Νέες καταγραφές παρουσίας του κρισίµως κινδυνεύοντος Valencia letourneuxi (Sauvage 1880) και ζητήµατα διατήρησης

Transcript

1

2 Νέες καταγραφές παρουσίας του κρισίµως κινδυνεύοντος Valencia letourneuxi (Sauvage 1880) και ζητήµατα διατήρησης Σοφία Γιακουµή 1, Brian Zimmerman, Γιώργος Χατζηνικολάου 1, Aλκιβιάδης Ν. Οικονόµου 1, Ελένη Καλογιάννη 1 1 Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών, Ινστιτούτο Εσωτερικών Υδάτων, 46,7 χλµ Αθηνών-Σουνίου, Ανάβυσσος, Αττική Zoological Society of London, Regent s Park, London NW1 4RY, United Kingdom ABSTRACT Sofia Giakoumi 1, Brian Zimmerman, Yorgos Chatzinikolaou 1, Alcibiades N. Economou 1, Eleni Kalogianni 1 : New records of the critically endangered Valencia letourneuxi (Sauvage 1880) and issues of conservation The occurrence of the critically endangered freshwater fish Valencia letourneuxi -an endemic species of the Peloponnese, Western Greece and Southern Albania- in two new localities (Kryoneri wetland in Evinos basin and Sidari River in Corfu) is reported here. These two waterbodies are characterized by high V. letourneuxi local densities and by the absence of the introduced Gambusia holbrooki; aggression by and competition with G. holbrooki are regarded, together with habitat degradation, as the main reasons for the rapid decline of V. letourneuxi populations. The local rarity of the species and the presence of G. holbrooki in all but one of the other known waterbodies hosting V. letourneuxi populations, renders the conservation of these two recently discovered populations a priority. This should include both habitat protection measures, as well as actions to raise public awareness. Key words: Valencia letourneuxi: Greece; Evinos basin; Corfu; conservation ΕΙΣΑΓΩΓΗ To είδος V. letourneuxi (Sauvage 1880), ζουρνάς (Greek valencia) είναι ενδηµικό της Πελοποννήσου, της δυτικής Ελλάδας και της Νότιας Αλβανίας, µε κατακερµατισµένη γεωγραφική κατανοµή, ιδιαίτερες οικολογικές απαιτήσεις και χαµηλές πληθυσµιακές αφθονίες. Το εύρος της κατανοµής του παρουσιάζει συνεχή συρρίκνωση, λόγω της υποβάθµισης των ενδιαιτηµάτων του και του ανταγωνισµού µε το εισαχθέν Gambusia holbrooki Girard 1859, κουνουπόψαρο (Eastern mosquitofish, Bianco & Miller 1989; Barbieri et al. 000, 00a; Kottelat & Freyhof 007; Kalogianni et al. 010). Σε µία εκτεταµένη έρευνα κατά το έτος 005 στα υδάτινα συστήµατα της Πελοποννήσου και της υτικής Ελλάδας, επιβεβαιώθηκε η εξαφάνιση των ιστορικά καταγεγραµµένων πληθυσµών τόσο των νήσων του Ιονίου (νότια Κέρκυρα και Λευκάδα), όσο και αυτών του Αλφειού στην Πελοπόννησο (Economidis 1991; Bianco et al. 1996; Barbieri et al. 00b; Kalogianni et al. 010). Στόχος της παρούσας µελέτης ήταν να διερευνηθεί η πιθανή παρουσία του είδους στη λεκάνη του Ευήνου και στα υδάτινα συστήµατα της βόρειας Κέρκυρας, που δεν είχαν εξεταστεί κατά την έρευνα του 005. ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟ ΟΙ Στα πλαίσια της παρούσας έρευνας διενεργήθηκαν δειγµατοληψίες σε υδάτινα συστήµατα της κατώτερης περιοχής του Ευήνου (Ιούνιος 008) και της βόρειας Κέρκυρας (Σεπτέµβριος 009). Μετά τη συλλογή των ψαριών µε απόχες, αυτά αναισθητοποιούνταν κατά οµάδες (µε διάλυµα κουιναλδίνης), γινόταν µέτρηση του ολικού (total length, TL) και του σταθερού µήκους τους (standard length, SL) και στη συνέχεια απελευθερώνονταν. Ένα µικρό δείγµα ψαριών µεταφέρθηκε στο εργαστήριο για περαιτέρω µελέτες. Παράλληλα γινόταν καταγραφή των φυσικοχηµικών χαρακτηριστικών του ενδιαιτήµατος των ψαριών (θερµοκρασία, αγωγιµότητα, διαλυµένο οξυγόνο και αλατότητα). ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΖΗΤΗΣΗ Στα πλαίσια της παρούσας µελέτης, το είδος αλιεύτηκε για πρώτη φορά στο πηγαίο µικροϋδάτινο σύστηµα του Κρυονερίου, στη λεκάνη του Ευήνου (38 0'40"Ν, 1 35'48"Ε, Εικ.

3 1). Πρόκειται για έναν εξαιρετικά περιορισµένης έκτασης υγρότοπο (< 4000 m ), που τροφοδοτείται από καρστικές πηγές, σε άµεση γειτνίαση µε τη θάλασσα. Στον υγρότοπο Κρυονερίου συνολικά αλιεύθηκαν 43 άτοµα, που ανήκαν στα αυτόχθονα είδη Pelasgus stymphalicus (Valenciennes 1844), ντάσκα (Stymphalia minnow), Economidichthys pygmaeus (Holly 199), λουρογωβιός (Western Greece goby) και V. letourneuxi, που ήταν και το είδος που παρουσίαζε την µεγαλύτερη σχετική αφθονία (53,5%). Αξιοσηµείωτη ήταν η απουσία του G. holbrooki. Κατά τη διερεύνηση των µικροϋδάτινων συστηµάτων της βόρειας Κέρκυρας, το είδος αλιεύθηκε επίσης για πρώτη φορά στο ρέµα Μελισσούδι, κοντά στον οικισµό Σιδάρι (39 46' 00"Ν, 19 43'15"Ε, Εικ. 1). Συνολικά αλιεύθηκαν 73 άτοµα, τα οποία ανήκαν στα είδη Pelasgus thesproticus (Stephanidis 1939), ντάσκα (Epirus minnow, 34,%) και V. letourneuxi (65,8%). Και εδώ αξιοσηµείωτη ήταν η απουσία του είδους G. holbrooki (Εικ. 1). Ionian Sea Greece Sidari R. V. letourneuxi (65,8%) Kryoneri wetland P. stymphalicus / thesproticus E. pygmaeus V. letourneuxi Κorinthiakos Gulf V. letourneuxi (53,5%) Εικ. 1. Περιοχές µελέτης και σύνθεση ειδών στη λεκάνη Ευήνου και την Κέρκυρα. Fig. 1. Study areas and fish species composition in Evinos basin and in Corfu Island. Τα αβιοτικά και οικολογικά χαρακτηριστικά των βιοτόπων του είδους (Πίνακας Ι) (χαµηλής ροής και αλατότητας ύδατα και παρουσία υδροχαρούς και υδρόβιας βλάστησης, που εξυπηρετεί τις ηθολογικές, διατροφικές και αναπαραγωγικές ανάγκες του) πληρούν τις ιδιαίτερες οικολογικές του απαιτήσεις. Πίνακας Ι. Αβιοτικά χαρακτηριστικά των θέσεων δειγµατοληψίας. Table I. Abiotic features of the two sampling sites. Kryoneri wetland (June 008) Sidari River (Sept 009) ph 7,5 7,86 Conductivity (ms/cm) 1,1 1,01 D.O. (mg/l) 7 3,3 Temperature ( C) 16,1 19 Salinity (%) 0,00 0,04

4 3 Η εξέταση των δειγµάτων V. letourneuxi του υγρότοπου Κρυονερίου, µε βάση προηγούµενα εργαστηριακά δεδοµένα (Barbieri et al. 000) και παρατηρήσεις κατά την εκτροφή του είδους σε ενυδρεία (Zimmerman, αδηµοσίευτα στοιχεία) έδειξε τρεις ηλικιακές κλάσεις: µία κλάση ιχθυολαρβών (7-1 mm TL) και δύο κλάσεις ενηλίκων (-9,5 mm TL και 39 mm TL), πιθανότατα του προηγούµενου έτους. Tο µεγαλύτερο άτοµο που αλιεύθηκε ήταν ολικού µήκους 45 mm (Εικ. ). Η εξέταση των δειγµάτων του Σιδαρίου (Κέρκυρα) έδειξε τρεις ηλικιακές κλάσεις: µία κλάση ιχθυολαρβών και ιχθυδίων (10-19 mm TL) και δύο τουλάχιστον κλάσεις ενηλίκων (άτοµα 19 και 46 mm TL). Το µεγαλύτερο άτοµο που αλιεύθηκε ήταν ολικού µήκους 51 mm (Εικ. ). Τα παραπάνω δεδοµένα, επιβεβαιώνουν αφενός, πως το είδος φαίνεται να ζει στη φύση τουλάχιστον δύο χρόνια και αφετέρου, µε δεδοµένη την παρουσία ιχθυολαρβών περίπου τριών εβδοµάδων στο δείγµα του Σιδαρίου (3/9/009), πως η αναπαραγωγή, η οποία αρχίζει το Μάιο, συνεχίζεται έως και τις αρχές του φθινοπώρου, όπως είχε προταθεί και κατά το παρελθόν (Barbieri et al. 000; Kalogianni et al. 010). Number of fish Number of fish Kryoneri June 008 N = Total length (mm) Sidari Sept 009 N = Total length (mm) Εικ.. Κατανοµή µεγεθών του V. letourneuxi στον υγρότοπο Κρυονερίου (λεκάνη Ευήνου, Ιούνιος 008) και στο ρέµα Σιδαρίου (Κέρκυρα, Σεπτέµβριος 009). Fig.. Length-frequency distribution of V. letourneuxi in Kryoneri wetland (Evinos basin, June 008) and in Sidari River (Corfu, September 009). Σε ότι αφορά τέλος τις ανθρωπογενείς πιέσεις στους δύο αυτούς βιοτόπους του V. letourneuxi, αυτές διαφέρουν σηµαντικά. Στην περίπτωση του υγρότοπου Κρυονερίου, εκτός της ύπαρξης µικρού παρακείµενου οικισµού, το ενδιαίτηµα αυτό δεν φαίνεται να δέχεται σοβαρές ανθρωπογενείς πιέσεις, όµως η εξαιρετικά περιορισµένη του έκταση το καθιστά ιδιαίτερα ευάλωτο. Αντίθετα, στην περίπτωση του ρέµατος Σιδαρίου, υπάρχουν παρακείµενοι οικισµοί σε όλο το µήκος του, καθώς και κάποιες γεωργικές καλλιέργειες και απολήψεις νερού. Επιπλέον, το ρέµα φαίνεται να επιβαρύνεται και από σηµειακού τύπου ρύπανση, όπως δείχνουν και οι σχετικά χαµηλές συγκεντρώσεις οξυγόνου του φθινοπώρου 009. Συνοψίζοντας, οι δύο πληθυσµοί του είδους που περιγράφονται εδώ είναι εξαιρετικά σηµαντικοί, όσον αφορά τη χάραξη µίας συνολικής στρατηγικής διατήρησής του καθώς, στους βιοτόπους που τους φιλοξενούν, α) το είδος παρουσιάζει εξαιρετικά υψηλή σχετική αφθονία, σε

5 4 σύγκριση µε όλους τους ήδη γνωστούς πληθυσµούς του στη υτική Ελλάδα (µέγιστη σχετική αφθονία 0,6% στις πηγές Χιλιαδούς, λεκάνη Μόρνου, Kalogianni et al. 010) και β) από αυτούς απουσιάζει το εισαχθέν G. holbrooki, που επίσης συναντάται στα εννέα από τα δέκα άλλα υδάτινα συστήµατα που φιλοξενούν το είδος (και πάλι µε εξαίρεση τις πηγές Χιλιαδούς στη λεκάνη του Μόρνου, Kalogianni et al. 010). Ο ανταγωνισµός και η επιθετική συµπεριφορά του G. holbrooki, καθώς και η υποβάθµιση των βιοτόπων του, θεωρούνται οι κύριες αιτίες για τη συρρίκνωση των πληθυσµών του είδους (Bianco & Miller 1989; Kottelat & Freyhof 007; Kalogianni et al. 010). Με βάση τα παραπάνω, καθίσταται προτεραιότητα η προστασία των δύο νέων βιοτόπων του είδους, µέσω κυρίως δράσεων ενηµέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινού. Στην περίπτωση του ρέµατος Σιδαρίου αναγκαία κρίνονται και, κάποια µέτρα αποκατάστασής του, όπως ο περιορισµός των απολήψεων νερού και της επιβάρυνσής του µε ρυπαντικά φορτία. Γενικά, τα µέτρα αποκατάστασης των βιοτόπων ενός είδους, συνήθως περιλαµβάνουν και την αποκατάσταση της διαµήκους συνεκτικότητας των υδάτινων συστηµάτων, µε την αφαίρεση κάθε είδους φραγµάτων και υδροφρακτών. Εδώ όµως θα πρέπει να συνυπολογιστεί πως οι κάθε είδους φραγµοί αυτοί µπορεί επίσης να αποτρέπουν την εξάπλωση στα ανάντη του συστήµατος των εξωτικών ειδών ψαριών (Rahel 007). Αυτός είναι ένας ορατός κίνδυνος στην περίπτωση του ρέµατος Σιδαρίου, καθώς σε δειγµατοληψίες που διενεργήθηκαν την ίδια περίοδο σε δύο θέσεις στα κατάντη του βιοτόπου που περιγράφηκε παραπάνω, αλιεύθηκαν µόνον άτοµα του είδους G. holbrooki, την εξάπλωση του οποίου προς τα ανάντη του ρέµατος φαίνεται να έχει αποτρέψει έως τώρα η ύπαρξη σειράς υδροφρακτών. Οι συγγραφείς θα ήθελαν να ευχαριστήσουν τον Heiko Kärst (Deutsche Killifisch Gemeinschaft, DKG) για την παροχή πληροφοριών σχετικά µε την πιθανή ύπαρξη του είδους στα υδάτινα συστήµατα της βόρειας Κέρκυρας και τη Ροµπέρτα Μπαρµπιέρι για την κριτική ανάγνωση του κειµένου. Μέρος της έρευνας αυτής χρηµατοδοτήθηκε από την European Union of Aquarium Curators (EUAC). ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Barbieri R., Ch. Daoulas, Th. Psarras, M.Th. Stoumboudi & A.N. Economou, 000. The biology and ecology of Valencia letourneuxi Sauvage, 1880 (Valenciidae) - Prospects for conservation. Mediterranean Marine Science, 1: Barbieri R., M.Th. Stoumboudi & A.N. Economou, 00a. Threatened fishes of the world: Valencia letourneuxi Sauvage, 1880 (Valenciidae). Environmental Biology of Fishes, 65: 46. Barbieri, R., A.N. Economou, M.Th. Stoumboudi & P.S. Economidis, 00b. Freshwater fishes of Peloponnese (Greece): distribution, ecology and threats. In: Collares-Pereira, M.J., Cowx, I.G., Coelho, M.M, eds. Conservation of freshwater fishes: options for the future. Oxford: Fishing News Books, Blackwell Science, p Bianco, P.G. & R.R. Miller, First record of Valencia letourneuxi (Sauvage, 1880) in Peloponnese (Greece) and remarks on the mediterranean family Valenciidae (Cyprinodontiformes). Cybium, 13: Bianco P.G., H. Ahnelt & P. Economidis, The Freshwater Fishes from Eastern, and Large Mediterranean Islands with Comments on their Safety Status. Acta Universitatis Caroliane Biologica, 40: Economidis P.S., Check list of freshwater fishes of Greece (recent status of threat and protection). Athens: Bulletin of the Hellenic Society for the Protection of Nature, p.48. Kalogianni E., S. Giakoumi, S. Zogaris, Y. Chatzinikolaou, B. Zimmerman & A.N. Economou, 010. Current distribution and ecology of the critically endangered Valencia letourneuxi in Greece. Biologia, 65: Kottelat M. & J. Freyhof, 007. Handbook of European freshwater fishes. Kottelat, Cornol, Switzerland and Freyhof, Berlin, Germany, p.646. Rahel F.J., 007. Biogeographic barriers, connectivity and homogenization of freshwater faunas: it s a small world after all. Freshwater Biology, 5: