Το Δημόσιο σχολείο μπορεί να προσφέρει ικανοποιητική γνώση ξένης γλώσσας και, αν ναι, μέχρι ποιον βαθμό;

Transcript

1 Το Δημόσιο σχολείο μπορεί να προσφέρει ικανοποιητική γνώση ξένης γλώσσας και, αν ναι, μέχρι ποιον βαθμό; Παπαοικονόμου Αντώνης, Εκπαιδευτικός, διδάκτωρ Φιλοσοφίας ΑΠΘ. Περίληψη Η μελέτη αυτή εξετάζει την προσφορά ικανοποιητικής γνώσης της Αγγλικής γλώσσας από το δημόσιο σχολείο. Στην έρευνα έλαβαν μέρος 37 μαθητές όλων των τάξεων Γυμνασίου και Λυκείου των νομών Φωκίδας και Φθιώτιδας. Για την εξαγωγή των συμπερασμάτων χρησιμοποιήθηκε ερωτηματολόγιο με ερωτήσεις κλειστού τύπου. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι: α) υπάρχει στατιστικά σημαντική διαφορά στην καλύτερη παρεχόμενη γνώση υπέρ του φροντιστηρίου, β) οι μικρότερες τάξεις, τα οπτικοακουστικά βοηθήματα και τα άλλα εποπτικά μέσα διδασκαλίας θεωρούνται σημαντικό πλεονέκτημα του φροντιστηρίου, γ) η επίδοση των μαθητών στο μάθημα των Αγγλικών επηρεάζεται από το φύλο και το μορφωτικό επίπεδο των γονέων. Εισαγωγή Η επικοινωνία, ως κοινή συνισταμένη κάθε μορφής ανθρώπινης δραστηριότητας και επαγγελματικής, κοινωνικής και προσωπικής σχέσης, αποτελεί το μέσο με το οποίο ενοποιείται κάθε οργανωμένη δραστηριότητα (Φραγκουδάκη, 1999 και Ντάλτας, 23). Η ομαλή, απρόσκοπτη και επιτυχής επικοινωνία αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την ευόδωση κάθε ανθρώπινης προσπάθειας ή επιδίωξης καθώς και για την πραγματοποίηση των πάσης φύσεως σκοπών και στόχων της (Γαλανοπούλου, 21). Στα πλαίσια αυτής της ανάγκης για επικοινωνία τα σύνορα καταργούνται και επιβάλλεται η ανάγκη ύπαρξης κοινού κώδικα (Halliday, 2). Η γνώση ξένων γλωσσών έχει αποκτήσει τα τελευταία χρόνια τεράστια σημασία. Έχει πάψει να θεωρείται μόνο ένα εργαλείο κατανόησης άλλων πολιτισμών. Η παγκοσμιοποίηση, οι υψηλές ταχύτητες, οι νέες τεχνολογίες κάθε είδους έχουν καταστήσει τον κόσμο ένα μικρό χωριό, στο οποίο είναι απαραίτητος ένας κοινός κώδικας επικοινωνίας (Χρυσοχόος, 22). Την άποψη αυτή ενισχύει η εκπαιδευτική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης καθώς και του Συμβουλίου της Ευρώπης, η οποία προσδίδει στον τομέα αυτό άμεση προτεραιότητα (Ευρωπαϊκό Έτος Γλωσσών, προγράμματα εκμάθησης γλωσσών Lingua κ.α.) (Ζησιμόπουλος, 2 και Φτερνιάτη, 21). Στο παρελθόν έχουν γίνει πολλές προσπάθειες δημιουργίας μιας τεχνητής γλώσσας (esperando κ.α.), η οποία να μπορεί να σταθεί ως 26

