ΑΝΑΠΛΑΣΗ ΤΩΝ ΟΔΩΝ ΠΕΡΙΜΕΤΡΙΚΑ ΤΟΥ ΡΩΜΑΙΚΟΥ ΩΔΕΙΟΥ ΣΤΗΝ ΑΝΩ ΠΟΛΗ ΠΑΤΡΩΝ

Transcript

1 ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΤΜΗΜΑ ΑΝΑΚΑΙΝΙΣΗΣ ΚΑΙ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΚΤΙΡΙΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΑΝΑΠΛΑΣΗ ΤΩΝ ΟΔΩΝ ΠΕΡΙΜΕΤΡΙΚΑ ΤΟΥ ΡΩΜΑΙΚΟΥ ΩΔΕΙΟΥ ΣΤΗΝ ΑΝΩ ΠΟΛΗ ΠΑΤΡΩΝ ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΕΣ: ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ ΜΕΛΙΝΑ ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ ΑΡΤΕΜΙΣ ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ: ΑΛΕΞΑΚΗ ΑΡΧΟΝΤΙΑ

2 2

3 ΞΔΟΗΔΣΝΚΔΛΑ Δπραξηζηίεο.ζει.7 Ξεξίιεςε.ζει.9 Abstract.ζει.9 Δηζαγσγή.. ζει ΚΔΟΝΠ ΞΟΥΡΝ Ηζηνξία θαη εμέιημε.ζει.15 θηζηάκελε θαηάζηαζε.. ζει.15 Γεσγξαθηθφο πξνζδηνξηζκφο Ξάηξαο....ζει.16 Νλνκαζηηθή πξνέιεπζε Ξάηξαο..ζει.16 Ηζηνξηθή εμέιημε(πξντζηνξηθά ρξφληα).. ζει.17 Οσκατθά ρξφληα..... ζει Βπδαληηλά ρξφληα..ζει Φξάγθν-Δλεηηθά ρξφληα.ζει.20 Ξαιαηνιφγνη ζει Ρνχξθνθξαηία ζει.21 Πεκαληηθά ηζηνξηθά κλεκεία ηεο Άλσ Ξφιεο..ζει.22 Ξιαηεία 25 εο Καξηίνπ..ζει.23 Ν Λαφο ηνπ Ξαληνθξάηνξα.ζει.24 Ν Λαφο ηνπ Αγίνπ Γεκεηξίνπ ζει.25 Ρν Οσκατθφ Υδείν..ζει Ρν Θάζηξν...ζει Ρν Οσκατθφ δξαγσγείν(θακάξεο).. ζει.32 Ρν Οσκατθφ Ακθηζέαηξν..ζει Ρν ρακάκ..ζει.35 Ρν Ξαιαηφ Γεκνηηθφ Λνζνθνκείν..ζει.36 Ρν Γαζχιεην ζει.37 Πεκεξηλή θαηάζηαζε πεξηνρήο.ζει.38 3

4 ΞΔΟΗΔΣΝΚΔΛΑ Σάξηεο Αλαγλψξηζεο..ζει Έξεπλα....ζει.47 Αλάιπζε εξσηεκαηνινγίσλ ζει Απνηειέζκαηα θαη γξαθηθέο παξαζηάζεηο.ζει Ππκπεξάζκαηα...ζει ΚΔΟΝΠ ΓΔΡΔΟΝ Ζ αλάπιαζε ζε κεγάια αζηηθά θέληξα..ζει.59 Αζηηθέο αλαπιάζεηο ζηνλ επξσπατθφ ρψξν ζει Κπηικπάν..ζει Βαξθειψλε.ζει Ιηζαβφλα ζει Οφηεξληακ ζει Ινλδίλν (Docklands).. ζει Θχπξνο (Ξιαηεία ειεπζεξίαο)..ζει Καλράηαλ ( High Line).ζει Ππκπεξάζκαηα ζει ΚΔΟΝΠ ΡΟΗΡΝ Ξξφηαζε. ζει.114 Πηφρνο ηεο εξγαζίαο. ζει.115 Θπθινθνξηαθή κειέηε...ζει Θεληξηθή ηδέα..ζει ινπνίεζε πξφηαζεο.ζει Πεκεία επέκβαζεο..ζει Αζηηθά θέλα. ζει.141 Ξεδνδξφκνη-Ξνδειαηνδξφκνη.....ζει.143 4

5 ςεηο...ζει.145 Αζηηθφο εμνπιηζκφο.ζει ιηθά ζει Δπίινγνο..ζει Βηβιηνγξαθία ζει ΞΑΟΑΟΡΖΚΑ - Φσηνγξαθηθφ πιηθφ.ζει

6 6

7 ΔΣΑΟΗΠΡΗΔΠ Με ηελ νινθιήξσζε ηεο πηπρηαθήο καο εξγαζίαο, ζα ζέιακε λα επραξηζηήζνπκε ηδηαίηεξα ηελ θαζεγήηξηα καο θπξία Αξρνληία Αιεμάθε γηα ηελ ππφδεημε ηνπ ζέκαηνο, ηελ πνιχηηκε θαζνδήγεζε αιιά θαη ζπκπαξάζηαζε θαζ φιε ηε δηάξθεηα εθπφλεζεο ηεο παξνχζεο εξγαζίαο. ηε ζπλέρεηα ζα ζέιακε λα επραξηζηήζνπκε ηνπο θίινπο καο Θενθάλε Σδαρζάλ θαη Πέηξν Κξεκκχδα γηα ηελ πνιχηηκε ηνπο βνήζεηα φζνλ αθνξά ηελ έκπλεπζε θαη ζηήξημε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πηπρηαθήο καο εξγαζίαο. 7

8 8

9 ΞΔΟΗΙΖΤΖ ABSTRACT Ρν αληηθείκελν ηεο παξνχζαο κειέηεο είλαη ε αλάπιαζε ηκήκαηνο ηνπ ηζηνξηθνχ θέληξνπ ηεο Άλω Ξόιεο Ξαηξψλ. Δπηιέρηεθε ε ζπγθεθξηκέλε πεξηνρή πξνο κειέηε, δηφηη ζεσξήζεθε ζεκαληηθή ε αλάδεημε κηαο ηφζν αμηφινγεο πεξηνρήο, αθνχ παξνπζηάδεη ελδηαθέξνλ ηζηνξηθφ, αξρηηεθηνληθφ, αιιά θαη πνιενδνκηθφ. Κέζα απφ ηελ έξεπλα πνπ έρεη γίλεη, παξαηεξήζεθαλ πξνβιήκαηα κεγάιεο εκβέιεηαο ζηελ πεξηνρή, φπσο είλαη ηα αδφκεηα αζηηθά θελά, ε έιιεηςε ππνδνκψλ θαη αζηηθνχ εμνπιηζκνχ(πεδφδξνκνη, ρψξνη ζηάζκεπζεο θηι) αιιά θαη ε αδηαθνξία αλάδεημεο αξραηνινγηθψλ ρψξσλ θαη ηζηνξηθψλ κλεκείσλ. Δλ θαηαθιείδη, ζηόρνο ηεο εξγαζίαο είλαη ε εχξεζε ελφο ζρεδηαζκνχ φπνπ ζα νδεγήζεη ζηελ ελνπνίεζε ηωλ αξραηνινγηθώλ ρώξωλ, ζηελ αλαβάζκηζε ηεο πεξηνρήο, ζηελ αμηνπνίεζε ηεο αλελεξγήο γεο νχηνο ψζηε ε πεξηνρή λα απνηειέζεη πφιν έιμεο γηα φιε ηελ θνηλσληθή γθάκα αλζξψπσλ. The subject of the study is the partly reconstruction and redesign of the historical centre of Ano Polis of Patras. The particular area of study was selected because it was consider necessary the prominence of such as interesting areas as it presents historical, architectural and urban interest. Through the research conducted, there have been observed highrange problems such us such as unstructured urban spaces, lack of infrastructure and urban equipment but also the lack of interest as far as it concerns the archeological and historical monuments. Finally, aim of the study is the is finding a design which will lead to the unification of archaeological sites, upgrading the region, and the use of inactive land that shall make the region a magnet for all the social range of people. 9

10 10

11 ΔΗΠΑΓΥΓΖ Πηελ βηνινγία, ν φξνο αλάπιαζε ζεκαίλεη αλαδσνγφλεζε ησλ ρακέλσλ ή θαηεζηξακκέλσλ ηζηψλ ή απνθαηάζηαζε ελφο ζπζηήκαηνο ζηελ αξρηθή ηνπ κνξθή. Έηζη ζπκβαίλεη θαη ζηνλ αζηηθφ ηζηφ, φπνπ αλαδσνγνλνχληαη νη νηθνλνκηθέο δξαζηεξηφηεηεο, απνθαζηζηνχληαη νη θνηλσληθέο ιεηηνπξγίεο θαη βειηηώλεηαη ε πνηφηεηα ηνπ πεξηβάιινληνο. Υο απνηέιεζκα κε ηνλ φξν αζηηθή αλάπιαζε, αλαθεξφκαζηε ζηνλ επαλαζρεδηαζκφ ήδε ππαξρφλησλ πεξηνρψλ παξά ηε δεκηνπξγία θαηλνχξγησλ. 1 Ρα ηζηνξηθά θέληξα απνηεινχλ, κία λέα αζηηθή θαηεγνξία θαη ην θαηλφκελν ηεο αλαγέλλεζήο ηνπ, είλαη παγθφζκην. Πηελ επνρή καο, ηα ηζηνξηθά θέληξα απνηεινχλ ζεκείν εζηίαζεο ην νπνίν ζπληείλεη ζηελ αλάπηπμε ησλ πφιεσλ δηφηη ζπλδπάδεη ηνλ ηζηνξηθφ ραξαθηήξα κέζα ζε έλα κνληέξλν πεξηβάιινλ. Ζ αλάπιαζε ηνπ ηζηνξηθνχ θέληξνπ ιεηηνπξγεί σο θαηαιχηεο πνπ δχλαηαη λα αιιάμεη νινθιεξσηηθά ηελ εηθόλα κηαο πφιεο θαη πνπ κπνξεί λα ηεο πξνζθέξεη κηα λέα ηαπηφηεηα, κηα λέα έθθξαζε ηνπ ηί είλαη θαη ζε ηη επηζπκεί κειινληηθά, λα εμειηρζεί ζχκθσλα κε ηνλ παιηφ ηνπ ραξαθηήξα. Νη ζχγρξνλεο πνιηηηθέο ζε επξσπατθφ, εζληθφ θαη πεξηθεξεηαθφ επίπεδν, ζεκαηνδνηνχλ κηα λέα επνρή γηα ηα ηζηνξηθά θέληξα, δεδνκέλνπ φηη πιένλ, δελ απνβιέπνπλ κφλν ζηελ επηθξάηεζε ηεο ηζηνξηθήο ηαπηφηεηαο, αιιά παξέρνπλ ρσξνηαμηθά εξγαιεία θαη νηθνλνκηθά θίλεηξα, πνπ κπνξνχλ λα κεηαηξέςνπλ ην ηζηνξηθφ θέληξν έσο ηνλ ζεκαληηθφηεξν πφιν αηζζεηηθήο θαη νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο ηεο πόιεο. Ρν αληηθείκελν ηεο παξνχζεο κειέηεο είλαη ε αλάπιαζε ηνπ ηζηνξηθνχ θέληξνπ ηεο άλσ πφιεο Ξαηξψλ, πην ζπγθεθξηκέλα ησλ νδψλ πεξηκεηξηθά ηνπ Οσκατθνχ Υδείνπ, θαη φπνπ αιινχ θξίζεθε απαξαίηεην. Ζ κειέηε απνηειείηαη απφ 3 κέξε: ζην πξψην κέξνο αλαιχεηαη ε αλαγλψξηζε ηνπ ηκεκαηηθνχ κέξνπο ηεο Άλσ Ξφιεο κέζσ ηζηνξηθήο αλαδξνκήο ηεο πεξηνρήο θαη κία αλάιπζε ηεο ππάξρνπζαο θαηάζηαζεο φπνπ απεηθνλίδεηαη ζηνπο ράξηεο αλαγλψξηζεο. Έπεηηα, αλαιχνληαη εξσηεκαηνιφγηα πνπ έρνπλ κνηξαζηεί ζηνπο θάηνηθνπο, ζηνπο πεξαζηηθνχο θαη ζηνπο εξγαδφκελνπο ηεο πεξηνρήο. Νη ηχπνη εξσηήζεσλ απαζρνινχζαλ ηηο αλάγθεο ησλ εξσηεζέλησλ φζνλ αθνξά ηελ πνηόηεηα δσήο πνπ ζα επηζπκνχζαλ γηα ηελ πεξηνρή, φπσο επίζεο θαη ηα πξνβιήκαηα πνπ δχλαηαη λα αληηκεησπηζζνχλ. Πην δεχηεξν κέξνο αλαθέξνληαη παξαδείγκαηα απφ ζχγρξνλεο επξσπατθέο πφιεηο θαη ηνπηθέο πεξηνρέο, ηα νπνία έρνπλ δερηεί κεγάιεο επεκβάζεηο αλαπιάζεσλ. Νη πεξηζζφηεξεο αλαπιάζεηο έγηλαλ ζαλ αθνξκή θηινμελίαο κεγάισλ δηνξγαλψζεσλ, φπσο Νιπκπηαθνί αγψλεο θηι. 1 Hanley, N, 2003, Urban Renewal and environment quality: improving perfomance 11

12 Αθνινχζσο αλαιχνληαη ηα ζπκπεξάζκαηα ησλ παξαδεηγκάησλ απηψλ φπνπ είλαη ζε κεγάιν βαζκφ ε έθθξαζε ηνπ θνηλσληθνχ δηαρσξηζκνχ, πνπ αιιειεπηδξά κε ηελ νηθνλνκηθή αλαδηάξζξσζε. Ζ γήξαλζε ηνπ αζηηθνχ ηζηνχ θαη ε παξαθκή ησλ θνηλσληθψλ θαη νηθνλνκηθψλ δνκψλ ηεο πφιεο 2, απνηεινχλ ραξαθηεξηζηηθά θαηλφκελα ηα νπνία πξνζπαζεί λα αληηκεησπίζεη ν ζεζκφο ηεο αλάπιαζεο. Δχινγα ινηπφλ, ηίζεηαη ε αλάγθε γηα αλάπιαζε ηνπ «ρακέλνπ» ηζηνξηθνχ θέληξνπ θαη ηεο «ρακέλεο» ηαπηφηεηαο ηεο αζηηθήο δωήο, θάηη πνπ ζα κειεηεζεί θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο εξγαζίαο. Ξην ζπγθεθξηκέλα, ζην ηξίην κέξνο δηαηππψλεηαη ε πξφηαζε αλάπιαζεο γηα ηελ αμηνπνίεζε ηεο πεξηνρήο, φπνπ πξνζεγγίδεη ζε κεγάιν βαζκφ ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο πνπ πξνεγήζεθε. Ζ πξφηαζε απηή απνζθνπεί ζηελ αλαβάζκηζε ηνπ ηζηνξηθνχ θέληξνπ ηεο Ξάηξαο, κε θαηλνηφκεο ηδέεο, ηθαλέο λα δψζνπλε ιχζεηο ζηα παξψλ πξνβιήκαηα ηεο πφιεο, ζηνρεχεη γεληθφηεξα, ζηελ πνηνηηθή αλαβάζκηζε ηνπ δνκεκέλνπ ρψξνπ θαη ηεο πνηφηεηαο δσήο ηωλ θαηνίθωλ αιιά θαη ησλ επηζθεπηψλ. 2 απουντηάκθ Κ. (2008), Στρατηγικόσ και Τοπικόσ Σχεδιαςμόσ (Η Πολιτική των Αςτικών Αναπλάςεων), Χαροκόπειο Πανεπιςτήμιο, Τμήμα Γεωγραφίασ, Αθήνα, Κεφάλαιο 13ο, ςελ.:

13 Ηζηνξία θαη Δμέιημε 1 ν Κ έξνο 13

14 14

15 θηζηάκελε Θαηάζηαζε Άλσ Ξφιεο: Ζ πεξηνρή ηεο Άλσ Ξφιεο επηιέρζεθε ιφγσ ηεο γεσγξαθηθήο ηεο ζέζεο Άλσ πφιε θαιχπηεη ηελ πεξηνρή ησλ παιαηφηεξσλ νηθηζκψλ, γχξσ απφ ην θξνχξην, πάλσ ζηηο δπηηθφηεξεο ππψξεηεο ηνπ Ξαλαρατθνχ φξνπο, πξηλ ηνλ Ξαηξατθφ Θφιπν. Ξαξνπζηάδεη επίζεο κεγάιν ελδηαθέξνλ εμαηηίαο ηεο ηζηνξηθήο ηεο εμέιημεο ιφγσ ησλ αξραηνινγηθψλ ηεο αλαζθαθψλ θαη ην κεγάιν ηζηνξηθφ θαηαθηήζεσλ απφ άιινπο ιανχο φπνπ άθεζαλ ηηο επηξξνέο ηνπο ζηνλ ραξαθηήξα ηεο πφιεο. Αθφκε, αμηνζεκείσηε είλαη θαη ε αξρηηεθηνληθή ησλ πθηζηάκελσλ θηηξίσλ ηεο. Απηφ κπνξεί θαλείο λα ην παξαηεξήζεη βιέπνληαο ηα κεγάια θαη ζεκαληηθά δηαηεξεηέα θηηξηαθά ζχλνια ηεο πεξηνρήο φπσο θαη κεκνλσκέλα ζεκαληηθά θηίξηα ζρεδηαζκέλα απφ ηνλ ζεκαληηθφ αξρηηέθηνλα C.H. Hansen 3 ηνπ νπνίνπ ππάξρνπλ δχν ζεκαληηθά θηίξηα εθ ησλ νπνίν ην έλα είλαη ην Ξαιαηφ Γεκνηηθφ Λνζνθνκείν. Ξαξ φια απηά ηα δεδνκέλα, πφινο έιμεο ηεο Ξάηξαο δηαθξίλεηαη ην θάησ κέξνο ηεο πφιεο, ιφγσ ησλ πνηθίισλ ρξήζεσλ γεο θαη ηεο αλαγλσξηζηκφηεηάο ηνπ. Νη ρψξνη πνπ δείρλνπλ ελδηαθέξνλ ζην ηζηνξηθφ θέληξν ηεο πεξηνρήο είλαη ην Αξραίν Υδείν, ν Οσκατθφο Ηππφδξνκνο, ην Ξαιαηφ Γεκνηηθφ Λνζνθνκείν, ε εθθιεζία ηνπ Ξαληνθξάηνξα θ.η.ι. Ρα παξαπάλσ κλεκεία παξακέλνπλ κε αλαγλσξίζηκα γηαηί δελ είλαη αλαδεδεηγκέλα θαη δελ έρνπλ κεηαμχ ηνπο ζπλνρή. Απηφ έρεη ζαλ απνηέιεζκα ηελ ζηξνθή ηνπ ελδηαθέξνληνο πξνο ηα έμσ, δειαδή ην θάησ κέξνο ηεο Ξάηξαο. Ρφζν νη θάηνηθνη φζν θαη νη επηζθέπηεο ηείλνπλ λα ζηξαθνχλ πξνο ηα φξηα ηεο πφιεο ή λα ηελ παξαθάκςνπλ εληειψο, παξφιν πνπ έρνπλ δεκηνπξγεζεί ρψξνη αλαςπρήο ζηελ πεξηνρή φπσο θαη θάπνηεο πνιηηηζηηθέο ρξήζεηο, πνπ φκσο δελ ρξήδνπλ ηελ πεξηνρή ζαλ έλα εληαίν ζχλνιν ελδηαθέξνληνο. 3 O Hans Christian Hansen, (20 Απριλίου Μαΐου 1883), ιταν Δανόσ αρχιτζκτονασ, μεγαλφτεροσ αδελφόσ του Κεόφιλου Χάνςεν. ε ςχζδια του βαςίςτθκε θ καταςκευι του κτιρίου του Πανεπιςτθμίου Ακθνϊν. Ζκτιςε επίςθσ το Γενικό Νοςοκομείο τθσ Κοπεγχάγθσ ( ), με εμφανείσ Βυηαντινζσ επιρροζσ, και το Μζγαρο Καντακουηθνοφ. E%A7%CE%AC%CE%BD%CF%83%CE%B5%CE%BD 15

16 ΣΟΝΛΗΘΝ I. ΗΠΡΝΟΗΘΑ Γεσγξαθηθνο Ξξνζδηνξηζκνο Ρεο Ξαηξαο Ζ Ξάηξα είλαη ε ζπνπδαηφηεξε πφιε ηεο Ξεινπνλλήζνπ θαζψο θαη ηεο Γπηηθήο Διιάδνο ζε φιε ηελ έθηαζε ηνπ Ηνλίνπ, πξσηεχνπζα ηνπ λνκνχ Αραΐαο θαη ηέηαξηε πφιε ζηελ εζληθή πιεζπζκηαθή θαηάηαμε κεηά ηελ Αζήλα, ηνλ Ξεηξαηά θαη ηε Θεζζαινλίθε. Βξίζθεηαη ζηε ΒΓ πιεπξά ηεο Ξεινπνλλήζνπ, ζην κπρφ ηνπ Ξαηξατθνχ θφιπνπ θαη έρεη έθηαζε ζρεδίνπ πφιεσο ζηξέκκαηα θαη έθηαζε δηνηθεηηθψλ νξίσλ ζηξέκκαηα. Γηαθξίλεηαη ζηελ Άλσ θαη ζηελ Θάησ πφιε. Νλνκαζηηθε Ξξνειεπζε Ρεο Ξαηξαο Πρεηηθά κε ηελ νλνκαζία ηεο Ξάηξαο, έρνπλ δηαηππσζεί δηάθνξεο απφςεηο, κε επηθξαηέζηεξε εθείλε πνπ ηελ απνδίδεη ζηνλ Ξαηξέα, εγέηε ηεο απνηθίαο ησλ Ιαθεδαηκνλίσλ, ν νπνίνο θπξίεπζε θαη θαηνίθεζε ηελ Ησληθή Αξφε θαη ηεο έδσζε ην φλνκά ηνπ. Άιιε εθδνρή πξεζβεχεη πσο ε νλνκαζία πξνήιζε απφ ηα επγελή γέλε ηα νπνία νλνκάδνληαλ "Ξάηξαη". Άιιε, απφ ηελ Ησληθή ιέμε "πάηξε" πνπ ζεκαίλεη παηξίδα. Άιιε δέρεηαη πσο πξνήιζε απφ ηε ιέμε "παηξηά" πνπ ζεκαίλεη ην εηδηθφ γέλνο, ηε κεγάιε νηθνγέλεηα. Άιιε ππνζηεξίδεη πσο ην φλνκα πξνήιζε απφ ηα Ξάηαξα ηεο Ιπθίαο. Βέβαην είλαη πάλησο, πσο ην πξψην φλνκα ηεο Ξάηξαο ήηαλ Αξφε, φλνκα πνπ επηθξάηεζε έσο ηα πξψηα Οσκατθά ρξφληα. Πηα ρξφληα ηνπ Λέξσλα νλνκάζηεθε Λεξσληαλή θαη αξγφηεξα, ζην Κεζαίσλα, ιεγφηαλ απφ ηνπο Δπηαλήζηνπο αγξφηεο θαηνίθνπο ηεο, Ξαηξνχλ θαη Ξαηξψλ. Θαηά ηε Βπδαληηλή επνρή ζπλαληάκε ην φλνκα Ξαιαηαί Ξάηξαη ή Ξαιαηά Ξάηξα, δηαθνξνπνηήζεηο πνπ έγηλαλ γηα λα ηελ μερσξίζνπλ απφ ηελ πάηε πνπ ζηα κέζα ηνπ 6νπ αηψλα νλνκάζηεθε Λέαη Ξάηξαη. Νη Δλεηνί ηελ είπαλ Patraso (Patra+so= Κεγάιε Ξάηξα), νη Ιαηίλνη Patrae θαη νη Θαηαιαλνί Patraix. Νη Άξαβεο γεσγξάθνη ηελ νλφκαδαλ Bend Κπάξδα (εκπνξηθφ ιηκάλη ηεο Ξάηξαο) θαη νη Δβξαίνη Batra(h). Νη Ρνχξθνη ηελ είπαλ Κπάληηξε(Ξάηξα), Κπάιν Κπάληξα(Ξαιηά Ξάηξα), Κπάδξα θαη Κπάια- Ξάδξα. Ν Θνινθνηξψλεο αλαθέξεη ηνπο ηχπνπο: "ηεο Ξαηξψο" θαη "ηεο Ξάηξεο". Νη Ρνχξθνη ρξνλνγξάθνη ηελ απνθαινχζαλ "Καξγαξηηάξη ηεο Απηνθξαηνξίαο", ελψ ν Ρνχξθνο πεξηεγεηήο Ρζειεκπή ηελ είπε Κπάιε Ξάηξα (=κέιηλε Ξάηξα), απφ ην πνιχ κέιη πνπ έδηλαλ νη κέιηζζεο πνπ είραλ θάλεη θπςέιε ηνπο κηα ηξχπα ηνπ κεγάινπ θππαξηζζηνχ ηεο Δγιπθάδαο, ν θνξκφο ηνπ νπνίνπ δχζθνια αγθαιηαδφηαλ απφ ηα ελσκέλα αλνηρηά ρέξηα επηά αηφκσλ. Κεηά ηελ απειεπζέξσζε ν Κπλγεάξη ηελ απνθάιεζε "Ξαξίζη ηνπ Κνξηά". 16

17 ΗΠΡΝΟΗΘΖ ΔΜΔΙΗΜΖ Ξξντζηνξηθά & αξραία ρξφληα Πηα πξντζηνξηθά ρξφληα, ζηε ζέζε ηεο ζεκεξηλήο παιηάο Ξάηξαο (πεξηνρή θάζηξνπ) ππήξρε έλαο νηθηζκφο, ηνλ νπνίν, θαηά ηελ παξάδνζε, ίδξπζε ν Δχκεινο, πνπ έγηλε θαη ν πξψηνο βαζηιηάο ηνπ. Νη ιίγνη θάηνηθνη ηνπ νηθηζκνχ απηνχ είραλ σο κφλε αζρνιία ηε βνζθή ησλ πξνβάησλ. Πηα ηέιε ηνπ 15νπ π.σ. αη. επηζθέθηεθε ηνλ Δχκειν ν Ρξηπηφιεκνο, γηνο ηνπ βαζηιηά ηεο Διεπζίλαο Θειενχ, θαη δίδαμε ζηνπο θαηνίθνπο ηελ θαιιηέξγεηα ησλ δεκεηξηαθψλ. Απφ ηελ θαιιηέξγεηα ηεο γεο ν κηθξφο αλψλπκνο νηθηζκφο νλνκάζηεθε Αξφε(=θαιιηεξγήζηκε γε), φλνκα πνπ πξνέξρεηαη απφ ην αξραίν ξήκα αξφσ(=αξνηξηψ, νξγψλσ, θαιιηεξγψ). Κε ην πέξαζκα ησλ ρξφλσλ θαη ηελ αχμεζε ησλ θαηνίθσλ ηδξχζεθαλ νη νηθηζκνί Άλζεηα θαη Κεζάηηδα, ζηνπο νπνίνπο φκσο δελ ζα αλαθεξζνχκε πεξαηηέξσ, θαζψο δελ αθνξνχλ κε ην ζέκα ηεο κειέηεο καο. Θα πάκε ινηπφλ παξαθάησ, έσο ηελ ηζηνξία ηνπ Ξαηξέα, ν νπνίνο νπζηαζηηθά δίλεη ζπλέρεηα ζηε δσή ηεο Άλσ πφιεο. Ν Ξαηξέαο ινηπφλ, γηνο ηνπ Ξξεπγέλε θαη αξρεγφο ηεο ιαθεδαηκνληθήο απνηθίαο φπσο πξναλαθέξζεθε, θπξίεπζε θαη απνίθεζε κφλν ηελ Αξφε(1082 ή 1041)π.Σ, αθήλνληαο αλέπαθνπο ηνπο γχξσ αγξνηηθνχο νηθηζκνχο. Ζ Αξφε ήδε δηέζεηε θξνχξην, ν Ξαηξέαο ηελ επέθηεηλε θαη αθνχ έρηηζε κεγαιχηεξν πεξίβνιν, ηελ νλφκαζε Ξάηξα. Ζ άςνγε δηνίθεζε ηνπ Ξαηξέα θαη ησλ δηαδφρσλ ηνπ έθεξε επεκεξία θαη εζπρία ζηελ Ξάηξα θαη ζηνπο θαηνίθνπο ηεο, νη νπνίνη δνχζαλ επραξηζηεκέλνη θαη θξάηεζαλ νπδέηεξε ζηάζε απέλαληη ζε δηακάρεο θαη πνιέκνπο πνπ αθνινχζεζαλ ζηνλ Διιαδηθφ ρψξν, φπσο έθαλαλ άιισζηε θαη φιεο νη Αρατθέο πφιεηο σο ηα κέζα ηνπ 5νπ π.σ. αη. Ρφηε ήηαλ πνπ παξαηεξήζεθε θαη ε πξψηε κεηαβνιή ζηελ εμσηεξηθή πνιηηηθή ηεο Αρατθήο Ππκπνιηηείαο θαη θαηά ζπλέπεηα θαη ηεο Ξάηξαο (αθνχ απνηεινχζε πιένλ κέινο ηεο), ε νπνία δηέθνςε ηελ κέρξη ζηηγκήο ηαθηηθή ηεο θαη άξρηζε λα ζπκκεηέρεη ζηα ειιαδηθά ζέκαηα. Πηνλ Ξεινπνλλεζηαθφ πφιεκν, ( )π.Σ, θξάηεζε θαη πάιη νπδέηεξε ζηάζε θαη κφλν πξνο ην ηέινο ηνπ πξνζρψξεζε ζηελ Ξεινπνλλεζηαθή ζπκκαρία. Πηε λαπκαρία ηεο Ξάηξαο ην 429π.Σ, κεηαμχ ηνπ Αζελατθνχ θαη ηνπ Ξεινπνλλεζηαθνχ ζηφινπ ζηνλ Ξαηξατθφ θφιπν, ε Ξάηξα θαη πάιη δελ είρε θακία ζπκκεηνρή. Ρν κφλν ίζσο αμηνζεκείσην απνκεηλάξη ηνπ Ξεινπνλλεζηαθνχ πνιέκνπ γηα ηελ Ξάηξα, ήηαλ ηα καθξά ηείρε ηεο κε ηε ζάιαζζα, ηα νπνία ρηίζηεθαλ χζηεξα απφ πξνηξνπή ηνπ Αζελαίνπ ζηξαηεγνχ Αιθηβηάδε, ρσξίο φκσο λα πεηχρεη ηα πεξαηηέξσ ζρέδηά ηνπ γηα πξνζρψξεζε ησλ Ξαηξηλψλ ζηελ Αζελατθή Ππκκαρία. Θαη ίζσο θαη ηα ίδηα ηα ηείρε λα κελ πεξαηψζεθαλ πνηέ. Πην πιήζνο ησλ δηάθνξσλ πνιέκσλ πνπ αθνινχζεζαλ, ε Ξάηξα, πάληα σο κέινο ηεο Αρατθήο δχλακεο, ζπλήζσο ειάκβαλε κέξνο σο ζχκκαρνο ζην πιεπξφ άιισλ, ή απείρε, αλάινγα κε ηα εθάζηνηε 17

18 ζπκθέξνληα ηεο αρατθήο Ππκπνιηηείαο. Κηα κνλάρα θνξά ελήξγεζε σο απηφλνκε θαηαθηήηξηα(ε Αρατθή Ππκπνιηηεία), ην 390 π.σ., κε ληθεθφξν απνηέιεζκα ππέξ ηεο. Ζ Αρατθή Ππκπνιηηεία δηαιχζεθε φηαλ κεηά ηνλ Ιακηαθφ πφιεκν, νη Αρατθέο πφιεηο παξφηη δελ αλακείρζεθαλ, έραζαλ ηελ ειεπζεξία ηνπο. Ζ Αρατθή Γσδεθάπνιε έπεζε ζε δηρφλνηα θαη παξαθκή, κε απνηέιεζκα θάζε πφιε λα ιεηηνπξγεί πιένλ απηφλνκα θαη ζπκθεξνληνινγηθά. Έπεηηα απφ έλα δηάζηεκα καθεδνληθήο ηπξαλληθήο δηαθπβέξλεζεο, ε Ξάηξα θαη θάπνηεο άιιεο Αρατθέο πφιεηο επαλέθηεζαλ ηελ ειεπζεξία ηνπο θαη πξνέβεζαλ ζηελ ίδξπζε λέαο Αρατθήο Ππκπνιηηείαο, κε ιηγφηεξα απηή ηε θνξά κέιε, θαη δεζκνχο ζξεζθεπηηθνχο, πνιηηηθνχο θαη ζηξαηησηηθνχο. Ρν 279π.Σ, έλα ρξφλν κεηά ηελ ίδξπζε, νη Ξαηξηλνί, κφλνη απ' ηνπο Αραηνχο, έζηεηιαλ ζηξαηφ θαη πνιέκεζαλ καδί κε ηνπο θίινπο ηνπο, ηνπο Αηησινχο, θαηά ησλ Γαιαηψλ ζην Θάιιην ηεο Φσθίδαο, φπνπ θαη αλαδείρζεθαλ ληθεηέο. Θαηά ηνλ Ξαπζαλία, παξά ηελ ήηηα ησλ Γαιαηψλ, ν πφιεκνο απηφο πξνμέλεζε κεγάιεο δεκηέο ζηνπο Ξαηξηλνχο. Νη πεξηζζφηεξνη έθηαζαλ ζηα φξηα ηεο αλέρεηαο θαη αλαγθάζηεθαλ λα εγθαηαιείςνπλ ηελ πφιε ηνπο. Δγθαηαζηάζεθαλ, σο γεσξγνί, ζηελ χπαηζξν θαη ζηηο γχξσ κηθξέο πφιεηο, ψζπνπ ηνπο επαλέθεξε ζηελ Ξάηξα ν Αχγνπζηνο. Ζ καξηπξία απηή ηνπ Ξαπζαλία εληζρχεηαη θαη απφ ηηο αλαζθαθέο, νη νπνίεο έδεημαλ αξαίσζε ηαθψλ ην πξψην ηέηαξην ηνπ 3νπ π.σ. αη. Ζ θξίζε φκσο ηεο Ξάηξαο δελ νθεηιφηαλ κφλν ζην Γαιαηηθφ πφιεκν, αιιά θαη ζε δηάθνξνπο ιεζηξηθνχο πνιέκνπο θαη πεηξαηηθέο επηδξνκέο, νη νπνίεο εξήκσζαλ ηα παξάιηα ηεο ΒΓ Ξεινπνλλήζνπ θαη ηδηαίηεξα ηελ Ξάηξα, ε νπνία ήηαλ ιηκεληθφο ζηαζκφο ησλ Αρατθψλ πφιεσλ. Πηελ ζπλέρεηα, ε λεντδξπζείζα Αρατθή ζπκπνιηηεία δέρηεθε ηελ πξνζρψξεζε θαη άιισλ πφιεσλ, κε απνηέιεζκα λα εμειηρζεί ζηε κεγαιχηεξε δχλακε ηεο θχξηαο Διιάδαο(43 πφιεηο). Έπεηηα απφ αξθεηά ρξφληα, εζσηεξηθέο θξίζεηο, πνιέκνπο θαη γεληθφηεξεο αληηδηθίεο, ε Ξάηξα, θαζψο θαη άιιεο πφιεηο, ππέζηε θνβεξέο θαηαζηξνθέο θαη θαηέιεμε ζπληεηξηκκέλε. Υζηφζν, ζχκθσλα κε ηνλ Ξνιχβην, δελ άξγεζε λα ζπλέιζεη, νη πεξηνπζίεο μαλαδεκηνπξγήζεθαλ, νη θάηνηθνη άξρηζαλ θαη πάιη λα θαιιηεξγνχλ ηε γε θαη ε δσή λα εμειίζζεηαη θπζηνινγηθά, έσο ηελ θπξηαξρία ησλ Οσκαίσλ, νπφηε θαη άξρηζαλ λέεο ζπκθνξέο. Οσκατθά ρξφληα Νη αηκαηεξνί αγψλεο ηεο Αρατθήο Ππκπνιηηείαο θαη φισλ ησλ Διιήλσλ θαηά ησλ Οσκαίσλ, γηα λα δηαηεξήζνπλ ηελ ειεπζεξία ηνπο, δελ απέδσζαλ θαξπνχο, κε απνηέιεζκα φιεο νη Διιεληθέο πφιεηο ζηαδηαθά λα παξαδνζνχλ. Νη Αραηνί αλαγθάζηεθαλ λα γθξεκίζνπλ ηα ηείρε ηνπο θαη λα παξαδψζνπλ ηα φπια, ν πιεζπζκφο ηεο Ξάηξαο κεηψζεθε αηζζεηά θαη ε πφιε έραζε ηελ επεκεξία ηεο. Ζ Αρατθή Ππκπνιηηεία δηαιχζεθε. Αλαζπζηάζεθε θαη ιεηηνχξγεζε αξγφηεξα, σο ην 267 κ.σ. κφλν σο ζπλέδξην ησλ Αρατθψλ πφιεσλ. 18

19 Απφ ηα πξψηα ρξφληα ηεο Οσκατθήο ζθιαβηάο, έσο ηα ρξφληα ηνπ Νθηαβηαλνχ Απγνχζηνπ, ε Ξάηξα θαη νη άιιεο Αρατθέο πφιεηο ππέθεξαλ πνιχ. Ν Νθηαβηαλφο φκσο, πξνζέθεξε κεγάιε αλαθνχθηζε ζηελ Ξάηξα θαη ζηε δηθαηνδνζία ηεο ζπκπεξηέιαβε φιεο ηηο άιιεο Αρατθέο πφιεηο. Θαζνξηζηηθφ ξφιν ζηελ απφθαζή ηνπ απηή θαίλεηαη λα έπαημε ην ιηκάλη ηεο. Απφ απηφ ην ζεκείν θαη κεηά, ε Ξάηξα απμήζεθε ζε πιεζπζκφ θαη έγηλε ζηξαηησηηθή απνηθία κε ηελ επσλπκία Colonia Augusta Aroe Patrensis(=Απνηθία Απγνπζηαία Αξφε ηεο Ξάηξαο) θαη νη Ξαηξείο, πξψηνη απφ φινπο ηνπο Έιιελεο απέθηεζαλ ην πξνλφκην ηεο ειεπζεξίαο. Ρν 67 κ.σ. ν Λέξσλαο αλαθήξπμε ειεχζεξνπο φινπο ηνπο Έιιελεο ηεο Αραΐαο θαη ηεο Ξεινπνλλήζνπ. ηαλ ηξία ρξφληα αξγφηεξα ν δηάδνρφο ηνπ Νπεζπηαλφο αθαίξεζε απηή ηελ ειεπζεξία, ζηνλ πεξηνξηζκφ ηνπ δελ ζπκπεξηέιαβε ηελ Ξάηξα, επεηδή ήηαλ ειεχζεξε πξηλ απ' ηνλ Λέξσλα. Πηε δηάξθεηα ησλ απηνθξαηνξηθψλ ρξφλσλ (27π.Σ.-476κ.Σ.) ε Ξάηξα ζηνιίζηεθε κε φκνξθα αξρνληφζπηηα, απέθηεζε Γπκλάζην, Υδείν, Ακθηζέαηξν, δξαγσγείν θαη έγηλε κεγάιν θνζκνπνιίηηθν θέληξν. Αλαπηχρζεθε ε πθαληνπξγηθή βηνηερλία θαη έγηλε ν πφινο έιμεο ησλ γχξσ πιεζπζκψλ. Πηε γεληθφηεξε εμέιημε ηεο Ξάηξαο, ζεκαληηθφ ξφιν έπαημε ε εγθαηάζηαζε ηεο ξσκατθήο απνηθίαο θαη ε εδξαίσζε, κεηά ηε λαπκαρία ηνπ Αθηίνπ, ηεο ξσκατθήο εηξήλεο. Ν πιεζπζκφο ηεο άξρηζε λα απμάλεη αηζζεηά θαη ην ιηκάλη ηεο έιαβε αμηφινγε αλάπηπμε. Ρε κεγαιχηεξε αθκή ηεο ζεκείσζε ζηα ρξφληα ησλ Αλησλίλσλ (2νο αη.). Υο ηνλ 3ν αη. ε Ξάηξα θαη ε Θφξηλζνο ππήξμαλ κεγάια ηξαπεδηηηθά θέληξα, αθνχ ζηα λνκηζκαηνθνπεία ηνπο θφβνληαλ λνκίζκαηα, θπξίσο Οσκαίσλ απηνθξαηφξσλ. Θαηά ην δηάζηεκα πνπ ε Ξάηξα απνηεινχζε πεξίιακπξν θνζκνπνιίηηθν θέληξν, ηελ επηζθέθηεθαλ κεγάια ηζηνξηθά πξφζσπα ηεο επνρήο. Κεηαμχ απηψλ, ν Θηθέξσλαο, ν Δπαγγειηζηήο Ινπθάο, ν Ξινχηαξρνο, ν Αδξηαλφο, ν πεξηεγεηήο Ξαπζαλίαο, ν Ινπθηαλφο, ν Αληψληνο θαη ε Θιενπάηξα, ν Οσκαίνο άξρνληαο Γάηνο Κέκκηνο. Απηφο κάιηζηα είπε πσο "ε Ξάηξα είλαη έλαο ηφπνο εθάκηιινο κε ηνλ παξάδεηζν φπνπ αλαπαχνληαη νη αζάλαηνη". Απφ φινπο σζηφζν ηνπο επηζθέπηεο, εθείλνο πνπ άθεζε αλεμίηεια ζεκάδηα ζηελ Ξάηξα ήηαλ ν Απφζηνινο Αλδξέαο. Έθηαζε ζε πεξίνδν εζηθήο παξαθκήο, θαη κε ηε δηδαζθαιία ηνπ, ηελ ίδξπζε ηεο πξψηεο Σξηζηηαληθήο εθθιεζίαο θαη ην ζηαπξηθφ ηνπ ζάλαην, θαηάθεξε λα κεηαδψζεη ζηνπο Ξαηξηλνχο ηελ αμία ηεο αγάπεο θαη ην ζεζκφ ηνπ Σξηζηηαληζκνχ. Βπδαληηλά Σξφληα Απφ ην 330 κ.σ. ε Ξάηξα αλήθε ζην Αλαηνιηθφ Ηιιπξηθφ ηκήκα, πνπ πεξηειάκβαλε πνιιέο Διιεληθέο επαξρίεο. Ρα πξψηα άζρεκα ρξφληα ηφζν γηα ηελ πφιε ησλ Ξαηξψλ φζν θαη γηα νιφθιεξε ηελ Ξεινπφλλεζν ήξζαλ ζηα ηέιε ηνπ 4νπ αη., απφ ηνπο Γφηζνπο ηνπ Αιάξηρνπ. ζνη απφ ηνπο Ξαηξηλνχο δελ θαηάθεξαλ λα μεθχγνπλ, ζθάγεθαλ ή έγηλαλ δνχινη. 19

20 Ρξηάληα ρξφληα κεηά, ν Θενδφζηνο Β', γηα λα αλαθνπθίζεη ηελ θαηεζηξακκέλε πφιε, κείσζε ηηο θνξνινγηθέο ππνρξεψζεηο ησλ θαηνίθσλ ηεο. Απφ ηηο αξρέο ηνπ 5νπ αη. ε Ξάηξα, ράξε ζηνλ πινχην, ηελ επεκεξία, ηελ αξρηηεθηνληθή θαη ηε γξαθηθφηεηα ηνπ ηνπίνπ ηεο, έγηλε "ππνρξεσηηθφο" ζηαζκφο ησλ ηαμηδησηψλ πνπ δηέξρνληαλ απφ ηελ παιηά, ζηε λέα πξσηεχνπζα ηεο απηνθξαηνξίαο. Αθφκα θαη νη Ξάπεο ηεο Οψκεο, ζηάζκεπαλ πάληα ζηελ Ξάηξα φηαλ πεξλνχζαλ απφ εθεί. Πηηο αξρέο ηνπ Ηνπιίνπ ηνπ 551 έλαο δπλαηφο ζεηζκφο έπιεμε ζπζέκεια ηελ Ξάηξα, ζθνξπίδνληαο ην ζάλαην θαη κεηαηξέπνληαο ζε εξείπηα ηα ιακπξά νηθνδνκήκαηα. Ξαξά ην απεξίγξαπην πέλζνο, ε πφιε θαηάθεξε φρη κφλν λα αλαζηεζεί αιιά θαη λα κεγαινπξγήζεη μαλά. Ξξνάγγεινο ηεο αλάζηαζεο, ην θξνχξην πνπ έρηηζε ν Ηνπζηηληαλφο, ακέζσο κεηά ηνλ ζεηζκφ, ζην ιφθν ηεο Αθξφπνιεο, εθεί πνπ άιινηε ππήξρε ε Αξφε. Αθνινχζεζε ε αλέγεξζε πιήζνπο λέσλ θηηζκάησλ, αιιά θαη ε άλζεζε ηεο γεσξγίαο, ηεο βηνηερλίαο θαη θπξίσο ηεο κεηαμνπξγίαο, δξαζηεξηφηεηεο πνπ νδήγεζαλ ζηελ εθ λένπ αλάδεημε ηεο Ξάηξαο ζε κηα θεκηζκέλε πνιηηεία. Απφ ην ηέινο ηνπ 6νπ αη. θαη κεηά, ε Ξάηξα δέρεηαη ζπλερείο επηδξνκέο θαη πνιηνξθίεο απφ δηάθνξνπο ιανχο (Αβάξνη, Πιάβνη, Άξαβεο, Βνχιγαξνη, Παξαθελνί,Λνξκαλδνί, Δλεηνί θ.α.). Φξαγθν-ελεηηθά ρξφληα Ξαξά ηηο ιεειαζίεο πνπ δέρηεθε, ε Ξάηξα θαηάθεξε λα ζηαζεί σο ηα ηέιε ηνπ 11νπ αη. Ρνλ 13ν φκσο αη., φηαλ νιφθιεξε ε Βπδαληηλή απηνθξαηνξία θαηαζηξάθεθε απφ ηνπο, δήζελ, Σξηζηηαλνχο ζηαπξνθφξνπο. Πηηο 3 Καΐνπ θαη ζρεδφλ έλα ρξφλν κεηά ηελ πηψζε ηνπ Βπδαληίνπ, θπξηεχηεθε απφ ηνπο Φξάγθνπο. Απηνί δηφξηζαλ Ιαηίλν αξρηεπίζθνπν, κεγάισζαλ θαη αλχςσζαλ ην βπδαληηλφ θάζηξν ηεο, ρξεζηκνπνηψληαο πιηθά αξραίσλ λαψλ, αγάικαηα, ηεκάρηα ζαξθνθάγσλ θιπ. Ξαξά ηνπο δπν αηψλεο πνπ δηήξθεζε απηή ε ρξηζηηαληθή ιαίιαπα, ε Ξάηξα θαηάθεξε λα θξαηήζεη αδνχισην ην νξζφδνμν θξφλεκά ηεο. Πηα 1408, παξαρσξήζεθε ζηνπο Δλεηνχο, ελψ έπεηηα απφ θάπνηα ρξφληα επαλήιζε ζηελ θπξηαξρία ησλ Φξάγθσλ. Ξαιαηνιφγνη Απφ ην 1429, ε Ξάηξα πεξλά ζηα ρέξηα ηνπ Ησάλλε Ή Ξαιαηνιφγνπ, ν νπνίνο ηελ ειεπζεξψλεη απφ ηνλ Φξαγθηθφ δπγφ. Θαηά ηελ δηαθπβέξλεζε ησλ Ξαιαηνιφγσλ φκσο, ήξζαλ δχζθνια ρξφληα, απνηέιεζκα εζσηεξηθψλ πνιέκσλ θαη νηθνγελεηαθψλ δηραζκψλ. Κέρξη θαη νη Ρνχξθνη θαηάθεξαλ λα βξνπλ έδαθνο, λα εηζρσξήζνπλ ζηελ Ξάηξα θαη λα ηελ θαηαζηξέςνπλ κε ππξθαγηέο θαη ιεειαζίεο. Ρν θάζηξν ηεο, απέηξεςε πξνζσξηλά ηελ 20

21 Ρνπξθηθή θπξηαξρία, φρη φκσο γηα πνιχ, αθνχ κεηά ηελ πηψζε ηεο Θσλ/πνιεο, ην 1458, ππνδνπιψζεθε νξηζηηθά, απφ ηα πνιπάξηζκα Ρνπξθηθά ζηξαηεχκαηα. Ρνχξθνθξαηία Γηα 368 ρξφληα πνπ έκεηλε ε Ξάηξα ππνδνπισκέλε, έθαλε ηφζνπο αγψλεο γηα λα απειεπζεξσζεί θαη δέρηεθε άιιεο ηφζεο ιεειαζίεο, πνπ θαηαζηξάθεθε γηα πνιινζηή θνξά. Πηελ θαηάζηαζε απηή ζπλέβαιε θαη ν κεγάινο ζεηζκφο ηνπ 1714, πνπ απνηειείσζε φ,ηη είρε απνκείλεη. Ζ πφιε εξήκσζε. Απφ ηνπο θαηνίθνπο πνπ είρε ζηα πξψηα ρξφληα ηεο ζθιαβηάο, απέκεηλαλ κφλν Σαξά πνπ εμειίρζεθε ζε άγξην ζάλαην. Ζ επαλάζηαζε θαηαπλίγεθε ζην αίκα θαη ε πφιε θαξβνπληάζηεθε ζηελ θπξηνιεμία απφ ηε θσηηά πνπ αθνινχζεζε. Απφ ηηο 21 Καξηίνπ ηνπ 1821, θαη κε πξσηεξγάηε ηνλ Ξαιαηψλ Ξαηξψλ Γεξκαλφ, ε Ξάηξα κπήθε ζηνλ αγψλα γηα ηελ ειεπζεξία. Ππλέρηζε λα κάρεηαη θαηά ηνπ Ρνπξθηθνχ δπγνχ, άιινηε κε ληθεθφξα απνηειέζκαηα θαη άιινηε κε βαξηέο απψιεηεο θαη θαηαζηξνθέο, έσο ηνλ Νθηψβξην ηνπ 1828, νπφηε θαη ειεπζεξψζεθε κε ηε βνήζεηα ησλ ζπκκαρηθψλ δπλάκεσλ(γαιιία, Οσζία, Βξεηαλία). Απφ εθεί θαη κεηά, δξνκνιφγεζε ηελ αλαζπγθξφηεζή ηεο θαη ράξαμε κηα λέα δεκηνπξγηθή πνξεία, πνπ θξάηεζε έσο ηνλ πφιεκν ηνπ Αθνινχζεζαλ ζθιεξνί βνκβαξδηζκνί, ε θαηάιεςε απφ ηα ρηηιεξηθά ζηξαηεχκαηα, πέλζνο, νδχλε, πείλα, καξαζκφο. Ζ απειεπζέξσζε απφ ηνπο Γεξκαλνχο ήξζε ην Δδψ αξρίδεη ε νξηζηηθή απηνλνκία θαη ε αξγή αιιά ζηαζεξή αλαζπγθξφηεζε ηεο Ξάηξαο. 21

22 ΠΖΚΑΛΡΗΘΑ ΗΠΡΝΟΗΘΑ ΚΛΖΚΔΗΑ ΘΑΗ ΣΥΟΝΗ ΡΖΠ ΑΛΥ ΞΝΙΖΠ Ζ Ξάηξα ρσξίδεηαη ζηελ Άλσ (παιηά) θαη ζηελ Θάησ (λέα) πφιε. Ζ άλσ (Ξαιηά Ξάηξα) είλαη θηηζκέλε γχξσ απφ ην ιφθν ηνπ Θάζηξνπ θαη έρεη κέζν χςνο 53κ. Ζ θάησ πφιε είλαη θηηζκέλε ζε πεδηάδα, πνπ ζηελεχεη ζην βφξεην κέξνο, ελψ πξνο ην λφηην απιψλεηαη θαη θιίλεη ειαθξά πξνο ηε ζάιαζζα. Ρν ζπληνκφηεξν πεδνπνξηθφ αλέβαζκα απφ ην θέληξν ηεο λέαο πφιεο ζηελ παιηά πφιε είλαη νη ζθάιεο: Αγ. Ληθνιάνπ (193 ζθαιηά), Αρηι. Γεξνθσζηνπνχινπ ή Γηνγθαξάθε (61 ζθαιηά) θαη Ξαηξέσο (94 ζθαιηά). Ρν θάζηξν, πνπ δεζπφδεη ηνπ νκψλπκνπ ιφθνπ, θαη ην δεκνηηθφ πεξίπηεξν ζην Γαζχιιην, είλαη νη θαιχηεξεο θνληηλέο ζέζεηο γηα κηα παλνξακηθή ζέα ηεο πφιεο θαη ηνπ γχξσ ηνπίνπ. Πηα αλαηνιηθά, θαη ζπλέρεηα ηεο ινθνζεηξάο πνπ αλαθέξζεθε, πςψλεηαη ν επηκήθεο φγθνο ηνπ Ξαλαρατθνχ ή Βνδηά κε ςειφηεξε θνξπθή ηνλ Ξχξγν Ξαιαβνχ (1927 κ.). Πηα δπηηθά είλαη ην ηερλεηφ ιηκάλη κε ηνλ θπκαηνζξαχζηε ηνπ (κήθνπο 930 κ. θαη πιάηνο 9 κ.), ηνπο ηέζζεξηο κφινπο, ηελ ηρζπφζθαια, ηνπο δχν ζηαζκνχο ππνδνρήο πινίσλ εμσηεξηθνχ, ηε καξίλα θαη ηηο πνιιέο απνζήθεο ζηελ απνβάζξα ηνπ φπσο θαη ην λέν ιηκάλη. Ζ Άλσ Ξφιε ηεο Ξάηξαο απνηειεί ζεκαληηθφ ζεκείν ηεο Ξφιεο δεδνκέλνπ φηη πνιιά ζεκαληηθά ηζηνξηθά κλεκεία βξίζθνληαη ζηα νξηά ηεο. Ρα ζεκαληηθφηεξα απφ απηά ζα ηα δνχκε παξαθάησ. 22

23 Ξιαηεία 25εο Καξηίνπ Δθεί πνπ ηειεηψλνπλ νη ζθάιεο Γεξνθσζηνπνχινπ θαη Ξαηξέσο, βξίζθεηαη ε κηθξή θαη ηζηνξηθή πιαηεία ηεο 25εο Καξηίνπ (Αγ. Γεσξγίνπ). Ν ρψξνο ηεο γεηηνλεχεη αλαηνιηθά κε ην ρψξν ηνπ Οσκατθνχ Υδείνπ θαη δπηηθά κε ην ρψξν ηνπ Οσκατθνχ Ακθηζεάηξνπ ή Πηαδίνπ. Π απηήλ, φηαλ ήξζε ε ψξα ηνπ εζληθνχ μεζεθσκνχ, φξθηζε ηνπο αγσληζηέο ηεο ειεπζεξίαο ν επίζθνπνο Γεξκαλφο θαη ζ απηήλ νη Αραηνί πξφθξηηνη δηαθήξπμαλ επίζεκα ηελ απφθαζή ηνπο γηα «ιεπηεξηά ή ζάλαην». Ν επηζθέπηεο βιέπεη ην κλεκείν κε ηηο αλάγιπθεο κνξθέο ηνπ Ξ.Ξ Γεξκαλνχ θαη ησλ έμη πξνεζηψλ πνπ ππέγξαςαλ ηε δηαθήξπμε: ηνπ Θεξλίθεο Ξξνθνπίνπ, ηνπ Αλδξέα Ιφληνπ, ηνπ Κπεληδέινπ Ονχθνπ, ηνπ Αλδξέα Εαΐκε, ηνπ Ησάλλε Ξαπαδηακαληφπνπινπ θαη ηνπ Πση. Θενραξνπνχινπ. Εικόνα 1: Ρλατεία 25θσ Μαρτίου 23

24 Πηελ Άλσ Ξφιε, θνληά ζην λφηην ηείρνο ηνπ Θάζηξνπ, πςψλεηαη κεγαινπξεπέζηαηνο ν Λαφο ηνπ Ξαληνθξάηνξα, ξπζκνχ Βαζηιηθήο (ηξίθιηηνο) κε ηξνχινπο ραιθνζθέπαζηνπο. Ν θεληξηθφο ηξνχινο ζηεξίδεηαη ζε ηέζζεξα ζθαηξηθά ηξίγσλα. Ζ φιε εμσηεξηθή κνξθή ηνπ λανχ ζπκίδεη ην λαφ ηεο αγίαο Πνθίαο Θσλ/ιεο. Ν πξψηνο λαφο θηίζηεθε γχξσ ζηα 900κ.Σ, ζην απιφ ζρέδην ησλ ηφηε ρξηζηηαληθψλ λαψλ θαη ζηε ζέζε πνπ ζηελ αξραηφηεηα ππήξρε ν λαφο ηνπ Νιχκπηνπ Γία. Κεηά ηελ ελεηνθξαηία κεηαβιήζεθε ζε θαζνιηθή εθθιεζία θαη νλνκάζηεθε «Άγηνο Κάξθνο». Αξγφηεξα, θαηά ηελ ηνπξθνθξαηία, κεηαβιήζεθε ζε ηδακί θαη νλνκάζηεθε «Θνπξζνχκ-ηδακί», δειαδή κνιπβδνζθέπαζηνο, επεηδή ν ζφινο ηνπ λανχ είρε ζθεπαζηεί κε κνιχβη. Κε ηελ έλαξμε ηεο Δπαλάζηαζεο ηνπ 1821 νη πξψηεο ζθαίξεο πνπ ξίρηεθαλ ζηελ πάηξα θαηά ησλ Ρνχξθσλ ήηαλ απφ ην κνιχβη ηνπ ζφινπ ηνπ ηδακηνχ. Ρν 1828, φπσο ήηαλ νζσκαληθφ ηέκελνο, ρξεζηκνπνηήζεθε θαη ζαλ λνζνθνκείν ηνπ γαιιηθνχ ζηξαηνχ ηνπ Καηδφλ. Κεηά ηελ απειεπζέξσζε θαηεδαθίζηεθε ην ηέκελνο θαη θηίζηεθε ν ζεκεξηλφο λαφο ζχκθσλα κε ην ζρέδην ηνπ λανχ ηεο Αγίαο Πνθίαο Θσλζηαληηλνχπνιεο. Ζ αλέγεξζε ππνινγίδεηαη φηη έγηλε κεηαμχ ησλ εηψλ ππήξμε ν πξψηνο θαζεδξηθφο λαφο ηεο Ξάηξαο. Ζ ζπνπδαηφηεξε ζπκπιήξσζε -επηζθεπή έγηλε ην Ρφηε έγηλε θαη ε επηθάιπςε κε ραιθφ φισλ ησλ ηξνχισλ θαη ηξνπιίζθσλ ηεο ζηέγεο, γηα λα απνθεχγεηαη ε πγξαζία θαη λα κε ραιάζεη ε πινχζηα θαη σξαία αγηνγξάθεζε θαη ε ινηπή δηαθφζκεζε, πνπ έγηλε έλα ρξφλν λσξίηεξα απ ηνλ αγηνγξάθν Ππχξν Ταξξφ. Ν Λαφο ηνπ Ξαληνθξάηνξα Εικόνα 2: Ναόσ Ραντοκράτορα 24

25 Εικόνα 3: Ναόσ Αγίου Δθμθτρίου Θνληά ζηνλ Ξαληνθξάηνξα (300κ. ΛΑ), ζηελ νδφ Αγ. Γεκεηξίνπ 89 θαη Γεσξγίνπ Ονχθνπ, βξίζθεηαη ν Λαφο ηνπ Αγίνπ Γεκεηξίνπ. Ν ζεκεξηλφο λαφο άξρηζε λα θηίδεηαη ην 1877, ζηε ζέζε πνπ ήηαλ (απ ην 17ν αη.) ν κηθξφο παιηφο λαφο, ν νπνίνο ην 1819 έγηλε κεηξνπνιηηηθφο. Γηα ην θηίζηκν ηνπ λανχ ρξεζηκνπνηήζεθε θαη κέξνο ηνπ επηζθνπηθνχ νηθήκαηνο πνπ ππήξρε εθεί. Ρα εγθαίληα ηνπ λανχ έγηλαλ ζηηο 16 Καξηίνπ Νη ζεηζκνί ηνπ 1909 (Κάηνο) πξνμέλεζαλ ζην λαφ θάπνηεο δεκηέο. Ρν κέγεζνο, ην αξρηηεθηνληθφ ζρέδην, ε πινχζηα αγηνγξάθεζε, δεκηνχξγεκα ζπνπδαίσλ αγηνγξάθσλ (Ρ. Ξξηνλά, Ξ. Φσηεηλφπνπινπ, Γξ. Φφξηε, Γεξ. Θαζφια, Σξ. Ιηκάξ θ.α.) θαη ν ζαπκάζηνο εζσηεξηθφο δηάθνζκνο, θάλνπλ ην λαφ πνιχ επηβιεηηθφ. Πην λαφ (Άγην Βήκα) θπιάζζεηαη ε εηθφλα ηεο Ξαλαγίαο ηεο Πθνππηψηηζζαο. Ν Λαφο ηνπ Αγίνπ Γεκεηξίνπ 25

26 Ρν Οσκατθφ Ωδείν Εικόνα 4: ωμαϊκό Ωδείο Βξίζθεηαη ζηελ Άλσ πφιε, θνληά ζηελ πιαηεία 25εο Καξηίνπ (Αγ. Γεσξγίνπ) θαη πιαηζηψλεηαη απ ηνπο δξφκνπο : Γεξκαλνχ, Πσηεξηάδε θαη Ξαληνθξάηνξνο. Ρν Υδείν θαηαζθεπάζηεθε ην 2ν αηψλα κ.σ. Θάπνηνη εξεπλεηέο ππνζηήξημαλ πσο είλαη θηίζκα ηνπ 1νπ αη. π.σ θαη θάπνηνη άιινη ηνπ 1νπ κ.σ. Γεγνλφο είλαη πσο ην Υδείν είλαη παιαηφηεξν απφ ην Ζξψδεην ηεο Αζήλαο, ην νπνίν θαηαζθεπάζηεθε ζηε δεθαεηία ηνπ 160 κ.σ. Ν Ξαπζαλίαο, πνπ επηζθέθηεθε ηελ Ξάηξα ζηε δεθαεηία ηνπ 170 κ.σ., ην πεξηγξάθεη ζαλ ην πην αμηφινγν ηεο Διιάδαο, χζηεξα απφ εθείλν ηνπ Ζξψδε ηνπ Αηηηθνχ. Ιέεη δε πσο κέζα ζην Υδείν, πνπ ήηαλ ζπλερφκελν ηεο αξραίαο Αγνξάο, ππήξρε άγαικα ηνπ Απφιισλα. Ξνπ έγηλε απφ ιάθπξα ηνπ πνιέκνπ θαηά ησλ Γαιαηψλ (279 π.σ.) φηαλ νη Ξαηξηλνί, κφλνη απ ηνπο Αραηνχο, είραλ βνεζήζεη ηνπο Αηησινχο (Αρατθά,20,6). Νη αηψλεο νη ζεηζκνί θαη νη πφιεκνη, νη θαηαθηεηέο, θαηάζηξεςαλ ην Υδείν θαη ην θάιπςαλ κε άιια θηίξηα θαη ρψκαηα. ια απηά ηα πιηθά δεκηνχξγεζαλ εθεί έλα κηθξφ ιφθν, ην ιφθν ηνπ Πηξάλε, φπσο νλνκάζηεθε ζηελ Ρνπξθνθξαηία( απφ ην ζπίηη ηνπ ππνπξφμελνπ ηεο Πνπεδίαο Πηξάλε ( κ.Σ), πνπ ππήξρε εθεί). Ζ θάιπςε ηνπ Υδείνπ δελ ήηαλ νινθιεξσηηθή. Θάπνηα ηκήκαηά ηνπ θαίλνληαλ, φπσο αλαθέξεη ν Ξνπθεβίι ην 1816, θαη άιινη επηζθέπηεο (Πελαβάξ, Οέηπ, Ληπιγθάκπην) ην 1844, Εικόνα 5: Πψθ Αρχαίου Ωδείου νη νπνίνη ην πεξηγξάθνπλ θαη ην απνθαινχλ ζέαηξν. Ρν Υδείν απνθαιχθηεθε ζπκπησκαηηθά ην 1889, ζε εξγαζίεο εθζθαθήο ηνπ ιφθνπ γηα επηρσκάησζε ηνπ ιηκαληνχ. 26

27 Ρα δηάθνξα επξήκαηα πνπ έθεξαλ ζην θσο νη αξραηνινγηθέο έξεπλεο, κεηά ηε ζπκπησκαηηθή ηνπ απνθάιπςε (αγάικαηα, επηηχκβηα, βπδ. λνκίζκαηα, αγγεία, θ.ι.π.), νδήγεζαλ ζην ζπκπέξαζκα πσο ν ρψξνο ηνπ Υδείνπ, απφ ηνλ 3ν κ.σ. αηψλα κέρξη ην 1889κ.Σ. ρξεζηκνπνηήζεθε δηαθνξεηηθά. Ζ ακάζεηα θαη ε απιεζηία ησλ ρξφλσλ εθείλσλ είραλ ζαλ απνηέιεζκα ηε ιεειαζία ησλ επξεκάησλ. Ιεία κάξκαξα, θεθάιηα ιηνληαξηψλ πνπ ζηφιηδαλ ηηο ζθάιεο, θ.α. επξήκαηα, εθιάπεζαλ, ελψ πνιιέο καξκάξηλεο θνιφλεο έγηλαλ αζβέζηεο γηα ηηο νηθνδνκέο.(!) Ξαξφια απηά ην Υδείν ζψζεθε ζε θαιή θαηάζηαζε. Γηα πνιιέο δεθαεηίεο έκελε αλαμηνπνίεην, έηζη φπσο απνθαιχθζεθε ην 1889κ.Σ θη φπσο ζηε ζπλέρεηα, ιεειαηήζεθε. Έπξεπε λα αλεβνχλ ζην δεκαξρηαθφ αμίσκα θσηηζκέλνη Ξαηξηλνί, λα βξεζνχλ αμηφινγνη πνιίηεο, γηα λα θαηαιάβνπλ ηελ αμία ηνπ πεξίιακπξνπ θηίζκαηνο, πνπ είρε αξρίζεη λα θαηαξξέεη. Γηα λα θαηαιάβνπλ πσο έπξεπε λα δηαηεξεζεί, ην 1938, κε ρνξεγία ηνπ ζπγγξαθέα Γ. Αλαζηαζφπνπινπ, άξρηζαλ εξγαζίεο ζηεξέσζεο ηνπ Υδείνπ, πνπ ζπλερίζηεθαλ σο ην Ρν 1957, ν αξραηνιφγνο Λ. Εαθεηξφπνπινο θαζάξηζε ηε ζθελή θαη βξήθε ςεθηδσηφ, φζηξαθα, βπδαληηλά λνκίζκαηα θαη ζπιιεκέλν παιαηνρξηζηηαληθφ ηάθν.ρνλ επφκελν ρξφλν (1958) ην Υδείν άξρηζε λα αλαζηειψλεηαη, ράξε ζηελ πξσηνβνπιία θαη ηηο δαπάλεο ηνπ Ξαηξηλνχ αξρηηέθηνλα θαη ινγνηέρλε Ησάλλε Βαζηιείνπ. Ρν είρε βάιεη ζθνπφ ηεο δσήο ηνπ, απηφο ν ζπνπδαίνο παηξηλφο, απφ φηαλ ήηαλ πξσηνεηήο θνηηεηήο ηνπ Ξνιπηερλείνπ (κάιινλ ην 1919),λα αλαζηειψζεη ην Αξραίν Υδείν, λα ην θάκεη φπσο ήηαλ ζηελ παιηά επνρή. «...ηαλ έθεπγα εθείλν ην πξσί (ζ.ζ. Κεγάιε Ξαξαζθεπή) απφ ην πνιπεξεηπσκέλν Αξραίν Υδείν, ην απνραηξέηεζα δίλνληαο, ζηγαλά, κηα απαξάβαηε ππφζρεζε θαη ζ απηφ θαη ζηνλ εαπηφ κνπ. Αλ θάλσ θάηη ζηε δσή, λα έξζσ κηα κέξα λα ην αλαζηειψζσ, φπσο ήηαλ ζηελ παιηά επνρή...». Θαη ε πνιχ ηνικεξή θαη ξνκαληηθή ηνπ ππφζρεζε άξρηζε λα πξαγκαηνπνηείηαη 39 ρξφληα κεηά. Νη εξγαζίεο επηζθεπήο θαη αλακαξκάξσζεο πνπ άξρηζαλ ην 1958 θαη ζπλερίζηεθαλ σο ην 1963 (αξρηηέθηνλεο: Βαζηιείνπ, Νξιάλδνο, Πηήθαο, Γηαινχξεο, Καζηξνθψζηαο), έδσζαλ ζην αξραίν Υδείν ηελ πξσηαξρηθή ηνπ κνξθή. Ξνιιά απ ηα επξήκαηα (επηγξαθέο, αγάικαηα, επηηχκβηα) κπήθαλ ζην Αξραηνινγηθφ Κνπζείν Ξάηξαο. Ρν θνίιν ηνπ Υδείνπ (δηακ.50κ.), κε ηα δχν δηαδψκαηα, ηηο 11 θεξθίδεο (4 ζην θάησ δηάδσκα θαη 7 ζην επάλσ) θαη ηηο 23 ζεηξέο θαζηζκάησλ (16 κε καξκάξηλε θάιπςε ζην θάησ δηάδσκα θαη 7 ηφζεο ζψδνληαη- ζην επάλσ, ρσξίο καξκάξηλε επέλδπζε. Πε κηα θεξθίδα ηνπ πάλσ δηαδψκαηνο, ηε ΒΑ, ππάξρνπλ άιιεο 4 ζεηξέο θαζηζκάησλ), κπνξεί λα δερηεί γχξσ ζηηο ζεαηέο (φζνπο ζρεδφλ δερφηαλ θαη ην αξρηθφ). Ζ εκηθπθιηθή ηνπ νξρήζηξα (αθηίλα 5κ.), πνπ είλαη επελδπκέλε κε καξκάξηλεο πιάθεο θαη ρσξίδεηαη απ ην θνίιν κε καξκάξηλν ρακειφ ζσξάθην, νη πάξνδνη, ην πξνζθήλην, ε ζθελή θαη ηα παξαζθήληα, ζπλζέηνπλ, φια καδί, ηελ εηθφλα ελφο αξραίνπ ζεάηξνπ, κε κφλε ηε δηαθνξά, φηη ην θνίιν ηνπ δελ είλαη ιαμεπηφ νχηε ζηεξίδεηαη ζε θάπνην 27

28 θπζηθφ αληηζηήξηγκα. Γηα ηελ ζηήξημή ηνπ θαηαζθεπάζηεθε αλαιεκκαηηθφο ηνίρνο, πνπ δε ζψδεηαη ζε φιν ην χςνο ηνπ. Ζ γλψκε θάπνησλ πσο φιν ην θνίιν ηνπ Υδείνπ (ησλ σδείσλ γεληθά) ήηαλ ζθεπαζκέλν, δε θαίλεηαη λα αληαπνθξίλεηαη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα. Θαηά ην Λ. Ξαπαραηδή (Ξαπζαλία Αρατθά, ζει 110, ζεκ. 1) ζθεπαζκέλε ήηαλ ε ζθελή ή νη ηειεπηαίεο πξνο ηα πάλσ ζεηξέο εδσιίσλ. Πηε δεθαεηία ηνπ 60 έγηλε, χζηεξα απφ έγθξηζε ηνπ αείκλεζηνπ πξσζππνπξγνχ Γεσξγίνπ Ξαπαλδξένπ, ε απαιινηξίσζε θαη ε θαηεδάθηζε ησλ μέλσλ θηηζκάησλ ηνπ νηθνδνκηθνχ ηεηξαγψλνπ, πνπ βξίζθνληαλ ζην κλεκείν, θαη έηζη ην νηθνδνκηθφ ηεηξάγσλν κεηαηξάπεθε ζε αξραηνινγηθφ ρψξν. Π απηφ ην ρψξν, κε ην αξηζηνπξγεκαηηθφ Υδείν, εθηίζεληαη έμη ζαξθνθάγνη ξσκατθψλ ρξφλσλ (νη 4 θέξνπλ αλάγιπθεο παξαζηάζεηο ), δχν κεγάια κηζνθαηαζηξακκέλα ςεθηδσηά, δηάθνξα καξκάξηλα ηκήκαηα αξραίνπ θηίζκαηνο θ.ι.π. Πην Οσκατθφ Υδείν εκθαλίδνληαη (πεξίνδνο θαινθαηξηνχ) αμηφινγα ειιεληθά θαη μέλα θαιιηηερληθά ζπγθξνηήκαηα (κνπζηθά, ζεαηξηθά, ρνξεπηηθά) θαη δίλνπλ παξαζηάζεηο, πνπ ηηο παξαθνινπζνχλ ρηιηάδεο ζεαηέο (Έιιελεο θαη μέλνη). 28

29 Ρν Θάζηξν Ρν κεζαησληθφ Θάζηξν ηεο Ξάηξαο, πνπ ηα ηείρε ηνπ πεξηθιείνπλ κηα ηξηγσληθή ζρεδφλ έθηαζε η.κ., βξίζθεηαη ζηελ Άλσ πφιε, ζην ιφθν πνπ ζηε καθξηλή αξραηφηεηα ππήξρε ν νηθηζκφο ηεο Αξφεο. Απ ην θέληξν ηεο πφιεο θηάλεη θαλείο ζην Θάζηξν αθνχ δηαζρίζεη ηελ νδφ Αγίνπ Ληθνιάνπ θαη αλεβεί ηηο ζθάιεο ηεο κπνξεί, βέβαηα, λα πάεη θαη κε απηνθίλεην, αθνινπζψληαο δηάθνξνπο δξφκνπο (βιέπε ράξηε Ξάηξαο). Ζ επίζθεςε ηνπ θάζηξνπ είλαη απαξαίηεηε γηα θάζε επηζθέπηε ηεο Ξάηξαο. Θα δεη απφ θνληά έλαλ αξραηνινγηθφ ρψξν (θάπσο εγθαηαιεηκκέλν, βέβαηα), ζα πάξεη κηα νινθιεξσκέλε Εικόνα 6: Το Κάςτρο εηθφλα ηεο Ξάηξαο θαη ηνπ ιηκαληνχ ηεο θαη ζα απνιαχζεη ηελ απεξίγξαπηε θπζηθή νκνξθηά ηνπ ηνπίνπ. Αλ ν επηζθέπηεο βξεζεί ζην θάζηξν ηελ ψξα ηνπ ειηνβαζηιέκαηνο, ζα καγεπηεί απφ ηα ρξψκαηα ηεο δχζεο. Ρν Θάζηξν πξσηνθαηαζθεπάζηεθε απ ηνλ Ηνπζηηληαλφ, κεηά ηνλ θαηαζηξεπηηθφ ζεηζκφ ηνπ 551, κε πιηθά πξνρξηζηηαληθψλ νηθνδνκεκάησλ. Ήηαλ πνιχ κηθξφηεξν απ ην ζεκεξηλφ. Πηνπο βπδαληηλνχο αηψλεο κέρξη ηνλ εξρνκφ ησλ θξάγθσλ (1205), ην πνιηφξθεζαλ δηάθνξνη ερζξνί (Πιάβνη, Παξαθελνί, Βνχιγαξνη, Λνξκαλδνί θ.α.), ρσξίο φκσο, λα κπνξέζνπλ λα ην πάξνπλ. Φνβεξφηεξε απ φιεο ήηαλ ε πνιηνξθία ησλ Πιάβσλ θαη ησλ Παξαθελψλ ηνπ 805, πνπ θαηάιεμε ζε κεγάιε ειιεληθή λίθε. Ρν 1205 (Κάηνο) ην θπξίεςαλ νη Φξάγθνη ζηαπξνθφξνη, νη νπνίνη ην κεγάισζαλ, ην ελίζρπζαλ θαη άλνημαλ ηάθξν ζηηο ηξεηο πιεπξέο ηνπ (ζηε δπη. Γελ άλνημαλ γηαηί ππήξρε ε απφηνκε πιαγηά ηνπ ιφθνπ). Ράθξν άλνημαλ θαη κέζα ζην Θάζηξν, κπξνζηά απφ ην εζψηεξν νρπξφ (Ξχξγν-Γνπιά). Γηα ην κεγάισκα ηνπ Θάζηξνπ ρξεζηκνπνίεζαλ πνηακίζηεο πέηξεο ηεο πεξηνρήο θαη πιηθά αξραίσλ θαη ρξηζηηαληθψλ λαψλ (Αγίαο Πνθίαο ηνπ Θάζηξνπ), καξκάξηλα αγάικαηα, ηκήκαηα 29

30 ζαξθνθάγσλ, καξκάξηλεο πιάθεο, επηγξαθέο θ.ι.π. ηέηνηα πιηθά θαίλνληαη θαη ζήκεξα ζε δηάθνξα ζεκεία ησλ ηεηρψλ, ηδηαίηεξα δε ζην βφξεην. Έλα άγαικα (ε Ξαηξηλέιια) ππάξρεη ζε θφγρε ηνπ λφηηνπ ηείρνπο (πάλσ απ ηε δεμακελή ηνπ πδξαγσγείνπ). Ρν 1276 ππνζεθεχηεθε ζην Ιαηίλν αξρηεπίζθνπν, ζην ρέξηα ηνπ νπνίνπ έκελε σο ην Πηελ πεξίνδν απηή θηλδχλεςε ηξεηο θνξέο: ην 1318 απ ην Φεξδηλάλδν Αξαγσληθφ, ην 1337 απ ην Βεηξάλδν ληε Βσ θαη ην 1368 απφ ηε Καξία ησλ Βνπξβφλσλ. Ρν 1408 κηζζψζεθε, καδί κε ηα βαξνλία ηεο Ξάηξαο ζηνπο Δλεηνχο γηα πέληε ρξφληα. ηαλ ηειείσζε ε κίζζσζε (1413) επηζηξάθεθε ζηνλ αξρηεπίζθνπν, ζηα ρέξηα ηνπ νπνίνπ έκεηλε σο ην 1430, ρξνληά πνπ ην θπξίεςε ν Θσλ. Ξαιαηνιφγνο θαη ηνπ έδσζε, κεηά απφ 225 ρξφληα ζθιαβηάο θαη πεξηπέηεηαο, ηελ ειεπζεξία ηνπ. ηαλ βξηζθφηαλ ζηα ρέξηα ησλ Ξαιαηνιφγσλ ην Θάζηξν θηλδχλεςε πνιχ (1447) απφ ηνλ Ρνχξθν ζνπιηάλν Κνπξάη Β. Σάξε, φκσο, ζηελ αληίζηαζε ησλ Διιήλσλ ην Θάζηξν ζψζεθε θαη καδί ηνπ ζψζεθε θαη ε Ξεινπφλλεζνο. Ρν 1460 ην θπξίεςε ν Κσάκεζ Β θαη άξρηζε ε Α Ρνπξθνθξαηία ( ), ζηε δηάξθεηα ηεο νπνίαο πνιηνξθήζεθε, ρσξίο επηηπρία, απφ ηνλ Δλεηφ Ηάθσβν Βαξβαξίγν θαη ηνλ Έιιελα νπιαξρεγφ Κηραήι Οάιιε (1466), απφ ηνλ Ηζπαλφ λαχαξρν Αλδξέα Ληνξηά (1532), ν νπνίνο θαη ην θπξίεςε, αιιά κφλν γηα έμη κήλεο (14 Νθη Απξ. 1533). Ρν 1686 ην θπξίεςε ν Δλεηφο ζηξαηάξρεο Φξαγθίζθνο Κνξνδίλη (Ξεινπνλλεζηαθφο) θαη ην θξάηεζε 28 ρξφληα, αθνχ έθακε ζ απηφ φζε επηδηνξζψζεηο κπφξεζε. Απ ην Κνξνδίλη ήξζε θαη πάιη ζηα ρέξηα ησλ Ρνχξθσλ (1715), κε ζνβαξφηαηεο δεκηέο απ ην δπλαηφ ζεηζκφ ηνπ 1714 (27 Ηνπιίνπ). Πηε δηάξθεηα ηεο Β Ρνπξθνθξαηίαο ( ) ην Θάζηξν ρηππήζεθε δχν θνξέο απφ ζεηζκφ (1785 θαη 1811) θαη δχν θνξέο απφ εθξήμεηο ηεο κπαξνπηαπνζήθεο ηνπ (Κάξηηνο 1731 θαη Κάηνο 1811). Πηελ νξισθηθή επαλάζηαζε ηνπ 1770 πνιηνξθήζεθε ζθιεξά ρσξίο φκσο απνηέιεζκα, νη Ρνχξθνη θαηάπλίμαλ ην θίλεκα θαη θαηάζηξεςαλ ηελ πφιε. Ρν 1821 (21 ή 23 Καξηίνπ ), κε ηελ έλαξμε ηεο Διιεληθήο Δπαλάζηαζεο ζηε Ξάηξα, ην Θάζηξν πνιηνξθήζεθε απφ ηνπο Έιιελεο, κα δελ ειεπζεξψζεθε. Ζ ιεπηεξηά ήξζε ζηηο 7 Νθησβξίνπ 1828 απ ην Γάιιν ζηξαηεγφ Καηδφλ, ν νπνίνο ην παξάδσζε ζηνπο Έιιελεο ζηηο 15 Απγ Πηνλ πφιεκν ηνπ 1940 βνκβαξδίζηεθε απφ ηα ηηαιηθά αεξνπιάλα θη έπαζε αξθεηέο δεκηέο (θχξηα ζην δπηηθφ πχξγν θαη ζηνλ πχξγν πάλσ απ ηε ΛΓ είζνδν). Πηα ρξφληα ήηαλ ζηε γεξκαληθή θαηνρή, απ ηελ νπνία ιεπηεξψζεθε (καδί κε ηελ Ξάηξα) ζηηο 4 Νθη Αξθεηέο επηδηνξζψζεηο ηνπ Θάζηξνπ (ζηεξέσζε ηεηρψλ θαη πχξγσλ, επηζθεπή εηνηκφξξνπσλ ηκεκάησλ θ.ι.π.)έγηλαλ ζηα ρξφληα Απφ ην 1973 ην Θάζηξν είλαη ζηε επνπηεία ηεο 6εο Δθνξίαο Βπδαληηλψλ Αξραηνηήησλ. Πην ιπφκελν ζέαηξν (640 ζέζεσλ) ηνπ Θάζηξνπ γίλνληαη (θάζε θαινθαίξη) δηάθνξεο εθδειψζεηο, ζηα πιαίζηα ηνπ Γηεζλνχο Φεζηηβάι Ξάηξαο θαη ηνπ Νξγαληζκνχ Θαιιηηερληθψλ Ξνιηηηζηηθψλ 30

31 Δθδειψζεσλ. Ν θάζε επηζθέπηεο ηνπ Θάζηξνπ ζα πξέπεη λα πξνζέμεη θαιά ηα ηείρε (θχξηα ηηο εμσηεξηθέο πιεπξέο, αλ θαη αξθεηά ζεκεία ηεο βφξεηαο θαη ηεο λφηηαο είλαη απιεζίαζηα), ηνπο πχξγνπο, ηνπο πξνκαρψλεο θαη ηελ αλαηνιηθή είζνδν. Πηελ εμσηεξηθή πιεπξά ηνπ βνξείνπ ηείρνπο, θαη ζπγθεθξηκέλα ζηα ρακειά ηκήκαηά ηεο ζα ηδεί κηα ηζρπξή ηνηρνδνκία απφ κεγάινπο ιαμεπηνχο πσξφιηζνπο θαη κάξκαξα. Ρα ηκήκαηα απηά αλήθνπλ ζην βπδαληηλφ θάζηξν. Πε φιε ηελ έθηαζε ηνπ βνξείνπ ηείρνπο ζα πξέπεη λα πξνζέμεη ηα πνιιά πιηθά αξραίσλ θηηζκάησλ, πνπ έρνπλ εληνηρηζηεί. Ρέηνηα πιηθά ζα ηδεί θαη ζηηο άιιεο πιεπξέο ησλ ηεηρψλ, θχξηα φκσο ζηε λφηηα. Ν εκηθπθιηθφο πχξγνο πνπ ππάξρεη ζην κέζνλ πεξίπνπ ηνπ κήθνπο ηνπ βνξ. ηείρνπο θαη ν πξνκαρψλαο ηνπ είλαη πξνζζήθεο ελεηηθέο ή ηνπξθηθέο. Κεγάιν κέξνο ηεο αλαηνιηθήο θαη ηεο λφηηαο πιεπξάο είλαη θξαγθηθέο πξνζζήθεο (13νπ θαη 14νπ αη.). Ρν ηκήκα ηνπ αλαηνιηθνχ ηείρνπο θνληά ζηνλ εθηάπιεπξν πξνκαρψλα ηεο ΛΑ γσλίαο αλήθεη ζηνπο Βπδαληηλνχο, ελψ ν πξνκαρψλαο (εθηάπιεπξνο) θαζψο θαη ε δηακφξθσζε ηεο ζνισηήο εηζφδνπ ηεο αλαηνιηθήο πχιεο (πχιε Εεπγνιαηηνχ ή Δβξατθή) αλήθνπλ ζηνπο Ρνχξθνπο. Ν δπηηθφο ζηξνγγπιφο πχξγνο - πξνκαρψλαο ηεο δπηηθήο πιεπξάο είλαη βελεηηθήο θαηαζθεπήο (αξρέο 15νπ αη.). Πην ηείρνο θαη ζε θφγρε ηνπ κηθξνχ νξζνγψληνπ πχξγνπ θαηαζθεπαζκέλνπ απφ αξραία πιηθά (κάιινλ θαηαζθεπήο Ξαιαηνιφγσλ) ζα ηδεί ν επηζθέπηεο αθξσηεξηαζκέλν άγαικα, πνπ αλήθεη ζην Γία ή ζηνλ Ξαηξέα θαη πνπ ε παξάδνζε ην νλνκάδεη «Ξαηξηλέιια». Πην εζσηεξηθφ άλνηγκα πνπ είλαη ακέζσο κεηά ηελ θχξηα αλαηνιηθή είζνδν θαη θαηαιήγεη ζηελ επάλσ νρχξσζε ηνπ ηείρνπο. Π απηφ ζπξφηαλ (άλσ - θάησ) ζηδεξέληα εζράξα πνπ πξνζηάηεπε ηελ πχιε. Πην ίδην κέξνο ζα ηδεί δχν πέηξηλνπο θξίθνπο (κεληεζέδεο ) πνπ εμέρνπλ ηνπ ηείρνπο θαη ζηνπο νπνίνπο ζηεξηδφηαλ ε πχιε γηα ην αλνηγφθιεηκά ηεο. Θα πξνζέμεη αθφκε εθεί θάπνηεο ηξχπεο ζην ηείρνο. Π απηέο απνζχξνληαλ νη ακπάξεο πνπ ζπγθξαηνχζαλ ηελ πχιε φηαλ ζα έπξεπε λα κέλεη θιεηζηή. Κπξνζηά απ ηνλ Ξχξγν- Γνχια (εζσηεξηθφ νρπξφ) ππάξρεη πέηξηλε γέθπξα δχν ηφμσλ. Σξεζίκεπε γηα ην πέξαζκα ηεο ηάθξνπ πνπ ππήξρε εθεί (θαίλεηαη αθφκε). Αλ ν επηζθέπηεο ζέιεη λα κπεη ζηνλ Ξχξγν-Γνπιά (είλαη θιεηζηφο) θαη λα δεη ην ρψξν ηνπ (νηθήκαηα εξεηπσκέλα, απνζήθεο, δεμακελέο, νρχξσζε), ζα πξέπεη λα πάξεη άδεηα απφ ηελ 6ε εθνξεία Βπδαληηλψλ Αξραηνηήησλ. Γπηηθφηεξα ηεο γέθπξαο ζα πξνζέμεη ν επηζθέπηεο εξείπηα θηίζκαηφο (ηα κφλα ζσδφκελα). Αλήθνπλ, κάιινλ, ζην λαφ ηεο Αγίαο Πνθίαο (πξψησλ βπδαληηλψλ ρξφλσλ), πνπ ζηελ επνρή ησλ Δλεηψλ κεηαηξάπεθε ζε ιαηηληθή εθθιεζία θαη αξγφηεξα (ηνπξθνθξαηία) ζε ηδακί. Αμηνπξφζεθηε, ηέινο, είλαη ε δηπιή νρχξσζε (άλσ θαη θάησ) ησλ ηεηρψλ θαη ησλ πχξγσλ- πξνκαρψλσλ, κε ην δηάδξνκν έπαιμεο, ηηο πνιιέο ζηελφκαθξεο πνιεκίζηξεο ηεο άλσ νρχξσζεο θαη ηηο κεγάιεο ζνισηέο ηεο θάησ (απηή ε νρχξσζε ζψδεηαη θαιχηεξα ζην λφηην ηείρνο). 31

32 Ρν Οσκατθφ δξαγσγείν (Θακάξεο) Πηε ζέζε «Αζχξκαηνο», 500κ. πεξίπνπ Εικόνα 7: Το ωμαϊκό Υδραγωγείο αλαηνιηθά ηνπ Θάζηξνπ. Πηα ξηδά ηνπ ιφθνπ ηνπ Γαζπιιίνπ, βξίζθνληαη αμηφινγα ηκήκαηα ηνπ Οσκατθνχ δξαγσγείνπ. Ζ νδφο Αξηέκηδνο, πνπ πξνρσξεί αθξηβψο αλαηνιηθά ηνπ Θάζηξνπ, βγάδεη ζηα ηκήκαηα απηά. Θάπνηα άιια ηκήκαηα ζψδνληαη ζηα ξηδά ηνπ ιφθνπ ηεο Αξφεο, 700 πεξίπνπ κ. ΛΑ ησλ πξνεγνπκέλσλ. Ρν πδξαγσγείν απηφ, πνπ ήηαλ θαη ην πξψην ζπζηεκαηηθφ πδξαγσγείν ηεο Ξάηξαο ( ε αξραία πφιε πδξεπφηαλ θχξηα απφ πεγάδηα) είλαη έξγν ξσκατθφ, ίζσο ηεο επνρήο ηνπ Απηνθξάηνξα Απγνχζηνπ. Θαηά ηνλ ηζηνξηθφ Πηέθαλν Θσκφπνπιν (Ηζηνξία ηεο πφιεσο ησλ Ξαηξψλ, έθδνζεο 1888) ην πδξαγσγείν ην θαηαζθεχαζε ν ζηξαηεγφο Αξηέκηνο ηνλ 4ν αηψλα. Πηελ νδφ Ζθαίζηνπ (κεηαμχ ησλ νδψλ Γεξνθσζηνπνχινπ θαη Ξαηξέσο), ζηελ πιαγηά πνπ δεκηνπξγεί ε πςνκεηξηθή δηαθνξά ηνπ εδάθνπο ππάξρνπλ ηκήκαηα κεγάιεο ξσκατθήο θαηαζθεπήο, ηα νπνία ήξζαλ ζην θσο ηα έηε πξφθεηηαη γηα εξείπηα ακθηζεάηξνπ ή ζηαδίνπ (ίζσο θαη ηππνδξνκίνπ) ηεο απηνθξαηνξηθήο επνρήο (κάιινλ ηνπ 1νπ κ.σ. αηψλα). Ρα εξείπηα απνηεινχληαη απφ ηκήκα ηνπ ηνίρνπ-νξίνπ ηεο θνλίζηξαο (δαπέδνπ ζεάηξνπ), πιαθφζηξσην δηάδξνκν, ζνισηή είζνδν (6,60 ρ 3,35κ.)θαη ηκήκαηα άιισλ, ίρλε θιηκάθσλ αλφδνπ ζην θνίιν (ρψξν ζεαηψλ) κία απ ηηο νπνίεο (ζηε λφηηα άθξε) ζψδεη ηέζζεξα ιίζηλα ζθαιηά. Ξίζσ απ ηηο ζνισηέο εηζφδνπο, ζηελ πιαγηά, δχν ή ηξεηο πεξηθεξεηαθνί δηάδξνκνη. Ρν θηίξην πξνο ηα αλαηνιηθά (νδφο 25εο Καξηίνπ, πξψελ Αγίνπ Γεσξγίνπ) έθιεηλε ηνίρνο κε αληεξίδεο. Ρα εξείπηα απηά κπνξεί λα δεη ν επηζθέπηεο απ ηελ νδφ Ζθαίζηνπ θαη απφ ηελ νδφ 25εο Καξηίνπ. Ρν ακθηζέαηξν ή ζηάδην ή ηππνδξφκην, πνπ έρεη εληνπηζηεί ζε εθηά, κέρξη ζήκεξα νηθφπεδα, πεξηθιείεηαη απ ηηο νδνχο 25εο Καξηίνπ (Αγ. Γεσξγίνπ), Ξαληαλάζζεο, Αιεμ. ςειάληε, κε ηκήκαηα πξνο ηελ νδφ Θαξατζθάθε θαη Γεξνθσζηνπνχινπ, θα ηκήκα πξνο ηεο νδφ Δξκνχ. 32

33 Ρν Οσκατθφ Ακθηζέαηξν ή Πηάδην Ρν ακθηζέαηξν ή ζηάδην ίζσο θηινμέλεζε, ηελ επνρή ησλ Οσκαίσλ, αγψλεο κνλνκάρσλ. Απφ ηα επξήκαηα, ζηα ηκήκαηα πνπ ήξζαλ ζην θσο (νδφο Ζθαίζηνπ), ηξεηο εγράξαθηεο θαη ελεπίγξαθεο ζηήιεο κε παξαζηάζεηο κνλνκάρσλ, πνπ έρνπλ δηαθνξεηηθφ νπιηζκφ, κηα δσθφξνο κε αλάγιπθα ηξία δεχγε αληηκέησπσλ κνλνκάρσλ, κσζατθφ πνπ παξηζηάλεη ηελ ηειηθή θάζε αγψλα κεηαμχ δχν κνλνκάρσλ θ.α. Πηα άιια ηκήκαηα ηνπ ακθηζέαηξνπ ή ζηαδίνπ απνθαιχθζεθαλ ηα εμήο θπξηφηεξα: ζηελ νδφ Γεξνθσζηνπνχινπ κία ζνισηή είζνδνο ζε φιν ην κήθνο ηεο (12,70κ.), αξρή ζνισηήο ζηέγαζεο, δάπεδν απφ παηεκέλε γε, ηνίρνο κε επέλδπζε απφ αζβεζηνιηζηθέο πιάθεο, πέηξηλε ζθάια κε 10 ζσδφκελα ζθαιηά, δηάδξνκνη, ζηεγαζκέλε δίνδνο θ.α. πηζηεχεηαη πσο απ ηελ νδφ Γεξνθσζηνπνχινπ ζα ππάξρεη ε αξέλα (ππάξρνπλ απαιινηξησκέλα νηθφπεδα ζηελ νδφ απηή).πηε νδφ Γεξνθσζηνπνχινπ 56 θαη Ζθαίζηνπ 43 απνθαιχθζεθαλ ηκήκαηα δχν θηηξίσλ κεγάισλ δηαζηάζεσλ, ηα νπνία ρψξηδε ραιηθφζηξσηνο δηάδξνκνο ζηεγαζκέλνο κε ζφιν. Ρνπ ελφο θηηξίνπ, πξνο ην βνξξά, ηα ζεκέιηα ησλ ηνίρσλ είλαη θαηαζθεπαζκέλα απφ ραιίθηα, ελψ ε αλσδνκή απφ πέηξεο αθαλφληζηεο, ζηηο νπνίεο παξεκβάιινληαη νξηδφληηα ζεηξέο απφ θεξακίδηα. Πην άιιν θηίξην, πξνο ην λφην, βξέζεθαλ δχν παξάιιεινη ηνίρνη (απφ Β πξνο Λ) θαη ηκήκα ζνισηήο Εικόνα 8: Το ωμαϊκό Αμφικζατρο θαηαζθεπήο, κε άλνηγκα πφξηαο πξνο ην δηάδξνκν. Πηελ νδφ Αιεμ. ςειάληε θαη Ξαληαλάζζεο απνθαιχθζεθε ην θάησ κέξνο ηεηρψλ ηεο ΛΓ πιεπξάο ηνπ ακθηζεάηξνπ θαη αξρή θακπχινπ ηνίρνπ ηεο λφηηαο ζηελήο πιεπξάο. Αλάκεζά ηνπο κηα ζπκπαγήο ηνηρνπνηία ζηήξηδε ηελ ζθάια, απ ηελ νπνία ζψδνληαη ίρλε, αλαηνιηθά αλνηγφηαλ ν ρψξνο ηεο αξέλαο, ζηξσκέλνο κε ακκνράιηθν θαη κεγάινο ρηηζηφο ππφλνκνο γηα ηελ απνρέηεπζε, κε θαηεχζπλζε απφ Α πξνο Γ. ην νηθφπεδν έρεη απαιινηξησζεί θαη ν ρψξνο είλαη, ζην κεγαιχηεξν κέξνο, επηρσκαησκέλνο. Φαίλνληαη ηκήκαηα ηνίρσλ, κε κνξθή θεξχζξαο (πέηξεο ηεηξάπιεπξεο κε ηεκάρηα θεξακηδηψλ ζηηο πιεπξέο ηνπο). Πηελ νδφ Αιεμ. ςειάληε 182 (Λν 5 ζρεδηαγξάκκαηνο), βξέζεθαλ ζηνηρεία πνπ πηζηνπνηνχλ ηελ πνξεία ηεο δπηηθήο πιεπξάο ηνπ Οσκατθνχ ακθηζεάηξνπ. Ν ρψξνο έρεη θηηζζεί. Πηελ νδφ Ξαηξέσο θαη Αι. ςειάληε, απνθαιχθζεθαλ ρψξνη κεγάινπ θηηξίνπ κε 33

34 ηξεηο εηζφδνπο πνπ πιαηζηψλνληαη απφ πέηξηλεο παξαζηάζεηο (ζηε κεζαία ζψδνληαη ηξία πέηξηλα ζθαιηά). Νη είζνδνη νδεγνχζαλ ζε κεγάιε αίζνπζα, ηεο νπνίαο ν αλαηνιηθφο ηνίρνο, απέλαληη απ ηηο εηζφδνπο, είρε δχν αλνίγκαηα. Ζ κνξθή ηεο αίζνπζαο αιινηψζεθε απφ κεηαγελέζηεξε θαηαζθεπή. Πην ρψξν απηφ βξέζεθαλ, θεξακηθφο θιίβαλνο (παιηφηεξνο ηνπ θηηξίνπ), ιπρλάξηα πνπ ρξνλνινγνχληαη απφ ην 1ν έσο ηνλ 3ν αηψλα κ.σ., πήιηλε κήηξα γηα δίζθν ιπρλαξηνχ κε παξάζηαζε Λίθεο πνπ θξαηάεη θιαδί θνίληθα θαη ζθαίξα. Ρν θεληξηθφ ηκήκα ηνπ θηηξίνπ κε ηηο ηξεηο εηζφδνπο δηαηεξήζεθε ζην ππφγεην ηεο πνιπθαηνηθίαο. Πηελ νδφ Γεξνθσζηνπνχινπ 46 θαη Αι. ςειάληε, απνθαιχθζεθαλ ππφινηπα ηξηψλ παξάιιεισλ (απφ Γ. πξνο Α.) ηνχβιηλσλ ηνίρσλ. Ρα δπηηθά άθξα ησλ ηνίρσλ απηψλ έρνπλ παξαζηάδεο (ηεηξαγσληθέο θνιφλεο ρσξίο ξαβδψζεηο) κε επέλδπζε πέηξηλσλ πιαθψλ. Απνθαιχθζεθαλ θαη νη δχν είζνδνη πιάηνπο 4,45 κ., νη νπνίεο αλήθαλ ζηε δπηηθή πιεπξά ηεο ακθηζεαηξηθήο θαηαζθεπήο. Ρν νηθφπεδν έρεη απαιινηξησζεί θαη ν ρψξνο έρεη επηρσκαησζεί. Ρν Γεθέκβξε ηνπ 1994 άξρηζαλ νξηζκέλεο θαηεδαθίζεηο παιαηψλ απαιινηξησκέλσλ νηθηψλ, ζηε ΒΑ πιεπξά (νδφ Ζθαίζηνπ). 34

35 Ρν Σακάκ Ρα ρακάκ, πνπ πξσηνεκθαλίζηεθαλ ζηε Ππξία ζηηο αξρέο ηνπ 8νπ αηψλα, ήηαλ νη ξσκατθέο «ζέξκεο» ζε απινχζηεξε κνξθή θαη πξνζαξκνζκέλεο ζηε κνπζνπικαληθή δσή. Ήηαλ θηίζκαηα γηα ηελ εθπιήξσζε ησλ επηηαγψλ ηεο πγηεηλήο, πνπ ήηαλ ζπλπθαζκέλε κε ηνπο Εικόνα 9: Το Χαμάμ νξηζκνχο ηεο ζξεζθείαο ησλ κνπζνπικάλσλ, ζχκθσλα κε ηελ νπνία έπξεπε λα πιέλνληαη ζπρλά, θαη κάιηζηα κε ηξερνχκελν λεξφ. Ρα ρακάκ, πνπ κπνξνχζαλ λα ζεσξεζνχλ ζαλ θέληξα αζηηθήο δσήο, γεηηφλεπαλ ζπλήζσο κε ηα ηδακηά, ηα θέληξα ζξεζθεπηηθήο δσήο. Ρν Σακάκ ηεο Ξάηξαο βξίζθεηαη ζηελ νδφ Κπνπθανχξε 29 ζηελ Άλσ πφιε, θνληά ζην Θάζηξν. Ρν θηίξην θηίζηεθε πξηλ απφ 500 ρξφληα (γχξσ ζηα 1500) θαη απφ ηφηε ιεηηνπξγνχλ ζ απηφ ηα ρακάκ (ηνχξθηθα ζεξκφινπηξα) ζπλερψο, κε κηθξέο κφλν δηαθνπέο. Ρν Σακάκ ηεο Ξάηξαο είλαη ην κνλαδηθφ πνπ ιεηηνπξγεί ζήκεξα ζηελ Διιάδα θαη κε έλα φκνηφ ηνπ ζην Ξαξίζη είλαη ηα κνλαδηθά πνπ απφκεηλαλ ζηελ Δπξψπε. Ρν παιηφ θηίξην ηνπ Σακάκ ηεο Ξάηξαο, κε ηνπο δηαδξφκνπο, πνπ νδεγνχλ ζηηο ζνισηέο, επελδπκέλεο κε κάξκαξν, αίζνπζεο, ηνπο αξρηηεθηνληθνχο ζφινπο, πνπ ην πάλσ ηκήκα είλαη δηάηξεην γηα λα εμαζθαιίδεη ην θσηηζκφ θαη ηνλ εμαεξηζκφ, ηα θαγθειφθξαρηα αςηδσηά παξάζπξα, ηνπο πέηξηλνπο ηνίρνπο, έρεη θξηζεί δηαηεξεηέν. Ξνιινί παηξηλνί φισλ ησλ ειηθηψλ, άληξεο θαη γπλαίθεο, θαη θάπνηνη μέλνη πεξαζηηθνί απφ ηελ πφιε, επηζθέπηνληαη ην Σακάκ θαη γπκλνί απνιακβάλνπλ κηα δηαδηθαζία γηα ηελ πγεία θαη ηελ θαζαξηφηεηα, κε ηνλ ηξφπν θαη ζηνλ ίδην ρψξν, φπσο πξηλ απφ πέληε αηψλεο. Πηελ πξψηε θάζε ηεο δηαδηθαζίαο (βαξχ ρακάκ ζεξκνθξαζία 43 C) νη επηζθέπηεο θάζνληαη 20 ιεπηά, κέρξη λα γίλεη εθίδξσζε. Κεηά αθνινπζεί ε θάζε ηνπ ειαθξηνχ ρακάκ ζηηο παξαδνζηαθέο «γνχξλεο» (39 C), φπνπ νη ινπφκελνη πιέλνληαη. 35

36 Ρν παιηφ Γεκνη. Λνζνθνκείν ( Ξνιηηηζηηθφ Θέληξν Γήκνπ) Ρν λενθιαζηθφ θηίξην, φπνπ ζηεγαδφηαλ ην παιηφ Γεκνηηθφ Λνζνθνκείν, βξίζθεηαη ζηελ Άλσ πφιε, θνληά ζην λφηην ηείρνο ηνπ Θάζηξνπ. Θεκειηψζεθε απφ ηνλ ζσλα ζηηο ζε νηθφπεδν 3650η.κ. θαη ζε ζρέδην ηνπ Γαλνχ αξρηηέθηνλα Ch.E.Hansen. Άξρηζε λα ιεηηνπξγεί ην 1872, κε ηελ επσλπκία «Γεκνηηθφ Λνζνθνκείν Ξαηξψλ ν Άγηνο Αλδξέαο». Ρν Λνζνθνκείν κεηαθέξζεθε ζην θεληξηθφ ζπγθξφηεκα, φπνπ θαη ζήκεξα ιεηηνπξγεί κε ηελ ίδηα επσλπκία, θαη ην θηίξην εγθαηαιείθζεθε. Ρν 1984, κε απφθαζε ηνπ εθεηείνπ Ξάηξαο, ην θηίξην ηνπ παιηνχ Λνζνθνκείνπ παξαρσξήζεθε ζην Γήκν, ν νπνίνο άξρηζε (1989) εξγαζίεο απνθαηάζηαζήο ηνπ. Έρνπλ ηειεηψζεη νη εξγαζίεο εμσηεξηθψλ θαη εζσηεξηθψλ φςεσλ θαη έρεη απνθαηαζηαζεί πιήξσο έλα ηκήκα ηεο βφξεηαο πηέξπγαο, ζην νπνίν ζηεγάδνληαη (απ ην Γεθέκβξην ηνπ 1992) νη ππεξεζίεο ηνπ Ξνιηηηζηηθνχ Ρνκέα Γήκνπ Ξαηξέσλ (Ξ.Ρ.Γ.Ξ.). Πηηο αλαθαηληδφκελεο αίζνπζεο Hansen (πξφζνςε θηηξίνπ), πνπ ζα ηειεηψζνπλ κέζα ζην 1997, ζα ζηεγαζηεί κφληκα ε Γεκνηηθή Ξηλαθνζήθε κε κφληκε ζπιινγή (παιαηά θαη λέα απνθηήκαηα), ηελ αίζνπζα πεξηνδηθψλ εθζέζεσλ, ηελ εηθαζηηθή βηβιηνζήθε, ην ηκήκα εθδφζεσλ, ηελ εηθαζηηθή ζρνιή θαη ηα παηδηθά εξγαζηήξηα πνπ πξνβιέπεηαη λα ιεηηνπξγήζνπλ. Πηηο ππφγεηεο αίζνπζεο Hansen πξνβιέπεηαη λα ιεηηνπξγήζεη ην Κνπζείν Ηζηνξηθήο θαη λα ζηεγαζηεί ην Κνπζείν Εικόνα 10: Το Ραλαιό Δθμοτικό Νοςοκομείο Ρππνγξαθίαο κε παιηέο θαη λέεο ηππνγξαθηθέο κεραλέο. 36

37 Ρν Γαζχιιην Εικόνα 11: Το Δαςφλλιο Ξεπθφθπηνο ιφθνο (Πραηνβνχλη), γεηηνληθφο κε ην ιφθν ηεο Αθξφπνιεο (Θάζηξν). Δίλαη ε «βεξάληα» ηνπ Ξαηξατθνχ θφιπνπ θαη νη «πλεχκνλεο» ηεο Ξάηξαο. Ζ πεπθνθχηεπζή ηνπ έγηλε ην Κάξηε ηνπ 1916 απφ καζεηέο ησλ Γεκνη. Πρνιείσλ, ησλ δχν Γπκλαζίσλ θαη ηεο Δκπνξηθήο Πρνιήο, θάησ απφ ηελ επίβιεςε ηνπ απζηξηαθνχ δαζνιφγνπ Πηεγγει. Ζ ηδέα ηεο δελδξνθχηεπζεο ηνπ ιφθνπ ήηαλ ηνπ Αλδξέα Κηραιαθφπνπινπ. Πηελ είζνδν ηνπ Γαζπιιίνπ, απφ ην κέξνο ηνπ Θάζηξνπ, βξίζθεηαη ε πξνηνκή ηνπ θηινδαζηθνχ Αγγέινπ Οεγφπνπινπ. 37

38 Πήκεξα Σαξαθηήξαο Ξεξηνρήο: Πήκεξα ζψδνληαη αξθεηά κλεκεία ζηελ πεξηνρή θαη επίζεο ζπλερίδνληαη αθφκε πνηθίιεο αξραηνινγηθέο αλαζθαθέο πνπ απνηεινχλ κάξηπξεο ηεο παιαηφηεξεο κνξθήο ηεο πφιεο. Πψδνληαη ηζηνξηθά κλεκεία θαη λενθιαζηθέο θαηνηθίεο πνπ ρξνλνινγνχληαη απφ ηνλ 2 ν αηψλα κ.σ κέρξη 19 ν αηψλα αληίζηνηρα. Ρα πεξηζζφηεξα ρξεζηκνπνηνχληαη σο πνιηηηζηηθνί ρψξνη, ρψξνη αλαςπρήο θαη δηαζθέδαζεο θαη ηα θηηξηαθά ζχλνια έρνπλ θξηζεί δηαηεξεηέα. Ρα πεξηζζφηεξα θηίξηα ζηελ πεξηνρή είλαη δηψξνθα κε θεξακνζθεπή. Ιηγνζηά θηίξηα ζηελ πεξηνρή δελ ρξήδνπλ αξρηηεθηνληθνχ ελδηαθέξνληνο. Ξξφθεηηαη γηα έλα ππθλφ αζηηθφ ηζηφ πνπ αθνξά πην πνιχ θαηνηθίεο, εθηφο απφ ηελ νδφ Γεξκαλνχ πνπ νη ρξήζεηο γεο ηνπ αθνξνχλ ππεξεζίεο θαη ρψξνπο ςπραγσγίαο. Σν εξψηεκα πνπ ηίζεηαη είλαη πσο ζα κπνξνχζαλ απηά ηα δηαζσζέληα θηίζκαηα λα ζπλδεζνχλ απνηειψληαο κηα ηζηνξηθή πνξείαδηαδξνκή ζηελ πφιε, πξνηείλνληαο λα απαιινηξησζνχλ θάπνηεο ηδηνθηεζίεο θαη δεκηνπξγψληαο έλα δίθηπν αλάδεημεο ησλ κλεκείσλ ζε ζπλδπαζκφ κε έλα δίθηπν θίλεζεο πεδψλ θαη ρψξσλ πξαζίλνπ. Αξρηθά θξίλεηαη ζθφπηκν λα παξνπζηαζηνχλ νη ράξηεο αλαγλψξηζεο ηεο πεξηνρήο γηα επηπιένλ θαηαλφεζε ησλ παξαπάλσ ζηνηρείσλ. 38

39 ΣΑΟΡΔΠ ΑΛΑΓΛΥΟΗΠΖΠ Νξηα Ξεξηνρεο: ΞΝΚΖΚΑ: 39

40 Θαηάζηαζε Θηηξίσλ: ΞΝΚΛΖΚΑ: 40

41 Γηαηεξεηέα Θηίξηα: ΞΝΚΛΖΚΑ: 41

42 Αξηζκφο Νξφθσλ Θηηξίσλ: ΞΝΚΛΖΚΑ: 42

43 Γνκηθφ ιηθφ Θηίζκαηνο: ΞΝΚΛΖΚΑ: 43

44 Σξήζεηο Γήο Ηζνγείνπ: Σξήζεηο Γήο Ά Νξφθνη: 44

45 ΞΝΚΛΖΚΑ: 45

46 46

47 ΔΟΔΛΑ Έξεπλα θαη ηα απνηειέζκαηα ηεο: Τν ζέκα ηεο παξνχζεο κειέηεο είλαη ε αλάπιαζε ηεο πεξηνρήο ηεο Άλσ πφιεο ζηελ Πάηξα. Γηα ηελ επίηεπμε ησλ έγθπξσλ απνηειεζκάησλ θαη ηελ εμαζθάιηζε ησλ αλαγθψλ ησλ θαηνίθσλ ηεο πεξηνρήο αιιά θαη ησλ πεξαζηηθψλ, μεθίλεζε ε ζχληαμε ελφο εξσηεκαηνινγίνπ. Σν εξσηεκαηνιφγην, ζην νπνίν θξίζεθαλ λα απαληήζνπλ νη θάηνηθνη θαη νη πεξαζηηθνί ηηο πεξηνρήο ζέηεη θχξηα εξσηήκαηα, εμεηδηθεχνληαο ηα ζε πεξίπησζε πνπ απηφ θξίλεηαη ζθφπηκν. 47

48 48

49 ΑΛΑΙΠΖ ΔΟΥΡΖΚΑΡΝΙΝΓΗΥΛ Γηα ηελ αθξηβέζηεξε θαη απνηειεζκαηηθφηεξε κειέηε ηεο πεξηνρήο έγηλε ρξήζε εξσηεκαηνινγίνπ ζηνπο θαηνίθνπο θαη ζηνπο πεξαζηηθνχο. Απηφ ιεηηνχξγεζε σο βαζηθφ ζηνηρείν γηα ηε δηακφξθσζε θαη ηελ νξγάλσζε απηήο ηεο κειέηεο ψζηε λα επηιπζνχλ ηα ππαξθηά πξνβιήκαηα ηεο πεξηνρήο. Ρα εξσηεκαηνιφγηα δφζεθαλ απνθιεηζηηθά θαη κφλν ζηελ πεξηνρή ηεο Άλσ πφιεο, φπνπ θαη κειεηάκε, θαη πην ζπγθεθξηκέλα ζηηο νδνχο Ξαληνθξάηνξνο, Β.Ονχθνπ, Πσηεξηάδνπ, 25εο Καξηίνπ θαη ηέινο ζηελ νδφ Γεξκαλνχ κέρξη ηε δηαζηαχξσζε ηεο, κε ηελ νδφ Ζιείαο. Απφ ηνπο εξσηεζέληεο ην 45% ήηαλ θάηνηθνη ηεο πεξηνρήο, ην 22% εξγαδφκελνη ζηελ πεξηνρή θαη ην 33% απινί πεξαζηηθνί. Νη ειηθίεο ησλ νπνίσλ θπκαίλνληαη ζην 54% απφ 18-30, ην 36% απφ θαη έλα 10% απφ 65-θαη άλσ. Θεσξήζεθε ζεκαληηθφ λα γλσξίδνπκε ηηο ειηθίεο θαη ηε ζέζε ησλ εξσηεζέλησλ ζηελ πεξηνρή, ψζηε λα δψζνπκε κεγαιχηεξα νθέιε θαη πεξηζζφηεξε βαξχηεηα ζηηο θαηεγνξίεο απηψλ ησλ αλζξψπσλ φπνπ ρξεζηκνπνηνχλ ηελ πεξηνρή ζε κεγαιχηεξν βαζκφ, κε ζθνπφ λα θξαηήζνπκε απηήλ ηελ θαηεγνξία αηφκσλ αιιά θαη λα πξνζειθχζνπκε θαη πεξηζζφηεξν θφζκν. Κε βάζε ινηπφλ φια ηα παξαπάλσ δεδνκέλα ζπληάρζεθε ην εξσηεκαηνιφγην. Ξαξαθάησ θσδηθνπνηνχληαη νη εξσηήζεηο ψζηε λα αληιεζνχλ φια ηα ζηνηρεία πνπ ρξεηάδνληαη γηα λα επηηεπρζνχλ έγθπξα απνηειέζκαηα θαη λα δνζνχλ νη θαιχηεξεο δπλαηέο ιχζεηο γηα ηελ πξφηαζε αλάπιαζεο ηεο πεξηνρήο. 49

50 Ρν εξσηεκαηνιφγην φπνπ ρξεζηκνπνηήζεθε, είρε ηελ παξαθάησ κνξθή: ΔΟΥΡΖΚΑΡΝΙΝΓΗΝ Φφλο Άνδρασ Γυναίκα Ηλικία και πάνω Μόνιμοι κάτοικοι Εργαηόμενοι Ρεραςτικοί 1. Είςτε κάτοχοσ αυτοκινιτου; Α. ΝΑΛ Είναι επαρκείσ οι χϊροι ςτάκμευςθσ; Β. ΟΧΛ Ροια ςτοιχεία αναφορικά με τον αςτικό εξοπλιςμό κεωρείτε ότι πρζπει να αναπτυχκοφν: Επζκταςθ πραςίνου ςτον περιαςτικό χϊρο Χϊροι ανάπαυςθσ Περιςςότεροι κάδοι απορριμμάτων Περιςςότερα φωτιςτικά δθμοςίων χϊρων Τι άλλο πιστεύετε ότι μπορεί να λείπει από την περιοτή; 2.Θα επικυμοφςατε περαιτζρω δράςεισ και εκδθλϊςεισ για τθν ενίςχυςθ και αναβάκμιςθ τθσ περιοχισ; Α. ΝΑΙ Β. ΟΧΙ Γ. ΓΔΝ ΓΝΩΡΙΕΩ-ΓΔΝ ΑΠΑΝΤΩ Ροια ςτοιχεία αναφορικά με τθν ανάπτυξθ τισ περιοχισ κεωρείτε ότι πρζπει να προςεχκοφν: Δθμιουργία ελεφκερων χϊρων και πλατειϊν Δθμιουργία πάρκων και επζκταςθ του πραςίνου ςτον αςτικό χϊρο Δθμιουργία χϊρων αναψυχισ Δθμιουργία χϊρων διαςκζδαςθσ Χϊροι ςτακμευςθσ Ποδθλατόδρομοι Πεηόδρομοι Πλατείεσ Τι προτείνετε για την αναβάθμιση της περιοτής; 50

51 3. Θεωρείται ότι θ κοινωνικζσ υποδομζσ τθσ περιοχισ είναι επαρκείσ; Α. ΝΑΛ Β. ΟΧΛ Γ. ΔΕΝ ΓΝΩΡΛΗΩ-ΔΕΝ ΑΠΑΝΣΩ Ποια στοιτεία θεωρείτε ότι πρέπει να αναπτστθούν: Κοινωνικζσ υπθρεςίεσ Παιδικοί ςτακμοί ΚΑΠΘ Ροιεσ άλλεσ υπθρεςίεσ κα μποροφςαν να εξυπθρετοφν τισ ανάγκεσ ςασ; Αντιμετωπίηετε προβλιματα εγκλθματικότθτασ ςτθ περιοχι; Α. ΝΑΛ Β. ΟΧΛ Γ. ΔΕΝ ΓΝΩΡΛΗΩ-ΔΕΝ ΑΠΑΝΣΩ Υπάρχει πρόβλθμα λόγο τθσ φπαρξθσ μεταναςτϊν; Α. ΝΑΛ Β. ΟΧΛ Γ. ΔΕΝ ΓΝΩΡΛΗΩ-ΔΕΝ ΑΠΑΝΣΩ 5.Θεωρείτε ότι θ περιοχι ζχει πρόβλθμα θχορφπανςθσ; Α. ΝΑΛ Β. ΟΧΛ Γ. ΔΕΝ ΓΝΩΡΛΗΩ-ΔΕΝ ΑΠΑΝΣΩ 51

52 6. Θεωρείτε ςθμαντικι τθν ανάδειξθ των αρχαιολογικϊν χϊρων; Α. ΝΑΛ Β. ΟΧΛ Γ. ΔΕΝ ΓΝΩΡΛΗΩ-ΔΕΝ ΑΠΑΝΣΩ Ριςτεφετε ότι είναι ςθμαντικι θ βελτίωςθ τθσ επιςκεψθμότθτα των αρχαιολογικϊν χϊρων; Α. ΝΑΛ Β. ΟΧΛ Γ. ΔΕΝ ΓΝΩΡΛΗΩ-ΔΕΝ ΑΠΑΝΣΩ Εςείσ επιςκζπτεςτε τουσ χϊρουσ αυτοφσ, ι ςασ είναι αδιάφορθ θ φπαρξι τουσ; 7.Αξιολογιςτε τθν Ανω πόλθ : (Βακμολογιςτε με ςειρά προτεραιότθτασ Χαμθλι, μζτρια, υψθλι) Πράσινο χαμθλι μζτρια υψθλι Κακαριότθτα χαμθλι μζτρια υψθλι Ανακφκλωςθ χαμθλι μζτρια υψθλι Πεηοδρόμια χαμθλι μζτρια υψθλι Δθμοτικόσ φωτιςμόσ χαμθλι μζτρια υψθλι ΚΙΝΗΣΗ χαμθλι μζτρια υψθλι Κυκλοφοριακό τάκμευςθ χαμθλι μζτρια υψθλι ΡΟΣΤΑΣΙΑ Αςφάλεια χαμθλι μζτρια υψθλι ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΥΡΟΔΟΜΕΣ Παιδεία χαμθλι μζτρια υψθλι Κοινωνική προστασία χαμθλι μζτρια υψθλι Ακλθτιςμόσ χαμθλι μζτρια υψθλι Πολιτιςμόσ-Ψυχαγωγία χαμθλι μζτρια υψθλι Εξυπθρζτθςθ δθμοτικϊν υπθρεςιϊν χαμθλι μζτρια υψθλι 52

53 ΑΞΝΡΔΙΔΠΚΑΡΑ Κε βάζε ην παξαπάλσ εξσηεκαηνιφγην νη θαηεγνξίεο ησλ εξσηήζεσλ ρσξίζηεθαλ ζε ηξία κέξε, φπσο: 1. Δπηζπκεηά ζηνηρεία αλάπηπμεο ηεο πεξηνρήο. (ψζηε λα κπνξέζνπκε λα γλσξίδνπκε ηα ζηνηρεηά φπνπ ζα δψζνπκε ηε κεγαιχηεξε βαξχηεηα κε ζθνπφ ηελ άκεζε εμππεξέηεζε ησλ πνιηηψλ). 2. Ξξνβιήκαηα πνπ παξνπζηάδνληαη ζηελ πεξηνρή. (ψζηε λα κπνξέζνπκε λα βξνχκε κηα πηζαλή ιχζε). 3. Θωδηθνπνίεζε ηωλ ζρνιίωλ πνπ καο δόζεθαλ.(γηα ην εγθπξφηεξν απνηέιεζκα ησλ ζπκπεξαζκάησλ καο). Νη θαηεγνξίεο ησλ εξσηήζεσλ είραλ ηελ εμήο κνξθή: 1. ΔΞΗΘΚΖΡΑ ΠΡΝΗΣΔΗΑ ΑΛΑΞΡΜΖΠ ΠΡΖΛ ΞΔΟΗΝΣΖ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΑΡΤΥΞΗΣ ΣΟΛΧΕΛΑ ΑΝΑΠΣΤΞΘ 85% 85% 90% 95% 80% 80% 80% 100% 87,50% 87,50% 55% 30% Πηνλ παξαπάλσ πίλαθα ζπγθεληξψζεθαλ φια ηα ζηνηρεία γηα ηα νπνία ελεκεξσζήθακε φηη ρξεηάδεηαη κεγαιχηεξε πξνζνρή. Κε βάζε ηνλ πίλαθα απηφλ, ην ζπκπέξαζκα πνπ παξαηεξήζεθε είλαη ην εμήο: ε πεξηνρή αλ θαη είλαη πνιχ ζεκαληηθή γηα ηελ ηζηνξία ηεο Ξάηξαο δελ είλαη θαζφινπ πξνζεγκέλε θαη απηφ πνπ ρξεηάδεηαη πεξηζζφηεξν είλαη ε αλάδεημε ησλ κλεκείσλ θαη ησλ δηαηεξεηέσλ ζπλφισλ, ε αλάπηπμε 53

54 πεδνδξφκσλ θαη πνδειαηνδξφκσλ. Κε βάζε ηα παξαπάλσ δεδνκέλα θηλήζεθε θαη ελ γέλεη ε αλαβάζκηζε ηνπ αζηηθνχ ρψξνπ. 2. ΞΟΝΒΙΖΚΑΡΑ ΞΝ ΞΑΟΝΠΗΑΕΝΛΡΑΗ ΠΡΖΛ ΞΔΟΗΝΣΖ ΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΡΕΙΟΧΗΣ ΠΡΟΒΛΘΜΑΣΑ ΠΕΡΛΟΧΘ 81% 67% 59% 95% 56% 35% Ρα ζεκαληηθφηεξα πξνβιήκαηα πνπ παξνπζηάδνληαη ζηελ πεξηνρή είλαη: ε εγθαηάζηαζε κεηαλαζηψλ ζηα εξεηπσκέλα θηίξηα, ε αθαηάιιειε πξνζέγγηζε θαη δηακφξθσζε ησλ αξραηνινγηθψλ ρψξσλ θαη νη ειιηπήο ρψξνη ζηάζκεπζεο. 54

55 ΠΚΞΔΟΑΠΚΑΡΑ Έλαο απφ ηνπο θπξηφηεξνπο ιφγνπο ππνβάζκηζεο ηεο πεξηνρήο, νθείιεηαη ζηηο πηέζεηο πνπ δέρεηαη απφ ην Κέληξν ηεο πφιεο, δηφηη έρεη σο απνηέιεζκα ηελ αλεμέιεγθηε ρξήζε ζηάζκεπζεο ζηελ Άλσ Πφιε, αθνχ νη ρψξνη ζηάζκεπζεο ζην θέληξν ηεο πφιεο είλαη ειάρηζηνη. Έηζη δεκηνπξγήζεθε ζηελ πφιε ε άλαξρε ιεηηνπξγία ησλ δξφκσλ, ν ζπλσζηηζκφο θαη ε αχμεζε θπθινθνξηαθνχ. Απηφ δε έπλημε κφλν ηελ πεξηνρή ηεο Άλσ Πφιεο, αιιά εκπφδηζε ηελ νπνηαδήπνηε αλάδεημε αξραηνινγηθψλ ρψξσλ θαη νηθηζηηθψλ δηαηεξεηέσλ ζπλφισλ. Τπάξρνπλ αθφκε πνηθίια πξνβιήκαηα ηα νπνία αλαδείρζεθαλ παξαπάλσ, φπσο εγθιεκαηηθφηεηα, έιιεηςε θαζαξηφηεηαο θαη πξαζίλνπ, ειεχζεξνη θαη δεκφζηνη ρψξνη θηι. Πξνθχπηνπλ έηζη απφ ηηο πνηθίιεο απαληήζεηο ησλ εξσηεζέλησλ, φκνηεο απαληήζεηο νη νπνίεο νδεγνχλ ζηελ βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο δσήο ησλ θαηνίθσλ θαη ησλ εξγαδνκέλσλ ηεο πεξηνρήο. Η ηδηαίηεξε θπζηνγλσκία πνπ ππάξρεη ζηελ πεξηνρή είλαη έθδειε. Σα δηαηεξεηέα ζχλνια αλαδεηθλχνπλ ηελ Άλσ Πφιε, θξαηψληαο ηελ ηζηνξηθή εμέιημή ηεο δσληαλή. θνπφο καο δελ είλαη κφλν ε εμπγίαλζε ηεο πεξηνρήο, αιιά θαη ε απνθαηάζηαζε ηεο ηζηνξηθήο θπζηνγλσκίαο πνπ πξνυπήξρε, ζεβφκελνη ηηο αξρηθέο αξρέο ηνπ Βνχιγαξε, αλαδεηθλχνληαο μαλά ηηο βαζηθέο αξηεξίεο ηεο Άλσ Πφιεο. Γηα ηελ πξνζηαζία φκσο ηεο ηδηνκνξθίαο ηεο πεξηνρήο θαη ηελ επηηπρία ηεο αλάπιαζεο, ρξεηάδνληαη θάπνηα βαζηθά κέηξα, φπσο πξνηάζεθαλ επίζεο θαη απφ ηνπο εξσηεζέληεο. Απαξαίηεηε είλαη ε πεδνδξφκεζε ηνπ κεγαιχηεξνπ κέξνπο ηεο πεξηνρήο. Η δεκηνπξγία δηθηχνπ πεδνδξνκίσλ κέζα ζηα έξγα ελνπνίεζεο πξαζίλνπ θαη αξραηνινγηθψλ ρψξσλ παίδεη ζεκαληηθφ ξφιν δεκηνπξγεί έλα εληαίν πνιηηηζηηθφ ζχλνιν. Δπηβάιιεηαη ε ιεηηνπξγία θπθινθνξηαθψλ ξπζκίζεσλ ηεο πεξηνρήο θαη ειεχζεξνη ρψξνη ζηάζκεπζεο ζε ζπγθεθξηκέλα κέξε ηεο πεξηνρήο ηα νπνία δελ εκπνδίδνπλ ηελ αξρηηεθηνληθή αλάδεημε ηεο πεξηνρήο θαη κεηψλνπλ επίζεο, νπνηαδήπνηε πξνβιήκαηα ερνξχπαλζεο ζηελ πεξηνρή. Αλάδεημε θαη αμηνπνίεζε αξραηνινγηθψλ ρψξσλ θαη κλεκείσλ, έηζη ψζηε λα απμήζνπκε ηελ επηζθεςηκφηεηα ηνπο, κηα θαη νη εξσηεζέληεο δείμαλε αμηνζεκείσην ελδηαθέξνλ γηα ηνπο ρψξνπο απηνχο. Έηζη πξέπεη λα αλαβαζκηζηνχλ θαηάιιεια, δηφηη πνιινί απφ ηνπο εξσηεζέληεο απαληήζαλε φηη παξφιν πνπ ηνπο ελδηαθέξνπλ, δελ ηνπο επηζθέπηνληαη ιφγσλ θαθήο αμηνπνίεζήο ηνπο. Αλάπηπμε αζηηθνχ εμνπιηζκνχ φπσο θσηηζηηθά(γηα ηελ θαιχηεξε λπρηεξηλή νξαηφηεηα, θάδνη απνξξηκκάησλ γηα πεξηζζφηεξε θαζαξηφηεηα θαη ρξήζε αλαθχθισζεο, παγθάθηα θηι. Γεκηνπξγία ρψξσλ πξαζίλνπ θαη αμηνπνίεζε αλεθκεηάιιεπησλ νηθνπέδσλ ρσξίο ρξήζε (αζηηθά θελά) 55

56 Γεκηνπξγία πιαηεηψλ θαη ρψξνη αλαςπρήο φπσο θαθεηέξηεο, παηδηθή ραξά, πνιηηηζηηθέο θαη πνιηηηζκηθέο ρξήζεηο. Όιεο νη παξαπάλσ πξνηάζεηο, ήηαλ απαληήζεηο ησλ εξσηεζέλησλ, φπνπ εκείο πξνζεγγίζακε φζν ην δπλαηφλ πεξηζζφηεξν ηηο αλάγθεο ησλ θάηνηθσλ, εξγαδνκέλσλ θαη πεξαζηηθψλ, ζην ζρέδην κειέηεο καο. Έηζη πεηπραίλεηαη φρη κφλν ε αλαβάζκηζε ηεο πεξηνρήο αιιά θαη ε ηνπνζέηεζε, σο πφινπ έιμεο αξρηηεθηνληθνχ θαη πνιηηηζηηθνχ ελδηαθέξνληνο. 56

57 Ζ Αλάπιαζε θαη ηα απνηειέζκαηα ηεο 2 ν Κ έξνο Είναι πάντα θετικά; 57

58 58

59 ΔΗΠΑΓΥΓΖ ΞΑΟΑΓΔΗΓΚΑΡΥΛ Η ΑΝΑΡΛΑΣΗ ΣΕ ΜΕΓΑΛΑ ΑΣΤΙΚΑ ΚΕΝΤΑ Δίλαη γλσζηφ φηη κεηά ην ηέινο ηνπ Β Ξαγθνζκίνπ Ξφιεκνπ νη πεξηζζφηεξεο Δπξσπατθέο πφιεηο είραλ ππνζηεί ηεξάζηηαο θιίκαθαο θαηαζηξνθέο. Δθείλεο νη θαηαζηξνθέο ζηάζεθαλ ε αθνξκή γηα ηελ αλαλέσζε ηνπ πνιενδνκηθνχ ηζηνχ ησλ ίδησλ απηψλ πφιεσλ, ηελ πνιενδνκηθή αλάπιαζε ησλ θαηεζηξακκέλσλ εθηάζεσλ, πνπ εδψ είρε ηε κνξθή ηεο ξηδηθήο αλάπιαζεο ηνπ δνκεκέλνπ πεξηβάιινληνο ζηηο ζπγθεθξηκέλεο ζέζεηο. Πήκεξα, ρξφληα κεηά απφ εθείλε ηελ επνρή, πνιιέο ρψξεο ζπιιέγνπλ ζπζηεκαηηθά πιεξνθνξίεο γηα ηηο κνιπζκέλεο ή παξακειεκέλεο πεξηνρέο ηνπο, κε ζηφρν ηελ πνην απνηειεζκαηηθή αληηκεηψπηζεο ηνπο. Ξαξαθάησ ζα αλαιχζνπκε θαηλόκελα αλαπιάζεωλ ησλ κεγαιχηεξσλ επξσπατθψλ θαη κε πφιεσλ φπσο ην Κπηικπάν, ην Οφηεξληακ, ην Ινλδίλν θ.α. πφ απηφ ην πξίζκα, κπνξεί θαλείο λα θαηαλνήζεη ηηο ηεξάζηηεο δεκφζηεο θαη ηδησηηθέο επελδχζεηο ζε κεγάια έξγα αζηηθνχ ζρεδηαζκνχ θαη αξρηηεθηνληθήο πνπ έγηλαλ ζηηο κεηξνπφιεηο ηεο Δπξψπεο απφ ηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1980 κέρξη ζήκεξα. Πε πνιιέο επξσπατθέο πξσηεχνπζεο ε θαηαζθεπή ελφο αζιεηηθνχ θέληξνπ ή ελφο ζχγρξνλνπ γεπέδνπ πνδνζθαίξνπ, ε αθνξκή Νιπκπηαθψλ αγψλσλ, ζε κηα ππνβαζκηζκέλε πεξηνρή ηεο πφιεο απνδείρηεθε πφινο αλάπηπμεο γηα ηελ επξχηεξε πεξηνρή. Νη πεξηπηψζεηο ηεο Βαξθειψλεο θαη ηνπ βφξεηνπ Ινλδίλνπ απνηεινχλ ραξαθηεξηζηηθά παξαδείγκαηα νξζνινγηθήο πνιενδνκηθήο αλάπηπμεο θαη αλάπιαζεο ππνβαζκηζκέλσλ πεξηνρψλ. Θαζψο νη πφιεηο σο «δσληαλνί νξγαληζκνί» αλαπηχζζνληαη, ε εχξεζε λέσλ ρψξσλ θαη ε δεκηνπξγία λέσλ θέληξσλ είλαη αλαγθαία γηα ηε δηαζθάιηζε ηεο πνηόηεηαο δωήο ηωλ θαηνίθωλ ηεο. ΟΙ ΑΣΤΙΚΕΣ ΑΝΑΡΛΑΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΕΥΩΡΑΙΚΟ ΧΩΟ Ήδε απφ ηελ ακέζσο κεηαπνιεκηθή πεξίνδν θαη θπξίσο θαηά ηε δεθαεηία ηνπ'60 (κε αθεηεξία ηα έξγα αλνηθνδφκεζεο κεηά ηηο θαηαζηξνθέο ηνπ πνιέκνπ), ιακβάλνπλ ρψξα κεγάιεο θιίκαθαο επεκβάζεηο αλάπιαζεο ζε αζηηθφ θαη πεξηαζηηθφ επίπεδν ζηηο πεξηζζφηεξεο ρψξεο ηεο Δπξψπεο 4. Νη επεκβάζεηο απηέο ζπλνδεχηεθαλ σο επί ην πιείζηνλ θαη απφ κία ζεζκηθή κνξθνπνίεζε εηδηθνχ (θαηά πεξίπησζε) ραξαθηήξα θνξέσλ ζρεδηαζκνχ. Δηδηθνί θνξείο εθαξκνγήο θαη δηαρείξηζεο ζηήξημαλ επνκέλσο ηηο κεγάιεο θιίκαθαο πνιενδνκηθέο επεκβάζεηο γηα ηελ αλνηθνδφκεζε ησλ θαηεζηξακκέλσλ αζηηθψλ θέληξσλ ή ηελ πξνψζεζε κεκνλσκέλσλ έξγσλ 4 Δελλαδζτςιμασ Μ.Π. (2007), Χρήςεισ Γησ και Διαχείριςη Εγγείου Αποθζματοσ, Χαροκόπειο Πανεπιςτιμιο, Σμιμα Γεωγραφίασ, Καλλικζα, ςελ.:

60 φπσο ζηελ πεξίπησζε ησλ Βξπμειιψλ κε ηε Γηεζλή Έθζεζε ηνπ 1958 (Δρξν' 58). Ζ ζπλνιηθή φκσο δηαδηθαζία ηεο πνιενδνκηθήο αλάπιαζεο δε ζηακαηά εδψ αιιά ζπλερίδεηαη, θάησ απφ ηηο ζπλερείο πηέζεηο πνπ αληηκεησπίδνπλ νη κεγάιεο πφιεηο ζην λα αληαπνθξηζνχλ ζηηο κεηαβνιέο ησλ θνηλσληθν νηθνλνκηθψλ δεδνκέλσλ. Θαηά ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ '70 θαη θπξίσο θαηά ηε δεθαεηία ηνπ '80 θαη κεηά, αλαδεηθλχεηαη κία λέα "ινγηθή" επεκβάζεσλ πνχ είηε έρεη λα θάλεη κε ηηο "εμαηξεηηθέο" απαηηήζεηο πνπ δεκηνπξγνχλ ζπγθεθξηκέλα γεγνλφηα (π.ρ. ην Ξαγθφζκην θχπειιν πνδνζθαίξνπ ηνπ 1990 γηα ηηο πφιεηο ηεο Ηηαιίαο, νη Νιπκπηαθνί Αγψλεο ηνπ 1992 ζηε Βαξθειψλε θ.α.), είηε κε λέεο επηινγέο πνιηηηθήο πνπ σο επί ην πιείζηνλ απνξξένπλ απφ κία πξνζπάζεηα ελίζρπζεο ηνπ δηεζλνχο ή Δπξσπατθνχ ξφινπ ηεο θάζε πφιεο. Πε γεληθέο γξακκέο ηα ζηνηρεία πνπ θαζνξίδνπλ ηνπο λένπο απηνχο θνξείο, ζε Δπξσπατθφ ίζσο επίπεδν, είλαη πξψηνλ ην γεγνλφο φηη δελ δηαρεηξίδνληαη πφξνπο, πνπ πξνέξρνληαη απνθιεηζηηθά απφ εζληθέο πεγέο θαη δεχηεξνλ ε επηηαθηηθή αλάγθε ελεξγνπνίεζεο ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα ζηελ πνιηηηθή αλάπιαζεο. Γεληθφηεξα, ζα κπνξνχζακε λα ππνζηεξίμνπκε φηη νη αλαπιάζεηο, κεηαβάιινληαη δηαρξνληθά απφ ηελ ξηδηθή αλαθαίληζε θαη ηηο κεγάιεο νξγαλσκέλεο επηρεηξήζεηο αλαπιάζεσλ κέρξη ηελ πνιηηηθή ησλ «κηθξψλ βεκάησλ» ζηε ζχγρξνλε πεξίνδν. πεξηζζφηεξν σο κεκνλσκέλεο θαη απνζπαζκαηηθέο παξεκβάζεηο. Ρελ ίδηα πεξίνδν, ε ηδέα φηη ην θεληξηθφ θξάηνο φθεηιε ή κπνξνχζε λα θαιχπηεη ην ζχλνιν ησλ αλαγθαίσλ πφξσλ γηα ηηο παξεκβάζεηο άξρηζε λα ππνρσξεί θαη αληίζηνηρα λα δίλεηαη κεγαιχηεξε έκθαζε ζην ξφιν ησλ ζπλεξγαζηψλ είηε κε ηελ ηνπηθή απηνδηνίθεζε, είηε κε ηνλ ηδησηηθφ ηνκέα5. Απηή ε κεηάιιαμε ζηελ έλλνηα ησλ αλαπιάζεσλ είλαη ην ιεγφκελν κεγάιν Gap πνπ έιαβε ρψξα ζηνλ επξσπατθφ ρψξν. Ξιένλ, νη αλαπιάζεηο πεξηνξίδνληαη ζε επίπεδν γεηηνληάο ή ζπλνηθίαο θαη γίλεηαη αμηνιφγεζε ησλ ζηνηρείσλ πνπ ζα πξέπεη λα αλαθαηληζζνχλ, δηαηεξεζνχλ ή μαλαθηηζηνχλ αλάινγα κε ηηο αλάγθεο, ζε ηνπηθφ θαη πεξηθεξεηαθφ επίπεδν. Ρα ηειεπηαία ρξφληα ε Δπξσπατθή Έλσζε επηθεληξψλεηαη ζε δξάζεηο ζηνλ αζηηθφ ρψξν θαη δηακνξθψλεη πνιηηηθέο νινθιεξσκέλσλ παξεκβάζεσλ6 φπσο γηα παξάδεηγκα ην Urban. Κεηνλέθηεκα ηεο φιεο δηαδηθαζίαο απνηειεί ην γεγνλφο φηη δελ ππάξρεη κηα γεληθή δηεχζπλζε πνπ λα παίδεη επηηειηθφ ξφιν ζηε δηακφξθσζε ηνπ ρψξνπ. Ζ Δπξσπατθή πνιενδνκηθή πνιηηηθή πνπ πξνσζείηαη απφ ηελ ΔΔ έρεη σο θχξην θαη βαζηθφ ζθνπφ ηελ νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή ζπλνρή γηα βηψζηκε αλάπηπμε κε βαζηθνχο ηεο πξνζαλαηνιηζκνχο ηελ ηζφξξνπε ζρέζε ησλ ζηφρσλ ζηηο 5 Καραβια Ε. (2006), Αςτικζσ Αναπλάςεισ Υποβαθμιςμζνων Περιοχών, Δυναμικι των χωρικϊν δομϊν και Χριςεισ γθσ και ςφγχρονεσ πρακτικζσ του ςχεδιαςμοφ, ΕΜΠ, ΔΠΜ «Αρχιτεκτονικι χεδιαςμόσ του Χϊρου», Κατευκ/νςθ: Πολεοδομία & Χωροταξία, ςελ.: ΣΕΕ-Σμιμα Ανατολικισ Κριτθσ (2003), Ανάπλαςη Αςτικών Κζντρων-Αςτική Διακυβζρνηςη, Σεφχοσ 2241, ςελ.: 2, εφρεςθ ςτισ 25 Οκτωβρίου 2007, ςτθν ιςτοςελίδα: 60

61 νηθνλνκηθήο απνηειεζκαηηθφηεηαο, ζηηο θνηλσληθήο δηθαηνζχλεο θαη ζηηο πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο κε απψηεξν ζθνπφ ηελ πνιηηηθή ζηηο αεηθφξνπ αλάπηπμεο7. Ξαξάιιεια, ινηπφλ φιεο νη επξσπατθέο ρψξεο βξίζθνληαη ζην ηξίην ζηάδην ησλ αλαπιάζεσλ, δειαδή κε κηθξέο παξεκβάζεηο ζηηο πεξηνρέο ζηφρσλ. Ζ θάζε επξσπατθή ρψξα παξνπζηάδεη δηαθνξεηηθή ζέζε σο πξνο ην είδνο θαη σο πξνο ην ρξφλν πηνζέηεζεο θαη πινπνίεζεο, θαζψο θαη σο πξνο ην ρψξν πνπ πξαγκαηνπνηνχληαη νη αλαπιάζεηο. Αξρηθά, παξαηεξνχκε φηη ζε φιεο ηηο ρψξεο νη παξεκβάζεηο πινπνηνχληαη κε ηε ζπλεξγαζία δεκνζίσλ θαη ηδησηηθψλ θεθαιαίσλ φπσο γηα παξάδεηγκα, κε ηε ζηξαηεγηθή αλαλέσζεο ηνπ ηζηνξηθνχ θέληξνπ ηνπ Graz, ζηελ Απζηξία 8. Ππλήζσο ν θχξηνο ζηφρνο ησλ αλαπιάζεσλ επηθεληξψλεηαη ζε επαλαρξεζηκνπνίεζε πεξηνρψλ κε θίλεηξν θπξίσο ηελ θαηνηθία θαη ηελ εξγαζία (γξαθεία). Σαξαθηεξηζηηθέο ρψξεο είλαη ε Αγγιία κε ηελ παξέκβαζε ζηα Docklands, θαη ζε κηθξφηεξν βαζκφ ε Νιιαλδία κε ηελ αλάπιαζε ζην Rotterdam κέζσ ηεο «πνιηηηθήο ησλ αλαζπζπεηξσκέλσλ πφιεσλ». 7 Κλωνισ Κ. Δ. (1998), Πολιτικζσ τησ Ευρωπαϊκήσ Ζνωςησ για την ανάπτυξη νηςιωτικών περιφερειών, Κζντρο ζρευνασ περιφερειακισ ανάπτυξθσ «Λερϊνυμοσ Πίντοσ», Ακινα, ςελ.: Benedict E. (2006), Graz Revitalization Strategy for the Historical Centre, Hist.Urban: INTERREG IIIB CADSES, Winter Academy in Regensburg, εφρεςθ ςτισ 2 Μαρτίου 2008, ςτθν ιςτοςελίδα: grag.pdf, p.: 1-4 the aims of the campgaign were: 1. the preservation and revitalization of buildcultural heritage, 2. space for people pedestrian zones in the historic centre, 3. Underground car parks on the edge of the Old Town, 4. improving the public transport. 61

62 ΚΞΗΙΚΞΑΝ Ζ Ηζπαλία είλαη ρσξηζκέλε ζε πελήληα επαξρίεο, κηα απφ απηέο ηηο επαξρίεο είλαη ε Bizkaia, κε πξσηεχνπζα ηελ πεξίπησζε ηεο πξψηεο κειέηεο, ην Bilbao. Ρν Κεηξνπνιηηηθφ Bilbao απνηειεί ηε κεγαιχηεξε βαζθηθή θνηλφηεηα ζηελ Ηζπαλία ε νπνία μεπεξλά ηα 500 η/ρικ. Ξιεζπζκηαθά ην Κεηξνπνιηηηθφ Bilbao ζε ζρέζε κε ηελ ππφινηπε Ηζπαλία έξρεηαη πέκπην κεηά ηηο Καδξίηε, Βαξθειψλε, Βαιέλζηα θαη Πεβίιιε, κε πιεζπζκφ πεξίπνπ έλα εθαηνκκχξην. Ρν Bilbao είλαη ε κεγαιχηεξε πφιε ηεο Εικόνα 12: Χάρτθσ Ιςπανίασ απηφλνκεο βαζθηθήο πεξηνρήο ηεο βφξεηαο Ηζπαλίαο κε πεξίπνπ θαηνίθνπο θαη απνηειεί ην πην ελεξγφ, νηθνλνκηθά θαη βηνκεραληθά, Γήκν απφ ηνπο 30 Γήκνπο πνπ απνηεινχλ ην Κεηξνπνιηηηθνχ Bilbao. Απφ ην Bilbao δηέξρεηαη ν πνηακφο Nervion ν νπνίνο εθβάιιεη ζηνλ Αηιαληηθφ. Ρν ζπλνιηθφ κήθνο ηνπ πνηακνχ είλαη 72 ρικ θαη ε κέζε ηηκή παξνρήο λεξνχ ηνπ πνηακνχ Nervion είλαη πεξίπνπ 100 θπβηθά κέηξα/δεπη. Ν ηζηνξηθφο ξφινο ηνπ πνηακνχ ήηαλ κεγάιεο ζεκαζίαο θαζψο θαηά ην κεζαίσλα απνηεινχζε θπζηθφ ζχλνξν κεηαμχ ηεο επαξρίαο Bizkaia, πνπ αλήθεη ην Bilbao, θαη ηεο Castile. Κε ηε κεζνιάβεζε αηψλσλ ν πνηακφο αλάπηπμε κεγάιε νηθνλνκηθή ζεκαζία θαη ην 19ν αηψλα ιφγσ ηεο πισηφηεηαο ηνπ πνηακνχ ζε κήθνο 15 ρικ, θαηάθεξε λα κεηαηξέςεη ην Bilbao ην πην ζεκαληηθφ ιηκάλη ηεο βφξεηαο Ηζπαλίαο. Πηνλ 21ν αηψλα ν πνηακφο Nervion έρεη ράζεη ηελ νηθνλνκηθή ηνπ ζεκαζία, θαη ην πισηφ ηκήκα ηνπ πνηακνχ είλαη ζε εγθαηάιεηςε 9. Απφ ην 1981 ν πιεζπζκφο ηνπ Γήκνπ Bilbao, αιιά θαη νιφθιεξεο ηεο πεξηνρήο ηνπ Κεηξνπνιηηηθνχ Bilbao, ζπλερψο κεησλφηαλ θαη ε κεηαλαζηεπηηθή θίλεζε ιεηηνπξγνχζε αξλεηηθά γηα ηνλ πιεζπζκφ ηεο επξχηεξεο πεξηνρήο ηεο. Νη πεξηνρέο πνπ θάιππηαλ θπξίσο ηελ αλαηνιηθή πιεπξά θαη είραλ ζαλ θχξηα ρξήζε γεο ηε βηνκεραλία, ππνβαζκίζηεθαλ θαη εγθαηαιείθζεθαλ. Ζ θαηάζηαζε απηή ήηαλ απφξξνηα ηεο βηνκεραληθήο παξαθκήο πνπ ρηχπεζε ην Κεηξνπνιηηηθφ Bilbao ηελ δεθαεηία ηνπ Πηα ηέιε ηνπ 1991 νη Ηζπαληθέο αξρέο ζε ζπλεξγαζία κε ηηο Βαζθηθέο απνθάζηζαλ φηη ζα έπξεπε λα ζπζηαζεί έλαο θνξέαο ν νπνίνο ζα είρε σο αληηθείκελα ηελ αζηηθή αλάπηπμε θαη ηελ αλαβάζκηζε γεληθφηεξα ηεο πεξηνρήο ηνπ παξαπνηάκηνπ Κεηξνπνιηηηθνχ Bilbao αιιά θαη πνιηηηθέο πνπ έρνπλ λα θάλνπλ κε ην πεξηβάιινλ, ηνλ ηνπξηζκφ, ην νδηθφ δίθηπν θ.α. Έηζη ινηπφλ ζπζηήζεθε ε εηαηξεία BILBAO Ría Ζ εηαηξεία απηή ιεηηνπξγεί κε ρξεκαηνδνηήζεηο πνπ πξνέξρνληαη θπξίσο 9 Λςτοςελίδα θλεκτρονικισ βιβλιοκικθσ, Wikipedia, 10 Frank Moulaert, Eric Swymgedouw,( ) «Urban Redevelopment and Social Polarization in the Cities» 62

63 απφ ηελ Ηζπαληθή θαη Βαζθηθή απηνδηνίθεζε. Σξεκαηνδνηείηαη επίζεο απφ ηελ Δπξσπατθή Έλσζε κε πνζνζηφ 9%. 11 Βαζηθφο ζηφρνο ηεο BILBAO Ría 2000 είλαη κέζσ θαηάιιεισλ αλαπιάζεσλ, πξσηνβνπιηψλ θαη πξνγξακκάησλ ζηελ πεξηνρή λα κεηαηξαπεί ην Bilbao ζε κηα Εικόνα 13: Ραραποτάμια περιοχι Διμου Bilbao παγθφζκηα πφιε έσο ην Γηα αθφκα θαιχηεξε νξγάλσζε θαη επίηεπμε ηνπ ζηφρνπ απηνχ δεκηνπξγήζεθε ε έλσζε «Bilbao - Metropoli 30» πνπ απαξηίδνληαλ πάλσ απφ 100 θνξείο, δεκφζηνπο θαη ηδησηηθνχο π.ρ παλεπηζηήκηα, κέζα καδηθήο επηθνηλσλίαο θ.α. Ζ έλσζε «Bilbao - Metropoli 30» είρε αθξηβψο ηνπο ίδηνπο ζηφρνπο κε ηε BILBAO Ría 2000, θαη παξάιιεια ζηφρεπε ζηε κεηαηξνπή ησλ εγθαηαιειεηκκέλσλ θαη ππνβαζκηζκέλσλ πεξηνρψλ ζε αλαγελλεκέλεο πεξηνρέο θαη βηψζηκεο θνηλσλίεο. Ρα ηειεπηαία ρξφληα ην Bilbao βξίζθεηαη ζε κηα ιακπξή πεξίνδν αλαλέσζεο θαη κεηαζρεκαηηζκνχ. Αξθεηά αζηηθά πξνγξάκκαηα αλαδηάξζξσζεο βξίζθνληαη ζε εθαξκνγή, ζηελ έθηαζε ηνπ Γήκνπ, αιιά θαη ζε νιφθιεξν ην κεηξνπνιηηηθφ Bilbao. Γηα λα κεηαζρεκαηηζηεί ε εκθάληζε ηνπ Bilbao θαη λα κεηαηξέπεη ζε ζεκείν αλαθνξάο παγθνζκίνπ αξρηηεθηνληθνχ ελδηαθέξνληνο κεηεγθαηαζηάζεθαλ νη παιηέο ιηκεληθέο εγθαηαζηάζεηο ηνπ Γήκνπ ζε ζχγρξνλεο εγθαηαζηάζεηο πην θνληά ζηε ζάιαζζα. Πεκαληηθφ ξφιν γηα λα επηηεπρζεί ε αιιαγή ηεο παιηάο εηθφλαο ηνπ ιηκαληνχ έπαημαλ ηα θηίξηα νξφζεκα πνπ θαηαζθεπάζηεθαλ, ζε απφζηαζε κηθξφηεξε ησλ 2 ρικ, ζηελ παξαπνηάκηα πεξηνρή ηνπ Γήκνπ Bilbao θαζψο θαη ε πεξίπινθε αξρηηεθηνληθή ηνπο. 11 Λςτοςελίδα ιςπανικοφ αναπτυξιακοφ φορζα Bilbao Ria 2000, ( 63

64 Ρν πην ζεκαληηθφ θαη θαηαιπηηθήο ζεκαζίαο έξγν γηα ηελ αλαβάζκηζε ηεο πεξηνρήο είλαη ην κνπζείν Guggenheim ηνπ νπνίνπ ηα απνθαιππηήξηα έγηλαλ ηνλ Νθηψβξην ηνπ Ρν κνπζείν θαιχπηεη κηα πεξηνρή έθηαζεο m2 θαη ην Εικόνα 14: Μουςείο Guggenheim θφζηνο θαηαζθεπήο ηνπ έθηαζε ηα 85 εθ. επξψ, ελψ θαη κε ηελ εζσηεξηθή δηακφξθσζε ηνπ ρψξνπ κε πίλαθεο θαη έξγα ηέρλεο θφζηηζε ζπλνιηθά πεξίπνπ 130 εθ. Ζ πεξηνρή ζηελ νπνία θαηαζθεπάζηεθε νλνκάδεηαη Abandoibarra, κηα πξψελ βηνκεραληθή πεξηνρή αθξηβψο δίπια ζηνλ πνηακφ Nervion. Ζ επηινγή ηνπ κνπζείνπ Guggenheim δελ ήηαλ ηπραία θαη βνήζεζε ζηελ πινπνίεζε ηνπ ζηφρνπ λα κεηαηξαπεί δειαδή ην Bilbao ζε παγθφζκηα πφιε. Νη επηζθέπηεο ηνπ κνπζείνπ θηάλνπλ ηνπο ην ρξφλν. Ρν κνπζείν κνληέξλαο ηέρλεο ππάξρεη κφλν ζε άιιεο ηέζζεξηο πφιεηο παγθφζκηαο θήκεο, ηε Λέα φξθε, ηε Βελεηία, ην Βεξνιίλν θαη ην Las Vegas. 12 Εικόνα 15: Euskalduna Palace Κεγάιεο ζεκαζίαο έξγν είλαη ην Euskalduna Palace, έλαο πνιπρψξνο η.κ πνπ δηαζέηεη ρψξνπο γηα ζπλέδξηα, ζεκηλάξηα, ζπλαπιίεο θαζψο θαη άιιεο δξαζηεξηφηεηεο. Ρν Euskalduna Palace άλνημε ην Φεβξνπάξην ηνπ 1999 θαη θφζηηζε 54 εθ. επξψ. Ζ αξρηηεθηνληθή ηνπ ζπκβνιίδεη ην ηειεπηαίν ζθάθνο πνπ έγηλε ζηα λαππεγεία ηεο πεξηνρήο Γεληθφηεξα ηδηαίηεξε ζεκαζία δφζεθε ζε νιφθιεξε ηελ έθηαζε ηεο πεξηνρήο ηνπ ιηκαληνχ (πεξηνρή Abandoibarra) κε επεκβάζεηο ήπηαο κνξθήο φπσο πεδνδξνκήζεηο. Ζ αλαβάζκηζε ηεο παξαπνηάκηαο πεξηνρήο απνηέιεζε ζηξαηεγηθφ έξγν κε κεγάιε νηθνλνκηθή επίδξαζε ζηελ επξχηεξε πεξηνρή. Ξιένλ δηνξγαλψλνληαη εηήζηεο αζιεηηθέο θαη πνιηηηζηηθέο δξαζηεξηφηεηεο φπσο ην εηήζην θεζηηβάι Semana Grande ην Εικόνα 16: Ρεριοχι Abandoinbarra πριν και μετά τισ αναπλάςεισ 12 Ibon Areso Bilbao s strategic evolution. From the industrial to the post-industrial city. 64

65 νπνίν πξαγκαηνπνηείηαη απφ ην 1978 θαη δηαξθεί ελλέα κέξεο θαη πξνζειθχεη πεξίπνπ θαηνίθνπο ζηελ πεξηνρή πνπ άιινηε απνηεινχζε βηνκεραληθφ θέληξν. Ρα ζρέδηα αλάπιαζεο πνπ αθνινπζήζεθαλ επηθεληξψλνληαλ ζε ζπγθεθξηκέλεο πξνβιεκαηηθέο πεξηνρέο θαη δελ αληηκεηψπηζαλ ηελ πφιε σο ζχλνιν. Αξθεηνί ήηαλ εθείλνη πνπ ππνζηήξημαλ φηη ήηαλ ιάζνο ε επηινγή ηεο εγθαηάζηαζεο ηνπ κνπζείνπ ζε κηα ζπγθεθξηκέλε πεξηνρή, ηελ πεξηνρή Abandoibarra. Νη αλάγθεο ηεο πφιεο θαη ησλ θαηνίθσλ ηεο δελ θαιχθζεθαλ κε ηελ θαηαζθεπή εγθαηαζηάζεσλ κεγάιεο θιίκαθαο. Ξαξφιε ηελ δπζαξέζθεηα, ην ζίγνπξν είλαη φηη νη αλαπιάζεηο πνπ ζπλέβεζαλ ζηελ παξαπνηάκηα πεξηνρή αλέδεημαλ ην Bilbao θαη ην κεηέηξεςαλ ζε πφιν έιμεο επελδπηψλ θαη ηνπξηζηψλ. 65

66 Βαξθειψλε Ζ αζηηθή εμέιημε ηεο Βαξθειψλεο ηνλ 20φ αηψλα ραξαθηεξίζηεθε σο κηα ηδηαίηεξα έληνλε θαη πνιπηάξαρε δηαδηθαζία. Ν θαηαιπηηθφο ξφινο ηεο Θαηαιαληθήο ειίη, ησλ πνιηηηθψλ θαη νηθνλνκηθψλ παξαγφλησλ, ησλ πνιενδφκσλ θαη ησλ θνηλσληθψλ θηλεκάησλ, ζε ζπλδπαζκφ κε ηα εζσηεξηθά πνιηηηθά γεγνλφηα (εκθχιηνο πφιεκνο, δηθηαηνξία, Εικόνα 17: Τα δζκα δθμοτικά διαμερίςματα τθσ Κεηαπνιίηεπζε), αιιά θαη ηηο Βαρκελϊνθσ πξφζθαηεο δηεζλείο εμειίμεηο ζην παγθφζκην νηθνλνκηθφ ζχζηεκα, πξνζδηφξηζαλ ηελ ηζηνξηθή εμέιημε ηεο πφιεο. Απαξαίηεηε πξνυπφζεζε γηα ηελ θαηαλφεζε θαη αλάιπζε ησλ επηκέξνπο αζηηθψλ πνιηηηθψλ, πνπ εθαξκφδνληαη ηελ ηξέρνπζα πεξίνδν ζηε Βαξθειψλε θαη έρνπλ ζηφρν λα ξπζκίζνπλ ηε ρξήζε ηνπ δεκφζηνπ ρψξνπ θαη ηελ θνηλσληθή ζπκπεξηθνξά ησλ πνιηηψλ, γίλεηαη κηα ζχληνκε αλαζθφπεζε ζηελ πνιηηηθή εμέιημε θαη αζηηθή αλαγέλλεζε ηεο πφιεο ην δηάζηεκα ησλ ηξηψλ ηειεπηαίσλ δεθαεηηψλ. Ζ «λέα» Βαξθειψλε είλαη απνηέιεζκα πνιπηάξαρσλ αιιαγψλ, πνιιαπιψλ θνηλσληθψλ δηεθδηθήζεσλ, παηγλίνπ νηθνλνκηθψλ θαη πνιηηηθψλ ζπκθεξφλησλ. Ξξηλ, σζηφζν, παξνπζηαζηεί ε αζηηθή πνιηηηθή ηεο κεηαπνιηηεπηηθήο πεξηφδνπ, πνπ νδήγεζε ζηε κεηακφξθσζε ηεο Βαξθειψλεο, αμίδεη λα δνζεί κηα ζχληνκε πεξηγξαθή ηεο πφιεο θαη ησλ βαζηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο. Ζ Βαξθειψλε είλαη πξσηεχνπζα ηεο Θαηαινλίαο 13. Πε πεξηθεξεηαθφ επίπεδν δηνηθεί ε θαηαιαληθή θπβέξλεζε *Generalitat de Catalunya], ελψ ζε ηνπηθφ επίπεδν ε δηνίθεζε ηεο πφιεο αζθείηαη απφ ην Γεκαξρείν [Ayuntamiento de Barcelona] 14. Ζ πφιε 13 Με τθν κατάλυςθ του δικτατορικοφ κακεςτϊτοσ, το ιςπανικό κράτοσ χωρίςτθκε διοικθτικά ςε 17 Αυτόνομεσ Πολιτείεσ *Comunidades Autónomas+, ςυν 2 Αυτόνομεσ Πόλεισ *Ciudades Autónomas+, τθν Ceuta και τκ Melilla, που βρίςκονται γεωγραφικά ςτθ νότια λεκάνθ τθσ Μεςογείου. Θ Χϊρα των Βάςκων, κ Γαλικία και κ Καταλονία ιταν οι πρϊτεσ Πολιτείεσ που διεκδίκθςαν το κακεςτϊσ τθσ αυτονομίασ. Ωςτόςο, οι Πολιτείεσ δεν απολαμβάνουν πλιρθ αυτονομία, αλλά τουσ ζχουν παραχωρθκεί αρκετζσ αρμοδιότθτεσ ςε τομείσ που αφοροφν τθν εκπαίδευςθ, τον κοινωνικό προγραμματιςμό, τον αςτικό ςχεδιαςμό κ.ά. Σα ηθτιματα υψθλισ πολιτικισ προτεραιότθτασ *high politics+ εξακολουκοφν να ρυκμίηονται ςε εκνικό επίπεδο από τθν κεντρικι κυβζρνθςθ τθσ Μαδρίτθσ. 14 Για λόγουσ ςυντομίασ, θ χριςθ του όρου «Δθμαρχείο» κα παραπζμπει ςτο Δθμαρχείο τθσ Βαρκελϊνθσ *Ayuntamiento de Barcelona: AYB+. 66

67 ρσξίδεηαη ζε 10 δεκνηηθά δηακεξίζκαηα, πνπ παξαπέκπνπλ ιίγν-πνιχ ζηα ηδηαίηεξα ηζηνξηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπο. Ζ Ciutat Vella γεσγξαθηθά ζπκπίπηεη κε ην Ηζηνξηθφ Kέληξν ηεο πφιεο θαη ρσξίδεηαη ζε 4 ζπλνηθίεο: Raval, Barrio Gòtico, Casc Antiguo θαη Barceloneta. Ρν κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ Ηζηνξηθνχ Θέληξνπ ήηαλ πεξηηεηρηζκέλν θαη κφιηο ζηα κέζα ηνπ 19νπ αηψλα ε θεληξηθή θπβέξλεζε ηεο Θαζηίιεο έδσζε ην «πξάζηλν θψο» γηα ηελ θαηάξξηςε ησλ ηεηρψλ (Calavita & Ferrer, 2004). Ρν Ηζηνξηθφ Θέληξν ηεο Βαξθειψλεο ήηαλ θαηεμνρήλ ρψξνο εληάζεσλ θαη ζπγθξνχζεσλ, πνπ νθείινληαλ ζηα ηδηαίηεξα θνηλσληθννηθνλνκηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ηνπηθνχ Εικόνα 18: Το ιςτορικό κζντρο τθσ Βαρκελϊνθσ πιεζπζκνχ. Δπίζεο, γηα αξθεηά ρξφληα ζεσξείην αξθεηά ππνβαζκηζκέλε πεξηνρή, κε απνηέιεζκα γξήγνξα λα κπεη ζην ζηφραζηξν ησλ αζηηθψλ πνιηηηθψλ γηα αλαβάζκηζε. Πην Ηζηνξηθφ Θέληξν, θαη ζπγθεθξηκέλα ζην Raval, εκθαλίδεηαη κεγάιε γεσγξαθηθή ζπγθέληξσζε κεηαλαζηψλ. Δπίζεο, ζην Barrio Gòtico παξνπζηάδεηαη έληνλε εκπνξηθή, ηνπξηζηηθή θαη πνιηηηζηηθή δξαζηεξηφηεηα. Ν θεκηζκέλνο δξφκνο «Las Ramblas», πνπ μεθηλάεη απφ ηελ Plaza Cataluña θαη θαηαιήγεη ζην άγαικα ηνπ Colombo θαη ζην ιηκάλη Port Vell, είλαη πέξαζκα εθαηνκκπξίσλ ηνπξηζηψλ. Bφξεηα ηνπ Ηζηνξηθνχ Θέληξνπ βξίζθεηαη ε πεξηνρή Eixample, γλσζηή σο «κνληέξλα» Βαξθειψλε ιφγσ ηνπ πξσηφηππνπ αξρηηεθηνληθνχ θαη πνιενδνκηθνχ ζρεδηαζκνχ ηεο. Ζ Eixample είλαη δεκηνχξγεκα ηνπ αξρηηέθηνλα-πνιενδφκνπ Ildefons Cerdà. Κε ηελ θαηεδάθηζε ησλ ηεηρψλ, ε παιηά πφιε επεθηάζεθε θαη νδήγεζε ζηε δεκηνπξγία ηεο ζεκεξηλήο Eixample, φπσο πξνθαζφξηδε ην πνιενδνκηθφ ζρέδην Cerdà ην Σαξαθηεξηζηηθφ γλψξηζκα ηεο πεξηνρήο είλαη ην αξρηηεθηνληθφ ηεο ζηπι, έληνλα επεξεαζκέλν απφ ην Κνληέξλν Θίλεκα [Movimiento Modernista], φπσο ε αξρηηεθηνληθή ηνπ Gaudi - Casa Batló, Pedrera θ.ά. 15 Κατά μικοσ των τειχϊν τθσ «παλιάσ πόλθσ» τθσ Βαρκελϊνθσ απαγορευόταν θ ανοικοδόμθςθ για ςτρατιωτικοφσ λόγουσ. Ιταν λόγω τθσ εκβιομθχάνιςθσ και τθσ υπερβολικισ ςυγκζντρωςθσ εργατικοφ δυναμικοφ άρχιςαν να αςκοφνται πιζςεισ για τθν επζκταςθ τθσ πόλθσ, ο κόςμοσ άρχιςε να ςυγκεντρϊνεται κοντά ςτισ βιομθχανίεσ, δθλαδι ςε περιοχζσ όπωσ θ Gràcia, Sants, Sant Andreu κ.ά., που τότε αποτελοφςαν μικρά γειτονικά χωριά τθσ Βαρκελϊνθσ. Με τθν κατεδάφιςθ των τειχϊν τθσ πόλθσ και τθν αποςτρατικοποίθςθ τθσ περιοχισ, που βριςκόταν περιμετρικά τθσ «παλιάσ πόλθσ» το Σχζδιο Cerdà προϊκθςε τθν αςτικοποίθςθ αυτισ τθσ «νεκρισ ηϊνθσ». Μετά από λίγα χρόνια όλεσ οι παραπάνω περιοχζσ άρχιςαν να ενϊνονται μεταξφ τουσ και να ενςωματϊνονται ςταδιακά με τθν «παλιά πόλθ», δθμιουργϊντασ τθ ςθμερινι Βαρκελϊνθ. 67

68 Εικόνα 19: Ρανοραμικι όψθ Eixample Εικόνα 20: Εξωτερικζσ όψεισ κτιρίων Eixample Αμηφινγν, επίζεο, ραξαθηεξηζηηθφ ηεο πεξηνρήο είλαη ηα επζπγξακκηζκέλα νηθνδνκηθά ηεηξάγσλα, ζηα νπνία νη πίζσ φςεηο ησλ πξνζθείκελσλ θηηξίσλ έβιεπαλ ζε έλαλ ειεχζεξν ρψξν. Βφξεηα ηεο Eixample βξίζθνληαη νη πεξηνρέο Les Corts, Sarrià-Sant Cervasi, Gràcia θαη Horta-Guinardó πνπ ζεσξνχληαη αξθεηά εχπνξεο θαη αλαβαζκηζκέλεο γεηηνληέο. Δθεί ζπλαληά θαλείο αξθεηά πάξθα θαη θήπνπο, αλάκεζα ζηα νπνία μερσξίδεη, ιφγσ ηεο αξρηηεθηνληθήο ηνπ ζεκαζίαο, ην πάξθν ηνπ Gaudi, Parc Güell. Αιιάδνληαο πνξεία θαη ζπλερίδνληαο θαλείο πξνο ηα αλαηνιηθά ηνπ Ηζηνξηθφ Θέληξνπ θαη ηεο Eixample βξίζθεηαη ζηελ πεξηνρή Sants-Montjui. Ζ πεξηνρή ζηνλ ιφθν ηνπ Montjuic ππέζηε ηα πξψηα ζεκάδηα ηεο αζηηθνπνίεζεο ην 1929 κε αθνξκή ηε δηνξγάλσζε ηεο Γηεζλνχο Έθζεζεο, ελψ νη αζηηθέο επεκβάζεηο εληζρχζεθαλ κε ηνπο Νιπκπηαθνχο Αγψλεο ην Σαξαθηεξηζηηθά γλσξίζκαηα ηεο πεξηνρήο απνηεινχλ ε Plaza España θαη ην βαζηιηθφ αλάθηνξν, ην νπνίν ζηεγάζεη ζήκεξα ην Εικόνα 21: Ολυμπιακζσ εγκαταςτάςεισ ςτο Montjuic Δζληθφ Κνπζείν Ρέρλεο ηεο Θαηαινλίαο, ν Βνηαληθφο Θήπνο, νη νιπκπηαθέο εγθαηαζηάζεηο, θαζψο θαη πιήζνο άιισλ πνιηηηζηηθψλ ππνδνκψλ. Νινθιεξψλνληαο απηφ ην ζχληνκν «νδνηπνξηθφ» ζηελ πφιε, αξηζηεξά ηνπ Ηζηνξηθνχ Θέληξνπ θαη ηεο Eixample ζπλαληά θαλείο ηελ πεξηνρή San Martí θαη ιίγν πην βφξεηα ηελ Sant Andreu θαη Nou Barris. Ζ ζπλνηθία San Martí είλαη εμαηξεηηθήο ηζηνξηθήο ζεκαζίαο, γηαηί ζην παξειζφλ απνηεινχζε ην 16 Οι αςτικζσ αναπλάςεισ και επεμβάςεισ ςτθν περιοχι Montjuic επικρίκθκαν ζντονα για τθν αλλοίωςθ και τθν υποβάκμιςθ που προκάλεςαν ςτο φυςικό περιβάλλον. 68

69 επίθεληξν ηεο βηνκεραληθήο δξαζηεξηφηεηαο θαη ηφπν θαηνηθίαο ηεο εξγαηηθήο ηάμεο, ελψ απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1980 θαη κεηά βξίζθεηαη ζε κηα θαηάζηαζε ζπλερνχο επαλαμηνιφγεζεο γηα ηε κειινληηθή ρξήζε ησλ απνβηνκεραλνπνηεκέλσλ ηεο πεξηνρψλ. Απφ ηηο ζεκαληηθφηεξεο επεκβάζεηο, πνπ πξαγκαηνπνηήζεθαλ ζηελ πεξηνρή μερσξίδνπλ ην άλνηγκα ηνπ πξψελ βηνκεραληθνχ κεηψπνπ πξνο ηε ζάιαζζα17, ε νηθηζηηθή νηθνδφκεζε, ε επέθηαζε ηεο Ιεσθφξνπ Diagonal κέρξη ηε λέα παξαιία (Av. Diagonal-Mar), ε αλάπιαζε ηνπ παξάθηηνπ ηκήκαηνο γηα ηελ εγθαηάζηαζε ησλ ζπλεδξηαθψλ ππνδνκψλ πνπ θηινμέλεζαλ ην «Ξαγθφζκην Φφξνπκ 2004 γηα ηηο Θνπιηνχξεο», ην πάξθν Pedralles-Diagonal Mar, ε αλάπιαζε ηεο πιαηείαο Glories, θαη ην ζπνπδαηφηεξν, ε κεηαηξνπή ηεο πξψελ βηνκεραληθήο πεξηνρήο Poble Nou ζε έλα λέν πφιν νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο, ζε έλαλ ζχιαθα θαη θέληξν λέσλ ηερλνινγηψλ. Βαζηθνί ζηφρνη ηεο πνιηηηθήο ηνπ πνιενδνκηθνχ ζρεδηαζκνχ ηνπ Γεκαξρείνπ ηεο πφιεο είλαη ε αλαβάζκηζε ηνπ Ηζηνξηθνχ Θέληξνπ, ε βειηίσζε ησλ πεξηθεξεηαθψλ γεηηνληψλ θαη ησλ νδηθψλ θαη ηειεπηθνηλσληαθψλ δηθηχσλ, ην άλνηγκα ηνπ ζαιάζζηνπ κεηψπνπ, ε θαηαζθεπή ησλ απαηηνχκελσλ νιπκπηαθψλ ππνδνκψλ (ζηάδηα, μελνδνρεία θ.ά.) θαη ε αλάδεημε ησλ πεξηθεξεηαθψλ γεηηνληψλ σο «Ξεξηνρψλ λέαο Θεληξηθφηεηαο» [Areas of new Centrality]. Ζ θαηαλνκή θαη ρσξνζέηεζε λέσλ νηθνλνκηθψλ δξαζηεξηνηήησλ θαη ππεξεζηψλ (γξαθεία, εκπνξηθά θέληξα, ππνδνκέο δηαζθέδαζεο θαη ςπραγσγίαο, πξνψζεζεο ηερλνινγίαο θ.ά.) ζηηο ελ ιφγσ πεξηνρέο είραλ σο βαζηθφ ζηφρν λα ηηο κεηαηξέςνπλ ζε λένπο πφινπο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο (Maragall, 1996), αιιά θαη λα εληζρχζνπλ ηελ θνηλσληθή ζπλνρή ηνπο. Ξξνο ηελ επίηεπμε φισλ ησλ παξαπάλσ ζηφρσλ θαηαζθεπάδνληαη αζιεηηθά ζηάδηα, βειηηψλεηαη ην νδηθφ θαη ηειεπηθνηλσληαθφ δίθηπν, «αλνίγεη» ην κέησπν ηεο πφιεο ζηε ζάιαζζα - χζηεξα απφ ηηο θαηάιιειεο αλαπιάζεηο Εικόνα 22: Εκνικό Μουςείο Τζχνθσ Καταλονίασ απνβηνκεραλνπνηεκέλσλ παξάθηησλ πεξηνρψλ18- θαη νη γεηηνληέο απνθηνχλ πξσηαγσληζηηθφ ξφιν ζηε 17 Θ ανάπλαςθ τθσ παράκτιασ περιοχισ - όπωσ αναφζρεται και παρακάτω- πραγματοποιικθκε με αφορμι τουσ Ολυμπιακοφσ Αγϊνεσ το 1992 (εικόνα 14), ωςτόςο κ πρόκειται για το άνοιγμα του καλάςςιου μετϊπου υπιρχε για δεκαετίεσ. 18 Μζςα από ζργα αναπλάςεων βελτιϊκθκε το λιμάνι τθσ Barceloneta και καταςκευάςτθκαν νζεσ παραλίεσ κατά μικοσ τθσ παρακαλάςςιασ ακτογραμμισ των δθμοτικϊν διαμεριςμάτων του Ιςτορικοφ Κζντρου και τθσ περιοχισ San Martí. Εκτόσ από τθν παραλία, επεκτάκθκε κ Λεωφόροσ Diagonal μζχρι τκ κάλαςςα *Diagonal Mar, καταςκευάςτθκε το Ολυμπιακό Χωριό *Villa Olímpica+, εμπορικά κζντρα, πάρκα και πλατείεσ και αναπλάςτθκε όλθ κ παρακαλάςςια περιοχι. 69

70 κεηακφξθσζε ηεο Βαξθειψλεο ζε πφιε ησλ ππεξεζηψλ. Ξαξάιιεια, πξνσζείηαη ε αλαβάζκηζε ηνπ Ηζηνξηθνχ Θέληξνπ, «επελδχνληαο» ηφζν ζηε βειηίσζε ηεο ρσξηθήο θαη αηζζεηηθήο ηνπ δηάζηαζεο φζν θαη ζε φξνπο θνηλσληθννηθνλνκηθνχο. Ζ δηαθεκηζηηθή θακπάληα πνπ πξνσζεί ην Γεκαξρείν ηεο πφιεο κέζα απφ ην ζχλζεκα «Βαξθειψλε, γίλε φκνξθε» [Barcelona Posa t guapa] ζηνρεχεη λα παξαθηλήζεη ηελ ηδησηηθή πξσηνβνπιία γηα ηελ απνθαηάζηαζε ησλ πξνζφςεσλ ησλ θηηξίσλ ηνπ Ηζηνξηθνχ Θέληξνπ θαη θηινδνμεί λα κεηαηξέςεη ηε Βαξθειψλε απφ κηα γθξίδα πξψελ βηνκεραληθή 19 πφιε ζε κηα ραξνχκελε πνιχρξσκε πφιε (Montaner Martorell, 2003). Ππγρξφλσο, πξνεηνηκάδεηαη ην έδαθνο γηα λέεο νηθνλνκηθέο ρξήζεηο, ιακβάλεη ρψξα ην θαηλφκελν ηνπ gentrification 20 πνπ κειινληηθά ζα πάξεη ηε κνξθή ηεο θνηλσληθήο «εθθαζάξηζεο» ηνπ πιεζπζκνχ θαη ζα εληζρπζεί κε παξφκνηνπ ηχπνπ αζηηθέο πνιηηηθέο. Αληίζηνηρεο δηαθεκηζηηθέο θακπάληεο κε εθείλε ηεο αηζζεηηθήο «σξαηνπνίεζεο» ηνπ Ηζηνξηθνχ Θέληξνπ πξαγκαηνπνηεί ε Ρνπηθή Απηνδηνίθεζε ελ φςεη ησλ Νιπκπηαθψλ Αγψλσλ γηα ηελ πξνψζεζε ησλ επηκέξνπο πξνγξακκάησλ αζηηθνχ ζρεδηαζκνχ, αλαιακβάλνληαο έλα λέν εγεηηθφ ξφιν ζηνλ ηνκέα ηεο αζηηθήο δηαθήκηζεο ηεο Βαξθειψλεο. «Διάηε ζην κεγαιχηεξν αζηηθφ πξφγξακκα ζηελ Δπξψπε», «Ζ κεγαιχηεξε ζπγθέληξσζε δεκφζησλ έξγσλ ζηελ Δπξψπε», «Θαχκαζε ζήκεξα ην κεγαιχηεξν αζηηθφ πξφγξακκα πφιεο» ήηαλ κεξηθά απφ ηα ζπλζήκαηα πνπ ρξεζηκνπνίεζε ην Γεκαξρείν γηα λα πξνσζήζεη κηα εηθφλα πνπ ζε ιίγα ρξφληα ζα γηλφηαλ πεξηζζφηεξν νξαηή θαη ζα κεηέηξεπε ηε Βαξθειψλε ζε έλα «πξφηππν πφιεο» γηα ηελ αζηηθή ηεο αλάπηπμε [Modelo Barcelona], ζε κηα πφιε ηνπ ζεάκαηνο, ηεο θαηαλάισζεο θαη ηνπ εκπνξίνπ. 19 H Καταλονία και θ Χϊρα των Βάςκων υπιρξαν οι πιο ανεπτυγμζνεσ βιομθχανικζσ και πλοφςιεσ Αυτόνομεσ Πολιτείεσ τθσ Λςπανίασ. Θ βιομθχανικι δραςτθριότθτα τθσ Βαρκελϊνθσ ιταν ιδιαίτερα ζντονθ, κακϊσ υπιρξε πρωτοπόρα ςτθν καταςκευι τθσ πρϊτθσ ςιδθροδρομικισ γραμμισ το 1848 και ςθμείωςε εξαιρετικι ανάπτυξθ ςτον τομζα τθσ υφαντουργίασ. Θ περιοχι Poble Nou ςυγκζντρωνε το μεγαλφτερο αρικμό βιομθχανικϊν εργοςταςίων (Titan, Motor, Ibérica, la Maquinista κ.ά), που ςιμερα αποτελοφν ιςτορικά μνθμεία τθσ βιομθχανικισ πολιτιςτικισ κλθρονομίασ (Nello, 2005, σ. 26). Σισ δεκαετίεσ , λόγω τθσ ζντονθσ βιομθχανικισ δραςτθριότθτασ, θ πόλθ ζμεινε γνωςτι ωσ «γκρι Βαρκελώνη» [Barcelona grisa]. 20 Gentrification= ( εξευγενιςμόσ ) Πρόκειται για μια ςφνκετθ διαδικαςία αςτικοφ μεταςχθματιςμοφ με διαφορετικζσ διαςτάςεισ. Θ ςθμαντικότερθ από αυτζσ είναι θ οικονομικι κακϊσ ο εξευγενιςμόσ του αςτικοφ χϊρου υποκινείται από επενδυτικζσ πρωτοβουλίεσ που ζχουν ωσ ςτόχο τθν αξιοποίθςθ ακίνθτθσ περιουςίασ. Λδιαίτερθ βαρφτθτα ζχει θ πολιτιςτικι διάςταςθ του κζματοσ, και πιο ςυγκεκριμζνα θ ςχζςθ τθσ κτθματαγοράσ με τον καλλιτεχνικό χϊρο, κακϊσ το ζναυςμα για τον εξευγενιςμό μιασ περιοχισ δίνεται από τισ δθμιουργικζσ ομάδεσ που τον "ιχνθλατοφν" και ανοίγουν τον δρόμο για τουσ επερχόμενουσ επενδυτζσ. Μια τρίτθ διάςταςθ του ηθτιματοσ είναι, βζβαια, θ κοινωνικι κακϊσ ςε όλθ τθν παραπάνω διαδικαςία επθρεάηονται ανκρϊπινεσ ηωζσ, μετακινοφνται πλθκυςμοί και διαλφονται τοπικζσ κοινότθτεσ. 70

71 Εικόνα 23: Casa Batlo Εικόνα 24: Sagrada Familia Εικόνα 25: Catedral Ζ θαηαζθεπή ηνπ Θέληξνπ Κνληέξλαο Θνπιηνχξαο ηεο Βαξθειψλεο [CCCB] 21 ην 1994 θαη ηνπ Κνπζείνπ Πχγρξνλεο Ρέρλεο [MACBA] 22, ην 1995 απφ ηνλ δηεζλνχο θήκεο αξρηηέθηνλα Richard Meier ζην Raval 23, ζηνρεχνπλ λα αλαβαζκίζνπλ ηελ εηθφλα ηεο πεξηνρήο θαη λα απνηειέζνπλ πφιν έιμεο γηα άιιεο ηδησηηθέο επελδχζεηο. Ζ εκπεηξία ηνπ MACBA θαη ηνπ CCCB ζα δηαρπζεί θαη ζα εληζρπζεί κειινληηθά απφ κηα ζεηξά πνιηηηζηηθψλ θαη αξρηηεθηνληθψλ δξάζεσλ, νδεγψληαο ζε κηα πνιηηηζηηθή έμαξζε κε ζηφρν λα επεξεάζεη ζεηηθά ηελ νηθνλνκία ηεο πφιεο. Ρα παιηά θαη λέα κνπζεία, νη βηβιηνζήθεο 24, ε δηνξγάλσζε κεγάισλ γεγνλφησλ θαη ζεκαηηθψλ ζπλεδξίσλ, ν ενξηαζκφο ηεο ρξνληάο Dali θαη Gaudi, ε θαηαζθεπή εκβιεκαηηθψλ θηεξίσλ θ.ά. Ζ Βαξθειψλε ηαπηίδεηαη πην έληνλα κε ηα αξρηηεθηνληθά δεκηνπξγήκαηα ηνπ Gaudi - πξαθηηθή πνπ ζπλέβαηλε επίζεο ζην παξειζφλ, αιιά ηψξα πξνσζείηαη πην έληνλα- θαη ε Casa Batlo, ε Pedrera, ην Parc Guell θαη ε Sagrada Familia γίλνληαη ζεκεία αλαθνξάο θαη νηθεηνπνίεζεο ηνπ νλφκαηνο ηεο πφιεο. Ξαξάιιεια κε ηελ ηζηνξηθή πνιηηηζηηθή θαη αξρηηεθηνληθή θιεξνλνκηά, εκθαλίζηεθαλ λέεο ηάζεηο ζηνλ αξρηηεθηνληθφ θαη πνιενδνκηθφ ζρεδηαζκφ, κε δηεζλνχο θήκεο αξρηηέθηνλεο θαη 21 CCCB: Centro de Cultura Contemporanea de Barcelona. 22 : MACBA: Museo de Arte Contemporaneo de Barcelona. 23 Σο Raval για αρκετά χρόνια διατθροφςε τθ φιμθ τθσ πιο επικίνδυνθσ, κακόφθμθσ και υποβακμιςμζνθσ ςυνοικίασ *Barrio Chino+ του Ιςτορικοφ Κζντρου λόγω τθσ εκδιλωςθσ φαινομζνων όπωσ θ πορνεία, θ εγκλθματικότθτα, θ διακίνθςθ ναρκωτικϊν κ.ά. (Benach, 1993). Σισ τελευταίεσ δεκαετίεσ ζχει μπει ςτο ςτόχαςτρο των αςτικϊν αναπλάςεων και των πολιτικϊν «εκκακάριςθσ» προκειμζνου να αναβακμιςτεί και να αλλάξει θ εικόνα τθσ περιοχισ. 24 Museo Picasso *Μουςείο Picasso], Museo Nacional d' Art de Catalunya *Εκνικό Μουςείο τθσ Καταλανικισ Σζχνθσ+, Fundacion Joan Miro *Μουςείο Joan Miro], Fundacion Tapies *Λδρυμα Tapies] κ.ά. αποτελοφν οριςμζνεσ από τισ πρακτικζσ που προωκοφςαν τθν πολιτιςτικι αναγζννηςη με ςτόχο τθν οικονομικι ανάπτυξθ και τθν προβολι τθσ Βαρκελϊνθσ ωσ μιασ πόλθσ δθμιουργικισ και ευχάριςτθσ για τουσ επιςκζπτεσ και τουσ κατοίκουσ (Pedraforca, 2004). 71

72 κνληέξλνπο ζρεδηαζηέο λα αλαιακβάλνπλ ηελ αλάπιαζε δεκφζησλ ρψξσλ θαη ηελ θαηαζθεπή «θηεξίσλ-ζπκβφισλ». Ζ πνιηηηζκηθή «άλζεζε» πνπ γλψξηζε ην Ηζηνξηθφ Θέληξν ζπλδπάζηεθε κε επηιεθηηθέο αλαπιάζεηο νη νπνίεο απέβιεπαλ ζην λα βειηηψζνπλ ηελ εηθφλα ηεο πεξηνρήο θαη λα πξνζειθχζνπλ ην ελδηαθέξνλ ηφζν ησλ θαηνίθσλ φζν θαη ησλ επελδπηψλ. Νη δηαθεκηζηηθέο θακπάληεο ηνπ Γεκαξρείνπ εμαθνινπζνχλ λα δηαδξακαηίδνπλ ζεκαληηθφ ξφιν γηα λα επεξεάζνπλ πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε. «Πην Raval εηζέξρεηαη ν ήιηνο», «Έια ζην Ηζηνξηθφ Θέληξν ηεο πφιεο», «Πην Ηζηνξηθφ Θέληξν πάλσ απφ φια ν θφζκνο», «Βειηηψλνπκε ην Ηζηνξηθφ Θέληξν» ήηαλ θάπνηα απφ ηα δηαθεκηζηηθά ζπλζήκαηα πνπ θηινδνμνχζαλ λα βειηηψζνπλ ηε γλψκε ηνπ θφζκνπ γηα ηελ πεξηνρή. Εικόνα 26: Ρεριοχι ανάπλαςθσ επιβατικοφ ςτακμοφ ςτθ Sagrera Εικόνα 27: Τμιμα αναπλαςμζνθσ περιοχισ Εικόνα 28: Το μελλοντικό κτίριο του επιβατικοφ ςτακμοφ ςτθ Sagrera Σαξαθηεξηζηηθφ γλψξηζκα ηεο αζηηθήο πνιηηηθήο ηεο πεξηφδνπ είλαη ε δηνξγάλσζε ηνπ «Ξαγθφζκηνπ Φφξνπκ 2004 γηα ηηο Θνπιηνχξεο», ζεζκφο πνπ -φπσο αλαιχεηαη παξαθάησ- εηζέπξαμε βαξχηαηεο θξηηηθέο θαη πξνθάιεζε έληνλε δπζαξέζθεηα ζε κηα κεγάιε κεξίδα ηεο ηνπηθήο θνηλσλίαο. Ξαξάιιεια κε ην Φφξνπκ, επηηαρχλζεθε ε θαηαζθεπή ηνπ ηξέλνπ ηαρείαο θπθινθνξίαο [AVE] 25 ζηελ πεξηνρή ηεο Sagrera θαη ηα έξγα αλάπιαζεο ζην Γέιηα ηνπ πνηακηνχ Llobregat γηα ηελ επέθηαζε ηνπ ιηκαληνχ θαη ηελ εγθαηάζηαζε ηνπ λένπ αεξνδξνκίνπ. Ρέινο, αμηνζεκείσην ελδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ε έγθξηζε θαη εθαξκνγή ηνπ λένπ δεκνηηθνχ Θαλνληζκνχ ην 2006 κε ζηφρν ηελ πξνψζεζε ηεο θνηλσληθήο ζπκβίσζεο κέζα απφ ηελ ξχζκηζε ηεο ρξήζεο ηνπ δεκφζηνπ ρψξνπ ζηε Βαξθειψλε, πνπ αλαιχεηαη δηεμνδηθά παξαθάησ. 25 AVE: Tren de Alta Velocidad. 72

73 Εικόνα 29: Η ανάπλαςθ τθσ περιοχισ Φόρουμ 2004 και του πάρκου Miralles Diagonal- Mar Εικόνα 30: Ρανοραμικι όψθ τθσ περιοχισ Φόρουμ 2004 Θχξηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο αζηηθήο πνιηηηθήο ηεο πεξηφδνπ , ήηαλ αξρηθά νη ειιείςεηο ζε βαζηθέο ππνδνκέο θαη ηα κηθξήο θιίκαθαο πξνγξάκκαηα πνπ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πξνεηνηκαζίαο γηα ηνπο Νιπκπηαθνχο Αγψλεο κεηαηξάπεθαλ ζε κεγάια θαη νξγαλσκέλα ζρέδηα πνιενδνκηθνχ ζρεδηαζκνχ, ε είζνδνο ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα ζηελ αζηηθή δηαθπβέξλεζε θαη ν πξσηαγσληζηηθφο ξφινο ηεο ηνπηθήο θπβέξλεζεο γηα ηε δηαθήκηζε ηεο πφιεο, ε αλαβάζκηζε ηνπ Ηζηνξηθνχ Θέληξνπ θαη ε βειηίσζε ησλ πεξηθεξεηαθψλ γεηηνληψλ, ε δηνξγάλσζε ηνπ «Φφξνπκ 2004 γηα ηηο Θνπιηνχξεο», ελέξγεηεο πνπ ζπιινγηθά θαη ζηαδηαθά ζπλέβαιαλ ζηε κεηακφξθσζε ηεο πφιεο ηεο Βαξθειψλεο. Θάλνληαο κηα αλαζθφπεζε ζηα θχξηα ραξαθηεξηζηηθά θαη ηνπο βαζηθνχο άμνλεο γχξσ απφ ηνπο νπνίνπο πεξηζηξάθεθε ε αζηηθή πνιηηηθή ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο, ζήκεξα γίλεηαη ιφγνο γηα ην «Κνληέιν ηεο Βαξθειψλεο» [Modelo de Barcelona]. Ρν πξφηππν Κνληέιν αζηηθήο αλάπηπμεο πνπ κεηακφξθσζε ηε Βαξθειψλε θαη ηε κεηέηξεςε απφ κηα πφιε ζε θξίζε ιφγσ ηεο απνβηνκεραλνπνίεζεο θαη ησλ πξνθιήζεσλ εθείλεο ηεο επνρήο, ζε κηα «επηηπρεκέλε» ζήκεξα πφιε. Ρν Κνληέιν αθνξά ηελ αζηηθή αλάπηπμε ηεο Βαξθειψλεο θαη πιαηζηψλεηαη απφ έλα νιφθιεξν πιέγκα ζπδήηεζεο πνιηηηθψλ, αξρηηεθηφλσλ, πνιενδφκσλ θ.ά. γχξσ απφ ην εάλ απνηέιεζε πξάγκαηη έλα Κνληέιν θαη εάλ, φπσο ππνζηεξίδεηαη, απνηειεί ζήκεξα έλα πξφηππν θαη ηθαλφ εξγαιείν γηα ηελ επηηπρεκέλε αζηηθή αλάπηπμε άιισλ πφιεσλ. Ρν Κνληέιν, ζε θάζε πεξίπησζε πξνσζήζεθε σο πξντφλ δηαθήκηζεο δηεζλψο - ηφζν απφ εμσηεξηθνχο παξάγνληεο (αλαιπηέο, αξρηηέθηνλεο, πνιηηηθνχο θ.ά.) φζν θαη απφ ην Γεκαξρείν ηεο Βαξθειψλεο- θαη επηρείξεζαλ λα ην αληηγξάςνπλ θαη λα ην πηνζεηήζνπλ θαη άιιεο πφιεηο ζηελ Δπξψπε θαη ηε Ιαηηληθή Ακεξηθή. Αξθεηνί αλαιπηέο, αλάκεζά ηνπο ν αξρηηέθηνλαο θαη πνιενδφκνο Oriol Bohigas, πνπ γηα έλα κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα ηελ πεξίνδν ηεο 73

74 Κεηαπνιίηεπζεο δηαηέιεζε δηεπζπληήο πνιενδνκηθνχ ζρεδηαζκνχ ηνπ Γεκαξρείνπ θαη απνηέιεζε εμέρνπζα πξνζσπηθφηεηα θαη εκπλεπζηήο ηνπ πξνγξάκκαηνο ηεο αζηηθήο αλαγέλλεζεο ηεο πφιεο, ζεσξνχλ φηη δελ ππήξμε έλα πξνθαζνξηζκέλν Κνληέιν αζηηθήο αλάπηπμεο. πνζηήξημαλ επηπξνζζέησο φηη ε πνξεία ηεο αζηηθήο πνιηηηθήο θαη ηνπ πνιενδνκηθνχ ζρεδηαζκνχ ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο ζηε Βαξθειψλε ππήξμε έλα ελδηαθέξνλ θαηλφκελν, αιιά δελ πξφθεηηαη ηφζν γηα έλα Κνληέιν φζν γηα ην απνηέιεζκα κηαο δπλακηθήο γηα ηελ επίιπζε ησλ ηφηε πξνθιήζεσλ θαη πξνβιεκάησλ, γηα κηα επηρεηξεζηαθή δξάζε πνπ δελ ήηαλ ζπλερήο, αιιά ζπρλά δηαθνπηφκελε θαη αληηθαηηθή. 26 Δπίζεο, ν Horacio Capel (2005), θαζεγεηήο ηνπ Ρκήκαηνο Αλζξσπνγεσγξαθίαο ζην Ξαλεπηζηήκην ηεο Βαξθειψλεο [UB] θαη θνξπθαίνο αλαιπηήο ηνπ Κνληέιν ηεο Βαξθειψλεο, ζεσξεί φηη ε αζηηθή αλάπηπμε ηεο Βαξθειψλεο ήηαλ απφξξνηα κηαο ζεηξάο εμειίμεσλ θαη δπλακηθψλ πνπ ήηαλ κνλαδηθέο γηα ηελ πφιε θαη νθείινληαλ ζηα ηδηαίηεξα νηθνλνκηθά, θνηλσληθά θαη πνιηηηθά ραξαθηεξηζηηθά εθείλεο ηεο επνρήο. Ζ νηθνλνκηθή αλάθακςε, ε πνιηηηθή ζηαζεξφηεηα, ε είζνδνο ησλ επξσπατθψλ θνλδπιίσλ, νη επελδχζεηο ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα, ε παξαδνζηαθή επηρεηξεκαηηθφηεηα θαη ν ξφινο ησλ ειίη 27, ε κείσζε θαη ζηαζεξνπνίεζε ηνπ πιεζπζκνχ ππήξμαλ θάπνηνη απφ ηνπο παξάγνληεο πνπ ζπλέβαιαλ ζηελ αζηηθή αλάπηπμε ηεο πφιεο. Γηα ην ιφγν απηφ άιισζηε, ην Κνληέιν δελ απνηειεί έλα εμαγψγηκν εξγαιείν, πνπ ππφζρεηαη ηελ ζίγνπξε θαη επηηπρεκέλε αζηηθή αλάπηπμε κηαο πεξηνρήο, άπνςε πνπ επίζεο ππνζηεξίδεη θαη θαηαζέηεη πξνζσπηθά ε Garcia Ramon ζηε ζπγγξαθέα: «... ην Μνληέιν ηεο Βαξθειψλεο, πνπ δεκηνπξγήζεθε ηελ πεξίνδν ησλ Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ, είλαη πνιχ δχζθνιν λα ην εμάγεηο ζε άιιεο πφιεηο, γηαηί εληάζζεηαη ζην πνιηηηθφ θιίκα εθείλεο ηεο επνρήο» 28 Πε θάζε πεξίπησζε, ην Κνληέιν ηεο Βαξθειψλεο αθνξά ηελ αζηηθή θαη νηθνλνκηθή αλάπηπμε ηεο πφιεο πνπ αληαλαθιάηαη ζηε βειηίσζε ησλ αζηηθψλ ππνδνκψλ, ζηελ αχμεζε ησλ ηνπξηζηψλ θαη ηεο δπλαηφηεηαο πξνζέιθπζεο ηδησηηθψλ επελδχζεσλ (Casellas, 2006). Δίλαη ε απάληεζε ζηελ θξίζε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1970, πνπ θηινδνμνχζε λα βειηηψζεη ηελ εηθφλα ηεο Βαξθειψλεο θαη λα ηεο δψζεη έλα λέν ζηίγκα θαη ξφιν ζηελ παγθνζκηνπνηεκέλε νηθνλνκία. Ρα θχξηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ είλαη ε 26 Μθτροπολικι διακυβζρνθςθ ςτθν Ευρϊπθ: αςτικι ανάπτυξθ και κοινωνικόσ ζλεγχοσ ςτθ ςθμερινι Βαρκελϊνθ, Χαροκοπειο Πανεπιςτιμιο Σμιμα Γεωγραφίασ, «Ανάπτυξθ και Διαχείριςθ του Ευρωπαϊκοφ Χϊρου» ςελ H τοπικι ελίτ ςυνζβαλε ςθμαντικά ςτθν προϊκθςθ τθσ αςτικήσ αναγζννηςησ τθσ πόλθσ, κακϊσ μια ηϊςα τοπικι παράδοςθ κεωρεί το ςχεδιαςμό ωσ ζνα ιδιαίτερα ςθμαντικό ςτοιχείο. χεδιαςμόσ, που δεν αφορά μόνο τθν αρχιτεκτονικι και τθν αςτικι πολιτικι, αλλά επεκτείνεται ςε ευρφτερεσ εκφάνςεισ τθσ κακθμερινισ ηωισ (ρουχιςμόσ, τρόποσ ηωισ κ.ά.). Ζτςι, το Μοντζλο τησ Βαρκελώνησ δεν γεννικθκε από τα ερείπια τθσ αποβιομθχανοποιθμζνθσ πόλθσ. ίγουρα, οριςμζνοι παραδοςιακοί κλάδοι υπζςτθςαν τθν αποβιομθχάνιςθ, αλλά θ τοπικι ελίτ, που αποτελοφςε άλλωςτε θ αςτικι τάξθ, ζπαιξε κακοριςτικό ρόλο ςτθ μεταμόρφωςθ τθσ πόλθσ. 28 Garcia Ramon, ςυνζντευξθ ςτθ ςυγγραφζα, Βαρκελϊνθ, 30 Λουνίου

75 ζπκθηιίσζε ηεο ηζηνξηθήο αξρηηεθηνληθήο θιεξνλνκηάο κε ην λέν αζηηθφ ζρεδηαζκφ, πνπ πξνζαλαηνιίζηεθε ζηελ πξνβνιή ηεο εηθφλαο ηεο πφιεο θαη ηελ πξνζέιθπζε ηνπ ηνπξηζκνχ. 75

76 Ιηζαβφλα Ζ «Expo 98» ήηαλ ε δηεζλήο έθζεζε πνπ δηνξγαλψζεθε ζηε Ιηζζαβφλα ην θαινθαίξη ηνπ 1998 θαη ραηξεηίζηεθε σο ε «ηειεπηαία δηεζλήο έθζεζε ηνπ 20νπ αηψλα». Ζ ζεκαηηθή ηεο ήηαλ «Νη σθεαλνί: θιεξνλνκηά γηα ην κέιινλ», ελψ ε δηνξγάλσζή ηεο ζπλέπεζε κε ηε ζπκπιήξσζε 500 εηψλ απφ ηελ άθημε ηνπ Ξνξηνγάινπ εμεξεπλεηή Vasco da Gama ζηελ Ηλδία. Πηελ πξαγκαηηθφηεηα ε ηδέα γηα ηελ ππνςεθηφηεηα ηεο Ιηζζαβφλαο γηα ηελ αλάιεςε ηεο Expo αλήθε ζηνπο 2 ππεχζπλνπο γηα ηνλ ενξηαζκφ απηψλ ησλ 500 ρξφλσλ πνπ ζπκβνιηθά αλαθεξφηαλ ζε φιε ηελ πεξίνδν ησλ Ξνξηνγαιηθψλ αλαθαιχςεσλ, θαη ζην παξειζφλ ηεο Ξνξηνγαιίαο σο ζαιαζζνθξάηεηξαο, εμ νπ θαη ε ζεκαηνινγία ηεο έθζεζεο. Ρν 1992 ν ππεχζπλνο δηεζλήο νξγαληζκφο (Bureau International des Expositions) αλαθήξπμε ληθήηξηα ηελ πνξηνγαιηθή ππνςεθηφηεηα. Αθνινχζεζε γεληθφο ελζνπζηαζκφο γηα ηελ παλεγπξηθή είζνδν ηεο πφιεο θαη ηεο ρψξαο ζηε δηεζλή ζθελή. Ακέζσο ζπζηάζεθε ε θξαηηθή εηαηξία Parque Expo ε νπνία ζα αλαιάκβαλε ηε δηαρείξηζε θαη ηελ εμαζθάιηζε ηεο αληαπνδνηηθφηεηαο ησλ έξγσλ ψζηε ε έθζεζε νπζηαζηηθά λα απηνρξεκαηνδνηεζεί, αιιά θαη ψζηε, κεηά ην πέξαο ηεο, νη λέεο ππνδνκέο λα κπνξνχλ λα απνθηήζνπλ λέεο ρξήζεηο θαη λα κε ζεκεησζεί ε εγθαηάιεηςε θαη ε εξήκσζε πνπ είραλ απνγνεηεχζεη κεηά ηελ αληίζηνηρε έθζεζε ηεο Πεβίιιεο ην Ζ πεξηνρή ζηελ νπνία απνθαζίζηεθε λα πξαγκαηνπνηεζεί ε έθζεζε ήηαλ κία έθηαζε πεξίπνπ ζηξεκκάησλ, νπζηαζηηθά κία ισξίδα κήθνπο 5ρικ. Ξάλσ ζηελ αθηή ηνπ Ράγνπ, ζηε βνξεηναλαηνιηθή άθξε ηεο Ιηζζαβφλαο. Νπζηαζηηθά φ, ηη θαηαζθεπάζηεθε ζηελ πεξηνρή γηα ηελ έθζεζε έγηλε απφ ην κεδέλ, αθνχ φια φζα ππήξραλ πξηλ θαηεδαθίζηεθαλ εμ νινθιήξνπ. Πηελ πεξηνρή γλσζηή πιένλ σο Parque das Nacoes, αλαηνιηθά ηνπ κεγάινπ δεκνηηθνχ δηακεξίζκαηνο ηεο Santa Maria dos Olivais,ζηα ζχλνξα ηνπ κεηξνπνιηηηθνχ δήκνπ ηεο Ιηζζαβφλαο κε ηνλ γεηηνληθφ ηνπ Loures θαη ζε κηθξή απφζηαζε απφ ην αεξνδξφκην ππήξραλ βηνκεραληθέο αιιά θαη ιηκεληθέο εγθαηαζηάζεηο, φπσο ε κεηαπνηεηηθέο εγθαηαζηάζεηο ηεο Petrogal, απνζήθεο παξαγψγσλ πεηξειαίνπ, ζηαζκφο επεμεξγαζίαο ιηκλαδφλησλ πδάησλ, ε Γεληθή πνιεκηθή απνζήθε, ε 76 Εικόνα 31: Η περιοχι Parc des Nacoes πρίν τθν ανάπλαςθ

77 κεγάιε εκπνξηθή απνβάζξα ηνπ Olivais θιπ. Νπζηαζηηθά ήηαλ ε απφιεμε ηεο παξάθηηαο βηνκεραληθήο δψλεο ηεο Ιηζζαβφλαο, αθνχ κε ιίγεο εμαηξέζεηο, φπσο π.ρ. ζηελ πεξηνρή γχξσ απφ ηελ πιαηεία Commercio ζην θέληξν ηεο πφιεο ή ζηε δπηηθφ πξνάζηην ηνπ Belem, ε αθηνγξακκή ηεο Ιηζζαβφλαο θαιχπηεηαη απφ ζπλερφκελεο ιηκελνβηνκεραληθέο εγθαηαζηάζεηο, πνιιέο απφ ηηο νπνίεο βξίζθνληαη αθφκε ελ ελεξγεία, ελψ θάπνηεο έρνπλ απνθαηαζηαζεί θαη παξαιάβεη λέεο ρξήζεηο πνιηηηζκνχ ή αλαςπρήο. Ζ νινθιεξσηηθή θαηεδάθηζε ηεο ζπγθεθξηκέλεο ππνδνκήο αηηηνινγήζεθε κε ην επηρείξεκα ηεο πεξηβαιινληηθήο επηβάξπλζεο αθνχ επξφθεηην γηα εγθαηαζηάζεηο παιαηφηεξσλ επνρψλ, φηαλ ν πεξηβαιινληηθφο παξάγνληαο δελ ιακβαλφηαλ ππ φςηλ αιιά θαη κε ην επηρείξεκα φηη ήηαλ ηέηνηα ε ρσξνζέηεζε ησλ εγθαηαζηάζεσλ πνπ έθαλε αδχλαηε ηελ εθαξκνγή νπνηνπδήπνηε άιινπ ζρεδίνπ πνπ ζα αληηζηνηρνχζε πιένλ ζε έλα λέν θνκκάηη πφιεο. Ρν κφλν πνπ δηαηεξήζεθε ήηαλ έλα απφ ηα θαηαηεζέληα ζήκαηα γηα ηελ πφιε ηεο Ιηζζαβφλαο, ν πχξγνο ηεο Petrogal πνπ κεηαβιήζεθε ζε ζεκείν ζέαζεο ηεο πεξηνρήο θηινδνμψληαο λα απνηειέζεη έλαλ ηδηφκνξθν θξίθν ζηελ πνξηνγαιηθή παξάδνζε ησλ sitios miradouros. Εικόνα 32: Η ςθμερινι νζα πόλθ του Parc des Nacoes Έηζη άξρηζε ινηπφλ λα θαηαζθεπάδεηαη ην «κεγαιχηεξν αλαπηπμηαθφ πξφγξακκα αζηηθνχ ζρεδηαζκνχ» πνπ είρε κέρξη ηφηε γλσξίζεη ε Ξνξηνγαιία, θαη πξάγκαηη έλα απφ ηα κεγαιχηεξα σο ηφηε ζηελ Δπξψπε. Θαηαζθεπάζηεθαλ γηα ηηο αλάγθεο ηεο έθζεζεο εθζεζηαθνί θαη ζπλεδξηαθνί ρψξνη, ρψξνη ςπραγσγίαο, κνπζεία, ελπδξεία θι. Δπίζεο δφζεθε επηθάλεηα η.κ. γηα θαηνηθία θαη εκπνξηθέο ρξήζεηο, ελψ πξνβιέπνληαλ θαη νη απαξαίηεηεο εμππεξεηήζεηο, φπσο π.ρ. ζρνιείν, λνζνθνκείν, αζιεηηθέο εγθαηαζηάζεηο, θαζψο θαη έλα κεγάιν πάξθν ζην βφξεην άθξν ηεο πεξηνρήο. Ν ζρεδηαζκφο πξνσζήζεθε σο δηεπφκελνο απφ ηηο αξρέο ηεο «ηδαληθήο πφιεο». Δπίζεο ζην πιαίζην ησλ έξγσλ απηψλ δξνκνινγήζεθαλ θαη πεξαηψζεθαλ: ε θαηαζθεπή κίαο λέαο γξακκήο ηνπ Κεηξφ ε νπνία θαηέιεγε ζην λέν ζηαζκφ ηνπ Oriente, έξγν ηνπ S. Calatrava πνπ απνηειεί θφκβν ηνπ Κεηξφ, ηνπ εζληθνχ ζηδεξνδξνκηθνχ δηθηχνπ, ιεσθνξείσλ θαη πινίσλ πνπ δηαζρίδνπλ ηνλ Ράγν, κεγάια νδηθά έξγα ζηελ επξχηεξε πεξηνρή θαζψο θαη ε θαηαζθεπή ηεο γέθπξαο Vasco da Gama,ηεο δεχηεξεο γέθπξαο ηεο Ιηζζαβφλαο θαη ηεο κεγαιχηεξεο ηφηε γέθπξαο ζηελ Δπξψπε. 77

78 Ρα κεηαθνξηθά έξγα απηά είραλ αθ ελφο σο ζηφρν λα ππνζηεξίμνπλ ηελ Expo θαηά ηελ εμέιημή ηεο αιιά θαη λα ζπκβάιινπλ ζηε βησζηκφηεηα ηεο πεξηνρήο κεηά ην γεγνλφο. Απφ ηελ άιιε φκσο, επξφθεηην θαηά θχξην ιφγν γηα έξγα απαξαίηεηεο πιένλ ππνδνκήο ηεο πφιεο (Κεηξφ) αιιά θαη φιεο ηεο ρψξαο 29 ηα νπνία εληάρζεθαλ ζην πιαίζην ηεο Expo πξνθεηκέλνπ λα βξεζεί ν νηθνλνκηθφηεξνο ηξφπνο λα πινπνηεζνχλ. Αο δνχκε φκσο ιίγν πην αλαιπηηθά ην ζρεδηαζκφ ηεο λέαο πεξηνρήο, φπσο απηφο ήηαλ αξρηθά θαη φπσο εμειίρζεθε κεηά ην ηέινο ηεο έθζεζεο: Ρελ έθηαζε δηαξζξψλνπλ δχν βαζηθνί άμνλεο, ν έλαο ζηε δηεχζπλζε βνξξά λφηνπ πνπ πινπνηείηαη απφ ηελ Alameda dos Oceanos θαη ν άιινο ζηε δηεχζπλζε αλαηνιήο δχζεο πνπ πινπνηείηαη απφ ηηο απνιήμεηο ηνπ, ην ζηαζκφ ηνπ Oriente θαη ηνλ πνηακφ Ράγν. Ζ έθζεζε είρε 4 εηζφδνπο, κία ζε θάζε απφιεμε ηνπ θάζε άμνλα: ηελ Ξχιε ηνπ Βνξξά, γηα φζνπο έξρνληαλ κε απηνθίλεην, ηελ Ξχιε ηεο Θάιαζζαο (λφηηα) πνπ εμππεξεηνχζε ηηο ηνπξηζηηθέο κεηαθηλήζεηο, ηελ Ξχιε ηνπ Ήιηνπ (δπηηθά) γηα φζνπο ρξεζηκνπνηνχζαλ ηα κέζα καδηθήο κεηαθνξάο θαη ηελ Ξχιε ηνπ Ράγνπ (αλαηνιηθά) πνπ εμππεξεηνχζε ηηο κεηαθνξέο κε πινηάξηα. Ζ Έθζεζε πξαγκαηνπνηήζεθε ζε έλα ρψξν κήθνπο πεξίπνπ 2ρικ., ζην θεληξηθφ πξνο λφηην ηκήκα ηεο ζπλνιηθήο έθηαζεο, ελψ πεξηθεξεηαθά θαη θπξίσο πξνο βνξξά ρσξνζεηήζεθε ε θαηνηθία θαη ην κεγάιν πάξθν. Ρα πεξίπηεξα ηεο έθζεζεο ρσξίδνληαλ ζε 5 θαηεγνξίεο: Γηεζλή Βφξεηα, Γηεζλή Λφηηα (πεξίπηεξα ρσξψλ), Γηεζλείο Νξγαληζκνί, Δζληθνί Νξγαληζκνί (ηεο Ξνξηνγαιίαο θα ρσξψλ κε επίζεκε γιψζζα ηα πνξηνγαιηθά) θαη πεξίπηεξα εηαηξεηψλ. Απηά παξέιαβαλ ην πιηθφ ησλ ζπκκεηερφλησλ ζηελ έθζεζε κε εμαίξεζε ηε ζπκκεηνρή ηεο Ξνξηνγαιίαο ε νπνία ζηεγάζηεθε ζε δηθφ ηεο πεξίπηεξν 30. πήξραλ επίζεο ζεκαηηθά πεξίπηεξα θαη πεξηνρέο κε κφληκεο εθζέζεηο ή κε δξαζηεξηφηεηεο ζρεηηθέο κε ην γεληθφ ζέκα ηεο Έθζεζεο, φπσο π.ρ. ην Ξεξίπηεξν ηνπ Κέιινληνο, ην Ξεξίπηεξν ηεο Νπηνπίαο, ην Ξεξίπηεξν ησλ Υθεαλψλ, ην Ξεξίπηεξν ηεο Γλψζεο ησλ Θαιαζζψλ, ην Ξεξίπηεξν ηεο Δηθνληθήο Ξξαγκαηηθφηεηαο, ν Ξχξγνο Vasco da Gama, ην Θέαηξν Camoes, νη Θήπνη ηνπ Λεξνχ, ε Λαπηηθή Έθζεζε θιπ. Σαξαθηεξηζηηθφ ηεο δηνξγάλσζεο ήηαλ φηη γηα ην ζπλνιηθφ ζρεδηαζκφ αιιά θαη γηα ην ζρεδηαζκφ ησλ πεξηζζφηεξσλ επηκέξνπο θηηξίσλ δελ ρξεζηκνπνηήζεθε θάπνην κεγάιν μέλν αξρηηεθηνληθφ γξαθείν ή φλνκα παγθνζκίσο δηάζεκν, αιιά αλαηέζεθαλ ηα έξγα απηά ζε Ξνξηνγάινπο αξρηηέθηνλεο ιηγφηεξν ή πεξηζζφηεξν γλσζηνχο θπξίσο κέζα ζηελ Ξνξηνγαιία. Δμαηξέζεηο απνηέιεζαλ ν ζηαζκφο ηνπ Calatrava θαη ην πεξίπηεξν ηνπ Siza, θαζψο θαη ην Ξεξίπηεξν ησλ Υθεαλψλ απφ ην γλσζηφ αξρηηέθηνλα ελπδξείσλ Peter Chermayeff. ζνλ αθνξά ζηα ππφινηπα θηίξηα (γξαθεία θαη θαηνηθίεο), βνξεηναλαηνιηθά ηεο Alameda dos Oceanos 29 Θ νζα γζφυρα, ςυνδζοντασ αυτοκινθτόδρομουσ που ξεκινοφν από το βόρειο και το νότιο τμιμα τθσ Λιςςαβόνασ, υλοποιεί ουςιαςτικά τθν ταχφτερθ ςφνδεςθ του βορρά και του νότου τθσ χϊρασ, μζςω τθσ πρωτεφουςασ. 30 Pavilhao de Portugal Περίπτερο τθσ Πορτογαλίασ από τον Alvaro Siza. 78

79 βξίζθνληαη πεληαφξνθα ή εμαψξνθα ζπγθξνηήκαηα κε δηακεξίζκαηα θαη εκπνξηθέο ρξήζεηο ζηα ηζφγεηα, ελψ ην δπηηθφ κέησπν ηεο Alameda ζε φιν ην κήθνο ηνπ θαηαιακβάλεηαη απφ θηήξηα κε επηά έσο δεθαεπηά νξφθνπο. Κεηαμχ απηψλ ησλ θηηξίσλ θαη ηεο ζηδεξνδξνκηθήο γξακκήο ππάξρνπλ κεξηθά θηίξηα έληεθα νξφθσλ θαη θάπνηεο ππεξεζίεο θνληά ζην ζηδεξφδξνκν. Ρν γεληθφ ζρέδην ηεο πεξηνρήο καο δείρλεη ζρεηηθά ππθλή θαη ζθηρηή δφκεζε. Ξαξ φια απηά, ιφγσ ηεο θιίκαθαο ησλ νηθνπέδσλ, ε αίζζεζε πνπ απνθνκίδεη ν επηζθέπηεο δελ είλαη αζθπθηηθή θαη νη ειεχζεξνη ρψξνη, ηνπιάρηζηνλ ζην ηκήκα ηεο έθζεζεο, δελ είλαη κηθξνί ζε κέγεζνο. Άιισζηε είραλ πξνβιεθζεί πεξίπαηνη αιιά θαη ρψξνη γηα ζπγθέληξσζε κεγάινπ πιήζνπο γηα εμσηεξηθέο δξαζηεξηφηεηεο. Κεξηθά παξαδείγκαηα είλαη: ην Ακθηζέαηξν ηεο Απνβάζξαο (ζηελ απνβάζξα ηνπ Olivais) κε ρσξεηηθφηεηα αηφκσλ, φπνπ θηινμελήζεθαλ κνπζηθέο, ρνξεπηηθέο θαη ζεαηξηθέο παξαζηάζεηο, ε Ξιαηεία ηεο Sony, δίπια ζηελ νπνία βξίζθνληαλ 14 θαθέ κπαξ θαη κία ηεξάζηηα πίζηα ρνξνχ, ελψ κέζα ζηελ πιαηεία είρε εγθαηαζηαζεί κηα γηγαληννζφλε πνπ πξνέβαιε δηαξθψο βηληενθιίπ, απ επζείαο ηειενπηηθέο ζπλδέζεηο θαη πξνγξάκκαηα ζρεηηθά κε ηελ Expo, θαη βέβαηα θηινμέλεζε απνθιεηζηηθά πνπ θαη ξνθ ζπλαπιίεο, ε ζεηξά ησλ 6 αλνηρηψλ ρψξσλ Palco Promenade, θάζε έλαο απφ ηνπο νπνίνπο ήηαλ αθηεξσκέλνο ζε θαιιηηερληθέο εθδειψζεηο κε ζπγθεθξηκέλεο ζεκαηηθέο, ν ελαέξηνο πεξίπαηνο κε ηειεθεξίθ ηα νπνία μεθηλνχζαλ απφ ην Ξεξίπηεξν ησλ Υθεαλψλ θαη θαηέιεγαλ ζηνλ πχξγν Vasco da Gama, άιιν έλα ζχγρξνλν sitio miradouro, πξνζθέξνληαο παλνξακηθή ζέα ηνπ ρψξνπ ηεο Expo. Ρν πξάζηλν ζπγθεληξψλεηαη ζην βνξεηναλαηνιηθφ ηκήκα ηεο πεξηνρήο, φπνπ βξίζθεηαη ην κεγάιν Ξάξθν ηνπ Ράγνπ θαζψο θαη νη δηάθνξνη ζεκαηηθνί θήπνη. πάξρνπλ επίζεο ζην εζσηεξηθφ ησλ ζπγθξνηεκάησλ θαηνηθίαο πξάζηλνη δεκφζηνη ρψξνη ππφ κνξθήλ θήπσλ. Πηελ ππφινηπε έθηαζε φκσο ην πξάζηλν είλαη ζρεηηθά πεξηνξηζκέλν ζε δεληξνζηνηρίεο θαηά κήθνο ησλ θχξησλ δξφκσλ ή ζε κηθξέο λεζίδεο ζηνλ εμσηεξηθφ ρψξν άιισλ θηεξίσλ. Αθνινπζψληαο ην ίδην ην ζέκα ηεο έθζεζεο, ν ζρεδηαζκφο ησλ ππαίζξησλ ρψξσλ έδσζε κεγάιε βαξχηεηα ζην λεξφ, κε θαλάιηα, ζηληξηβάληα, καξίλεο θιπ. Δπίζεο ζηνπο ειεχζεξνπο ρψξνπο εμαληιήζεθε θαη ε γεληθή αλαθνξά ζηε κνξθνινγία ηεο Ιηζζαβφλαο, κε ηε ρξήζε ηεο παξαδνζηαθήο πιαθφζηξσζεο ζηνπο πεδνδξφκνπο θαη ηα πεδνδξφκηα. Ζ Expo δηήξθεζε απφ ηηο 22 Καΐνπ έσο θαη ηηο 30 Πεπηεκβξίνπ Ππλνιηθά ζπκκεηείραλ 141 ρψξεο θαη 14 δηεζλείο νξγαληζκνί. Ν ζπλνιηθφο αξηζκφο ησλ επηζθεπηψλ έθηαζε ηνπο Κεηά ην ηέινο ηεο Expo ζεκεηψζεθαλ αξθεηέο αιιαγέο ζηελ πεξηνρή. Θαη αξράο έκεηλε θιεηζηή γηα 6 κήλεο, κέρξη ηνλ Φεβξνπάξην ηνπ 1999, νπφηε θαη μαλάλνημε κε ην φλνκα Parque das Nacoes, σο αλνηρηφο πιένλ ρψξνο δειαδή ρσξίο αληίηηκν γεληθήο εηζφδνπ. Κε ην ίδην φλνκα 79

80 ζπζηάζεθε λέα εηαηξεία γηα ηε δηαρείξηζή ηνπ αληηθαζηζηψληαο ηελ Parque Expo. Βέβαηα ε Parque Expo είρε κεξηκλήζεη γηα ηε «κεηά Έθζεζε» επνρή, αθνχ ήδε απφ ην ζηάδην ηνπ ζρεδηαζκνχ ηα θηήξηα αιιά θαη ηα άθηηζηα νηθφπεδα είραλ πξνπσιεζεί ζε ηδηψηεο. Ζ πψιεζε είρε θξηζεί πην αζθαιήο επηινγή απφ ηελ παξαρψξεζε γηα 50 π.ρ. έηε, θαη φλησο, ε ζσξεία ησλ ελδηαθεξφκελσλ ηδησηψλ ηε δηθαίσζε. Νη ρξήζεηο πνπ δηαηεξήζεθαλ αξρηθά ήηαλ ην Δλπδξείν, νη θήπνη, ν πχξγνο Vasco da Gama κε ην ηειεθεξίθ θαη ην Ξεξίπηεξν ηεο Δηθνληθήο Ξξαγκαηηθφηεηαο. Πχληνκα ην Ξεξίπηεξν απηφ θαηεδαθίζηεθε, καδί κε άιιν έλα εθζεζηαθφ ρψξν πνπ είρε πξνζσξηλά κεηαηξαπεί ζε ρψξν bowling, ελψ ν πχξγνο ζήκεξα είλαη θιεηζηφο θαη δελ ππάξρεη πξφζβαζε νχηε απφ ην έδαθνο νχηε απφ ηα ηειεθεξίθ. Ρν Ξεξίπηεξν ηεο Ξνξηνγαιίαο κεηαηξάπεθε ζην ρψξν ηεο Γηεζλνχο Έθζεζεο ηεο Ιηζζαβφλαο, ην Ξεξίπηεξν ηεο Νπηνπίαο κεηνλνκάζηεθε ζε Αηιαληηθφ Ξεξίπηεξν θαη έγηλε ην κεγαιχηεξν θιεηζηφ ζέαηξν ηεο Ιηζζαβφλαο, ην Ξεξίπηεξν ηεο Γλψζεο ησλ Θαιαζζψλ σο Ξεξίπηεξν ηεο Γλψζεο κεηαηξάπεθε ζε κνπζείν ησλ επηζηεκψλ θαη ηέινο ην Ξεξίπηεξν ηνπ Κέιινληνο έγηλε ην Θαδίλν ηεο Ιηζζαβφλαο. Πηηο ππφινηπεο λέεο ρξήζεηο, πνπ είηε θαηέιαβαλ ππάξρνληα θηίξηα είηε λέα, πεξηιακβάλνληαη ηα εμήο: ηα θεληξηθά γξαθεία ησλ εηαηξηψλ ΗΒΚ, Vodafone Portugal, Adidas, Danone θαη Sony, άιιν θηήξην γξαθείσλ η.κ., επηπιένλ 725 θαηνηθίεο, θαζψο θαη επηπιένλ ρξήζεηο εζηίαζεο θαη αλαςπρήο, νη νπνίεο, εθηφο απφ απηέο πνπ βξίζθνληαη κέζα θαη πέξημ ηνπ εκπνξηθνχ θέληξνπ, ζπγθεληξψλνληαη ζε κία ισξίδα παξάιιειε ζηελ αθηή. Έηζη ινηπφλ δεκηνπξγήζεθε ην Parque das Nacoes, έλαο «λένο νηθηζηηθφο, επηρεηξεκαηηθφο θαη εκπνξηθφο πφινο ηεο Ιηζζαβφλαο». Νη λένη θάηνηθνη είραλ αξρίζεη δηζηαθηηθά λα εκθαλίδνληαη ήδε απφ ην 1998, δελ ήηαλ φκσο παξά ζηα ηέιε ηνπ 1999 πνπ άξρηζε ε καδηθή θαηνίθεζε απηνχ ηνπ «Ξάξθνπ». Πήκεξα έρεη κεξί ηνπο κφληκνπο θαηνίθνπο, ελψ πξνζειθχεη θαηά κέζν φξν ηνπξηζηψλ εηεζίσο, θαη εμαθνινπζεί λα είλαη ή λα δηαθεκίδεηαη σο ην κεγάιν «αηνχ» ηεο πφιεο ηεο Ιηζζαβφλαο. 12 ρξφληα κεηά, πψο κπνξεί λα θξηζεί άξαγε ε επηηπρία ή απνηπρία ελφο ηέηνηνπ εγρεηξήκαηνο; Θαη έρεη λφεκα λα πξνζπαζήζνπκε λα ην θξίλνπκε κε ηέηνηνπο φξνπο; Ίζσο πεξηζζφηεξν λφεκα έρεη λα πξνζπαζήζνπκε λα δηαθξίλνπκε ηα δηάθνξα επίπεδα ζηα νπνία απηφο ν ρψξνο ππάξρεη, ιεηηνπξγεί θαη επεξεάδεη ηε δνκή θαη ηε δσή ηεο πφιεο γχξσ ηνπ. Κηιψληαο αξρηθά γηα ηελ πξαγκαηηθή Expo, ινηπφλ, ε επηηπρία ηεο κε ηα θξηηήξηα πνπ ηίζεληαη εμ αξρήο γηα ηέηνηεο δηνξγαλψζεηο είλαη αδηακθηζβήηεηε. Ρα έξγα πνπ έγηλαλ ζην πιαίζηφ ηεο ήηαλ πιήξε θαη παξαδφζεθαλ - αλ θαη αζθπθηηθά έγθαηξα, ελψ απφζβεζε ηεο επέλδπζεο 80

81 επηηεχρζεθε κέζα ζε 9 ρξφληα. 31 Δπίζεο ε ρξήζε ηεο Έθζεζεο σο νρήκαηνο γηα ηελ αλαβάζκηζε ησλ ηνπηθψλ αιιά θαη εζληθψλ ππνδνκψλ ήηαλ επηηπρήο. Ν Ξνξηνγάινο αξρηηέθηνλαο Λuno Portas εθθξάδεη ηελ άπνςε φηη :«είλαη ζχλεζεο θαηλφκελν ζηηο λνηηνεπξσπατθέο ρψξεο, φπνπ ιείπεη ε πνιενδνκηθή παξάδνζε ηνπ νιηζηηθνχ καθξνπξφζεζκνπ ζρεδηαζκνχ πνπ αλαπηχρζεθε θαηά ην 19ν αη. ζηε βφξεηα Δπξψπε, λα πξνσζείηαη ε παξαγσγή ηνπ αζηηθνχ ρψξνπ κέζα απφ κεγάια projects, ηα νπνία ζπγθεληξψλνπλ θαη ρξεκαηνδνηήζεηο πνπ ζε απηέο ηηο ρψξεο είλαη αιιηψο δχζθνιν λα βξεζνχλ.» Βέβαηα ην θαηλφκελν απηφ εκθαλίδεηαη ζε φιεο ηηο ρψξεο, θαζψο ζρεηίδεηαη κε νηθνλνκηθέο δηεξγαζίεο παγθνζκίνπ επηπέδνπ, κε δηαθνξνπνηήζεηο πνπ εμαξηψληαη απφ ηνλ ηφπν. Απηέο κπνξεί λα έρνπλ λα θάλνπλ κε ηε ζέζε ηεο θάζε πφιεο ζην δηεζλή ρψξν, ηελ νηθνλνκηθή ηεο βαξχηεηα, αιιά βεβαίσο θαη κε ηε ρψξα, θπξίσο ζε επίπεδν δηνηθεηηθψλ πεξηνξηζκψλ θαη ειεπζεξηψλ. Ρν Oriente ινηπφλ απνηειεί ραξαθηεξηζηηθφ θξίθν ζηελ αιπζίδα ησλ παξάθηησλ αλαπιάζεσλ ησλ ηειεπηαίσλ δεθαεηηψλ ραξαθηεξίζηεθε κάιηζηα ηφηε σο ην «κεγαιχηεξν πξφγξακκα αζηηθήο αλάπιαζεο ζηελ Δπξψπε». Έλαο ρψξνο ζε αρξεζηία, ε ππνβαζκηζκέλε «άθξε ηεο πφιεο» θαη ησλ ήδε ππνβαζκηζκέλσλ αλαηνιηθψλ πξναζηίσλ ηεο, κε ιηκελνβηνκεραληθέο ρξήζεηο πνπ πλένπλ ηα ινίζζηα. Κία πφιε πνπ αλαπηχζζεηαη παξάιιεια ζηνλ πνηακφ αιιά ζηελ πξαγκαηηθφηεηα έρεη πνιχ πεξηνξηζκέλε πξφζβαζε ζηελ φρζε ηνπ. Θαη ε θησρφηεξε ρψξα ηεο ΔΔ, κε ζρεηηθή θαζπζηέξεζε ζηελ ππνδνκή θαη κε αλάγθε γηα δηεζλή πξνβνιή θαη ρξεκαηνδφηεζε. Κέρξη ζηηγκήο, ε άθημε ηνπ Κεηξφ ζηηο αλαηνιηθέο γεηηνληέο ηεο Ιηζζαβφλαο ζίγνπξα δηεπθφιπλε ηε δσή ησλ θαηνίθσλ, αιιά ε άκεζε γεηηλίαζε ησλ πεξηνρψλ απηψλ ηεο ζρεδφλ ακηγνχο θαηνηθίαο κε ην «επηρεηξεκαηηθφ πάξθν» αιιάδεη ηηο ηζνξξνπίεο κε ηξφπνπο πνπ ρξεηάδνληαη αθφκε πεξηζζφηεξν ρξφλν γηα λα δηαζαθεληζηνχλ. Ρη πινπνηήζεθε ηειηθά κέζα ζην Parque das Nacoes; Ξξφθεηηαη γηα έλα ρψξν κε πνιχ «ζχγρξνλε» εηθφλα, αλ κπνξνχκε λα ρξεζηκνπνηήζνπκε απηή ηελ απινχζηεπζε. Ζ ξπκνηφκεζή ηνπ παξνπζηάδεη κία εηθφλα ζρεηηθήο θαλνληθφηεηαο, κε ζηνηρεία φπσο νη ζπρλνί θπθιηθνί θφκβνη, ε Alameda dos Oceanos κε ηε λεζίδα θαη ηηο δεληξνζηνηρίεο πνπ παξαπέκπνπλ ζηε ξπκνηνκία ηεο θεληξηθήο Ιηζζαβφλαο (Baixa) ή ζε νξηζκέλσλ εκηθεληξηθψλ πεξηνρψλ (π.ρ. Saldanha). Ζ θιίκαθα φκσο αιιά θαη ε κνξθνινγία ησλ θηηξίσλ δελ ζα κπνξνχζε λα απέρεη πεξηζζφηεξν απφ ηελ εηθφλα ηεο θπξίσο πφιεο. Ζ Ιηζζαβφλα είλαη κία πφιε κε αμηνζεκείσηε κνξθνινγηθή ζπλνρή, θαη απηφ δηφηη ε ηειεπηαία εθηεηακέλε αλνηθνδφκεζε ζηνλ θεληξηθφ ππξήλα ζεκεηψζεθε ιίγν κεηά ην 1755, έπεηηα απφ ην κεγάιν ζεηζκφ πνπ ηελ ηζνπέδσζε. Ρν απνηέιεζκα είλαη φηη αληηιακβάλεηαη θαλείο ηε δηαδνρή ησλ δηαθνξεηηθψλ επνρψλ θαζψο θάλεη ηε δηαδξνκή απφ ην θέληξν πξνο ηα πξνάζηηα. Ρα πξνάζηηα , από τθν πϊλθςθ τθσ γθσ, από φορολογικά ζςοδα ςε τοπικό και εκνικό επίπεδο αλλά και από τα αντίτιμα ειςόδου, και θ κυβζρνθςθ αλλά και ο διμοσ τθσ πόλθσ εξακολουκοφν να ζχουν φορολογικά ζςοδα. 81

82 απφ ηελ άιιε,θαη δε ηα βνξεηναλαηνιηθά, θαηαιακβάλνληαη ζε κεγάιν βαζκφ απφ εθηεηακέλα ζπγθξνηήκαηα νξγαλσκέλεο θαηνηθίαο απφ ηελ επνρή ηνπ Estado Novo ( ) θαη ησλ κεηαπνιηηεπηηθψλ πξνγξακκάησλ SAAL. ηαλ θηάλεη θαλείο ζην Parque das Nacoes ινηπφλ θαη αξρήλ εθπιήζζεηαη, εθφζνλ ε χπαξμε κηαο ηέηνηαο πεξηνρήο είλαη ην ηειεπηαίν πνπ πεξηκέλεη. Απηφ δε ζεκαίλεη φηη δελ ππάξρνπλ ζηε Ιηζζαβφλα άιιεο ζχγρξνλεο παξεκβάζεηο ή άιινη, θαη κάιηζηα ηνικεξνί, αξρηηεθηνληθνί πεηξακαηηζκνί. Ξξφθεηηαη φκσο γηα πνιχ κηθξφηεξεο θιίκαθαο παξεκβάζεηο ή αθφκε θαη γηα κεκνλσκέλα θηήξηα, ηα νπνία είηε βξίζθνληαη εληεηαγκέλα ζηνλ παιαηφηεξν ηζηφ πνπ ηα πεξηβάιιεη είηε θξαπγάδνπλ αθξηβψο ηελ απνζπαζκαηηθφηεηά ηνπο. Ζ Ιηζζαβφλα φπσο θάζε πφιε έρεη ηηο αληηθάζεηο ηεο ε ηζηνξία ηεο ζπλέβαιε φκσο ζην λα εκθαλίδνληαη απηέο νη αληηθάζεηο πεξηζζφηεξν κε ηε κνξθή εμαηξέζεσλ παξά λα είλαη ν θαλφλαο πνπ κνξθνπνηεί ηελ πφιε. Ρν Parque das Nacoes έηζη είλαη θπξηνιεθηηθά κία λεζίδα ζηε κέζε ηνπ πνπζελά, έλα ραξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα «εκπνξηθνχ επηρεηξεκαηηθνχ πάξθνπ» πνπ θπηεχηεθε ζηελ πφιε ηεο Ιηζζαβφλαο ρσξίο ζηελ πξαγκαηηθφηεηα λα εμειηρζεί κέζα απφ απηήλ. Άιισζηε είλαη θαλεξφ θαη κέζα απφ ηε ζχγθξηζε κε ηηο γεηηνληθέο πεξηνρέο: κφιηο δηαζρίζεη θαλείο ηελ ζηδεξνδξνκηθή γξακκή πνπ πεξλάεη απφ ην ζηαζκφ ηνπ Oriente βξίζθεηαη ζε έλα άιιν θφζκν, κε άιιε θιίκαθα νηθνπέδσλ, πςψλ θαη ειεχζεξσλ ρψξσλ θαη κφλν κε νξηζκέλεο ζπλερηδφκελεο ραξάμεηο λα ηνπ ζπκίδνπλ απφ πνχ βξέζεθε εθεί. Θαη βέβαηα ππάξρεη θαη ε αθηή. Ρν «δήηεκα ηνπ παξάθηηνπ κεηψπνπ» είλαη απφ ηα ζέκαηα πνπ επαλέξρνληαη ζηε Ιηζζαβφλα απφ ηε δεθαεηία ηνπ 80. Ήξζε ε πφιε ηεο Ιηζζαβφλαο πην θνληά ζηνλ πνηακφ ηεο κεηά απφ απηφ; Απφ κία άπνςε, θαη κφλν ην γεγνλφο φηη ηφζεο δξαζηεξηφηεηεο αιιά θαη ηφζεο θαηνηθίεο βξέζεθαλ θνληά ζηελ αθηή θαη πξνζειθχνπλ θφζκν θάζε κέξα, αξθεί γηα λα απαληήζνπκε «λαη». πάξρνπλ φκσο πνιιά θελά πίζσ απφ απηήλ ηε βηαζηηθή απάληεζε. Ξξψηνλ ε θαηνηθία δελ απνηειεί θαηαιχηε ζηελ πεξίπησζή καο γηαηί ζε έλα κεγάιν κήθνο ηνπ κεηψπνπ ηεο Ιηζζαβφλαο ε θαηνηθία θηάλεη κέρξη πνιχ θνληά ζηελ αθηή, απιά ππάξρεη ην θξάγκα ηεο παξαιηαθήο ιεσθφξνπ θαη ησλ ρξήζεσλ πέξα απφ απηήλ πνπ απνθφπηνπλ ηε ζρέζε ησλ Ιηζζαβνλέδσλ κε ην λεξφ. Γεχηεξνλ ηα ηειεπηαία ρξφληα γίλεηαη κία πξνζπάζεηα αλάδεημεο ηνπ παξάθηηνπ κεηψπνπ, αιιά εζηηάδεη θπξίσο ζην δπηηθφ ηκήκα ηεο αθηήο, απφ ηελ πιαηεία Commercio κέρξη ηελ Alcantara θαη ην Belem. Θαη εθεί πξφθεηηαη γηα ηνπηθέο παξεκβάζεηο, ρσξίο λα αθνινπζείηαη έλα ζπλνιηθφ ζρέδην γηα φιε απηή ηε κεγάιε έθηαζε, αιιά νη απνζηάζεηο κεηαμχ ηνπο είλαη κηθξέο θαη δίλεηαη ε αίζζεζε κίαο ζπλέρεηαο. Ζ Ιηζζαβφλα φκσο είλαη ιηκάλη κεηά ην Ξφξην ην δεχηεξν κεγαιχηεξν ηεο ρψξαο, πνπ ζεκαίλεη φηη νξηζκέλεο ιηκεληθέο ρξήζεηο δελ κπνξνχλ λα εμαιεηθζνχλ. Ζ γεσγξαθία ηεο επίζεο είλαη ηέηνηα πνπ ηηο αλαγθάδεη λα εμαπιψλνληαη αληί λα ζπγθεληξσζνχλ π.ρ. ζε θάπνην θφιπν. Έηζη ην θνκκάηη απηφ πνπ μεθηλάεη απφ ηε Santa Apolφnia θαη θαηαιήγεη ζην Parque das Nacoes είλαη 82

83 απηφ πνπ κέλεη γηα λα παξαιάβεη φιεο απηέο ηηο ρξήζεηο. Θαη ην Parque das Nacoes βξίζθεηαη ζην ηέξκα απηήο ηεο ιηκελνβηνκεραληθήο ισξίδαο ρσξίο λα έρεη θακία ζρέζε κε απηά πνπ εθηπιίζζνληαη πίζσ ηνπ. Δίλαη αιήζεηα φηη ηα ηειεπηαία ρξφληα είλαη ζε εμέιημε εξγαζίεο αλάπιαζεο θαη ζε άιια ζεκεία ηνπ κεηψπνπ ηεο πφιεο πξνθεηκέλνπ λα ηνπ δψζνπλ κηα ζρεηηθή ζπλνρή, αιιά θαη απηά εζηηάδνπλ ζηελ πεξηνρή κεηαμχ ηεο Commercio θαη ηεο Santa Apolφnia, γεγνλφο πνπ εληζρχεη ηελ άπνςε φηη νη αιιαγέο ησλ ρξήζεσλ είλαη δπλαηέο κφλν κέρξη έλα βαζκφ. Έηζη ην Parque das Nacoes είλαη έλα κέξνο ζην νπνίν ν επηζθέπηεο ληψζεη φηη «αλαδχεηαη» κέζα απφ ην κεηξφ ζ έλαλ άιιν θφζκν ελψ, αλ θαη ππάξρεη νδηθή πξφζβαζε παξαιηαθά, ε πην ζπλήζεο δηαδξνκή είλαη απφ πεξηθεξεηαθνχο δξφκνπο ηεο Ιηζζαβφλαο. Αθφκε θαη αλ ηζρχνπλ φια ηα παξαπάλσ, φκσο, ηφζν ε Expo σο γεγνλφο φζν θαη ην Parque das Nacoes σο πεξηνρή έρνπλ πνιχ κεγάιε ζεκαζία γηα ηνπο Ξνξηνγάινπο, θαη εηδηθά ηνπο θαηνίθνπο ηεο Ιηζζαβφλαο. Θαη απηφ γηαηί ε ζπκβνιηθή ηνπο δηάζηαζε αγγίδεη πνιχ πην πεξίπινθεο πηπρέο ηεο πνξηνγαιηθήο ηδηνζπγθξαζίαο θαη αληαπνθξίλεηαη ζε πνιχ κεγαιχηεξνπο ππνβφζθνληεο εζληθνχο πφζνπο, απφ απηνχο πνπ αληηπξνζσπεχεη ε πιηθή δηάζηαζε ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο.32 Ζ ζχγρξνλε Ξνξηνγαιία είλαη κηα ρψξα κηθξή, ηεο νπνίαο νη πξνζπάζεηεο ελαξκφληζεο κε ηα επξσπατθά πξφηππα είραλ ήδε μεθηλήζεη απφ ηελ επνρή ηνπ Estado Novo 33, αιιά γηα ιφγνπο ηππηθνχο εληάζεθαλ κεηά ηε κεηαπνιίηεπζε34. Δίλαη ινηπφλ έθδειε ε αλάγθε ηεο γηα αλαγλψξηζε ηνπ νηθνλνκηθνχ θαη πνιηηηζηηθνχ ηεο επηπέδνπ, πνπ ζπλδέεηαη κε ηελ ηθαλφηεηά ηεο λα αλαιάβεη κεγάιεο δηνξγαλψζεηο αιιά θαη κε ηελ πξνβνιή ηεο πνξηνγαιηθήο αξρηηεθηνληθήο. Απφ ηελ άιιε, είλαη κία ρψξα πνπ ζηεξίδεηαη πνιχ ζην παξειζφλ ηεο: ην φξακα ηεο «κεγάιεο Ξνξηνγαιίαο» - ρσξίο απηφ λα ζεκαίλεη φηη πξνσζνχληαη νη ηδέεο ηεο απνηθηνθξαηίαο ζηνηρεηψλεη, ζα ιέγακε, ηε δσή ησλ Ξνξηνγάισλ. Απηφ είλαη εκθαλέο απφ ηα κλεκεία ησλ πφιεσλ, ηηο εθζέζεηο θαη ηε ζεκαηνινγία πνιιψλ κνπζείσλ, κέρξη ηηο αλαθνξέο ζηα καζήκαηα ησλ ζρνιείσλ θαη ησλ παλεπηζηεκίσλ. Αθφκε θαη ζηελ ίδηα ηελ Expo, ε χπαξμε μερσξηζηήο θαηεγνξίαο «ρσξψλ κε επίζεκε γιψζζα ηελ πνξηνγαιηθή», δειψλεη ηελ αληίιεςε ηεο Ξνξηνγαιίαο σο κεηξνπνιηηηθνχ θέληξνπ ελφο νιφθιεξνπ ππεξπφληηνπ δηθηχνπ ρσξψλ, αίζζεζε πνπ εληζρχεηαη θαη απφ ηε ζπλερή έιεπζε ζηελ Ξνξηνγαιία κεηαλαζηψλ απφ απηέο ηηο ρψξεο. Έηζη ε ζχγρξνλε Ξνξηνγαιία βξίζθεηαη ζηε δίλε, ζα ιέγακε, κηαο κεγάιεο θξίζεο ηαπηφηεηαο, απφ ηε κία «θιεξνλφκνο» κηαο κεγάιεο απηνθξαηνξίαο θαη απφ ηελ άιιε κία ρψξα ππν εμάιεηςε ζηελ πεξηθέξεηα 32 Οι αναπλάςεισ παρακτίων μετϊπων ςτο πλαίςιο τθσ παραγωγισ δθμόςιου χϊρου μζςα από μεγάλεσ διοργανϊςεισ. Σο παράδειγμα τθσ Λιςαβόνασ. Μαριλζνα Πατεράκθ. 33 Δικτατορικό κακεςτϊσ που ζμεινε ςτθν εξουςία εωσ το Μία δικτατορικι χϊρα δε μποροφςε να γίνει δεκτι ςτθν τότε ΕΟΚ. 83

84 πνπ αγσλίδεηαη λα απνηηλάμεη ην πξφζθαην παξειζφλ θαη λα εληαρζεί αληαγσληζηηθά ζην δηεζλή νηθνλνκηθφ ζηίβν.35 Ζ Ιηζζαβφλα σο πξσηεχνπζα είλαη ν ηφπνο πνπ πινπνηνχληαη κε ηε κεγαιχηεξε έληαζε φιεο απηέο νη ηάζεηο θαη νη αληηθάζεηο. Δίλαη κία πφιε ηεο νπνίαο ην θέληξν είλαη κάξηπξαο ηεο απηνθξαηνξηθήο επνρήο, κε ηνλ ίδην ηξφπν πνπ ε παξαθκή ηνπ είλαη κάξηπξαο ηεο ζχγρξνλεο ζέζεο ηεο ρψξαο. Δίλαη κία πφιε ζην θέληξν ηεο νπνίαο πινπνηνχληαη φιεο νη θνηλσληθέο ζπγθξνχζεηο πνπ εκθαλίδνληαη ζήκεξα ζηηο κεγαινππφιεηο, αιιά ην ζθεληθφ ηνπο κνηάδεη λα έρεη παγψζεη ην ρξφλν. Κία πφιε ηεο νπνίαο ε κεηξνπνιηηηθή πεξηνρή πξνζεγγίδεη ηα θαηνίθνπο αιιά ν βαζηθφο αζηηθφο ηζηφο δελ μεπεξλά ηνπο , θαη ηελ ίδηα ζηηγκή πνπ ζην θέληξν ηεο εθηεηακέλεο δνκέο άλσ ησλ 500 εηψλ θαηνηθνχληαη αθφκα, νη εκηθεληξηθέο πεξηνρέο θαη ηα πξνάζηηα γεκίδνπλ κε ππεξζχγρξνλα εκπνξηθά θέληξα ηχπνπ mall, ζηα νπνία φιν θαη πεξηζζφηεξνο θφζκνο επηιέγεη λα πεξάζεη ηνλ ειεχζεξν ρξφλν ηνπ, ηελ ίδηα ζηηγκή πνπ ζηελ Alfama ηα παηδηά παίδνπλ ζηνπο δξφκνπο θαη ε ειηθησκέλνη πεξλνχλ φιε ηεο κέξα ηνπο ζηα πεδνδξφκηα θαη ηα παξάζπξα. 35 Οι αναπλάςεισ παρακτίων μετϊπων ςτο πλαίςιο τθσ παραγωγισ δθμόςιου χϊρου μζςα από μεγάλεσ διοργανϊςεισ. Σο παράδειγμα τθσ Λιςαβόνασ. Μαριλζνα Πατεράκθ. 84

85 Οφηεξληακ Πε απηφ ην θείκελν γίλεηαη κηα πξνζπάζεηα εμέηαζεο ηνπ πνιενδνκηθνχ πξνγξακκαηηζκνχ ηεο πφιεο ηνπ Οφηεξληακ, κία πφιε ιηκάλη κε έληνλε γνεηεία θαη έλαλ ελδηαθέξνληα νξίδνληα. Ζ πφιε απέθηεζε αξρηθά ζεκαζία ζην 19ν αηψλα, φηαλ ην ιηκάλη ηεο απμήζεθε ξαγδαία κέζα ζε κεξηθά ρξφληα, παξάιιεια κε ηελ εθβηνκεράληζε ηεο πεξηνρήο Ruhr ζηε Γεξκαλία. Θαηά ηε δηάξθεηα απηήο ηεο πεξηφδνπ, ην κεγάιν «άικα» πέξα απφ ηνλ πνηακφ Maas(Κεχζεο) 36 πξαγκαηνπνηήζεθε, δεκηνπξγψληαο ιηκεληθέο πεξηνρέο θαη ηηο πεξηνρέο θαηνηθίαο ησλ εξγαδνκέλσλ, ζηε λφηηα φρζε ηνπ πνηακνχ. Ρν Οφηεξληακ ζήκεξα, είλαη ε δεχηεξε κεγαιχηεξε πφιε ηεο ρψξαο κε πεξίπνπ θαηνίθνπο θαη βξίζθεηαη ζηελ πεξηθέξεηα ηεο Λφηηαο Νιιαλδίαο. Ν πνηακφο Maas ρσξίδεη ηελ πφιε ζηα δχν, ην βφξεην ηκήκα Rotterdam Nord θαη ην λφηην ηκήκα Rotterdam Zuid. Νη θπξηεο πεξηνρέο θαηνηθίαο θαη εκπνξίνπ βξίζθνληαη ζηε βφξεηα φρζε. Πεκεηνηέα είλαη ε νηθνλνκηθή δηάξζξσζε θαη ν ξφινο ηνπ ιηκαληνχ, ζηελ πνιενδνκηθή δνκή θαη ηνλ πνιενδνκηθφ ζρεδηαζκφ απφ ην 1900 εσο ζήκεξα- ζε ζπλάξηεζε κε ηηο επεκβάζεηο πνπ πξαγκαηνπνηήζεθαλ ζηελ πεξηνρή ηνπ ιηκέλα θαζψο θαη ησλ ζχγρξνλσλ θαηεπζχλζεσλ νξγάλσζεο ηεο πφιεο. Ρν Οφηεξληακ πξνζέθεξε πάληα πνιχ πεξηζζφηεξν ρψξν γηα αξρηηεθηνληθά πεηξάκαηα απφ ηελ πφιε ηνπ Ακζηεξληακ. Ρν ελδηαθιεξνλ εληνπίδεηαη ζε δχν θνκβηθά ζεκεία. Ξξψηνλ, δηαζέηεη αλακθίβνια έλα απφ ηα κεγαιπηεξα ιηκάληα ζην δηεζλή ρψξν κε έληνλε βηνκεραληθή ηζηνξία. Γηεθδηθεί κάιηζηα ηε ζέζε ηνπ κεγαιχηεξνπ ιηκαληνχ ζηνλ θφζκν, ήδε απφ ην 1960 (ζήκεξα βξίζθεηαη ζηελ 1ε ζέζε κεηαμχ ησλ επξσπαηθψλ ιηκαληψλ.) Ρν άιιν θνκβηθφ ζεκείν αθνξά ην γεγνλφο φηη ε πφιε βξίζθεηαη ππν δηαξθή αλάπιαζε ζε φιε ηε δηάξθεηα ησλ κεηαπνιεκηθψλ ρξφλσλ, κέρξη θαη ζήκεξα. Ζ πφιε ζηελ θπξηνιεμία ηζνπεδψζεθε ζηνλ Β παγθφζκην πφιεκν (ην ηζηνξηθφ θέληξν θαηαζηξάθεθε εληειψο). Ρν φξην ηεο ππξθαγηάο ηνπ 1940 είλαη αθφκε θαη ζήκεξα νξαηφ. Κεηά ηνλ πφιεκν, νη πνιενδφκνη είδαλ ην θελφ πνπ πξνέθπςε (tabula rasa) σο κηα επθαηξία λα πξαγκαηνπνηεζεί έλα κνληέξλν θέληξν πφιεο κε έλαλ ξηδηθφ δηαρσξηζκφ ιεηηνπξγηψλ ζχκθσλα κε ηνπο θαλφλεο ησλ CIAM 37. Απφ ηφηε βξίζθεηαη ππφ ζπλερή αλνηθνδφκεζε ε νπνία ζπλερίδεηαη κέρξη ζήκεξα. Ζ αλαγέλλεζε ηνπ Οφηεξληακ είλαη απφηέιεζκα πνιιαπιψλ θάζεσλ αλάπιαζεο πνπ ηαπηφρξνλα απνηππψλνπλ θαη ηελ εμέιημε ηεο πνιηηηθήο αλάπηπμεο θαη πξνζαξκνζηηθφηεηαο ηεο ρψξαο θαη ησλ ηνπηθψλ αξρψλ ζε ζπγθεθξηκέλεο ζπλζήθεο ηφπνπ θαη ρξφλνπ. Πηηο δεθαεηίεο ηνπ 40 θαη ηνπ 50, δφζεθε πξνηεξαηφηεηα ζηελ αλάπηπμε ηνπ ιηκαληνχ εμαηηίαο ηεο αλάγθεο νηθνδνκηθήο αλνηθνδφκεζεο. Θαηά ηηο δεθαεηίεο ηνπ 36 Ποταμόσ με ςυνολικό μικοσ 925 χιλιομζτρων. Διαρρζει τθ Γαλλία, το Βζλγιο και τθν Ολλανδία. 37 Congrès internationaux d'architecture moderne (International Congresses of Modern Architecture) was an organization founded in 1928 and disbanded in 1959, responsible for a series of events and congresses arranged around the world by the most prominent architects of the time, with the objective of spreading the principles of the Modern Movement focusing in all the main domains of architecture (such as landscape, urbanism, industrial design, and many others). 85

86 60 θαη 70, κία λέα πνιηηηθή ζπλείδεζε αλαπηχρζεθε κε ζθνπφ ηε δηαηήξεζε ηνπ ηζηνξηθνχ νηθηζηηθνχ απνζέκαηνο ηεο πφιεο. Νη αξρέο πξνζθέξζεθαλ λα εληζρχζνπλ νηθνλνκηθά νπνηαδήπνηε ζρεδηαζηηθή πξσηνβνπιία θαηάθεξλε λα έξζεη ζε ζπκθσλία κε ηνπο ληφπνηνπο θαη λα αλαβαζκίζεη πεξηνρέο κέζα ζε ρξνληθφ δηάζηεκα ελφο έηνπο. Νη θαηνηθίεο πνπ δεκηνπξγήζεθαλ ήηαλ γηα ρακειά εηζνδήκαηα θαη φρη θαιήο θαηαζθεπήο, αιιά ζηακάηεζαλ ηελ παξαθκή ηεο αζηηθήο γεηηνληάο. Ρηο δεθαεηίεο ηνπ 80 θαη 90, ε ζπδήηεζε ζηαδηαθά κεηαηνπίζηεθε ζηελ πνηφηεηα ηνπ νηθηζηηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ηελ θαιχηεξε ρξήζε ηεο γεο. Ζ πξαγκαηηθφηεηα έδεημε φηη ηα θνηλσληθά πξνβιήκαηα απμήζεθαλ κε ηελ αλέγεξζε κε πνηνηηθψλ θηηξίσλ θαη αλαπηχρζεθε κηα λέα πνιηηηθή ζηελ πξνζπάζεηα αλαδσνγφλεζεο ηνπ ελδηαθέξνληνο θαη ηνπ ζηφρνπ ηεο νηθηζηηθήο αλάπηπμεο. Άξρηζε παξάιιεια λα δίλεηαη πξνζνρή ζην λφηην ηκήκα ηεο πφιεο ηελ πεξηνρή Kop van Zuid γχξσ απφ ην ιηκάλη, κηα πεξηνρή πνπ κέρξη ηφηε θηινμελνχζε ηελ εξγαηηθή ηάμε ηεο πφιεο θαη ηηο πην θαθφθεκεο πεξηνρέο ηεο. Απφ ηα κέζα ηνπ 1980 ινηπφλ, έιαβαλ ρψξα ζεκαληηθέο αιιαγέο, φπνπ ην Οφηεξληακ σθειήζεθε απφ ην αλαλεσκέλν ελδηαθέξνλ ησλ επηρεηξήζεσλ, αιιά θαη ησλ πςειφηεξσλ εηζνδεκαηηθά ζηξσκάησλ γηα ηηο κεγάιεο πφιεηο. Δηαηξίεο πνπ ζπλδένληαη κε ην ιηκάλη άξρηζαλ ηεο κεγάιεο θιίκαθαο επελδχζεηο ζε θηίξηα γξαθείσλ, θπξίσο ζην θέληξν ηεο πφιεο, γεγνλφο ην νπνίν πξνζέδσζε ζην Οφηεξληακ δηεζλή αλαγλψξηζε. Ζ καθξφρξνλε απηή δηαδηθαζία έρεη αθήζεη έληνλα ηα ζεκάδηα ηεο ζηελ εηθφλα ηεο πφιεο, κηαο θαη είλαη ηδηαίηεξα θαλεξέο νη δηαθνξεηηθέο ηάζεηο θαη αληηιήςεηο γηα ην δεκφζην ρψξν, πνπ επέδξαζαλ θαηά θαηξνχο ζε απηή ηελ αλνηθνδφκεζε. Αλεμαξηήησο κε πνηα πξνζέγγηζε γηλφηαλ πάλησο αλά πεξίνδν, ν ζηφρνο ήηαλ θνηλφο: ε κεηακφξθσζε ηνπ θέληξνπ ζε πξαγκαηηθφ δεκφζην ρψξν. Πηελ πξνζπάζεηα απηή, ε γεηηλίαζε ηεο πφιεο κε ην λεξφ είρε απφ λσξίο αλαγλσξηζηεί, θαη έηζη κέζσ απηνχ επηρεηξήζεθε ε βειηίσζε ηεο εηθφλαο ηεο πφιεο. Ηδηαίηεξα κεηά ην 1970, φπνπ εγθαηαιείθηεθε κεγάιν κέξνο ησλ ιηκεληθψλ εγθαηαζηάζεσλ, ε πφιε είρε ηελ επθαηξία λα πξνσζήζεη ηνλ δεκφζην ρψξν ηεο αθφκα πην θνληά ζην λεξφ. Ξξνο ηελ θαηεχζπλζε απηή, νη πην ζχγρξνλεο πνιενδνκηθέο πξνζεγγίζεηο πνπ επέδξαζαλ θαη ζπλερίδνπλ λα επηδξνχλ ζηελ εμέιημε ηεο πφιεο, επέιεμαλ ηελ αλάδεημή ηεο κέζα απφ ηνλ ρψξν πνιηηηζκνχ. Ρν πξψην παξάδεηγκα ζαθνχο άζθεζεο πνιηηηζηηθήο πνιηηηθήο ζην πιαίζην ηνπ πξνγξάκκαηνο αζηηθήο αλαδσνγφλεζεο, ήηαλ ην θεζηηβάι «Οφηεξληακ: Ζ πφιε: κία ζθελή», πνπ έγηλε ην θαινθαίξη ηνπ Ν ζρεδηαζκφο ησλ, ελ ιφγσ, αλαπιάζεσλ ζπκπεξηιάκβαλε ηε δεκηνπξγία ηεζζάξσλ πνιηηηζηηθψλ δσλψλ. Ρν Πίηπ σο θέληξν δηνίθεζεο εκπνξηθψλ θαηαζηεκάησλ θαη αλαςπρήο. Ρν Kop van Zuid σο λέα επηρεηξεκαηηθή δψλε. Ρν πξάζηλν ή πνιηηηζηηθφ ηξίγσλν γηα πνιηηηζκφ θαη δηαζθέδαζε θαη ην Βάηεξζηαλη (Watersadt) γηα ζαιάζζην ηνπξηζκφ. Νη δχν απφ απηέο ηηο δψλεο, ην Watersadt θαη ην πνιηηηζηηθφ ηξίγσλν αθνξνχζαλ επεκβάζεηο πάλσ ζην πδάηηλν κέησπν ηεο πφιεο. Δπεκβάζεηο πνπ ζηφρεπαλ 86

87 θπξίσο ζηελ εγθαηάζηαζε ρξήζεσλ πνιηηηζκνχ, αλαςπρήο θαη ηνπξηζηηθψλ ππεξεζηψλ. Ρν πνηάκη είλαη ε αθεηεξία ησλ λέσλ ζρεδίσλ. Ζ πφιε έπξεπε λα μαλαξρίζεη απφ ην πνηάκη. Υζηφζν ε δχλακε ηνπ Οφηεξληακ δελ είλαη ζην απιφ γεγνλφο φηη εθεί βξίζθεηαη ην πνηάκη αιιά φηη απηφ είλαη γεκάην απφ νηθνλνκηθέο δξαζηεξηφηεηεο, ζπκβαηέο αιιά θαη αζχκβαηεο κε απηφ. Πε απηφ ην ζεκείν πξέπεη λα αλαθεξζεί φηη ε νηθνλνκία ηνπ Οφηεξληακ ζήκεξα βαζίδεηαη πνιχ ιηγφηεξν ζην ιηκάλη απφ φηη παιηφηεξα. Ρα ηειεπηαία ρξφληα ε πφιε εμειίζζεηαη φιν θαη πεξηζζφηεξν ζε κηα πφιε ηέρλεο θαη πνιηηηζκνχ. Ζ επηινγή ηνπ Οφηεξληακ σο πνιηηηζηηθή πξσηεχνπζα ηεο Δπξψπεο γηα ην 2001 επηβεβαηψλεη ην γεγνλφο. Ιακβάλνληαο ππφςε απηέο ηηο δπλακηθέο πνιενδνκηθήο αλάπηπμεο θαη αλαδηακφξθσζεο ηεο πφιεο πνπ αθνινπζήζεθαλ θαζ φιε ηε δηάξθεηα απηψλ ησλ δεθαεηηψλ, γίλεηαη κηα πξνζπάζεηα εζηίαζεο ζε νξηζκέλεο δψλεο αζηηθψλ αλαπιάζεσλ κεγάιεο ή θαη κηθξφηεξεο θιίκαθαο, πνπ απνηεινχλ ραξαθηεξηζηηθά δείγκαηα ησλ κεηαιιαγψλ πνπ παξαηεξήζεθαλ θαη παξαηεξνχληαη ζε απηή ηε ζχγρξνλε κεηξφπνιε. Πην θέληξν ηεο πφιεο θαη πξνο ην ηέινο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90, ελδηαθέξνλ πείξακα απνηειεί ν κε ζπκβαηηθφο ζρεδηαζκφο ηεο πιαηείαο Schouwburgplein θαη ην ζχλνιν πνιηηηζκνχ Museumpark, ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ ηνπ νιιαλδηθνχ ηδξχκαηνο αξρηηεθηνληθήο. Ξην ζπγθεθξηκέλα, ε θεληξηθή πεξηνρή ηνπ Οφηεξληακ, γχξσ απφ ηνλ θεληξηθφ ζηαζκφ (Rotterdam CS)θαη ηε ιεσθφξν Weena, ζα δνπλ δξακαηηθέο αιιαγέο ζηα εξρφκελα ρξφληα. Ρα πνιπψξνθα θηίξηα γξαθείσλ θάλνπλ ηελ ιεσθφξν Weena κηα ιεσθφξν κε κεηξνπνιηθή γνεηεία. Κε 151 κέηξα χςνο, ην θεληξηθφ γξαθείν αζθαιηζηηθήο εηαηξίαο Nationale Nederlanden, πνπ ζρεδηάζηεθε απφ ηνλ αξρηηέθηνλα Bonnema ( A. Bonnema ), είλαη έλα απφ ηα πςειφηεξα θηίξηα γξαθείσλ ζηηο Θάησ Σψξεο. Πηελ ίδηα πεξηνρή βξίζθεηαη ην Café de Unie (J.J.P Oud )κε κηα εληππσζηαθή πξφζνςε κε ηα βαζηθά ρξψκαηα θαη αμίεο ραξαθηεξηζηηθέο ηνπ νιιαλδηθνχ de Stijl 38. Ζ γεληθή ζχλζεζε ελζσκαηψλεη ηηο επηγξαθέο θαη ηε θσηηζκέλε δηαθήκηζε. Ρν αξρηθφ θηίξην θαηαζηξάθεθε θαηά ηε δηάξθεηα ησλ βνκβαξδηζκψλ ηνπ Ρν 1986 ε πξφζνςε αλαδεκηνπξγήζεθε ζε έλα λέν αιιά παξφκνην ηφπν αλάκεζα ζε θηίξηα ηνπ 19νπ αηψλα. Απηά ηα εληππσζηαθά θηίξηα, φπσο ην Groothandelsgebouw θαη ην Delftse Poort, ζα ελσζνχλ απφ έλαλ νινθαίλνπξην θεληξηθφ ζηαζκφ, ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ ελφο ζηαζκνχ HSL θαη κηαο ζχλδεζεο κε ειαθξχ ηξαίλν (light rail) κε ηηο θνληηλέο πφιεηο. 38 Also known as neoplasticism was a Dutch artistic movement founded in In a narrower sense, the term De Stijl is used to refer to a body of work from 1917 to 1931 founded in the Netherlands. 87

88 Ζ πιαηεία Schouwburgplein αξρηθά ζεσξήζεθε σο πξνβιεκαηηθφ αζηηθφ θελφ ζην ππθλά ρηηζκέλν λέν Οφηεξληακ, αιιά ν Geuze (A.H. Geuze (West 8) ) ην είδε σο αλάζα θαζαξνχ αέξα. Πήκεξα πιένλ έρεη θαηνξζψζεη λα ιεηηνπξγεί σο κηα ζθελή γηα ηελ πφιε, πνπ πιαηζηψλεηαη απφ δχν πνιχ ζεκαληηθά πνιηηηζηηθά ηδξχκαηα: ην δεκνηηθφ ζέαηξν Rotterdam Schouwburg θαη ηελ αίζνπζα ζπλαπιηψλ de Doelen. Ρν Εικόνα 33: Meuseum Park θνπηνπξηζηηθφ ζηλεκά Pathe, βξίζθεηαη ζην ηεηξάγσλν. Δπάλσ θαη θάησ απφ ην θνπαγηέ, νη αίζνπζεο θηλεκαηνγξάθνπ νκαδνπνηνχληαη σο ρσξηζηνί νγθνη πνπ θαίλεηαη λα αησξνχληαη πίζσ απφ έλαλ εκηδηάθαλν ηνίρν-θνπξηίλα. Πηελ πεξηνρή ηζηνξηθνχ θέληξνπ ηνπ Οφηεξληακ θαη λνηηνδπηηθά ηνπ θεληξηθνχ ζηαζκνχ, ελδηαθέξνπζα πεξηνρή αλάπιαζεο απνηειεί ν πνιπρψξνο πνιηηηζκνχ museumpark,πνπ δεκηνπξγήζεθε θαηά ην ηέινο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 80, πηνζεηψληαο πξσηνπνξηαθά αξρηηεθηνληθά ραξαθηεξηζηηθά ζηα θηίξηα- εθζεζηαθνχο ρψξνπο ηνπ. Απηφ ην ζχγρξνλν αζηηθφ πάξθν, πνπ Εικόνα 34: Κζντρο ςφγχρονθσ τζχνθσ: Witte de With 88 ζρεδηάζηεθε απφ ηνπο αξρηηέθηνλεο Rem Koolhaas θαη Yves Brunier, ζπλδέεη πνιιά απφ ηα φξγαλα ηέρλεο ηνπ Οφηεξληακ ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ κνπζείσλ θπζηθήο ηζηνξίαο ηνπ Οφηεξληακ, Kunsthal, Boijmans Van Beuningen, Chabot, ην ίδξπκα νιιαλδηθήο αξρηηεθηνληθήο θαη ην Sonneveld House. Ρν ηλζηηηνχην αξρηηεθηνληθήο ηεο Νιιαλδίαο (Λederlands Αrchitectuur Ηnstituut) επίζεο, απνηειεί έα Εικόνα 35: Nederlands Architecture instidute άιιν δείγκα ηεο αξρηηεθηνληθήο ηεο πεξηνρήο. Ν αξρηηέθηνλαο Jo Coenen (J.M.J. Coenen )δεκηνχξγεζε ηα ρσξηζηά κέξε ηνπ θηηξίνπ γηα ηηο θχξηεο ιεηηνπξγείεο, θάζε έλα κε ηα αξρηηεθηνληθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ: ην αξρείν κε ζήκα

89 κπαλάλα, νξζνγψληνο εθζεζηαθφο ρψξνο θαη ην ςειφ γπάιηλν κεζαίν ηκήκα, πνπ θηινμελεί γξαθεία, ηε βηβιηνζήθε θαη ηελ θεληξηθή είζνδν. Ρν κνπζείν BOIJMANS VAN BEUNINGEN ζε ζρέδην ηνπ Van der Steur (A. van der Steur ) εκπλεχζηεθε απφ ηε ζθαλδηλαβηθή αξρηηεθηνληθή. Ρα παξαδνζηαθά πιηθά φπσο ην ηνχβιν θαη ν ραιθφο έξρνληαη ζε πιήξε αληίζεζε κε άζπξεο βίιεο θαηά κήθνο ηνπ δξφκνπ πνπ θηίζηεθαλ ηελ ίδηα πεξίνδν. Ρξείο επεθηάζεηο έρνπλ πξνζηεζεί ζην κνπζείν. Ρν Witte de With, ηδξχζεθε ην 1990 σο θέληξν γηα ηε ζχγρξνλε ηέρλε κε ηελ απνζηνιή ηεο εηζαγσγήο ηεο ζχγρξνλεο ηέρλεο θαη ηεο ζεσξίαο ζηα πιαίζηα ηεο πφιεο ηνπ Οφηεξληακ θαζψο επίζεο θαη ησλ Θάησ Σσξψλ ζπλνιηθά. Δπηδίσμε αξρηθά λα παξνπζηάζεη κηα ελαιιαθηηθή ιχζε ηφζν ζε ζρέζε κε ην θιαζζηθφ κνπζείν γηα ηε ζχγρξνλε ηέρλε φζν θαη ζε ζρέζε κε ηηο ππάξρνπζεο πξσηνβνπιίεο ησλ θαιιηηερλψλ. Θαηά ηε δηάξθεηα ησλ εηψλ, ην Witte de With έρεη εμειηρζεί, θαη παξάγεη λέα έξγα ηέρλεο. Απηφ έρεη νδεγήζεη ζηελ αλάπηπμε ελφο ηνπηθνχ, εζληθνχ θαη δηεζλνχο δηθηχνπ αλζξψπσλ θαη νξγαλψζεσλ πνπ αθνινπζνχλ θαη ππνζηεξίδνπλ ελεξγά ηηο δξαζηεξηφηεηεο ηνπ ηλζηηηνχηνπ. Γχν επηπιένλ πεξηνρέο ελδηαθέξνληνο απνηεινχλ ε ζπλνηθία Laurens θαη ε πεξηνρή Blaak. Πηε ζπλνηθία Laurens, πνπ απνηειεί ην πξνπνιεκηθφ θέληξν ηνπ Οφηεξληακ, θαηαζθεπάδεηαη θαη αλακέλεηαη γηα λα νινθιεξσζεί ην 2014 ην Κarket Ζall, έλα έξγν ησλ νιιαλδψλ αξρηηεθηφλσλ MVRDV. Ρν έξγν, πνπ θαηαζθεπάδεηαη απφ ηελ Provast 39, πεξηιακβάλεη κηα ππαίζξηα αγνξά, ε νπνία ιφγσ ησλ λέσλ πεξηνξηζκψλ πγηεηλήο ησλ νιιαλδηθψλ λφκσλ πξέπεη λα θαιπθζεί. Ξεξηιακβάλεη επίζεο 246 θαηνηθίεο, νη νπνίεο δηακνξθψλνπλ έλα ηφμν πνπ θαιχπηεη ηελ πεξηνρή ηεο αλνηρηήο αγνξάο. Απηφ νδεγεί ζε κηα πεξηνρή η.κ., κε κηα πεξηνρή εζηίαζεο 1,600 η.κ. ζην ηζφγεην θαη ηνλ πξψην φξνθν, κία ππεξαγνξά η.κ. θαη έλαλ ππφγεην ρψξν ζηάζκεπζεο γηα απηνθίλεηα. Ζ εζσηεξηθή πξφζνςε ηεο αςίδαο ζα θαιπθζεί κε LEDs γηα έλα ζπλερψο κεηαβαιιφκελν εζσηεξηθφ. Ζ κπξνζηά θαη πίζσ φςε θαιχπηνληαη κε κηα εχθακπηε πξφζνςε γπαιηνχ, επηηξέπνληαο ηε κέγηζηε δηαθάλεηα. Ξνιχ θνληά ζην θέληξν ηεο πφιεο, ην Νληριαβελ(Ξαιηφ ιηκάλη) είλαη κηα δσληαλή πεξηνρή κε κππξαξίεο θαη θαθέ, ελψ ζηα θηίξηα ην παιηφ ζπλππάξρεη κε ην κνληέξλν. Πηελ πεξηνρή Blaak πνπ ζπλνξεχεη κε ην παιηφ ιηκάλη, ην έξγν πνπ δεζπφδεη είλαη ηα ζπίηηα θχβνη (Kubuswoning) ηνπ Νιιαλδνχ αξρηηέθηνλα Piet Blom. Πθέθηεθε ην ζρέδην ηνπ ζαλ έλα δέληξν θαη φιν ην ζπγθξφηεκα ζαλ έλα δάζνο- ρσξηφ. Ζ ηδέα ηνπ ήηαλ λα δεκηνπξγήζεη έλα ρσξηφ κέζα ζηελ πφιε, κηα αζθαιή φαζε, φπνπ ζα ππάξρνπλ δηάθνξεο ιεηηνπξγίεο. Κηθξήο θιίκαθα επηρεηξήζεηο, θαηαζηήκαηα, έλα ζρνιείν, κηα παηδηθή ραξά ζην επίπεδν ηνπ εδάθνπο θαη θαηνηθίεο ζην πάλσ επίπεδν. Ζ δπλαηή αιιειεπίδξαζε αλάκεζα ζην ηδησηηθφ θαη ην δεκφζην είλαη ραξαθηεξηζηηθή. Ρν ζπγθξφηεκα είλαη ζηελ

90 πξαγκαηηθφηεηα κηα πεδνγέθπξα πνπ δηαζρίδεη κηα θπθινθνξηαθή αξηεξία. Απνηειείηαη απφ 38 θχβνπο ζπίηηα, πνπ είλαη ζήκεξα θαηνηθίεο αιιά θαη ηνπξηζηηθφ αμηνζέαην. Έλαο απφ ηνπο θχβνπο-ζπίηηα έρεη δηακνξθσζεί ζε κνπζείν (Kijk-kubus). Έλα αθφκε παιηφ ιηκάλη ην Delfshaven, φηαλ ην Οφηεξληακ απνηεινχζε αθφκε έλα άζρεκν ςαξνρψξη, έρεη κεηαβιεζεί ζε κηα απφ ηηο σξαηφηεξεο γεηηνληέο ηεο πφιεο. Πε απηφ ην παιηφ ιηκάλη πνπ αλήθε θάπνηε ζηε γεηηνληθή πφιε Ληέιθ (φηαλ απηή απνηεινχζε ηελ πξσηεχνπζα ηεο ρψξαο), κηθξά ρακειά ζπίηηα θαη απνζήθεο έρνπλε κεηαηξαπεί ζε εζηηαηφξηα, κπαξ θαη γθαιεξί πνπ δίλνπλ έλα κπνέκηθν ραξαθηήξα ζε φιε ηε γεηηνληά. Έλα ηζηνξηθφ κνπζείν αθηεξσκέλν ζηελ θαζεκεξηλή δσή ηνπ Οφηεξληακ θαη ε κηθξή εθθιεζία ησλ Ξξνζθπλεηψλ Ξαηέξσλ είλαη ηα θπξηφηεξα αμηνζέαηα ηεο γεηηνληάο. Ζ αλνηθνδφκεζε ηνπ ιηκαληνχ ρξεκαηνδνηήζεθε απφ ην πξφγξακκα Urban areas: Netherlands Objective 2 ηεο επξσπατθήο έλσζεο ( ). Ξαξά ηα ζεκαληηθά θνηλσληθά πξνβιήκαηα πνπ αληηκεηψπηδε, ην Delfshaven έρεη νξηζκέλα γεσγξαθηθά πιενλεθηήκαηα: θαιή ζέζε ζην θέληξν ηεο πφιεο κε θαιή πξφζβαζε, ζεκαληηθέο ππεξηνπηθέο ρξήζεηο( παλεπηζηήκην θαη θεληξηθφ λνζνθνκείν), θζελή γε γηα λέεο Εικόνα 36: Υπαίκρια αγορά Market Hall επηρεηξήζεηο, εξγαηηθφ δπλακηθφ θαη ηνπξηζηηθέο πξννπηηθέο. Ρα ηειεπηαία ρξφληα, ην δεκνηηθφ ζπκβνχιην δνπιεχεη κε ηελ ηνπηθή θνηλφηεηα ζε κηα ζηξαηεγηθή αζηηθήο αλαγέλλεζεο ηεο πεξηνρήο Werk voor Delfshaven. Απηφ ην πξφγξακκα ηνπ ήηαλ αθνζησκέλν ζηηο ηνπηθέο γεηηνληέο θαη ζε κηα νινθιεξσκέλε πξνζέγγηζε θνηλσληθήο, θπζηθήο θαη νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο. Ζ πεξηνρή Kop van Zuid βξίζθεηαη ζηελ αλαηνιηθή αθηή ηνπ πνηακνχ Κaas, απέλαληη απφ ην θέληξν ηεο πφιεο, θαη ζε εγγχηεηα κε ηηο γεηηνληέο ρακειψλ εηζνδεκάησλ Katebdrecht, Afrikaanderbuut θαη Feijenoord. Ξξφθεηηαη γηα κηα πεξηνρή κε πινχζην παξειζφλ, θαζψο εδψ μεθίλεζε ε πξψηε επέθηαζε ηνπ ιηκαληνχ. Ζ ζπλνιηθή πεξηνρή ρσξίδεηαη ζηηο δψλεο Wilhelminaplein, Entrepot, Landtong, Wilhemina Pier, Zuidkade, Stadstuinen θαη Parkstad απφ ηηο νπνίεο άιιεο έρνπλ πεξηζζφηεξν επηρεηξεκαηηθφ ραξαθηήξα θαη άιιεο απνηεινχλ δψλεο θαηνηθίαο. Πηελ απνβάζξα Wilhemina Pier ζρεδηάζηεθαλ θπξίσο ςειά θηίξηα ζε ζπλδπαζκφ κε θνηλσληθή θαηνηθία θαη ηδησηηθά δηακεξίζκαηα θαζψο θαη εκπνξηθά θαηαζηήκαηα θαη ππεξεζίεο γηα ηελ εμππεξέηεζε ηνπ ηνπηθνχ πιεζπζκνχ. 90

91 Ηδηαίηεξα ζεκαληηθή θξίλεηαη ε πξφβιεςε θαη ε θαηαζθεπή δηαθφξσλ ηχπσλ δηακεξηζκάησλ θαη θαηνηθηψλ γηα ηηο δηάθνξεο θνηλσληθέο ηάμεηο. Νη πξνηάζεηο γηα Εικόνα 37: Stadstuinen: γειτονιά ςτθν περιοχι Kop van Zuid ην Kop van Zuid (πεξίνδνο αλάπιαζεο ) πξνέβιεπαλ ηνλ πξνζδηνξηζκφ ζπλδεδεκέλσλ κεηαμχ ηνπο ζπλνηθηψλ, απφ ηηο νπνίεο ε πην ζεκαληηθή βξηζθφηαλ ζηελ πεξηνρή Wilhelmina Pier- ζε ζηξαηεγηθή ζέζε απέλαληη απφ ην θέληξν ηεο πφιεο- θαη θηινμελνχζε θπξίσο πνιπηειείο θαηνηθίεο θαη θηίξηα γξαθείσλ. Άιιεο ζπλνηθίεο νξγαλψζεθαλ ζηελ πεξηνρή Landtong- πνπ είλαη Εικόνα 38: Erasmus Bridge πεξηηξηγπξηζκέλε απφ λεξφ- θαη γηα ηελ νπνία πξνβιέθζεθαλ θπξίσο θαηνηθία θαη εκπφξην, ζηελ Zuidkade πνπ ζα θηινμελνχζε δηακεξίζκαηα θαη εκπνξηθέο ρξήζεηο ζηα ηζφγεηα θαη ζηελ πεξηνρή Stadstuinen, νηθνγελεηαθέο θαηνηθίεο. Ζ Stadstuinen είλαη κηα λέα γεηηνληά ζην Θop van Zuid κε ειθπζηηθέο, ηδηφθηεηεο θαη ελνηθηαδφκελεο θαηνηθίεο, θαηαζηήκαηα θαη γξαθεία. Νινθιεξψζεθε ζην ηέινο ηνπ 2002 θαη απνηειεί κηα κηθξή πφιε. Ρα δεδνκέλα ηνπ ζρεδηαζκνχ- θαξδηέο ιεσθφξνη θαη κηα θεληξηθή πεξηνρή πξαζίλνπ- ηελ θαζηζηνχλ έλα νινθιεξσκέλν θαη ηζνξξνπεκέλν ζχλνιν. Ζ εμσηεξηθή πεξίκεηξνο ηεο πεξηνρήο νξίδεηαη απφ ελληαφξνθα ή επηαψξνθα κπιφθ θαηνηθίαο κε ηζφγεηα θαηαζηήκαηα θαη γξαθεία. Θαηνηθίεο ρακειψλ εηζνδεκάησλ βξίζθνληαη πην θνληά ζην θεληξηθφ πάξθν ελψ αζηηθέο πνιπηειείο θαηνηθίεο νινθιεξψλνπλ ζρεδηαζηηθά ηηο γσλίεο ηνπ νηθνδνκηθνχ ηεηξαγψλνπ. Ρν Kop van Zuid έπξεπε λα είλαη εχθνια θαη άκεζα πξνζβάζηκν, ηφζν γηα ηνπο επηρεηξεκαηίεο θαη ηνπο εξγαδφκελνπο, φζν θαη γηα ηνπο θαηνίθνπο αιιά θαη ηνπο επηζθέπηεο ηεο πεξηνρήο. Γηα απηφ ην ιφγν, ε θπβέξλεζε αιιά θαη ν δήκνο επέλδπζαλ ζηελ θαηαζθεπή ηεο γέθπξαο 91

92 Erasmus Bridge, ηεο νδνγέθπξαο Varkennoordse, ηνπ ζηαζκνχ Wilhelminaplein θαη ηνπ ηξακ Tramplus. Κε ηελ γέθπξα Erasmusbridge (Van Berkel & Bos ) ινηπφλ, ην Οφηεξληακ φρη κφλν έρεη απνθηήζεη έλα λέν νξφζεκν, αιιά έρεη δεκηνπξγήζεη θαη κηα ζχλδεζε κεηαμχ ηνπ θέληξνπ ηεο πφιεο θαη ηεο ιηκεληθήο ρεξζνλήζνπ Kop van Zuid, ε νπνία έρεη κεηαηξαπεί ζε πεξηνρή θαηνηθίαο θαη γξαθείσλ 120 εθηαξίσλ θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ηειεπηαίσλ εηψλ. Δλψ ην ιηκάλη κεηαθέξεηαη πξνο ηηο εθβνιέο ηνπ πνηακνχ Κέπζε, νη πξνεγνχκελεο απνβάζξεο ζηηο βφξεηεο φρζεο κεηαηξέπνληαη επίζεο ζε πεξηνρέο θαηνηθίαο. Ζ δπλακηθή αλάπηπμε ζηελ πεξηρή Kop van Zuid έρεη κεηαηνπίζεη ην θέληξν ηεο πφιεο πξνο ηηο φρζεο ηνπ πνηακνχ, κε απηήλ ηελ γέθπξα σο ζχγρξνλν νξφζεκν. Ρν ιηκάλη απνζεθψλ (Entrepot harbor) έρεη κηα πινχζηα ηζηνξία θαη ήηαλ θέληξν γηα ην εκπφξην θαη βηνκεραλία γηα αηψλεο. Πην 19ν αηψλα, ν επηρεηξεκαηίαο Lodewijk Pincoffs ηνπ Οφηεξληακ αλέπηπμε ιηκάληα, ην θηίξην Poortgebouw θαη ηελ απνζήθε εκπνξεπκάησλ «Five Continents». Απηφ ην κέξνο ηεο πεξηνρήο Kop van Zuid δελ θπξηαξρείηαη πιένλ απφ ηηο απνζήθεο εκπνξεπκάησλ, νη νπνίεο έρνπλ αληηθαηαζηαζεί απφ δηακεξίζκαηα πνιπηειείαο, ζηνχληην ησλ θαιιηηερλψλ θαη θαηαζηήκαηα. Ρν κλεκεηαθφ ηεισλεηαθφ γξαθείν ζηεγάδεη ηψξα ην Suitehotel Pincoffes. Αλαηνιηθά, ην λέν θηίξην γξαθείσλ ηεο Unilever γλσζηφεσο Γέθπξα πςψλεηαη επάλσ απφ ηα γχξσ θηίξηα. Νη νξαηέο δηαγψηεο ζπλδέζεηο αληερνχλ ηε δνκή ηεο θνληηλήο αλπςσηηθήο γέθπξαο ζηδεξνδξφκσλ de Hef. Εικόνα 39: Λιμάνι αποκθκϊν:entreport Harbour 92

93 Ινλδίλν (Docklands) H κεγαιχηεξε αλάπιαζε πνπ πινπνηήζεθε ζηνλ επξσπατθφ ρψξν ζεσξείηαη φηη πξαγκαηνπνηήζεθε ζηα Docklands ηνπ Ινλδίλνπ ζε έθηαζε 22 ρηιηφκεηξα θαηά κήθνο ηνπ Ράκεζε θαη αλαηνιηθά ηνπ Ξχξγνπ ηνπ Ινλδίλνπ. Ηζηνξηθά ε πεξηνρή απνηεινχζε ην κεγαιχηεξν εκπνξηθφ ιηκάλη πξηλ απφ ην Β Ξαγθφζκην Ξφιεκν θαη ιεηηνπξγνχζε σο ρψξνο γηα απνζήθεπζε ή κεηαπνίεζε ησλ πξντφλησλ πνπ εηζάγνληαλ. Ξαξφια απηά, κε ηε κεηαθνξά ησλ λαπηηιηαθψλ επηρεηξήζεσλ ζην Tilbury θαη κε ηελ εκθάληζε ησλ containers, ε πεξηνρή καζηηδφηαλ απφ Εικόνα 40: Κάτοψθ Docklands θνηλσληθή- νηθνλνκηθή θξίζε. Ιφγσ ηεο ηάζεο αλάπηπμεο ησλ ιηκεληθψλ δξαζηεξηνηήησλ πξνο ηα αλαηνιηθά, ε ελ ιφγσ πεξηνρή γλψξηζε δηαδνρηθέο θάζεηο εγθαηάιεηςεο 40. Ζ δηαδηθαζία ησλ αλαπιάζεσλ νπζηαζηηθά μεθίλεζε κε ηε δεκηνπξγία ηεο εηαηξείαο London Docklands Development Corporation ην 1981 εθφζνλ ην έξγν βαζηδφηαλ θπξίσο ζηηο ηδησηηθέο επελδχζεηο. Κέζσ ησλ παξεκβάζεσλ απηψλ δεκηνπξγήζεθαλ αξρηθά θαηνηθίεο θαη κεηέπεηηα άιιεο , ελψ δεκηνπξγήζεθαλ θαη ζέζεηο εξγαζίαο κε ηελ εγθαηάζηαζε εηαηξεηψλ. H LDDC 41 επεξέαζε ηελ εκθάληζε ηεο πφιεο κε βάζε δχν ζεκεία 42 : πξψηα κέζν ηεο βνήζεηάο ηεο λα απνθαζηζηεί ην ζηπι ηεο αξρηηεθηνληθήο πνπ ζα αθνινπζεζεί ζηελ θαηαζθεπή θαη δεχηεξν κέζν ηεο ππεπζπλφηεηάο ηεο λα δηαηεξήζεη ηηο ηζηνξηθέο δνκέο. Ρα ηειεπηαία 20 ρξφληα ν πιεζπζκφο ηεο πεξηνρήο έρεη δηπιαζηαζηεί θαη ε πεξηνρή έρεη κεηαηξαπεί ζε ζεκαληηθφ επηρεηξεζηαθφ θέληξν θαη ζε κηα απμαλφκελε πεξηνρή κε πνιχ θαιή πξφζβαζε 43. To Canary Wharf έρεη γίλεη απφ ηα κεγαιχηεξα ζπγθξνηήκαηα νπξαλνμπζηψλ 40 Δελλαδζτςιμασ Μ.Π. (2007), Χρήςεισ Γησ και Διαχείριςη Εγγείου Αποθζματοσ, Χαροκόπειο Πανεπιςτιμιο, Σμιμα Γεωγραφίασ, Καλλικζα, ςελ.: LDDC: London Docklands Development Corporation 42 Ogden P.(1992), Update London Docklands the challenge of development, Cambridge University Press, UK, Chapter 4: Remaking the image of the Docklands (Darrel Crilley), p.:27, The LDCC influences the appearance of the city in two main ways: through helping decide which style of architecture gets built; and through its responsibility for conservation of historic structures Encyclopedia (2007), Urban Renewal, εφρεςθ ςτισ 21 Οκτωβρίου 2007, ςτθν ιςτοςελίδα: the past 20 years, the population of the Docklands has more than doubled and the area has become both a major business centre and an increasingly acceptable area to live. 93

94 ζηελ Δπξψπε θαη είλαη κηα απεπζείαο πξφθιεζε γηα ηελ νηθνλνκηθή θπξηαξρία ηνπ City 44. Ρα πξνβιήκαηα πνπ πξνέθπςαλ θαηά ηε δηαδηθαζία ηεο αλάπιαζεο είλαη ηα αθφινπζα: 45 Πε νηθνλνκηθφ επίπεδν, θχξην ραξαθηεξηζηηθφ ηεο εκπεηξίαο ησλ νξγαληζκψλ αζηηθήο αλάπηπμεο θαη ηδηαίηεξα ησλ Docklands είλαη ε αληίθαζε πνπ παξαηεξήζεθε κεηαμχ ηεο φιεο ξεηνξείαο γηα ηελ ελεξγνπνίεζε θαηά θχξην ιφγν ηδησηηθψλ θεθαιαίσλ ζηελ δηαδηθαζία αλάπιαζεο θαη ηεο πξαγκαηηθφηεηαο, πνπ επέβαιε κία απμεκέλε νηθνλνκηθή ζπκκεηνρή ηνπ δεκφζηνπ ηνκέα. Ξην ζπγθεθξηκέλα, ήδε απφ ηελ αξρή ηεο δξαζηεξηνπνίεζεο ησλ Νξγαληζκψλ Αζηηθήο Αλάπηπμεο θαη αθφκα πεξηζζφηεξν ζηα Docklands (ιφγσ ηνπ κεγέζνπο θαη ηεο εκβέιεηαο ηνπ εγρεηξήκαηνο) παξνπζηάζζεθαλ ζχλζεηεο απαηηήζεηο γηα ηε δηακφξθσζε νινθιεξσκέλσλ επελδπηηθψλ παθέησλ πξνο δηαπξαγκάηεπζε θαη πψιεζε ζε ζεζκηθνχο επελδπηέο. Δπίζεο, ε ίδηα έκθαζε πνπ δφζεθε ζην ξφιν ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα δεκηνχξγεζε έλα θιίκα, ππφ ην νπνίν ε φιε επέκβαζε παξνπζηάζζεθε επάισηε απφ ηηο εμειίμεηο ζηελ θηεκαηαγνξά ηνπ Ινλδίλνπ. Δμειίμεηο κάιηζηα, πνπ ζε κεγάιν βαζκφ επεξέαδαλ θαη νη ίδηεο νη επελδπηηθέο πξσηνβνπιίεο θαη ηα έξγα ηνπ Νξγαληζκνχ. Έλα δεχηεξν ραξαθηεξηζηηθφ έρεη λα θάλεη κε ηελ ίδηα ε θχζε ησλ νξγαληζκψλ πνπ πεξηνξίδεηαη εμ' νξηζκνχ ζηελ ελεξγνπνίεζε ηεο δήηεζεο ζηε θηεκαηαγνξά, ζε πεξηνρέο πνπ είηε δελ ππήξρε ή είρε απιά αηνλήζεη. Ρν γεγνλφο απηφ έζεζε, ηνπιάρηζηνλ ζε αξρηθή θάζε, ζε δεχηεξε κνίξα δεηήκαηα φπσο ε απαζρφιεζε πνπ δεκηνπξγείηαη ζηηο ππφ αλάπιαζε πεξηνρέο, ζε ηνκείο φπσο ν θαηαζθεπαζηηθφο ηνκέαο, ην ιηαληθφ εκπφξην, ν ηνπξηζκφο θαη ππεξεζίεο. Υο εθ ηνχηνπ, ν Νξγαληζκφο Αζηηθήο Αλάπηπμεο ησλ Docklands (αιιά θαη γεληθφηεξα ε πξψηε γεληά ησλ Νξγαληζκψλ Αζηηθήο Αλάπηπμεο) ζπλνδεχηεθε απφ έληνλε πξνβιεκαηηθή αλαθνξηθά κε ηα κεγέζε ηεο απαζρφιεζεο πνπ δεκηνπξγεί ε αθνινπζνχκελε πνιηηηθή αλάπιαζεο. Πε δεχηεξν ζηάδην ε πξνβιεκαηηθή επεθηάζεθε ζε πνηνηηθφηεξνπ ραξαθηήξα εθηηκήζεηο αλαθνξηθά κε ην θαηά πφζν ε απαζρφιεζε πνπ δεκηνπξγείηαη ζηελ ππφ αλάπιαζε πεξηνρή αθνξά ζην ηνπηθφ εξγαηηθφ δπλακηθφ ή απιά πξφθεηηαη γηά κεηαθνξά εμεηδηθεπκέλνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ απφ αιινχ (The House of Commons Employment Committee 1988). 44 Encyclopedia (2007), Urban Renewal, εφρεςθ ςτισ 21 Οκτωβρίου 2007, ςτθν ιςτοςελίδα: Wharf has become one of Europe's biggest clusters of skyscrapers and a direct challenge to the financial dominance of the City 45 Δελλαδζτςιμασ Μ.Π. (2007), Χρήςεισ Γησ και Διαχείριςη Εγγείου Αποθζματοσ, Χαροκόπειο Πανεπιςτιμιο, Σμιμα Γεωγραφίασ. 94

95 Απφξξνηα φισλ απηψλ ήηαλ ε ελ κέξεη κεηαηφπηζε ηεο ελδηαθέξνληνο θαη ζε δεηήκαηα εθπαίδεπζεο - επηκφξθσζεο ηνπ ηνπηθνχ πιεζπζκνχ. Πε θνηλσληθφ επίπεδν, γεληθά έρεη αλαπηπρζεί ε άπνςε σο θξηηηθή ηεο φιεο εκπεηξίαο, φηη ν ε θπξίαξρε ηδησηηθφ -νηθνλνκηθή δηάζηαζε πνπ εκπεξηέρεηαη ζηε ινγηθή ησλ νξγαληζκψλ ιεηηνπξγεί ζε φθεινο κφλν ησλ κεζαίσλ θαη πςειψλ εηζνδεκαηηθψλ ζηξσκάησλ. Πην βαζκφ δειαδή πνπ ε ινγηθή ηεο αλάπιαζεο ζεκαηνδνηεί θαηά θαλφλα ηελ αλαζέξκαλζε ηεο θηεκαηαγνξάο, πξνθχπηεη έλα πξφηππν αλάπηπμεο ηνπ ρψξνπ ην νπνίν επλνεί ηα θνηλσληθά ζηξψκαηα εθείλα πνπ έρνπλ ηε δπλαηφηεηα πξφζβαζεο ζε "ηππηθέο" αγνξέο. Θαηά απηφ ηνλ ηξφπν, κέζσ ηεο πνιηηηθήο ησλ Νξγαληζκψλ Αζηηθήο Αλάπηπμεο, έλα κεγάιν ηκήκα ηνπ αζηηθνχ πιεζπζκνχ εκθαλίδεηαη σο απνθιεηφκελν απφ ηα νθέιε πνπ δεκηνπξγεί ε αλάπιαζε ησλ πεξηνρψλ. Ρέινο, έλα θξίζηκν δήηεκα πνπ πξνβάιιεη, έρεη λα θάλεη κε ηηο ζρέζεηο ησλ ελψζεσλ κε ηνπο θνξείο, ηηο αξκνδηφηεηεο θαη ηελ πνιηηηθή ηεο ηνπηθήο απηνδηνίθεζεο. Ζ ζηελή θαη παξαγσγηθή δηαπινθή ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηνπ Νξγαληζκνχ Αζηηθήο Αλάπιαζεο ησλ Docklands κε ηδησηηθέο εηαηξείεο ζεζκηθψλ επελδπηψλ, νδήγεζε ζε κία αληηζεηηθή θαη ζπρλά αληαγσληζηηθή ζρέζε κε ηνπο θνξείο ηεο ηνπηθήο απηνδηνίθεζεο ηεο πεξηνρήο. πσο είλαη γλσζηφ ζηνπο Νξγαληζκνχο κεηαβηβάζζεθε έλα επξχηαην θάζκα εμνπζηψλ θαη αξκνδηνηήησλ αλαθνξηθά κε ηελ -πνιηηηθή γεο, ηελ πνιηηηθή ειέγρνπ ηεο αλάπηπμεο θαη κε ηνλ πνιενδνκηθφ ζρεδηαζκφ. Δηδηθφηεξα, ε πνιηηηθή ειέγρνπ ηεο αλάπηπμεο θαη ε πξνζηαζία ηνπ ηζηνξηθνχ πνιηηηζκηθνχ απνζέκαηνο κεηαβηβάζζεθε εμ' νινθιήξνπ ζηνπο νξγαληζκνχο. Δηδηθφηεξα γηα ηελ πεξίπησζε ησλ Docklands, ν Νξγαληζκφο πήξε ππφ ηνλ απνθιεηζηηθφ ζρεδφλ έιεγρφ ηνπ, κία πεξηνρή γηα ηελ νπνία είραλ ήδε πξνεγεζεί ζρέδηα αλάπιαζεο απφ ηνπο γχξσ δήκνπο. Ξξνέθπςαλ έηζη δηαθσλίεο σο πξνο ηηο πξνβιεπφκελεο απφ ην πξφγξακκα ηνπ Νξγαληζκνχ ρξήζεηο γεο. Πε ζπλδπαζκφ κε ην πξνεγνχκελν, αληηζέζεηο εθδειψζεθαλ απφ ην γεγνλφο φηη νη λέεο ρξήζεηο δελ ζπλέβαιαλ ζηε δεκηνπξγία ζέζεσλ απαζρφιεζεο θαη ζηελ θάιπςε ζηεγαζηηθψλ αλαγθψλ ησλ επηκέξνπο δήκσλ. Ζ πεξηνρή ησλ Docklands πνπ θιεξνλφκεζε ν LDDC (νξγαληζκφο αζηηθήο αλάπηπμεο) ην Εικόνα 41: Άποψθ Canary Warf 1981 ήηαλ ηδηαίηεξα απνκνλσκέλε απφ ην ππφινηπν Ινλδίλν. Ζ πξφζβαζε ήηαλ δχζθνιε, θαζψο ππήξραλ ειάρηζηνη 95

96 δξφκνη θαη νπζηαζηηθά αλχπαξθηεο δεκφζηεο ζπγθνηλσλίεο ζηελ πεξηνρή. Δπηπιένλ ιίγνη άλζξσπνη ζην Ινλδίλν ζθέθηνληαλ φηη ε πεξηνρή άμηδε επίζθεςεο. Ρα Docklands ραξαθηεξίδνληαλ απφ ηα ζπληξηπηηθά πξνβιήκαηα ηεο θνηλσληθήο ζηέξεζεο, ηεο θησρήο θαηνηθίαο θαη ησλ κηθξψλ πξννπηηθψλ γηα εθπαίδεπζε θαη απαζρφιεζε ζε έλα θπζηθφ πιαίζην εγθαηάιεηςεο θαη απνζχλζεζεο. Ρν 1981 ζηελ πεξηνρή θπξηαξρνχζαλ ηα εγθαηαιειεηκκέλα εδάθε θαη νη πδάηηλεο επηθάλεηεο πνπ παξέκεηλαλ κεηά ην θιείζηκν ησλ απνβάζξσλ. Αξθεηά θηήξηα πνπ ζπλδένληαλ κε ηηο απνβάζξεο θαηεδαθίζηεθαλ κε ην θιείζηκφ ηνπο ελψ ε πιεηνςεθία ησλ πεξηνρψλ θαηνηθίαο απνηεινχληαλ απφ πνιπψξνθα κπινθ καδηθήο θαηνηθίαο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 50 θαη ηνπ 60. Εικόνα 42: Docklands: Κοιτϊντασ ανατολικά Ζ UDA (αζηηθή πεξηνρή αλάπηπμεο) θαηά έλα κεγάιν κέξνο ζηεξείην πεξηβαιινληηθήο πνηφηεηαο θαη ηεο νπηηθήο ζπλνρήο. «Η παξαδνζηαθή πξνζέγγηζε ζηελ αλάπιαζε ησλ θέληξσλ πφιεσλ ήηαλ ζαθψο αθαηάιιειε γηα ηα Docklands. Η πεξηνρή ήηαλ ζεκαληηθά κεγαιχηεξε απφ νπνηαδήπνηε πξνεγνχκελε θαη πάξα πνιχ δηαθνξεηηθή θαη ζχλζεηε γηα κηα απιντθή ζηξαηεγηθή. Μηα λέα πξνζέγγηζε ήηαλ απαξαίηεηε». 46 Ν LDDC ήηαλ ππέξκαρνο ηεο αμηνπνίεζεο ησλ εγθαηαιειεηκκέλσλ πεξηνρψλ κε κηα λέα ζεηξά ρξήζεσλ. Δπεδίσμε λα παξέρεη έλα επέιηθην πιαίζην γηα ηελ αλάπιαζε, ην νπνίν ζα ελζσκάησλε ηηο κεηαβαιιφκελεο νηθνλνκηθέο θαη θνηλσληθέο απαηηήζεηο πνπ ζα πξνέθππηαλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πεξηφδνπ αλάπιαζεο κηαο ηέηνηαο κεγάιεο πεξηνρήο. Ζ εκπνξηθή αλάπηπμε, ηελ νπνία επηζπκνχζε λα πξνσζήζεη, ζα κπνξνχζε εχθνια λα πξνζαξκνζηεί ζηηο κεγάιεο θελέο εθηάζεηο πνπ ήηαλ δηαζέζηκεο ζηα Docklands. Ρα Docklands δελ ήηαλ κηα απηφλνκε θαη δηαθξηηή πεξηνρή κε ελνπνηεκέλε ηαπηφηεηα. Ήηαλ κηα κεγάιε θαη εμαηξεηηθά ζχλζεηε πεξηνρή πνπ απνηεινχζε ηκήκα ηεο πφιεο. Ζ κεζαησληθή αλάπηπμε πνπ ζπλαληά θαλείο ζηα θνκκάηηα ηεο πφιεο φπσο ζηε γέθπξα ηνπ Ινλδίλνπ, ην Bermondsey θαη ηα Wapping θαη Limehouse έξρεηαη ζε εληππσζηαθή αληίζεζε κε ηηο απέξαληεο πεξηνρέο ηνπ εδάθνπο θαη χδαηνο πνπ ζπλζέηνπλ ηελ πεξηνρή ησλ Royal Docks. Ζ πνιηηηθή ηνπ LDDC επεδίσμε λα βαζηζηεί ζηνλ εγγελή ραξαθηήξα θάζε πεξηνρήο απνθεχγνληαο ηελ αλσλπκία πνπ ζα πξνέθππηε απφ ηε δεκηνπξγία κηαο εληαίαο θαη νκνηφκνξθεο αλάπηπμεο ζε νιφθιεξε ηελ πεξηνρή. 46 Ηίγρα Κουροφςθ, Θ ανάπλαςθ των Docklands του Λονδίνου. ΕΜΠ, Ακινα. 96

97 Ππληήξεζε : Ζ αξρηηεθηνληθή θιεξνλνκηά ησλ Docklands, ζε κεγάιν βαζκφ, ήηαλ αγλνεκέλε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 60 θαη ηνπ 70, ελψ κεγάινο αξηζκφο ζεκαληηθψλ θηεξίσλ δελ γιίησζε ηελ θαηεδάθηζε. Ν LDDC ζπκθψλεζε εμαξρήο φηη νη «επηδφληεο» ηνκείο αξρηηεθηνληθνχ θαη ηζηνξηθνχ ελδηαθέξνληνο πξέπεη λα ζπληεξεζνχλ θαη λα ελζσκαησζνχλ ζην νγθψδεο πξφγξακκα ηεο επέλδπζεο ψζηε λα ζπκβάινπλ ζηε κφληκε αλαγέλλεζε ηεο πεξηνρήο θαη λα παξέρνπλ κηα ζχλδεζε κεηαμχ ηνπ παξειζφληνο θαη ηνπ κέιινληνο. Ρειηθά κέζσ ελφο ζπλδπαζκνχ επηρνξεγήζεσλ θαη λνκηθψλ ζπκθσληψλ έρεη δηαζσζεί ε πιεηνςεθία ησλ ππαξρφλησλ ηζηνξηθψλ θηεξίσλ ησλ Docklands. Ρν 1982, κε ηελ νινθιήξσζε ηεο αμηνιφγεζεο ησλ ηζηνξηθψλ θηεξίσλ ηεο πεξηνρήο απφ ην πνπξγείν Ξεξηβάιινληνο (κεηά απφ πξφζθιεζε ηνπ LDDC) 116 θηίξηα πξνζηέζεθαλ ζηνλ θαηάινγν ησλ θηηξίσλ αξρηηεθηνληθνχ θαη ηζηνξηθνχ ελδηαθέξνληνο. Δπηπιένλ νθηψ λέεο πεξηνρέο ζπληήξεζεο ππνδείρζεθαλ θαη πέληε πξνεγνπκέλσο ππάξρνπζεο επεθηάζεθαλ, κεηαμχ ηνπ 1981 θαη ηνπ Ξεξηζζφηεξν απφ 20 εθαηνκκχξηα επελδχζεθαλ ζε έλα ζεκαληηθφ πξφγξακκα εξγαζηψλ γηα λα εμαζθαιηζηεί ε δνκηθή ζηαζεξφηεηα απηψλ ησλ θηεξίσλ θαη λα πξνζηαηεπζνχλ απφ ηελ πεξαηηέξσ απνζχλζεζε έσο φηνπ κπνξέζνπλ λα βξεζνχλ νη λέεο ρξήζεηο. Θαη νη 18 πεξηνρέο ζπληήξεζεο ζηα Docklands πεξηέρνπλ νκάδεο θηηξίσλ θαη ηνπίνπ αξρηηεθηνληθνχ - ηζηνξηθνχ θαη πεξηβαιινληηθνχ ελδηαθέξνληνο. Έμη απφ ηηο νξηζκελεο πεξηνρέο έρνπλ ηαμηλνκεζεί σο εζληθήο ζεκαζίαο. Ρν γεγνλφο φηη κηα πεξηνρή έρεη ππνδεηρζεί σο πεξηνρή ζπληήξεζεο δε ζεκαίλεη φηη νη αιιαγέο δελ έρνπλ επηηξαπεί, αιιά φηη νπνηεζδήπνηε πξνηάζεηο γηα λέα θηίξηα ή ε θαηεδάθηζε ησλ θηηξίσλ πνπ δελ βξίζθνληαη ζηνλ θαηάινγν θηεξίσλ αξρηηεθηνληθνχ θαη ηζηνξηθνχ ελδηαθέξνληνο πξέπεη λα ζπκκνξθψλνληαη κε ηνπο πεξηβαιινληηθνχο ζηφρνπο. Ρα λέα θηίξηα θαη νη αιιαγέο θαη επεθηάζεηο ζηα ππάξρνληα κέζα ζηηο πεξηνρέο ζπληήξεζεο πξέπεη λα είλαη πςειψλ πξνηχπσλ θαη λα έρνπλ κηα ζεηηθή ζπκβνιή ζηνλ αξρηηεθηνληθφ ραξαθηήξα ηεο πεξηνρήο. Έρνπλ ππάξμεη πνιιέο πεξηπηψζεηο φπνπ ε αλέγεξζε λέσλ θηεξίσλ έρεη ελζαξξπλζεί σο ηξφπνο θάιπςεο ησλ θελψλ ζηα κέησπα ησλ νδψλ. Ρέινο, έλα θνκβηθφ δήηεκα ζηελ αξρή ηεο Εικόνα 43: Wapping, κζα από ψθλά αλάπιαζεο, ήηαλ ε επηινγή ελφο αξρηηεθηνληθνχ χθνπο πνπ λα ραξαθηεξίδεη ην λέν πεξηβάιινλ πνπ ζα θηηδφηαλ αιιά θαη ε ζρέζε ηνπ ηειεπηαίνπ κε ην παιηφ. Πηελ πεξίπησζε ησλ Docklands έλα κεγάιν θνκκάηη ηεο θξηηηθήο εζηίαζε ζηελ ηζηνξηθίδνπζα κνξθή ησλ θηηξίσλ ηνπ Canary Wharf. 97

98 «Ρν εθιεθηηθηζηηθφ ζηπι δελ απνηειεί εηιιεκέλε απφθαζε ηνπ θνξέα ηεο αλάπιαζεο γηα λα επηβάιεη ηα «πξφηππα», αιιά είλαη απνηέιεζκα θπξίσο ηεο έιιεηςεο ειέγρνπ ζε ηέηνηνπ είδνπο δεηήκαηα, ζε ζρέζε κε ηα νπνία ε ηδησηηθή πξσηνβνπιία αθέζεθε ειεχζεξε κέζα ζηελ επηρεηξεκαηηθή δψλε. Κηα ηέηνηα δηεπθξίληζε βέβαηα, θαζφινπ δελ απαιιάζζεη ηνλ θεληξηθφ θνξέα ηεο αλάπιαζεο, ν νπνίνο ή ππνβίβαζε ην δήηεκα ζεσξψληαο ην δεπηεξεχνλ ή ελ ηέιεη ζπκθσλνχζε κε ηηο ηδησηηθέο επηινγέο. 47 Έλα δεχηεξν ζεκείν είλαη πσο ε κνξθνινγηθή επηινγή απηή δελ ραξαθηεξίδεη ην ζχλνιν ησλ Docklands. Ζ αλαθαίληζε θαη ε επαλάρξεζε ησλ warehouses (απνζήθεο) δίλεη εληειψο δηαθνξεηηθά δείγκαηα αξρηηεθηνληθήο γξαθήο ηφζν κε ηελ θιίκαθα φζν θαη κε ην αξρηηεθηνληθφ ιεμηιφγην πνπ επηιέρζεθε (ρξψκαηα, πιηθά, θχηεπζε θηι). Ξαξφιν απηά, ε αλάπιαζε ησλ Docklands δελ παχεη λα πξνβάιιεηαη πξνο ηα έμσ κέζσ ηνπ ηκήκαηνο - ηνπφζεκνπ Canary Wharf θαη έηζη είλαη ινγηθφ θάζε είδνπο θξηηηθή λα μεθηλάεη θαη λα εζηηάδεηαη εθεί, ρσξίο βέβαηα απηφ λα ζεκαίλεη πσο πξέπεη λα παξαβιέπεη ην ζχλνιν. Εικόνα 44: Docklands, άποψθ απο αναπλαςμζνθ πλευρά 47 Zigra_kourousi_ Θ ανάπλαςθ των Docklands του Λονδίνου, ςελ.18, ΕΜΠ, Ακινα 98

99 Θχπξνο (Ξιαηεία ειεπζεξίαο) Έλα πνιχ ζεκαληηθφ παξάδεηγκα αλάπιαζεο, είλαη ην παξάδεηγκα ηηο πιαηείαο ειεπζεξίαο ζηελ Θχπξν. Αμίδεη λα γίλεη κηα ζχληνκε ηζηνξηθή αλαδξνκή, γηα λα αληηιεθζνχκε ηελ ζεκαληηθφηεηα ησλ νρπξσκαηηθψλ ηεηρψλ ηεο Ιεπθσζίαο. Ζ Ιεπθσζία θαηά ηα βπδαληηλά ρξφληα ε πφιε αλαθέξεηαη σο Ιεπθνπζία (ίζσο απφ ην Ιεπθή Ξεξηνπζία), αιιά θαη σο Θαιιελίθεζlο, θαη σο πφιε ησλ Ιεπθψλ Θεψλ. Ξξσηεχνπζα ηεο Θχπξνπ έγηλε ε Ιεπθσζία θαηά ή ιίγν κεηά ην 965, φηαλ δει. ε Θχπξνο απαιιάρηεθε απφ ηνλ αξαβηθφ θίλδπλν θαη επαλεληάρζεθε ζηε Βπδαληηλή Απηνθξαηνξία. Ρφηε νη Βπδαληηλνί κεηέθεξαλ ηελ έδξα ηεο δηνίθεζεο ζηε Ιεπθσζία, ζην θέληξν πεξίπνπ ηεο Θχπξνπ, θπξίσο γηα ιφγνπο πεξηζζφηεξεο αζθάιεηαο απφ επηδξνκέο πνπ ζπρλά έπιεηηαλ ηηο παξαιηαθέο πεξηνρέο ηνπ λεζηνχ. Έθηνηε, θαη σο ζήκεξα, παξέκεηλε πξσηεχνπζα ηεο Θχπξνπ. ηαλ ν Οηράξδνο ν Ιενληφθαξδνο θαηέιαβε ηελ Θχπξν, ην 1191, ηελ πνχιεζε ιίγν αξγφηεξα ζηνπο Λαΐηεο ηππφηεο πνπ εγθαηέζηεζαλ ηε δηνίθεζε ηνπο ζηε Ιεπθσζία. Ρν Ξάζρα ηνπ 1192 νη θάηνηθνη ηεο πφιεο εμεγέξζεθαλ θαηά ησλ Λατηψλ, αιιά θαηεζθάγεζαλ. Oη Λαΐηεο επέζηξεςαλ ηφηε ηελ Θχπξν ζην Οηράξδν, θη εθείλνο ηελ πνχιεζε ζην Γάιιν επγελή Γθl ληε Ινπδηληάλ. Δηζη, απφ ην 1192 άξρηζε ε πεξίνδνο ηεο Φξαγθνθξαηίαο, πνπ θξάηεζε σο ην Θαηά ην δηάζηεκα απηφ, ε Ιεπθσζία ήηαλ ε πξσηεχνπζα ηνπ κεζαησληθνχ βαζηιείνπ ηεο Θχπξνπ, έδξα ησλ Ινπδηληάλ βαζηιέσλ ηνπ λεζηνχ, ηεο Ιαηηληθήο Δθθιεζίαο θαη ηεο θξάγθηθεο δηνίθεζεο. Θηίζζεθαλ ηφηε ηα ηείρε ηεο πφιεο, φπσο θαη πνιιά ιακπξά αλάθηνξα θαη άιια νηθνδνκήκαηα, κεηαμχ ησλ νπνίσλ ν ζσδφκελνο θαη ζήκεξα κεγάινο γνηζηθφο θαζεδξηθφο λαφο ηεο Αγίαο Πνθίαο. Ρν 1374 ε Ιεπθσζία θαηαιήθζεθε θαη ιεειαηήζεθε απφ ηνπο Γελνπάηεο, ελψ ην 1426 θαηαιήθζεθε θαη ιεειαηήζεθε απφ ηνπο Παξαθελνχο (Κακεινχθνπο ηεο Αηγχπηνπ). Ρν 1489 ε Θχπξνο θαηαιήθζεθε απφ ηε Βελεηία θαη ε Ιεπθσζία εμαθνινχζεζε λα είλαη ε πξσηεχνπζα. Ρν 1567, φηαλ νη Βελεηνί έθηηζαλ ηηο λέεο νρπξψζεηο ηεο Ιεπθσζίαο, απηέο πνπ ζψδνληαη σο ζήκεξα, γθξέκηζαλ φρη κφλν ηηο παιαηφηεξεο αιιά θαη πνιιά άιια ζεκαληηθά νηθνδνκήκαηα, φπσο ην βαζηιηθφ αλάθηνξν, ηδησηηθά αλάθηνξα, εθθιεζίεο θαη κνλαζηήξηα, ηφζν ησλ Νξζνδφμσλ φζν θαη ησλ Ιαηίλσλ. Ρν 1567 κε λέα απφθαζε ησλ Βελεηψλ απνθαζίδεηαη θαη πάιη ε νρχξσζε ηεο Ιεπθσζίαο. Απηή ηε θνξά θζάλεη ζην λεζί ν Ρδνχιην Παβνξληάλν. Ν Παβνξληάλν είλαη αξρηηέθηνλαο κεραληθφο θαη πξνηείλεη έλα λέν ζρέδην γηα ηηο λέεο νρπξψζεηο ην νπνίν γηα πξψηε θνξά ζα εθάξκνδε. "0 Παβνξληάλν, άλδξαο δξαζηήξηνο θαη δπλακηθφο, ζάιπαξε κφιηο φια ήηαλ έηνηκα γηα ηελ απνζηνιή ηνπ. Γελ πξφιαβε θαιά-θαιά λα παηήζεη πφδη ζην λεζί θαη βξέζεθε λα ην δηαζρίδεη εμεηάδνληαο ηα 99

100 ζεκεία πνπ ρξεηάδνληαλ εηδηθφηεξε νρχξσζε, εξγαδφηαλ κε ηφζε πξνζνρή θαη αθνζίσζε πνπ δελ δηέςεπζε ζην παξακηθξφ ηελ εθηίκεζε πνπ είρε γηα εθείλνλ ε Πχλνδνο". "Αξρηθά είρε ζθεθζεί λα θηίζεη θαηλνχξγηα ηείρε θαη λα πςψζεη λέα νρπξά γηα ηελ πφιε ηεο Ιεπθσζίαο, ηεο πξσηεχνπζαο ηνπ βαζηιείνπ, πνπ βξηζθφηαλ ζην θέληξν ηεο λήζνπ, ηφηε ηέζζεξα πεξίπνπ κίιηα πεξίκεηξν. Ζ αξηζηνθξαηία είρε εθεί ηε κφληκε δηακνλή ηεο θαη νη εχπνξνη θάηνηθνη ηεο ηελ θαζηζηνχζαλ ηνλ πινπζηφηεξν ζεκαληηθφηεξν ρψξν ηεο ρψξαο. Αλ κε ηηο ζσζηέο πξνεηνηκαζίεο κπνξνχζε λα θαηαζηεί ηθαλή λα αληέμεη κηα πνιηνξθία, ιφγσ ηνπ κεγέζνπο ηεο ζα κπνξνχζε άλεηα λα ρσξέζεη ηνπο θαηνίθνπο ηεο πεξηνρήο ζε θαηξφ πνιέκνπ. Νχηε ηα έμνδα νχηε νη δπζρέξεηεο ηνπ εγρεηξήκαηνο απηνχ, πνπ απνηέιεζαλ αλαζηαιηηθνχο παξάγνληεο γηα φινπο ηνπο πξνεγνχκελνπο θπβεξλήηεο, απνζάξξπλαλ ηνλ Παβνξληάλν". 48 Ρα λέα ηείρε έρνπλ ζρήκα άζηξνπ κε έληεθα πξνκαρψλεο. Νη πξνκαρψλεο έρνπλ ζρήκα θαξδηάο θαη ην ζρέδην απηφ επηηξέπεη θαιχηεξε ρξήζε ηεο λέαο ηερλνινγίαο ππξνβφισλ φπισλ ηεο επνρήο θαζψο θαη θαιχηεξν έιεγρν απφ ηνπο ππεξαζπηζηέο ηεο πφιεο. Ρα ηείρε έρνπλ ηξεηο πχιεο, ηελ πχιε ηεο Ξάθνπ, ηεο Θεξχλεηαο θαη ηελ πχιε ηεο Ακκνρψζηνπ πνπ ήηαλ θαη ε πην κεγάιε απφ ηηο ηξεηο θαη πνπ νλνκάζηεθε πφξηα Ρδνχιηα πξνο ηηκήλ, ηνπ αξρηηέθηνλα. Ρα λέα ηείρε ηεο Ιεπθσζίαο ζεσξνχληαη πξφηππν αλαγελλεζηαθήο νρπξσκαηηθήο αξρηηεθηνληθήο. Θαηά ηε δηάξθεηα ηεο Ρνπξθνθξαηίαο oη ηξεηο πχιεο ηνπ ελεηηθνχ ηείρνπο ηεο Ιεπθσζίαο, ηεο Θεξχλεηαο, ηεο Ξάθνπ θαη ηεο Ακκνρψζηνπ ήηαλ ηα κφλα αλνίγκαηα επηθνηλσλίαο ησλ αλζξψπσλ ηεο πφιεο κε ηνλ έμσ θφζκν. Κεηά ηε δχζε ηνπ ήιηνπ νη ηξεηο πφξηεο έθιεηλαλ θαη κφλν κε εηδηθφ θηξκάλη ν θιεηδνχρνο άλνηγε ηελ πφξηα. Ρν θιείζηκν ησλ ππιψλ δηαηεξήζεθε ιίγν θαηξφ κεηά ηελ Αγγιηθή θαηνρή. Δπί Αξκνζηείαο Biddulph 49 απνθαζίζηεθε ην άλνηγκα ηνπ ηείρνπο γηα λα δηεπθνιχλεη ηνλ θφζκν θαη ηα εκπνξεχκαηα πξνο ηνλ ακαμσηφ δξφκν πνπ μεθηλνχζε έμσ απφ ην ηείρνο. Ρν άλνηγκα, γλσζηφ σο Λέν Άλνηγκα ή Άλνηγκα Ρξππηψηε, ζην ελεηηθφ ηείρνο έγηλε απφ ηνπο Άγγινπο ην Γηα λα ελσζεί ν Καθξχδξνκνο κε ην άλνηγκα, θαηεδάθηζαλ ην ζπίηη πνπ έθξαδε ην δξφκν απφ ην ηείρνο. Ρφηε αξρηθά θαηαζθεπάζηεθε κηα ζηελή μχιηλε γέθπξα πνπ πεξλνχζε πάλσ απφ ηελ ηάθξν θαη έλσλε ηελ παιηά πφιε κε ηα πξψηα ζπίηηα πνπ είραλ θηηζηεί εθηφο ησλ ηεηρψλ. Αξγφηεξα, απηή ε κηθξή γέθπξα δηαπιαηχλζεθε κε επηρσκαηψζεηο. Ρν άλνηγκα Ρξππηψηε κεηνλνκάζηεθε ζε Ξιαηεία Κεηαμά θαη ην 1975, θαηφπηλ δεκνςεθίζκαηνο κεηνλνκάζηεθε Ξιαηεία Διεπζεξίαο. Ρν 2005 θεξχζζεηαη αξρηηεθηνληθφο δηαγσληζκφο αλάπιαζεο ηεο πιαηείαο. Ζ πξαγκαηηθφηεηα είλαη φηη είρε επηρεηξεζεί θαη ιίγεο δεθαεηίεο λσξίηεξα αλάπιαζε ηεο πιαηείαο, αιιά ην έξγν ηφηε αλαβιήζεθε ιφγσ ηεο

101 ηνπξθηθήο εηζβνιήο ζην λεζί. Νη φξνη ηνπ δηαγσληζκνχ πεξηιακβάλνπλ κεηαμχ άιισλ ηελ πξφηαζε γηα θπθινθνξίαθή δηαρείξηζε ηεο πεξηνρήο θαη αλάπιαζεο ηνπ πεξηβάιινληνο ηκήκαηνο ηεο ηάθξνπ. Ζ Δπηηξνπή επηιέγεη ηελ πξνηεηλφκελε ιχζε ηνπ γξαθείνπ ηεο Zaha Hadid, ηεο νπνίαο ε νκάδα κεηαμχ Εικόνα 45: Ρλατεία Ελευκερίασ, φωτοραλιςτικό μελζτθσ άιισλ πεξηιακβάλεη ηνλ επηθεθαιή ηεο νκάδαο ειιελνθχπξην αξρηηέθηνλα Σξίζην Ξαζζά θαη ηελ ηνπξθνθχπξηα αξρηηέθηνλα Saffet Bekiroglu. Έλα έξγν θνπηνπξηζηηθφ θαη κνξθνθξαηηθφ, πνπ κπνξεί λα πάεη θφληξα ζηηο ιεηηνπξγίεο ηεο πεξηνρήο. Ζ ζεκαζία ηεο παξέκβαζεο απηήο ζηελ πιαηεία Διεπζεξίαο, έγθεηηαη ζην γεγνλφο φηη κπνξεί λα απνηειέζεη θαηαιχηε γηα ηελ αζηηθή ελνπνίεζε νιφθιεξεο ηεο Ιεπθσζίαο. Κηα επθαηξία πνπ κέζσ κηαο αζηηθήο παξέκβαζεο, ζα πξνζθέξεη κηα, αξρηηεθηνληθά ζπλερή θαη ζπλεπή ιχζε πνπ ζα απνθαηαζηήζεη ην Δλεηηθφ κλεκείν σο θχξην κέξνο ηεο ηαπηφηεηαο ηεο πξσηεχνπζαο θαη ηεο Ράθξνπ Da Villa, σο ην λέν ηνπίν, φπνπ κία θεληξηθή πξάζηλε δαθηχιηνο, ζα Εικόνα 46: Ρλατεία Ελευκερίασ, φωτορεαλιςτικό μελζτθσ παξέρεη κηα ειεχζεξε θαη αλεκπφδηζηε θπθινθνξία γχξσ απφ ην ζχλνιν ηεο νρπξσκέλεο πφιεο. 50 Απηή είλαη ε βαζηθή πξφηαζε ηεο αξρηηέθησλ γηα ηελ πιαηεία. Φήκεο φκσο θπθινθνξνχλ φηη ηα νλφκαηα ησλ δηαγσληδνκέλσλ ήηαλ γλσζηά ζηελ θξηηηθή επηηξνπή θαζψο θαη ην φηη νη θχξηνη ιφγνη ηεο επηινγήο ηνπ έξγνπ ήηαλ ην βαξχγδνππν φλνκα ηεο Zaha Hadid ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ «ζπκβνιηθή» ζπλεξγαζία ελφο ειιελνθχπξηνπ θαη κηαο ηνπξθνθχπξηαο γηα ηνλ ζρεδηαζκφ ηεο θεληξηθήο πιαηείαο κηαο δηραζκέλεο πξσηεχνπζαο πνπ βξίζθεηαη ζην επίθεληξν ησλ πξνζπαζεηψλ ηεο επαλέλσζεο ηνπ λεζηνχ θαη ησλ δχν θνηλνηήησλ, ησλ ειιελνθππξίσλ θαη ηνπξθνθππξίσλ. 51 Φπζηθά φζν έληνλεο θη αλ είλαη, εμαθνινπζνχλ λα παξακέλνπλ θήκεο. Νη εξγαζίεο γηα ηελ λέα Ξιαηεία πξνο ην παξφλ έρνπλ αλαζηαιεί ιφγσ ησλ αξραηνινγηθψλ αλαζθαθψλ ζηνλ ρψξν πνπ έθεξαλ ζην θσο ην θαξδηφζρεκν ζήκα ηνπ πξνκαρψλα ζηελ αξρηθή ηνπ ζέζε πξηλ ην άλνηγκα Ρξππηψηε. Νη αλαζθαθέο ζηελ πιαηεία Διεπζεξίαο είραλ μεθηλήζεη ηνλ Νέα πιατεία ειεσζερίας. «Σθοσπίδολτας θάτω από το ταιάθη». Θρασύβοσιος Καραγηάλλες, σει.4 101

102 πξνπεξαζκέλν Πεπηέκβξην θαη πνιχ ζχληνκα ήξζε ζην θσο ηκήκα ηνπ θαξδηφζρεκνπ ελεηηθνχ πξνκαρψλα Λη' Αβίια, ην νπνίν είραλ ζάςεη νη Άγγινη ην 1933, ζηα έξγα πνπ είραλ πξαγκαηνπνηήζεη ηφηε γηα ηελ έλσζε ηεο Ιήδξαο 52 κε ηελ πιαηεία. Ν πξνκαρψλαο εληνπίζηεθε ειάρηζηα πην ρακειά απφ ηελ επηθάλεηα ηνπ δξφκνπ, θάησ αθξηβψο απφ ηνλ πθηζηάκελν θαη ζε πνιχ θαιή θαηάζηαζε, γεγνλφο πνπ θαηέδεημε απφ ηελ αξρή ηελ αλάγθε αιιαγήο ησλ αξρηθψλ ζρεδίσλ ηεο Zaha Hadid, ζηα νπνία ην ηείρνο ππνβαζκηδφηαλ. Κεηά ηελ νινθιήξσζε ησλ αλαζθαθψλ, ην Ρκήκα Αξραηνηήησλ πξνψζεζε ζηνλ Γήκν ηηο εθηηκήζεηο ηνπ γηα ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ζα πξνζηαηεπηεί ην θαξδηφζρεκν θηίζκα, ηελ αλάδεημε ηνπ κέζα απφ ην λέν ζρεδηαζκφ ηεο πιαηείαο, αιιά θαη ηηο απνζηάζεηο πνπ ζα πξνηείλεηαη λα ηεξεζνχλ αλάκεζα ζην κλεκείν θαη ηα ζηεξίγκαηα ηεο αληζφπεδεο πιαηείαο. Δπίζεκνο ζηφρνο ηνπ Γήκνπ Ιεπθσζίαο είλαη λα παξαδνζεί κέξνο ηεο ππφ αλάπιαζε πιαηείαο Διεπζεξίαο πξηλ ηελ έλαξμε ηεο θππξηαθήο πξνεδξίαο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο ην δεχηεξν εμάκελν ηνπ 2012 θαη λα νινθιεξσζεί εληφο ηνπ ηδίνπ έηνπο. «Θίλεζε πνιηηψλ θαηά ηεο Αλάπιαζεο ηεο Ξιαηείαο Διεπζεξίαο». Ζ αξραηνιφγνο θαη ηζηνξηθφο Άλλα Καξαγθνχ, πξψελ ππνςήθηα δήκαξρνο Ιεπθσζίαο θαη ν δεκνζηνγξάθνο Άιεμ Δπζπβνχινπ έρνπλ ηνλ νξγαλσηηθφ ξφιν ηεο θίλεζεο πνπ κάιηζηα έρεη θηηάμεη ηελ δηθή ηεο ηζηνζειίδα κε ζηφρν ηελ αθχξσζε ηεο αλάπιαζεο ηεο πιαηείαο θαζψο θαη ηελ ελεκέξσζε ησλ πνιηηψλ γηα ηηο αιιαγέο πνπ αλακέλεηαη λα επέιζνπλ ζηελ Ιεπθσζία αξρήο γελνκέλεο κε ηελ αλάπιαζε ηεο Ξιαηείαο. Αλ θαη ζηελ ζειίδα νη πνιίηεο πξνηξέπνληαη λα εθθξάζνπλ ηελ γλψκε ηνπο, ην θίλεκα κάιινλ δελ θαηαθέξλεη λα θαλεί ηδηαίηεξα απνηειεζκαηηθφ κηαο θαη ε δήκαξρνο παξνπζηάδεηαη απνθαζηζκέλε λα πινπνηήζεη ην έξγν. πσο απνδεηθλχεηαη σζηφζν κέζα θαη απφ ζπλνκηιίεο κε ηελ θπξία Καξαγθνχ θαη ηνλ θχξην Δπζπβνχινπ oη θηλεηνπνηήζεηο ζηεξνχληαη δπλακηθφηεηαο θαη ελδηαθέξνληνο απφ έλα ιαφ πνπ ηειηθά δελ έθαλε αθφκα απηφ ην κεγάιν βήκα γηα δηεθδίθεζε δεκφζησλ ρψξσλ, αθήλνληαο κάιινλ ηελ επθαηξία απηή λα ηνλ πξνζπεξάζεη. Έηζη ην θίλεκα επηθεληξψλεηαη πξνο ην παξφλ ζηελ δηάζσζε ηνπ ελεηηθνχ ηείρνπο, ηεο ηάθξνπ θαη ηνπ ραξαθηήξα ηεο παιηάο πφιεο πνπ ζα βιεζνχλ κε ην ζπγθεθξηκέλν έξγν, ρσξίο λα επεθηείλεηαη επίζεκα ζε πεξαηηέξσ ζρέδηα θαη πξνηάζεηο γηα ηελ αλαδσνγφλεζε ηεο εληφο ησλ ηεηρψλ πφιεο. Ζ ίδηα ε εληφο ησλ ηεηρψλ Ιεπθσζία, πιελ ησλ θχξησλ εκπνξηθψλ δξφκσλ πάζρεη απφ έληνλεο ηάζεηο εγθαηάιεηςεο γηα ηηο νπνίεο ν δήκνο θαίλεηαη λα κελ παίξλεη ζέζε. Ρν γεγνλφο παξακέλεη φηη νη θάηνηθνη ηεο πεξηνρήο είλαη σο επί ην πιείζηνλ αιινδαπνί-νηθνλνκηθνη κεηαλάζηεο πνπ ζηξηκψρλνληαη ζε θαθά ζπληεξεκέλα θηίξηα, ειηθησκέλνη παιηνί θάηνηθνη, είηε εξγαζηήξηα μπινπξγείσλ πνπ παξαηάζζνληαη θαηά κήθνο ηεο πξάζηλεο γξακκήο, ελψ κεγάινο αξηζκφο απφ ηα απνηθηαθνχ ραξαθηήξα θηίζκαηα κε πσξφιηζν πνπ 52 Δρόμοσ προσ τθν είςοδο τθσ παλαιάσ Λευκωςίασ. 102

103 ζπλζέηνπλ ην θνιάδ ηνπ ραξαθηήξα ηεο παιηάο Ιεπθσζίαο θείηνληαη εγθαηαιειεηκκέλα θαη κηζνθαηεζηξακκέλα «κηα ηζρλή εηθφλα κηαο πξσηεχνπζαο ηνπ ζήκεξα θαη παξάιιεια κηα παλίζρπξε δπλακηθή πάλσ ζηελ νπνία δχλαηαη λα θηηζηεί ε πφιε ηνπ αχξην.» 53 Ξην θάησ παξαηίζεληαη νη αληηδξάζεηο ηεο νκάδαο πνιηηψλ: 54 Ρν Γεκνηηθφ Ππκβνχιην δελ ελέθξηλε ην απνηέιεζκα ηνπ Γηαγσληζκνχ, νχηε θαη ζπδήηεζε πνηέ ην ζέκα, παξ' φιεο ηηο ππνζρέζεηο ηνπ ηέσο Γεκάξρνπ. Νπδέπνηε έγηλε δεκφζηα αθξφαζε γηα λα δηαηππψζνπλ νη Ξνιίηεο ηηο απφςεηο ηνπο, λα πιεξνθνξεζνχλ θαη, πνιχ πεξηζζφηεξν, λα εγθξίλνπλ ηελ αλάπιαζε. Ρν Γεκνηηθφ Ππκβνχιην δελ ξσηήζεθε θαη δελ έρεη εγθξίλεη ηνπο φξνπο ηνπ Αξρηηεθηνληθνχ Γηαγσληζκνχ θαη ηηο νπνηεζδήπνηε ζπλαθείο δεζκεχζεηο γηα ηα ζπκβαιιφκελα κέξε. 0 Γήκνο Ιεπθσζίαο δελ έρεη αλαζέζεη, κέρξη ζηηγκήο, ηελ εθπφλεζε κειέηεο θπθινθνξηαθήο δηαρείξηζεο, γηα έλα έξγν πνπ πεξηιακβάλεη κείσζε ισξίδσλ δηαθίλεζεο νρεκάησλ θαη εηζφδνπ/εμφδνπ ζε ππφγεην ρψξν ζηάζκεπζεο ζε κηα απφ ηηο πην πνιπζχρλαζηεο ιεσθφξνπο. 0 Γήκνο Ιεπθσζίαο δελ έρεη αλαζέζεη ηελ εθπφλεζε κειέηεο πεξηβαιινληηθψλ θαη θνηλσληθψλ επηπηψζεσλ πξηλ ηε δηελέξγεηα ηνπ Γηαγσληζκνχ, νπφηαλ θαη ζα εμεηαδφηαλ ε πεξίπησζε ηεο κε δηελέξγεηαο Γηαγσληζκνχ/θαηαζθεπήο ηεο πιαηείαο. Ζ αλάζεζε κειέηεο πεξηβαιινληηθψλ επηπηψζεσλ εθ ησλ πζηέξσλ εθ κέξνπο ηνπ Γήκνπ πεξηιακβάλεη φξνπο πνιχ πεληρξνχο/ειιίπείο γηα ηέηνηνπ είδνπο ζεκαληηθά έξγα αζηηθήο αλάπηπμεο, θαη θπξίσο αζρνιείηαη κε ηηο επηπηψζεηο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο θαηαζθεπήο ηνπ Έξγνπ. Γελ δηαιακβάλεη ελδερφκελεο πξνηάζεηο γηα θηιηθά πξνο ην πεξηβάιινλ, ηελ θνηλσλία θαη ηηο αξραηφηεηεο, κέηξα, φζνλ αθνξά ηε ζχλζεζε θαη ηελ αξρηηεθηνληθή ηνπ Έξγνπ θαη πξνπάλησλ δελ πεξηιακβάλεη ηε δηαδηθαζία ηεο Γεκφζηαο Αθξφαζεο θαη δελ εμεηάδεη ηε κεδεληθή πεξίπησζε. Αμηνζεκείσην είλαη φηη ε κειέηε δελ έρεη αθφκα νινθιεξσζεί θαη ππνβιεζεί ζην Γήκν Ιεπθσζίαο. 0 Γήκνο Ιεπθσζίαο δελ έρεη νξγαλψζεη δεκφζηα παξνπζίαζε ζε δχν εβδνκάδεο απφ ηελ εκέξα αλάζεζεο ηνπ έξγνπ, θαηαπαηψληαο έηζη ην «Σξνλνδηάγξακκα ηεο Κειέηεο θαη Θαηαζθεπήο» πνπ πεξηιακβάλεηαη ζηε «Ππκθσλία Αλάζεζεο πεξεζηψλ Αξρηηέθηνλα» φπσο δεκνζηεχεηαη ζην πξφγξακκα ηνπ δηαγσληζκνχ. 0 Γήκνο Ιεπθσζίαο, δελ έρεη θσδηθνπνηήζεη ζε ηξεηο εβδνκάδεο απφ ηελ εκέξα αλάζεζεο ηνπ Έξγνπ ηηο παξαηεξήζεηο πνπ ζα γίλνληαλ ζηελ δεκφζηα παξνπζίαζε αθνχ δελ έγηλε θαη, επνκέλσο, δελ έρεη 53 Νζα πλατεία ελευκερίασ. «κουπίηοντασ κάτω από το χαλάκι». Κραςφβουλοσ Καραγιάννθσ, ςελ

104 104 κεηαβηβάζεη νδεγίεο βάζε απηψλ ζηνλ αξρηηέθηνλα, φπσο πξνλννχζε ην «Σξνλνδηάγξακκα ηεο Κειέηεο θαη Θαηαζθεπήο» πνπ πεξηιακβάλεηαη ζηε «Ππκθσλία Αλάζεζεο πεξεζηψλ Αξρηηέθηνλα» Ξαξ' φια ηα πην πάλσ, ζχκθσλα κε ππάξρνπζα πιεξνθφξεζε, ην πνπξγηθφ Ππκβνχιην απνθάζηζε λα ππνγξάςεη ηε ζπκθσλία γηα ην έξγν θαη φηη ε απφθαζε είλαη ηειεζίδηθε. Απφ πιεπξάο Δπξσπατθψλ Νδεγηψλ [Πχκβαζε Aarhus, Environmental Impact Assessments θ.α.] Ρν έξγν ζρεδηάζηεθε ρσξίο ελεκέξσζε ησλ δεκνηψλ, δελ έγηλε απφ πιεπξάο Γήκνπ θακία Γεκφζηα Ξαξνπζίαζε Ρν έξγν ζρεδηάζηεθε ρσξίο ηελ παξακηθξή δηαθάλεηα σο πξνο ηνλ ζρεδηαζκφ θαη ηε δαπάλε. Νη απνθάζεηο γηα ηε δαπάλε έρνπλ παξζεί απφ ηελ Ξνιηηεία εξήκελ θαη ηνπ Γεκνηηθνχ Ππκβνπιίνπ. Δάλ είλαη αλαγθαία επηπιένλ ζθίαζηξα θαη πεξίπηεξα, αθνχ ε δηαγσληζζείζα κειέηε δελ ηα πξνηείλεη, ζα ππάξρεη ππέξβαζε ζηνλ πξνυπνινγηζκφ ησλ ,00Ι.Θ. Απφ πιεπξάο Λνκνζεζίαο: 55 Πην Ρνπηθφ Πρέδην Ιεπθσζίαο δελ γίλεηαη αλαθνξά ζε δηεχξπλζε ηεο πιαηείαο ή ζε νπνηαδήπνηε αιιαγή ησλ θπθινθνξηαθψλ δεδνκέλσλ ζηελ πεξηνρή. Νη φξνη ηνπ δηαγσληζκνχ πξνέβιεπαλ «θαηαζθεπή αλαζηξέςηκε». Δπνκέλσο ε βαξεηή θαη νγθψδεο θαηαζθεπή απφ κπεηφλ θαηαπαηεί ηα ζεκεία 8.2 (δ) θαη 8.2 (ε) ησλ φξσλ ηνπ Γηαγσληζκνχ. Ζ «κλεκεηαθή» θιίκαθα, αιιά θαη ηα πιηθά πνπ πξνηείλνληαη, αληαγσλίδνληαη ηελ θιίκαθα ηνπ Δλεηηθνχ κλεκείνπ θαη, επνκέλσο, ηηο πξφλνηεο ηεο Σάξηαο ηεο Βελεηίαο, κηαο δηεζλνχο ζπλζήθεο πνπ έρεη ππνγξάςεη θαη ε Θχπξνο. Δπίζεο θαηαπαηεί ηνλ φξν 8.2(i) ηνπ πξνγξάκκαηνο ηνπ Γηαγσληζκνχ. Ρν Έξγν ζεκειηψλεηαη ζηελ ηάθξν πνπ είλαη αξραίν κλεκείν θαη θάζε αλάπηπμε απαγνξεχεηαη. Ζ φιε θαηαζθεπή θαηαπαηεί ηνλ φξν 8.2.γ (vi) ηνπ Γηαγσληζκνχ θαζψο θαη ην απνδεθηφ βάζνο εθζθαθήο Η.Νκ., πνπ φξηζε ε θξηηηθή επηηξνπή. Νιφθιεξνο ν ζρεδηαζκφο θαηά κήθνο ηνπ πξαλνχο ηεο ηάθξνπ, αλαηνιηθά θαη δπηηθά ηεο πιαηείαο, θαηαζηξέθεη ην αξραίν κλεκείν θαη επνκέλσο θαηαπαηεί ηφζν ην ζεκείν 8.1. ηνπ Λφκνπ πεξί Αξραηνηήησλ, φζν θαη ηνλ φξν 8.2.γ (υ) ηνπ πξνγξάκκαηνο ηνπ Γηαγσληζκνχ, πνπ αλαθέξεηαη πνιχ ζπγθεθξηκέλα ζηε δηαηήξεζε ηνπ πξαλνχο θαη απνθαηάζηαζε ηεο ζπλέρεηαο ηεο Ράθξνπ. Ρν κήθνο θαη ν φγθνο ηεο κειέηεο ζε απηφ ην ζεκείν είλαη πνιχ κεγάια θαη απνηεινχλ αλαπφζπαζην κέξνο ηεο πξφηαζεο. Ζ πξφηαζε δελ ιακβάλεη ππφςε ηνλ φξν 8.2.γ (iii) ηνπ πξνγξάκκαηνο Γηαγσληζκνχ γηα δηαηήξεζε ηεο πθηζηάκελεο βιάζηεζεο ελψ κεηαμχ ηνπ κεγάινπ αξηζκνχ δέληξσλ πνπ 55 Μζχρι και τθν πλευρά τθσ νομοκεςίασ,από τθν ιςτοςελίδα

105 απνθφπηνληαη πεξηιακβάλνληαη θαη θνηληθηέο πνπ είλαη πξνζηαηεπφκελν είδνο. Δπίζεο, ζχκθσλα κε ην ζεκείν 11.-(1) ηνπ Λφκνπ πεξί Αξραηνηήησλ, ε απνθνπή έζησ θαl ελφο δέληξνπ, ζηελ πεξηνρή ηνπ κλεκείνπ, κπνξεί λα γίλεη κφλν κε γξαπηή άδεηα απφ ηνλ Έπαξρν ( ζηελ ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε, γηα πφζα δέληξα ζα δνζεί άδεηα; ) Ζ πξφηαζε θαηαπαηεί ηνλ φξν 8.2. β (iii) πνπ δεηά ηε ρξήζε ηεο πιαηείαο ππφ δηάθνξεο θιηκαηνινγηθέο ζπλζήθεο (αθνχ δελ πξνηείλνληαη ζθίαζηξα θαη θφβνληαη φια ηα δέληξα). Πχκθσλα κε ηνπο φξνπο ηνπ Γηαγσληζκνχ, ν πξνυπνινγηζκφο ήηαλ , θαη' αλψηαην φξην, γηα ηελ φιε αλάπιαζε, ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ, ηεο φιεο ηεο ππνδνκήο, ησλ ζθίάζηξσλ, ησλ πεξηπηέξσλ θιπ Έρνληαο ππφςε φια ηα ζεκεία πνπ πξναλαθέξνληαη θαη ηα νπνία θαηαπαηνχλ ηνπο φξνπο ηνπ Γηαγσληζκνχ, ηεο θππξηαθήο λνκνζεζίαο θαη δηεζλψλ ζπκβάζεσλ, πξνθχπηεη ην ζπκπέξαζκα φηη ε θξηηηθή επηηξνπή ιεηηνχξγεζε εληειψο ππνθεηκεληθά θαη απζαίξεηα ζηελ απφθαζε ηεο γηα ηελ απνλνκή ηνπ 1νπ βξαβείνπ, επνκέλσο, ε ίδηα ε επηηξνπή θαηαπάηεζε ηνλ φξν Άξζξν 20.3 ηνπ πξνγξάκκαηνο, πνπ αθπξψλεη κηα ζπκκεηνρή, εάλ αληηβαίλεη ζηνπο φξνπο ηεο πξνθήξπμεο. Απφ ηελ παξάζεζε φισλ ησλ ζηνηρείσλ πνπ πξνεγήζεθαλ πξνθχπηνπλ ζεκαληηθά εξσηήκαηα: Ζ Ιεπθσζία είλαη κηα πφιε κε πεξηνξηζκέλνπο δεκφζηνπο ρψξνπο πξαζίλνπ. Αλαινγνχλ κφιηο 1,4 η.κ. πξαζίλνπ αλά θάηνηθν, φηαλ ε ειάρηζηε απνδεθηή αλαινγία είλαη 8 η.κ. / θάηνηθν θαη φηαλ νη πεξηζζφηεξεο επξσπατθέο πξσηεχνπζεο παξνπζηάδνπλ δείθηεο ςειφηεξνπο ησλ 10 η.κ. Πηε Ιεπθσζία ππάξρνπλ ζήκεξα ρψξνη πξαζίλνπ ζπλνιηθήο έθηαζεο η.κ. πνπ αληηζηνηρνχλ κφιηο ζην 13% ησλ αλαγθαίσλ ρψξσλ, ζχκθσλα κε ηα δηεζλή πξφηππα. Ξην ζπγθεθξηκέλα νη θπξηφηεξνη ρψξνη πξαζίλνπ ζηελ Ιεπθσζία είλαη ν Γεκφζηνο Θήπνο Ιεπθσζίαο, ην Ξάξθν Αθξφπνιεο θαη ην Δζληθφ Ξάξθν Αζαιάζζαο. Αλ ιάβνπκε ππφςε φηη ην Δζληθφ Ξάξθν Αζαιάζζαο αλήθεη ζηελ επξχηεξε πεξηνρή Ιεπθσζίαο, νπζηαζηηθά 2 είλαη νη ρψξνη πξαζίλνπ εληφο ηεο πφιεο. Νη δε δεκφζηνη αλνηρηνί ρψξνη(πιαηείεο)είλαη ζρεδφλ αλχπαξθηνη. πσο παξαηεξείηαη ε αλάπιαζε ηεο πιαηείαο Διεπζεξίαο έρεη θέξεη πνιιέο εληάζεηο ζηνλ θππξηαθφ πνιηηηζκφ. Ίζσο ε θνπηνπξηζηηθή πξφηαζε ηεο αξρηηέθησλ, λα δηαηαξάζζεη ηελ πνιηηηζηηθή θαη αξρηηεθηνληθή θιεξνλνκηά ηνπ λεζηνχ, αθνχ ν ραξαθηήξαο ηεο πεξηνρήο πηζαλψλ λα αιινησζεί. Πίγνπξα, φζνλ αθνξά ηα φζα έρνπλ εηπσζεί παξαπάλσ, ε ζπγθεθξηκέλε πεξηνρή ρξεηάδεηαη αλαβάζκηζε κε ίζσο έλαλ πην ήπην ηξφπν. Ίζσο φκσο θαη ε πξφηαζε ηεο αξρηηέθησλ λα δψζεη έλαλ θαηλνχξγην κνληέξλν ζπλδεηηθφ θξίθν κεηαμχ ηεο παιαηάο θαη θαηλνχξγηαο πφιεο. 105

106 Ξην ζεκαληηθφ φκσο είλαη ε δηαηήξεζε ηνπ ηζηνξηθνχ θέληξνπ ηεο Ιεπθσζίαο, κέζα απφ απνθαηαζηάζεηο ησλ φςεψλ ηεο θαη ησλ δξφκσλ ηεο. ε πξφηαζε ηεο πιαηείαο ζεσξεηηθά, έξρεηαη δεχηεξε αθνχ πξνεγνχληαη άιιεο ζεκαληηθέο ζηξαηεγηθέο γηα ηνλ ραξαθηήξα ηεο πεξηνρήο. Εικόνα 47: Διαχωριςτικι γραμμι Λευκωςίασ 106

107 Καλράηαλ ( High Line) Ρν project High Line αλαθέξεηαη ζηε ζηδεξνδξνκηθή γξακκή έθηαζεο 1,5 κηιίσλ, ε νπνία είλαη κηα αλπςσκέλε δνκή ξαγψλ πνπ δελ ρξεζηκνπνηείηαη πιένλ θαη δηαζρίδεη ηε δπηηθή πιεπξά ηνπ Καλράηαλ. Αξρηθά ην 1847 ε Λέα φξθε εγθξίλεη ηελ νδφ νξηδφληηαο δηαδξνκήο ζηε δπηηθή πιεπξά ηνπ Καλράηαλ. Πην δηάζηεκα εκθαλίδνληαη ηφζα Εικόνα 48: West side cowboys, τρζχουν μπροςτά ςτα τρζνα Εικόνα 50: Ραλιά φωτογραφία τθσ γραμμισ υπό λειτουργία πνιιά αηπρήκαηα κεηαμχ ησλ ηξέλσλ θαη ηεο νδηθή θπθινθνξίαο πνπ ε 10ε Ιεσθφξνο γίλεηαη γλσζηή σο Ιεσθφξνο Θαλάηνπ- Death Avenue. Γηα ιφγνπο αζθάιεηαο, θαβαιάξεδεο πάλσ ζε άινγα, έηξεραλ κπξνζηά απφ ηα ηξέλα θξαηψληαο θφθθηλεο ζεκαίεο. Ρφηε ρηίζηεθε ε λέα High Line, σο ηκήκα ελφο νγθψδνπο δεκνζίνπ- ηδησηηθνχ έξγνπ ππνδνκήο απνθαινχκελνπ West side improvement(βειηίσζε δπηηθήο κεξηάο.) αλχςσζε ηελ θπθινθνξία θνξηίνπ ζηα 30 πφδηα ζηνλ αέξα αθαηξψληαο ηα επηθίλδπλα ηξέλα απφ ηηο νδνχο ηεο κεγαιχηεξεο βηνκεραληθήο πεξηνρήο ηνπ Καλράηαλ. Ζ αχμεζε ηεο δηαθξαηηθήο δηαθνξάο φκσο νδεγεί ζε κηα πηψζε ελφο ηκήκαηνο ησλ ξαγψλ Εικόνα 49: Ραλιά φωτογραφία τθσ περιοχισ υπό λειτουργία θαη ηε δεθαεηία ηνπ 60 ην λνηηφηαην ηκήκα ηεο πςειήο γξακκήο θαηεδαθίδεηαη εληειψο. Θαλέλα ηξέλν δελ έρεη ηξέμεη ζηελ High Line απφ ην Ρν 1999 δεκηνπξγήζεθαλ νη «θίινη» ηεο High Line, φηαλ ε ηζηνξηθή θαηαζθεπή βξέζεθε θάησ απφ ηελ απεηιή ηεο θαηεδάθηζεο πνπ απνηεινχλ κηα νκάδα βαζηζκέλε ζε θνηλνηηθφ επίπεδν κε κε θεξδνζθνπηθνχο ζθνπνχο. Νη «θίινη» ηεο High Line εξγάδνληαη ζε ζπλεξγαζία κε ηελ πφιε ηεο Λέαο φξθεο γηα λα ζπληεξήζνπλ θαη λα δηαηεξήζνπλ ηελ θαηαζθεπή σο δεκφζην πάξθν αλπςσκέλν ζε πςειφηεξν επίπεδν απφ ηελ επηθάλεηα ηνπ εδάθνπο Greenway. Ρν πξφγξακκα θέξδηζε ηελ ππνζηήξημε ηεο πφιεο ην Απφ ηνλ Ηαλνπάξην έσο ηνλ Ηνχιην ηνπ 2003 έλαο αλνηθηφο δηαγσληζκφο ηδεψλ, «ζρεδηάδνληαο ηελ High Line» δεηά ηηο πξνηάζεηο γηα ηελ επαλαρξεζηκνπνίεζε ηεο ζηδεξνδξνκηθήο γξακκήο φπνπ θαη 107

108 ζπκκεηέρνπλ 720 νκάδεο απφ 36 ρψξεο. Ζ νκάδα ζρεδηαζκνχ James Corner Field Operations, κε ηνπο αξρηηέθηνλεο Diller Scofidio θαη Renfro, θεξδίδεη ζην δηαγσληζκφ. Ρνλ Απξίιην ηνπ 2006 μεθηλάεη ε θαηαζθεπή ηνπ πάξθνπ θαη ηνλ Ηνχλην ηνπ 2009 αλνίγεη έλα ηκήκα ζην θνηλφ. Κεγάιν κέξνο ηνπ High Line είλαη αθφκα ελεξγφ εξγνηάμην. Δλψ ην ηκήκα 1 ηνπ High Line είλαη αλνηθηή γηα ην θνηλφ, ην ηκήκα 2 (20th Street έσο 30 Street) είλαη ήδε ππφ θαηαζθεπή θαη αλακέλεηαη λα αλνίμεη ην Ζ θχηεπζε ζην High Line project είλαη εκπλεπζκέλε απφ ην απηνθπή ηνπίν πνπ αλαπηχρζεθε ζηηο ζηδεξνηξνρηέο θαηά ηε δηάξθεηα ησλ 25 ρξφλσλ πνπ ηα ηξέλα ζηακάηεζαλ λα ιεηηνπξγνχλ. Ππγθεθξηκέλα πεξηιακβάλεη 210 είδε θπηψλ. Κηα θπκαηηζηή πιαηθφξκα πνπ ζα δηαηεξεί ηελ αίζζεζε εξεκηάο ηεο ζηδεξνδξνκηθήο γξακκήο. Εικόνα 51: Σχεδιαγράμματα λειτουργίασ- concept με τομζσ Ζ πξφηαζε πξνβιέπεη ηελ επίζηξσζε ηεο θαηαζθεπήο κε ζαλίδεο κπεηφλ (plancks), ζχζηεκα πνπ απνηειεί θαη ηνλ ηερληθφ ππξήλα ηνπ ζρεδίνπ. Νη ζαλίδεο ζα είλαη άιινηε ελσκέλεο ή ζα βξίζθνληαη ζε απφζηαζε, αθήλνληαο ςειή βιάζηεζε λα αλαπηπρζεί αλάκεζά ηνπο. Άιινηε ζα ιπγίδνπλ πξνο ηα πάλσ δηακνξθψλνληαο παγθάθηα ή ζα βπζίδνληαη πξνο ηα θάησ δηακνξθψλνληαο κηα πηζίλα κε δηάθαλν πάην. Ρν ελδηαθέξνλ γηα ην πξάζηλν θαζψο θαη ε ζπρλά απξνζδφθεηε ζέα ζηελ πφιε θαη ζηνλ πνηακφ Hudson θάλνπλ ην πάξθν έλα απφ ηα πνην πεηπρεκέλα παξαδείγκαηα επαλαζρεδηαζκνχ ζηδεξνδξνκηθψλ γξακκψλ. Γεληθφηεξα ε επαλάθηεζε ηεο γξακκήο έδσζε εθ λένπ δσή ζε νιφθιεξε ηε γχξσ πεξηνρή, φπνπ πάλσ απφ 30 ζρέδηα βξίζθνληαη πιένλ ππφ θαηαζθεπή. Ζ ζρεδηαζηηθή νκάδα επηθεληξψζεθε ζηελ Εικόνα 52: Αναπαραςτάςεισ ςθμείων του χϊρου 108 πξψηε θάζε ηεο High Line, ην λνηηφηεξν ηκήκα, απφ ηελ νδφ Gansevoort σο ηελ 15ε νδφ,

109 απνθαζίδνληαο γηα ζηνηρεία φπσο πξφζβαζε, θαζίζκαηα θαη αζθάιεηα. Ν πεξίπαηνο ζα πεξηιακβάλεη πέληε θιηκαθνζηάζηα πξφζβαζεο θαη ηξεηο αλειθπζηήξεο. Νη ζρεδηαζηέο ελδηαθέξζεθαλ γηα ην πσο ν πεξίπαηνο ζα αιιειεπηδξά κε ην δξφκν, δηαθξίλνληαο ηηο δηαθνξεηηθέο εηζφδνπο φπσο γηα παξάδεηγκα ζε φηη αθνξά ηελ ηαρχηεηα θάπνηεο ζα παξέρνπλ κηα αξγή άλνδν, άιιεο ζα είλαη πην άκεζεο. Θάζε ζεκείν πξφζβαζεο ζα έρεη κηα παξνπζία ζην επίπεδν ηνπ δξφκνπ. Απηφ ζηελ νδφ Gansevoort, γηα παξάδεηγκα, ζα ραξαθηεξίδεηαη απφ κηα πεξηνρή πεξίθιεηζηε κε γπαιί πνπ ζα κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί γηα εζηηαηφξην απεπζείαο θάησ απφ ηε High Line. Ξαξάιιεια, ζηελ νδφ Gansevoort, εθεί φπνπ μεθηλά ν ζηδεξφδξνκνο, νη αξρηηέθηνλεο ζθνπεχνπλ λα αθήζνπλ αθάιππην ην ππάξρνλ ηεο γξακκήο High Line, γηα λα είλαη θαηαλνεηή ε δνκή ηεο θαηαζθεπήο. Εικόνα 53: Πψθ ςιδθροδρομικϊν γραμμϊν με παγκάκια Εικόνα 54: Κάτοψθ περιοχισ High Line Ν ζρεδηαζκφο απαηηεί κηα πνηθηιία θαζηζκάησλ θαηά κήθνο ηνπ πεξηπάηνπ, αλάκεζα ζηα νπνία ζθφξπηεο θαξέθιεο θαη παγθάθηα θαζψο θαη κηα πξνζαξκνδφκελε θαξέθια πνπ ζα θπιάεη πάλσ ζηηο παιηέο ζηδεξνδξνκηθέο γξακκέο θαη ζα κπνξεί λα κεηαηξέπεηαη ζε ηξαπέδη. Πε κία πφιε κε πνιχ ππθλή δφκεζε θαη ειάρηζηνπο ππξήλεο πξαζίλνπ, φπσο ε Λέα φξθε, ε δεκηνπξγία ελφο γξακκηθνχ πάξθνπ ζε κηα πξψελ βηνκεραληθή πεξηνρή, πάλσ ζηα εξείπηα κηα εγθαηαιειεηκκέλεο ζηδεξνδξνκηθήο γξακκήο, απνηειεί κηα πνιχ ζεηηθή πξσηνβνπιία. Απνηειεί έλαλ ηξφπν αμηνπνίεζεο ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ αζηηθνχ θελνχ, ν νπνίνο πέξα απφ ηε αλαβάζκηζε ηεο πεξηνρήο θαη ηα πεξηβαιινληηθά νθέιε πνπ ζα απνθέξεη έρεη θαη άκεζεο επηπηψζεηο ζε θνηλσληθφ επίπεδν. Δίλαη ελδηαθέξνλ ην γεγνλφο φηη ε αλάπιαζε ηεο High Line μεθίλεζε κε πξσηνβνπιία ησλ ίδησλ ησλ θαηνίθσλ ηεο πεξηνρήο. Θαη πξηλ θαλ αθφκα αλνίμεη ε γξακκή ζην θνηλφ, παξακέλεη ακείσην ην ελδηαθέξνλ ηνπ γηα ηελ θαηαζθεπή ηνπ «Central Park ηνπ 20νπ αηψλα», φπσο ηελ απνθαινχλ. Νη Φίινη ηεο High Line, κε ηε βνήζεηα εζεινληψλ, νξγαλψλνπλ ζπλερψο εθδειψζεηο γηα ηελ ελεκέξσζε ηνπ θνηλνχ, ηε ζπγθέληξσζε ρξεκάησλ θαη ηελ ελίζρπζε ηνπ ελδηαθέξνληνο γηα ην λέν γξακκηθφ πάξθν. Γηνξγαλψζεθαλ καζήκαηα ζρεδίνπ θαη μελαγήζεηο ζε ηκήκαηα ηεο γξακκήο φπνπ δελ έρεη μεθηλήζεη αθφκε ε αλάπιαζε, ελψ, ηνλ πξνεγνχκελν ρξφλν, νκάδεο παηδηψλ, θνξψληαο εηδηθά παπνχηζηα κε θηκσιία ζηνλ πάην, γπξλνχζαλ ηα πεδνδξφκηα ηεο Meatpacking District θαη ηνπ Chelsea 109

110 ραξάζζνληαο κε θηκσιία ηα κειινληηθά κνλνπάηηα πνπ νη άλζξσπνη ζα αθνινπζνχλ γηα λα θηάζνπλ ζηηο εηζφδνπο ηεο High Line. Εικόνα 55: Κάτοψθ περιοχισ Πε κία πφιε κε πνιχ ππθλή δφκεζε θαη ειάρηζηνπο ππξήλεο πξαζίλνπ, φπσο ε Λέα φξθε, ε δεκηνπξγία ελφο γξακκηθνχ πάξθνπ ζε κηα πξψελ βηνκεραληθή πεξηνρή, πάλσ ζηα εξείπηα κηα εγθαηαιειεηκκέλεο ζηδεξνδξνκηθήο γξακκήο, απνηειεί κηα πνιχ ζεηηθή πξσηνβνπιία. Απνηειεί έλαλ ηξφπν αμηνπνίεζεο ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ αζηηθνχ θελνχ, ν νπνίνο πέξα απφ ηε αλαβάζκηζε ηεο πεξηνρήο θαη ηα πεξηβαιινληηθά νθέιε πνπ ζα απνθέξεη έρεη θαη άκεζεο επηπηψζεηο ζε θνηλσληθφ επίπεδν. Δίλαη ελδηαθέξνλ ην γεγνλφο φηη ε αλάπιαζε ηεο High Line μεθίλεζε κε πξσηνβνπιία ησλ ίδησλ ησλ θαηνίθσλ ηεο πεξηνρήο. Θαη πξηλ θαλ αθφκα αλνίμεη ε γξακκή ζην θνηλφ, παξακέλεη ακείσην ην ελδηαθέξνλ ηνπ γηα ηελ θαηαζθεπή ηνπ «Central Park ηνπ 20νπ αηψλα», φπσο ηελ απνθαινχλ. 110

111 ΠΚΞΔΟΑΠΚΑΡΑ Μία νινθιεξσκέλε παξέκβαζε ζηνλ ηνκέα ηεο αζηηθήο αλάπηπμεο πξέπεη λα ζπκπεξηιάβεη φιεο ηνπο παξακέηξνπο ηεο αζηηθήο δσήο θαη λα εκπιέμεη ελεξγά ηνπο αλζξψπνπο πνπ επεξεάδνληαη απφ ηηο δξάζεηο πνπ εθαξκφδνληαη. Σν παξφλ θεθάιαην επηδίσμε λα παξνπζηάζεη ηα θχξηα ζέκαηα γηα κηα βηψζηκε αζηηθή θνηλσληθννηθνλνκηθή αλάπηπμε. Η αλάπιαζε κηαο πεξηνρήο έρεη πνιχπιεπξνπο ζηφρνπο θαη θαηεπζχλζεηο πνπ αθνξνχλ ηφζν ζηελ αμηνπνίεζε ηνπ ίδηνπ ηνπ ρψξνπ, ζηελ επαλαμηνιφγεζε ησλ θειπθψλ θαη ησλ ρξήζεψλ ηνπο αιιά θαη ζηελ πξνζθνξά πςειήο αηζζεηηθήο πεξηβάιινληνο ζηνπο ρξήζηεο. πρλά, παξνπζηάδεηαη ην εμήο πξφβιεκα. κηα αλάπιαζε λα έρεη ζαλ απνηέιεζκα ηελ εμαίξεζε ησλ ρξήζεσλ θαη ρξεζηψλ πνπ αξρηθά ππήξραλ ζηνλ ρψξν, αληηθαζηζηψληαο ηνπο κε θαηλνχξγηνπο. Σν ζπγθεθξηκέλν πξφβιεκα παξνπζηάζηεθε ζηελ πεξηνρή Docklands ηνπ Λνλδίλνπ. Πέξα απφ ηηο θαηνηθίεο θαη ην θέληξν θσπειαζίαο ησλ Docklands ε εγεκνλεχνπζα ρξήζε, είλαη ε νηθνλνκηθή θαη εκπνξηθή δξαζηεξηφηεηα. Ωο απνηέιεζκα παξαηεξήζεθε ζηαδηαθή απνκάθξπλζε ηνπ ληφπηνπ πιεζπζκνχ θαη εγθαηάζηαζε αλψηεξσλ εξγαηηθψλ ηάμεσλ(θαηλφκελν εμεπγεληζκνχ). Δίλαη κηα πφιε πξννξηζκέλε σο «ηδησηηθνπνηεκέλε» πφιε, ράλνληαο πνιιά απφ ηνλ παιηφ εξγαηηθφ ηεο θαη ηζηνξηθφ ηεο ραξαθηήξα. ην Ρφηεξληακ φκσο νη νηθνλνκηθέο αιιαγέο δελ επεξέαζαλ ηφζν αξλεηηθά ην θνηλσληθφ δήηεκα ηεο πφιεο δηφηη ν επαλαζρεδηαζκφο ηνπ αζηηθνχ ηζηνχ επηθεληξψζεθε ζε δεηήκαηα αξρηηεθηνληθήο θιεξνλνκηάο θαη θπζηνγλσκίαο ηεο πφιεο. Σαπηφρξνλα παξήγαγε ρψξν γηα λέεο δξαζηεξηφηεηεο θαη ρξήζεηο, φπσο ςπραγσγία, πνιηηηζκφο, εκπφξην, ππεξεζίεο, θαηνηθία. Απηή ε αλάπιαζε ζπλέβαιε ζεκαληηθά ζηελ επηδησθφκελε αλαδηάξζξσζε ηεο ηνπηθήο αλάπηπμεο. ε ζπγθεθξηκέλεο κεγαινππφιεηο αλαπιάζεηο έγηλαλ ιφγσ δηνξγαλψζεσλ πνπ θηινμελήζεθαλ ζε απηέο, φπσο νη Οιπκπηαθνί αγψλεο ζηελ Βαξθειψλε, ε Expo ζηελ Ληζαβφλα θαη ην Bilbao Ria ζην Μπηικπάν πνπ απνηέιεζαλ ηφζν ζεηηθέο φζν θαη αξλεηηθέο επηπηψζεηο.. Απηέο νη κεγάιεο δηνξγαλψζεηο ήηαλ ην πξφζρεκα ελδπλάκσζεο ηνπ θπζηθνχ πινχηνπ ησλ πεξηνρψλ θαη αλάδεημήο ηνπο ζε δηεζλή πξννξηζκφ. Υξεζηκνπνίεζαλ έλα δπλαηφ marketing ην νπνίν ζηεξίρζεθε ζηελ θαηαζθεπή εγθαηαζηάζεσλ ηέρλεο, πνιηηηζκνχ θαη θαηαζθεπήο ζπκβνιηθψλ θηηξίσλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζηελ πεξηνρή ηνπ Μπηικπάν δεζπφδεη ην πεξηβφεην κνπζείν Guggenheim.Αλαδείρζεθαλ πεξηνρέο κε πεξηβφεηα θηίξηα φπσο Sagrada Famila, Casa Batlo ηνπ Antony Gaudi ζηελ Βαξθειψλε θαη ε πεξηνρή Parc des Nacoes ζηελ Ληζαβφλα. Ο καθξνπξφζεζκνο ζηφρνο ησλ δηνξγαλψζεσλ απηψλ είλαη ε θαιχηεξε πνηφηεηα δσήο θαη απψηεξνο ζθνπφο λα απνηειέζνπλ απηέο νη πεξηνρέο πφιν έιμεο ηνπξηζηψλ αιιά αθφκε θαη ησλ ίδησλ ησλ πνιηηψλ πνπ πηζαλφλ λα είραλ απνκαθξπλζεί απφ ηα ζπγθεθξηκέλα αζηηθά θέληξα. Σα ζρέδηα αλάπιαζεο πνπ εθαξκφζηεθαλ ζηελ πεξηνρή ηνπ Μπηικπάν επηθεληξψλνληαλ ζε ζπγθεθξηκέλεο πξνβιεκαηηθέο πεξηνρέο 111

112 θαη δελ αληηκεηψπηζαλ ηελ πφιε σο ζχλνιν. Κνηλσληθά πξνβιήκαηα αληηκεησπίζζεθαλ θαη ζηελ πεξηνρή ηεο Βαξθειψλεο. Ο ηνπξηζκφο ζηηο αλαβαζκηζκέλεο απηέο πεξηνρέο απνηειεί ζίγνπξα έλα ζεηηθφ παξάγνληα γηα ηελ νηθνλνκία ησλ πφιεσλ αιιά ζπγρξφλσο, πεξηζσξηνπνηεί ελ κέξε ηνπο ληφπηνπο θάηνηθνπο ηεο πεξηνρήο. Αλακθίβνια ππάξρνπλ αλάγθεο γηα πεξηβαιινληηθέο αιιαγέο θαη αμηνπνηήζεηο πεξηνρψλ, ηδηαίηεξα πεξηνρψλ ηζηνξηθήο αμίαο, θαη επηθέξνπλ άκεζεο αιιαγέο ζε θνηλσληθφ επίπεδν. πκπεξαζκαηηθά ηα παξαπάλσ ππνδείγκαηα αλαπιάζεσλ απνηεινχλ θάπνηα απφ ηα ζεκαληηθφηεξα παξαδείγκαηα πνπ έρνπλ δηακνξθσζεί ζηνλ Δπξσπατθφ ρψξν θαη αιινχ. Αδηακθηζβήηεηα φκσο γηα θάζε ζηξαηεγηθή αλάπιαζεο πξέπεη λα ιεθζεί ζνβαξά ππφςε, ν θνηλσληθφο πεξίγπξνο έσο ζχλνιν θαη φρη έσο κνλάδα. Οη αλάγθεο πξέπεη λα έρνπλ αληίθηππν ελφηεηαο ζρεηηθφ κε ηηο ρξήζεηο γεο ηεο πεξηνρήο. Όζνλ αθνξά ηνπο θνξείο αλάπιαζεο θαη ηε ζπκκεηνρή ησλ θαηνίθσλ δηαπηζηψζακε φηη ζηηο επξσπατθέο ρψξεο έρεη δηακνξθσζεί έλα επξχ θάζκα ζχλζεζεο ησλ θνξέσλ πνπ ζρεδηάδνπλ επηβιέπνπλ θαη πινπνηνχλ ηηο αλαπιάζεηο. Δπνκέλσο, ζεκαληηθφ ξφιν ζα παίμεη θαη ζηε ρψξα καο ε θαηάιιειε ελεκέξσζε ησλ πνιηηψλ πξνθεηκέλνπ λα πάξνπλ κέξνο ζηελ αλάπηπμε πξσηνβνπιηψλ πξνο ηε ζσζηή θαηεχζπλζε θαη λα ζπκκεηάζρνπλ νπζηαζηηθά ζηελ πινπνίεζε αλαπιάζεσλ πνπ απνζθνπνχλ ζηελ αλαβάζκηζε ηεο πνηφηεηαο δσήο ηνπο. 112

113 Ζ ΞΟΝΡΑΠΖ 3 ν Κ έξνο 113

114 114

115 ΠΡΝΣΝΠ ΚΔΙΔΡΖΠ Πηόρνο ηεο πηπρηαθήο απηήο εξγαζίαο είλαη λα ζηξαθεί ην ελδηαθέξνλ απφ ην θέληξν ηεο πφιεο ηεο Ξάηξαο ζην ηζηνξηθφ ηεο θέληξν, ηελ Άλσ Ξφιε. Ιακβάλνληαο ππφςε ηηο θαηά θαηξνχο κειέηεο πνπ αθνξνχλ ζηελ πφιε, αλαδεηθλχνληαη ηα αμηφινγα ζεκεία ηνπ ηζηνξηθνχ θέληξνπ κε ζθνπφ λα επηηεπρζεί ε εζσηεξηθή ζπλνρή ηνπ, κέζσ κηαο ελνπνίεζεο ησλ αμηφινγσλ ζεκείσλ θαη ησλ κλεκείσλ ηνπ. Έηζη δεκηνπξγνχληαη ζπλδέζεηο ηωλ κλεκείωλ θαζψο θαη κε δηακνξθσκέλσλ πεξηνρψλ (αζηηθά θελά, κε δηακνξθσκέλνη θνηλφρξεζηνη ρψξνη, εγθαηαιειεηκκέλα θηίξηα θιπ) ηνπ ηζηνξηθνύ θέληξνπ, ζρεκαηίδνληαο έλα επξχηεξν δίθηπν κέζα ζηελ πφιε. Ξξνηείλνληαη κηα ζεηξά απφ αξρηηεθηνληθέο παξεκβάζεηο ζε ππάξρνληεο ππαίζξηνπο ρψξνπο, θάπνηεο πεδνδξνκήζεηο κε ζθνπφ ηελ νινθιήξσζε ηεο ελνπνίεζεο απηήο, θαζώο θαη θάπνηεο θαηλνχξγηεο ρξήζεηο γεο ζηνλ ρψξν ηνπ Ξαιαηνχ Γεκνηηθνχ Λνζνθνκείνπ. Μεθηλψληαο κε κηα αλάιπζε ηεο πθηζηάκελεο θαηάζηαζεο ηνπ ηζηνξηθνχ θέληξνπ ηεο πφιεο, εληνπίζηεθαλ ηα αλαμηνπνίεηα θαη ηδηαίηεξνπ πνιηηηζκηθνχ ελδηαθέξνληνο ηκήκαηα ηνπ. Ν παξαδνζηαθφο ηζηφο, παξακέλεη δσληαλφο ζε φιε ηελ έθηαζε ηνπ ηζηνξηθνχ θέληξνπ, ην νπνίν θαη απνηειεί ην κεζνδνινγηθφ εξγαιείν ηεο πξφηαζεο, θαζψο κε ηηο θηλήζεηο, πνπ πξνηείλνληαη, φρη κφλν αλαδεηθλχεηαη ην ηζηνξηθφ θέληξν αιιά ζα είλαη πηα έλα αμηνπξφζεθην αξρηηεθηνληθφ ζχλνιν θαη έηζη πξαγκαηνπνηείηαη ε δεκηνπξγία πόινπ έιμεο. 115

116 ΘΘΙΝΦΝΟΗΑΘΖ ΚΔΙΔΡΖ Ζ πεξηνρή ηεο Άλσ πφιεο είλαη έλα πνιχ ζεκαληηθφ ηζηνξηθφ θέληξν ηεο Ξάηξαο. Απηφ ιήθζεθε, έσο ην βαζηθφηεξν ζηνηρείν γηα λα μεθηλήζεη ε κειέηε αλάπιαζεο ηεο πεξηνρήο. Κε βάζε απηήλ ηελ πιεξνθνξία απνθαζίζηεθε ε πεδνδξφκεζε κεξηθψλ πνιχ ζεκαληηθψλ δξφκσλ γηα ηελ αλάδεημε ησλ κλεκείσλ ηεο πεξηνρήο θαη ηε δεκηνπξγία ελφο ηζηνξηθνχ ζπλφινπ. Νη δξφκνη απηνί είλαη ε Β. Ονχθνπ, ηεο νπνίαο ε πεδνδξφκεζε μεθηλάεη απφ ηελ νδφ Γεξκαλνχ θαη ζηακαηάεη ζην Γεκνηηθφ λνζνθνκείν Ξαηξψλ φπνπ δηαζηαπξψλεηαη κε ηελ πιαηεία Θνξχιινπ. Αθφκε, ε νδφο Ξαληνθξάηνξνο, είλαη εμίζνπ ζεκαληηθφο δξφκνο ηεο νπνίαο ε πεδνδξφκεζε μεθηλάεη απφ ηελ νδφ Γεξκαλνχ θαη ζηακαηάεη ζηε δηαζηαχξσζε κε ηελ νδφ Θαξπελεζίνπ. Θαζψο επίζεο, ε νδφο Πσηεξηάδνπ, ε νπνία μεθηλάεη απφ ηε Γεξκαλνχ θαη θαηαιήγεη θαη απηή ζηελ πιαηεία Θνξχιινπ. Ρέινο, ζα γίλεη πεδνδξφκεζε ηεο νδνχ 25εο Καξηίνπ απφ ην ζεκείν φπνπ δηαζηαπξψλεηαη κε ηε Γεξκαλνχ κέρξη θαη ηελ νδφ Δξκνχ. Πεκεξηλή θαηάζηαζε: 116

117 ΞΝΚΛΖΚΑ: Σάξηεο Ξξφηαζεο: 117

118 ΞΝΚΛΖΚΑ: Ζ πεδνδξφκεζε ησλ παξαπάλσ δξφκσλ ζεσξήζεθε απαξαίηεηε ψζηε λα επηηεπρζεί ε δεκηνπξγία ηνπ επηζπκεηνχ ηζηνξηθνχ ζπλφινπ. Νπζηαζηηθά κε απηέο ηηο θηλήζεηο δεκηνπξγείηαη ε έλσζε ησλ κλεκείσλ ηεο πεξηνρήο θαη κηα θαιχηεξε θαη νκαιφηεξε πξφζβαζε απφ ην θέληξν ζηελ πεξηνρή ηεο Άλσ πφιεο. Αθφκε έλαο εμίζνπ ζεκαληηθφο ιφγνο γηα απηήλ ηελ πεδνδξφκεζε είλαη θαη ε βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο δσήο ησλ θαηνίθσλ. Ζ νπνία έρεη αιινησζεί αηζζεηά ηα ηειεπηαία ρξφληα, θαη ζε απηφ ζπλέβαιε ζεκαληηθά θαη ην πξφβιεκα πνπ δεκηνπξγεί θαζεκεξηλά ην θπθινθνξηαθφ ζηηο πφιεηο θαη εηδηθά ζηελ Διιάδα. Ρν θπθινθνξηαθφ πξφβιεκα ησλ πεξηζζνηέξσλ κεγάισλ ειιεληθψλ πφιεσλ είλαη γλσζηφ ζε φινπο καο αθνχ ην πθηζηάκεζα θαζεκεξηλά. Ρν πξφβιεκα απμάλεηαη ζπλερψο θαζψο ε αχμεζε ηεο πξνζθνξάο (λένη δξφκνη, ΚΚΚ θιπ.) είλαη κηθξφηεξε απφ ηελ αχμεζε ηεο δήηεζεο (λέα απηνθίλεηα, αχμεζε πιεζπζκνχ θαη θηλεηηθφηεηαο) θαη αλακέλεηαη λα ρεηξνηεξεχζεη δξακαηηθά ζην άκεζν κέιινλ αλ δελ ιεθζνχλ κέηξα. Νη θπξηφηεξεο αηηίεο ηνπ θπθινθνξηαθνχ πξνβιήκαηνο είλαη: Νη πφιεηο δελ ζρεδηάζηεθαλ γηα ην απηνθίλεην θαη δελ θαηαθέξακε λα ηηο πξνζαξκφζνπκε ζ απηφ. Γελ κπνξνχκε λα ειέγμνπκε ηε ρξήζε ηνπ απηνθηλήηνπ. 118

119 Ρα απνηειέζκαηα, πνπ έρνπλ εκθαλή επίπησζε ζηελ πνηφηεηα ηεο δσήο καο, κπνξνχλ λα ζπλνςηζηνχλ ζηα παξαθάησ: Θπθινθνξηαθή ζπκθφξεζε πνπ επεθηείλεηαη ζπλερψο ζε πεξηζζφηεξνπο δξφκνπο θαη ζε κεγαιχηεξεο ρξνληθέο πεξηφδνπο. Αξηεξίεο θαη θεληξηθέο νδνί, έρνπλ απφ θαηξνχ θνξεζζεί κε απνηέιεζκα λα ρξεζηκνπνηνχληαη ελαιιαθηηθνί δξφκνη κέζα απφ ηηο πεξηνρέο θαηνηθίαο πνπ δελ είραλ ζρεδηαζηεί γη απηφ ην ζθνπφ. Θάζε είδνπο ξχπαλζε. Αηκνζθαηξηθή, Αθνπζηηθή, Αηζζεηηθή. Νδηθά αηπρήκαηα. Δθηεηακέλε παξάλνκε ζηάζκεπζε ζε πεδνδξφκηα. Κε αζθαιήο θίλεζε πεδψλ. Σάζηκν πνιχηηκνπ ρξφλνπ θαηά ηηο παξαγσγηθέο ψξεο ηεο εκέξαο. Ρν πξφβιεκα παξνπζηάδεηαη εληνλφηεξα ζηηο ειιεληθέο πφιεηο γηαηί κεηαμχ άιισλ ππάξρεη: Έιιεηςε επηθαηξνπνηεκέλνπ θαη ζπληνληζκέλνπ Σσξνηαμηθνχ πνιενδνκηθνχ - Ππγθνηλσληαθνχ Πρεδηαζκνχ/Ξξνγξακκαηηζκνχ φπσο έρεη αλαθεξζεί θαη παξαπάλσ. Αλεπαξθήο ζπληνληζκφο κεγάινπ αξηζκνχ θνξέσλ κε αζαθείο θαη επηθαιππηφκελεο αξκνδηφηεηεο. Έιιεηςε Γεληθψλ κειεηψλ Κεηαθνξψλ θαη θπθινθνξίαο θαη καθξνπξφζεζκνχ ζπγθνηλσληαθνχ ζρεδηαζκνχ, έιιεηςε θπθινθνξηαθψλ κειεηψλ, επηθαηξνπνίεζεο θαη ζπζηεκαηηθήο εθαξκνγή ηνπο. Αλεπάξθεηα εμεηδηθεπκέλνπ πξνζσπηθνχ θαη επηκέξνπο κειεηψλ, πνπ ζπλήζσο δελ εθαξκφδνληαη ή εθαξκφδνληαη ιαλζαζκέλα, ιφγσ έιιεηςεο ζσζηήο επίβιεςεο ή πνιηηηθψλ παξεκβάζεσλ. Έιιεηςε ηαθηηθήο παξαθνινχζεζεο ησλ θπθινθνξηαθψλ ζηνηρείσλ θαη αμηνιφγεζεο ησλ απνηειεζκάησλ ηεο εθαξκνγήο ησλ θπθινθνξηαθψλ παξεκβάζεσλ, γηα ηελ απφθηεζε ρξήζηκεο εκπεηξίαο. Θαθή δηαρείξηζε ηεο θπθινθνξίαο ψζηε λα αμηνπνηεζεί πεξηζζφηεξν ην πθηζηάκελν ζπγθνηλσληαθφ ζχζηεκα (απαξάδεθηε ζήκαλζε, ιαλζαζκέλε δηάηαμε νδηθνχ δηθηχνπ, δηακφξθσζε θφκβσλ θιπ.). Έιιεηςε αζηπλφκεπζεο, κε απνηέιεζκα λα απνηπγράλνπλ πνιιά δηαρεηξηζηηθά κέηξα φπσο σξάξην ηξνθνδνζίαο ησλ θαηαζηεκάησλ, ειεγρφκελε ζηάζκεπζε θαη αληίζεηα λα ελζαξξχλεηαη ε παξάλνκε ζηάζκεπζε θαη ε κε ηήξεζε ησλ θαλφλσλ θπθινθνξίαο απφ ηνπο ρξήζηεο ηεο νδνχ κε απνηέιεζκα ην ήδε αλεπαξθέο πιάηνο ησλ νδψλ θαη πεδνδξνκίσλ λα πεξηνξίδεηαη αθφκε πεξηζζφηεξν ιφγσ ηεο παξάλνκεο ζηάζκεπζεο. Έιιεηςε ζπγθξνηεκέλεο πνιηηηθήο θαη ζρεδηαζκφο γηα ηε ζηάζκεπζε. Έιιεηςε ππνδνκψλ γηα ηελ ελζάξξπλζε ελαιιαθηηθψλ ηξφπσλ κεηαθίλεζεο, κεηαθίλεζεο φπσο πνδειαηφδξνκνη, άλεηα πεδνδξφκηα, 119

120 επαξθέο δίθηπν δεκνηηθήο ζπγθνηλσλίαο, ππνδνκέο γηα ηηο κεηαθηλήζεηο ησλ ΑΚΔΑ. Έιιεηςε αμηνιφγεζεο φζσλ εθαξκφδνληαη, γηα ηελ απφθηεζεο ρξήζηκεο εκπεηξίαο θιπ. Δπίζεο ζηε ρψξα καο, ε ειιηπήο θαη κε ζπζηεκαηηθή αζηπλφκεπζε, ε έιιεηςε νξγάλσζεο ηεο ζηάζκεπζεο ζηηο νδνχο θαη ε αλεπάξθεηα ησλ ρψξσλ ζηάζκεπζεο εθηφο απηψλ, νδήγεζαλ ζηελ θαζηέξσζε ηεο παξάλνκεο ζηάζκεπζεο αθφκα θαη ζε θξίζηκεο ζέζεηο (θφκβνη, ζηξνθέο θαη ζηάζεηο ιεσθνξείσλ θιπ.), κε απνηέιεζκα ηε πεξαηηέξσ κείσζε ηεο ήδε αλεπαξθνχο θπθινθνξηαθήο ηθαλφηεηαο ηνπ νδηθνχ δηθηχνπ, ηελ αχμεζε ησλ ρξφλσλ αλακνλήο θαη θίλεζεο, ηελ κεγαιχηεξε θαηαλάισζε ελέξγεηαο θαη ηελ αχμεζε εθπεκπφκελσλ ξχπσλ. πφ ηηο επηθξαηνχζεο ζπλζήθεο ηεο αλεμέιεγθηεο ρξήζεο θαη ηεο ζπλερφκελεο αχμεζεο ησλ η.ρ. απηνθηλήησλ απαηηείηαη νπζηαζηηθφο πεξηνξηζκφο ηεο ρξήζεο απηψλ. Δίλαη ζαθέο φηη ζα πξέπεη λα ππάξμεη κηα ζαθήο θαη απνηειεζκαηηθή πνιηηηθή γηα ηε δηαρείξηζε ηεο θπθινθνξίαο θαη ζηάζκεπζεο ζηηο νδνχο. Ξην ζπγθεθξηκέλα έλαο ξεαιηζηηθφο ζηφρνο είλαη: Αλζξψπηλεο θνηλφηεηεο - γεηηνληέο ρσξίο απηνθίλεην, κέζα ζε κηα πφιε κε πεξηνξηζκέλε ρξήζε απηνθηλήηνπ ζε πξνθαζνξηζκέλνπο θαη απνκνλσκέλνπο ζπγθνηλσληαθνχο δηαδξφκνπο πνπ πεξηβάιινπλ ηηο γεηηνληέο απηέο. Γηα ην ζθνπφ απηφ απαηηείηαη: Παθήο ηεξάξρεζε νδηθνχ δηθηχνπ ζε αξηεξίεο ζπιιεθηήξηεο νδνχο. Γηακφξθσζε ηνπηθψλ νδψλ ζε πεδνδξφκνπο ή αλ δελ είλαη εθηθηφ ζε νδνχο ήπηαο θπθινθνξίαο. Δπξεία πεδνδξφκεζε ηνπ ππξήλα ηνπ θέληξνπ θαη πξφβιεςε θαηάιιεισλ ρψξσλ ζηάζκεπζεο ζηα φξηά ηνπ. Αλάπηπμε ππθλνχ ζπζηήκαηνο Γεκνηηθήο Ππγθνηλσλίαο. Αλάπηπμε δηθηχνπ πνδειαηνδξφκσλ. Ξξφβιεςε ρψξσλ ζηάζκεπζεο κεηεπηβίβαζεο, πεξηθεξεηαθά ηεο θεληξηθήο πεξηνρήο ή ζε θξίζηκεο ζηάζεηο ΚΚΚ (π.ρ. αθεηεξία). Νξγάλσζε ζπζηήκαηνο ζηάζκεπζεο. Ππζηεκαηηθή θαη δηαξθήο Αζηπλφκεπζε. Γηα λα πεηχρεη ζηαδηαθά ν ξεαιηζηηθφο απηφο ζηφρνο ζα πξέπεη αθελφο λα ππάξμεη ζσζηφο ζρεδηαζκφο θαη πηζηή εθαξκνγή ηνπ θαη αθεηέξνπ ζπζηεκαηηθή ελεκέξσζε ηνπ θνηλνχ γηα αιιαγή ηεο θαηεζηεκέλεο λννηξνπίαο ψζηε νη ίδηνη νη πνιίηεο λα βνεζήζνπλ πξνο ηελ εθαξκνγή θαη ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ κέηξσλ. Γηα φινπο ηνπο παξαπάλσ ιφγνπο απνθαζίζηεθε ε δεκηνπξγία πεδφδξνκσλ. κσο ζε θάζε αιιαγή ππάξρνπλ θαη πξνβιήκαηα. Πηελ 120

121 ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε ζπλαληήζακε πξνβιήκαηα ζηελ θπθινθνξία ηεο νδνχ 25εο Καξηίνπ σο πξνο ηελ έλσζε ηεο κε ηελ Γεξκαλνχ. Πηελ νπζία ράζεθε έλα απφ ηα δπν νδηθά πεξάζκαηα απφ ην θέληξν ζηελ Άλσ πφιε. Γηα ηελ επίιπζε απηνχ, πξνηείλνπκε λα γίλεη αληηθαηάζηαζε κε ηνπο δξφκνπο Αγίνπ Ληθνιάνπ Θαλαθάξε Γ. Γνχλαξε- 25εο Καξηίνπ θαη ηέινο Γεξκαλνχ γηα ηελ είζνδν ζηελ πεξηνρή θαη αληίζηνηρα γηα ηελ έμνδν κε ηνπο δξφκνπο Γεξκαλνχ 25εο Καξηίνπ Βφηζε Θαλαθάξε- Αγ. Ληθνιάνπ. Θαη ε κφλε αιιαγή πνπ πξνηείλεηαη βξίζθεηαη ζην θνκκάηη ηεο 25εο Καξηίνπ πνπ παξακέλεη δξφκνο, εθφζνλ έρεη ηε δπλαηφηεηα, λα γίλεη δηπιήο θαηεχζπλζεο. Πεκεξηλή δηαδξνκή γηα ηελ έμνδν θαη είζνδν απφ ηελ Γεξκαλνχ Δίζνδνο- Έμνδνο ζηελ Άλσ πφιε απφ ην θέληξν: 121

122 ΞΝΚΛΖΚΑ: Ζ πξφηαζε απηή κπνξεί λα θαλεί θαιπηέξα ζηνλ παξαθάησ ράξηε. Γηαδξνκή πξφηαζεο, γηα αληηθαηάζηαζε ηεο 25εο Καξηίνπ: 122

123 ΞΝΚΛΖΚΑ: Κε ηελ έξεπλα πνπ έγηλε πάλσ ζηελ πεξηνρή, ψζηε λα ππάξμνπλ φζνλ ην δπλαηφλ θαιχηεξα απνηειέζκαηα, παξαηεξείηαη πσο νη ζέζεηο ζηάζκεπζεο δελ είλαη πνηέ επαξθείο θαη πάληα ζα ππάξρεη πξφβιεκα. Αθφκα ππήξμαλ πνιιά παξάπνλα γηα ηε δηέιεπζε ησλ απηνθηλήησλ ζηελ πεξηνρή. Κε βάζε απηήλ ηελ πιεξνθνξία απνθαζίζηεθε λα απαγνξεπηεί ε ζηάζκεπζε ησλ απηνθηλήησλ ζηνπο δξφκνπο πνπ αλαθέξζεθαλ παξαπάλσ, θαη λα δεκηνπξγεζνχλ ρψξνη ζηάζκεπζεο ζε ζπγθεθξηκέλα θνκβηθά ζεκεία, ψζηε λα εμππεξεηεζνχλ νη νδεγνί αιιά ρσξίο λα επεξεάδνληαη νη πεδνί ηεο πεξηνρήο. Ξάληα βαζηζκέλνη ζηελ έξεπλα πνπ πξναλαθέξζεθε, θαη κειεηψληαο ηηο πιεξνθνξίεο πνπ αληιήζεθαλ απφ ηνπο θαηνίθνπο πιεξνθνξεζήθακε φηη έλα κεγάιν πνζνζηφ ησλ αλζξψπσλ πνπ επηβαξχλνπλ ηελ πεξηνρή κε ηα νρήκαηα ηνπο είλαη φζνη επηζθέπηνληαη ην θέληξν ηεο πφιεο, πηζαλφλ ιφγσ έιιεηςεο ζηάζκεπζεο ζην θάησ κέξνο ηεο πφιεο. Γηα ηελ θαιχηεξε εμππεξέηεζε ηνπο θαη δεδνκέλνπ ηεο αιιαγήο ησλ δξφκσλ, ν πξψηνο ρψξνο ζηάζκεπζεο απνθαζίζηεθε ζηελ νδφ 25εο Καξηίνπ αλάκεζα απφ ηηο νδνχο, Γεξνθσζηνπνχινπ θαη Δξκνχ. Θεσξείηαη ζεκαληηθφ ην γεγνλφο ησλ πεξηνξηζκέλσλ ζέζεσλ, δηφηη δελ επηζπκείηαη ν ζπλσζηηζκφο ησλ απηνθηλήησλ ζηελ πεξηνρή. θαη γηα ηνλ πεξηνξηζκφ απηφ δεκηνπξγείηαη έλαο ππνηππψδεο έιεγρνο ζηνλ αξηζκφ απηνθηλήησλ. 123

124 ΣΥΟΝΗ ΠΡΑΘΚΔΠΖΠ Αθφκε έλαο απφ ηνπο ιφγνπο πνπ επηιέρηεθε ην ζπγθεθξηκέλν ζεκείν, είλαη ιφγσ ηεο πξφηαζεο πνπ εηζεγήζεθε γηα ηελ πεξηνρή, φπνπ, ην ζεκείν απηφ ζεσξήζεθε σο ε έλαξμε ηεο πνξείαο πνπ ζα αθνινπζήζνπλ νη πξνηεηλφκελεο ραξάμεηο. Κε απηφλ ηνλ ηξφπν επηηπγράλεηαη ε πξνζέιθπζε ησλ αλζξψπσλ κέρξη εθεί θαη ζηε ζπλέρεηα λα ηνπο πξνηείλεηαη λα επηζθεθηνχλ ηελ πεξηνρή κειέηεο. Θέζεηο-Πηάζεηο γηα ΑΚΔΑ: Έλα αθφκε ζεκαληηθφ θαη θνκβηθφ ζεκείν, ζεσξήζεθε ν δξφκνο κπξνζηά απφ ην Θάζηξν θαη πάλσ απφ ην παιηφ Λνζνθνκείν, φπνπ κε ηηο δεδνκέλνπ αιιαγέο πνπ έγηλαλ ζηνπο δξφκνπο, γίλεηαη έλαο αξθεηά εμππεξεηηθφο ρψξνο ζηάζκεπζεο γηα ηνπο εξγαδφκελνπο, ή ηνπο θαηνίθνπο πνπ ζέινπλ λα επηζθεθζνχλ ηελ πεξηνρή. Ρέινο, πξνηείλεηαη ε δεκηνπξγία ρψξσλ ζηάζεο κφλν γηα ΑΚΔΑ θαη θαηνίθνπο ζε ζπγθεθξηκέλα ζεκεία ησλ πεδφδξνκσλ πνπ δεκηνπξγήζεθαλ. Απηφ γίλεηαη, ιφγσ ηεο θαιχηεξεο δηεπθφιπλζεο ησλ θαηνίθσλ ηεο πεξηνρήο, κφλν γηα εηδηθέο πεξηπηψζεηο, φπσο ηε δηέιεπζε ελφο θνξηεγνχ γηα κεηαθνξά αληηθεηκέλσλ θαη ηελ επθνιφηεξε πξνζέιεπζε αλζξψπσλ κε εηδηθέο αλάγθεο ζηηο νηθίεο. ια ηα παξαπάλσ απεηθνλίδνληαη ζηνπο παξαθάησ ράξηεο: 124

125 Σψξνη ζηάζκεπζεο: ΞΝΚΛΖΚΑ: 125

126 126

127 Θεληξηθή ηδέα κειέηεο Θεληξηθή ηδέα ηεο κειέηεο είλαη λα ηνπνζεηεζεί ζηελ πεξηνρή ε λνεηή αιιά θαη πιηθή έλλνηα ηνπ «παηρληδηνχ». Απηφ γίλεηαη γηα λα δνζεί ηφζν ζρεδηαζηηθά φζν θαη πξαθηηθά, ε αίζζεζε ηεο γλψζεο, ηεο ςπραγσγίαο, ηεο εμεξεχλεζεο θαη ηεο δηαζθέδαζεο ζηελ πφιε κε ζηφρν κία ελδηαθέξνπζα ζχλζεζε ησλ ρξήζεσλ γεο κε ηνλ κνληέξλν ζρεδηαζκφ ζε έλα ηζηνξηθφ θέληξν, κε έλαλ «δεκηνπξγηθφ» ηξφπν, έηζη ψζηε λα κελ θξχβεηαη ην ηζηνξηθφ θέληξν αιιά αληηζέησο λα αλαδεηθλχεηαη. Ξαηρλίδη νλνκάδεηαη «νπνηαδήπνηε δξαζηεξηφηεηα αληαπνθξίλεηαη ζηελ αλάγθε ησλ αλζξψπσλ γηα δηαζθέδαζε θαη ςπραγσγία. Απηή ε αλάγθε πθίζηαηαη ήδε απφ ηα πξψηα ρξφληα ηεο χπαξμήο ηνπο. Ζ έλλνηα παηρλίδη είλαη πνιχ γεληθή θαη ζα κπνξνχζε λα δηαηξεζεί ζε δηάθνξεο θαηεγνξίεο» 56 εθ ησλ νπνίσλ επηιέρηεθε ε θαηεγνξία ησλ «λνεηηθψλ παηρληδηψλ», δειαδή «απηψλ πνπ έρνπλ ζαλ ζηφρν ηε λνεηηθή άζθεζε θαη έρνπλ λα θάλνπλ κε ηα αληαλαθιαζηηθά θαη ηηο ζπκπεξηθνξέο ηνπ κπαινχ» 57. Έηζη κέζα ζηα πιαίζηα ηεο πξαγκαηηθφηεηαο, αληηκεησπίζηεθε ν ράξηεο ηεο πεξηνρήο ζαλ έλα ηακπιφ επηηξαπέδηνπ παηρληδηνχ. Θάζε ηακπιφ ελφο επηηξαπέδηνπ παηρληδηνχ ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ αθεηεξία θαη ην ηέξκα ηνπ. Κειεηψληαο πξνζεθηηθά ηελ ηζηνξηθή θαη πνιενδνκηθή εμέιημε ηεο πεξηνρήο ηεο πφιεο ηεο Ξάηξαο, αλαγλσξίζηεθαλ δχν βαζηθνί θαη ζπλάκα ηζηνξηθνί άμνλεο, ν άμνλαο ηεο νδνχ Γεξνθσζηνπνχινπ θαη απηφο ηεο νδνχ Αγίνπ Ληθνιάνπ. Νη δχν απηνί άμνλεο ρξεζηκνπνηήζεθαλ άκεζα ζηελ πξφηαζήο ηεο κειέηεο, δεδνκέλνπ φηη απνηεινχλ ήδε ζχλδεζε ηεο πεξηνρήο ηεο Άλσ Ξφιεο σο έλα ζχλνιν, κέζσ απηψλ, κε ηελ Θάησ Ξφιε

128 Έηζη επηηεχρζεθε ζε πξαγκαηηθή θιίκαθα ε είζνδνο θαη ε έμνδνο απφ ηελ πεξηνρή - ε αθεηεξία θαη ην ηέξκα ηνπ παηρληδηνχ. Έπεηηα ηνπνζεηήζεθε ζην ηακπιφ ζηελ πεξηνρή έλα παηρλίδη θξπκκέλνπ ζεζαπξνχ. Νη ράξηεο θξπκκέλσλ ζεζαπξψλ ζπλήζσο αλαπαξηζηνχλ ζχλνια ζεκείσλ, ηα νπνία νδεγνχλ ζε ζχλνιν δηαθνξεηηθψλ δηαδξνκψλ. Γηα λα αθνινπζεζεί κηα ζπγθεθξηκέλε δηαδξνκή, απαηηείηαη ε αλαθάιπςε δηάθνξσλ ζηνηρείσλ, ηα νπνία απεηθνλίδνληαλ κε πνηθίινπο ηξφπνπο ζηελ πεξηνρή-ηακπιν ηνπ παηρληδηνχ. Έηζη ν παίθηεο - επηζθέπηεο αλαθαιχπηεη ηνλ ζεζαπξφ-ηελ πεξηνρή. Έηζη ινηπφλ ε κειέηε, ηφζν ζε γλσζηηθφ επίπεδν, φζν θαη ζε ζρεδηαζηηθφ, ελζηεξληδφκελε ηελ ινγηθή ηνπ παηρληδηνχ ηνπ θξπκκέλνπ ζεζαπξνχ, πξνηείλεη ην παηρλίδη ηεο πξαγκαηηθφηεηαο κε ηελ αλζξψπηλε αλάγθε γηα δηαζθέδαζε, ςπραγσγία, γλψζε θαη ελεκέξσζε. Σξεζηκνπνηήζεθε ε ζηξαηεγηθή απηή έηζη ψζηε λα πξνζεγγηζηεί ν επηζθέπηε ηεο πεξηνρήο. Νη ραξάμεηο δεκηνπξγήζεθαλ κε ηξφπν δεκηνπξγηθφ, ιεηηνπξγηθφ θαη ήπην ραξαθηήξα αηζζεηηθά. πάξρνπλ ζπγθεθξηκέλεο ραξάμεηο νη νπνίεο νδεγνχλ ζε ζεκεία πνπ πξνηείλεηαη λα αθνινπζήζεη ν επηζθέπηεο ζπκκεηέρνληαο άκεζα ζην παηρλίδη πνπ μεηπιίγεηαη κπξνζηά ηνπ. Αξρηθά νξίδεηαη ην ζεκείν έλαξμεο. Απφ απηφ ην ζεκείν ραξάδνληαη λέα ζεκεία, ηα νπνία νδεγνχλ ζε πνηθίιεο πνξείεο. Κε απηφλ ηνλ ηξφπν δφζεθε ε αίζζεζε ηεο πνηθηιίαο θαη ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο θάζε επηινγήο, πνπ φιεο φκσο νδεγνχλ ζην ίδην ηέξκα, φπσο θαη ζην θπλήγη θξπκκέλνπ ζεζαπξνχ. Απφ θάζε ζεκείν ν επηζθέπηεο ζα κπνξεί λα απνιαχζεη απηφ πνπ ζα ζπλαληήζεη, ην νπνίν έρεη ήδε κειεηεζεί θαη δηαζηαπξψλεηαη κε ην επφκελν ζεκείν. Ζ απάληεζε ζηελ εξψηεζε ηνπ θάζε ζεκείνπ ηνπ παηρληδηνχ θαζνξίδεη ηελ δηαδξνκή πάλσ ζην ηακπιφ ζηελ πεξηνρή. Έηζη νη ραξάμεηο έρνπλ ιάβεη ραξαθηήξα θαη ζπγθεθξηκέλν ζρεδηαζκφ θαη δεκηνπξγείηαη έλαο ζπγθεξαζκφο ησλ ζεκείσλ ελδηαθέξνληνο θαη θάζε ζεκείν ζα αλαδεηθλχεηαη. Δπνκέλσο, ν επηζθέπηεο - παίρηεο, ζα έρεη ηελ επθαηξία λα ιάβεη κέξνο ζην παηρλίδη, φπνπ ην ραξαθηεξίδεη ε πξσηνπνξηαθή αληίιεςε αζηηθνχ ζρεδηαζκνχ γηα ηελ αλαςπρή θαη ην πεξηβάιινλ. Ρν πιέγκα ησλ δηαδξνκψλ, πνπ πξνηείλνληαη, ζπλδέεη ηέζζεξα κλεκεία ηζηνξηθνχ ελδηαθέξνληνο θαη δηαθνξεηηθψλ επνρψλ. Ρα κλεκεία απηά, πνπ είλαη ν «Οσκατθφο Ηππφδξνκνο», ην «Αξραίν Υδείν», ν «Λαφο ηνπ Ξαληνθξάηνξνο» θαη ην «Ξαιαηφ Γεκνηηθφ Λνζνθνκείν», ηα νπνία έρνπλ απνθνπεί απφ ηνλ ηζηφ ηεο πφιεο, απνηεινχλ ζεκαληηθφο ζηφρνο ηεο κειέηεο, κέζα απφ ηελ πξφηαζε ηεο νπνίαο ζα γίλεη εθηθηφ λα επαλαθηήζνπλ ηελ ηζηνξηθή θαη αξρηηεθηνληθή ηνπο αμία. Αμηνζεκείσην είλαη ην γεγνλφο φηη ηα κλεκεία απηά είλαη νκνηφκνξθα θαηαλεκεκέλα ζηελ πεξηνρή αλάπιαζεο. Θαζίζηαληαη έηζη ηα ηξία θνκβηθά 128

129 ζεκεία ηνπ παηρληδηνχ - πεξηνρήο κειέηεο, (έλαξμε ελδηάκεζνο θφκβνο ηέξκα), πνπ δηακνξθψλνπλ ηελ πξφηαζή καο. Οσκατθφο Ηππφδξνκνο- Αξραίν Υδείν έσο ελαξθηήξην ζεκείν θαη δηακνξθσκέλν αξραηνινγηθφ ζχλνιν. Λαφο θαη πιαηεία Ξαληνθξάηνξνο, έσο κλεκεηαθφο θαη ειεχζεξνο δεκφζηνο ρψξνο ζην θέληξν ηεο πεξηνρήο. Ξαιαηφ δεκνηηθφ λνζνθνκείν θαη «πιαηεία Θνξπιιε», έσο ηειεπηαίνο ζηαζκφο κλεκεηαθνχ θαη δεκνζίνπ ρψξνπ. Αλαβαζκίδνληαη ινηπφλ έηζη πφινη, δεκνζίνπ θαη κλεκεηαθνχ ραξαθηήξα, νη νπνίνη μεδηπιψλνληαη ζε κία δηαδξνκή φπνπ εθαηέξσζελ βξίζθνληαη θαηνηθίεο λενθιαζηθνχ ξπζκνχ ραξαθηεξηζκέλα ζαλ δηαηεξεηέα ζχλνια. 129

130 130

131 ινπνίεζε- Θεληξηθή Ηδέα Κειέηεο Εικόνα 57: Χαράξεισ "παιχνιδιοφ" Κε ζθνπφ λα πξνζδηνξηζηεί ν αξρηηεθηνληθφο ραξαθηήξαο θαζελφο απφ ηα ηξία θνκβηθά ζεκεία ηνπ παηρληδηνχ - πεξηνρήο κειέηεο, (έλαξμε ελδηάκεζνο θφκβνο ηέξκα), ηεο πνξείαο ζην εζσηεξηθφ ηνπ ηζηνξηθνχ θέληξνπ επηιέρζεθαλ νη βαζηθέο ζπλζεηηθέο αξρέο πνπ δηέπνπλ ηηο επηινγέο ηεο κειέηεο. Ρν ζχλνιν ησλ ζεκείσλ ηνπ παηρληδηνχ - πεξηνρήο κειέηεο πξνζαξκφδεηαη ηφζν ζηηο δηθέο ηνπ αξρηηεθηνληθέο, ηζηνξηθέο θαη πνιηηηζηηθέο ηδηαηηεξφηεηεο, φζν θαη ζ 'απηέο Εικόνα 56: Χαράξεισ εφαπτόμενεσ ςτα κομβικά ηεο επξχηεξεο πεξηνρήο, αιιά ςθμεία ζπγρξφλσο ζρεηίδνληαη άκεζα θαη κε ηελ επηινγή ηνπ δηθηχνπ ζε πνιενδνκηθφ επίπεδν, ζχκθσλα κε ηηο αξρέο ηνπ Βνχιγαξε 58, ν νπνίνο έζεζε ζαλ βαζηθφ άμνλα ηελ νδφ Ζιείαο, ζέινληαο έηζη λα αλαδείμεη ζαλ ζεκεία αλαθνξάο ηνλ «Λαφ ηνπ Ξαληνθξάηνξνο» θαη ην Φξνχξην-Θάζηξν 59. Πηελ πξνζπάζεηα ινηπφλ Εικόνα 58: ςχζδιο πρόταςθσ έληαμεο ηεο παξνχζαο κειέηεο ζηνπο ζηφρνπο θαη ηηο αξρέο ηνπ Βνχιγαξε, ηέζεθε σο βαζηθή αξηεξία ε νδφο Ξαληνθξάηνξνο ζέινληαο 58 Ο Βοφλγαρθσ εφάρμοςε τον ορκογωνικό τφπο ςτο ρυμοτομικό πλζγμα τθσ Πάτρασ. Σο ςχζδιο χωρίςτθκε ςε δφο ενότθτεσ, ςτο ςχζδιο τθσ κάτω πόλθσ και ςτο ςχζδιο τθσ άνω πόλθσ, με διαφορετικι διάταξθ των ορκογωνίων. Χαρακτθριςτικό του ςχεδίου είναι ότι ο Βοφλγαρθσ δεν αρκζςτθκε να χαράξει τισ εξωτερικζσ οικοδομικζσ γραμμζσ, αλλά ςυγχρόνωσ χάραξε και τισ εςωτερικζσ οικοδομικζσ γραμμζσ κάκε τετραγϊνου. Ζτςι κακορίηει τον εςωτερικό ακάλυπτο χϊρο, που κα αποτελείται από τισ υποχρεωτικζσ αυλζσ των οικοδομϊν. Εδϊ χρειάηεται να ςθμειωκεί ότι χρειάςτθκε να περάςουν 126 χρόνια από τον καιρό του Βοφλγαρθ για να γίνει ςτθν Ελλάδα νόμοσ που να κάνει υποχρεωτικι τθν τιρθςθ αυτοφ του ακάλυπτου χϊρου από τον κακζνα που κζλει να οικοδομιςει. Σο ςχζδιο τροποποιικθκε το 1858, και αυτό είναι τελικά που εφαρμόςτθκε. Θ κάτω πόλθ αποτελεί ζνα κανονικό ορκογϊνιο, διαςτάςεων περίπου 500 επί μζτρα.. Θ πλατεία Γεωργίου ζγινε διπλάςια απ' ότι προζβλεπε το ςχζδιο και καταργικθκαν δφο άλλεσ πλατείεσ, θ μία ςτθν οδό Γοφναρθ και θ άλλθ ςτθν Κολοκοτρϊνθ, ενϊ οι δφο που απόμειναν άλλαξαν λίγο κζςθ. Κάτω από τθν πίεςθ ιςχυρϊν οικονομικϊν ςυμφερόντων ανοίχτθκαν νζοι δρόμοι, δθμιουργικθκαν νζα οικοδομικά τετράγωνα, κάτω από τθν οδό Αγίου Ανδρζα, όπου προβλζπετε χϊροσ πραςίνου. 131

132 λα πξνζηεζνχλ θαη νη ινηπνί κλεκεηαθνί ρψξνη, δειαδή ν «Οσκατθφο Ηππφδξνκνο», ην «Αξραίν Υδείν», ν «Λαφο ηνπ Ξαληνθξάηνξνο» θαη ην «Ξαιαηφ Γεκνηηθφ Λνζνθνκείν». Πχκθσλα κε ηα παξαπάλσ κειεηήζεθαλ ηξία ζηνηρεία, ν αζηηθφο ηζηφο, νη ππαίζξηνη ρψξνη θαη ηα κλεκεηαθά ζεκεία, επηδηψθνληαο ηελ ζπλεξγαζία κεηαμχ ηνπο. Μεθηλψληαο απφ ηνπο ππαίζξηνπο ρψξνπο ηεο ζεκεξηλήο πφιεο δηαπηζηψλεηαη φηη έρεη ραζεί ε πνηφηεηα πνπ ραξαθηήξηδε ηνπο δεκφζηνπο ππαίζξηνπο ρψξνπο ηεο παιηάο Ξφιεο θαη είλαη πνιχ ζεκαληηθή ε επαλαθνξά ηεο. Απηφ παξαηεξείηαη θαη ζηνπο ηξείο ζηαζκνχο καο, αθνχ ε πιαηεία Θνξχιιε έρεη κεηαηξαπεί ζε ρψξν ζηάζκεπζεο, θαη ε πιαηεία 25εο Καξηίνπ θαη Ξαληνθξάηνξνο ζε δχν ππνβαζκηζκέλνπο ρψξνπο ρσξίο θαλέλα ελδηαθέξνλ θαη θακία ζχλδεζε κε ηα κλεκεία πνπ ηηο πεξηβάινπλ. Έηζη πξφεθπςε ε θεληξηθή ηδέα ηεο κειέηεο, βαζηζκέλε άκεζα ζην παηρλίδη γηα ηελ αλάδεημε ηεο πεξηνρήο. Γηα ηε δεκηνπξγία ελφο πφινπ έιμεο κε ηελ αλάδεημε ησλ κλεκείσλ θαη ηε γεληθφηεξε αλαβάζκηζε ηεο πεξηνρήο πξνηείλεηαη ε ζπλνιηθή αζηηθή θαη αξρηηεθηνληθή αλάπιαζε ηνπ ζπλφινπ ηεο πεξηνρήο πνπ πεξηιακβάλεη. Ρελ αμηνπνίεζε θαη ηνλ επαλαζρεδηαζµφ ησλ θνηλφρξεζησλ θαη θνηλσθειψλ ρψξσλ ηεο πεξηνρήο (πξάζηλν, αλαςπρή, θ.ιπ.) Ρε γεληθή αλαβάζκηζε ηνπ δνκεκέλνπ πεξηβάιινληνο (επεµβάζεηο ζε θηίξηα, βειηίσζε ηνπ αζηηθνχ εμνπιηζκνχ δεκφζησλ ρψξσλ θ.ιπ.) µέζσ αξρηηεθηνληθψλ παξεκβάζεσλ, πνπ ζα απνηειέζνπλ νδεγφ γηα ηελ επξχηεξε αλαβάζκηζε ηνπ αζηηθνχ ηζηνχ. Ρελ αλαδηνξγάλσζε θαη ηεξάξρεζε ησλ δηθηχσλ θπθινθνξίαο, φπσο ηνπ πιέγκαηνο ησλ πεδνδξφκσλ. Νη πεδνδξνκήζεηο ζα ζρεδηάδνληαη έηζη, ψζηε λα απνηεινχλ ηηο δηαδξνκέο ησλ «παηθηψλ» καο πάλσ ζην ηακπιφ ηνπ «επηηξαπέδηνπ» παηρληδηνχ καο. Θαη ζα δψζνπλ ελαιιαθηηθέο δηαδξνκέο ζηνπο θαηνίθνπο πνπ κέρξη ζήκεξα έρνπλ σο πφιν έιμεο κφλν ην θέληξν ηεο πφιεο. Πρεδηαζµφο ηνπίνπ θαη αζηηθψλ ππαηζξίσλ ρψξσλ: Κέζσ ηεο αλάιπζεο ηνπ ηνπίνπ ηεο πφιεο θαη εμεηάδνληαο εηδηθέο πεξηνρέο ελδηαθέξνληνο εληφο ηνπ αζηηθνχ ηζηνχ (π.ρ. πιαηείεο, δηακνξθψζεηο πξαζίλνπ θ.ιπ.), πξνηείλνληαη ιχζεηο πνπ ζα αλαδείμνπλ ην θπζηθφ πεξηβάιινλ θαη θαηά ζπλέπεηα, ζα βειηηψζνπλ ηελ πνηφηεηα δσήο ζηε πεξηνρή. Νη θάηνηθνη ηεο πεξηνρήο ζα έρνπλ έλα επξχ δίθηπν πξαγκαηηθψλ πεδνδξφκσλ, πιαηεηψλ δηαθφξσλ κεγεζψλ, παηδηθψλ ραξψλ θαη ρψξσλ γηα φιεο ηηο ειηθίεο θαη φιεο ηηο πξνηηκήζεηο, ηθαλνχο λα αληαπνθξηζνχλ ζηηο απαηηήζεηο ηνπο. 132

133 Θα γίλεη κηα πξνζπάζεηα αλάδεημεο ησλ ηζηνξηθψλ κλεκείσλ θαη ησλ δηαηεξεηέσλ ζπλφισλ κε ζθνπφ ηελ έιμε πεξηζζφηεξσλ αλζξψπσλ ζηε πεξηνρή. Ρέινο, ζα πξνηείλνπκε ηε δεκηνπξγία θαηαζηεκάησλ θαη ρψξσλ αλαςπρήο κε απνηέιεζκα ηελ πνιηηηζηηθή θαη νηθνλνκηθή αλάπηπμε ηεο πεξηνρήο. Ζ κειέηε έιαβε ππφςε ηεο θαη ηηο αλάγθεο ησλ θαηνίθσλ φπσο πξφεθπςαλ θαη απφ εξσηεκαηνινγίνπ πνπ ζπληάζεθε, κνηξάζηεθε θαη απαληήζεθε αλάινγα.(βιέπε ζειίδα). Νπζηαζηηθά δεκηνπξγείηαη κηα είζνδνο θαη κηα έμνδνο πξνο θαη απφ ηελ πεξηνρή ηεο Άλσ Ξφιεο, κε ζθνπφ ν θάζε επηζθέπηεο λα εηζέξρεηαη ζηε πεξηνρή απφ ηελ νδφ Γεξνθσζηνπνχινπ θαη λα απνρσξεί απφ ηελ Αγ. Ληθνιάνπ. Ζ επηινγή απηψλ ησλ δξφκσλ έγηλε κε θξηηήξην φρη κφλν ηελ ηζηνξηθή ηνπο ζεκαζία αιιά θαη ηελ ηνπνγξαθία ηνπο. Ζ νδφο Γεξνθσζηνπνχινπ μεθηλάεη θάζεηα ζην ιηκάλη, δηαζρίδεη θάζεηα ηε θεληξηθή πιαηεία Βαζ. Γεσξγίνπ θαη θαηαιήγεη ζηελ αθεηεξίαο ηνπ παηρληδηνχ - πεξηνρή κειέηεο. Ραπηφρξνλα ε Αγ. Ληθνιάνπ ζπλδπάδεη έλαλ άθξσο εκπνξηθφ δξφκν ηεο ζχγρξνλεο πφιεο κε ηα ηζηνξηθήο ζεκαζίαο ζθαιηά ηεο, πνπ νδεγνχλ ζην θάζηξν ηεο Ξάηξαο. Νη δχν απηνί δξφκνη είλαη παξάιιεινη κεηαμχ ηνπο θαη θαηαιήγνπλ θάζεηα ζην ιηκάλη ηεο Ξάηξαο. Απηφ έρεη σο απνηέιεζκα ν επηζθέπηεο λα κπνξεί λα κπαίλεη ζηελ Άλσ Ξφιε θαη βγαίλνληαο λα κε ράλεη ηνλ πξνζαλαηνιηζκφ ηνπ. Έλαο αθφκα ιφγνο πνπ νδήγεζε ζε απηήλ ηελ επηινγή είλαη ε έξεπλα πνπ έγηλε ζπιιέγνληαο πιεξνθνξίεο απφ ηνπο θαηνίθνπο ηεο πεξηνρήο. Ζ έξεπλα απηή έδεημε πσο νη πεξηζζφηεξνη επηιέγνπλ λα αλέβνπλ ηα ζθαιηά ηεο Γεξνθσζηνπνχινπ θαη λα θαηέβνπλ ηα ζθαιηά ηεο Αγ. Ληθνιάνπ. Απηφ ζπκβαίλεη ιφγν ηνπ ζαθψο κηθξφηεξνπ αξηζκνχ ζθαιηψλ θαη ηεο νκαιφηεξεο θιίζεο πνπ ζπλαληάκε ζηελ νδφ Γεξνθσζηνπνχινπ. Πχκθσλα κε ηα παξαπάλσ απνθαζίζηεθε λα κεηαηξαπεί ε πιαηεία Αγ. Γεσξγίνπ ζε αθεηεξία ηνπ παηρληδηνχ καο. Πηφρνο είλαη, ν επηζθέπηεο λα παξακείλεη γηα κηθξφ ρξνληθφ δηάζηεκα ζε απηφ ην ζεκείν θαη ζηε ζπλέρεηα λα πξνρσξήζεη πξνο ην «Ξαιαηφ Γεκνηηθφ Λνζνθνκείν». Ξαξαθάησ ζα αλαιπζεί ν ηξφπνο επίηεπμεο ηνπ ζηφρνπ απηνχ. Αξρηθά, φπσο πξναλαθέξζεθε, ηέζεθε έσο ζεκείν έλαξμεο ε δηαζηαχξσζε ησλ νδψλ 25ε Καξηίνπ θαη Ξαληνθξάηνξνο. Θεσξήζεθε ζεκαληηθφ ην ζεκείν έλαξμεο λα είλαη θνκβηθφ γηα ηελ πεξηνρή καο. Ν ζθνπφο απηφο επηηπγράλεηαη δηφηη ην ζεκείν φπνπ ηνπνζεηήζεθε ε έλαξμε, είλαη ην ηέινο ηεο Γεξνθσζηνπνχινπ, ε αξρή ηεο βαζηθήο αξηεξίαο ηεο κειεηψκελεο πεξηνρήο, ε νδφο Ξαληνθξάηνξνο θαη ε ζπλέρεηα ηεο νδνχ Αγ. Ληθνιάνπ, ε νπνία ζπκβάιεη επίζεο ζηελ ζχλδεζε κεηαμχ Άλσ θαη Θάησ Ξφιεο. 133

134 Έπεηηα, ηέζεθε ην θεληξηθφ ζεκείν, επηδηψθνληαο έηζη ηελ ράξαμε θάπνησλ βαζηθψλ πνξεηψλ ζηελ πεξηνρή φπνπ ζα νδεγνχλ ζηα πξσηεχνληα θαη ζηα δεπηεξεχνληα ζεκεία αλαθνξάο. Απφ απηφ ην ζεκείν δηαγξάθνληαη αθηίλεο πνπ νδεγνχλ ζηελ δπηηθή πιεπξά ηεο πεξηνρήο φπνπ βξίζθεηαη ην «Αξραίν Υδείν» θαη ν «Οσκατθφο Ηππφδξνκνο» θαη ελ ηέιε θαηαιήγνπλ ζε άιια ζεκεία. Θάζε ζεκείν ζηνρεχεη θαη έλα «έθζεκα». Γειαδή ζπγθεθξηκέλα δηαηεξεηέα θηίξηα, ρψξνπο αλάπαπζεο, αζηηθφο εμνπιηζκφ, εξσηήκαηα ηνπ παηρληδηνχ θ.η.ι. Ζ ίδηα κεζνδνινγία επαλαιακβάλεηαη κέρξη ην ηέξκα ηνπ πξννξηζκνχ δειαδή ην «Ξαιαηφ Γεκνηηθφ Λνζνθνκείν». Ππγθεληξψλεηαη έηζη ην ελδηαθέξνλ ζην εζσηεξηθφ ηεο πεξηνρήο αλαδεηθλχνληαο ήδε ππάξρνληα ζηνηρεία πνπ είραλ ελδερνκέλσο ράζεη φρη κφλν ην ελδηαθέξνλ αιιά θαη ηελ πνηφηεηά ηνπο. Κε απηφ ηνλ ηξφπν ζεκειηψλνληαη νη βαζηθέο αξρέο πνπ ηέζεθαλ γηα ηελ πξφηαζε επέκβαζεο ζηελ πεξηνρή. Νη ραξάμεηο αλαιχνληαη πην ζπγθεθξηκέλα, ζην παξαθάησ θείκελν, ζηα ζεκεία επέκβαζεο. 134

135 Πεκεία επέκβαζεο Έλαο απφ ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο ππαίζξηνπο ρψξνπο πνπ ζα αλαιπζνχλ είλαη ε ζεκεξηλή πιαηεία 25εο Καξηίνπ φπνπ ζα απνηειέζεη πηα έλα ζεκαληηθφ θνκκάηη ελφο εληαίνπ αξραηνινγηθνχ ζπλφινπ φπσο επίζεο θαη ηελ αθεηεξία ηεο πνξείαο κέζα ζην ηζηνξηθφ θέληξν ηεο πφιεο. Δθαηέξσζελ ηεο πιαηείαο απηήο εδξεχεη ην «Αξραίν Υδείν» θαη ν «Οσκατθφο Ηππφδξνκνο». Ζ πξφηαζε πεξηιακβάλεη ηελ θαηάξγεζε ηεο θίλεζεο θαη ζηάζκεπζεο νρεκάησλ πεξηκεηξηθά ηεο πιαηείαο αθνχ πηα έρεη εληαρζεί ζαλ έλαο νινθιεξσκέλνο ρψξνο ζηα δπηηθά ηεο πεξηνρήο. Ρν ζχλνιν απηφ ζηεθαλψλνπλ νη νδνί Ξαληνθξάηνξνο, Πσηεξηάδε, Γεξκαλνχ, θαη ν πεδφδξνκνο Ζπείξνπ, ν νπνίνο βξίζθεηαη έμσ απφ ηα φξηα ηεο πεξηνρήο κειέηεο. Αξρηθά, ην πξψην θαη θεληξηθφ ζεκείν πνπ έρεη νξηζζεί, ζα ππνδεηθλχεηαη κέζσ κίαο εξψηεζεο ε νπνία ζα αλαγξάθνληαη ζηνλ πξψην ρψξν. Ξην ζπγθεθξηκέλα ζε έλαλ ρψξν νξζνγσληθήο θάηνςεο 186 ηκ ν νπνίνο πινπνηείηαη ζαλ έλαο ηξφπνο εηζαγσγήο γηα ηελ εμνηθείσζε φζνλ αθνξά ηα αμηνζέαηα. Ιεηηνπξγεί ζαλ ρψξνο αλαςπρήο o νπνίνο απνζθνπεί ζηελ αμηνπνίεζε ηνπ πξψηνπ αξραηνινγηθνχ καο ρψξνπ, πνπ είλαη ν «Οσκατθφο Ηππφδξνκνο» θαη βξίζθεηαη ζηα αξηζηεξά ηνπ, φπσο επίζεο θαη ζαλ έλα ζεκείν ζέαο γηα ηελ Θάησ πφιε, αθνχ ζηνρεχεη ην ιηκάλη ηεο Ξάηξαο. Βφξεηα ηεο αθεηεξίαο ν παίρηεο-επηζθέπηεο ζα ζπλαληάεη έλαλ ρψξν ελνηθίαζεο πνδειάησλ, Εικόνα 59: Ρρϊτο κομβικό ςθμείο πνπ κε ηελ παξάιιειε θαηαζθεπή δηθηχνπ πνδειαηνδξφκσλ, ζα εληζρχζεη ηελ αλάγθε ησλ επηζθεπηψλ ζηελ ρξήζε ηνπ ήπηνπ κέζνπ κεηαθνξάο ηνπ πνδειάηνπ, φπσο άιισζηε έρεη πξνθχςεη θαη απφ ηελ έξεπλα ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ θαζψο θαη ην γεγνλφο φηη ζηελ επξχηεξε πεξηνρή κειέηεο δελ ζα επηηξέπεηαη ε θίλεζε κε κεραλνθίλεηα κέζα. Πηελ πξφηαζή, πεδνδξνκείηαη ε νδφο Πσηεξηάδε θαη ε νδφο Ξαληνθξάηνξνο. Αθνινχζσο ν παίρηεο-επηζθέπηεο θαηεπζχλεηαη ζχκθσλα κε ηηο ραξάμεηο πνπ έρνπλ νξηζζεί ζηελ λνηηναλαηνιηθή πιεπξά ηεο πιαηείαο, φπνπ ζην ζπγθεθξηκέλν ζεκείν μεθηλάεη ε θχηεπζε ριννηάπεηα. Ν ηξφπνο ν νπνίνο ν επηζθέπηεο ζα νδεγείηαη ζην ζεκείν απηφ, είλαη ελδηαθέξνπζαο ζεκαζίαο δηφηη κε απηφ ηνλ ηξφπν ηνπ δίλεηαη ε επθαηξία λα απνιαχζεη κηα παλνξακηθή ζέα ηεο πεξηνρήο, αθνχ ζην ζεκείν απηφ κπνξεί θαλείο λα δηαθξίλεη φια ηα ζεκηηά αμηνζέαηα πνπ αλαδεηθλχνληαη. 135

136 Ξξνρσξψληαο γηα ην επφκελν ζεκείν ν παίρηεο-επηζθέπηεο ζπλαληάεη κία παηδηθή ραξά. Ζ δεκηνπξγία ηεο ζεσξήζεθε αλαγθαία αθνχ ζηελ δηαζηαχξσζε ησλ νδψλ Πσηεξηάδε θαη Ξαληνθξάηνξνο, βξίζθεηαη έλαο ζηαζκφο λεπίσλ, θαζψο θαη δεκνηηθφ ζρνιείν, φπνπ βξίζθνληαη ζην ίδην θηίξην. Πχκθσλα κε ηα εξσηεκαηνιφγηα, ππήξρε έιιεηςε ρψξσλ παηδηθήο ραξάο θαη έηζη ν ρψξνο φπνπ ηνπνζεηείηαη ε παηδηθή ραξά ζεσξείηαη ηδαληθφο, ιφγσ αζθάιεηαο απφ ακάμηα, απφζηαζεο απφ ην ζρνιείν αιιά θαη ηδαληθψλ ζπλζεθψλ ειεχζεξνπ ρψξνπ, θαζψο πξνηείλεηαη δηακφξθσζε ηεο πεξηνρήο κε πξαζίλνπ θαη αλάπαπζεο. Ν ρψξνο απηφο είλαη κεγέζνπο ηκ, εκπεξηέρεη δηάθνξα θαζίζκαηα θαη παηρλίδηα γηα ηα παηδηά θαη ρψξν αλαςπρήο γηα ηνπο γνλείο, ζε αζθαιή ζεκεία έηζη ψζηε λα παξαηεξνχλ ηηο δξαζηεξηφηεηεο ησλ παηδηψλ ηνπο. Ζ παηδηθή ραξά είλαη εγγεγξακκέλε αλάκεζα ζε δχν ραξάμεηο. (βιέπε εηθφλα 60) Πην κήθνο ινηπφλ απηψλ ησλ ραξάμεσλ θαη ζε κηα ζεηξά ζρήκαηνο «Γ» κπνξεί θαλείο λα εληνπίζεη θαζίζκαηα εηδηθνχ ζρεδηαζκνχ, ηα νπνία έρνπλ ηνπνζεηεζεί έηζη νχηνο ψζηε λα κελ αιινηψλνπλ ηηο φςεηο ησλ κλεκείσλ, ζηελ ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε ηνπ «Αξραίνπ Υδείνπ». Δίλαη παγθάθηα ηεηξαγσληθήο θάηνςεο, ηα νπνία είλαη ηνπνζεηεκέλα θάησ απφ ηελ ζηάζκε ηνπ εδάθνπο, αιιά ν επηζθέπηεο κπνξεί λα ηα ζεθψζεη θαη λα ηα θαηεβάζεη μαλά αλ ζειήζεη. Ρα δχν απηά ζεκεία πνπ έρνπλ αλαθεξζεί θαηαιήγνπλ ζε δχν δηαηεξεηέα θηίξηα ζηελ νδφ Γεξκαλνχ. Ρν ίδην ζπκβαίλεη θαη κε ην επφκελν ζεκείν, φπνπ αλάκεζα ζε απηά εμειίζζεηαη κηα θαηλνχξγηα ρξήζε. Ζ ρξήζεο απηή είλαη κηα ππφζθαθε θαηαζθεπή πνπ αγθαιηάδεη ην «Οσκατθφ Υδείν», βιέπε εηθφλα θαη ε θχξηα ιεηηνπξγία ηεο θαηαζθεπήο είλαη αλαςπθηήξην. Νη ιφγνη πνπ ηνπνζεηήζεθε αλαςπθηήξην ζην ζεκείν ηεο αθεηεξίαο πνηθίινπλ. Αξρηθά, δεκηνπξγήζεθε έλαο ρψξνο γηα ηνπο αλζξψπνπο πνπ επηζθέπηνληαη ην «Αξραίν Υδείν» φρη κφλν ζαλ εθζεζηαθφο κλεκεηαθφο ρψξνο, αιιά θαη ζαλ πνιηηηζηηθφο ρψξνο, αθνχ πνιχ ζπρλά δηαδξακαηίδνληαη εθεί ζεαηξηθέο παξαζηάζεηο, ή ζπλαπιίεο. Γεχηεξνλ, δφζεθε ε αίζζεζε ηεο γξήγνξεο ζηάζεο θαη φρη ηφζν ηεο μεθνχξαζεο, νχηνο ψζηε ν πεδφο λα εμεξεπλήζεη θαη ηελ ππφινηπε πεξηνρή πνπ μεδηπιψλεηαη κπξνζηά ηνπ. Ρέινο, ην αλαςπθηήξην εμππεξεηεί νπνηαδήπνηε άκεζε αλάγθε ηνπ παίρηε-επηζθέπηε, θαζψο βξίζθνληαη εθεί θαζίζκαηα θάησ απφ ην θηφζθη, ζε πεξίπησζε πνπ επηζπκείηαη ζθίαζε, ή ε πξνζηαζία απφ θαηξηθέο ζπλζήθεο. Ζ θαηαζθεπή απηή πξνβιέπεη επίζεο ρψξνπο πγηεηλήο. Ν ρψξνο απηφο απνηειεί αξρηηεθηνληθφ ελδηαθέξνλ αθνχ θαηαξγείηαη ζηελ πεξηνρή ε ζχλζεζε ελφο ζπλεζηζκέλνπ πεξηπηέξνπ θαη αληηθαζηζηάηαη κε γεσκεηξηθέο πςνκεηξηθέο γξακκέο. ζνλ αθνξά ηα θαζίζκαηα πνπ έρνπλ δηακνξθσζεί ζηελ πεξηνρή, ρξεζηκνπνηήζεθε ην ίδην κνηίβν θαη ζην πιαίζην ησλ ραξάμεσλ ζηελ πίζσ φςε ηνπ Αξραίνπ Υδείνπ, παξάιιεια ηεο νδνχ Πσηεξηάδνπ. Ζ κε αιινίσζε ησλ κλεκείσλ, νδήγεζε ζε απηνχ ηνπ είδνπο θαζηζκάησλ. 136

137 Ρα ζπγθεθξηκέλα, έρνπλ ηελ κνξθή «γνχβαο» θαη βξίζθνληαη θάησ απφ ηελ ζηάζκε ηνπ εδάθνπο. Έρνπλ θάηνςε ζε ζρήκα νβάι θαη ην θάζηζκα βξίζθεηαη εγγεγξακκέλν ζην πεξίγξακκά ηνπο. ια βξίζθνληαη θάησ απφ δέληξα ηα νπνία έρνπλ θπηεπηεί έηζη ψζηε λα παξέρνπλ ζθίαζε. Ρέινο, ε επφκελε ρξήζε πνπ εληάζζεηαη ζηνλ ρψξν είλαη ε δεκηνπξγία ελφο κηθξνχ «θηζζέ» κπξνζηά απφ ην «Αξραίν Υδείνπ» γηα ηελ αγνξά εηζηηεξίσλ, γηα ηελ είζνδν ζην ζέαηξν. (βιέπε εηθφλα 60) ιεο νη ραξάμεηο, ραξαθηεξίδνληαη απφ κηα δεμηφζηξνθε πνξεία κε πξννξηζκφ ην Ξαιαηφ Γεκνηηθφ Λνζνθνκείν. ζνλ αθνξά ην ππφινηπν ηκήκα ηεο πιαηείαο, πξνηείλεηαη λα εκπινπηηζηεί κε ριφε θαη ρακειή βιάζηεζε θαη θχηεπζε δέλδξσλ. Δπηκέξνπο κέξε ηεο πεξηνρήο ζα ρξεζηκνπνηεζνχλ γηα ηελ έληαμε αζηηθνχ εμνπιηζκνχ(φπνπ ζα αλαιπζεί παξαθάησ) θαη ηέινο ρξεζηκνπνηήζεθαλ πιηθά δηαθφξσλ εηδψλ γηα θάζε πιαίζην ηα νπνία ζα αλαιπζνχλ ζηα πην θάησ ππνθεθάιαηα. Πηηο νδνχο Πσηεξηάδνπ θαη Ξαληνθξάηνξνο πξνηείλεηαη πεδνδξφκεζε θαη πξψηηζηα ζηελ νδφ Ξαληνθξάηνξνο έρεη ζρεδηαζηεί κηα ηδηαίηεξε ζχλζεζε κηαο δψλεο πξαζίλνπ πνπ δηαπεξλά ην κέζν ηνπ πεδφδξνκνπ κε θχηεπζε δέληξσλ θαη αζηηθνχ εμνπιηζκνχ. Ζ πνξεία ζπλερίδεηαη ζην δεχηεξν θνκβηθφ ζεκείν, ην νπνίν είλαη ε πιαηεία Ξαληνθξάηνξνο. Δθεί βξίζθεηαη ν «Λαφο ηνπ Ξαληνθξάηνξα», φπνπ είλαη εμαηξεηηθήο αξρηηεθηνληθήο ζεκαζίαο θαη ε νξζνγσληθήο θάηνςεο πιαηεία. Πην ζπγθεθξηκέλν ηκήκα ηεο πεξηνρήο νη ραξάμεηο δηαγξάθνπλ έλα ηξηγσληθφ ζρήκα γχξσ απφ ηελ εθθιεζία, φπνπ εθεί ζα ηνπνζεηεζεί ζπγθεθξηκέλν πιηθφ, Εικόνα 60: 2ο κομβικό ςθμείο νχηνο ψζηε λα δηαθνξνπνηήζεη ηηο ρξήζεηο.(βιέπε εηθφλα 61) Ζ πνξεία πνπ δηαγξάθεηαη απφ ην δεχηεξν ζεκείν νδεγεί ζε έλα επίζεο ηξηγσληθφ θνκκάηη ζηα δεμηά ηεο εθθιεζίαο φπνπ εθεί ηνπνζεηνχληαη ηα ηεηξαγσληθνχ ηχπνπ θαζίζκαηα, ηα νπνία έρνπλ πξναλαθεξζεί παξαπάλσ. Νκνίσο ζηελ ηξηγσληθή επίζεο ράξαμε φπνπ εμειίζζεηαη ζηα αξηζηεξά ηεο εθθιεζίαο, ζπληζηάηαη ε ρξήζε ησλ θαζηζκάησλ πνπ βξίζθνληαη θάησ απφ ηελ ζηάζκε ηνπ εδάθνπο. Ρν ππφινηπν θνκκάηη ηνπ ηκήκαηνο ζα γίλεη ρψξνο πξαζίλνπ. Ζ βαζηθή πνξεία πνπ δηαγξάθεηαη απφ ηελ νδφ Ξαληνθξάηνξνο φπνπ θαη δηαζρίδεη ην δεχηεξν απηφ θνκβηθφ ζεκείν αθνινπζεί ηελ ίδηα δψλε πξαζίλνπ ζηελ δαπεδφζηξσζε φπνπ αλαθέξζεθε πξηλ.(βιέπε εηθφλα 64) Δλ θαηαθιείδη, νη ραξάμεηο νδεγνχλ ζην ηειεπηαίν θνκβηθφ ζεκείν ηνπ πξνηεηλφκελνπ πξννξηζκνχ-ηέξκα ην νπνίν είλαη ε «πιαηεία Θνξπιιή» 137

138 ζηνλ ρψξν ηνπ «Ξαιαηνχ Γεκνηηθνχ Λνζνθνκείνπ». ιεο νη δηαδξνκέο ελψλνληαη η ζην θέληξν ηεο νδνχ Ξαπαδηακαληνπνχινπ, πίζσ απφ ην Λνζνθνκείν. (βιέπε εηθφλα 64) Έηζη δεκηνπξγνχληαη ηέζζεξα δηαθνξεηηθά πιαίζηα κε δηαθνξεηηθέο ρξήζεηο. Αξρηθά ην πξψην ζεκείν είλαη ζηξαηεγηθήο ηνπνζεζίαο δηφηη εμειίζζνληαη κπξνζηά ζηνλ επηζθέπηε-παίρηε πνιιά ζεκεία θπγήο, ην νπνίν ηνπ δίλεη ηελ επθαηξία λα απνιαχζεη θαη πάιη κηα παλνξακηθή ζέα. Νη ραξάμεηο δηαπεξλνχλ ην εζσηεξηθφ ηνπ Εικόνα 61: 3ο κομβικό ςθμείο Λνζνθνκείν ζε έλα εληππσζηαθφ αίζξην. Δθεί δηακνξθψλεηαη έλαο ρψξνο ζεξηλνχ θηλεκαηνγξάθνπ, κε κφληκα θαζίζκαηα νξζνγσληθήο θάηνςεο θαη κεγάινπ κήθνπο. Ν ιφγνο πνπ πξνηείλεηαη απηή ε θαηαζθεπή είλαη δηφηη δίλεηαη έηζη ε αίζζεζε ηνπ ρψξνπ αλαςπρήο θαη μεθνχξαζεο. Ρν πιαίζην απηφ θαζψο επεθηείλεηαη έμσ απφ ην Λνζνθνκείν, ιεηηνπξγεί επίζεο ζαλ ρψξνο αλάπαπζεο κφλν πνπ δηαθνξνπνηείηαη ε πθή ησλ πιηθψλ. Πηελ ηνκή ησλ δχν ραξάμεσλ, εληνπίδεηαη κηα ηξηγσληθνχ ζρήκαηνο ηερλεηή ιίκλε, ε νπνία πιαηζηψλεηαη κε έλα δηαθαλέο πιηθφ νχηνο ψζηε λα κπνξεί ν επηζθέπηεο λα δηαθξίλεη ην βάζνο ηνπ λεξνχ. Απηφ επηηπγράλεηαη, κε ηελ θζίλνπζα πςνκεηξηθή θαηεχζπλζε πνπ δέρεηαη ε πνξεία κειέηεο. Πην επφκελν πιαίζην ζην κέζν ηνπ αίζξηνπ ζρεδηάζηεθε ειεχζεξνο ηφπνο πξαζίλνπ, αθήλνληαο ηα ήδε ππάξρνληα δέληξα, Εικόνα 63: κάτοψθ τεχνθτισ λίμνθσ Εικόνα 62: Τομι 138

139 θαη πξνζζέηνληαο φηη ζεσξήζεθε απαξαίηεην απφ θχηεπζε. Πην εμσηεξηθφ ηνπ πιαηζίνπ, αλαπηχζζεηαη φπσο θαη ζε πνιιά άιια ζεκεία, ν ηξηγσληθφο ρψξνο ηνπ αζηηθνχ εμνπιηζκνχ, κε ηα ηεηξαγσληθήο θάηνςεο θαζίζκαηα. Θαηφπηλ, ζην ππφινηπν θνκκάηη ηνπ αίζξηνπ δεκηνπξγείηαη έλαο ρψξνο ππαίζξηαο πεξηνδηθήο έθζεζεο. Ν ιφγνο πνπ πξνηάζεθαλ νη ζπγθεθξηκέλεο ρξήζεηο ζην αίζξην ηνπ λνζνθνκείνπ, είλαη ε επηζπκία αλαβάζκηζεο ηνπ ήδε πνιηηηζκηθνχ ραξαθηήξα ηνπ Λνζνθνκείνπ. Αθνινχζσο ζηελ αξηζηεξή πιεπξά ηνπ λνζνθνκείνπ, δεκηνπξγήζεθε έλα ηξίγσλν, απφ δηαθνξεηηθφ πιηθφ ην νπνίν δηαζρίδεη ην αίζξην. Πρεδηάζηεθε ζαλ ρψξνο εηζφδνπ, γηα ηνλ θηλεκαηνγξάθν, φπσο επίζεο θαη ζαλ ρψξνο εμφδνπ γηα λα πξνζαλαηνιίζεη θαη λα δψζεη ηελ αληίιεςε φηη ε δηαδξνκή ζε απηφ ην ζεκείν θηάλεη ζην ηέξκα ηεο. Πην ηειεπηαίν απηφ ζεκείν ηεο πεξηνρήο, έρεη πξνηαζεί ε αλάπηπμε δηαθφξσλ ρξήζεσλ γεο φπσο εζηηαηφξηα θαη θαθεηέξηεο ζην εζσηεξηθφ ηνπ Λνζνθνκείνπ, ζε ρψξνπο αλεθκεηάιιεπηνπο, έηζη ψζηε λα κελ κεησζεί ε πνιηηηζκηθφηεηα ηνπ ρψξνπ, αιιά λα αλαβαζκηζηεί. Έλαο αθφκα ιφγνο πνπ έρεη πξνηαζεί ε ιεηηνπξγία απηψλ ησλ ρψξσλ, είλαη δηφηη δίλνληαο ηελ αίζζεζε ηνπ ηειηθνχ πξννξηζκνχ, δίλεηαη κηα πην πξαθηηθή έλλνηα ηεο μεθνχξαζεο θαη ηεο απφιαπζεο γηα ηνλ επηζθέπηε. Έηζη κε ηηο ρξήζεηο γεο πνπ αλαπηχζζνληαη ζηελ πεξηνρή, επηηπγράλεηαη ε θαηάιιειε φδεπζε γηα ηνλ επηζθέπηε, αθνχ αξρηθά ζα πξνρσξήζεη ζηελ εμεξεχλεζε ηεο πεξηνρήο θαη ελ ηέιεη ζα παξακείλεη ζην ηέξκα ηεο πεξηνρή, γηα ιφγνπο αλαςπρήο. Κε απηφ ηνλ ηξφπν, επηηπγράλεηαη ε απνρψξεζε ηνπ επηζθέπηε απφ ηελ πεξηνρή κε κηα νινθιεξσκέλε απνθφκηζε ησλ αλαδεηθλπφκελσλ ζηνηρείσλ ηεο πεξηνρήο. Έηζη ε δηαδξνκή θηάλεη ζην ηέινο ηεο κε αξκνληθφ ζρεδηαζκφ. 139

140 140

141 Αζηηθά θελά Πηελ παξνχζα εξγαζία δελ ζα κπνξνχζαλ λα απνπζηάδνπλ θαη ηα αζηηθά θελά. πάξρνπλ αξθεηνί θελνί ρψξνη ζηελ πεξηνρή, φπσο θαη εγθαηαιειεηκκέλα θαη αδηάθνξα θηίξηα ηα νπνία έρνπλ πξνηαζεί γηα απαιινηξίσζε. Ξην ζπγθεθξηκέλα, ην πξψην αζηηθφ θελφ είλαη ζηελ δηαζηαχξσζε ηεο νδνχ Πσηεξηάδνπ θαη Ξαληνθξάηνξνο. Ρν ζπγθεθξηκέλν νηθφπεδν, πξνηείλεηαη γηα απαιινηξίσζε. Πρεδηαζηηθά, φπσο θαίλεηαη θαη ζηελ εηθφλα νη ραξάμεηο δηαζρίδνπλ ην αζηηθφ απηφ θελφ θαη ζην ζεκείν ηνκήο ηνπο, έρεη πξνηαζεί ε θχηεπζε δέλδξνπ φπνπ πιαηζηψλεηαη κε ριφε. Πην επφκελν ζεκείν, πξνβάιιεηαη έλαο ρψξνο φπνπ θεληξίδεη έληνλα ην ελδηαθέξνλ, αθνχ κε πξφζθαηεο αλαζθαθέο έρνπλ αλαθαιπθζεί ζην Εικόνα 64: Κάτοψθ αρχαιολογικοφ χϊρου Εικόνα 65: Κάτοψθ ςκεπαςμζνου αρχαιολογικοφ χϊρου ζπγθεθξηκέλν ζεκείν αξραία. Ρν νηθφπεδν απηφ βξίζθεηαη αλάκεζα απφ δχν λενθιαζηθά δηαηεξεηέα θηίξηα, φπσο επίζεο παξάιιεια κε δχν ζεκαληηθνχο δξφκνπο, ηελ Ξαληνθξάηνξνο θαη έλα γξαθηθφ ζηελάθη. Ζ επέκβαζε ε νπνία πξνηείλεηαη γηα ηνλ ρψξν απηφ, πξνζβιέπεη ζηελ κε αιινίσζε ηεο ζεκαζίαο ησλ αξραίσλ, αιιά θαη ζηελ αηζζεηηθή ησλ θηηξίσλ δεμηά θαη αξηζηεξά. Έηζη πξνηείλεηαη ε ηνπνζεζία θξπζηάιιηλεο επηθάλεηαο πάλσ απφ ηα αξραία, κε θσηηζκφ ζην εζσηεξηθφ αλαδεηθλχνληαο έηζη ηα αξραία θαη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο λχρηαο. Πηε ζπλέρεηα ηνπνζεηήζεθαλ ζηελ επηθάλεηα θπθιηθά θαζίζκαηα. Κε απηή καο ηελ επέκβαζε επηζπκείηαη επίζεο ε δηαζχλδεζε ησλ δχν δξφκσλ, αθνχ κε απηφ ηνλ ηξφπν ν επηζθέπηεο κπνξεί λα δηαζρίζεη ηνλ ρψξν απηφ θαη λα επηζθεθζεί ην γξαθηθφ ζηελάθη. Κεηέπεηηα, πξνηείλεηαη κηα κεγαιχηεξεο ηζρχο απαιινηξίσζε ζην ηειεπηαίν νηθφπεδν κεηαμχ ησλ νδψλ Β. Ονχθνπ θαη Ξαληνθξάηνξνο, φπνπ εθεί ππάξρνπλ πνιιά κηθξά θαη αδηάθνξα ηζφγεηα θηίξηα ηα νπνία είλαη επίζεο εγθαηαιειεηκκέλα. Ζ ίδηα ζηξαηεγηθή αθνινπζείηαη θαη ζε απηφ ην νηθφπεδν, φπσο θαη ζην πξψην αζηηθφ θελφ ζηελ νδφ Πσηεξηάδνπ. 141

142 142

143 Ξεδνδξνκήζεηο θαη Ξνδειαηνδξφκνη Νη ραξάμεηο δηαπεξλάλε ηα ζεκεία απηά θαη δηακνξθψλνπλ ειεχζεξνπο ρψξνπο πξαζίλνπ θαη αλάπαπζεο. Ξξνηείλεηαη ζηελ παξνχζα εξγαζία ε θαηάξγεζε δηέιεπζεο νρεκάησλ ησλ νδηθψλ ηκεκάησλ, ζε φιε ηελ πεξηνρή κειέηεο κε κφλε εμαίξεζε ηελ νδφ Γεξκαλνχ. Έηζη αλαδεηθλχνληαη δηαηεξεηέα ζχλνια, αθνχ ηψξα δελ ζα εκπνδίδνπλ ηελ νινθιεξσκέλε αλάδεημε ησλ φςεσλ ησλ θηηξίσλ αιιά ζα δηεπθνιχλνπλ θαη ηελ δηέιεπζε ησλ θαηνίθσλ θαη ησλ επηζθεπηψλ ζηελ πεξηνρή. Δπίζεο πξνζηαηεχνληαη νη ρψξνη απφ ερνξχπαλζε θαη ξχπνπο απηνθηλήησλ. Γεκηνπξγείηαη έλα ήπην θιίκα πεδήο θπθινθνξίαο. Νη πνδειαηνδξφκνη επεθηείλνληαη ζε φιεο ηηο νδνχο ηεο πεξηνρήο πνπ είλαη παξάιιεινη ζην πιάη ησλ πεδφδξνκσλ. πσο αλαθέξζεθε θαη ζηελ αξρή ηνπ θεηκέλνπ, έρεη ηνπνζεηεζεί ζηελ αθεηεξία ηεο πεξηνρήο έλαο ρψξνο ελνηθίαζεο πνδειάησλ φπνπ πξνηξέπεη ηνλ παίρηεεπηζθέπηε λα κεηαθηλεζεί κε απηά. Ππζηήλεηαη ε ρξήζε πνδειάησλ έηζη ψζηε λα «ππελζπκηζζεί» φηη ην πνδήιαην είλαη έλαο απνηειεζκαηηθφο θαη επράξηζηνο ηξφπνο θαζεκεξηλήο κεηαθίλεζεο ηφζν γηα ηνπο κφληκνπο θαηνίθνπο φζν θαη γηα ηνπο επηζθέπηεο. Κε ηηο ππνδνκέο πνδειαηνδξφκσλ πνπ ηνπνζεηνχληαη ζηελ πεξηνρή, επηρεηξείηαη επίζεο ε κείσζε ηεο αλάγθεο απηνθηλήηνπ θαη ε δηεπθφιπλζε ηεο κεηαθίλεζεο ησλ πεξηζζφηεξσλ θαηνίθσλ κε ελαιιαθηηθφ ηξφπν. Νη πνδειαηνδξφκνη έρνπλ ηνπνζεηεζεί παξάιιεια ζηνπο πεδνδξφκνπο θαη δηακέζνπ απηψλ έρεη δεκηνπξγεζεί κηα αξρηηεθηνληθή ιεπηνκέξεηα γηα λα ηνληζζεί έηζη ν δηαρσξηζκφο ηεο ρξήζεο ηνπο. Ζ ιεπηνκέξεηα απηή επεμεγείηαη ζην θεθάιαην ησλ πιηθψλ. 143

144 144

145 Όςεηο Ζ πξφηαζε αλαβάζκηζεο ηεο πεξηνρήο πεξηιακβάλεη άκεζα θαη ηελ απνθαηάζηαζε ησλ φςεσλ ησλ θηηξίσλ. Πηελ πεξηνρή, φπσο έρεη πξναλαθεξζεί, βξίζθνληαη δηαθφξσλ ξπζκψλ θηίξηα, αμηφινγεο αξρηηεθηνληθήο ζεκαζίαο. Δπνκέλσο, πξνηείλεηαη ν ρξσκαηηζκφο θαη ε απνθαηάζηαζή ηνπο, Εικόνα 66: Πψθ Σωτθριάδου βαζηζκέλα ζηελ αξρηθή ηνπο κνξθή. Δθφζνλ ε πεξηνρή έρεη θξηζεί σο ηζηνξηθφ θέληξν επηβάιιεηαη θαη ε θαηάιιειε αλάδεημε ησλ θηηξίσλ πνπ πεξηβάιινπλ ηελ πεξηνρή. ζνλ αθνξά φκσο, θηίξηα ιηγφηεξεο ζεκαζίαο πνπ αιινηψλνπλ ηα δηαηεξεηέα ζχλνια, ε επέκβαζε πνπ έρεη πξνηαζεί είλαη ε θαηάιιειε θχηεπζε κπξνζηά απφ ηελ φςε ησλ ζπγθεθξηκέλσλ Εικόνα 67: Πψθ Ραντοκράτοροσ θηηξίσλ, έηζη ψζηε λα κελ εκπνδηζηεί ε εμσηεξηθή ζέα ησλ θαηνίθσλ απηψλ ησλ θηηξίσλ, αιιά λα ηελ ζπκπεξηιεθζεί ζηελ ελαξκφληζε ηνπ ζπλφινπ. 145

146 146

147 Αζηηθφο εμνπιηζκφο Αζηηθφο εμνπιηζκφο Εικόνα 68: Πψθ/ Κάτοψθ πρόταςθσ κακίςματοσ ζνλ αθνξά ηνλ αζηηθφ εμνπιηζκφ έρνπλ ηνπνζεηεζεί ζε φιε ηελ πεξηνρή, θαζίζκαηα πνπ έρνπλ άκεζε ζρέζε κε ηνλ αξρηηεθηνληθφ ζρεδηαζκφ ζηελ πεξηνρή. Έρνπλ ζρεδηαζηεί ηξία είδε θαζηζκάησλ ηα νπνία έρνπλ ηνπνζεηεζεί αλαιφγσο ζε θάζε ζεκείν ηεο πεξηνρήο. Αξρηθά ηα δχν είδε θαζηζκάησλ, ζρεδηάζηεθαλ έηζη ψζηε λα κελ αιινηψζνπλ ηηο φςεηο ησλ κλεκείσλ θαη ησλ αξραηνινγηθψλ ρψξσλ. Ρα πξψηα θαζίζκαηα πνπ ηνπνζεηνχληαη, είλαη ηεηξαγσληθήο θάηνςεο ηα νπνία βξίζθνληαη κε εηδηθή θαηαζθεπή θάησ απφ ηελ ζηάζκε ηνπ εδάθνπο. Ν επηζθέπηεο ν νπνίνο ζα ζέιεη λα θαζίζεη, ζα πξέπεη κε ηελ βνήζεηα ελφο θεληξηθνχ ρεξνπιηνχ λα αλαζεθψζεη ην θάζηζκα. ηαλ ζα επηζπκήζεη λα απνρσξήζεη απφ ηελ πεξηνρή, ζα θαηεβάζεη θαη πάιη ην θάζηζκα κε ηελ βνήζεηα ελφο εηδηθνχ θνριία πνπ ππάξρεη ζηνλ εζσηεξηθφ κεραληζκφ ηνπ θαζίζκαηνο. Εικόνα 69: Τομι 2θσ πρόταςθσ κακίςματοσ Ζ ίδηα αθξηβψο ζηξαηεγηθή ρξεζηκνπνηήζεθε θαη γηα ηνλ ζρεδηαζκφ ησλ επφκελσλ θαζηζκάησλ, ηα νπνία βξίζθνληαη θάησ απφ ηελ ζηάζκε ηνπ εδάθνπο. Έρνπλ νβάι θάηνςε, φπνπ ζην πεξίγξακκα έρνπλ κηα πξνεμνρή θηηαγκέλε απφ επεμεξγαζκέλν ζθπξφδεκα γηα λα θάζεηαη ν επηζθέπηεο. Πην θάησ κέξνο ηεο 147