ΕΩΗΚΖ ΠΑΡΑΓΩΓΖ ΚΑΗ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝ

Transcript

1 ΓΔΩΠΟΝΗΚΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΑΘΖΝΩΝ ΣΜΖΜΑ ΔΠΗΣΖΜΖ ΕΩΗΚΖ ΠΑΡΑΓΩΓΖ ΚΑΗ ΤΓΑΣΟΚΑΛΛΗΔΡΓΔΗΩΝ ΔΡΓΑΣΖΡΗΟ ΓΔΝΗΚΖ ΚΑΗ ΔΗΓΗΚΖ ΕΩΟΣΔΥΝΗΑ ΠΣΤΥΗΑΚΖ ΜΔΛΔΣΖ ΕΩΗΚΖ ΠΑΡΑΓΩΓΖ ΚΑΗ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝ ΚΑΛΘΑΠΑ ΑΡΘΣΕΘΔΗ-ΥΡΗΣΟ πκβνπιεπηηθή Δπηηξνπή: Γειεγεώξγεο. Καζεγεηήο Υαξηζκηάδνπ Μ. Λέθηνξαο Κνπηζνύιε Π. Λέθηνξαο Αζήλα, επηέκβξηνο 2009 ΓΔΩΠΟΝΗΚΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΑΘΖΝΩΝ 1

2 ΓΔΩΠΟΝΗΚΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΑΘΖΝΩΝ ΣΜΖΜΑ ΔΠΗΣΖΜΖ ΕΩΗΚΖ ΠΑΡΑΓΩΓΖ ΚΑΗ ΤΓΑΣΟΚΑΛΛΗΔΡΓΔΗΩΝ ΔΡΓΑΣΖΡΗΟ ΓΔΝΗΚΖ ΚΑΗ ΔΗΓΗΚΖ ΕΩΟΣΔΥΝΗΑ ΠΣΤΥΗΑΚΖ ΜΔΛΔΣΖ ΕΩΗΚΖ ΠΑΡΑΓΩΓΖ ΚΑΗ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝ ΚΑΛΘΑΠΑ ΑΡΘΣΕΘΔΗ-ΥΡΗΣΟ πκβνπιεπηηθή Δπηηξνπή: Γειεγεώξγεο. Καζεγεηήο Υαξηζκηάδνπ Μ. Λέθηνξαο Κνπηζνύιε Π. Λέθηνξαο Αζήλα, επηέκβξηνο 2009 ΓΔΩΠΟΝΗΚΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΑΘΖΝΩΝ 2

3 ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ Α.Πεξίιεςε... 5 B.Abstract ΔΗΑΓΩΓΖ Ζ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΣΖ ΕΩΗΚΖ ΠΑΡΑΓΩΓΖ πζηήκαηα δσηθήο παξαγσγήο θαη νη θχξηεο πεξηβαιινληηθέο επηπηψζεηο Ραγδαία αχμεζε πιεζπζκνχ, αχμεζε δήηεζεο θαη δηαθνξνπνίεζε ησλ ζπζηεκάησλ παξαγσγήο ΤΣΖΜΑΣΑ ΒΟΚΖΖ ΕΩΗΚΖ ΠΑΡΑΓΩΓΖ ΚΑΗ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝ Πεξηβαιινληηθέο πξνθιήζεηο ΤΣΖΜΑΣΑ ΜΗΚΣΖ ΔΚΣΡΟΦΖ ΚΑΗ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝ Πεξηβαιινληηθέο πξνθιήζεηο Ζ εμέιημε ηνπ ζπζηήκαηνο κηθηήο εθηξνθήο πζηήκαηα κηθηήο εθηξνθήο ζηνλ αλαπηπζζφκελν θφζκν: Δδάθε «πησρά» ζε ζξεπηηθά ζηνηρεία Καηάζηαζε Σάζεηο Σξφπνη αληίδξαζεο πζηήκαηα κηθηήο εθηξνθήο ζηνλ αλαπηπγκέλν θφζκν: Δδάθε πνπ παξνπζηάδνπλ πιεφλαζκα ζξεπηηθψλ ζηνηρείσλ Πεξηβαιινληηθέο πξνθιήζεηο Καηάζηαζε Σάζεηο Σξφπνη αληίδξαζεο πκπεξάζκαηα ΒΗΟΜΖΥΑΝΗΚΑ ΤΣΖΜΑΣΑ ΕΩΗΚΖ ΠΑΡΑΓΩΓΖ ΚΑΗ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝ Πεξηβαιινληηθέο πξνθιήζεηο Καηάζηαζε Πεξηβαιινληηθά νθέιε ησλ ζπζηεκάησλ βηνκεραληθήο παξαγσγήο Σάζεηο Σξφπνη αληίδξαζεο πκπεξάζκαηα

4 6. ΠΑΡΑΓΩΓΖ ΤΜΠΤΚΝΩΜΔΝΩΝ ΕΩΟΣΡΟΦΩΝ Πεξηβαιινληηθέο πξνθιήζεηο Καηάζηαζε Σξφπνη αληίδξαζεο πκπέξαζκα ΠΟΗΚΗΛΟΜΟΡΦΗΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΚΩΝ ΕΩΩΝ Πεξηβαιινληηθέο πξνθιήζεηο Καηάζηαζε Σάζεηο Σξφπνη αληίδξαζεο ΑΔΡΗΑ ΘΔΡΜΟΚΖΠΗΟΤ ΚΑΗ ΕΩΗΚΖ ΠΑΡΑΓΩΓΖ Πεξηβαιινληηθέο πξνθιήζεηο Καηάζηαζε Σάζεηο Σξφπνη αληίδξαζεο ΔΠΔΞΔΡΓΑΗΑ ΕΩΗΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΣΩΝ Πεξηβαιινληηθέο πξνθιήζεηο Καηάζηαζε θαη ηάζεηο Σξφπνη αληίδξαζεο ΤΜΠΔΡΑΜΑ Απφ ηελ αλάιπζε ζηε δξάζε Κξίζηκεο ελέξγεηεο Οξζή ιήςε απνθάζεσλ Θέζπηζε ζσζηψλ θαη ζπλεπψλ πνιηηηθψλ πιαηζίσλ Θέζπηζε θαη εθαξκνγή θαλνληζκψλ γηα νξζνινγηθή πξφζβαζε ζηνπο πφξνπο Παξνρή νξζψλ νηθνλνκηθψλ θηλήηξσλ Οξζή παξαγσγή θαη ρξήζε ηερλνινγηθψλ κέζσλ Ζ ηειηθή ζχζηαζε: ε αλάγθε γηα κεγαιχηεξε ακεξνιεςία θαη ζπλεξγαζία ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ

5 ΕΩΗΚΖ ΠΑΡΑΓΩΓΖ ΚΑΗ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝ ΚΑΛΘΑΠΑ ΑΡΘΣΕΘΔΗ-ΥΡΗΣΟ Σμήμα Ζωικής Επιζηήμης και Τδαηοκαλλιεργειών, Εργαζηήριο Γενικής και Ειδικής Ζωοηεχνίας, Θερά Οδός 75, Αθήνα, , Α.Περίληψη Ζ παγθφζκηα θιηκαηηθή αιιαγή είλαη έλα απφ ηα ζέκαηα πνπ θπξηαξρνχλ ζήκεξα ζηελ θνηλσλία. Οη θιηκαηηθέο αιιαγέο νθείινληαη ζε θπζηθέο δηαδηθαζίεο, θαζψο θαη ζε αλζξψπηλεο δξαζηεξηφηεηεο κε επηπηψζεηο ζην θιίκα. Μία απφ απηέο ηηο δξαζηεξηφηεηεο είλαη θαη ε δσηθή παξαγσγή. χκθσλα κε έθζεζε ηνπ Οξγαληζκνχ Σξνθίκσλ θαη Γεσξγίαο ηνπ ΟΖΔ, ε δσηθή παξαγσγή, σο ηνκέαο παξαγσγηθήο δξαζηεξηφηεηαο, επζχλεηαη ζε κεγάιν πνζνζηφ γηα εθπνκπέο CO 2, N 2 O, CH 4 θαη NH 3, θαζψο επίζεο θαη γηα ηελ απνςίισζε δαζψλ, ηελ ππνβάζκηζε βηνηφπσλ, ηελ κφιπλζε ησλ πδάησλ, θαη ηε κείσζε ηεο γελεηηθήο πνηθηινκνξθίαο. Οη αξλεηηθέο απηέο ζπλέπεηεο γίλνληαη φιν θαη πην έληνλεο, ιφγσ ηεο αχμεζεο ηνπ παγθφζκηνπ πιεζπζκνχ θαη επνκέλσο ηεο ζπλερνχο αχμεζεο ηεο δήηεζεο γηα δσηθά πξντφληα. Ο ηνκέαο ηεο δσηθήο παξαγσγήο, είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθφο γηα ηελ παγθφζκηα νηθνλνκία, θαη δελ είλαη απηφο θαζ απηφο, ν ππεχζπλνο γηα απηήλ ηελ θαηάζηαζε, παξά ε αιφγηζηε ρξεζηκνπνίεζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ, θαη ε απεξίζθεπηε δηαρείξηζε ησλ δηαθφξσλ παξαγσγηθψλ ζπζηεκάησλ, πνπ θπξίσο βξίζθνπλ ηα βαζχηεξα αίηηα ηνπο, ζε ζπγθεθξηκέλεο πνιηηηθέο, ζηελ έιιεηςε θαηάξηηζεο, ζηελ εζθαικέλε ρξήζε ηερλνινγηψλ, ζηελ κε ζπλεηδεηνπνίεζε ηεο έθηαζεο ηνπ πεξηβαιινληηθνχ πξνβιήκαηνο, θαη θπξίσο ζηα νηθνλνκηθά ζπκθέξνληα, θαη ζηελ έιιεηςε πξνζηαζίαο απφ ηελ πνιηηεία, ηφζν ζε επίπεδν λνκνζεζίαο, φζν θαη ζε επίπεδν ξπζκηζηηθψλ θαη ειεγθηηθψλ νξγάλσλ. Ζ δσηθή παξαγσγή δελ έρεη ζθνπφ λα θαηαζηξέςεη ην πεξηβάιινλ, αιιά ην θνηλσληθν-νηθνλνκηθν-πνιηηηθφ πιαίζην, πνπ ηίζεηαη απφ ηνπο αλζξψπνπο, είλαη απηφ πνπ θαζνξίδεη ηελ επίδξαζε ηεο. Ζ παξνχζα πηπρηαθή κειέηε εμεηάδεη ηνπο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο ε δσηθή παξαγσγή επηβαξχλεη ην πεξηβάιινλ θαη παξνπζηάδεη πξνηάζεηο γηα ηελ απνηειεζκαηηθή αληηκεηψπηζε ηνπ πξνβιήκαηνο, θαη ηαπηφρξνλα ηελ ηθαλνπνίεζε ηεο δήηεζεο γηα πνηνηηθά δσηθά πξντφληα. 5

6 ANIMAL PRODUCTION AND ENVIRONMENT SKALIAPAS ARISTEIDIS-CHRISTOS Department of Animal Science and Aquaculture, Laboratory of Animal Husbandry, 75 Iera Odos Street, Athens, , B.Abstract The world climatic change is a subject that dominates today in society. Climatic changes are caused by natural processes, as well as by human activities with repercussions in the climate. One of these activities is the animal production. According to a report by the Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO), the animal production, as a sector of productive activity, is accountable in big percentage on CO 2, N 2 O, CH 4 and NH 3 emissions, as well as on deforestration, devalorisation of biotopes, pollution of waters, and reduction of genetic diversity. This negative consequences become always more intense, because of the increase of world population and consequently the continuous increase of the demand for animal products. Animal production, is particularly important for the world economy. It is not animal production, that is in charge for this situation, but the thoughtless utilization of natural resources, and the impetuous management of various productive systems, that are mainly caused by concrete policies, lack of training, wrong use of technologies, lack of information on the extent of the environmental problem, and especially by financial reasons, and due to lack of protection from the state, due to inefficient laws. The animal production does not aim to destroy the environment, but it is the social-economic frame, placed by human, that determines its effect. The present study examines how the animal production overloads the environment and makes suggestions for the effective confrontation of the problem, and simultaneously the satisfaction of demand for qualitative animal products. 6

7 1. ΔΗΑΓΩΓΖ χκθσλα κε έθζεζε ηνπ Οξγαληζκνχ Σξνθίκσλ θαη Γεσξγίαο ηνπ ΟΖΔ πνπ δεκνζηεχζεθε ζηηο 29/11/2006, ε εθηξνθή δψσλ παξάγεη πεξηζζφηεξα αέξηα ζεξκνθεπίνπ, απφ φζα παξάγνπλ νη κεηαθνξέο, θαηά 18%. πγθεθξηκέλα ν Henning Steinfeld, αλψηαηνο αμησκαηνχρνο ηνπ Οξγαληζκνχ Σξνθίκσλ θαη Γεσξγίαο ησλ Ζ.Δ. (FAO) ηνλίδεη, φηη ε εθηξνθή δψσλ είλαη έλαο απφ ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο παξάγνληεο ησλ ζεκεξηλψλ ζνβαξφηαησλ πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ, θαη φηη απαηηείηαη άκεζε δξάζε γηα λα δηνξζσζεί ε θαηάζηαζε. χκθσλα κε ηελ παξαπάλσ έθζεζε, ε θηελνηξνθία επζχλεηαη γηα ηηο παξαθάησ εθπνκπέο αεξίσλ ζεξκνθεπίνπ: 1. 9% ηνπ δηνμεηδίνπ ηνπ άλζξαθα, 2. 65% ηνπ νμεηδίνπ ηνπ αδψηνπ, ην κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ νπνίνπ πξνέξρεηαη απφ ηελ θνπξηά, θαη ην νπνίν είλαη 296 θνξέο πην επηβαξπληηθφ ζε ζρέζε κε ην δηνμείδην ηνπ άλζξαθα 3. 37% ηνπ κεζαλίνπ, ην νπνίν παξάγεηαη θαηά έλα κεγάιν κέξνο απφ ην πεπηηθφ ζχζηεκα ησλ κεξπθαζηηθψλ, θαη είλαη 23 θνξέο πην επηβαξπληηθφ ζε ζρέζε κε ην δηνμείδην ηνπ άλζξαθα, θαη 4. 64% ηεο ακκσλίαο, πνπ πξνθαιείηαη απφ ηα νχξα ησλ δψσλ, θαη ζπκβάιιεη ζεκαληηθά ζηελ φμηλε βξνρή. Σα πνζνζηά ησλ παξαπάλσ αεξίσλ αθνξνχλ απνθιεηζηηθά ζηνλ αλζξψπηλν παξάγνληα. Ζ παγθφζκηα θηελνηξνθία απμάλεηαη ζηαζεξά, ρξεζηκνπνηψληαο πιένλ ην 30% νιφθιεξεο ηεο επηθάλεηαο ηνπ γήηλνπ εδάθνπο, ελψ απνςηιψλνληαη νιφθιεξα δάζε γηα λα κεηαηξαπνχλ ζε βνζθφηνπνπο. Αξθεί λα αλαθέξνπκε, φηη απφ ηε κηζή έθηαζε ηεο γεο πνπ θαηαιάκβαλαλ ηα δάζε θάπνηε, ηψξα πηα έρνπλ πεξηνξηζηεί ζην έλα ηξίην ηεο. Σν απνηέιεζκα δε απηνχ, είλαη φηη φρη κφλν θαηαζηξέθνληαη νη πλεχκνλεο νμπγφλνπ ηεο γεο, αιιά ππνβαζκίδεηαη ζεκαληηθά ε πνηφηεηα ηνπ εδάθνπο θαη θαη επέθηαζε ν πδξνθφξνο νξίδνληαο. Πεξίπνπ ην 20% ησλ βνζθφηνπσλ έρνπλ ππνβαζκηζηεί ιφγσ ηεο ππεξβφζθεζεο, ηεο δηάβξσζεο θαη ηεο ξχπαλζεο ηνπ εδάθνπο απφ ηα δσηθά απφβιεηα, ηα αληηβηνηηθά, ηηο νξκφλεο, ηηο ρεκηθέο νπζίεο απφ ηε βπξζνδεςία, ηα ιηπάζκαηα θαη ηα θπηνθάξκαθα πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα λα ςεθαζηνχλ νη θαιιηέξγεηεο δσνηξνθψλ. Όζν δε αθνξά ηνπο θζίλνληεο πιένλ πδάηηλνπο πφξνπο ηεο γεο, ε θηελνηξνθία ρξεζηκνπνηεί ηεξάζηηεο πνζφηεηεο λεξνχ θη είλαη έλαο ζεκαληηθφο παξάγνληαο ξχπαλζεο θαη κφιπλζεο ηνπ πδξνθφξνπ νξίδνληα γηα ηνπο ίδηνπο ιφγνπο πνπ αλαθέξζεθαλ πξνεγνπκέλσο. ηε δε ρψξα καο, φπσο επηζεκαίλεη ε Οκάδα Δξγαζίαο γηα ην Πεξηβάιινλ, ε ππεξβνιηθή, αλεμέιεγθηε θαη παξάλνκε πνιιέο θνξέο βφζθεζε, αθνχ εθηξέθνληαη πνιχ πεξηζζφηεξα αηγνπξφβαηα απφ εθείλα πνπ κπνξνχλ λα ζπληεξεζνχλ ζηα ιηβάδηα καο, είλαη εμίζνπ θαηαζηξνθηθή, ηδηαίηεξα κεηά απφ κηα ππξθαγηά, αθνχ ε αλεμέιεγθηε βφζθεζε παξεκπνδίδεη ηε θπζηθή αλαγέλλεζε ησλ δαζψλ. 7

8 Ζ καδηθή εθηξνθή εθαηνκκπξίσλ δψσλ, αθαλίδεη ηε δσή θαη απφ ηηο ζάιαζζεο αθνχ πεξίπνπ ην 50% ησλ ηρζχσλ πνπ αιηεχνληαη ρξεζηκνπνηνχληαη σο ηξνθή γηα ηνπο ρνίξνπο, ηα βννεηδή, ηα πξφβαηα, ηα θνηφπνπια θιπ. Απηά ηα δψα δειαδή θαηαλαιψλνπλ πεξηζζφηεξνπο ηφλνπο ηρζχσλ απφ φηη φινη νη θαξραξίεο, ηα δειθίληα θαη νη θψθηεο νιφθιεξνπ ηνπ πιαλήηε. Έηζη νη πιεζπζκνί ησλ ηρζχσλ ζηαδηαθά εμαθαλίδνληαη ελψ νη θάιαηλεο, νη θψθηεο, ηα δειθίληα θαη ηα ζαιαζζνπνχιηα πεζαίλνπλ απφ πείλα. Παξφιεο απηέο ηηο πνιχ ζνβαξέο επηπηψζεηο, ε θαηαλάισζε θξέαηνο θαη γαιαθηνθνκηθψλ πξντφλησλ απμάλεηαη θάζε ρξφλν, ελψ ε παγθφζκηα παξαγσγή θξέαηνο πξνβιέπεηαη λα ππεξδηπιαζηαζηεί απφ ηα 229 εθαηνκκχξηα ηφλνπο ην 1999/2001 ζε 465 εθαηνκκχξηα ηφλνπο ην Ο άλζξσπνο ζηελ πξνζπάζεηά ηνπ λα θπξηαξρήζεη ζηε γε δεκηνχξγεζε ηέηνηεο ζπλζήθεο ζηνλ πιαλήηε, πνπ νδεγνχλ ρξφληα ηψξα ζηνλ αθαληζκφ εθαηνληάδσλ ρηιηάδσλ εηδψλ παλίδαο θαη ρισξίδαο, ελψ έθηαζε λα δειεηεξηάδεη ηνλ ίδην ηνλ αέξα πνπ αλαπλέεη θαη ην λεξφ πνπ πίλεη. Να απην-δειεηεξηάδεηαη δειαδή. Πνηέ άιινηε ζηελ ηζηνξία ηεο αλζξσπφηεηαο, δελ είρακε ηφζν θαθέο ζρέζεηο κε ηνλ πιαλήηε πνπ καο θηινμελεί, κε ηηο άιιεο κνξθέο δσήο αιιά θαη κε ηνλ ίδην καο ηνλ εαπηφ, φζν ζηηο κέξεο καο πνπ κεηαηξέςακε ηα πάληα ζε αληηθείκελα ρξήζεο θαη θαηάρξεζεο, ππεξθαηαλαισηηζκνχ θαη εκπνξεπκαηνπνίεζεο. Ο ηνκέαο ηεο δσηθήο παξαγσγήο, είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθφο γηα ηελ παγθφζκηα νηθνλνκία, θαη δελ είλαη απηφο θαζ απηφο, ν ππεχζπλνο γηα απηήλ ηελ θαηάζηαζε, παξά ε αιφγηζηε ρξεζηκνπνίεζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ, θαη ε απεξίζθεπηε δηαρείξηζε ησλ δηαθφξσλ παξαγσγηθψλ ζπζηεκάησλ, πνπ θπξίσο βξίζθνπλ ηα βαζχηεξα αίηηα ηνπο, ζε ζπγθεθξηκέλεο πνιηηηθέο, ζηελ έιιεηςε θαηάξηηζεο, ζηελ εζθαικέλε ρξήζε ηερλνινγηψλ, ζηελ κε ζπλεηδεηνπνίεζε ηεο έθηαζεο ηνπ πεξηβαιινληηθνχ πξνβιήκαηνο, θαη θπξίσο ζηα νηθνλνκηθά ζπκθέξνληα, θαη ζηελ έιιεηςε πξνζηαζίαο απφ ηελ πνιηηεία, ηφζν ζε επίπεδν λνκνζεζίαο, φζν θαη ζε επίπεδν ξπζκηζηηθψλ θαη ειεγθηηθψλ νξγάλσλ. Ζ αμηνιφγεζε ησλ αιιειεπηδξάζεσλ κεηαμχ ηεο δσηθήο παξαγσγήο θαη ηνπ πεξηβάιινληνο, είλαη νξζφηεξν λα γίλεη κέζα απφ ην πξίζκα ησλ δηαθφξσλ παξαγσγηθψλ ζπζηεκάησλ, πνπ πεξηιακβάλνληαη ζηνλ ηνκέα, θαη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν γίλεηαη ε αλάπηπμή ηνπ. 8

9 2. Ζ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΣΖ ΕΩΗΚΖ ΠΑΡΑΓΩΓΖ Ζ αλάπηπμε ηεο δσηθήο παξαγσγήο πξαγκαηνπνηείηαη κε πνιιέο κνξθέο, ζπλήζσο θαινχκελεο σο ζπζηήκαηα παξαγσγήο ή αγξννηθνζπζηήκαηα. Σα ζπζηήκαηα παξαγσγήο εμειίζζνληαη σο απνηέιεζκα ηεο αγξν-νηθνινγηθήο δπλαηφηεηαο, αλάινγα κε ηελ ζρεηηθή δηαζεζηκφηεηα ηνπ εδάθνπο, ηελ εξγαζία, ην θεθάιαην θαη ηελ δήηεζε γηα ηα δσηθά πξντφληα. Πνιιά ζπζηήκαηα παξαγσγήο είλαη απηήλ ηελ πεξίνδν ζε κηα ηζνξξνπία κε ην πεξηβάιινλ, κε δσηθά πξντφληα πνπ παξάγνληαη ζε αξκνλία κε ηε θχζε. Δληνχηνηο, θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ηειεπηαίσλ δεθαεηηψλ, δηάθνξα ζπζηήκαηα παξαγσγήο έρνπλ ράζεη απηήλ ηελ ηζνξξνπία, ιφγσ ηεο πίεζεο πνπ πξνθαιείηαη απφ ηελ αχμεζε ηνπ αλζξψπηλνπ πιεζπζκνχ θαη ηεο δήηεζεο γηα δσηθά πξντφληα. 2.1 πζηήκαηα δσηθήο παξαγσγήο θαη νη θύξηεο πεξηβαιινληηθέο επηπηώζεηο Ζ παγθφζκηα δσηθή παξαγσγή έρεη ηαμηλνκεζεί ζε ηξία επξέα ζπζηήκαηα παξαγσγήο, κε βάζε ηνλ βαζκφ εθκεηάιιεπζεο ησλ γεσξγηθψλ θαιιηεξγεηψλ θαη ηεο ζρέζεο κε ηελ δεζκεπφκελε έθηαζε εδάθνπο (Sere θαη Steinfeld, 1996), δει. ηα ζηεξηδφκελα ζηε βφζθεζε, ηα κηθηά θαη ηα βηνκεραληθά ζπζηήκαηα. Οη επξείεο θαηεγνξίεο είλαη: Σπζηήκαηα βόζθεζεο. Απηά είλαη ζπζηήκαηα βαζηζκέλα ζρεδφλ απνθιεηζηηθά ζηελ παξαγσγή ηνπ δσηθνχ θεθαιαίνπ, κε ειάρηζηε ή θακία αλάκεημε κε ηηο γεσξγηθέο θαιιηέξγεηεο. Δίλαη θπξίσο βαζηζκέλα ζηα ηνπηθά ιηβάδηα. Απφ άπνςε ζπλνιηθήο παξαγσγήο, ηα ζπζηήκαηα βφζθεζεο είλαη κηθξφηεξεο ζπνπδαηφηεηαο, επεηδή παξέρνπλ κφλν ην 9% ηεο παγθφζκηαο παξαγσγήο θξέαηνο. Σν δσηθφ θεθάιαην αιιειεπηδξά ζε απηά ηα ζπζηήκαηα κε ην έδαθνο, ην λεξφ, ηε ρισξίδα θαη ηε δσηθή βηνπνηθηιφηεηα, εηδηθφηεξα ηεο άγξηαο θχζεο, θαη ηα απνηειέζκαηα απηψλ ησλ αιιειεπηδξάζεσλ, εμαξηψληαη θπζηθά, θαη απν ηηο ηδηαηηεξφηεηεο θάζε πεξηνρήο. ε γεληθέο γξακκέο, ηα ζπζηήκαηα βφζθεζεο είλαη θιεηζηά ζπζηήκαηα, φπνπ ηα απφβιεηα πξντφληα (θφπξνο) επαλαθέξνληαη θαη μαλαρξεζηκνπνηνχληαη κέζα ζην ζχζηεκα θαη δελ επηβαξχλνπλ ην πεξηβάιινλ. Σα θχξηα πξνβιήκαηα είλαη, ε ππνβάζκηζε ησλ πφξσλ, εηδηθά ηνπ εδάθνπο θαη ηεο βηνπνηθηιφηεηαο, πνπ παξαηεξνχληαη ζε πνιινχο απφ ηνπο βνζθνηφπνπο παγθνζκίσο. Ωο επί ην πιείζηνλ απηφ εκθαλίδεηαη φπνπ ηα παξαδνζηαθά θαινδηαρεηξηδφκελα εδάθε κεηαηξέπνληαη ζε εθηάζεηο αλνηθηήο πξφζβαζεο. ε ηέηνηεο θαηαζηάζεηο αλνηθηήο πξφζβαζεο, ηα ζπκθέξνληα ησλ κεκνλσκέλσλ ρξεζηψλ ζπγθξνχνληαη κε ηα θνηλά ζπκθέξνληα, πξνθαιψληαο απηφ πνπ νη νηθνλνκνιφγνη απνθαινχλ «απνηπρία αγνξάο». ε απηέο ηηο «ειεχζεξεο γηα φινπο» εθηάζεηο, ε ππνβάζκηζε είλαη πην έληνλε. Σα ζπζηήκαηα βφζθεζεο, φκσο, πξνζθέξνπλ ηε δπλαηφηεηα γηα αχμεζε ηεο βηνπνηθηιφηεηαο. Ο εληνπηζκφο ησλ πξνβιεκάησλ θαη ε αλάπηπμε πνιηηηθψλ πνπ ζα δψζνπλ θίλεηξα γηα ηε δηφξζσζε ησλ «απνηπρηψλ αγνξάο» θαη ε ελίζρπζε ησλ ζπλεξγαζίαο δσηθνχ θεθαιαίνπ-πεξηβάιινληνο είλαη κηα απφ ηηο κεγαιχηεξεο πξνθιήζεηο ζε απηφ ην ζχζηεκα. 9

10 Σπζηήκαηα κηθηήο εθηξνθήο. ηα ζπζηήκαηα κηθηήο εθηξνθήο, νη γεσξγηθέο θαιιηέξγεηεο θαη ε δσηθή παξαγσγή είλαη ελζσκαησκέλεο ζην ίδην αγξφθηεκα. Παγθνζκίσο, ηα ζπζηήκαηα κηθηήο εθηξνθήο, παξάγνπλ ην κεγαιχηεξν κεξίδην ηεο ζπλνιηθήο παξαγσγήο θξέαηνο (54%), θαη γάιαθηνο (90%). Σα ζπζηήκαηα κηθηήο εθηξνθήο ησλ ρσξψλ ηνπ ΟΟΑ θαη ηεο Αζίαο, παξέρνπλ καθξάλ ην κεγαιχηεξν κεξίδην απηψλ ησλ πξντφλησλ, ελψ είλαη ην θχξην ζχζηεκα γηα ηνπο κηθξνθηεκαηίεο αγξφηεο ζηελ ππφ- αράξηα Αθξηθή, ηε Γπηηθή Αζία, ηε Βφξεηα Αθξηθή (WANA) θαη ηελ Κεληξηθή θαη Νφηηα Ακεξηθή. Ζ κηθηή εθηξνθή είλαη ηδηαίηεξα απηάξθεο θαη αλεμάξηεηε, θαζψο νη ζξεπηηθέο νπζίεο θαη ε ελέξγεηα ξένπλ απφ ηηο θαιιηέξγεηεο ζην δσηθφ θεθάιαην θαη πίζσ. Δμ νξηζκνχ, έλα ηέηνην θιεηζηφ ζχζηεκα πξνζθέξεη ηα ζεηηθά θίλεηξα γηα ηελ αληηζηάζκηζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ επηπηψζεσλ («ελζσκάησζε» ησλ πεξηβαιινληηθψλ επηπηψζεσλ), θάλνληαο ηα ιηγφηεξν θαηαζηξεπηηθά ή αθφκε θαη επεξγεηηθά γηα ην πεξηβάιινλ. Λφγσ ησλ απνιχησο δηαθνξεηηθψλ πξνζεγγίζεσλ πνπ απαηηνχληαη γηα λα εμεηάζνπκε ηηο πεξηβαιινληηθέο επηπηψζεηο ηεο κηθηήο εθηξνθήο, απαηηείηαη δηάθξηζε κεηαμχ ηνπ αλαπηπζζφκελνπ θαη ηνπ αλαπηπγκέλνπ θφζκνπ. Ζ θχξηα πξφθιεζε είλαη λα πξνζδηνξηζηνχλ εθείλεο νη πνιηηηθέο θαη ηερλνινγίεο πνπ επηηξέπνπλ ζε απηά ηα ζπζηήκαηα λα αλαπηπρζνχλ δηαηεξψληαο ηελ ηζνξξνπία κε ην πεξηβάιινλ. Βηνκεραληθά ζπζηήκαηα. Απηά ηα ζπζηήκαηα θαιχπηνπλ ηε βηνκεραληθνχ ηχπνπ παξαγσγή θαη ηε κηθξήο θιίκαθαο αζηηθή ή εκη-αζηηθή παξαγσγή ζηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο. Τπάξρνπλ ζπζηήκαηα παξαγσγήο, ηφζν κνλνγαζηξηθψλ (ρνίξνη θαη πνπιεξηθά), φζν θαη κεξπθαζηηθψλ. Παξέρνπλ ην 37% ηεο ζπλνιηθήο παγθφζκηαο παξαγσγήο θξέαηνο. Απηά ηα ζπζηήκαηα είλαη αλνηθηά, ηφζν απφ θπζηθήο, φζν θαη απφ νηθνλνκηθήο άπνςεο. Δμαξηψληαη απφ εμσηεξηθέο πξνκήζεηεο δσνηξνθψλ, ελέξγεηαο θαη άιιεο εηζαγσγέο. Απηά ηα ζπζηήκαηα είλαη έληνλα πξνζαλαηνιηζκέλα ζηελ αγνξά, γεγνλφο πνπ ηα θαζηζηά ιηγφηεξν ειαζηηθά ζηηο αλαηαξαρέο ηεο αγνξάο απφ φ,ηη άιια ζπζηήκαηα. Λφγσ ησλ πνιιψλ επαθψλ ηνπο κε ηνλ εμσηεξηθφ θφζκν, απηά ηα ζπζηήκαηα, ραξαθηεξίδνληαη απφ έληνλε «εμσηεξίθεπζε» ησλ πεξηβαιινληηθψλ ηνπο επηπηψζεσλ. Ζ πξφθιεζε είλαη λα πξνζδηνξηζηνχλ νη θαλνληζκνί θαη ηα θίλεηξα πνπ ζα σζήζνπλ ηηο βηνκεραλίεο λα «ελζσκαηψζνπλ» ηηο πεξηβαιινληηθέο ζπλέπεηεο, κε ην κηθξφηεξν δπλαηφ θφζηνο γηα ηνλ ηειηθφ θαηαλαισηή. Παγθόζκηεο γεληθεπκέλεο ζπλέπεηεο. Δθηφο απφ ηελ επίδξαζε ηεο δσηθήο παξαγσγήο ζε ζπγθεθξηκέλεο πεξηνρέο, φπσο ε ππνβάζκηζε εδάθνπο ζηηο μεξέο δψλεο, ε απνδάζσζε ζηηο πγξέο δψλεο ή νη αιιειεπηδξάζεηο δσηθήο παξαγσγήο-άγξηαο θχζεο ζηηο ζαβάλεο, ππάξρνπλ επηδξάζεηο πνπ μεπεξλνχλ ηελ ηδηνκνξθία ησλ ζπζηεκάησλ παξαγσγήο. Απηέο πεξηιακβάλνπλ ηηο πεξηβαιινληηθέο επηπηψζεηο ηεο παξαγσγήο ηξνθίκσλ, ηεο εθπνκπήο ησλ αεξίσλ ζεξκνθεπίνπ, ηεο κείσζεο ησλ εηδψλ ησλ άγξησλ θαη θαηνηθηδίσλ δψσλ, θαη ηεο δηαρείξηζεο ησλ απνβιήησλ. 10

11 2.2 Ραγδαία αύμεζε πιεζπζκνύ, αύμεζε δήηεζεο θαη δηαθνξνπνίεζε ησλ ζπζηεκάησλ παξαγσγήο Ζ γξήγνξε αχμεζε ζηε δήηεζε, γηα θξέαο θαη γάια θαηά ηε δηάξθεηα ησλ επφκελσλ δεθαεηηψλ είλαη πηζαλφ λα πξνθαιέζεη κηα δξακαηηθή κεηαηφπηζε ζηελ ζρεηηθή ζεκαζία ησλ θχξησλ ζπζηεκάησλ παξαγσγήο φζνλ αθνξά ηε ζπκβνιή ηνπο ζηελ παγθφζκηα παξνρή θξέαηνο θαη γάιαθηνο: Σν αλαπηπμηαθφ δπλακηθφ γηα ηα εθηαηηθά ζπζηήκαηα βφζθεζεο θαη παξαγσγήο, είλαη πεξηνξηζκέλν. ε απάληεζε ζηελ απμαλφκελε δεκνγξαθηθή πίεζε, ην θαιφ έδαθνο βνζθνηφπσλ κεηαηξέπεηαη ζε θαιιηεξγνχκελεο εθηάζεηο, αθήλνληαο φιν θαη πεξηζζφηεξν θησρφηεξα εδάθε γηα ηε βφζθεζε θαη ηελ κηθηή εθηξνθή. Ζ βηνκεραληθή παξαγσγή απφ ρνίξνπο, πνπιεξηθά θαη βφεην θξέαο είλαη επνκέλσο πηζαλφ λα απμεζεί, ζε ζρέζε κε ηελ παξαγσγή απφ ηα ζπζηήκαηα βφζθεζεο θαη κηθηήο εθηξνθήο. Πξνεγνχκελεο ηάζεηο θαη κειινληηθέο εθηηκήζεηο δείρλνπλ ζαθψο πξνο εθείλε ηελ θαηεχζπλζε. Έλαο ζρεηηθά άγλσζηνο παξάγνληαο ζε απηήλ ηελ ζπδήηεζε είλαη ε επίδξαζε ηεο παγθφζκηαο εκπνξηθήο κεηαξξχζκηζεο, ζπλδπαδφκελεο κε κηα έληνλα απμαλφκελε δήηεζε γηα δεκεηξηαθά. Οη πξψηεο εθηηκήζεηο ηεο επίδξαζεο ησλ εκπνξηθψλ κεηαξξπζκίζεσλ (Alexandratos, 1995) δείρλνπλ φηη νη ηηκέο δεκεηξηαθψλ ζα απμεζνχλ πεξηζζφηεξν απφ ην γάια θαη ην θξέαο. Απηφ, ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ απμαλφκελε δήηεζε γηα δεκεηξηαθά, ζα νδεγήζεη βεβαίσο ζε πςειφηεξεο ηηκέο. Αλ θαη απηφ ζα θαηλφηαλ λα επλνεί ηελ παξαγσγή πνπ βαζίδεηαη ζηε ριφε, ην πεξηνξηζκέλν αλαπηπμηαθφ δπλακηθφ ησλ ζπζηεκάησλ βφζθεζεο θαη κηθηήο εθηξνθήο, ζε ζπλδπαζκφ κε ηε δπλαηφηεηα γηα βειηηψζεηο ζηελ κεηαπνίεζε δσνηξνθψλ, ζα νδεγήζεη πηζαλψο ζε ζπλερή ηζρπξή αλάπηπμε ηνπ βηνκεραληθνχ ζπζηήκαηνο. Ζ παξαγσγή ρνηξηλνχ θξέαηνο θαη θξέαηνο πνπιεξηθψλ ζα απμεζεί, ζε ζρέζε κε ηελ παξαγσγή βφεηνπ θξέαηνο. Απηφ είλαη έλα άκεζν απνηέιεζκα ηεο κεγαιχηεξεο κεηαηξεςηκφηεηαο ηξνθήο ησλ ρνίξσλ θαη ησλ πνπιεξηθψλ. Ζ δσηθή παξαγσγή είλαη επνκέλσο πηζαλφ λα θαηαζηεί εμαξηεκέλε απφ ηελ παξαγσγή δεκεηξηαθψλ. Δπηπιένλ, θαζψο είλαη γεληθά ιηγφηεξν δαπαλεξή ε κεηαθνξά θαη απνζήθεπζε ζηηαξηνχ, απφ νηη ε αληίζηνηρε πνζφηεηα θξέαηνο, ε εληαηηθή δσηθή παξαγσγή ζα θηλεζεί πιεζηέζηεξα ζηα αζηηθά θέληξα. Ζ αλάπηπμε ζα ιάβεη ρψξα θπξίσο ζηελ Αζία θαη ηελ Αθξηθή, ελψ ζηελ Αζία ζα είλαη πνιχ γξήγνξε, θαζψο ε δήηεζε θξέαηνο ζα ηξηπιαζηαζζεί ζρεδφλ, κέρξη ην έηνο 2020, ζχκθσλα κε εθηηκήζεηο. Γηα δηάθνξνπο ιφγνπο, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ πςειφηεξσλ ηηκψλ ελέξγεηαο θαη ησλ ιηγφηεξν απζηεξψλ ειέγρσλ ηεο ξχπαλζεο, ε δσηθή 11

12 παξαγσγή ζηνλ αλαπηπγκέλν θφζκν είλαη πηζαλφ λα θηλεζεί πξνο ηηο ζεξκφηεξεο πεξηνρέο. Παξαδείγκαηνο ράξηλ, θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ηειεπηαίαο δεθαεηίαο, ε παξαγσγή ρνίξσλ θαη πνπιεξηθψλ έρεη απμεζεί γξεγνξφηεξα ζηηο κεζνγεηαθέο ρψξεο απ'φ,ηη ζηε Βφξεηα Δπξψπε, θαη ζην Νφην παξά ζηνλ Βνξξά ησλ Ζλσκέλσλ Πνιηηεηψλ ηεο Ακεξηθήο. ηνλ αλαπηπζζφκελν θφζκν έρεη ππάξμεη κηα ηζρπξή κεηαηφπηζε ζηελ παξαγσγή, απφ ηηο μεξέο δψλεο θαη ηηο νξεηλέο πεξηνρέο πξνο ηηο πηφ πγξέο δψλεο, ιφγσ θαιχηεξεο πξφζβαζεο ζε ηερλνινγίεο ειέγρνπ ησλ αζζελεηψλ,. Παξαδείγκαηνο ράξηλ, θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ηειεπηαίσλ δχν δεθαεηηψλ, εθαηνκκχξηα βννεηδψλ θηλήζεθαλ πξνο ηηο πηφ πγξέο ζαβάλεο ζηελ Αθξηθή, ηε Λαηηληθή Ακεξηθή θαη ηελ Ηλδία. Απηέο νη αιιαγέο ζα έρνπλ ζεκαληηθή επίδξαζε ζηε θχζε θαη ην βαζκφ ησλ αιιειεπηδξάζεσλ θηελνηξνθίαο-πεξηβάιινληνο. Ζ κεηαηφπηζε απφ ηα ζρεηηθά θιεηζηά ζπζηήκαηα, ζηα νπνία ηα απνβιεζέληα πξντφληα επαλαθέξνληαη θαη μαλαρξεζηκνπνηνχληαη κέζα ζην ζχζηεκα, ζε έλα αλνηθηφηεξν ζχζηεκα ζην νπνίν ηα απφβιεηα πξντφληα δελ επηζηξέθνληαη, είλαη αλακελφκελε ηα επφκελα ρξφληα. 12

13 3. ΤΣΖΜΑΣΑ ΒΟΚΖΖ ΕΩΗΚΖ ΠΑΡΑΓΩΓΖ ΚΑΗ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝ Πεξίπνπ 60% ηνπ εδάθνπο ησλ βνζθνηφπσλ παγθνζκίσο (πεξίπνπ 2,2 εθαηνκκχξηα km 2, ειάρηζηα ιηγφηεξν απφ ηε κηζή παγθφζκηα ρξεζηκνπνηήζηκε επηθάλεηα), θαιχπηνληαη κε ζπζηήκαηα βφζθεζεο. Καηαλεκεκέλα κεηαμχ μεξψλ, εκημεξψλ θαη ππν- πγξψλ, πγξψλ, επθξάησλ θαη ηξνπηθψλ νξεηλψλ δσλψλ, απηά ππνζηεξίδνπλ δηαηξνθηθά, πεξίπνπ 360 εθαηνκκχξηα βννεηδή (κηζά απφ ηα νπνία είλαη ζηηο πγξέο ζαβάλεο), θαη πάλσ απφ 600 εθαηνκκχξηα πξφβαηα θαη αίγεο, ζπλήζσο ζε μεξέο εθηάζεηο. Σα ζπζηήκαηα βφζθεζεο παξέρνπλ γχξσ ζην 9% ηεο παγθφζκηαο παξαγσγήο ηνπ βφεηνπ, θαη πεξίπνπ 30% ηεο παγθφζκηαο παξαγσγήο ηνπ αηγνπξφβεηνπ θξέαηνο. Γηα έλαλ θαη' εθηίκεζε πιεζπζκφ 100 εθαηνκκπξίσλ αλζξψπσλ ζηηο μεξέο πεξηνρέο, θαη πηζαλψο έλαλ πεξίπνπ ίδην αξηζκφ ζε άιιεο δψλεο, ε δσηθή παξαγσγή ζε ζπζηήκαηα βφζθεζεο είλαη ε κφλε πηζαλή πεγή νηθνλνκηθψλ πφξσλ. 3.1 Πεξηβαιινληηθέο πξνθιήζεηο Σελ βφζθεζε ζα κπνξνχζε θαλείο λα ηελ νξακαηηζζεί σο φκνξθεο αγειάδεο ζηα πνιχβιαζηα ιηβάδηα ηεο βνξεηνδπηηθήο Δπξψπεο ή ηεο λέαο Εειαλδίαο ζε απφιπηε αξκνλία κε ηε θχζε. Πξάγκαηη, ην δσηθφ θεθάιαην κπνξεί λα βειηηψζεη ηελ θάιπςε ρψκαηνο θαη βιάζηεζεο θαη ηε θπηηθή θαη ηε δσηθή βηνπνηθηιφηεηα, αθφκε θαη ζε πνιχ 13

14 δηαθνξεηηθέο ζπλζήθεο, φπσο ζηελ Κέλπα, ηηο δπηηθέο Ζλσκέλεο Πνιηηείεο θαη ηε Γνπηλέα. Με ηελ αθαίξεζε ηεο βηνκάδαο, πνπ έηζη θη αιιηψο κπνξεί λα απνδεηρζεί σο εχθιεθηε χιε γηα ηνπο ζάκλνπο, κε ηνλ έιεγρν ηεο αλάπηπμεο ησλ ζάκλσλ θαη κε ηε δηαζθφξπηζε ησλ ζπφξσλ κέζσ ησλ ρειψλ θαη ηεο θφπξνπ, ηα βφζθνληα δψα είλαη ζε ζέζε λα βειηηψζνπλ ηε θπηηθή πνηθηιία ζηνπο βνζθνηφπνπο. Δληνχηνηο, πνιινί άλζξσπνη ζπλδένπλ ηα βφζθνληα δψα κε ηελ ππεξβφζθεζε, ηελ εδαθνινγηθή ππνβάζκηζε θαη ηελ απνδάζσζε. Γηα απηνχο ε εθηξνθή δψσλ ζηηο μεξέο πεξηνρέο ησλ ηξνπηθψλ θχθισλ, πξνθαιεί ηηο εηθφλεο ησλ ζχλλεθσλ ηεο ζθφλεο, ησλ ιεπθαζκέλσλ ζθειεηψλ αγειάδσλ θαη ηεο εξεκνπνίεζεο. ηηο πγξέο πεξηνρέο, ε δσηθή παξαγσγή ζπλδέεηαη κε ηελ θαηαπάηεζε αγξνθηεκάησλ θαη ηελ απνδάζσζε ησλ ηξνπηθψλ δαζψλ θαζψο θαη ηνλ αληαγσληζκφ κε ηα άγξηα δψα. Ζ παξαηεηακέλε ππεξβφζθεζε ζπκβάιιεη αλακθηζβήηεηα ζηελ εμαθάληζε ησλ εχγεπζησλ εηδψλ θαη ζηελ θπξηαξρία άιισλ, ιηγφηεξν εχγεπζησλ, πνσδψλ θπηψλ θαη ζάκλσλ. Σέηνηα απψιεηα ρισξίδαο θαη, θαηά ζπλέπεηα, δσηθήο βηνπνηθηιφηεηαο κπνξεί λα απαηηήζεη έλαλ καθξνρξφλην αλαπαξαγσγηθφ θχθιν (30 έηε ζηηο ζαβάλεο, 100 έηε ζηα ηξνπηθά δάζε). Ζ ππεξβνιηθή βφζθεζε πξνθαιεί επίζεο εδαθηθή ζπκπίεζε θαη δηάβξσζε, κεησκέλε εδαθηθή γνληκφηεηα θαη δηήζεζε χδαηνο, θαη κείσζε ζηελ πεξηεθηηθφηεηα ζε νξγαληθή νπζία θαη ζηελ ηθαλφηεηα απνζήθεπζεο χδαηνο. Αθ' εηέξνπ, ε παληειήο απνπζία βφζθεζεο κεηψλεη επίζεο ηε βηνπνηθηιφηεηα, επεηδή αλαπηχζζεηαη έλαο παρχο ζφινο ζάκλσλ θαη δέληξσλ, πνπ παξεκπνδίδεη ην θσο θαη ηελ πγξαζία θαη νδεγεί ζε ππεξπξνζηαηεπηηθέο θνηλσλίεο θπηψλ, πνπ είλαη ππεξεπαίζζεηεο ζηηο θπζηθέο θαηαζηξνθέο. Ζ πεξηβαιινληηθή πξφθιεζε είλαη λα πξνζδηνξηζηνχλ νη πνιηηηθέο, νη ζεζκνί θαη νη ηερλνινγίεο πνπ ζα εληζρχζνπλ ηα ζεηηθά θαη ζα κεηξηάζνπλ ηα αξλεηηθά απνηειέζκαηα ηεο βφζθεζεο. Οη πεξηβαιινληηθέο πξνθιήζεηο, ηα δεηήκαηα θαη νη επηινγέο δηαθέξνπλ ζεκαληηθά, αλάινγα κε ηηο θιηκαηηθέο θαη εδαθνινγηθέο ζπλζήθεο. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο ηειεπηαίαο δεθαεηίαο έρεη πξνθχςεη, κηα ηζρπξή δεκφζηα επαηζζεηνπνίεζε, γηα ηνπο βνζθφηνπνπο. Βνζθφηνπνη ζε φιεο ηηο δψλεο, ζεσξνχληαη φιν θαη πεξηζζφηεξν σο παγθφζκηνη πφξνη, φρη κφλν γηα ηελ δσηθή παξαγσγή, αιιά θαη γηα ηνλ νηθνηνπξηζκφ, ηελ απνκάθξπλζε άλζξαθα θαη ηε ζπληήξεζε ηεο βηνπνηθηιφηεηαο. Δίλαη γεληθά αλαγλσξηζκέλν, φηη ε κεηαηξνπή ησλ ηξνπηθψλ δαζψλ ζε αγξνθηήκαηα, είλαη ιάζνο ηφζν νηθνλνκηθά, φζν θνηλσληθά θαη πεξηβαιινληηθά. Μηα ζεκαληηθή κειινληηθή πξφθιεζε, ζα είλαη λα ζρεδηαζηνχλ ηα εθπαηδεπηηθά, νηθνλνκηθά θαη ζεζκηθά φξγαλα, πνπ ζα πξνσζνχλ ηελ πνιιαπιή ρξήζε ησλ βνζθνηφπσλ. Απηφ ζα απαηηήζεη ζεκαληηθή αιιαγή ηεο ζηάζεο, πξψηα, ησλ βνζθψλ θαη ησλ αγξνθηεκαηηψλ, σο ρξεζηψλ θαη ελδερνκέλσο αξκνδίσλ δηαρεηξηζηψλ φισλ ησλ πφξσλ, θαη έπεηηα αιιαγή ζηελ αληίιεςε ησλ, αλά ηνλ θφζκν γεσπφλσλ, πνιινί απφ ηνπο νπνίνπο ζθέθηνληαη απνθιεηζηηθά, κε γλψκνλα ηελ αχμεζε ησλ επηπέδσλ 14

15 παξαγσγήο βφεηνπ θξέαηνο θαη γάιαθηνο. Σέινο, πξέπεη λα γίλεη αιιαγή ζηνλ ηξφπν δηαρείξηζεο ησλ εδαθψλ ηεο εχθξαηεο δψλεο, ψζηε λα ελζαξξπλζεί ε κεηάβαζε απφ ζπζηήκαηα βαζηζκέλα ζηα κεγάια θεθάιαηα, ζε ζπζηήκαηα βαζηζκέλα ζηελ αθξηβή πιεξνθφξεζε, πξνθεηκέλνπ λα επηηεπρζεί ηζνξξνπία κε ην πεξηβάιινλ. Απηέο νη αιιαγέο πξέπεη λα ππνζηεξηρζνχλ απφ ζπζηήκαηα πνπ αμηνινγνχλ ζσζηά ηα επξχηεξα νθέιε ησλ βνζθνηφπσλ, θαη απφ κεραληζκνχο πνπ επηηξέπνπλ λα δηαλεκεζνχλ ζσζηά νη δαπάλεο θαη ηα θέξδε. Οη κειινληηθέο πνιηηηθέο πξέπεη επίζεο λα ζπλνδεπζνχλ απφ κέηξα γηα εμέηαζε ησλ ηάζεσλ, ηεο δεκνγξαθηθήο αχμεζεο θαη ηεο έλδεηαο. Οη δηαζηξεβιψζεηο ηηκψλ, πνπ πξνθαινχλ ηελ πξνυπφζεζε γηα πεξηβαιινληηθή δεκία, πξέπεη λα δηνξζσζνχλ. Πξν πάλησλ, νη κειινληηθέο πνιηηηθέο πξέπεη λα είλαη δπλακηθέο θαη ζπκκεηνρηθέο, θαη πξέπεη ζαθψο λα πξνζδηνξίζνπλ ηηο ελαιιαθηηθέο ρξήζεηο, ηνπο ζεζκνχο θαη ηνπο ρξεκαηνδνηηθνχο κεραληζκνχο, νη νπνίνη, πξέπεη λα πεξηιακβάλνπλ φινπο ηνπο ζπκκεηφρνπο θαη λα αλαγλσξίδνπλ, φιεο ηηο αμίεο πνπ παξέρνπλ νη βνζθφηνπνη, παγθνζκίσο. 15

16 4. ΤΣΖΜΑΣΑ ΜΗΚΣΖ ΔΚΣΡΟΦΖ ΚΑΗ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝ Σα ζπζηήκαηα κηθηήο εθηξνθήο, είλαη ε κεγαιχηεξε θαηεγνξία ζπζηήκαηνο θηελνηξνθίαο, ζηνλ θφζκν, κε θάιπςε πεξίπνπ 2,5 δηζεθαηνκκπξίσλ εθηαξίσλ εδάθνπο, εθ ησλ νπνίσλ ηα 1,1 δηζεθαηνκκχξηα εθηάξηα, είλαη γεσξγηθέο θαιιηέξγεηεο, κε θχξηα πεγή λεξνχ, ηε βξνρή, 0,2 δηζεθαηνκκχξην εθηάξηα είλαη αξδεπφκελεο θαιιηέξγεηεο, θαη 1,2 δηζεθαηνκκχξηα εθηάξηα είλαη ιηβάδηα. Σα ζπζηήκαηα κηθηήο εθηξνθήο, παξάγνπλ ην 92% ηεο πνζφηεηαο γάιαθηνο παγθνζκίσο, νιφθιεξεο ηεο παγθφζκηαο παξαγσγήο, θξέαηνο βνχβαισλ, θαη πεξίπνπ 70% ηνπ αηγνπξφβεηνπ θξέαηνο (ρήκα 4.1). Καηά ηε δηάξθεηα ηεο ηειεπηαίαο δεθαεηίαο, ε παξαγσγή θξέαηνο απφ απηφ ην ζχζηεκα απμήζεθε, θαηά έλα πνζνζηφ πεξίπνπ 2% εηεζίσο, θαη παξακέλεη εθεί, ζε επίπεδν παγθφζκηαο δήηεζεο. ρήκα 4.1 Μεξίδην (%) ηεο παγθφζκηαο παξαγσγήο απφ ηα κηθηά αγξνθηήκαηα, ζε γάια, ρνηξηλφ θξεάο, βφεην θξέαο θαη πνπιεξηθά. 16

17 4.1 Πεξηβαιινληηθέο πξνθιήζεηο Ζ κηθηή εθηξνθή είλαη πηζαλψο ην πηφ "θαζαξφ" ζχζηεκα γεσξγηθήο παξαγσγήο απφ κηα πεξηβαιινληηθή πξννπηηθή, επεηδή είλαη, ηνπιάρηζηνλ κεξηθψο, έλα θιεηζηφ ζχζηεκα. Σα απνβιεζέληα πξντφληα κηαο επηρείξεζεο (ππνιείκκαηα ζπγθνκηδψλ), πνπ εηδάιισο ζα κεηαθνξηψλνληαλ ζην πεξηβάιινλ, ρξεζηκνπνηνχληαη απφ θάπνηα άιιε επηρείξεζε, ε νπνία ηα επηζηξέθεη (σο ιίπαζκα), πίζσ ζηελ πξψηε επηρείξεζε. Δπεηδή παξέρεη πνιιέο επθαηξίεο, γηα αλαθχθισζε θαη νξγαληθή εθκεηάιιεπζε, ε κηθηή εθηξνθή είλαη ην αγαπεκέλν ζχζηεκα πνιιψλ γεσξγψλ θαη νηθνιφγσλ. ε πνιιέο θαηαζηάζεηο ε γεσξγία θαη ε θηελνηξνθία, είλαη θαηά έλα κεγάιν κέξνο ζε ηζνξξνπία κε ηε θχζε. Τπάξρνπλ ζεκαληηθέο εμαηξέζεηο, φπσο κεξηθά ζπζηήκαηα κηθηήο εθηξνθήο, ησλ ηξνπηθψλ νξεηλψλ πεξηνρψλ ηεο Αζίαο θαη ηεο θεληξηθήο Αθξηθήο πνπ, ελ κέξεη ιφγσ ππεξβφζθεζεο, είλαη κεηαμχ ησλ πην δηαβξσκέλσλ θαη ππνβαζκηζκέλσλ ζπζηεκάησλ ηνπ θφζκνπ. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ε εληαηηθή βφζθεζε θαη ε ππεξβνιηθή ιίπαλζε ζην βηνκεραλνπνηεκέλν θφζκν θαη ζε κεξηθέο απφ ηηο γξήγνξα απμαλφκελεο νηθνλνκίεο ηεο Αλαηνιηθήο Αζίαο, έρνπλ νδεγήζεη ζε «ππεξηξνθηζκφ», θαηαζηξνθή βηφηνπσλ θαη ξχπαλζε ησλ πδάησλ. ε απηφ ην πιαίζην, πξέπεη λα αλαθεξζεί φηη, ε ελζσκάησζε ηεο γεσξγίαο θαη ηεο θηελνηξνθίαο, νχηε παξάγεη λέεο ζξεπηηθέο νπζίεο (κε εμαίξεζε ηε ζηαζεξνπνίεζε αδψηνπ απφ ηα ςπραλζή) νχηε κεηψλεη ηα ζξεπηηθά πιενλάζκαηα. Πξνθεηκέλνπ λα γίλεη θαηαλνεηή ε πεξηβαιινληηθή επίδξαζε ηεο κηθηήο εθηξνθήο, είλαη ζεκαληηθφ λα γίλεη θαηαλνεηφ πψο ηα ζπζηήκαηα απηά εμειίρζεθαλ Ζ εμέιημε ηνπ ζπζηήκαηνο κηθηήο εθηξνθήο Γεδνκέλνπ φηη ε δεκνγξαθηθή πίεζε απφ ηνπο αγξνηηθνχο πιεζπζκνχο απμάλεηαη, ηφζν νη γεσξγνί, φζν θαη νη θηελνηξφθνη, πξέπεη λα εληείλνπλ ηελ παξαγσγή. Οη McIntire et al, (1992) δείρλνπλ φηη, θαζψο ε δεκνγξαθηθή πίεζε απμάλεηαη, νη δχν δξαζηεξηφηεηεο θαηαιήγνπλ ζπρλά ελζσκαησκέλεο ζε έλα ζχζηεκα. Γελ είλαη πιένλ δπλαηέο, νη παξαδνζηαθέο ηερληθέο εδαθηθήο πξνζηαζίαο, εηδηθφηεξα νη κεγάιεο πεξίνδνη αγξαλαπαχζεσλ, πνπ πξνζηαηεχνπλ απφ ηε δηάβξσζε θαη βνεζνχλ ζηελ αλαλέσζε ησλ ζξεπηηθψλ νπζηψλ (Kjekshus, 1977). Όηαλ νη αγξφηεο δελ κπνξνχλ λα βξνχλ εμσηεξηθά θεθάιαηα, ε ζπλδπαζκέλε αλάπηπμε ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηεο γεσξγίαο θαη ηεο θηελνηξνθίαο, αληηπξνζσπεχεη ηελ θαιχηεξε επθαηξία ηνπο γηα ελδπλάκσζε ηεο παξαγσγήο ηνπο. Ζ κηθηή εθηξνθή, επνκέλσο, έρεη γίλεη ε βάζε γηα ηε ζχγρξνλε γεσξγία. Σα ζπζηήκαηα κηθηήο εθηξνθήο, παξέρνπλ ζηνπο αγξφηεο κηα επθαηξία λα κεησζεί ην ξίζθν, κηαο κεκνλσκέλεο γεσξγηθήο παξαγσγήο, λα ρξεζηκνπνηεζεί ε εξγαζία απνηειεζκαηηθφηεξα, λα ππάξμεη κηα πεγή κεηξεηψλ γηα ηελ εθπιήξσζε ησλ αγξνηηθψλ αλαγθψλ, θαη λα αμηνπνηεζνχλ θαιχηεξα νη ζπγθνκηδέο ηνπο ή ηα ππνπξντφληα ησλ ζπγθνκηδψλ ηνπο. Ο ζπλδπαζκφο ηεο θπηηθήο θαη δσηθήο παξαγσγήο, πξνζθέξεη ηε δπλαηφηεηα γηα δηαηήξεζε ηεο ζσζηήο ιεηηνπξγίαο ηνπ 17

18 νηθνζπζηήκαηνο θαη απνηξέπεη ηα γεσξγηθά ζπζηήκαηα, απφ ην λα γίλνπλ πάξα πνιχ εχζξαπζηα, ή ππεξβνιηθά εμαξηεκέλα, ζπλεηζθέξεη ζηε βηνπνηθηιφηεηα, θαη παξέρεη κεγαιχηεξε δπλαηφηεηα, λα απνξξνθεζνχλ νη πεξηβαιινληηθέο ζπλέπεηεο (Holling, 1995). Πεξηβαιινληηθά, ηα ζπζηήκαηα κηθηήο εθηξνθήο: 1) δηαηεξνχλ ηελ εδαθηθή γνληκφηεηα, κε αλαθχθισζε ησλ εδαθηθψλ ζξεπηηθψλ νπζηψλ θαη βνεζνχλ ζηελ αλαλέσζε ηνπ, κε ηελ εηζαγσγή θαη ηε ρξήζε ηνπ ζπζηήκαηνο «θπθιηθήο ελαιιαγήο» (rotation) γηα ηηο δηάθνξεο ζπγθνκηδέο, ή κε ηελ αγξαλάπαπζε, 2) δηαηεξνχλ ηελ εδαθηθή βηνπνηθηιφηεηα, ειαρηζηνπνηνχλ ηελ δηάβξσζε, βνεζνχλ ζηε ζπγθξάηεζε ηνπ χδαηνο, θαη παξέρνπλ ηνπο θαηάιιεινπο βηφηνπνπο γηα ηα πνπιηά 3) θάλνπλ απνηειεζκαηηθφηεξε, ηελ ρξήζε ησλ ππνιεηκκάησλ γεσξγίαο. Όηαλ δελ ρξεζηκνπνηνχληαη σο ηξνθή, ηα θπηηθά ζηειέρε κπνξνχλ λα ελζσκαησζνχλ άκεζα ζην ρψκα, φπνπ, γηα θάπνην ρξφλν, ελεξγνχλ σο «παγίδα» αδψηνπ, κεηψλνληαο ηηο αλεπάξθεηεο. Ζ θαχζε, ε άιιε ελαιιαθηηθή ιχζε, απμάλεη ηηο εθπνκπέο δηνμεηδίνπ ηνπ άλζξαθα θαη 4) επηηξέπνπλ ηελ εληαηηθή θαιιηέξγεηα, κε ιηγφηεξε εμάξηεζε απφ θπζηθνχο πφξνπο θαη ζπληεξνχλ ηε βηνπνηθηιφηεηα, πην απνηειεζκαηηθά απφ νηη ζα ζπλέβαηλε εάλ νη απαηηήζεηο γηα ηξφθηκα, επξφθεηην λα ηθαλνπνηεζνχλ απφ αλεμάξηεηεο γεσξγηθέο θαη θηελνηξνθηθέο δξαζηεξηφηεηεο Αλάινγα κε ηε ρξεκαηνδφηεζε θαη ηελ πξφζβαζε ζηελ αγνξά, είλαη δπλαηέο δηάθνξεο εμειίμεηο. Δάλ νη πξννπηηθέο ηεο αγνξάο βειηησζνχλ, είλαη δπλαηή ε απνδνηηθή ζπλεξγαζία κεηαμχ θπηηθήο θαη δσηθήο παξαγσγήο (Christiansen et al, 1995) θαη ην ζεκαληηθφηεξν, ζε ηζνξξνπία κε ην πεξηβάιινλ. Δάλ ε δήηεζε απμεζεί πεξαηηέξσ, ηα γεσξγν-θηελνηξνθηθά ζπζηήκαηα, κπνξνχλ λα ρσξηζηνχλ ζηηο εμεηδηθεπκέλεο δξαζηεξηφηεηεο γεσξγίαο θαη θηελνηξνθίαο. Δάλ δελ ππάξρεη θακία πξννπηηθή ζηελ αγνξά, πξάγκα ην νπνίν ζπκβαίλεη ζε πνιιέο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο, ην θαιιηεξγήζηκν έδαθνο ηνπ ζπζηήκαηνο ζα ππνβαζκηζηεί (απψιεηα βηνπνηθηιφηεηαο ρισξίδαο θαη παλίδαο) θαη ζα ππνζηεί δηάβξσζε. Απηφ κπνξεί, ζηε ζπλέρεηα, λα νδεγήζεη ζε θαζνδηθή πνξεία ηηο κνλνθαιιηέξγεηεο, κε ζπγθνκηδέο ρακειφηεξεο πνηφηεηαο (Cleaver θαη Schreiber, 1994). Απφ ηελ άιιε, εάλ ηα αζηηθά εηζνδήκαηα απμεζνχλ, παξέρνληαη πεξηζζφηεξεο πξννπηηθέο ζηελ ειεχζεξε αγνξά, γεγνλφο πνπ ηνπο επηηξέπεη λα εηδηθεπηνχλ, λα εθκεηαιιεπζνχλ ηε αγνξά θαη λα αλαπηχμνπλ κεγαιχηεξε πείξα. 18

19 Ζ πξφθιεζε γηα ηνλ ηνκέα ησλ ζπζηεκάησλ κηθηψλ εθηξνθψλ, επνκέλσο ζα είλαη λα δηαηεξεζεί κηα ηζνξξνπία ζξεπηηθψλ νπζηψλ θαη ελέξγεηαο, κέζσ ηεο ελζσκάησζεο γεσξγίαο-θηελνηξνθίαο, θαη λα επηηξαπεί ζπγρξφλσο κηα βηψζηκε αχμεζε παξαγσγηθφηεηαο. Τπάξρεη έλα ζεκαληηθφ θξηηήξην, γηα ηνλ θαζνξηζκφ ηνπ κεγέζνπο θαη ηεο θχζεο ηνπ αληίθηππνπ ηνπ ζπζηήκαηνο ζην πεξηβάιινλ, θαη απηφ είλαη ε ζξεπηηθή ηζνξξνπία. Απηή ε ηζνξξνπία θαζνξίδεηαη απφ ηηο ζξεπηηθέο νπζίεο (Ν, P θαη Κ) απφ ην αλφξγαλν ιίπαζκα, ηελ ηξνθή, ην άδσην απφ ηα ςπραλζή θπηά θαη ηε κεηαθνξά ζηηο πεξηνρέο βνζθήο έμσ απφ ην αγξφθηεκα, θαη ηα πνζά πνπ εμάγνληαη ζηα δσηθά πξντφληα ή πνπ ράλνληαη απφ ην έδαθνο ζηνλ αέξα ή ηα ππφγεηα λεξά. Έλα ηζνξξνπεκέλν ζχζηεκα ζα έρεη δηαθνξεηηθή επίδξαζε (θαη ζα απαηηήζεη δηαθνξεηηθά κέηξα) απφ έλα «θησρφ» ζχζηεκα. Δπνκέλσο, ζα κπνξνχζακε λα θαηεγνξηνπνηήζνπκε, ηα ζπζηήκαηα κηθηήο εθηξνθήο, είηε σο ζξεπηηθά «πησρά» ζπζηήκαηα, ηα νπνία εκθαλίδνληαη θπξίσο ζηνλ αλαπηπζζφκελν θφζκν, είηε σο ζξεπηηθά πιενλαζκαηηθά ζπζηήκαηα, πνπ βξίζθνληαη ζπλήζσο ζην βηνκεραλνπνηεκέλν θφζκν θαη φιν θαη πεξηζζφηεξν ζηηο γξήγνξα απμαλφκελεο νηθνλνκίεο ηεο Αλαηνιηθήο Αζίαο. 4.2 πζηήκαηα κηθηήο εθηξνθήο ζηνλ αλαπηπζζόκελν θόζκν: Δδάθε «πησρά» ζε ζξεπηηθά ζηνηρεία Σα ζπζηήκαηα κηθηήο εθηξνθήο ηνπ αλαπηπζζφκελνπ θφζκνπ εθηξέθνπλ πεξίπνπ ην 67% ησλ βννεηδψλ θαη ην 64% ησλ κηθξψλ κεξπθαζηηθψλ, ηνπ παγθφζκηνπ πιεζπζκνχ ηνπο. ε φιν ηνλ θφζκν, νη δσηθνί πιεζπζκνί απμάλνληαη ζην ζχζηεκα κηθηήο εθηξνθήο, θαη ζπγθεθξηκέλα, πηφ γξήγνξα ζηηο πγξέο/ππν-πγξέο πεξηνρέο. Σα αξδεπφκελα ζπζηήκαηα κηθηήο εθηξνθήο, έρνπλ παξνπζηάζεη κεγάιε αχμεζε ζηελ παξαγσγηθφηεηα, ηδηαίηεξα ζηηο πγξέο πεξηνρέο ηεο Αζίαο. Απηφ είλαη ζαθψο, απνηέιεζκα ηεο αχμεζεο ζε δήηεζε γηα δσηθά πξντφληα, θαη ηεο θαιχηεξεο πξφζβαζεο ζε ηξνθέο, θαη ππνδνκέο ζηελ Αζία. Ζ παξαγσγή γάιαθηνο είλαη ζεκαληηθή, ηδηαίηεξα ζηηο Νφηηεο Αζηαηηθέο ρψξεο, ιφγσ ηεο απμαλφκελεο δήηεζεο ζηελ πεξηνρή, θαη ησλ επλντθψλ πνιηηηθψλ πνπ πνιιέο θπβεξλήζεηο έρνπλ πξνσζήζεη γηα ηε γαιαθηνθνκία. Αλ θαη ε αχμεζε ηεο παξαγσγήο γαιαθηνθνκηθψλ πξντφλησλ, κπνξεί λα ππνβαζκίζεη ηα εδάθε, είλαη δπλαηφλ, λα γίλεη αλαθχθισζε ησλ ζξεπηηθψλ ζηνηρείσλ, κε αχμεζε ηεο ρξήζε ησλ ππνιιεηκάησλ ζπγθνκηδψλ, ελψ εάλ είλαη θαη πςειήο πνηφηεηαο, κπνξεί λα κεησζεί ε παξαγσγή κεζαλίνπ Καηάζηαζε Μέζα ζηα δηαθνξεηηθά ππνζπζηήκαηα, ππάξρνπλ αξθεηέο ζεηηθέο θαη αξλεηηθέο αιιειεπηδξάζεηο, κεηαμχ ηνπ δσηθνχ θεθαιαίνπ θαη ηνπ πεξηβάιινληνο. Απηέο νη αιιειεπηδξάζεηο κπνξνχλ λα έρνπλ επηπηψζεηο ζηελ πνηφηεηα ηνπ εδάθνπο, ζηηο θπζηθέο (εδαθηθή δηάβξσζε) θαη ρεκηθέο ηδηφηεηέο ηνπ (εδαθηθή γνληκφηεηα), ζηνπο κε αλαλεψζηκνπο πφξνπο, φπσο ηα νξπθηά θαχζηκα, θαη ζηε βηνπνηθηιφηεηα (θπηψλ θαη δψσλ). Λεπηνκέξεηεο παξνπζηάδνληαη πην θάησ. 19

20 Η εδαθηθή δηάβξσζε είλαη ε πηφ ζπλήζεο κνξθή ππνβάζκηζεο εδάθνπο ζηνλ αλαπηπζζφκελν θφζκν. Σα πνζνζηά δηάβξσζεο είλαη ηδηαίηεξα πςειά ζηελ Αζία, ηελ Αθξηθή θαη ηε Νφηηα Ακεξηθή, φπνπ ππνινγίδνληαη, θαηά κέζν φξν, απφ 30 έσο 40 ηφλνπο/εθηάξην/έηνο, (Pimental et al, 1995). ηελ Αθξηθή, ε δηάβξσζε εκθαλίδεηαη, ζπλήζσο, ζηηο εκηάγνλεο θαη μεξέο ππν-πγξέο πεξηνρέο, φπνπ ζπλππάξρνπλ γεσξγία θαη θηελνηξνθία (Thomas θαη Middleton, 1994). Δδαθηθή γνληκόηεηα. Σα δψα παίδνπλ ζεκαληηθφ ξφιν ζηε δηαηήξεζε ηεο εδαθηθήο γνληκφηεηαο. ηα κεξηθψο θιεηζηά ζπζηήκαηα κηθηήο εθηξνθήο, ηα δψα κπνξνχλ λα αλαπιεξψζνπλ έλα κεγάιν κέξνο ησλ ζξεπηηθψλ νπζηψλ, θαη επνκέλσο λα κεηψζνπλ ηελ αλάγθε γηα αλφξγαλν ιίπαζκα. Απηφ ζα ήηαλ νηθνλνκηθφηεξν γηα ηνπο αγξφηεο, αιιά θαη γηα ηε ρψξα ζε ζπλάιιαγκα Σα δψα ζηα κηθηφ αξδεπφκελα ζπζηήκαηα εθηξνθήο, κπνξνχλ λα παξέρνπλ κεηαμχ 2% θαη 10% ησλ απαηηήζεσλ αδψηνπ γηα ην ξχδη, θαη πεξίπνπ 40% έσο 120% ησλ απαηηήζεσλ γηα θψζθνξν ζηελ ηαπηφθα (Πίλαθαο ). Πίλαθαο Πνζνζηά θάιπςεο ησλ απαηηήζεσλ ζε N θαη P, απφ ην δσηθφ θεθάιαην, γηα ην ξχδη θαη ηελ ηαπηφθα. ύζηεκα Ρύδη Σαπηόθα N P N P Υνίξνη Μεξπθαζηηθά -βφζθνληα Μεξπθαζηηθά -ζηαβιηζκέλα Υνίξνη + Μεξπθαζηηθά -βφζθνληα Υνίξνη + Μεξπθαζηηθά -ζηαβιηζκέλα Όπσο θαίλεηαη απφ ηνλ παξαπάλσ πίλαθα, ην άδσην είλαη ε πην εθιείπνπζα ζξεπηηθή νπζία, κε ην πνζφ πνπ ράλεηαη λα πνηθίιεη, αλάινγα κε ηελ ηερλνινγία πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζηε ζπιινγή, ηηο πξαθηηθέο απνζήθεπζεο θαη εθαξκνγήο ιηπάζκαηνο. Ζ απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο δηαδηθαζίαο αλαθχθισζεο, θαζνξίδεηαη απφ ην πψο νη αγξφηεο πξνζεγγίδνπλ απηνχο ηνπο παξάγνληεο. Όπσο θαίλεηαη, ε ζίηηζε ζε ζηάβινπο, απμάλεη ζεκαληηθά ην πνζφ ησλ δηαζέζηκσλ ζξεπηηθψλ νπζηψλ, απφ ηελ θφπξν. Γηα λα θαηαδεηρζεί ε ζεκαζία απηψλ ησλ ζπλεηζθνξψλ, έγηλε κηα εθηίκεζε γηα ηελ πνζφηεηα ιηπάζκαηνο πνπ απαηηείηαη, γηα έλα αξδεπφκελν ζχζηεκα ησλ πγξψλ ηξνπηθψλ δσλψλ. Ζ αμία απηνχ ππνινγίδεηαη κεηαμχ 700 δνιιαξίσλ θαη 850 εθαηνκκπξίσλ δνιιαξίσλ εηεζίσο, αλάινγα κε ηηο δηάθνξεο ππνζέζεηο (Πίλαθαο ). 20

21 Πίλαθαο Πνζφηεηα ιηπάζκαηνο πνπ απαηηείηαη, γηα έλα αξδεπφκελν ζχζηεκα, ησλ πγξψλ ηξνπηθψλ δσλψλ. Άδσην Φώζθνξνο Λίπαζκα θηιά/εθηάξην 5,7-9,8 7,9-11,7 Ηζνδχλακν ιηπάζκαηνο (θηιά/εθηάξην) 16,3-27,9 7,9-11,7 Οηθνλνκηθή αμία ($/ εθηάξην ) πλνιηθή νηθνλνκηθή αμία ($) Σα νηθνλνκηθά νθέιε, ηεο θαιχηεξεο εδαθηθήο δνκήο πνπ πξνζθέξεη ε πξνζζήθε νξγαληθήο νπζίαο κε ην ιίπαζκα, είλαη δπζθνιφηεξν λα ππνινγηζηνχλ. Ζ εθαξκνγή ηνπ ιηπάζκαηνο ζην ρψκα απμάλεη ηελ ηθαλφηεηα αληαιιαγήο θαηηφλησλ, θαη βειηηψλεη ηηο εδαθηθέο θπζηθέο ηδηφηεηεο, κε αχμεζε ηεο πδαηντθαλφηεηαο θαη βειηίσζε ηεο ζηαζεξφηεηαο ησλ εδαθηθψλ δνκψλ. Πξνζζέηνληαο, ηελ παξαγσγή ιηπάζκαηνο απφ ηνπο ρνίξνπο θαη ηα κεξπθαζηηθά καδί, ην δσηθφ θεθάιαην κπνξεί λα ζπκβάιιεη κέρξη θαη 35%, ησλ απαηηήζεσλ ζε νξγαληθή νπζία. Απηφ είλαη πνιχ ζεκαληηθφ, θαζψο γηα πνιινχο αγξφηεο, απηφο είλαη ν κφλνο δηαζέζηκνο ηξφπνο, γηα βειηίσζε ηεο εδαθηθήο νξγαληθήο νπζίαο. Με αλαλεώζηκνη πόξνη. Ζ ρξήζε ηεο δχλακεο ησλ δψσλ γηα έιμε, εθηφο απφ άιια νηθνλνκηθά νθέιε, παξέρεη θαη κηα ζεκαληηθή πεγή ελέξγεηαο ζηα ζπζηήκαηα κηθηήο εθηξνθήο ηνπ θφζκνπ, θαη βνεζά ζηε κείσζε ηεο εμάξηεζεο, απφ κε αλαλεψζηκνπο πφξνπο γηα θαχζηκα. ηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο, ε δσηθή δχλακε ρξεζηκνπνηείηαη, γηα ηελ θαιιηέξγεηα πεξίπνπ ηνπ 52%, απφ ηα 480 εθαηνκκχξηα εθηάξηα ησλ θαιιηεξγεηψλ (FAO, 1994). Σα δψα έιμεο παξέρνπλ, απφ 25% έσο 64% ηεο ελέξγεηαο πνπ απαηηείηαη γηα ηελ θαιιηέξγεηα, ζηα αξδεπφκελα ζπζηήκαηα ηνπ θφζκνπ. Παγθνζκίσο, 300 εθαηνκκχξηα δψα, ρξεζηκνπνηνχληαη γηα έιμε ζηε κηθξήο θιίκαθαο γεσξγία, ελψ ζα απαηηνχληαλ 30 εθαηνκκχξηα ηξαθηέξ γηα λα έρνπλ ηελ ίδηα ζπκβνιή. Απηφ είλαη ηζνδχλακν κε κηα επέλδπζε δηζεθαηνκκπξίσλ δνιιαξίσλ ζηα ηξαθηέξ, ζπλ έλα θφζηνο θαπζίκσλ 5 δηζεθαηνκκπξίσλ δνιιαξίσλ εηεζίσο. Τπνζέηνληαο φηη πεξίπνπ ην 50% ηνπ θαιιηεξγήζηκνπ εδάθνπο ησλ αξδεπφκελσλ πεξηνρψλ, είλαη θαιιηεξγεκέλν κε ηε ρξήζε δψσλ, ε πιήξεο αληηθαηάζηαζε απφ ηξαθηέξ, ζα απαηηνχζε εηεζίσο 888 εθαηνκκχξηα ιίηξα diesel, κε θφζηνο 222 εθαηνκκπξίσλ δνιιαξίσλ θαη 429 εθαηνκκχξηα δνιιάξηα γηα ηελ απφζβεζε ηνπ εμνπιηζκνχ (Jansen θαη de Wit, 1996). ηνπο δαζηθνχο θαη θνηλνηηθνχο βνζθνηφπνπο, δίπια ζηηο πεξηνρέο κηθηήο εθηξνθήο, ε θπηηθή θαη δσηθή βηνπνηθηιφηεηα κεηψλνληαη ιφγσ ππεξβφζθεζεο. Τπάξρνπλ πνιιά παξαδείγκαηα ζηε βηβιηνγξαθία, πνπ επηβεβαηψλνπλ απηήλ ηελ ηάζε, παξαδείγκαηνο ράξηλ, ζηε πξία, ην Rajastan, θαη ηε Γπηηθή Αθξηθή. 21

22 4.2.2 Σάζεηο Έδαθνο. Ζ δεκνγξαθηθή πίεζε, ε έλδεηα θαη ε έιιεηςε ππνδνκψλ είλαη, φπσο ζηα ζπζηήκαηα βφζθεζεο, νη θπξηφηεξεο αηηίεο, γηα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο ζηνλ αλαπηπζζφκελν θφζκν. Καη απφ απηή ηελ άπνςε, ηα ζπζηήκαηα κηθηήο εθηξνθήο, κπαίλνπλ ζε κηα δπλακηθή πεξίνδν αλάπηπμεο θαη αιιαγήο, επεηδή θαιχπηνπλ κεξηθέο απφ ηηο ρψξεο, κε ηα πςειφηεξα πνζνζηά γέλλεζεο ζηνλ θφζκν (π.ρ., Οπγθάληα, νη ρψξεο ηνπ αέι, Αηζηνπία, Νεπάι, Μπαγθιαληέο). Ζ δεκνγξαθηθή πίεζε έρεη επηπηψζεηο ζηελ εδαθηθή γνληκφηεηα. ε πνιιά κέξε ηεο Αθξηθήο θαη ζηηο νξεηλέο πεξηνρέο ηεο Αζίαο θαη ηεο Λαηηληθήο Ακεξηθήο, νη αγξφηεο πξνζπαζνχλ λα δηαηεξήζνπλ ηελ πεξηεθηηθφηεηα ησλ εδαθψλ ζε ζξεπηηθά ζηνηρεία, κε κηθξέο εηζαγσγέο απφ ην εμσηεξηθφ, ζηελ θαιχηεξε πεξίπησζε. Ζ έλδεηα θαη ε θησρή ππνδνκή, ηνπο απνηξέπνπλ ζπλήζσο απφ ηελ αγνξά εκπνξηθψλ ζθεπαζκάησλ δσνηξνθψλ θαη ιηπάζκαηνο. Ζ ηζνξξνπία, εμαξηάηαη επνκέλσο, απφ ηελ αλαινγία κεηαμχ ηνπ θαιιηεξγήζηκνπ θαη κε-θαιιηεξγήζηκνπ εδάθνπο. Απηφ πνηθίιιεη επίζεο επξέσο, αλάινγα κε ηηο θιηκαηηθέο ζπλζήθεο. Δληνχηνηο, κε ηελ απμαλφκελε δεκνγξαθηθή πίεζε, φιν θαη πεξηζζφηεξνη βνζθφηνπνη κεηαηξέπνληαη ζε θαιιηέξγεηεο, ε αλαινγία θαιιηεξγεηψλ/βνζθνηφπσλ ζηελεχεη, θαη ε πεξηεθηηθφηεηα ζε ζξεπηηθά ζηνηρεία ησλ θαιιηεξγεκέλσλ εθηάζεσλ κεηψλεηαη. Παξαδείγκαηνο ράξηλ, νη θαιιηέξγεηεο έρνπλ απμεζεί ζηελ πεξηνρή Machakos ηεο Κέλπαο απφ 35% ησλ πεξηνρψλ πςειήο παξαγσγήο ην 1948, ζε 81% (English, et al, 1993). ην Βφξεην Μαιί, ην πνζνζηφ αχμεζεο ησλ θαιιηεξγεκέλσλ εθηάζεσλ, ήηαλ 2,6% (Powell et al, 1995). Απηή ε ηάζε κπνξεί λα νδεγήζεη ζε απμαλφκελν αληαγσληζκφ θαιιηεξγεηψλ θαη αλνηθηψλ βνζθνηφπσλ, θαη ζηε ζπλέρεηα, κπνξεί λα νδεγήζεη ζηελ ηδησηηθνπνίεζή ηνπο. Παξαδείγκαηνο ράξηλ, ηα θνηλφρξεζηα εδάθε ζηελ Ηλδία, έρνπλ κεησζεί απφ ην 1960 θαηά 50%, κε απνηέιεζκα ην 1992 λα θαηαιακβάλνπλ κφλν ην 15%, ηεο ζπλνιηθήο πεξηνρήο (Jodha, 1992). Ζ δεκνγξαθηθή πίεζε αλαγθάδεη επίζεο ηνπο αγξφηεο λα επεθηείλνπλ ηελ θαιιηέξγεηα, πξνο ηα έμσ, αθφκα θαη ζε πεξηνρέο, κε πην πεξηνξηζκέλνπο πφξνπο, πξνθαιψληαο εδαθηθή δηάβξσζε. Οη Mabbutt θαη Floret (1980) αλαθέξνπλ, παξαδείγκαηνο ράξηλ, νηη νη θαιιηέξγεηεο θερξηνχ ζηνλ Νίγεξα, εκθαλίδνληαη 100 ρικ βνξεηφηεξα, ηνπ ζπληζηψκελνπ νξίνπ, απμάλνληαο ηελ πηζαλφηεηα απνηπρίαο ησλ θαιιηεξγεηψλ θαη αθήλνληαο ην ρψκα εθηεζεηκέλν θαη ππφ θίλδπλν δηάβξσζεο. Ζ θηελνηξνθία, θηλείηαη πξνο ηηο πηφ νξηαθέο πεξηνρέο. Αλ νη ζξεπηηθέο νπζίεο δελ αλαλεσζνχλ απφ εμσηεξηθέο πεγέο, ε εδαθηθή γνληκφηεηα ζα ζπλερίζεη λα κεηψλεηαη, θαζψο ε αλαινγία κεηαμχ βνζθνηφπσλ θαη θαιιηεξγεηψλ ζπλερίδεη λα εθηξέπεηαη. Απηφ είλαη ραξαθηεξηζηηθφ, γηα πνιιά ζπζηήκαηα κηθηήο εθηξνθήο, ζηελ ηξνπηθή δψλε. Οη αλαθεξφκελεο απψιεηεο θπκαίλνληαη απφ πεξίπνπ 15 θηιά N/εθηάξην/έηνο ζην Μαιί, σο πεξηζζφηεξα απφ 100 θηιά N/εθηάξην/έηνο ζηηο νξεηλέο πεξηνρέο ηεο Αηζηνπίαο. Ζ ππνβάζκηζε ηεο εδαθηθήο γνληκφηεηαο, ε ππεξβφζθεζε, ε δηάβξσζε, αιιά θαη νη απψιεηεο κηθξνρισξίδαο θαη 22

23 παλίδαο, ζα πξνθαιέζνπλ, ηειηθά, ζεκαληηθή πηψζε ζηε γεσξγηθή παξαγσγηθφηεηα θαη ηελ πνιηηηθή ζηαζεξφηεηα. Σν παξάδεηγκα ηεο Ρνπάληα ππνγξακκίδεη ζαθψο ηελ αλάγθε γηα κηα ηζνξξνπία κεηαμχ γεσξγίαο, θηελνηξνθίαο θαη αλζξψπηλνπ πιεζπζκνχ, γηα λα απνθεπρζεί ε θαηάξξεπζε ησλ γεσξγν-θηελνηξνθηθψλ ζπζηεκάησλ, ε πηψρεπζε θαη αθφκε ν εκθχιηνο πνιέκνο. Σν θχξην ραξαθηεξηζηηθφ γλψξηζκα ησλ αξδεπνκέλσλ πεξηνρψλ είλαη ε δξακαηηθή εληαηηθνπνίεζε ησλ θαιιηεξγεηψλ, σο απνηέιεζκα ηεο πξάζηλεο επαλάζηαζεο. Με ηελ εηζαγσγή ησλ βειηησκέλσλ "λάλσλ πνηθηιηψλ'', ε πνηφηεηα θαη ε πνζφηεηα ησλ ππνιεηκκάησλ ησλ ζπγθνκηδψλ κεηψζεθαλ, αιιά ε παξαγσγή δεκεηξηαθψλ θαη ε ζπλνιηθή πξφζνδνο, ησλ γεσξγηθψλ εθκεηαιιεχζεσλ, απμήζεθαλ. Απηφ έρεη κεηψζεη ηε δηαζέζηκε πνζφηεηα ηξνθήο, γηα ηα κεξπθαζηηθά, αιιά έρεη απμήζεη ηελ παξνρή δεκεηξηαθψλ, γηα ηα εληαηηθά ζπζηήκαηα. Δπηπιένλ, ηα απμαλφκελα εηζνδήκαηα σο απνηέιεζκα ηεο πξάζηλεο επαλάζηαζεο, νδήγεζαλ ζε αχμεζε ηεο δήηεζεο γηα θηελνηξνθηθά πξντφληα. Οη δχν ηάζεηο πξνψζεζαλ καδί ηελ αλάπηπμε εληαηηθψλ βηνκεραληθψλ κνλάδσλ, πνπ ζε ζπλδπαζκφ, κε ηελ εληαηηθή ρξήζε ιηπάζκαηνο ζηηο πεξηνρέο ηεο πξάζηλεο επαλάζηαζεο, έρνπλ πξνθαιέζεη ππεξηξνθηζκφ ζε πεξηνρέο φπσο ην Punjab ζηελ Ηλδία. Δπηπιένλ ππάξρνπλ πεξηβαιινληηθέο αλεζπρίεο, γηα ηελ αιάησζε ησλ εδαθψλ, γηα ηελ αχμεζε ηεο δηάβξσζεο, γχξσ απφ ηηο πεξηνρέο άξδεπζεο, θαη γηα ηελ ππεξβνιηθή ρξήζε ησλ θπηνθαξκάθσλ. Ζ πξάζηλε επαλάζηαζε είρε επίζεο επίδξαζε ζηελ ρξήζε ησλ δψσλ γηα έιμε. Ζ εθηφο ησλ αγξνθηεκάησλ απαζρφιεζε, αλέβαζε ην θφζηνο εξγαηηθνχ δπλακηθνχ θαη νδήγεζε ζε εθκεράληζε, κεηψλνληαο ηε ρξήζε ησλ βνχβαισλ θαη ησλ βννεηδψλ γηα ηελ έιμε. Παξαδείγκαηνο ράξηλ, ζηελ Ηλδία ν αξηζκφο βννεηδψλ πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα δσηθή έιμε, έρεη κεησζεί απφ 85 εθαηνκκχξηα ην 1960 ζε 60 εθαηνκκχξηα ελψ, θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ίδηαο πεξηφδνπ, ν αξηζκφο ειθπζηήξσλ απμήζεθε απφ ζε 1,4 εθαηνκκχξηα. Μφλν ην 30% ηνπ ζπλνιηθνχ θαιιηεξγήζηκνπ εδάθνπο ζηελ Ηλδία θαιιηεξγείηαη αθφκε κε ηε δσηθή έιμε (Παγθφζκηα Σξάπεδα, 1995). Βηνπνηθηιόηεηα. Ζ εληαηηθνπνίεζε ηεο θηελνηξνθίαο, κπνξεί λα πξνθαιέζεη θαη ζεηηθά θαη αξλεηηθά απνηειέζκαηα. Οη απψιεηεο βηνπνηθηιφηεηαο κεηψλνληαη φηαλ ην δσηθφ θεθάιαην ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα κεηψζεη ηελ εμάξηεζε απφ ρεκηθέο κεζφδνπο, γηα ηνλ έιεγρν ησλ δηδαλίσλ θαη ησλ παξαζηηηθψλ εληφκσλ. Αθ' εηέξνπ, ε ππεξβφζθεζε ζηηο θνηλφρξεζηεο πεξηνρέο, δίπια ζηα κηθηά αγξνθηήκαηα, επηδξά αξλεηηθά ζηελ βηνπνηθηιφηεηα. Τπάξρνπλ πνιιά ηεθκεξησκέλα παξαδείγκαηα πνπ ην απνδεηθλχνπλ. Ζ ππεξβφζθεζε νδεγεί ζε αιιαγή ηεο ζχλζεζεο ηεο ρισξίδαο. Όιν θαη ιηγφηεξεο πνιπεηείο πνηθηιίεο επηδνχλ, αιιά νη κνλνεηείο, κηθξφηεξεο ζξεπηηθήο αμίαο σο ρνξηνλνκή, γίλνληαη αθζνλφηεξεο. Απηφ κπνξεί λα έρεη κηα καθξνπξφζεζκε αξλεηηθή επίπησζε ζηελ αμία βφζθεζεο ηνπ εδάθνπο, θαη κπνξεί λα νδεγήζεη ζε εδαθηθή δηάβξσζε, θαζψο επίζεο θαη ζε ππνβάζκηζε ηεο βηνπνηθηιφηεηαο. Δπηπιένλ, ε εληαηηθνπνίεζε ηεο παξαγσγήο ιφγσ ηεο αχμεζεο ηεο δήηεζεο, νδεγεί, εηδηθά ζηε παξαγσγή γαιαθηνθνκηθψλ πξντφλησλ, ζηελ αληηθαηάζηαζε ησλ ηνπηθψλ θπιψλ δψσλ, 23

24 απφ έλαλ κηθξφ αξηζκφ εμσηηθψλ θπιψλ. Ζ εθκεράληζε, εηδηθά ζηελ Αζία, είρε ηελ ίδηα επίδξαζε, θαζψο νη ζθιεξαγσγεκέλεο, ηζρπξέο, δηπιήο ρξήζεο (έιμε-παξαγσγή) γαιαθηνπαξαγσγέο θπιέο, έρνπλ αληηθαηαζηαζεί, κε ιηγφηεξν ηζρπξέο, πςηπαξαγσγέο θπιέο. Οη δηάθνξεο πνιηηηθέο, έρνπλ πεξηνξίζεη, αξθεηέο θνξέο, ηνλ επεξγεηηθφ ξφιν ηεο κηθηήο εθηξνθήο, θαη έρνπλ επηδεηλψζεη ηηο αξλεηηθέο πεξηβαιινληηθέο επηπηψζεηο ηεο. Απηέο νη πνιηηηθέο αθνινπζήζεθαλ, ζε κεξηθέο ρψξεο γηα λα επηηεπρζεί απηάξθεηα, εηδηθά ζηα δεκεηξηαθά, θαη ζε άιιεο γηα λα παξαζρεζνχλ θζελά ηξφθηκα, ζηηο αζηηθέο πεξηνρέο. Γηα λα επηηχρνπλ ηελ απηάξθεηα, νη αγνξέο πξνζηαηεχζεθαλ θαη νη επηρνξεγήζεηο δηνρεηεχζεθαλ ζε θεθάιαηα φπσο ην ιίπαζκα, ε ηξνθή, ηα θαχζηκα, θ.ιπ. πξνθεηκέλνπ λα απμεζεί ε παξαγσγή. Απηφ δεκηνχξγεζε αληηθίλεηξα, γηα ηε ρξήζε ησλ ηδηνπαξαγνκέλσλ πξντφλησλ, φπσο ηα ππνιείκκαηα ζπγθνκηδψλ, ηεο θφπξνπ σο ιίπαζκα, αιιά θαη ηεο δσηθήο δχλακεο γηα έιμε, θαη ζπλέβαιε ζε κηα πηψζε ζηε κηθηή θαιιηέξγεηα, κε αξλεηηθά απνηειέζκαηα ζην πεξηβάιινλ Σξόπνη αληίδξαζεο Γηα λα επηηεπρζεί ε πεξηβαιινληηθή ηζνξξνπία, πξέπεη ηα ζπζηήκαηα κηθηήο εθηξνθήο λα γίλνπλ πην επέιηθηα (Levin, 1995). Ζ γεσξγία, θαη ε θπηηθή παξαγσγή εηδηθφηεξα, επηδηψθνπλ λα ζηαζεξνπνηήζνπλ ηελ παξαγσγή θαη λα πεξηνξίζνπλ ηελ πεξηβαιινληηθή επίδξαζε, νκσο κε απηφλ ηνλ ηξφπν, κεηψλεηαη ε επειημία ηνπ νηθνζπζηήκαηνο. Αιιά νπνηνδήπνηε νηθνζχζηεκα πνπ ππνζηεξίδεη ηελ παξαγσγή ηξνθίκσλ, κπνξεί λα εληζρπζεί απφ ηελ έληαμε ηνπ δσηθνχ θεθαιαίνπ, σο κεραληζκνχ γηα λα πξνσζήζεη ηελ επειημία ηνπ. Ζ κηθηή εθηξνθή, κε ηδηαίηεξε πξνζνρή ζηελ ηζνξξνπία απφ άπνςε ζξεπηηθψλ ζπζηαηηθψλ, είλαη επνκέλσο πηζαλφλ, ην πηφ «πεξηβαιινληηθά» επηζπκεηφ ζχζηεκα, θαη πξέπεη λα είλαη ε πξσηαξρηθή εζηίαζε ησλ αξκνδίσλ γηα ην ζρεδηαζκφ, θαη ησλ ππεχζπλσλ γηα ηε ιήςε απνθάζεσλ. Ζ πξφθιεζε ζα είλαη λα πξνζδηνξηζηνχλ νη ηερλνινγίεο θαη νη πνιηηηθέο, νη νπνίεο παξάγνπλ ηε ζπλερή θαη επηηαρπλφκελε αλάπηπμε, πνπ απαηηείηαη γηα λα ηθαλνπνηεζεί ε παγθφζκηα δήηεζε γηα θξέαο θαη γάια. Απηή ε πξφθιεζε ζα είλαη ηεξάζηηα. Ζ κέρξη ηψξα, παγθφζκηα αλάπηπμε ηνπ κηθηνχ ζπζηήκαηνο, γηα παξαγσγή θξέαηνο θαη γάιαθηνο, έρεη παξακείλεη πίζσ, ζε ζχγθξηζε κε ηε δήηεζε. Σα επίπεδα ηεο δήηεζεο ζα ζπλερίζνπλ λα απμάλνληαη, πέξα απφ ηελ ηθαλφηεηα ησλ κηθηψλ αγξνηηθψλ ζπζηεκάησλ λα ηα ηθαλνπνηήζνπλ, θαη επνκέλσο ζα νδεγήζνπλ, ζε κηα κεηάβαζε πξνο ηα ηδηαίηεξα εληαηηθά βηνκεραληθά ζπζηήκαηα. Γηα πεξηβαιινληηθνχο ιφγνπο, είλαη ζεκαληηθφ λα πξνσζεζεί ε κηθηή εθηξνθή, πξνθεηκέλνπ λα ηθαλνπνηεζεί, φζν ην δπλαηφλ πεξηζζφηεξν, ε παγθφζκηα δήηεζε γηα θξέαο θαη γάια. Όπσο θαίλεηαη απφ κηα κειέηε ζηελ Κέλπα, ν βαζηθφο παξάγνληαο-θιεηδί, είλαη ε πξφζβαζε ζε θεθάιαηα θαη ειθπζηηθέο αγνξέο. ηε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε, ε δπλακηθή αγνξά θαη ε πξφζβαζε ζε θεθάιαηα, έρνπλ νδεγήζεη ζε κηα πιήξσο βηψζηκε αλάπηπμε κηαο θησρήο ζε πφξνπο πεξηνρήο, ζηελ νπνία ν πιεζπζκφο έρεη 24

25 πεληαπιαζηαζζεί, θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ηειεπηαίσλ έμη δεθαεηηψλ. ε ηέηνηεο εληαηηθέο θαηαζηάζεηο, πξνηηκψληαη ηα πξφβαηα θαη νη αίγεο, θαζψο ε δχζθνιε πξφζβαζε ζηηο αγνξέο θαη ηηο εγθαηαζηάζεηο επεμεξγαζίαο γάιαθηνο, θάλνπλ ηα βννεηδή κηα ιηγφηεξν ειθπζηηθή επηινγή (Cleaver θαη Schreiber, 1994). Σα κηθηά ζπζηήκαηα, έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα ζπκβάινπλ ζηελ απαξαίηεηε αχμεζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο, ζηηο νξεηλέο πεξηνρέο ηεο Λαηηληθήο Ακεξηθήο θαη ηηο πεξηνρέο ηεο Νφηηαο αράξαο, φπνπ ε ππθλφηεηα πιεζπζκψλ είλαη ήδε πςειή. Τερληθέο δηαρείξηζεο. ηα ζπζηήκαηα κηθηήο εθηξνθήο, ππάξρνπλ πνιιέο επθαηξίεο γηα ηερλνινγηθή βειηίσζε. Δάλ ζέινπκε, ηα θηιηθά πξνο ην πεξηβάιινλ ζηνηρεία ηνπ ζπζηήκαηνο λα δηαηεξεζνχλ, ε εθαξκνζκέλε έξεπλα θαη ε επέθηαζή ηνπο, είλαη θξίζηκεο ζπνπδαηφηεηαο, θαη ε πξφθιεζε είλαη λα πεηζηνχλ νη αγξφηεο γηα ηελ αμία ηεο ηερλνινγίαο (McIntire et al, 1992). ηα «πησρά» ζε ζξεπηηθά ζπζηαηηθά, ζπζηήκαηα ηνπ αλαπηπζζφκελνπ θφζκνπ, ε έκθαζε πξέπεη λα είλαη ζηνλ έιεγρν ηεο δηάβξσζεο θαη ηεο βειηίσζεο ηεο αλαθχθισζεο ησλ ζξεπηηθψλ ζηνηρείσλ. Μεξηθά παξαδείγκαηα είλαη: 1. Βειηίσζε ηεο εδαθηθήο θάιπςεο κέζσ ηεο θαιιηέξγεηαο ελαιιαθηηθψλ εηδψλ γηα άρπξα, θαη ηεο εθαξκνγήο ηερληθψλ, φπσο ην φξγσκα ζπληήξεζεο, ε δηακφξθσζε ζε επίπεδα, ε θαιιηέξγεηα ζε ισξίδεο, ε γεσξγία πεξηγξάκκαηνο, θ.ιπ. 2. Βειηίσζε ηεο παξαγσγήο θαη ηεο πνηφηεηαο ησλ δσνηξνθψλ, κε ζθνπφ λα κεησζεί ε ππεξβφζθεζε ησλ βνζθνηφπσλ. Κάπνηεο πξνηάζεηο πεξηιακβάλνπλ: ηελ θαιιηέξγεηα ζάκλσλ θαη δέληξσλ ρνξηνλνκήο γηα ηε κείσζε ηεο εδαθηθήο δηάβξσζεο θαη ηε βειηίσζε ηεο εδαθηθήο γνληκφηεηαο. Έρνπλ αλαπηπρζεί δηάθνξα ζπζηήκαηα κηθηήο εθηξνθήο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ζάκλνπο θαη δέληξα ρνξηνλνκήο. Έλα παξάδεηγκα είλαη ην ζχζηεκα αγξνδαζνθνκίαο κε ηξία ζηξψκαηα (ριφε, ζάκλνη ρνξηνλνκήο, θαη ζπγθνκηδέο δέληξσλ, φπσο ηα έιαηα θαη νη θαξχδεο, θ.ιπ...) πνπ δνθηκάζηεθε επηηπρψο ζηελ Ηλδνλεζία (Devendra, 1994) ηε βειηίσζε ηεο πνηφηεηα ησλ δσνηξνθψλ, παξαδείγκαηνο ράξηλ κέζσ επεμεξγαζίαο ηεο νπξίαο, πνπ εθαξκφδεηαη ηψξα κε επηηπρία, απφ πεξηζζφηεξνπο απφ 5 εθαηνκκχξηα αγξφηεο ζηελ Κίλα, ζχκθσλα κε ππάξρνπζεο πιεξνθνξίεο (Li Biagen, pers. com.) ηε ρξήζε θάπνησλ κε ζπκβαηηθψλ δσνηξνθψλ (θνξπθέο δαραξνθάιακσλ θαη ρπκφ δαραξνθάιακσλ, νπσξνθφξα δέληξα θαη κπακπνχ). 25