2 κοινός κώδικας ανάμεσα στους ανθρώπους. Καμιά τεχνητή γλώσσα δεν μπορεί να αντικαταστήσει την ζωντανή γλώσσα, η οποία διαμορφώνεται μέσα στους αιώνες από τους ομιλητές της (Hudson, 198). Το ρόλο αυτό της lingua franca εξαιτίας οικονομικών, πολιτικών και πολιτισμικών παραγόντων κατέχει τα τελευταία χρόνια η Αγγλική γλώσσα. Το παράδοξο στην περίπτωση της Ελλάδας είναι ότι παρόλο που έχει δώσει τα φώτα και τον πολιτισμό της σχεδόν στο σύνολο της δυτικής κουλτούρας, όπως επίσης και το αλφάβητό της, η γλώσσα της δεν ομιλείται σε καμιά άλλη χώρα της Ευρώπης ή της Αμερικής (Μπαμπινιώτης, 1999). Η ανάγκη εύρεσης ενός κοινού κώδικα γίνεται ακόμη εντονότερη. Με αυτό το σκεπτικό έχει ενταχθεί στα Δημόσια σχολεία η διδασκαλία της Αγγλικής, της Γαλλικής, της Γερμανικής γλώσσας αλλά και της Ιταλικής και Ισπανικής τα τελευταία χρόνια. Συγκεκριμένα για την Αγγλική γλώσσα ο νέος μαθητής την διδάσκεται από την Γ` τάξη μέχρι και το τέλος του Δημοτικού σχολείου για 3 ώρες την εβδομάδα. Στο Γυμνάσιο συνεχίζεται η εκπαίδευση του πάλι για 3 ώρες την εβδομάδα και ολοκληρώνεται στο Λύκειο με 3 ώρες την εβδομάδα για την Α` Λυκείου και με 2 ώρες για τη Β` και τη Γ`. Πιλοτικά από το σχολικό έτος οι μαθητές θα ξεκινούν την εκμάθηση της Αγγλικής γλώσσας από την πρώτη και δεύτερη τάξη του δημοτικού σχολείου για 2 ώρες την εβδομάδα και θα συνεχίζουν μέχρι και την έκτη για 4 ώρες την εβδομάδα. Θα ήταν αναμενόμενο τα Ελληνόπουλα να είναι πλήρως ικανοποιημένα, όπως επίσης και οι γονείς τους, από το υπάρχον εκπαιδευτικό σύστημα και να μην καταφεύγουν στα φροντιστήρια για την εκμάθηση των ξένων γλωσσών και την απόκτηση πιστοποιητικών. Άλλωστε και στην Ευρώπη οι γονείς εμπιστεύονται το Δημόσιο σχολείο και δεν επιζητούν βοήθεια από εξωσχολικά ιδρύματα με πολύ ικανοποιητικά αποτελέσματα (Ζησιμόπουλος, 2). Χαρακτηριστική ένδειξη των παραπάνω αποτελεί και το γεγονός ότι στις περισσότερες Ευρωπαϊκές γλώσσες δεν υπάρχει ακριβής μετάφραση της λέξης φροντιστήριο (Ζησιμόπουλος, 2). Παρόλα αυτά το 9% των μαθητών στην Ελλάδα πηγαίνει φροντιστήριο (Ζώτου, 22). Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι να διερευνηθεί η αιτία που οδηγεί τα παιδιά και τους γονείς να επιλέγουν το φροντιστήριο. Επίσης θα εντοπιστεί η σχέση ανάμεσα στην επίδοση στο Δημόσιο σχολείο και στην επιλογή τους να πηγαίνουν φροντιστήριο. Τα συμπεράσματα θα βοηθήσουν, έτσι ώστε να γίνουν οι απαιτούμενες διορθώσεις στην εκπαιδευτική πολιτική, για να πάψει να θεωρείται η ώρα της ξένης γλώσσας στο Δημόσιο σχολείο «χαμένη» και άνευ ουσίας. Ως επιμέρους στόχος θα εξεταστεί η σχέση ανάμεσα στο φύλο, στο επίπεδο των γονέων και στην σημασία που δίδεται στην ξένη γλώσσα. 27

3 Μεθοδολογία της έρευνας Στην έρευνα, η οποία πραγματοποιήθηκε το Μάρτιο και τον Απρίλιο του 211, έλαβαν μέρος 37 μαθητές Γυμνασίου και Λυκείου όλων των τάξεων της Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, από δύο σχολεία του νομού Φωκίδας και του νομού Φθιώτιδας. Η επιλογή των συγκεκριμένων τάξεων έγινε για το λόγο ότι τα παιδιά στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο έχουν συνειδητοποιήσει την αξία της ξένης γλώσσας και μπορούν να εκφέρουν άποψη γι αυτήν. Επιπρόσθετα είναι αρκετά ώριμα να κρίνουν τη διαφορά ανάμεσα σε δύο χώρους διδασκαλίας και να προτείνουν λύσεις για τα προβλήματα που τυχόν αντιμετωπίζουν. Για την αξιολόγηση και την ανάλυση της άποψης των μαθητών χρησιμοποιήθηκε ερωτηματολόγιο με ερωτήσεις κλειστού τύπου. Στηρίχθηκε σε πρότυπο ερωτηματολογίου που δόθηκε από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης για παρόμοιο σκοπό. Συγκεκριμένα είχε ζητηθεί από διδάσκοντες και διδασκόμενους να εκθέσουν τις απόψεις τους για το επίπεδο παρεχόμενης γνώσης σε Πανεπιστήμιο και Δημόσιο σχολείο (Ευσταθιάδης, 21). Στη στατιστική ανάλυση που ακολούθησε εξετάστηκε ο συντελεστής συσχέτισης Pearson για τις διάφορες μεταβλητές και ελέγχθηκε η συμμεταβολή τους. Επίσης χρησιμοποιήθηκε και η γραμμή παλινδρόμησης για την εκτίμηση παραγόντων που επηρεάζουν την επιλογή ενός μαθητή να πάει ή όχι στο φροντιστήριο. Έγιναν επίσης post-hoc συγκρίσεις των διαφόρων υπό-ομάδων με τη βοήθεια του t-test για ανεξάρτητα δείγματα (Cohen & Manion, 2). Για να εκτιμηθεί το εύρος της γνώμης των μαθητών υπολογίστηκαν 95% διαστήματα εμπιστοσύνης στα χρόνια που πάνε φροντιστήριο και στο βαθμό επίδοσης στο μάθημα των Αγγλικών στο σχολείο. Εξετάστηκε επίσης κατά πόσο επηρεάζεται η επίδοση και η προτίμηση των μαθητών από το φύλο, την ηλικία, τη μόρφωση των γονέων, την περιοχή που κατοικούν και την τάξη τους στο σχολείο. Σε ορισμένες περιπτώσεις όπου χρησιμοποιήθηκαν ποσοστά, ο έλεγχος στατιστικής σημαντικότητας έγινε με τη χρήση του κριτηρίου του χ2. Αποτελέσματα Ο πίνακας 1 παρουσιάζει κάποια περιγραφικά στοιχεία που προέκυψαν από την επεξεργασία των δεδομένων. Μπορούμε να διακρίνουμε το μέσο όρο των χρόνων που πάνε φροντιστήριο, το μέσο όρο της επίδοσης τους στο δημόσιο σχολείο, την τυπική απόκλιση και τον αριθμό μαθητών. 28

4 Ελάχισ το Έτη παρακολούθησης φροντιστηρίου Συχνότητα Ποσοστό Μαθητές ,1 Γυμνασίου Λύκειο 144 4,4 Γραβιάς IEK 43 1,5 Σύνολο 371 1, X2= df=2 p<,1 Μέγιστο Μέσος όρος Τυπική απόκλιση 1 6,12 2,53 Βαθμός επίδοσης ,14 2,137 ΠΊΝΑΚΑΣ 1. Αριθμός μαθητών (Ν), μέσος όρος (Μ), Τυπική απόκλιση (Sd) της Επίδοσης στα αγγλικά και των χρόνων φροντιστηρίου. Ύστερα από έλεγχο καλής προσαρμογής με τη βοήθεια του κριτηρίου του t-student βρέθηκε ότι ο μέσος όρος των χρόνων που πάνε φροντιστήριο τα αγόρια και ο μέσος όρος των χρόνων που πάνε τα κορίτσια δεν διαφέρουν σημαντικά (t=-1.98, df=3, 2-tailed p=,88) (Howitt, 21). Το Σχήμα 1 παρουσιάζει γλαφυρά, πιστεύουμε, την Ελληνική πραγματικότητα: μόνο ένα 5% πιστεύει ότι δεν υπάρχει διαφορά ανάμεσα στο φροντιστήριο και στο δημόσιο σχολείο. x2= df=2 p<,1 Σχήμα 1. Ύπαρξη διαφοράς ανάμεσα στο φροντιστήριο και το δημόσιο σχολείο στην παρεχόμενη γνώση της Αγγλικής γλώσσας. 29

5 Το σημαντικότερο, όμως, στοιχείο είναι το γεγονός ότι η συντριπτική πλειοψηφία των μαθητών θεωρεί ότι η παρεχόμενη γνώση στο Δημόσιο σχολείο υστερεί αυτής του φροντιστηρίου (Σχήμα 2). FRONTISTIRIO ST AT E x2= df=2 p<,1 Σχήμα 2. Καλύτερη παρεχόμενη γνώση ξένης γλώσσας. Όσον αφορά στα σημεία που υπερτερεί το φροντιστήριο σε σχέση με το Δημόσιο σχολείο παρατηρείται ότι μόνο στην περίπτωση του ομορφότερου περιβάλλοντος έχουμε μια καταφανή υπεροχή του Δημόσιου Σχολείου με ποσοστό 7%. Στις άλλες 3 επιλογές το φροντιστήριο είναι ο αδιαφιλονίκητος νικητής με ποσοστά για την καλύτερη παρεχόμενη γνώση 7%, για την καλύτερη προετοιμασία για το πτυχίο 9%, για τα οπτικοακουστικά βοηθήματα 9% και για τις μικρότερεςτάξεις8%(σχήμα4). x2= df=3 p<,1 Σχήμα 4. Σχέση ανάμεσα στο Δημόσιο σχολείο και στο φροντιστήριο 21

6 Όσον αφορά την επίδοση των μαθητών και τη σχέση της με τα χρόνια παρακολούθησης στο φροντιστήριο είναι σημαντικό το γεγονός ότι βελτιώνεται στο μάθημα των αγγλικών ανάλογα με τα χρόνια που πάνε φροντιστήριο. Αυτό μπορεί να εξεταστεί χρησιμοποιώντας τον συντελεστή συσχέτισης Pearson, ο οποίος στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι θετικός (r=,476, ρ<,1). Επίσης εξετάστηκε το γράφημα διασποράς μεταξύ της επίδοσης και των χρόνων φροντιστηρίου. Δεν υπάρχουν ενδείξεις μη γραμμικής σχέσης παρόλο που υπάρχουν ορισμένες αποκλίνουσες τιμές. Σχήμα 4. Σχέση ανάμεσα στα χρόνια φροντιστηρίου και στην επίδοση στο μάθημα των Αγγλικών στο Δημόσιο σχολείο. Όσον αφορά στη μέθοδο, η οποία βοηθά στην εκμάθηση της ξένης της γλώσσας, οι απόψεις των μαθητών είναι ανάμεικτες. Πάντως η μεγάλη πλειοψηφία των μαθητών πιστεύει ότι οι μικρές τάξεις είναι η πιο κατάλληλη λύση. Σε παρόμοια έρευνα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου προέκυψε ότι οι νέες τεχνολογίες θεωρούνται παράγοντας καθοριστικής σημασίας στη διδασκαλία γενικά και ιδιαίτερα στη διδασκαλία ξένων γλωσσών, όπου ο συνδυασμός ήχου, εικόνας και διαδραστικής χρήσης του ηλεκτρονικού υπολογιστή μπορεί να αποδειχθεί ιδιαίτερα αποδοτικό και έντονα ενδιαφέρον (Ζησιμόπουλος, 2). Επίσης και στην παρούσα έρευνα οι νέες τεχνολογίες στο μάθημα των Αγγλικών θεωρούνται ένα σημαντικό βοήθημα (Σχήμα 5). 211

7 Σχήμα 5. Η μέθοδος η οποία βελτιώνει το μάθημα των Αγγλικών. Συζήτηση Είναι πασιφανής η έλλειψη εμπιστοσύνης του Έλληνα μαθητή στο Δημόσιο σχολείο, όσον αφορά τουλάχιστον στην ξένη γλώσσα και κατ επέκταση και του γονέα που αναγκάζεται εκ των πραγμάτων να εμπιστευτεί το φροντιστήριο. Όπως φάνηκε και στην παραπάνω έρευνα η συντριπτική πλειοψηφία των μαθητών, σχεδόν στις περισσότερες επιλογές, θεωρεί ότι το φροντιστήριο υπερτερεί σε σχέση με το Δημόσιο σχολείο με μοναδική εξαίρεση το περιβάλλον, όπου το Δημόσιο σχολείο επιλέγεται από την πλειοψηφία των μαθητών (7%). Έχει αναφερθεί και σε άλλες παρόμοιες έρευνες ότι μια αιτία της τάσης των μαθητών να επιλέγουν το φροντιστήριο αποτελεί το γεγονός ότι στο φροντιστήριο, επειδή πληρώνουν, αναγκάζονται να προσπαθούν περισσότερο (Κοσμίδου, 21). Ένας ακόμη σημαντικότερος λόγος μπορεί να θεωρηθεί και η δυσπιστία των μαθητών προς το πρόσωπο του εκπαιδευτικού. Όπως ειπώθηκε και παραπάνω, η πλειοψηφία πιστεύει ότι η γνώση που προσφέρεται στο φροντιστήριο είναι καλύτερης ποιότητας. Σ` αυτό το σημείο μπορεί να αναφερθεί και η άποψη ορισμένων επιστημόνων, οι οποίοι θεωρούν ότι, από τη στιγμή που δεν αξιολογείται ο εκπαιδευτικός με τα κριτήρια του ιδιωτικού τομέα, δεν πρόκειται να παράγει αξιόλογο εκπαιδευτικό έργο (Κοσμίδου, 21). Φανερή είναι η ανάγκη μιας πολυδιάστατης αναδιοργάνωσης του ρόλου και του έργου του δασκάλου στα πλαίσια των νέων συνθηκών της Ευρωπαϊκής Ενώσεως. Η έρευνα έδειξε και τα επιμέρους ενδοσχολικά προβλήματα, τα οποία μειώνουν την αξία της ώρας των Αγγλικών στο Δημόσιο σχολείο. Οι μεγάλες τάξεις, όπου ο εκπαιδευτικός είναι αναγκασμένος να κάνει μάθημα σε 25-3 μαθητές με διαφορετικό επίπεδο, η έλλειψη εποπτικών μέσων διδασκαλίας και η ενοποίηση των επιπέδων στο Λύκειο δίνουν την αίσθηση προχειρότητας στο Δημόσιο σχολείο. Δεν φαίνεται να υπάρχει μια ενοποιημένη πορεία, μια συγκεκριμένη ύλη, όπως π.χ υπάρχει για τα άλλα μαθήματα, τα "πρωτεύοντα" κατά τη σχολική ιδιόλεκτο. 212

8 Οι ασκούντες την εκπαιδευτική πολιτική πρέπει να λάβουν σοβαρά υπόψη τους την ανατροφοδότηση εκ μέρους των μαθητών για τις ανάγκες τους, έτσι ώστε να προβούν στις αντίστοιχες βελτιωτικές επεμβάσεις (Χρυσοχόος, 22). Στο παρακάτω διάγραμμα (σχήμα 6) αποτυπώνονται οι απόψεις των μαθητών για την έμφαση που πρέπει να δοθεί εκ μέρους των εκπαιδευτικών έτσι ώστε να βελτιωθεί το μάθημα. Σχήμα 6. Οι ανάγκες των μαθητών στο μάθημα των Αγγλικών Έχοντας αντιληφθεί την τάση και τις ανάγκες των μαθητών στο πρόσφατο παρελθόν η Πολιτεία προσπάθησε να βελτιώσει την υπάρχουσα κατάσταση ανομοιογένειας στις Ελληνικά σχολεία και δημιούργησε την Πρόσθετη Διδακτική Στήριξη. Σ αυτήν ενέταξε και τις ξένες γλώσσες και πράγματι ένας μεγάλος αριθμός μαθητών εμπιστεύθηκε καταρχήν το Δημόσιο σχολείο και τη βοήθεια που προσέφερε. Όμως, όπως και πολλές άλλες προσπάθειες, έπεσε στο κενό. Με τον καιρό και λόγω των έντονων οικονομικών προβλημάτων η όλη προσπάθεια ατόνησε και περιορίστηκε μόνο σε περιπτώσεις που έχρηζαν ιδιαίτερης προσοχής. Μια ακόμη προσπάθεια, η οποία, αντίθετα με την προηγούμενη, έχει σημειώσει μεγάλη επιτυχία, είναι η θεσμοθέτηση του Κρατικού Πτυχίου Γλωσσομάθειας, ενός καινοτόμου θεσμού σε άμεση συσχέτιση με τη Δημόσια εκπαίδευση. Στις προτάσεις του Υπουργείου για την αναβάθμιση του μαθήματος των Αγγλικών στο Δημόσιο σχολείο ανήκει και η άποψη ότι πρέπει οι μαθητές να έχουν τη δυνατότητα στα πλαίσια του σχολείου να δίνουν εξετάσεις για την απόκτηση του Β1 στη Γ Γυμνασίου και Β2 πιστοποιητικού στη Γ Λυκείου. Ακόμη όμως δεν έχει υλοποιηθεί κάτι και όλα είναι στο στάδιο της προετοιμασίας. Δεν θα έπρεπε άλλωστε να συγχέεται η γλωσσομάθεια με τη απόκτηση κάποιου πιστοποιητικού. Χαρακτηριστική είναι η νοοτροπία 213

9 του Έλληνα, ο οποίος προσαρμόζει τις σπουδές του στο πτυχίο και όχι στη γνώση αυτή καθαυτή. Αναμφίβολα για το σκοπό αυτό απαιτούνται ευέλικτα αναλυτικά προγράμματα που θα μπορούν να προσαρμόζονται ανάλογα με τις ανάγκες των Ελλήνων αποδεσμεύοντας την ξένη γλώσσα από το πτυχίο. Απαιτείται επίσης επιμόρφωση των εκπαιδευτικών, για να μπορούν να εφαρμόζουν αυτά τα αναλυτικά προγράμματα σύμφωνα με τις νέες θεωρίες μάθησης και διδαχής. Η επιστήμη άλλωστε διαρκώς εξελίσσεται και η βελτίωση και ενημέρωση των δασκάλων για κάθε τι νέο και καινοτόμο κρίνονται απαραίτητες. Ωστόσο για όλα αυτά απαιτείται περισσότερη έρευνα για την εξέταση όλων των επιμέρους παραγόντων που συμβάλλουν στην καλύτερη εκπαίδευση των ελλήνων μαθητών στην ξένη γλώσσα, όπως επίσης και στην καλύτερη παρεχόμενη γνώση από τη μεριά των εκπαιδευτικών. Βιβλιογραφία Cohen, L., & Manion, L., Μεθοδολογία Εκπαιδευτικής Έρευνας, Μεταίχμιο 2. Halliday, M.A.K., (2) «Η γλώσσα ως κοινωνική σημειολογία» στο «Γλωσσική Ανάπτυξη-Γλώσσα και Γραμματισμός στην Κοινωνική Πρακτική», Πάτρα, ΕΑΠ. Hudson, R., Sociolinguistics, Cambridge, 198. Γαλανοπούλου, Α., (21) «Η διδασκαλία των ξένων γλωσσών στο Ελληνικό δημόσιο σχολείο» στο «Επιθεώρηση Επιστημονικών και Εκπαιδευτικών Θεμάτων», Αθήνα, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο σελ Ευσταθιάδης, Α., «Η παρεχόμενη γνώση στην Ελλάδα σήμερα», εφημ. ELT news, 17 Ιανουαρίου 21. Ζαχαροπούλου, Χ., Στατιστική: Μέθοδοι-Εφαρμογές, Θεσσαλονίκη Ζησιμόπουλος, Α., Η πολιτική της Ευρωπαϊκής Ενώσεως στις Ξένες Γλώσσες, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Αθήνα 2. Ζώτου, Β., «Η ξενόγλωσση εκπαίδευση στην Ελλάδα», εφημ. ELT news, 22 Φεβρουαρίου 22. Μπαμπινιώτης, Α., Η Ελληνική Γλώσσα του χθες και του σήμερα, Αθήνα Ντάλτας, Π. (23) Πραγματολογία και Επικοινωνία, Μεταίχμιο, Αθήνα. Τσάντας, Ν., & Μωυσιάδης, Χ., Ανάλυση δεδομένων με τη βοήθεια στατιστικών πακέτων, Ζήτη, Θεσσαλονίκη Φραγκουδάκη, Α. (1999) Γλώσσα και ιδεολογία, Οδυσσέας, Αθήνα. Φτερνιάτη, Α., (21) «Αποτελέσματα Προγράμματος «Διδασκαλία της επικοινωνιακής χρήσης της γλώσσας»» στο «Επιθεώρηση 214

10 Επιστημονικών και Εκπαιδευτικών Θεμάτων», Αθήνα, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο σελ Χρυσοχόος, Ν., Μεθοδολογία της διδασκαλίας των Αγγλικών σε σχέση με τη διαθεματική προσέγγιση, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο,