E in / E n ] Με άλλα λόγια: Δίνει το μερίδιο της απασχόλησης σε έναν τομέα μιας περιφέρειας σε σχέση με το μερίδιο της απασχόλησης στον τομέα σε εθνικό επίπεδο LQ ir = [E ir / E in ] / [E r / E n ] 21

22 Δείκτες τοπικής εξειδίκευσης στην Ολλανδία Γεωργία Βιομηχανία Εμπ. υπηρεσίες Μη εμπ. υπηρεσίες Χρόνινγκεν 0,57 1,08 0,87 1,18 Φρίσλαντ 1,61 1,17 0,85 1,09 Δρέσδη 1,26 1,19 0,85 1,10 Οβεράισελ 0,73 1,34 0,88 0,98 Φλέβολαντ 1,98 0,85 1,06 0,96 Γκέλντρια 0,92 1,12 0,92 1,05 Ουτρέχτη 0,40 0,73 1,12 1,02 Βόρεια Ολλανδία 0,78 0,69 1,16 0,97 Νότια Ολλανδία 1,32 0,79 1,05 1,05 Ζηλανδία 1,35 1,14 0,89 1,07 Βόρεια Βαρβάνδη 0,94 1,36 0,93 0,87 Λιμβούργο 1,35 1,31 0,87 0,97 22

23 Μέτρηση χωρικής συμπύκνωσης I Ανά τομέα: Ο δείκτης (G i ) Hirschmann-Herfindahl δείχνει αν ένας τομέας είναι πιο συμπυκνωμένος χωρικά σε σχέση με τον μέσο όρο G i R r 1 Υψηλός δείκτης (μέγιστη τιμή 2): Χωρική συμπύκνωση Χαμηλός δείκτης (ελάχιστη τιμή 0): Ομοιόμορφη κατανομή E E ir in E E r n 2 Επειδή οι αποκλίσεις τετραγωνίζονται, τείνουν να κυριαρχούν στον δείκτη οι δύο ή τρεις μεγαλύτερες πόλεις 23

24 Εφαρμογή Hirschmann-Herfindahl Άθροιση γραμμών Γεωργία Βιομηχανία Εμπ. υπηρεσίες Μη εμπ. υπηρεσίες Gi 0, , , ,00063 Χρόνινγκεν 0, , , ,00003 Φρίσλαντ 0, , , ,00001 Δρέσδη 0, , , ,00001 Οβεράισελ 0, , , ,00000 Φλέβολαντ 0, , , ,00000 Γκέλντρια 0, , , ,00003 Ουτρέχη 0, , , ,00000 Β. Ολλανδία 0, , , ,00004 Ν. Ολλανδία 0, , , ,00011 Ζηλανδία 0, , , ,00000 Β. Βαρβάνη 0, , , ,00040 Λιμβούργο 0, , , ,

25 Μέτρηση χωρικής συμπύκνωσης II Ανά περιφέρεια Δείκτης διαφοροποίησης μιας περιφέρειας (RDI): Δείχνει την τομεακή-κλαδική διαφοροποίησης μιας περιφέρειας RDI r I i 1 E E 1 x σημαίνει «απόλυτη τιμή του x» ir r E E in n 25 Υψηλός δείκτης: Η κατανομή της περιφέρειας πλησιάζει την εθνική κατανομή (ο παρονομαστής κοντά στο 0) δείκτης διαφοροποίησης για την κατανομή της περιφερειακής τομεακής απασχόλησης (Gini = 0 RDI εκτείνεται στο άπειρο)

26 Εφαρμογή Δείκτης διαφοροποίησης μιας περιφέρειας Στοιχεία στον παρονομαστή RDI Γεωργία Βιομηχανία Εμπ. υπηρεσίες Μη εμπ. υπηρεσίες Χρόνινγκεν 7,115 0,006 0,017 0,064 0,054 Φρίσλαν 7,170 0,009 0,035 0,070 0,026 Δρέσδη 6,943 0,004 0,038 0,072 0,030 Οβεράισελ 7,246 0,004 0,069 0,060 0,005 Φλέβολαντ 11,527 0,015 0,031 0,029 0,012 Γκέλντρια 13,007 0,001 0,024 0,037 0,014 Ουτρέχη 7,830 0,009 0,055 0,057 0,007 Β. Ολλανδία 6,472 0,003 0,064 0,077 0,010 Ν. Ολλανδία 11,899 0,005 0,042 0,023 0,014 Ζηλανδία 9,337 0,005 0,028 0,054 0,020 Β. Βαρβάνδη 6,762 0,001 0,074 0,033 0,040 Λιμβρούγο 7,214 0,005 0,064 0,060 0,010 26

27 Εφαρμογή Gini Μερίδια τομέα στην περιφέρεια Γεωργία Βιομηχανία Εμπ. υπηρεσίες Μη εμπ. υπηρεσίες Ολλανδία 0,015 0,204 0,478 0,302 Χρόνινγκεν 0,009 0,221 0,414 0,356 Φρίσλαντ 0,024 0,239 0,408 0,328 Δρέσδη 0,019 0,243 0,406 0,333 Οβεράισελ 0,011 0,273 0,419 0,297 Φλέβολαντ 0,030 0,174 0,507 0,290 Γκέλντρια 0,014 0,229 0,441 0,317 Ουτρέχη 0,006 0,150 0,535 0,310 Β. Ολλανδία 0,012 0,141 0,555 0,292 Ν. Ολλανδία 0,020 0,162 0,501 0,317 Ζηλανδία 0,020 0,233 0,425 0,322 Β. Βαρβάνη 0,014 0,278 0,445 0,262 27

28 Συγκεντρωικό μερίδιο Φρίσλαντ Δείκτης Gini Φρίσλαντ Γεωργ. Βιομηχ. Εμπ. υπ. Μη εμπ. υπ. Μερίδιο Φρίσλαντ 0,024 0,24 0,41 0,33 Μερίδιο Ολλ. 0,015 0,20 0,48 0,30 LQ 1,610 1,17 0,85 1,09 Gini plot Friesland 1 0,8 0,6 0,4 0, ,2 0,4 0,6 0,8 1-0,2 28 Εθνικό συγκεντρωτικό μερίδιο

29 Συγκεντρωικό μερίδιο Φρίσλαντ Δείκτης Gini Φρίσλαντ Γεωργ. Βιομηχ. Εμπ. υπ. Gini plot Friesland Μη εμπ. υπ. Μερίδιο Φρίσλαντ 0,024 0,24 0,41 0,33 Μερίδιο Ολλ. 0,015 0,20 0,48 0,30 LQ 1,610 1,17 0,85 1,09 1 0,8 0,6 0,4 0, ,2 0,4 0,6 0,8 1-0,2 29 Εθνικό συγκεντρωτικό μερίδιο

30 Συγκεντρωτικό μερίδιο Φρίσλαντ Δείκτης Gini Φρίσλαντ Γεωργ. Βιομηχ. Εμπ. υπ. Μη εμπ. υπ. Μερίδιο Φρίσλαντ 0,024 0,24 0,41 0,33 Μερίδιο Ολλ. 0,015 0,20 0,48 0,30 LQ 1,610 1,17 0,85 1,09 Gini plot Friesland 1 0,8 0,6 0,4 0, ,2 0,4 0,6 0,8 1-0,2 30 Εθνικό συγκεντρωτικό μερίδιο

31 Συγκεντρωτικό μερίδιο Φρίσλαντ Δείκτης Gini Φρίσλαντ Γεωργ. Βιομηχ. Εμπ. υπ. Μη εμπ. υπ. Μερίδιο Φρίσλαντ 0,024 0,24 0,41 0,33 Μερίδιο Ολλ. 0,015 0,20 0,48 0,30 LQ 1,610 1,17 0,85 1,09 Γραφικ αναπαράσταση Gine Φρίσλαντ 1 Gini = 0,078 0,8 0,6 0,4 0, ,2 0,4 0,6 0,8 1-0,2 31 Εθνικό συγκεντρωτικό μερίδιο

32 Διαφοροποίηση και συγκέντρωση: Το παράδειγμα της Ολλανδίας Η γεωργία παρουσιάζει σχετική συγκέντρωση σε περιορισμένο αριθμό περιφερειών το αντίστροφο ισχύει για τις μη εμπορικές υπηρεσίες: Hirschmann- Herfindahl Η Βόρεια Βαρβάνδη, η βόρεια Ολλανδία και η Δρέσδη παρουσιάζουν σχετική συγκέντρωση σε έναν τομέα Η Νότια Ολλανδία, το Φλέβολαντ και η Γκέλντρια είναι διαφοροποιημένες 32

33 Συγκρισιμότητα δεικτών Μεταξύ περιφερειών Μεταξύ τομέων Διαχρονικά Μεταξύ χωρών Πρόβλημα: Οι δείκτες παρουσιάζουν ευαισθησία όσον αφορά την περιφερειακή και τομεακή ομαδοποίηση 33

34 Απαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου με οποιονδήποτε τρόπο χωρίς γραπτή άδεια του εκδότη, σύμφωνα με το Ν. 2121/1993 και τη Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης (που έχει κυρωθεί με τον Ν. 100/1975)