Σπληαθηηθφ Αξραίαο Διιεληθήο Γιψζζαο Δπηκέιεηα : παλαγφπνπινο θνξλήιηνο Η ΓΕΝΙΚΗ ΣΤΟ ΛΟΓΟ

Transcript

1 Η γεληθή κπνξεί λα ιεηηνπξγήζεη σο : Η ΓΕΝΙΚΗ ΣΤΟ ΛΟΓΟ Α. ΑΝΣΙΚΔΙΜΔΝΟ ζε ξήκαηα πνπ ζεκαίλνπλ : 1. κλήκε ή ιήζε φπσο : μιμνήσκομαι - μέμνημαι, μνημονεύω, ἐπιλανθάνομαι, ἀμνημονῶ : Μέμνησο τῶν Ἀθηναίων. Σοῦ φθόνου ἐπελέληστο. 2. θξνληίδα, επηκέιεηα, θεηδψ (θαη ηα αληίζεηά ηνπο) φπσο : κήδομαι, ἐπιμελοῦμαι, φροντίζω, προνοῶ, ἀμελῶ, ὀλιγωρῶ, φείδομαι, ἀφειδῶ : Ἑαυτοῦ κήδεται ὁ προνοῶν ἀδελφοῦ. Ἡ τοῦ θεοῦ φρόνησις πάντῶν ἐπιμελεῖται. ωκράτης τοῦ σώματος οὐκ ἠμέλει. Φίλιππος ὠλιγώρει τς αὑτοῦ ζως. Φείδου χρόνου. Ἀφειδῶ τοῦ βίου. 3. ζπκκεηνρή ή πιεζκνλή φπσο : μετέχω, μεταλαμβάνω, κοινωνῶ, γέμω, πλήθω, βρίθω, μεστῶ, πίμπλαμαι, εὐπορῶ, πλουτῶ, κληρονομῶ : Αἱ λήκυθοι μύρου γέμουσι. Πόνων πλείστων μετέσχον. Μυρίων ἐναντιωμάτων ἡ ψυχὴ γέμει. Ὁ λιμὴν ἔγεμε πλοίων. Ὁ λόφος ἐνεπλήσθη ἱππέων. 4. απφιαπζε ή επηζπκία φπσο : ἀπολαύω, ἐπιθυμῶ, ἐφίεμαι, ἐρῶ, ὀρέγομαι, ὀνίναμαι, γλίχομαι (= επηζπκψ πνιχ) : Ἐπιθυμοῦσιν τῶν ἡμετέρων ἀγαθῶν. Ἀπολαύουσι πάντων τῶν ἀγαθῶν. Ἄνθρωπος φύσει τοῦ εἰδέναι ὀρέγεται. Αἰσχρῶν κερδῶν μὴ ἐφίεσο, ἀλλ ἀγαθῶν. Σοῦ ζν οὐδεὶς ὡς ὁ γηράσκων ἐρᾷ. Ὄναιο τῶν τέκνων (= Να ραίξεζαη ηα παηδηά). * Τα ξήκαηα ποθῶ, ἀγαπῶ, φιλῶ ζπληάζζνληαη κε αηηηαηηθή φπσο θαη ζηα λέα ειιεληθά. Τν ξήκα ἀγαπῶ φκσο, φηαλ ιακβάλεηαη κε ηε ζεκαζία ηνπ ἀρκοῦμαι ζπληάζζεηαη κε δνηηθή : Φίλιππος οὐκ ἀγαπήσει τοῖς πεπραγμένοις. Δπηκέιεηα : παλαγφπνπινο θνξλήιηνο 1

2 5. ζηέξεζε, απαιιαγή, ρσξηζκφ ή απνκάθξπλζε φπσο : στερῶ - ἀποστεροῦμαι, δέω-δέομαι, ἀπαλλάτομαι, ἀπέχω, χωρίζομαι : Σῶν ὄντων ἀπάντων στερήσομαι. Πᾶσα ἐπιστήμη χωριζομένη δικαιοσύνης καὶ τς ἄλλης ἀρετς, πανουργία οὐ σοφία φαίνεται. 6. απφπεηξα, επηηπρία ή απνηπρία φπσο : πειρῶ-πειρῶμαι, (ἐπι)/(ἀπο) τυγχάνω, ἐφικνοῦμαι, ἀμαρτάνω, ψεύδομαι, ἡττῶμαι : Διεπειρᾶτο τς ἀνδραγαθίας αὐτῶν. 7. αξρή εμνπζία φπσο : ἄρχω, κρατῶ, βασιλεύω, δεσπόζω, ἡγεμονεύω, ἡγοῦμαι, στρατηγῶ, τυραννῶ, προΐσταμαι, κυριεύω, σατραπεύω : Θυμοῦ κρατεῖ. Πατέρες ἡμῶν Μήδων ἐκράτησαν. Ἀθηναῖοι ἦρχον τς θαλάσσης. Κῦρος ἐσατράπευε τς χώρας. * Τν ξήκα κρατῶ κε ηε ζεκαζία ηνπ «ληθψ», «θαηαβάιισ», κπνξεί λα ζπληάζζεηαη θαη κε αηηηαηηθή : Ἀθηναῖοι ικυώνυους ἐκράτησαν. Τν ξήκα ἡγοῦμαι κε δνηηθή ζεκαίλεη «νδεγψ» θαη κε απαξέκθαην ζεκαίλεη «λνκίδσ», «ζεσξψ». 8. αληίιεςε αίζζεζε (εθηφο απφ ηελ φξαζε) φπσο : ἀντιλαμβάνομαι, πυνθάνομαι, ἐπιλαμβάνομαι, δράττομαι, αἰσθάνομαι, ἅπτομαι, ψαύω, (ἀντ)ἔχομαι, θιγγάνω (= αγγίδσ, ςαχσ), γεύομαι, ὀσφραίνομαι, ὄζω, ἀκούω, ἀκροῶμαι : Ἤσθοντο τς κραυγς. Μὴ μου ἄπτου. Ἤθους δικαίου φαῦλος λόγος οὐ ψαύει. Ὀλίγοι σίτου ἐγεύσαντο. Κρομμύων ὀσφραίνομαι. Σῶν μαρτύρων ἀκηκόατε. * Τν ξήκα ὁρῶ ζπληάζζεηαη θαλνληθά κε αηηηαηηθή. Τα ξήκαηα αἰσθάνομαι θαη ἀκούω ζπληάζζνληαη θαη κε αηηηαηηθή, απαξέκθαην ή δεπηεξεχνπζα εηδηθή πξφηαζε, φηαλ πξφθεηηαη γηα έκκεζε αληίιεςε. Δλψ φηαλ ζπληάζζνληαη κε γεληθή πξφθεηηαη γηα άκεζε αληίιεςε. 9. έλαξμή ή ιήμε φπσο : ἄρχω, ἄρχομαι, λήγω λήγομαι, παύομαι : Παύσασθε μάχης. Λγε τῶν πόνων ἔτι πονεῖν δυνάμενος. Δπηκέιεηα : παλαγφπνπινο θνξλήιηνο 2

3 10. ζχγθξηζε, δηαθνξά, ππεξνρή φπσο : διαφέρω, ἀριστεύω, ὑπερτερῶ, προέχω, πλεονεκτῶ, μειονεκτῶ, ὑπερέχω, περιγίγνομαι, περίειμι, κρατιστεύω, πρωτεύω, ὑστερῶ, λείπομαι, ἀπολείπομαι : Ἀγαθὸς ἄρχων οὐδὲν διαφέρει πατρὸς ἀγαθού. Ἀθηναῖοι ἐμπειρίᾳ πολὺ προεῖχον τῶν ἄλλων. Ἀρετ περιγίγνεται τοῦ πλήθους. 11. ζχλζεηα κε ηηο πξνζέζεηο ἀπὸ, ἐκ, κατά, πρό, ὑπέρ, διά : Μέγαρα ἀφέστηκε τῶν Ἀθηναίων. Μένων οὐδενὸς καταγέλα. Σοὺς ἄρχοντας χρὴ προνοεῖν καὶ προκινδυνεύειν τῶν πολιτῶν. Λόφος ὑπέρκειται τς πεδιάδος. Β. ΓΔΝΙΚΗ ΚΑΣΗΓΟΡΗΜΑΣΙΚΗ : Δμαξηάηαη απφ ζπλδεηηθφ ξήκα (βι. ην αληίζηνηρν θεθάιαην). Γ. Η γεληθή πνπ πξνζδηνξίδεη ονόματα κπνξεί λα είλαη : 1. Γεληθή θηεηηθή : Φαλεξψλεη ην θηήηνξα : ἡ οἰκία τοῦ πρυτάνεως. ἡ ψυχὴ τοῦ ἀνθρώπου. ἡ ἀρετὴ τοῦ ἀνδρός. (πξβι. λε: Τα κάηηα ηεο Διέλεο είλαη πξάζηλα.) Σηελ ίδηα θαηεγνξία κέζα ζηνλ επξχηεξν ζεκαζηνινγηθφ ρψξν ηεο θηήζεο ε γεληθή κπνξεί αθφκα λα δειψλεη : - ην δεκηνπξγφ : Σὰ ἔπη τοῦ Ὀμήρου. Οἱ λόγοι τοῦ Δημοσθένους. Ἄθλοι Θησέως/Ἡρακλέους. Νόμοι Δράκοντος. Οἰωνὸς Διὸς ἐφάνη. - ηελ θαηαγσγή ή ηελ ζπγγέλεηα : Θουκυδίδης Ὀλόρου ξυνέγραψε τόνδε τὸν πόλεμον. Ἀτρέως υἱοὶ ἦγον Ἀχαιοὺς ἐπὶ Σροίαν. Ἀριστομάχη Ἀριστοκλέους. Πξνζνρή! Απφ ηηο θξάζεηο ἔργον θαη ἴδιον ἐστι εμαξηάηαη ζπρλά γεληθή θηεηηθή. Πνιιέο θνξέο, φκσο, νη ιέμεηο ἔργον θαη ἴδιον παξαιείπνληαη, νπφηε ε γεληθή θαζίζηαηαη γεληθή θαηεγνξεκαηηθή θηεηηθή. Βέβαηα, ζηελ έθθξαζε ἔργον + γεληθή αθεξεκέλεο έλλνηαο, ε γεληθή δειψλεη φρη πηα θηήζε αιιά ηδηφηεηα : ἔργα δικαιοσύνης. Δπηκέιεηα : παλαγφπνπινο θνξλήιηνο 3

4 Γεληθή θηεηηθή δέρνληαη θαη νξηζκέλα νπζηαζηηθνπνηεκέλα επίζεηα : συγγενής, οἰκεῖος, ἑταῖρος, ἴδιος, κοινός, φίλος, ἐχθρός, πολέμιος, ἀλλότριος (κε ηε ζεκαζία ηνπ «μέλνο»), ὅμορος, ξένος, ἱερός, κακόνους, εὔνους, δύσνους, ὁμόδουλος, πρόξενος: Σῶν ἐχόντων πάντες οἱ ἄνθρωποι φίλοι. Σῶν δυστυχούντων οὐδεὶς εὐτυχὴς φίλος, τῶν δ εὐτυχούντων πάντες εἰσὶ συγγενεῖς. Σοὺς καταλύοντας τὰς πολιτείας παραινῶ ὑμῖν νομίζειν ἐχθροὺς τῶν ἁπάντων τῶν ἐλευθερίας ἐπιθυμούντων. πόλις + γεληθή ιανχ = γεληθή θηεηηθή : πόλις Ἀθηναίων, πόλις Κορινθίων = γεληθή θηεηηθή. 2. Γεληθή δηαηξεηηθή : Γειψλεη έλα ζχλνιν κέξνο ηνπ νπνίνπ απνηειεί ην πξνζδηνξηδφκελν φλνκα : Οἱ φρόνιμοι τῶν ἀνθρώπων εὐδαίμονές εἰσι (πξβι. λε. Άλζξσπνο ηνπ ιανχ. Μαζεηέο ηνπ ζρνιείνπ καο.). Γεληθή δηαηξεηηθή ζπρλά εμαξηάηαη απφ ιέμεηο πνπ θαλεξψλνπλ αξηζκφ ή πνζφ : Ἑξήκοντα τῶν νεῶν μετέωροι ὥρμουν. Σὸ ἥμισυ τοῦ στρατεύματος ἀπώλετο. Με γεληθή δηαηξεηηθή ζπληάζζεηαη επίζεο θαη ην νπδέηεξν αλησλπκηψλ ή επηζέησλ : Λακεδαιμόνιοι ἡσύχαζον τὸ πλέον τοῦ χρόνου. Εἰς τοῦτο θράσους καὶ αναισχυντίας ἀφῖκται. Γεληθή δηαηξεηηθή εμαξηάηαη θαη απφ επίζεην ππεξζεηηθνχ βαζκνχ : ωκράτης ἦν σοφώτατος Ἀθηναίων. Σῶν τετραπόδωνπονηρότατόν ἐστι ἀλώπηξ. Σὸ νικᾶν ἑαυτὸν πασῶν νικῶν πρώτη τε καὶ ἀρίστη. Πάντων χρημάτων κράτιστόν ἐστι φίλος σαφής. Τα νλφκαηα κηθξψλ πφιεσλ θαη ηφπσλ δέρνληαη γεληθή δηαηξεηηθή : Ὁ στρατὸς ἀφίκετο εἰς Οινόην τς Ἀττικής. Ἡ μάχη ἐγένετο ἐν Πλαταιαῖς τς Βοιωτίας. Σε νκνηφπησηε ζρέζε ην δηεξεκέλν φιν εθθέξεηαη κε επηκεξηζηηθή παξάζεζε : Οἱ ἄνδρες ἕκαστος< Σε εηεξφπησηε ζρέζε (δειαδή ζε δχν πηψζεηο αλφκνηεο) κε γεληθή δηαηξεηηθή : Σῶν ἀνδρῶν ἕκαστος< Καη ζε εκπξφζεηε ζρέζε κε εκπξφζεην πξνζδηνξηζκφ ηνπ κεξηζκνχ ή ηνπ δηεξεκέλνπ φινπ: Ἐκ τῶν ἀνδρῶν ἕκαστος< Η γεληθή δηαηξεηηθή κε ηηο πξνζέζεηο ἐκ ή ἀπὸ κεηαηξέπεηαη ζε εκπξφζεην πξνζδηνξηζκφ ηνπ κεξηζκνχ : τὶ (ἐκ) τῶν ὡμολογημένων ; Δπηκέιεηα : παλαγφπνπινο θνξλήιηνο 4

5 3. Γεληθή ηεο ύιεο ή ηνπ πεξηερνκέλνπ : Φαλεξψλεη ηελ χιε απφ ηελ νπνία είλαη θαηαζθεπαζκέλν ην πξνζδηνξηδφκελν φλνκα ή ην πεξηερφκελφ ηνπ : Οἱ στέφανοι οὐ ρόδων ἦσαν ἀλλὰ χρυσοῦ. Ὀδυσσεὺς Πολυφήμῳ κύπελλον οἴνου προσέφερεν. (πξβι. λε. Άγαικα ιίζνπ. Δξγάδεηαη ζε απνζήθε θαπλνχ.) Η γεληθή ηεο χιεο δείρλεη απφ ηη είλαη θαηαζθεπαζκέλν έλα αληηθείκελν. Αληίζεηα, ε γεληθή ηνπ πεξηερνκέλνπ δειψλεη ην είδνο πνπ εκπεξηέρεηαη ζηελ πξνζδηνξηδφκελε ιέμε : τέφανος δάφνης/ ἐλαίας, τοῖχος πλίνθου, ξίφος σιδήρου = χιε ωρὸς ξύλων, ὑδρία ὕδατος, ἄμαξα σῖτου, ἀγέλη βοῶν = πεξηερφκελν πλθος τινὸς = γεληθή πεξηερνκέλνπ : πλθος ἐτῶν. Ἔθνη Ἑλλήνων/βαρβάρων = γεληθή πεξηερνκέλνπ. Ἐνταῦθα ἦν Ἀσκληπιοῦ ἄγαλμα λίθου. Μεστὸς ὁ τόπος ἐστὶν λίθινων στηλῶν καὶ ναῶν. Πολλὰ νομίσματα ἐλάβομεν ἀργύρου καὶ χρυσοῦ. Ραμψίνιτος, τῶν Αἰγυπτίων ἡγεμών, ᾠκοδομεῖτο οἶκον λίθου. } γεληθή ηεο χιεο. 5. Γεληθή ηεο αμίαο [* ηνπ ηηκήκαηνο] : Φαλεξψλεη ηελ αμία (πιηθή ή εζηθή) ηνπ πξνζδηνξηδφκελνπ νλφκαηνο (πξβι. λε. Απηνθίλεην ελφο εθαηνκκπξίνπ. Άμηνο ηεο ηχρεο ηνπ.). Σπλάπηεηαη ζπλήζσο κε ηα επίζεηα ἄξιος, ἀνάξιος, ἀντάξιος, τίμιος, ὤνιος, ὠνητός, ἀξιόχρεως : Δέκα μνῶν χωρίον ἔχει. Πολλοὶ πολῖται μετὰ θάνατον ἀδριάντων ἄξιοι νομίζονται. Δόξα χρημάτων οὐκ ὠνητή. Αιιά θαη κε ηα παξαγφκελα απφ απηά επηξξήκαηα : Ἐμάχοντο ἀξίως λόγου. Πξνζνρή! Ἄξιος + γεληθή πξνζψπνπ = γεληθή αληηθεηκεληθή : Ἄξιος ἡμῶν. 6. Γεληθή ηεο αηηίαο : Φαλεξψλεη ηελ αηηία ηνπ πξνζδηνξηδφκελνπ νλφκαηνο θαη ζπλάπηεηαη ζπλήζσο κε ηα επίζεηα Αἴτιος, ὑπαίτιος, ἀναίτιος, ἔνοχος, ὑπόδικος, ὑπόλογος, ὑπεύθυνος, εὐδαίμων, μακάριος (θαη γεληθά φζα δειψλνπλ ςπρηθφ πάζνο ή πξνυπνζέηνπλ ηελ χπαξμή ηνπ), αιιά θαη κε νπζηαζηηθά-δηθαληθνχο φξνπο γραφή, δίκη, ἔγκλημα, εἰσαγγελία, ἔνδειξις, ὀργή, μισθός, χάρις, δόξα : Πολλῶν νικῶν οἰ θεοὶ αἴτιοί εἰσιν. Οὗτός ἐστιν ἔνοχος δειλίας. Ὀφλισκάνω δίκην κλοπς. Ὁργ μεγάλων ἀδικημάτων (πξβι. λε. Τνλ ηζάθηζε ε πίθξα ηνπ ρσξηζκνχ. Έλνρνο θφλνπ.). Δπηκέιεηα : παλαγφπνπινο θνξλήιηνο 5

6 7. Γεληθή αληηθεηκεληθή : Φαλεξψλεη ην αληηθείκελν ηεο ελέξγεηαο ηνπ πξνζδηνξηδφκελνπ νλφκαηνο, αλ κεηαηξεπφκελν ζε ξήκα ελεξγεηηθήο δηάζεζεο, νκφξηδν ή ζπλψλπκν, ε γεληθή γίλεη αληηθείκελφ ηνπ : Κακὸν ἡ ἐπιθυμία ἀδίκων χρημάτων. Ψυχς μέγας χαλινὸς ὁ νοῦς. Μιμηταὶ τῶν προγόνων. Πόθος πατρίδος (πξβι. λε. Φξνπξνί ηεο παηξίδαο). Με γεληθή αληηθεηκεληθή ζπληάζζνληαη ηα αληίζηνηρα ή ζπλψλπκα ξεκάησλ πνπ παίξλνπλ αληηθείκελν ζε γεληθή θαη ζεκαίλνπλ : α) κλήκε ή ιήζε φπσο : μνήμων, ἀμνήμων, ἐπιλήσμων : Λακεδαιμόνιοι ἀεὶ μνήμονες ἦσαν τῶν Λυκούργου θεσμῶν. β) επηκέιεηα ή ακέιεηα φπσο : ἐπιμελής, ἀμελής, πρόθυμος, ὀλίγωρος : Ἀμελὴς τῶν οικείων ἐγένετο. γ) θεηδψ ή αθεηδία φπσο : φειδωλός, ἀφειδής : Φειδωλὸς χρημάτων ἴσθι. Ἀφειδὴς ἑαυτοῦ ἦν τῶν φίλων ἕνεκα. δ) ζπκκεηνρή ή πιεζκνλή φπσο : μέτοχος, ἀμέτοχος, κοινωνός, μεστός, πλήρης, ἔμπλεως : Οἱ κοινωνοὶ τοῦ πολέμου τιμς ἠξιώθησαν. Ἐνετύγχανον τάφροις πλήρεσιν ὕδατος. ε) ζηέξεζε, ρσξηζκφ, απνκάθξπλζε, απαιιαγή φπσο : ἐνδεής, κενός, μόνος, ἔρημος, ἁγνός, καθαρός, ἐλεύθερος, γυμνός, ὀρφανός, ἀθῶος, ψιλὸς θαη φζα ζχλζεηα ελεξγεηηθήο ζεκαζίαο κε πξψην ζπλζεηηθφ ην ζηεξεηηθφ -ἀ ράξηλ αλαινγίαο κε φζα ζεκαίλνπλ ζηέξεζε, φπσο : ἄγονος, ἀνήκοος, ἄμοιρος, ἄκληρος, ἀπαθής, ἄγευστος, ἄπαις, ἀπαίδευτος : Οἱ τὰ νόμιμα παραβαίνοντες φίλων ἀγαθῶν ἔρημοι γίγνονται. Καθαρὰν τὴν πόλιν τοῦ μιάσματος τούτου ποιεῖσθε. Ἀθῶοι τῶν ἀδικημάτων τούτων εἰσί. Φόνου ἁγνός. Ἄγευστος συμφορῶν. Ἡ χώρα ἡμῶν θηρίων ἀγρίων ἄγονος καὶ καθαρὰ ἐφάνη. Ἄπαις παίδων ἀρρένων. Δπηκέιεηα : παλαγφπνπινο θνξλήιηνο 6

7 ζη) εκπεηξία ή απεηξία φπσο : ἔμπειρος, ἄπειρος, ἐπιστήμων, τρίβων, ἀήθης : Ἔμπειροι τοῦ ναυτικοῦ καὶ τς θαλάσσης Ἀθηναῖοι ἦσαν. δ) επηηπρία ή απνηπρία φπσο : ἐπιτυχής, ἀποτυχής : ε) εμνπζία ή ην αληίζεην φπσο : κύριος, ἀγκρατής, ἀκρατής, ἀκράτωρ, ὑπήκοος, κατήκοος : Σύχη πάντων ἐστὶ κυρία. ζ) Με γεληθή αληηθεηκεληθή ζπληάζζνληαη επίζεο πνιιά επίζεηα πνπ πεξηέρνπλ ξεκαηηθή έλλνηα ελεξγεηηθήο ζεκαζίαο θαη ζπλήζσο φζα ιήγνπλ ζε ικός φπσο : πρακτικός, ποιητικός, ποριστικός, εξεταστικός, παρασκευαστικός, παραγωγικός: Σὸν στρατηγὸν παρασκευαστικὸν τῶν πολεμικῶν εἶναι χρὴ καὶ ἐξαπατητικὸν τῶν πολεμίων. Μετρία τοῦ σώματος ἄσκησις ποιητικὴ τς ὑγείας ἐστί. Η γεληθή πνπ εμαξηάηαη απφ παξάγσγα νπζηαζηηθά ηα νπνία δειψλνπλ ην ελεξγνχλ πξφζσπν είλαη ζρεδφλ πάληνηε αληηθεηκεληθή. Τα νπζηαζηηθά απηά έρνπλ ηηο παξαγσγηθέο θαηαιήμεηο εύς, -της, -τηρ, -τωρ, -μων : Νομεὺς ἀγέλης. ωτὴρ τοῦ δήμου. Ἡγεμὼν πόλεως. 8. Γεληθή ππνθεηκεληθή : Φαλεξψλεη ην ππνθείκελν ηεο ελέξγεηαο ηνπ πξνζδηνξηδφκελνπ νλφκαηνο : Ἡ νίκη τῶν Ἑλλήνων. Ἡ εἰσβολὴ τῶν Πελοποννησίων. Ἡ κρίσις τῶν θεῶν. Σὸ ψήφισμα τῶν Μεγαρέων (πξβι. λε. Δίλαη ζέιεκα Θενχ. Τν ηξαγνχδη ηνπ θχθλνπ. Τν κνηξνιφτ ηεο θψθηαο. Τν ζθχξηγκα ηνπ αλέκνπ.). Γηα λα δηαθξίλνπκε ηε γεληθή ππνθεηκεληθή απφ ηε γεληθή αληηθεηκεληθή ηξέπνπκε ην νπζηαζηηθφ ή επίζεην ηεο εμάξηεζεο ζε ξήκα ή ξεκαηηθή έθθξαζε ελεξγεηηθήο δηάζεζεο. Δάλ ε γεληθή παίξλεη ηε ζέζε ηνπ ππνθεηκέλνπ είλαη ππνθεηκεληθή, ελψ αλ έρεη ζέζε αληηθεηκέλνπ είλαη γεληθή αληηθεηκεληθή : Εἰσβολὴ τῶν Πελοποννησίων εἰσέβαλον οἱ Πελοποννήσιοι = γεληθή ππνθεηκεληθή. Ἡ ἐπιθυμία τῶν ἀγαθῶν ἐπιθυμοῦσι τῶν ἀγαθῶν = γεληθή αληηθεηκεληθή. Ὁ ἔπαινος τῶν ἀνδρῶν ἐπαινεῖ τις τοὺς ἄνδρας = γεληθή αληηθεηκεληθή θαη φρη ἐπαινοῦνται οἱ ἄνδρες. Δπηκέιεηα : παλαγφπνπινο θνξλήιηνο 7

8 Μεξηθέο θνξέο, σζηφζν, ε δηάθξηζε γεληθήο ππνθεηκεληθήο θαη γεληθήο αληηθεηκεληθήο παξακέλεη δπζρεξήο. Τφηε, αλ ε κέζνδνο κεηαηξνπήο ηνπ νπζηαζηηθνχ ζε ξήκα δε καο βνεζά απνηειεζκαηηθά, πξνζέρνπκε ηδηαίηεξα ηη δειψλεη απηφο ν εηεξφπησηνο πξνζδηνξηζκφο ζε γεληθή. Δηδηθφηεξα, εθφζνλ δειψλεη ην πξφζσπν πνπ ελεξγεί, έρνπκε γεληθή ππνθεηκεληθή αληηζέησο, αλ δειψλεη ην πξφζσπν πνπ δέρεηαη ηελ ελέξγεηα, έρνπκε γεληθή αληηθεηκεληθή. Φπζηθά, αζθαιήο νδεγφο είλαη ην γεληθφηεξν λφεκα, ψζηε ην ιεθηηθφ ζχλνιν πνπ ζα πξνθχςεη απφ ην κεηαζρεκαηηζκφ φρη κφλν λα έρεη απηνδπλακία, αιιά θαη λα ηαπηίδεηαη λνεκαηηθά κε ηελ αξρηθή θξάζε : Θαρροῦμεν διὰ τὸν φόβον τῶν βαρβάρων (= φοβοῦνται οἱ βάρβαροι). Ἄθυμοί ἐσμεν διὰ τὸν φόβον τῶν βαρβάρων (= φοβούμεθα τοὺς βαρβάρους). Σε νξηζκέλεο κάιηζηα πεξηπηψζεηο κπνξεί λα έρνπκε ζπλχπαξμε γεληθήο ππνθεηκεληθήο θαη γεληθήο αληηθεηκεληθήο κε θνηλή εμάξηεζε : Ἡ Πέλοπος Πελοποννήσου κατάληψις. Ἀκινδύνως ἔσται ἡ τς θαλάττης ἀρχὴ τοῦ βασιλέως. Σὴν τῶν Ἀθηναίων ἀπαίτησιν τῶν χωρίων φοβεῖσθε. Οἱ ἄνθρωποι διὰ τὸ αὑτῶν δέος τοῦ θανάτου καταψεύδονται τῶν κύκνων. 9. Γεληθή επεμεγεκαηηθή : Δίλαη κηα κνξθή επεμήγεζεο ζε γεληθή, εηεξφπησηα πξνο ηνλ πξνζδηνξηδφκελν φξν, θαη παξαηεξείηαη ζπλήζσο κε νλφκαηα γεσγξαθηθψλ φξσλ : Πόλις Ἰλίου ἑάλω. Σροίης ἱερὸν πτολίεθρον ἔπερσε. Ἀκρωτήριον Λευκίμμης. 10. Γεληθή ζπγθξηηηθή : Τα παξαζεηηθά ησλ επηζέησλ θαη ησλ επηξξεκάησλ θαη γεληθά φζα νλφκαηα θαλεξψλνπλ δηαθνξά ή ζχγθξηζε είλαη δπλαηφλ λα ζπληάζζνληαη κε γεληθή. Η γεληθή απηή ιέγεηαη ζπγθξηηηθή θαη απνηειεί κία απφ ηηο κνξθέο ηνπ β φξνπ ζχγθξηζεο : Πολλῶν χρημάτων κρείττων ὁ παρὰ τοῦ πλήθους ἔπαινος (πξβι. λε. Ο Κψζηαο είλαη κεγαιχηεξφο κνπ). Δθηφο απφ ηα παξαζεηηθά επηζέησλ επηζέησλ θαη επηξξεκάησλ σο ζπγθξηηηθά ιακβάλνληαη θαη νξηζκέλα επίζεηα, επηξξήκαηα, αλησλπκίεο, θαζψο θαη ηα αλαινγηθά αξηζκεηηθά επίζεηα ζε πλάσιος θαη ηα πνιιαπιαζηαζηηθά ζε πλοῦς, πνπ θαλεξψλνπλ δηαθνξά ή ζχγθξηζε φπσο : ἕτερος, ἄλλος, ἀλλοῖος, ἀλλότριος (κε ηε ζεκαζία ηνπ «δηαθνξεηηθφο»), διάφορος, ἐνάντιος, περισσός, ἑτέρως, ἀλλοίως, διαφόρως, διαφερόντως, πρόσθεν πρότερος-προτεραῖος, ὕστερος-ὑστεραῖος, διπλοῦς-διπλάσιος, πολλαπλοῦς-πολλαπλάσιος : Ὠμολογήκαμεν ἕτερον τὸ ἡδὺ τοῦ ἀγαθοῦ. Ἐπιστήμη ἐπιστήμης διάφορός ἐστι. Δπηκέιεηα : παλαγφπνπινο θνξλήιηνο 8

9 Πότερόν ἐστιν ἐπιστήμη ἡ ἀρετὴ ἢ ἀλλοῖον ἐπιστήμης ; Ἐπύαξα προτέρα Κύρου εἰς Σαρσοὺς ἀφίκετο. Γ. Η γεληθή πνπ πξνζδηνξίδεη ξήκαηα κπνξεί λα εθθξάδεη ηηο εμήο ζρέζεηο : 1. ηόπν : Φαλεξψλεη ηνλ ηφπν ζηνλ νπνίν πξαγκαηψλεηαη ε ελέξγεηα ηνπ ξήκαηνο. Η ρξήζε ηεο είλαη πεξηνξηζκέλε θαη εθθξάδεηαη θπξίσο κε ηηο γεληθέο ησλ αλησλπκηψλ αὐτοῦ, οὗ(= φπνπ), οὗπερ, πνπ ιακβάλνληαη επηξξεκαηηθά : Πολύτροπος μαχόμενος αὐτοῦ ἀποθνῄσκει. Σέθνηκεν οὗπερ τοῖς νέοις θνῄσκειν καλόν. 2. ρξόλν : Δθθξάδεη ην ρξφλν θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ νπνίνπ πξαγκαηψλεηαη ε ελέξγεηα ηνπ ξήκαηνο. Σπλεζηζκέλεο ιέμεηο ζε γεληθή πνπ έρνπλ απηφ ην ξφιν είλαη φζεο δειψλνπλ δηαίξεζε ηνπ ρξφλνπ φπσο : χρόνου, ἡμέρας, νυκτός, ὄρθρου, μεσημβρίας, ἑσπέρας, δείλης, ἔαρος, θέρους, χειμῶνος, ἐνιαυτοῦ : Σαῦτα μὲν τς ἡμέρας ἐγένετο. Σς παρελθούσης νυκτός, ἔτι βαθέος ὄρθρου, Ἱπποκράτης τὴν θύραν τῆ βακτηρίᾳ ἔκρουε. Σοῦ δ ἐπιγιγνομένου θέρους Λακεδαιμόνιοι ἐπὶ Πλάταιαν ἐστράτευσαν. Ἐξήλθομεν ἐκ τοῦ δεσμωτηρίου ἑσπέρας. Οὗτος τοῦ λοιποῦ μαθήσεται μὴ τοῖς ἀσθενεστέροις ἐπιβουλεύειν (πξβι. λε. Να έξζεηε θαη ηνπ ρξφλνπ! Θα έξζεη ηνπ Αγίνπ Νηθνιάνπ.). 3. αηηία : Φαλεξψλεη ηελ αηηία ηεο ελέξγεηαο ηνπ ξήκαηνο. Δμαξηάηαη ζπλήζσο απφ ξήκαηα ςπρηθνχ πάζνπο φπσο ἄγαμαι, θαυμάζω, ζηλῶ, εὐδαιμονίζω, μακαρίζω, οἰκτίρω, ἀγανακτῶ, ὀργίζομαι, ἥδομαι, χαίρω ή δηθαζηηθά φπσο μέμφομαι, αἰτιῶμαι, κατηγορῶ, γράφομαι, διώκω, κρίνω-κρίνομαι, δικάζω-δικάζομαι, καταγιγνώσκω, καταψηφίζομαι, τιμωροῦμαι : Ζηλῶ σε τοῦ πλοῦτου. Σούτους μὲν οὖν ἔγωγε καὶ πάνυ οἰκτίρω τς ἄγαν χαλεπς νόσου. Ἀθηναῖοι Ἀλκιβιάδην ἐδίωξαν ἀσεβείας. Οἱ δ ἔφοροι φοδρίαν ὑπγον θανάτου (πξβι. λε. Πεζαίλεη ηεο πείλαο.). 4. ζθνπό : Δθθξάδεη ην ζθνπφ ηεο ελέξγεηαο ηνπ πξνζδηνξηδφκελνπ ξήκαηνο. Σπλήζσο είλαη γεληθή έλαξζξνπ απαξεκθάηνπ : Μίνως τὸ ληστικὸν καθῄρει ἐκ τας θαλάσσης, τοῦ τὰς προσόδους ἰέναι αὐτῷ. Πᾶσ ἀπάτη συνεσκευάσθη τοῦ περὶ Φωκέας ὀλέθρου. Δπηκέιεηα : παλαγφπνπινο θνξλήιηνο 9

10 5. πνζό *ὀλίγου, πολλοῦ, μικροῦ+ : Φαλεξψλεη ζπλήζσο πνζφ θαη εμαξηάηαη απφ ηα ξήκαηα ἀξιῶ, (ἐκ)τιμῶ-(ἐκ)τιμῶμαι, διδάσκω, δέω, ὠνοῦμαι, ἀγοράζω, ἀποδίδομαι, πιπράσκω, πωλῶ, (ἀντ)ἀλλάσσω : Ἡ λεία ἐπράθη ταλάντων πέντε καὶ εἴκοσι. Θεμιστοκλέα τῶν μεγίστων δωρεῶν ἠξίωσαν. Δ. Η γεληθή πνπ εμαξηάηαη απφ επηξξήκαηα κπνξεί λα είλαη : 1. Γηαηξεηηθή : Δμαξηάηαη ζπλήζσο απφ ηνπηθά, ρξνληθά, πνζνηηθά επηξξήκαηα : Ποῦ γς φύγω ; Δὶς τοῦ ἔτους εἰσέβαλλον εἰς τὴν χώραν. 2. Σεο αλαθνξάο : Σπληάζζεηαη κε ηξνπηθά επηξξήκαηα ὡς, πῶς, ὅπως, ξένως, εὖ, καλῶς, κακῶς πνπ ζπλνδεχνπλ ζπλήζσο ηα ξήκαηα ἔχω, κεῖμαι, ἥκω, καθίσταμαι : Ὃν οὐκ οἶδας πῶς ποτ ἔχει παιδείας, τοῦτον μήποτε τολμήσῃς λεγειν εὐδαίμονα. Κέρκυρα τς τε γὰρ Ἰταλίας καὶ ικελίας καλῶς παράπλου κεῖται. 3. Σνπ ζεκείνπ αλαθνξάο : Σπληάζζεηαη κε (πξνζεηηθά) επηξξήκαηα φπσο : ἐντός, ἔνδον, ἐκτός, ἔξω, εἴσω, κρύφα, λάθρᾳ, ἐναντίον, ἐγγύς, πόρρω, πρόσω, μακράν, πλησίον, μεταξύ, πρόσθεν, ἔμπροσθεν, ὄπισθεν, ἑκατέρωθεν, πέραν, ἀμφοτέρωθεν, δίκην : Ἔσω τῶν πυλῶν. Ἔξω τς πόλεως. Ἀμφοτέρωθεν τς ὁδοῦ ἔστησαν ἀδριάντας (πξβι. λε. Ήξζε θαηφπηλ ενξηήο.). Γεληθή πνπ εμαξηάηαη απφ επηθψλεκα θαιείηαη ζπλήζσο ηεο αηηίαο : Φεῦ τοῦ ἀνδρός. Σ. ΓΔΝΙΚΗ ΑΠΟΛΤΣΗ : Απνηειεί απηφλνκν κεηνρηθφ ζχλνιν κε επηξξεκαηηθή κεηνρή θαη ην ππνθείκελφ ηεο ζε γεληθή : Δρυὸς πεσούσης πᾶς ἀνὴρ ξυλεύεται (βι. ην αληίζηνηρν θεθάιαην). Λήζε Δπηζπκία - Δμνπζίαο πκκεηνρή - Πιεζκνλή Φξνληίδα / θεηδψ Δπηζπκία Δπηκέιεηα Μλήκε Μλήκε ιήζε Δμνπζία ηέξεζε Γηαθνξά - Σχγθξηζε πκκεηνρήο Πιεζκνλήο - Σχγθξηζεο Δπηκέιεηα Υσξηζκνχ Φξνληίδα Δλαξμε Αληίιεςε Αίζζεζε (πιελ ηνπ ὁρῶ) Γηαθνξάο ηέξεζε Αληίιεςε - Αίζζεζε (πιελ ηνπ ὁρῶ) Απαιιαγή Απνκάθξπλζε Απαιιαγή - Απνκάθξπλζε Δπηκέιεηα : παλαγφπνπινο θνξλήιηνο 10

11 Υσξηζκφ Απφπεηξα Δπηηπρίαο Δπηκέιεηα : παλαγφπνπινο θνξλήιηνο 11