E E INTERMEDIATE GREEK-ENGLISH LEXICON:

Transcript

1 E E INTERMEDIATE GREEK-ENGLISH LEXICON: ƒ µ Hª π ƒ π E ANNE THOMPSON ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ Cambridge Τ ο Intermediate Greek-English Lexicon (IGL), έκδοση του Oxford University Press, αποτελεί ανατ πωση της πρώτης έκδοσης του 1889 και βασίζεται στην έβδοµη έκδοση του Greek-English Lexicon των Liddel & Scott του 1883 (LS). Tο γεγον ς τι απ τ τε ανατυπώνεται συνεχώς αποδεικν ει µε τον πιο ε γλωττο τρ πο τη χρησιµ τητά του. Mια ενδεχ µενη νέα έκδοση πρέπει να διατηρήσει αυτά τα χαρακτηριστικά της υπεροχής και της διαχρονικ τητας. Kαθώς απευθ νεται σε φοιτητές και άλλους χρήστες, οι οποίοι χρειάζονται ένα λεξικ σε πρακτικ µέγεθος, έχει συνειδητοποιηθεί εδώ και καιρ η ανάγκη να ετοιµαστεί µια νέα έκδοση βασισµένη στην ένατη έκδοση του µεγάλου Λεξικο (LSJ ) µαζί µε το Aναθεωρηµένο Συµπλήρωµά του (1996). Ωστ σο, και το µεγάλο Λεξικ χρειάζεται επανεξέταση. H πρώτη έκδοση ήταν αρχικά µετάφραση απ τα γερµανικά, ενώ το LSJ 9 αποτελεί προϊ ν αναθεώρησης και µερικών αλλεπάλληλων εκδοτικών επεµβάσεων (Zgusta 1989 Chadwick 1996). Aν και σή- µερα είναι παραδεκτ τι οι ζωντανές γλώσσες χρειάζονται λεξικά τα οποία συνεχώς να ανανεώνονται, πως το Oxford English Dictionary, δεν έχει γίνει ακ µη συνείδηση στους λεξικογράφους τι και τα λεξικά των νεκρών γλωσσών, που έχουν την πολυπλοκ τητα της αρχαίας ελληνικής, χρειάζονται επίσης συνεχή αναθεώρηση. H σ γχρονη έρευνα αλλάζει διαρκώς την οπτική της γωνία, και κάθε χρ νο ανακαλ πτονται νέες λέξεις και σηµασίες σε επιγραφές και παπ ρους. Tο ενδιαφέρον των χρηστών έχει επίσης µετακινηθεί, µε την έννοια τι σήµερα οι περισσ τεροι χρησιµοποιο ν το Λεξικ, ενώ µεταφράζουν απ τα αρχαία ελληνικά, και χι τ σο για να βοηθηθο ν στην προσπάθειά τους να γράψουν ποίηση και πεζ λ γο στα αρχαία ελληνικά. 1. À ƒ º π π ƒ π Àª ƒπ º À π Tο IGL δεν αποτελεί ένα βοήθηµα που στοχε ει στην κάλυψη λων των έργων και συγγραφέων της αρχαι τητας, πως το µεγάλο Λεξικ, αλλά ένα λεξικ των κυριοτέρων συγγραφέων της κλασικής γραµµατείας. Yπάρχει µ νο µια σ ντοµη επεξηγηµατική παράγραφος στην εισαγωγή σχετικά µε το πώς αποφασίστηκε το υλικ που συµπεριλήφθηκε, αλλά στην πράξη αποδεικν εται τι οι επιλογές έγιναν

2 50 ANNE THOMPSON συχνά µε απρ βλεπτο τρ πο. Λ γου χάρη, θα φανταζ ταν κάποιος τι οι συγγραφείς, των οποίων τα ον µατα εµφανίζονται στον κατάλογο των συντοµογραφιών, στην αρχή, είναι και εκείνοι που συµπεριλαµβάνονται στο IGL. Ωστ σο, στις σελίδες του γράµµατος Π απ το οποίο θα αναφέρω αρκετά παραδείγµατα σε αυτ το άρθρο κάτω απ τα λήµµατα Πελοποννασιστί και το πελλ ς σηµειώνεται Theocr., µως το νοµα του Θεοκρίτου δεν εµφανίζεται στον σχετικ κατάλογο. εν υπάρχουν συντοµογραφίες για τους οµηρικο ς µνους που παρατίθενται, αλλά κάτω απ το πέλωρος αναγράφεται h. Merc. Σε πολλά σηµεία του κειµένου εµφανίζονται πολλές άλλες συντοµογραφίες, αντληµένες απ το LS, χωρίς επεξήγηση. Aκ µη και στην περίπτωση που οι συγγραφείς συµπεριλαµβάνονται στον κατάλογο, ενδέχεται να λείπουν άλλες χρήσιµες πληροφορίες. Tο ουσιαστικ πείρασις, απ πειρα, εµφανίζεται στον Θουκυδίδη (6.56.1), αλλά µε τη συγκεκριµένη σηµασία απ πειρα αποπλάνησης, η οποία απουσιάζει εδώ. H λέξη πε ρα βρίσκεται στο Λεξικ αλλά χι και η λέξη πειρά, η οποία προέρχεται απ τη ρίζα διαπερν που σηµαίνει λεπίδα ή αιχµή (απ τις Xοηφ ρες του Aισχ λου, στ. 860). Λείπουν, επίσης, δυο σ νθετα επίθετα απ τον Πλάτωνα: το πεζοθηρικ ς, για το κυνήγι ζώων της ξηράς (σε αντιδιαστολή µε το ψάρεµα), και το πεζονοµικ ς, για τη φροντίδα ζώων της ξηράς (σε αντιδιαστολή µε τη φροντίδα πτηνών). Tο λήµµα πεζον µος, αυτ ς που διοικεί στην ξηρά, δεν µας βοηθά ιδιαίτερα και δεν υπάρχει κανένα παραπλήσιο, έστω, λήµµα για το πεζοθηρικ ς. Παλαι τερα, ο κατάλογος συγγραφέων για τους φοιτητές ήταν λίγο έως πολ δεδοµένος. Σήµερα, ωστ σο, η τάση είναι να διαβάζει κανείς λιγ τερο σε γκο και περισσ τερο σε ε ρος και ποικιλία, µελετώντας ακ µη και µη λογοτεχνικά ελληνικά κείµενα απ επιγραφές και παπ ρους. Tο IGL περιέλαβε και κάποιους συγγραφείς µη λογοτεχνικών έργων, αλλά οι σηµερινοί φοιτητές απαιτο ν µεγαλ τερη ποικιλία. Λ γου χάρη, η συµπερίληψη ρων απ τα άπαντα του Πολ βιου και του Στράβωνα, συγγραφέων που είναι απαραίτητοι στους σπουδαστές της αρχαίας ελληνικής ιστορίας, θα σήµαινε την εισαγωγή εν ς µεγάλου αριθµο νέων ληµµάτων. Πλήρης ανάγνωση των έργων αυτών, καθώς και ορισµένων άλλων µεταγενέστερων συγγραφέων, δεν έγινε ποτέ, ο τε καν για το µεγάλο Λεξικ. Eιδικ τερα, τα ελληνικά της Kαινής ιαθήκης αντιπροσωπε ονται πολ λίγο, αλλά ένα λεξικογραφικ πρ γραµµα περιορισµένων διαστάσεων δεν θα µπορο σε να αναλάβει το είδος της εξονυχιστικής και ριζοσπαστικής µελέτης που εκπονο ν στην Aυστραλία οι Lee & Horsley (1998). Eπίσης, υπάρχουν πολλοί φοιτητές που θα ήθελαν να έχουν µια περιορισµένη γνώση ελληνικών για µαθήµατα κλασικο πολιτισµο ή κλασικών ριζών της αγγλικής γλώσσας και πολιτισµο. H αγγλική µεταγραφή των ελληνικών ληµµάτων θα ενδιέφερε το ευρ τερο κοιν αυτο του είδους. Πολ σηµαντική πηγή νέου υλικο είναι τα προσφάτως ανακαλυφθέντα λογοτεχνικά κείµενα σε παπ ρους, ιδιαίτερα κείµενα λυρικής ποίησης και Nέας

3 E NE INTERMEDIATE GREEK-ENGLISH LEXICON: ƒ µ Hª π ƒ π E 51 Kωµωδίας. Ωστ σο, πολλά απ αυτά σώζονται σε πολ αποσπασµατική µορφή. Προτιµ τερο είναι, ίσως, να κάνει κανείς µια επιλογή απ έργα µε µεγαλ τερο αναγνωστικ κοιν, παρά να επιλέξει να συµπεριλάβει ή να αποκλείσει συγκεκριµένους συγγραφείς. Tο ίδιο θα µπορο σε να γίνει και για τον Kαλλίµαχο και για άλλους εκπροσώπους της ελληνιστικής ποίησης, καθώς επίσης και για µεγάλα σώµατα κειµένων, πως είναι τα έργα των αττικών ρητ ρων, του Aριστοτέλη και της ελληνικής λογοτεχνίας της ρωµαϊκής περι δου. Ωστ σο, η επιλογή αποσπασµάτων είναι σηµαντική εργασία, και αν κανείς αποφάσιζε να παραλείψει κάποια έργα που καλ πτονται στο παρ ν Λεξικ, µερικοί µπορεί να σχη- µάτιζαν την εντ πωση τι το παλαι Λεξικ δεν έχει ουσιαστικά βελτιωθεί. Σε κάποιες περιπτώσεις µπορεί κανείς να βρει επαρκή επιχειρήµατα, για να υποστηρίξει τη συµπερίληψη εν ς ρου που δεν βρίσκεται στους συνηθισµένους καταλ γους συγγραφέων. Για παράδειγµα, θα ήταν χρήσιµο δίπλα στο πελιτν ς του Θουκυδίδη να έχουµε και το λήµµα πελιδν ς, τον συχν τερο µεταγενέστερο τ πο του επιθέτου. Για το λήµµα παχν ω υπάρχουν παλαιά παραδείγµατα της µεταφορικής σηµασίας ναρκώνοµαι (απ συγκίνηση) αλλά χι και η κυριολεκτική σηµασία καταψ χω/οµαι, που απαντά για πρώτη φορά τον 1ο αι. µ.x. H λέξη πέµφιξ είναι συνηθισµένη στην ποίηση και στους ιατρικο ς συγγραφείς, οι οποίοι µως συνήθως δεν εµφανίζονται σε κανέναν κατάλογο. Πρέπει, επίσης, να καταλήξουµε σε έναν σ γχρονο κατάλογο εκδ σεων των έργων αυτών, πράγµα που θα οδηγήσει σε σειρά απ αλλαγές. Λ γου χάρη, ο τ πος παυράκι (Θέογν. 859) απορρίφτηκε στο LSJ 9 µάλλον υπέρ της γραφής πολλάκι, αλλά σήµερα ο αποδεκτ ς τ πος είναι και πάλι παυράκι. Tο λήµµα πελεκυφ ρος, αυτ ς που φέρει πέλεκυ, αυτ ς που φέρει τις ρωµαϊκές fasces,εµφανίζεται στο IGL απ τον Πολ βιο, αλλά δεν υπάρχει στο LSJ 9. H έκδοση του 1883 του LS δίνει τη λέξη ως µια παραλλαγή του ξαπέλεκυς, µε έξι πελέκεις, που σήµερα είναι η αποδεκτή γραφή. Eπίσης, στον Θουκυδίδη (8.86.9) δεν διαβάζεται πλέον ο τ πος πεµπτ ς. Θα ήταν εξαιρετικά χρήσιµο στους λεξικογράφους να διαθέτουν µια διεθνή βάση δεδοµένων µε τ πους που δεν θεωρο νται πλέον αποδεκτοί και µε λέξεις-φαντάσµατα. Tα λεξικά είναι έργα των οποίων η σ νταξη παραδίδεται απ γενιά σε γενιά και είναι γενικά σηµαντικ να υπάρχει ένα αρχείο µε σηµειώσεις εργασίας προς φελος των επ µενων συντακτών. 2. ª ƒ π π ª Ãøƒ À Eάν πρ κειται να ενσωµατωθεί νέο υλικ, πρέπει να ληφθο ν µέτρα για εξοικον µηση χώρου. Tο Λεξικ θα µπορο σε να είναι λίγο µεγαλ τερο απ το τωριν µέγεθ ς του (910 σελίδες), αλλά δεν πρέπει να είναι βαρ τερο. Bραχ τερες συντοµογραφίες των ονοµάτων των συγγραφέων πως στο LSJ 9 (λ.χ. A. αντί για Aesch. για τον Aισχ λο κτλ.) θα ανταποκρίνονταν στα διεθνή πρ τυπα χρήσης, αλλά δεν θα ήταν ευεξήγητες για τους αρχάριους χρήστες του Λεξικο. Στο IGL

4 52 ANNE THOMPSON δίνονται συχνά οι αντίστοιχες λατινικές λέξεις, λ.χ. cetratus για το πελταστής. Πολλές απ αυτές χρονολογο νται απ την εποχή των µεταφράσεων του Stephanus στα λατινικά (1572) και µπορο ν να αφαιρεθο ν, πως έγινε στο LSJ 9. εν ισχ ει πια το τι ποιος µαθαίνει ελληνικά γνωρίζει ήδη λατινικά και µπορεί να ανατρέξει σε αυτή τη γνώση. Ωστ σο, θα µπορο σε να διατηρηθεί η εµφάνιση της αντίστοιχης λατινικής λέξης, ταν πρ κειται για επιστηµονικο ς ρους, λ.χ. ciconia για το πελαργ ς, ή για λατινικές λέξεις που υπήρξαν δάνεια απ την ελληνική, λ.χ. pirata κάτω απ το λήµµα πειρατής. Kάποια λήµµατα θα µπορο σαν να συντοµευθο ν αρκετά. H λέξη πέλεκυς σηµαίνει πάντοτε τσεκο ρι, ανεξάρτητα απ το αν χρησιµοποιείται για την υλοτοµία, τη θυσία ζώων ή ως πλο, ταν δεν υπάρχει κάποιο καταλληλ τερο. Kατά συνέπεια, µεγάλο µέρος των υποεννοιών 1 και 2 θα µπορο σε να αφαιρεθεί. Στο λήµµα πέλτη το δε τερο µέρος µπορεί να αφαιρεθεί: δεν θεωρείται πλέον τι η λέξη έχει διαφορετική σηµασία στην K ρου Aνάβαση του Ξενοφώντα ( ). Στο I 2 η έννοια κ σµηµα αλ γου προέκυψε απ µια παραν ηση του στίχου 305 του Pήσου του Eυριπίδη, που έγινε σ γχυση µεταξ των ώµων του Pήσου και αυτών των αλ γων του. Tο ίδιο λάθος εµφανίζεται στο LSJ 9 και δεν έχει διορθωθεί µε σαφήνεια στο αναθεωρηµένο Συµπλήρωµα,κάτι που δείχνει τι θα χρειαστεί τώρα πολλή δουλειά, πιο σ νθετη απ την απλή σ ντµηση. Tο λήµµα πειραίνω µπορεί να συνενωθεί µε το περαίνω, αφο πρ κεται για διαλεκτικ τ πο εκείνου. Aυτ που εµφανίζεται ως ειδική σηµασία δένω τις δ ο άκρες εν ς σχοινιο (στο χ της Oδ σσειας, στ. 175) δεν είναι παρά αποτέλεσµα εν ς εξειδικευµένου συγκειµένου (context). Σε πολλά λήµµατα αφιερώνονται σειρές ολ κληρες σε εγκυκλοπαιδικές πληροφορίες, που θα µπορο σαν να περιοριστο ν στο ελάχιστο δυνατ, προκειµένου να γίνουν κατανοητές κάποιες πολιτισµικές συνδηλώσεις. Για παράδειγµα, στο λήµµα Πελασγ ς επτά ολ κληρες σειρές καταλαµβάνονται απ εξηγήσεις των διαφορετικών χρήσεων που έχει η λέξη στα οµηρικά έπη. Oι ετυµολογίες θα µπορο σαν να παραλειφθο ν, εφ σον πολλές είναι ξεπερασµένες, και η αναθεώρησή τους θα ήταν επίπονο έργο. H πληροφορία στο λήµµα πελαργ ς τι προέρχεται απ τις λέξεις πελ ς και αργ ς είναι προφανώς ενδιαφέρουσα και αληθής. Ωστ σο, η λέξη πε σµα, σχοινί, δεν συνδέεται µε το πείθω, αλλά προέρχεται απ το ινδοευρωπαϊκ *πένθσµα, ρίζα που αντανακλάται και στο αγγλικ bind. Πολλοί µπορεί να θεωρο ν τι µια συστηµατική έρευνα της ετυµολογίας δεν έχει θέση σε ένα τέτοιο λεξικ. Ωστ σο, υπάρχει µεγάλο ενδιαφέρον ευρ τερων κ κλων του κοινο των σπουδαστών για την ιστορία των λέξεων, και αυτή αποτελεί χρήσιµο µέρος της διαδικασίας εκµάθησης της γλώσσας. Πρέπει επίσης να αποφασιστεί αν τα ετυµολογικά σχ λια θα περιλαµβάνουν ινδοευρωπαϊκά συγγενικά (cognates), πως στο Λεξικ του Montanari (1995), ή µ νον αγγλικά συγγενικά και δάνεια, πως στο Λεξικ των Wilbur Gingrich & Danker (1983).

5 E NE INTERMEDIATE GREEK-ENGLISH LEXICON: ƒ µ Hª π ƒ π E ªπ À ª À LSJ 9 π À øƒ ª À Àª ƒøª ø ƒ π ; Ένα λεξικ µε αλλαγές πως αυτές που προαναφέρθηκαν, θα µπορο σε να θεωρηθεί ως µια καινο ρια έκδοση βασισµένη στο LSJ 9 και στο αναθεωρηµένο Συµπλήρωµά του. Tο ιδανικ θα ήταν να προκ ψει ένα έργο µετά απ ριζική αναθεώρηση και νέα επεξεργασία, τ τε µως δεν θα ήταν σωστ να θεωρείται τι το νέο Λεξικ βασίζεται στο LSJ 9, παρ λο που το µεγάλο Λεξικ θα ήταν, ασφαλώς, η κ ρια πηγή για παραποµπές και παραθέµατα. Ένας επιστηµονικ ς υπε θυνος που επεξεργάζεται το ήδη υπάρχον λεξικ και διαθέτει περιορισµένα οικονοµικά µέσα δεν µπορεί να προβεί στη συλλογή νέου υλικο. H σ ντµηση του LS του 1891 (Abridged version) κυκλοφορεί ακ µη, και, αν το IGL απο- µακρυνθεί απ το LSJ 9, πρέπει και αυτ το σ ντοµο έργο να ακολουθήσει την ίδια κατε θυνση. Eίναι σηµαντικ να τοποθετήσουµε ορθά το νέο IGL ανάµεσα στα άλλα λεξικά της σειράς του LS, καθώς και ανάµεσα στα άλλα λεξικά και λεξικογραφικά προγράµµατα, λ.χ. το Diccionario Griego-Español (DGE), το οποίο θα είναι πολ µεγαλ τερο απ το LSJ 9, ταν ολοκληρωθεί. Eπίσης, το 1995 κυκλοφ ρησε το Aρχαιοελληνο-ιταλικ λεξικ του Montanari, το οποίο είναι µικρ τερο απ το LSJ 9, αλλά µεγαλ τερο απ το IGL. 4. ª ƒº À πª À Tο µεγαλ τερο εµπ διο για χρήστες λεξικών είναι οι µακρές συµπαγείς στήλες κειµένου χωρίς σαφείς ενδείξεις για τη διάρθρωση του λήµµατος. Eάν ένα λήµ- µα είναι ιδιαίτερα µεγάλο και περίπλοκο, χρήσιµο ίσως είναι να τίθεται στην αρχή µια σ νοψη των βασικών πληροφοριών που θα ακολουθήσουν. Ένας άλλος τρ πος, για να διευκολ νεται η αναζήτηση πληροφοριών, είναι η αλλαγή σειράς για κάθε νέα σηµασία της λέξης. Aυτ είναι ένα ιδιαίτερα χρήσιµο χαρακτηριστικ του Oxford Latin Dictionary (OLD), αλλά απαιτεί πολ χώρο. Άλλωστε, είναι δ σκολο να ακολουθηθεί για το IGL, που είναι ένα µικρ λεξικ προερχ - µενο απ ένα µεγάλο, στο οποίο (α) τα λήµµατα είναι συνταγµένα µε βάση τέτοιες αρχές ώστε να βοηθείται ο χρήστης που θέλει να συνθέσει αρχαίο ελληνικ κείµενο, και (β) υπάρχουν σ ντοµα παραθέµατα ή ενδείξεις για το είδος των συµφραζοµένων στα αγγλικά. Aντίθετα, στο OLD η διάταξη των ληµµάτων γίνεται µε σηµασιολογικά κριτήρια, απουσιάζουν ενδείξεις για τα συµφραζ µενα και περιλαµβάνονται πολ εκτενέστερα λατινικά χωρία απ τις πηγές. Μένουν πολλές αποφάσεις που πρέπει να ληφθο ν σχετικά µε την παρουσίαση και τη διάταξη του λήµµατος: λ.χ., ποια θα είναι η αναλογία σε πλάγια και ρθια γράµ- µατα π σες στήλες θα έχει η σελίδα αν θα χρησιµοποιηθο ν διαφορετικο µεγέθους γραµµατοσειρές ή χρώµα, για να διαφοροποιηθο ν οι πληροφορίες κτλ. Eπίσης, πρέπει να χρησιµοποιηθεί ένα σ στηµα ηλεκτρονικής σήµανσης για κάθε τµήµα του λήµµατος ή για κάθε είδος σηµαντικής πληροφορίας µέσα σε αυ-

6 54 ANNE THOMPSON τ, έτσι ώστε οι συµβάσεις να παγιωθο ν και να ακολουθο νται µε συνέπεια σε λο το έργο: το σ στηµα αυτ επιβάλλει πειθαρχία στον συντάκτη, αυξάνοντας την οµοιοµορφία και τη σαφήνεια (Weiner 1994). 5. ƒ ªª π ƒ º ƒπ Ένα λεξικ δεν µπορεί να δώσει λες τις πληροφορίες για τη γραµµατική µιας γλώσσας, αν και φυσικά οι γραµµατικοσυντακτικές πληροφορίες δεν µπορο ν να διαχωριστο ν εντελώς απ τη σηµασία. Πεπαλαιωµένοι ροι, πως deponent, αποθετικ, σπάνια χρησιµοποιο νται πια στα σ γχρονα βιβλία ελληνικής γραµµατικής, και συντοµογραφίες, πως Med. ή seq., αποτελο ν αναχρονισµο ς. Γραµµατικοί ροι, πως το causal στο λήµµα πα ω, µπορο ν να προκαλέσουν δυσκολίες. Yπάρχουν πολλές αποφάσεις που πρέπει να ληφθο ν σον αφορά την παρουσίαση τέτοιων πληροφοριών. Oρισµένοι δάσκαλοι προτιµο ν να εµφανίζεται το άρθρο των ουσιαστικών στο λήµµα, έτσι ώστε να ενθαρρ νονται οι µαθητές στην εκµάθηση του άρθρου µαζί µε το ουσιαστικ, αλλά είναι ίσως καλ τερο αντί για το άρθρο να χρησιµοποιο νται οι συντοµογραφίες m, f και n (αρσ., θηλ., ουδ.). Σε κάθε περίπτωση, οι αττικοί τ ποι του άρθρου δεν είναι κατάλληλοι, ταν πρ κειται για έναν διαλεκτικ τ πο. Λ.χ., η λέξη πελίχνα, µικρ κ πελλο για ποτ, που απαντά στον Aλκµάνα (19.3), θα έπρεπε να συνοδε εται απ το άρθρο και χι απ το αττικ. Aπ την άλλη είναι δ σκολο να παρέχεις τις απαραίτητες γραµµατικές πληροφορίες χωρίς να παραφορτώνεις το λήµµα. Tα παραθετικά των επιθέτων συνήθως παρατίθενται είτε στην αρχή είτε στο τέλος, πως άλλωστε και τα επιρρήµατα που προέρχονται απ την ίδια ρίζα, αλλά µε αυτ ν τον τρ πο αποµακρ νονται απ τις αντίστοιχες σηµασίες τους. Για παράδειγµα, στο τέλος του λήµµατος παχ ς σηµειώνεται ο οµηρικ ς συγκριτικ ς πάσσων. Aν και αναφέρεται στο παρουσιαστικ του Oδυσσέα, βρίσκεται µακριά απ το τµήµα του λήµµατος που περιέχει τη σχετική σηµασία. 6. ƒπ ª π Στους ορισµο ς απαιτείται η αντικατάσταση λέξεων της αγγλικής, οι οποίες έχουν περιπέσει σε αχρηστία, αν και κανείς δεν µπορεί να εγγυηθεί τι και αυτές σ ντοµα δεν θα χρησιµοποιο νται πια (Glare 1987, 12). Για παράδειγµα, στο λήµµα κροκωτ ς στη σηµασία αρ. 2, το IGL δίνει τον εξής ορισµ : a safroncoloured frock, worn by Bacchus, ενώ το LSJ 9 αρχίζει ως εξής: a safroncoloured robe worn by gay women... κτλ. Eδώ αντικαταστάθηκε µια πεπαλαιω- µένη λέξη, αλλά εµφανίζεται µια άλλη που έχει άλλες συνδηλώσεις στη σηµερινή αγγλική γλώσσα. Oι κατά λέξη µεταφράσεις µπορεί να είναι πολ χρήσιµες. Για παράδειγµα, στη λέξη πάχνη οι σηµασίες hoar frost και clotted blood θα µπορο σαν να συνδυαστο ν υπ µία σηµασία, αυτήν του υγρο που έχει πήξει. Ωστ σο, και οι κατά λέξη µεταφράσεις µπορεί να ακο γονται πολ στεγνές και

7 E NE INTERMEDIATE GREEK-ENGLISH LEXICON: ƒ µ Hª π ƒ π E 55 να µην είναι πάντοτε οι ακριβέστερες. Λ γου χάρη, πολλές απ τις σ νθετες λέξεις µε το φιλο- µεταφράζονται ως a love of, αγάπη για... ή loving.., fond of... αυτ ς που αγαπά... κτλ., ενώ υπάρχουν απλά ετερ ρριζα επίθετα και ουσιαστικά που αποδίδουν το ν ηµα µε µεγαλ τερη ακρίβεια. Aυτ αντιστοιχεί στο αρχικ ν ηµα της ρίζας, που δήλωνε την προσήλωση σε µια οµάδα ή σε µια ιδι τητα, και χι σε συναισθηµατική σχέση. Oι σ νθετες µε το φιλο- λέξεις σε ένα λεξικ της νέας ελληνικής εµφανίζουν πολ περισσ τερους ορισµο ς µε αγγλικά επίθετα ή ουσιαστικά απ,τι στα λεξικά της αρχαίας ελληνικής, λ.χ. φιλ δικος, litigious, φιλοδοξία, ambition. Tέτοιοι ορισµοί θα µπορο σαν να χρησι- µοποιο νται και στα λεξικά της αρχαίας ελληνικής. Στο λήµµα µφιθαλής το IGL δίνει τον ορισµ blooming on both sides ( που θάλλει και απ τις δ ο πλευρές ), απ τον οποίο δεν βγαίνει ν ηµα χωρίς την επεξήγηση of children who have both parents alive ( για παιδιά που και οι δυο γονείς τους ζουν ). Θα απαιτο νταν ένα ακ µη µεγαλ τερο λήµµα, για να ερµηνευτεί πλήρως η πολιτισµική σηµασία της λέξης (Richardson 1993, 161 πάνω στον στ. Ιλιάδας Χ. 496), και γενικά είναι δ σκολο να καλυφθο ν επαρκώς κοινωνιογλωσσικά στοιχεία των λέξεων µε µεταφραστικο τ που ορισµο ς. H µετάφραση the main για το λήµµα πελαγ ς είναι αρκετά κοντιν συνώνυµο της ελληνικής λέξης σε ορισµένα συµφραζ µενα, αλλά η λέξη αυτή σχεδ ν δεν χρησιµοποιείται σήµερα στην αγγλική γλώσσα. Θα µπορο σε να υποστηρίξει κανείς τι, εκεί που µια ελληνική λέξη έχει αρχαϊκή ή ποιητική χροιά, πρέπει να αποδίδεται µε αγγλική λέξη του αντίστοιχου στιλιστικο επιπέδου, αλλά απ την άλλη η κοινή αγγλική είναι γνωστή σε λους, και οι επιµέρους συνδηλώσεις της λέξης µπορο ν να δηλωθο ν µε άλλους τρ πους. Tο φάσµα µιας ελληνικής λέξης είναι συχνά διαφορετικ απ αυτ της αντίστοιχης αγγλικής η µέθοδος που ακολουθείται είναι να δίνεται σειρά συνων µων, και απ αυτά να επιλέγονται πιθανές µεταφράσεις: λ.χ. για τη λέξη µέλας δίνονται ως συνώνυµα τα black, swart (swarty στα σηµερινά αγγλικά), dark, murky, obscure, χωρίς να επεξηγείται σε ποιο βαθµ υπάρχει αλληλοκάλυψη ή ποιο είναι το φάσµα του µέλας σε σ γκριση µε το black. Eίναι πολ δ σκολο να δηλώσει κανείς εάν αυτά είναι µερικώς συνώνυµα ή εάν η ελληνική λέξη περιλαµβάνει λες αυτές τις σηµασίες ταυτ χρονα. Ωστ σο, θα έπρεπε να γίνει κάποια προσπάθεια προς αυτήν την κατε θυνση. Λέξεις πως το πέδον, που δεν έχουν αρκετά ακριβές αντίστοιχο στα αγγλικά, δεν µπορο ν παρά να παραφραστο ν: απ την άλλη η γαλλική λέξη «sol» είναι κοντιν τερη και πρέπει να γνωρίζουµε τι, εάν το νέο IGL πρ κειται να µεταφραστεί σε άλλες γλώσσες, αυτή η διαδικασία θα είναι αρκετά περίπλοκη. Tα παραγωγικά επιθήµατα δεν αντιµετωπίζονται µε την απαιτο µενη ακρίβεια σε αυτά τα λεξικά: χρειάζεται να αναθεωρηθο ν, αρχίζοντας ιδιαίτερα απ την αξιοποίηση των µελέτων των ερευνών που περιλαµβάνονται στην πλο σια συλλογή των Buck & Petersen (1944). Λ γου χάρη, το δε τερο συνθετικ της λέ-

8 56 ANNE THOMPSON ξης πελειοθρέµµων, αυτ ς που τρέφει τα περιστέρια (Αισχ. Πέρσες, στ. 309), που αναφέρεται στη Σαλαµίνα, δεν είναι µετοχή ο τε ουσιαστικ που φανερώνει τον δράστη, πως το γεµών, αλλά ένα επίθετο σε -ων που σηµαίνει κάτι σαν, αυτ ς που έχει, που χαρακτηρίζεται απ, και κατά συνέπεια η καλ τερη µετάφραση θα ήταν που έχει πλήθος απ περιστέρια. Aνάλογα σχηµατίζεται ένα άλλο αισχυλικ επίθετο, το µεγαλοσχήµων (Προµηθέας εσµώτης, στ. 408). Σχεδ ν σε κάθε σελίδα του Λεξικο αυτο βρίσκει κανείς λέξεις που ερµηνε ονται βάσει της εξίσωσής τους µε άλλες ελληνικές λέξεις, λ.χ. παυρίδιος = πα ρος, πειρατήριον = πε ρα. Aυτές οι εξισώσεις δεν είναι ακριβείς. Σε ελάχιστες περιπτώσεις µπορεί να είναι ορθές απ διαχρονική άποψη, αλλά η πλήρης συνωνυ- µία στη συγχρονική διάσταση είναι εξαιρετικά σπάνια σε µια γλώσσα. Σε ορισµένες περιπτώσεις, πως συµβαίνει ιδίως µε το λεξιλ γιο της ποίησης και των επών, απλώς δεν γνωρίζουµε το ν ηµα της λέξης. Συχνά είχε ήδη ξεχαστεί στα αρχαία χρ νια. Ο τε το IGL ο τε το LSJ 9 αποκαλ πτουν αυτήν την πτυχή του ζητήµατος. Λ γου χάρη, οι αρχαίοι γραµµατικοί είχαν αποδώσει στα παλαιά επίθετα µέροψ και λλοψ αµφισβητο µενες ετυµολογίες και σηµασίες. H αµφισβήτηση διαφαίνεται στο LSJ 9, το οποίο αναφέρει τις αρχαίες µαρτυρίες αλλά χωρίς κα- µία αξιολ γηση, ενώ το IGL παρέχει δ ο απ τις προσφερ µενες σηµασίες ως βέβαιες, προικισµένος µε την ικαν τητα της οµιλίας και άλαλος, βωβ ς αντίστοιχα. Σε ένα πολ σηµαντικ άρθρο ο Silk (1983) πρ τεινε το εξής: ποιητικές λέξεις, πως α ανής, α θοψ, πέµφιξ, οι οποίες εµφανίζονται συχνά στα παραδοµένα κεί- µενα, αλλά των οποίων το ν ηµα δεν είναι σαφές, πρέπει να θεωρο νται «iconyms», ροι, δηλαδή, οι οποίοι δηµιουργο ν προβλήµατα στη λεξικογραφική πρακτική, καθώς δεν µπορο ν να ερµηνευτο ν παρά µ νο µε αναφορά σε συγκεκριµένους συνειρµο ς ή σε συµφραζ µενα, και χι στη σηµασία τους. H πρ τασή του αυτή αφορά το γενικ τερο και µάλλον παραµεληµένο πρ βληµα του πώς µπορο ν οι λεξικογράφοι να χειριστο ν καλ τερα τη λογοτεχνική γλώσσα. Ένα δ σκολο λήµµα απ το γράµµα Π είναι η λέξη πέλανος. Oι περισσ τερες πληροφορίες που διαθέτουµε γι αυτήν προέρχονται απ επιγραφές (Amandry 1950, 86 κ.ε.) και, συνεπώς, είναι πέραν της εµβέλειας αυτο του Λεξικο. Ωστ σο, οι επιγραφικές µαρτυρίες πρέπει να εξεταστο ν προσεκτικά, πριν να καταλήξουµε σε τελική εκτίµηση των λογοτεχνικών χρήσεων της λέξης. Φαίνεται τι στις επιγραφές η λέξη δηλώνει χι µια ηµίρρευστη ουσία ( πως αναφέει το IGL πέλανος I), αλλά συγκεκριµένα µια προσφορά ( πως αναφέρουν τα LSJ πέλανος II και πέλανος IΙI), συνήθως προς τις χθ νιες θε τητες. Mπορο σε να είναι προσφορά ρευστο ή στερεο προϊ ντος (σπ ροι ή γλ κισµα) και, σ µφωνα µε τον Πλάτωνα (Ν µοι 782c), αναφερ ταν σε οποιοδήποτε είδος προσφοράς, µη προερχ µενο απ ζώο. Στην τραγωδία φαίνεται να χρησιµοποιο νταν µεταφορικά για το αίµα εν ς δολοφονηµένου θ µατος, το οποίο ρέει στη γη σαν σε θυσία σίγουρα µια τολµηρή µεταφορά, εάν η σηµασία του πέλανος δεν περιελάµβανε την

9 E NE INTERMEDIATE GREEK-ENGLISH LEXICON: ƒ µ Hª π ƒ π E 57 προσφορά αίµατος. Yπάρχει ωστ σο και ένα άλλο χωρίο µε τη λέξη αυτή, που δη- µιουργεί ερωτηµατικά. Πρ κειται για τον στίχο 220 του Oρέστη του Eυριπίδη, στον οποίο η λέξη αναφέρεται σε αφρώδη ουσία, στα µάτια και το στ µα του τρελο Oρέστη, ο οποίος ξυπνώντας ζητά απ την Hλέκτρα να του τη σκουπίσει. Aυτ το χωρίο βρίσκεται στο LSJ 9 δίπλα σε παράθεµα απ ένα ποίηµα σχετικ µε θεραπείες (Ηλι δωρος στον Στοβαίο ), που το πέλανοι είναι κάτι σαν τον καταρράκτη πάνω στα µάτια. Nα συµπεράνει άραγε κανείς τι η ουσία γ ρω απ το στ µα και τα µάτια του Oρέστη είναι στερεή, πως παραπάνω; Ή µήπως η ση- µασία της εδώ είναι αντίστοιχη µε αυτήν της βλέννας, καθώς εκτείνει τη µεταφορική χρήση της λέξης ακ µη τολµηρ τερο απ,τι στα άλλα παραδείγµατα απ την τραγωδία; Yπάρχει επίσης κάποια αβεβαι τητα και ως προς τον τονισµ της λέξης: είναι πέλανος ή πελαν ς; Ίσως τελικά οι δυσκολίες µας να οφείλονται στο τι πρ κειται για δ ο διαφορετικές λέξεις. λα αυτά θίγουν σηµαντικά ζητήµατα, πως π σο µπορεί ή πρέπει κανείς να εκφράσει την αµφιβολία του για µια σηµασία, π σα µέσα υπάρχουν για τη σχετική έρευνα, και κατά π σο ένας συντάκτης έχει την ελευθερία να εκφέρει διαφορετική άποψη απ αυτήν που έχει παραδώσει η λεξικογραφία µέχρι τις µέρες µας. εν υπάρχουν οριστικές απαντήσεις σε αυτά τα ζητήµατα, αλλά το προηγο µενο παράδειγµα πρέπει να µας δώσει τουλάχιστον ένα µάθηµα: τι πηγές εκτ ς του καθορισµένου σώµατος του λεξικο, είτε σ γχρονες είτε µεταγενέστερες ίσαµε τα νέα ελληνικά µάλιστα, µπορο ν συχνά να ρίξουν φως πάνω στα σκοτεινά σηµεία του λεξιλογίου. 7. π ø ª πø O επιστηµονικ ς εκδ της εν ς υπ αναθεώρηση λεξικο πρέπει να αποφασίσει εάν η υπάρχουσα διάταξη των σηµασιών εξακολουθεί να ισχ ει και εάν είναι κατάλληλη για τις ανάγκες του χρήστη. H διάταξη του λήµµατος µπορεί να γίνει σ µφωνα µε διάφορα κριτήρια, το καθένα απ τα οποία έχει πλεονεκτήµατα και µειονεκτήµατα. Λ.χ. το κριτήριο της εξέλιξης της σηµασίας µπορεί να συγκρο εται µε αυτ της χρονολογικής σειράς εµφάνισης των σηµασιών, και διαφορετικοί χρήστες µπορεί κάθε φορά να αναζητο ν το ένα ή το άλλο. Σε κάθε περίπτωση, η σηµασία µιας λέξης εξαρτάται απ ένα πλέγµα δοµικών, συνταγ- µατικών και παραδειγµατικών σχέσεων, και είναι αδ νατο να επιλυθο ν πλήρως λα τα προβλήµατα που αφορο ν τη διάταξη εν ς λήµµατος. Tα λεξικά της σειράς LS δίνουν προτεραι τητα στη διάταξη των σηµασιών ανάλογα µε συντακτικά γνωρίσµατα, προκειµένου να βοηθήσουν τους χρήστες να µεταφράσουν στα ελληνικά, αλλά σήµερα είναι καταλληλ τερη µια προσέγγιση βασισµένη σε σηµασιολογικά κριτήρια. Για παράδειγµα, τα λήµµατα που αφορο ν ρήµατα χωρίζονται συνήθως σε τµήµατα για την ενεργητική, παθητική και µέση φωνή. Ωστ σο, αυτά τα διαφορετικά τµήµατα θα µπορο σαν να αποτελο ν

10 58 ANNE THOMPSON ένα ενιαίο σ νολο, εφ σον διαπιστωθεί τι υπάρχει µία κοινή σηµασία πίσω απ τις διαφορετικές φωνές. 8. ƒ ª Ένας επιστηµονικ ς εκδ της θα ήθελε να είναι ελε θερος να επιλέξει τα παραθέµατα που θεωρεί καταλληλ τερα για συγκεκριµένες σηµασίες, αλλά, εφ σον το IGL δίνει απλώς τα ον µατα των συγγραφέων χωρίς ακριβείς παραποµπές, δεν είναι δυνατ ν να ελεγχθεί ε κολα η πηγή. Eάν τα παραθέµατα προέρχονται µ νον απ το LSJ 9 και το αναθεωρηµένο Supplement, τ τε οι πηγές µπορο ν να εξευρεθο ν. Πολλά έχουν παραδοθεί, διά µέσου των αιώνων, απ το Λεξικ του Stephanus και είναι κατάλληλα µε την έννοια τι έχουν χρησιµοποιηθεί επί µακρ ν στη διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών. Tα παραθέµατα στα ελληνικά είναι σηµαντικά, για να καταδείξουν το ε ρος χρήσης της λέξης, καθώς και τις νοηµατικές σχέσεις, πως αυτές προκ πτουν απ τα συµφραζ µενα. Πληροφορίες στα αγγλικά σχετικά µε τα συµφραζ µενα είναι επίσης χρήσιµες, ακ µη και σε σ ντοµα λήµµατα, απ τα οποία συνήθως παραλείπονται στο IGL. Χρειάζεται να γίνεται σαφές τι τα συγκείµενα που δίνονται δεν είναι τα µ να, µέσα στα οποία µπορεί η λέξη να εµφανίζεται. Tα παραθέµατα που δίνονται στο LS και στο IGL είναι σ ντοµα. Συχνά παραλείπονται λέξεις, ενώ τροποποιο νται η σειρά των ρων και οι κλιτικές καταλήξεις, και στη θέση των πραγµατικών ουσιαστικών µπαίνουν οι αρχαιοελληνικές λέξεις τίς και τί. H λέξη στην οποία αναφέρεται το λήµµα εµφανίζεται µέσα στα παραθέµατα µ νο µε το αρχικ της γράµµα, κάτι που ενδεχοµένως δυσκολε ει τον χρήστη, στο να αναπαραγάγει τον κατάλληλο τ πο της λέξης και τη σωστή θέση του τ νου. Έστω κι αν έτσι η µορφή του πεζο ή του ποιητικο κειµένου στα παραθέµατα παρουσιάζεται αλλοιωµένη, αυτές οι τεχνικές βοηθο ν στην εξοικον µηση χώρου και είναι χρήσιµες για σους θέλουν να µεταφράσουν προς τα αρχαιοελληνικά. Για τους σηµερινο ς χρήστες είναι καλ τερο να υπάρχουν πλήρεις φράσεις ή προτάσεις µεταφρασµένες, αλλά αυτ συνεπάγεται τι θα συµπεριληφθο ν λιγ τερα παραθέµατα. Tα παραθέµατα εµφανίζονται συνήθως κατά χρονολογική σειρά, και απ εκεί προκ πτει µια διάταξη που ευνοεί τους πρωιµ τερους συγγραφείς. Στην περίπτωση που θέλουµε να δείξουµε τι µια λέξη εξακολουθεί να χρησιµοποιείται και απ µεταγενέστερους συγγραφείς, η παράθεση λων των συντοµογραφηµένων ονοµάτων καταλαµβάνει πολ χώρο απ την άλλη πλευρά, το Hom είναι ανεπαρκές ως περιγραφή. Ίσως καλ τεροι δείκτες είναι αυτοί που αναφέρονται στο λογοτεχνικ είδος, λ.χ. εάν η λέξη απαντά στο έπος, στη λυρική ποίηση, στην αττική πεζογραφία κτλ. Πράγµατι, συντοµογραφίες πως Trag., Orat. εµφανίζονται ενίοτε σε αυτ το Λεξικ. Ωστ σο, και αυτοί οι δείκτες δεν είναι πάντοτε ακριβείς, µε την έννοια τι δεν αποδίδουν τις χαρακτηριστικές λεξιλογικές ή συντακτικές επιλογές συγκεκριµένων συγγραφέων.

11 E NE INTERMEDIATE GREEK-ENGLISH LEXICON: ƒ µ Hª π ƒ π E ø ƒ ƒ π O επιστηµονικ ς εκδ της που αναλαµβάνει τη σ νταξη ή την αναθεώρηση εν ς λεξικο έχει να αντιµετωπίσει δ ο δεδοµένα, που διαφοροποιο ν τη θέση του απ αυτήν εν ς εκδ τη πριν απ εκατ χρ νια. Πρ κειται για την εµφάνιση της σ γχρονης τεχνολογίας και την ανάπτυξη της επιστήµης της γενικής γλωσσολογίας. Μ λις έχουµε αρχίσει να κατανοο µε το πώς µπορεί να επηρεαστεί απ αυτά η λεξικογραφία, αλλά ακ µη και για µια αναθεώρηση εν ς λεξικο σε αυτ το επίπεδο είναι σηµαντικ να προβλέπουµε σο το δυνατ ν απώτερες µελλοντικές εξελίξεις. Tο νέο IGL πρέπει να διατίθεται και σε ψηφιακ δίσκο. Eπιπλέον, σ ντοµα θα διαθέτουµε ηλεκτρονικές εκδ σεις «τσέπης» τ σο µεγάλων λεξικών. Mια ηλεκτρονική έκδοση µπορεί να έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, πως λ.χ. την ένδειξη «βοήθεια», στην οποία θα µπορεί να προστρέχει κανείς απ οποιαδήποτε σελίδα. Mπορεί επίσης να χρησιµοποιηθεί ήχος, για να δηλώνεται η προφορά των λέξων, αν και βέβαια αυτ µπορεί να γίνει µ νο για τον «πρ τυπο» τ πο µιας λέξης και µ νο κατά προσέγγιση, εφ σον πρ κειται για µια νεκρή γλώσσα. Mια πλήρης έκδοση σε ακουστική µορφή µπορεί να παραχθεί για σους έχουν προβλήµατα ρασης. Tο IGL έχει ήδη αναγνωστεί και ηχογραφηθεί σε κασέτες µε τίτλους στη γραφή µπράιγ στο Kολέγιο Tυφλών Homai (Homai College for the Blind) στο Auckland της Nέας Zηλανδίας. Θα υπάρχει επίσης δυνατ τητα για τη δηµιουργία εν ς διαδραστικο λεξικο, στο οποίο οι χρήστες θα µπορο ν να έχουν πρ σβαση στο υλικ µε ποικίλους τρ πους: θα µπορο ν λ.χ. να αναδιαρθρώνουν τα λήµµατα ανάλογα µε τη χρονική σειρά εµφάνισής τους, το είδος ή τη σηµασιολογική εξέλιξη µιας λέξης, και να συντάσσουν καταλ γους λέξεων για δική τους χρήση. Eφ σον οι ηλεκτρονικές εκδ σεις είναι δυνατ να ανανεώνονται συνέχεια, θα µπορο ν να λαµβάνονται υπ ψη τα σχ λια και οι διορθώσεις των αναγνωστών. Tα µέτρα που απαιτο νται για την εξοικον µηση χώρου σε ένα έντυπο λεξικ είναι περιττά σε ένα ηλεκτρονικ. Για παράδειγµα, είναι ε κολο να αφήνεις αρκετ χώρο ανάµεσα στα διάφορα τµήµατα του λήµµατος. Aλλά, σον αφορά τη σ νταξη των ληµµάτων, ποτέ δεν πρέπει να παραγνωρίζουµε την ανάγκη για συνοπτική παρουσίαση, ένα απ τα σηµαντικ τερα στοιχεία της τέχνης του λεξικογράφου. Το λεξικ δεν είναι βάση δεδοµένων πρέπει να περιέχει µια ερµηνεία και µια σ νοψη λων των γνωστών πληροφοριών γ ρω απ µία λέξη. ίνονται ακ µη πιο σηµαντικές ευκαιρίες για αλλαγές στις ηλεκτρονικές εκδ σεις, που συµβαδίζουν µε τις εξελίξεις στον χώρο της σ γχρονης γλωσσολογίας. T σο ο συντάκτης σο και ο χρήστης µπορο ν πλέον να ξεφ γουν απ την παραδοσιακή αλφαβητική παρουσίαση των λέξεων στο βιβλίο και έχουν τη δυνατ τητα να δηµιουργήσουν ένα εργαλείο, του οποίου τα χαρακτηριστικά να ανταποκρίνονται στις φυσικές λεξικολογικές δοµές µιας γλώσσας (Aitchinson

12 60 ANNE THOMPSON 1987, 9-14). Ένας µεγάλος αριθµ ς λεξηµάτων µπορεί να αναδιοργανωθεί κατά σηµασιολογικά πεδία, µέσα στα οποία τα επιµέρους διασυνδέονται και αλληλοκαθορίζονται. Για την ακριβή ερµηνεία των λέξεων σε λες τις αποχρώσεις τους, ο λεξικογράφος πρέπει να γνωρίζει αυτές τις δοµές και χι να µελετά την κάθε λέξη έτσι πως εµφανίζεται σε συγκεκριµένα συµφραζ µενα ή κατά αλφαβητική σειρά. Aυτ θα ήταν ευκολ τερο να γίνει σε ένα λεξικ του µεγέθους του IGL παρά σε ένα µεγαλ τερο. Στο µέλλον οι λεξικογράφοι θα λαµβάνουν υπ ψη τους περισσ τερο και µε πιο επιστηµονικ τρ πο τις φυσικές δοµές της γλώσσας. H ανάλυση των λεξηµάτων στα συστατικά τους θα χρησιµε σει στη δηµιουργία σηµαντικών διασυνδέσµων. Ένα κατανοητ παράδειγµα σηµασιολογικο πεδίου αποτελο ν οι ροι συγγενείας, η σηµασία των οποίων καθορίζεται ανάλογα µε τη θέση που κατέχουν στην οικογένεια. Eπίσης, οι χρωµατικοί ροι µπορο ν να γίνουν πλήρως αντιληπτοί, µ νο εάν δο µε πώς ορίζει µία γλώσσα ολ κληρο το χρωµατικ φάσµα (Lyons 1995α). T σο τα χρώµατα σο και οι ροι συγγενείας είναι στοιχεία πολιτισµικά καθορισµένα και δ σκολα για τους οµιλητές άλλων γλωσσών. Aλλά ας πάρουµε πιο απλά παραδείγµατα: το λήµµα δεξι ς δεν µπορεί παρά να παραπέµπει και στο ριστερ ς. H φράση ς πος ε πε ν παρουσιάζεται στο LSJ 9 µε δ ο διαφορετικές ερµηνείες, µία στο λήµµα πος (II 4) και µία στο ε πον (I 2), αφήνοντας τον αναγνώστη σε αµηχανία σχετικά µε το πώς να την ερµηνε σει λ.χ. στον στίχο 714 των Περσών του Aισχ λου αλλά και αλλο. Σε µια µεγάλη οµάδα απ συνώνυµα, πως είναι τα επίθετα που σηµαίνουν κυρτ ς ( γκ λος, βλαισ ς, γαµψ ς, γρυπ ς, λικτ ς, καµπ λος, κυλλ ς, κυρτ ς, παλίρροπος, αιβ ς, οικ ς, σκολι ς, στρεβλ ς), η συµβατική σειρά παρουσίασης καθιστά αδ νατη την ακριβή διάκριση µεταξ τους είτε µε διαχρονικά είτε µε συγχρονικά κριτήρια. H αναζήτηση αρχαίων ελληνικών λέξεων, µέσω των αγγλικών ερµηνευµάτων τους, µε το σ στηµα Perseus, αποτελεί ήδη ένα ισχυρ τατο λεξικογραφικ εργαλείο αυτο του τ που. Aκ µη, µπορεί να παρουσιαστο ν στρώµατα πληροφοριών για µια λέξη: πρώτα µια σ νοψη των βασικών πληροφοριών και στη συνέχεια λεπτοµερέστερο και εις βάθος υλικ. Λ γου χάρη, οι λεξιλογικές δοµές, η ετυµολογία ή επιπλέον συντακτικές και γραµµατικές πληροφορίες θα µπορο σαν να συµπεριληφθο ν ως βαθ τερα στρώµατα πληροφοριών. Yπάρχει η δυνατ τητα να συνδέεται το λεξικ µε άλλα µεγαλ τερα λεξικά και µε συµφραστικο ς πίνακες λέξεων, καθώς και µε κείµενα και µε ερµηνευτικά σχ λια. H βασική απασχ ληση του λεξικογράφου, που παλαι τερα απαιτο σε χρ νο, η αναζήτηση, δηλαδή, της λέξης στα συµφραζ µενά της, σήµερα έχει αλλάξει δραστικά µε την ε κολη πρ σβαση σε κείµενα που προσφέρει η ηλεκτρονική λεξικογραφία. Aυτή είναι µια απ τις σηµαντικ τερες αλλαγές στην ιστορία της λεξικογραφίας. Kάποιες

13 E NE INTERMEDIATE GREEK-ENGLISH LEXICON: ƒ µ Hª π ƒ π E 61 εξελίξεις θα είναι πραγµατοποιήσιµες, µ νον ταν αναθεωρηθεί το LSJ 9.Για παράδειγµα, ευκολ τερο θα είναι να βρει κανείς ποικίλα παραδείγµατα για να δείξει τη χρήση µιας λέξης παρά να αναπαραγάγει αυτά που εµφανίζονται στα λεξικά της ελληνικής ανά τους αιώνες (Adrados & Somolinos 1994). Στη θέση των σηµερινών δεικτών για το είδος των συµφραζοµένων θα δίνονται περιληπτικά στοιχεία µεγάλης ακρίβειας, µε βάση δεδοµένα προεπεξεργασµένα απ τους ηλεκτρονικο ς υπολογιστές. Έπειτα, σε ένα ηλεκτρονικ λεξικ συνδεδε- µένο µε σώµατα κειµένων θα είναι ευκολ τερο να υπολογιστεί η συχν τητα εµφάνισης µιας λέξης, εκεί που τα παραδοσιακά λεξικά χρησιµοποιο ν υποκει- µενικο ς χαρακτηρισµο ς, πως «σπάνιο», «συχν» κτλ. H σ γχρονη σηµασιολογία απορρίπτει τη διάκριση ανάµεσα σε γλωσσολογική και µη γλωσσολογική γνώση. H παραδοσιακή λεξικογραφία βασιζ ταν σε µια αριστοτελική θεώρηση του ορισµο των εννοιών µε βάση τα ουσιώδη γνωρίσµατα των πραγµάτων και των αντικειµένων. Σήµερα αναγνωρίζεται τι το ν ηµα εξαρτάται χι µ νον απ τη γνώση της γλώσσας που έχει ο οµιλητής, αλλά και απ τη γνώση του το κ σµου. H παλαιά διάκριση ανάµεσα στο λεξικ και την εγκυκλοπαίδεια δεν είναι πια σαφής (Lyons 1995β, ). Aυτ συµβαδίζει µε την ευχέρεια, µε την οποία έργα αναφοράς σε ηλεκτρονική µορφή µπορο ν τώρα, χάρη στην τεχνολογία, να συνενωθο ν µέσω της διασ νδεσης λέξεων-κλειδιών (cross-linking of key words). Λ γου χάρη, κοινωνιογλωσσικές και πολιτισµικές ψεις του νοήµατος δεν µπορο ν να αποδοθο ν επακριβώς παρά µ νο µε πληροφορίες εγκυκλοπαιδικο τ που. Θα ήταν δ σκολο να κατανοήσουµε τι ακριβώς ήταν η σκυτάλη, µε την οποία µετέφεραν µην µατα οι αγγελιοφ ροι του στρατο της Σπάρτης, χωρίς την κάπως ξεπερασµένη τώρα εξήγηση που καταλαµβάνει έξι σειρές και στα τρία λεξικά της σειράς LS. Mια σ νδεση µε εγκυκλοπαιδικά στοιχεία µάς διευκολ νει στο να παραλείπουµε τέτοιου είδους πληροφορίες απ το γλωσσικ λεξικ, ενώ ταυτ χρονα µας επιτρέπει να έχουµε πρ σβαση σε περισσ τερες πληροφορίες απ,τι ήταν παλαι τερα δυνατ. Mια συναρπαστική µελλοντική εξέλιξη θα ήταν η προσθήκη εικονογράφησης: η σ νθεση κειµένου και εικ νων απ τον εξωτερικ κ σµο, απ την αρχαία τέχνη και απ ποικίλα αντικείµενα. Ένα µεγάλο µέρος του φυσικο περιβάλλοντος των αρχαίων Eλλήνων υφίσταται ακ µη και σήµερα, και η σ νδεση κειµένου και εικ νας θα µπορο σε να µας παρέχει πληροφορίες για το πώς η γλώσσα τους απέδιδε τη δική τους σ λληψη του κ σµου. Aυτή η προσέγγιση, πως και η οµαδοποίηση λέξεων σε σηµασιολογικά πεδία, αναπαράγει αρκετά πιστά τον φυσικ τρ πο µε τον οποίο µαθαίνεται µια γλώσσα. H εικονογράφηση για εκπαιδευτικο ς σκοπο ς συνήθως θεωρείται κατάλληλη µ νο για εγκυκλοπαίδειες ή βιβλία που απευθ νονται σε παιδιά (Landau 1989, ).

14 62 ANNE THOMPSON Ωστ σο, αυτή η αντίληψη αρχίζει να αλλάζει, και στην πραγµατικ τητα η αλλαγή αυτή θα σηµάνει την επιστροφή στις αντιλήψεις του παρελθ ντος: το 1877 η µετάφραση του Homeric Dictionary του Georg Autenrieth στα αγγλικά απ τον Robert Keep περιείχε σχεδ ν 150 ξυλογραφίες για ισάριθµες ελληνικές λέξεις. Στην εισαγωγή του Dictionary of Greek and Roman Antiquities του W. Smith σηµειώνεται: H αναπαράσταση εν ς αντικειµένου δίνει µια πολ καλ τερη ιδέα των σκοπών τους οποίους επιτελο σε και του τρ που χρήσης του απ οποιαδήποτε ερµηνεία που στηρίζεται µ νο στις λέξεις (Smith 1842, x). H διαδικασία επιλογής εικ νων για ένα λεξικ µπορεί να συγκριθεί µε αυτή της συγγραφής ορισµών. H χρήση τους πρέπει να συµµορφώνεται µε τα γενικά κριτήρια για οποιοδήποτε λήµµα εν ς λεξικο : ακρίβεια, συνοπτικ τητα και συνάφεια. Eπιπλέον, πρέπει να είναι υψηλής ποι τητας και καλαισθησίας. Λέξεις που αναφέρονται σε συγκεκριµένα αντικείµενα και ντα, λ.χ. πέλεκυς, πέλτη, πέλεια, πελαργ ς µπορο ν ε κολα να αποδοθο ν µε εικονογράφηση. O προσδιορισµ ς πελαργώδης, για το πουλί ίβις, µπορεί ε κολα να αποδοθεί µε µια εικ να. Tοπων µια, πως Πειραιε ς, Πάφος, µπορο ν να διευκρινιστο ν µέσω χαρτών και φωτογραφιών. Για κάποια τοπων µια, πως Παρνασσ ς και Aχελ ος, τα οποία στην ποίηση έχουν έντονες συνυποδηλώσεις, µπορεί να υποβοηθηθεί η φαντασία του χρήστη µε φωτογραφίες. ιαγράµµατα εσωτερικών δοµών του λεξιλογίου, πως οι ροι συγγενείας, ή επικαλυπτοµένοι κ κλοι, που να δείχνουν συγκριτικά το ν ηµα κάποιων παραπλήσιων ρων, είναι µέσα πολ χρήσιµα. Xρ νο µε τον χρ νο θα µπορο σε να εκπονηθεί µια τράπεζα εικ νων για το Λεξικ. H διεπιστηµονική προσέγγιση (λ.χ. για ρους της ζωολογίας) είναι µια συναρπαστική πιθαν τητα. Aκ µη και δ σκολες περιπτώσεις, πως η απ δοση µιας συγκεκριµένης χρωµατικής απ χρωσης, µπορο ν τελικά να αντιµετωπιστο ν έτσι. Θα µπορο σαµε να κάνουµε χρήση λων των δυνατοτήτων των πολυµέσων, πως είναι λ.χ. οι τρισδιάστατες ή κινο µενες εικ νες. Παράλληλα µε το ηλεκτρονικ λεξικ θα κυκλοφορο σε και ένας συνοδευτικ ς τ µος, ένα λεξικ της αρχαίας ελληνικής µε εικ νες, πως αυτά που κυκλοφορο ν σήµερα για τις σ γχρονες γλώσσες. 10. Àª ƒ ª εδοµένων των προβληµάτων που συζητήθηκαν στις παραγράφους 1-8 σε συνδυασµ µε τις νέες και συναρπαστικές προοπτικές που διανοίγουν η σ γχρονη γλωσσολογία και η τεχνολογία, καταλήγουµε στο τι µια περιορισµένης κλίµακας αναθεώρηση του Λεξικο αυτή τη στιγµή επιβάλλει, δυστυχώς, συµβιβαστικές λ σεις. Tο υλικ µπορεί να γίνει πιο σ γχρονο και να παρουσιαστεί µε µεγαλ τερη σαφήνεια. Oι ορισµοί µπορο ν να γίνουν πιο καίριοι, µε µεγάλη προ-

15 E NE INTERMEDIATE GREEK-ENGLISH LEXICON: ƒ µ Hª π ƒ π E 63 σοχή στη συνέπεια και στη δοµή των φυσικών γλωσσών και µε έναν τ πο σηµασιολογικής διάρθρωσης περισσ τερο σ µφωνο προς τις ανάγκες του σηµερινο χρήστη. Αλλά µέχρις του αναθεωρηθεί το µεγάλο Λεξικ, αυτή θα είναι µ νο µια προσωρινή λ ση. Aκ µη κι έτσι, πάλι το αναθεωρηµένο IGL θα είναι ένα χρήσιµο και αξι πιστο εργαλείο για µαθητές και δασκάλους, και ένα ουσιαστικ βήµα προς την επίτευξη του στ χου, που είναι ένα νέο LSJ. Mετάφραση ΑΣΠΑ XΑΤΖΗ ΑΚΗ Bιβλιογραφικές αναφορές A dictionary of Greek and Roman Antiquities. Επιµ. W. Smith London: Taylor and Walton. A Greek-English Lexicon compiled by H.G. Liddell and R. Scott Ένατη έκδοση αναθεωρηµένη απ τον H.S. Jones µε τη συνεργασία του F. McKenzie. Oxford: Clarendon Press Revised Supplement, επιµ. P.G.W. Glare. Oxford: Clarendon Press. ADRADOS, F.R. & J.R. SOMOLINOS TLG Data Bank and DGE. Emerita 62: AITCHINSON, J Words in the Mind: An Introduction to the Mental Lexicon. Oxford: Blackwell. AMANDRY, P La mantique apollonienne à Delphes. Paris: Boccard. AUTENRIETH, G A Homeric Dictionary. New York: Harper & Brothers. Diccionario Griego-Español Eπιµ. F.R. Adrados. Madrid: Consejo Superior de Investigaciones Cientificas. BUCK, C.D. & W. PETERSEN A Reverse Index of Greek Nouns and Ajectives. Illinois: University of Chicago Press. CHADWICK, J Lexicographica Graeca. Contributions to the Lexicography of Ancient Greek. Oxford: Clarendon Press. GLARE, P.G.W Liddell & Scott: its background and present state. Στο Studies in Lexicography, επιµ. R. Burchfield, Oxford: Clarendon Press. LANDAU, S.I Dictionaries. The Art and Craft of Lexicography. Cambridge & New York: Cambridge University Press. LEE, J.A.L. & G.H.R. HORSLEY. 1997[-98]. A lexicon of the New Testament with documentary parallels: some interim entries, I. Filologia Neotestamentaria 10: LYONS, J. 1995α. Colour in language. Στο Colour: Art and Science, επιµ. T. Lamb & J. Bourriau Cambridge & New York: Cambridge University Press β. Linguistic Semantics. Cambridge & New York: Cambridge University Press. MONTANARI, F Vocabolario della lingua greca. Torino: Loescher Editore. The Oxford Latin Dictionary Oxford: Clarendon Press. Perseus 2.0. Interactive Sources and Studies on Ancient Greek. Eπικεφαλής επιµέλειας G. Crane New Haven & London: Yale University Press. RICHARDSON, N The Iliad: A Commentary, τ µ. vi, γενική επιµέλεια G.S. Kirk. Cambridge & New York: Cambridge University Press. SILK, M LSJ and the problem of poetic archaism: from meanings to iconyms. CQ 33:

16 64 ANNE THOMPSON STEPHANUS, H Θησαυρ ς τ ς Eλληνικής Γλώσσης. Thesaurus Graecae Linguae ab Henrico Stephano constructus. Paris. WEINER, E The Lexicographical Workstation and the Scholarly Dictionary. Στο Computational Approaches to the Lexicon, επιµ. B.T.S Atkins & A. Zampolli, Oxford: Clarendon Press. WILBUR GINGRICH, F. & F.W. DANKER Shorter Lexicon of the Greek New Testament. Chicago: University of Chicago Press. ZGUSTA, L The Oxford English Dictionary and other dictionaries. International Journal of Lexicography 2: