Λεξιπαιδεία. Πρ κειται για ένα λεξικ γενικής γλώσσας, που απευθ νεται σε

Transcript

1 E À à À ø π Àª ø π π π øƒ π KAPA IANNH & M ƒπ KAT O IANNOY IÓÛÙÈÙÔ ÙÔ EappleÂÍÂÚÁ Û fiáô 1. π ø Τ ο θέµα του άρθρου αυτο είναι η παρουσίαση του πρώτου λεξικο της σειράς Λεξιπαιδεία. Πρ κειται για ένα λεξικ γενικής γλώσσας, που απευθ νεται σε µαθητές του δηµοτικο σχολείου, ηλικίας ετών, µε µητρική γλώσσα την ελληνική. Παράλληλα, ο σχεδιασµ ς του λεξικο προβλέπει και ξεν γλωσση κάλυψη, δεδοµένου τι η πολυγλωσσία δεν είναι µ νον αναγκαι τητα της εποχής µας αλλά και πολιτική και πολιτιστική επιλογή στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Tο Iνστιτο το Eπεξεργασίας του Λ γου έχει παράδοση στην παραγωγή τεχνολογικών προϊ- ντων για παιδιά και η Λεξιπαιδεία είναι η πρώτη του συστηµατική προσπάθεια στον χώρο των πολ γλωσσων λεξικών πολυµέσων. Tο εργαστηριακ πρωτ τυπο το οποίο παρουσιάζεται εδώ έχει αναπτυχθεί, για να ανταποκριθεί στις ανάγκες ολ κληρης της σειράς λεξικών, τα οποία απευθ νονται σε χρήστες διαφ ρων ηλικιών: εκτ ς απ τη Λεξιπαιδεία για το ηµοτικ, στον σχεδιασµ προβλέπεται Λεξιπαιδεία για το Γυµνάσιο και Λεξιπαιδεία για το Λ κειο. Στη Λεξιπαιδεία για το ηµοτικ δίδεται ιδιαίτερη σηµασία στην εργονοµία ώστε να είναι ελκυστική για παιδιά και στην απλ τητα του λου περιβάλλοντος. H µακροδοµή αποτελείται απ λήµµατα, περίπου, ενώ το πρ γραµ- µα περιλαµβάνει και διάφορα εκπαιδευτικά παιχνίδια, που ελέγχουν γλωσσικές γνώσεις και ικαν τητες, σχεδιασµένα πάνω στην ιδέα µιας ναυτικής περιπέτειας. H διατ πωση των ορισµών διατηρεί κάποια αυστηρ τητα, ώστε να είναι ακριβής, ενώ τα παραδείγµατα επιλέγονται, που αυτ είναι δυνατ ν, απ την παιδική καθηµεριν τητα, συµπεριλαµβανοµένων και των σχολικών βιβλίων. Tα σχ λια έχουν κυρίως φρασεολογικ χαρακτήρα, περιλαµβάνουν µως και απλές ετυµολογικές παρατηρήσεις. Tο λεξικ του Γυµνασίου, µε λήµµατα, σχεδιάζεται µε έµφαση στην ταξιν µηση των εννοιών και των λέξεων σε οµοειδείς οµάδες και σε θεµατικά αντικείµενα, και µε εξωτερίκευση των σηµασιολογικών πεδίων που χρησιµοποιο νται κατά την επεξεργασία των ληµµάτων. Γίνεται έτσι προσπάθεια να ενταθεί το ενδιαφέρον των χρηστών για την ορολογία. Oι ορισµοί των λέξεων- ρων έχουν αυστηρ τερη διατ πωση απ,τι στο λεξικ

2 112 øƒ π KAPA IANNH & M ƒπ KAT O IANNOY του ηµοτικο, ώστε να µπορο ν να χρησιµοποιηθο ν και σε επίπεδο µελέτης του αντίστοιχου γνωστικο αντικειµένου. Tέλος, το λεξικ του Λυκείου, που θα περιλαµβάνει λήµµατα, έχει σχεδ ν επιστηµονικ χαρακτήρα. Eδώ θα εφαρµοστο ν προχωρηµένες τεχνολογίες µε προσοµοίωση πειραµάτων για τα µαθήµατα των θετικών επιστηµών, και τεχνικές που θα διευκολ νουν την πλοήγηση δείχνοντας τις σηµασιολογικές αποστάσεις µεταξ συγγενών λέξεων. εδοµένου τι ένα λεξικ αποτελεί σηµείο αναφοράς για τη σωστή χρήση της γλώσσας, η εισαγωγή του στην εκπαιδευτική διαδικασία είναι σηµαντική. Eίναι γνωστ µως τι το ελληνικ µαθητικ κοιν δεν είναι ιδιαίτερα εξοικειω- µένο µε τη χρήση έντυπων λεξικών, ενώ, παράλληλα, στην εποχή µας έχουν αναπτυχθεί εναλλακτικοί τρ ποι µάθησης, που κυριαρχο νται απ την εικ να. Ξέρουµε τι τα προϊ ντα πολυµέσων µπορο ν να γίνουν ιδιαίτερα ελκυστικά, να ενεργοποιήσουν µαθησιακά τον χρήστη και να διευκολ νουν τη µάθηση καθιστώντας την περισσ τερο βιωµατική. Aυτ ς είναι και ο σκοπ ς της Λεξιπαιδείας, µέσω της οποίας γίνεται προσπάθεια να αποτελέσει η χρήση των ηλεκτρονικών λεξικών χι µ νο διευκ λυνση αλλά και κίνητρο για τους νεαρο ς χρήστες: ένα τέτοιο λεξικ µπορεί να αποτελέσει ταυτ χρονα περιβάλλον εργασίας και παιχνιδιο, κρατώντας έτσι το ενδιαφέρον του παιδιο για µεγάλο διάστηµα και χρησιµε οντας τ σο ως µέσο ανάδρασης στην κατάκτηση του λ γου σο και ως συµπληρωµατικ εργαλείο µάθησης. Πέραν µως λων αυτών, ο σχεδιασµ ς του προγράµµατος έχει υιοθετήσει και σειρά τεχνολογικών καινοτοµιών, χάρη στις οποίες η χρήση του γίνεται ακ µη πιο ενδιαφέρουσα. O τρ πος µε τον οποίο παρέχονται στον χρήστη οι πληροφορίες για τα λήµµατα του λεξικο βασίζεται στην εκµετάλλευση της τεχνολογίας των πολυµέσων: η Λεξιπαιδεία περιλαµβάνει εικ νες, κίνηση, ήχους και βίντεο, που χρησιµοποιο νται τ σο στην παρουσίαση των ερµηνευµάτων σο και στα διάφορα παιχνίδια που συνοδε ουν το γλωσσικ υλικ. Για κάθε σηµασία µιας λέξης δίδεται και µετάφραση στις εξής γλώσσες: αγγλικά, γαλλικά, γερµανικά, ισπανικά, ρωσικά και βουλγαρικά. H χρήση µορφολογικο λεξικο επιτρέπει να δίδεται χι µ νον η πλήρης κλίση λων των ληµµάτων, αλλά και οι στοιχειώδεις µορφολογικές πληροφορίες για λέξεις οι οποίες δεν περιέχονται στο λεξικ. Ένα ειδικ λογισµικ επιτρέπει την αυτ µατη φωνητική µεταγραφή των λέξεων και ένα δε τερο χρησιµοποιείται για τον συλλαβισµ. H χρήση συνθετικής φωνής είναι επίσης σηµαντική, γιατί επιτρέπει την εκφώνηση λων των ληµµάτων, τ σο αυτών που συµπεριλαµβάνονται στο ληµµατολ γιο σο και των υπολοίπων, που υποστηρίζονται µ νον απ το µορφολογικ λεξικ. Oι περισσ τερες απ τις καινοτοµίες που αναφέρονται παραπάνω έχουν ήδη ενσωµατωθεί στο εργαστηριακ πρωτ τυπο, ενώ ορισµένες υπάρχουν ως υποσυστήµατα και πρ κειται να ενσωµατωθο ν. Στη συνέχεια παρουσιάζεται ο τρ πος χρήσης του προγράµµατος απ τον µαθητή και αµέσως µετά ο καθεαυτ λεξικογραφικ ς σχεδιασµ ς. Aξίζει ιδιαί-

3 E À à À ø π Àª ø π π π 113 τερα να αναφερθο ν οι διάφοροι τρ ποι αναζήτησης εν ς λήµµατος στο περιβάλλον της Λεξιπαιδείας. Yπάρχει καταρχήν ο κλασικ ς τρ πος: ο χρήστης πληκτρολογεί µια λέξη, η οποία εµφανίζεται δεξιά του (στο ίδιο παράθυρο εµφανίζονται και οι κοντινές αλφαβητικά λέξεις) και µε ένα κλικ παρουσιάζεται η οθ νη-καρτέλα, η οποία περιέχει το ερµήνευµα και τις υπ λοιπες πληροφορίες. Yπάρχουν µως και άλλοι τρ ποι αναζήτησης: µπορεί κανείς να πληκτρολογήσει µια κατάληξη και να δει λες τις λέξεις που την περιέχουν, ή ένα άλλο τµήµα λέξης. Eνδεικτικά, στις εικ νες που ακολουθο ν παρουσιάζεται η αναζήτηση καταλήξεων και το αποτέλεσµά της (αντίστροφο λεξικ ). 1. AÓ ÙËÛË Î Ù ÏËÍË -ÒÓˆ 2. AÓ ÙËÛË Î Ù ÏËÍË -ÈÎfi

4 114 øƒ π KAPA IANNH & M ƒπ KAT O IANNOY Ένας ενδιαφέρων τρ πος αναζήτησης είναι και αυτ ς που προσωρινά έχει ονο- µαστεί «Σταυρ λεξο» και επιτρέπει τον εντοπισµ ορισµένων διγραφιών: ο χρήστης πληκτρολογεί τη λέξη που τον ενδιαφέρει, βάζοντας ένα ερωτηµατικ στη θέση του γράµµατος για το οποίο αµφιβάλλει. Σε απάντηση, το σ στηµα εµφανίζει στην οθ νη τον τ πο ή τους τ πους µε τους οποίους έχει ληµµατοποιηθεί η λέξη: για παράδειγµα, ο χρήστης που διστάζει µεταξ των αδελφ ς και αδερφ ς ή στεναχώρια και στενοχώρια θα πάρει δυο απαντήσεις. Tο ίδιο ισχ ει και για λέξεις πως βρ µικος και βρώµικος ή χλοµ ς και χλωµ ς, οι οποίες εξακολουθο ν να ορθογραφο νται µε δ ο τρ πους. Oι δ ο απαντήσεις οδηγο ν κάθε φορά στην ίδια οθ νη-καρτέλα, η οποία περιέχει τις δυο ορθογραφίες της λέξης συνοδευ µενες απ κοιν ερµήνευµα. Aυτ ς ο τρ πος αναζήτησης έχει περισσ τερο ενδιαφέρον, ταν πρ κειται για οµ ηχες λέξεις µε διαφορετικές γραφές: για παράδειγµα, αν ο χρήστης δεν θυµάται πώς γράφεται η λέξη /'klisi/ πληκτρολογεί: κ λ? σ η και πληροφορείται τι υπάρχει ένα λήµµα κλήση και δ ο λήµµατα κλίση µε διαφορετικές σηµασίες. Eδώ πρέπει να γίνει µια διευκρίνιση: ο παραπάνω τρ πος αναζήτησης αφορά λέξεις µε τον ίδιο αριθµ γραµµάτων, οπ τε, αν η διαφορά αναφέρεται σε δίφθογγο ή συµφωνικ σ µπλεγµα, δεν είναι δυνατή η ανε ρεση της λέξης. Tο πρ βληµα αυτ λ νεται µε άλλο τρ πο αναζήτησης, µε τον οποίο µπορεί να εντοπιστεί το λήµµα ανεξάρτητα απ την ορθογραφία. Aφο ο χρήστης επιλέξει µε έναν απ τους παραπάνω τρ πους τη λέξη που θέλει να µελετήσει, περνάει στην οθ νη-καρτέλα, η οποία περιέχει τις πληροφορίες του ερµηνε µατος και έχει την παρακάτω µορφή: Στη συνέχεια θα αναφερθο µε στην οργάνωση των πληροφοριών που περιέχονται σε µια τέτοια οθ νη.

5 E À à À ø π Àª ø π π π π ƒ ºπ Ã π ª 2.1 π π ƒπ 𠪪 ø O αρχικ ς κατάλογος ληµµάτων που περιλαµβάνονται στο λεξικ συγκροτήθηκε µε βάση τα γλωσσάρια των σχολικών εγχειριδίων. H µακροδοµή που δη- µιουργήθηκε µε τον τρ πο αυτ : 1. Συµπληρώθηκε στερα απ αντιπαραβολή µε ορισµένες πηγές που έχου- µε στη διάθεσή µας σχετικά µε τη συχν τητα εµφάνισης των λέξεων και το βασικ λεξιλ γιο. Oι πηγές αυτές ήταν οι παρακάτω: στατιστικές συχνοτήτων που έχουν γίνει στο Iνστιτο το Eπεξεργασίας του Λ γου, το βασικ λεξιλ γιο της προφορικής γλώσσας, απ την έρευνα του A. Xατζησάββα (διδακτορική διατριβή), και το προτειν µενο λεξιλ γιο για το ηµοτικ, απ καταλ γους λέξεων του Παιδαγωγικο Iνστιτο του. 2. Tροποποιήθηκε σ µφωνα µε ορισµένα κριτήρια επιλογής, απ τα οποία άλλα είναι καθαρά λεξικογραφικά και άλλα έχουν σχέση µε την ηλεκτρονική µορφή του λεξικο. Για παράδειγµα, δεν ληµµατοποιο νται οι τ ποι που µπορο ν να προκ ψουν απ παραγωγή ( πως τα υποκοριστικά ή τα παραθετικά των επιθέτων), εφ σον αυτή η πληροφορία δίδεται αυτ µατα µέσω ειδικής λειτουργίας του λεξικο. Tο ίδιο ισχ ει και για τις µετοχές σε -µένος, εφ σον προβλέπεται λειτουργία που δίνει την πλήρη κλίση των ληµµάτων. Aποφε γονται επίσης οι αδ κιµοι ή διαλεκτικοί τ ποι, χωρίς µως να αγνοο νται λέξεις οι οποίες εµφανίζονται σε γνωστές παροιµίες και στερε τυπες εκφράσεις. Aπ τις παραπάνω διαδικασίες προέκυψε ένα βασικ ληµµατολ γιο, του οποίου ο τελικ ς έλεγχος και η συµπλήρωση γίνονται µε τους παρακάτω τρ πους: 1. Ληµµατοποίηση των ορισµών, ώστε να εξασφαλιστεί τι λες οι λέξεις που χρησιµοποιο νται θα αποτελο ν και λήµµατα του λεξικο. Mε τη διαδικασία αυτή προστίθενται νέα λήµµατα (τα οποία συνήθως απουσιάζουν απ τους καταλ γους συχν τητας), απαραίτητα για τον ορισµ των ήδη υπαρχ ντων. Για να δώσουµε µερικά παραδείγµατα, η λέξη άρθρωση προστέθηκε στο ληµµατολ γιο ως υπερώνυµο των αγκώνας και γ νατο, η λέξη µ κητας, για να οριστεί το µανιτάρι, κ.ο.κ. 2. Tαξιν µηση του λεξιλογίου σε σηµασιολογικά πεδία. H ταξιν µηση αυτή είχε αρχικ σκοπ να µην επεξεργάζονται οι συντάκτες του λεξικο τα λήµµατα µε αλφαβητική σειρά, ώστε να αποφε γονται οι επαναλήψεις και η κυκλικ τητα στους ορισµο ς, χρησιµοποιήθηκε µως και ως διαδικασία ελέγχου, ώστε να συµπληρώνονται τα (πιθανά) εννοιολογικά κενά. Για παράδειγµα, στον Πίνακα (σελ. 117) δίδεται ο κατάλογος των λέξεων

6 116 øƒ π KAPA IANNH & M ƒπ KAT O IANNOY που σχετίζονται µε το σηµασιολογικ πεδίο «αίσθηση», στον οποίο ση- µειώνονται µε πλάγια γράµµατα οι λέξεις που προστέθηκαν στο αρχικ ληµµατολ γιο µε τη βοήθεια αυτο του τρ που ελέγχου. Στο ίδιο πλαίσιο εντάσσεται και η κανονικοποίηση ως προς τα µέρη του λ γου, ώστε να αντιπροσωπε ονται στο λεξικ λες οι γραµµατικές κατηγορίες που προέρχονται απ την ίδια ρίζα. Έτσι προστέθηκε στο ληµµατολ γιο το ουσιαστικ ζήλεια, εφ σον υπήρχε το επίθετο ζηλιάρης, το ρήµα βραβε ω, εφ σον υπήρχε το ουσιαστικ βραβείο, κ.ο.κ. Eκτ ς απ τα καθαρά λεξικά λήµµατα, των οποίων η ταξιν µηση γίνεται κατ αντιστοιχία µε το παράδειγµα του Πίνακα, ορίζονται και ειδικές κατηγορίες ληµµάτων, οι οποίες αποτελο ν ιδιαίτερες οµάδες: Oι πολυλεκτικές µονάδες του λεξιλογίου, πως ουράνιο τ ξο ή παιδική χαρά, οι οποίες εντάσσονται στο λεξικ ως αυτ νοµα λήµµατα, αλλά παράλληλα συνδέονται και µε τις λέξεις απ τις οποίες αποτελο νται. Tα λήµµατα που ανήκουν σε κλειστές γραµµατικές κατηγορίες ή σχηµατίζουν σειρές. Eδώ εντάσσονται οι προθέσεις, οι σ νδεσµοι, οι αντωνυµίες, ορισµένα επίθετα πως µ νος, ίδιος, δικ ς, τα αριθµητικά, τα λήµµατα, ο ορισµ ς των οποίων απαιτεί δεικτικά στοιχεία (π.χ. εγώ, εδώ), αλλά και τα κ ρια ον µατα (µέχρι στιγµής το λεξικ περιλαµβάνει ον µατα χωρών, ηπείρων, ωκεανών, ηµερών, µηνών και γιορτών) και, γενικά, κάθε είδος λήµµατος που θα µπορο σε να ενταχθεί σε περιλεξικογραφικ κείµενο. 2.2 ª π ƒ ø À ƒª Àª Oι πληροφορίες οι οποίες δίδονται για κάθε λήµµα αποτελο ν ισάριθµα πεδία µιας βάσης δεδοµένων και οργανώνονται µε τον παρακάτω τρ πο: Γραφή, προφορά και µορφολογική πληροφορία Για κάθε λέξη-λήµµα δίδονται λες οι γραφές, ιδίως ταν είναι διαδεδοµένες (π.χ. αυγ και αβγ, αυτί και αφτί). πως είπαµε και παραπάνω, άσχετα απ τον τ πο που θα πληκτρολογήσει ο χρήστης κατά την αναζήτηση, το σ στηµα θα τον παραπέµψει σε µια οθ νη-καρτέλα στην οποία εµφανίζεται η λέξη και µε τις δυο γραφές. H ορθογραφία συνοδε εται απ τον συλλαβισµ της λέξης. ίδεται φωνητική µεταγραφή, παρά το γεγον ς τι υπάρχει εκφώνηση λων των ληµµάτων, ώστε ο χρήστης να έχει τη δυνατ τητα να ακο σει την προφορά της λέξης µε το πάτηµα εν ς κουµπιο. H µεταγραφή έχει στ χο την εξοικείωση του παιδιο µε το φωνητικ αλφάβητο, το οποίο θα µπορεί να χρησιµοποιήσει κατά την εκµάθηση ξένων γλωσσών. Aκολουθεί η πληροφορία για τη γραµµατική κατηγορία στην οποία αναφέρεται, και το γένος για τα ουσιαστικά ή η συζυγία για τα ρήµατα. Tο πρ βληµα

7 E À à À ø π Àª ø π π π 117 Oυσιαστικ αίσθηση ακοή αφτί=αυτί αφή δέρµα πετσί γε ση γλώσσα ραση µάτιοφθαλµ ς σφρηση µ τη ρουθο νι αντιλαµβάνοµαι αισθάνοµαι-νιώθω λιποθυµώ αγγίζω εγγίζω ακουµπάω-ώ πιάνω πιέζω τσο ζω ζεσταίνω κρυώνω πουντιάζω παγώνω τουρτουρίζω γλείφω ΠINAKAΣ Pήµα Eπίθετο Oυσιαστικ πονώ-πονάω ακο ω κουφαίνω βλέπω κοιτάζω κοιτάω-ώ τυφλώνω αντικρίζω αγναντε ω οσµίζοµαι οσφραίνοµαι µυρίζω µοσχοµυρίζω µοσχοβολάω-ώ µοσκοβολάω-ώ βρωµάω ρουθουνίζω -άω-ώ αισθητ ς ευαίσθητος αναίσθητος ανθεκτικ ς κουφ ς απαλ ς πιεστικ ς καυτ ς ζεστ ς χλιαρ ς κρ ος ψυχρ ς ν στιµος γευστικ ς άγευστος άνοστος ξιν ς αλµυρ ς=αρµυρ ς πικρ ς γλυκ ς γλυφ ς στυφ ς φανερ ς αφανής άφαντος ορατ ς α ρατος α µµατος τυφλ ς στραβ ς αντικριν ς αίσθηµα ευαισθησία αναισθησία κρ ο ζέστη νοστιµιά βλέµµα µατιά µυρωδιά οσµή! συναίσθηµα! Tα βέλη! και " δηλώνουν µετάβαση ανθρώπινο σώµα προς άλλο σηµασιολογικ πεδίο

8 118 øƒ π KAPA IANNH & M ƒπ KAT O IANNOY των επιθέτων που έχουν και ονοµατική χρήση συνήθως λ νεται µε διαχωρισµ σε περισσ τερα λήµµατα: το ουσιαστικ ναυτικ ς αποτελεί διαφορετικ λήµµα απ το επίθετο ναυτικ ς, ή,, το θαλασσιν διαφορετικ απ το θαλασσιν ς, ή, κτλ. εν υπάρχει παραποµπή σε πίνακες κλιτικών παραδειγµάτων, εφ σον ο χρήστης µπορεί να δει την πλήρη κλίση της λέξης πατώντας το κατάλληλο κουµπί Ορισµ ς και κατάταξη σηµασιών Tο µεγαλ τερο βάρος δίδεται, βέβαια, στη διατ πωση του ορισµο. Για να ανταποκρίνεται ο ορισµ ς στις ανάγκες του χρήστη (καταν ηση ή αναγνώριση της σηµασίας µιας λέξης), πρέπει καταρχάς η λέξη που θέλουµε να ορίσουµε και το προτειν µενο σηµασιολογικ ισοδ ναµ της να µην έχουν κοινή ετυµολογία, ώστε να µην έχουµε ταυτολογικο ς ορισµο ς. ταν δεν υπάρχει άλλη λ ση, κάτι που συµβαίνει κυρίως στους ορισµο ς των επιθέτων και των επιρρηµάτων, φροντίζουµε να δηµιουργείται η δυνατ τητα αυτ µατης πρ σβασης στο σχετικ λήµµα. H ίδια λ ση ακολουθείται και για ορισµένα ουσιαστικά που δηλώνουν δράση ή ενέργεια και των οποίων ο ορισµ ς περιλαµβάνει το αντίστοιχο ρήµα, πως, για παράδειγµα, στο ψάρεµα, που ορίζεται ως «το να ψαρε εις», µε αυτ µατη πρ σβαση στο ψαρε ω. O ορισµ ς διατυπώνεται µε πλήρη πρ ταση αποφε γοντας την απλή παράθεση συνων µων. Kανονικά, ο ορισµ ς αποτελείται απ το υπερώνυµο του λήµ- µατος συνοδευ µενο απ τα διακριτικά του χαρακτηριστικά. Tα χαρακτηριστικά τα οποία, αν και σηµαντικά για την καταν ηση µιας λέξης, δεν είναι υποχρεωτικά, χαρακτηρίζονται ως «συνήθη», π.χ. ζάχαρη=«... συνήθως σε µορφή σκ νης», ενώ αυτά τα οποία αποκλίνουν απ τη λογική του ορισµο µπορο ν να εµφανίζονται στο παράδειγµα (π.χ. ο χαρακτηρισµ ς του σκ λου ως «πιστο» ή της αλεπο ς ως «πονηρής»). Γίνεται επίσης προσπάθεια, ώστε η λέξη η οποία δίδεται ως σηµασιολογικ ισοδ ναµο του λήµµατος να είναι της ίδιας γραµµατικής κατηγορίας µε αυτ (ουσιαστικ =ουσιαστικ, ρήµα=ρήµα). Tην κυρι τερη εξαίρεση στον παραπάνω καν να αποτελο ν τα επίθετα, για τα οποία ο ορισµ ς αποτελείται συνήθως απ αναφορική πρ ταση εισαγ µενη µε το «που». Άλλο χαρακτηριστικ του ορισµο, το οποίο αναφέρεται εδώ, γιατί δεν ανευρίσκεται σε λα τα παιδικά λεξικά, είναι τι αποτελείται απ µια µ νο πρ ταση. O ορισµ ς µπορεί να περιλαµβάνει και ενδείξεις για το γνωστικ τοµέα στον οποίο ανήκει η λέξη ή µια απ τις σηµασίες της: γραµµατική, µαθηµατικά, φυσική κτλ. Mέχρι τώρα έχουµε συνηθίσει να βλέπουµε τους χαρακτηρισµο ς αυτο ς µέσα σε παρενθέσεις, στη Λεξιπαιδεία µως θα αντιπροσωπε ονται και απ εικονίδια. H κατάταξη των σηµασιών δεν γίνεται µε βάση την ιστορική τους εξέλιξη. Συνήθως προτάσσεται ο ορισµ ς της συχν τερης, της πιο συγκεκριµένης ή της κυριολεκτικής σηµασίας. Ένα πρ βληµα που παραµένει είναι η σειρά των ορι-

9 E À à À ø π Àª ø π π π 119 σµών στα ρήµατα: δεδοµένου τι οι διαφορετικές συντακτικές χρήσεις εν ς ρή- µατος δίνουν συνήθως διαφορετικο ς ορισµο ς, ο καταχωρητής αναγκάζεται να επιλέξει µεταξ δυο διαφορετικών τρ πων κατάταξης: ο πρώτος είναι αυτ ς που αναφέρθηκε παραπάνω, ο δε τερος λαµβάνει υπ ψη τον αριθµ των ορισµών (οπ τε αναφέρεται πρώτα η αµετάβατη χρήση του ρήµατος) Συνώνυµα, αντίθετα και σχ λια Για κάθε σηµασία του λήµµατος δίδονται οι κοντινές λέξεις υπ τον τίτλο Συνώνυµα, πως και οι αντίθετες σηµασίες. O χρήστης µπορεί να παραπεµφθεί αυτ µατα σε καθεµία απ τις λέξεις αυτές και να δει τον ορισµ της. H καρτέλα µπορεί επίσης να περιέχει σχ λια, τα οποία περιλαµβάνουν κυρίως υφολογικές και φρασεολογικές ενδείξεις ή γραµµατικές παρατηρήσεις, για παράδειγµα «δεν σχηµατίζει πληθυντικ» ή «χρησιµοποιείται κυρίως στη λογοτεχνία». Eδώ εντάσσονται και ορισµένες απλές παρατηρήσεις ετυµολογικο χαρακτήρα, πως: «ο δείκτης λέγεται έτσι, γιατί τον χρησιµοποιο µε για να δείχνουµε» ή «η λέξη πλήκτρο προέρχεται απ το ρήµα πλήττω, που σηµαίνει χτυπώ» Χρηστικά παραδείγµατα, εκφράσεις και παροιµίες Tα παραδείγµατα, για τα οποία γίνεται προσπάθεια να προέρχονται είτε απ τα σχολικά βιβλία είτε απ την καθηµερινή ζωή των µαθητών, µπορο ν να περιέχουν επιπλέον πληροφορίες, οι οποίες δεν έχουν θέση στον ορισµ, αλλά προσθέτουν χαρακτηριστικά χρήσιµα για την καταν ηση µιας έννοιας, λ.χ. το παράδειγµα που αντιστοιχεί στο λήµµα ερπετ αναφέρει «πολλαπλασιάζονται µε αυγά». Iδιαίτερη σηµασία δίδεται στο φρασεολογικ πλαίσιο στο οποίο συνήθως συναντάται το λήµµα και το οποίο δεν περιέχεται πάντοτε στον ορισµ, π.χ. για µια λέξη, πως ακτινοβολία, γίνεται προσπάθεια να εµφανίζεται στο παράδειγµα το ρήµα εκπέ- µπω. Tα παραδείγµατα αποτελο νται πάντοτε απ πλήρεις προτάσεις. Σε χωριστ πεδίο της βάσης δεδοµένων σηµειώνονται παροιµίες ή στερε τυπες εκφράσεις, των οποίων η πρωτοτυπία είναι τι συνδέονται µε λες τις λέξεις στις οποίες αναφέρονται. Έτσι η έκφραση λ νει και δένει εµφανίζεται τ σο στο ρήµα λ νω σο και στο δένω, η έκφραση η ισχ ς εν τη ενώσει δίδεται στα λήµµατα ισχ ς και ένωση κτλ. Oι εκφράσεις αυτές συνοδε ονται πάντοτε απ την ερµηνεία τους και, ταν αυτ κρίνεται απαραίτητο, απ σχολιασµ για τη χρήση τους. Bιβλιογραφικές αναφορές BEJOINT, H. & P. THOIRON Les dictionnaires bilingues. Paris: Editions Duculot. ΒΟΣΤΑΝΤΖΟΓΛΟΥ, Θ Aντιλεξικ ν ή ονοµαστικ ν της νεοελληνικής γλώσσης. Αθήνα. Eκπαιδευτικ Πολυλεξικ : Προδιαγραφές απαιτήσεων-ανάλυση αναγκών Aθήνα: Εκπαιδευτήρια ο κα Ινστιτο το Επεξεργασίας του Λ γου.

10 120 øƒ π KAPA IANNH & M ƒπ KAT O IANNOY I FONTANALS, J.R., επιµ Diccionari de Frequències, τ µ. I. Barcelona: Institut d Estudis Catalans. Λεξικ της Nέας Eλληνικής Γλώσσας (δείγµα: ψηφία ζ, η, θ, ι) Θεσσαλονίκη: Ινστιτο το Νεοελληνικών Σπουδών-Ίδρυµα Μαν λη Τριανταφυλλίδη. PICOCHE, J Précis de lexicographie française; l étude et l enseignement du vocabulaire. Paris: Nathan Université. SINCLAIR, J., επιµ Collins Cobuild, English Language Dictionary. London: Collins. Οπτικοί δίσκοι Dorling Kindersley Multimedia. The Dorling Kindersley Children s Dictionary. Iνστιτο το Eπεξεργασίας του Λ γου. Λογοµάθεια. ιδασκαλία της σ γχρονης ελληνικής γλώσσας. Microsoft Explorapedia. Children s Interactive Encyclopedia.