Commentarii in Ecclesiasten

Transcript

1 Commentarii in Ecclesiasten 145 καὶ περισσεία γῆς ἐν παντί ἐστιν βασιλευ` ς τοῦ ἀγροῦ εἰργασμένου. πρὸς τὸ ῥητόν οὐδεὶς κύριος καὶ δεσπότης καὶ ἄρχων ἀγροῦ ἐστιν ἠρη μωμένου "ἀκάνθας καὶ τριβόλους " φέροντος τοῦ εἰργα σμε νου δὲ ἀγροῦ ἐστι ν βασιλεύς. βασιλέα δὲ τὸν κτήτορα λέγει. ὡς πρὸς τὸ ῥητόν ε α` ν ἴδῃς εἰργασμένον ἀγρόν, ἴσθι ὅτι ἔχει δεσπότην καὶ βασιλέα, ὥσπ ερ, ε α` ν ἴδῃς τέθριππον διευθυνόμενον ἡνιοχικῶς, φαν τασίαν ἡνιόχου λαμβάνεις, καὶ ἐα` ν ναῦν θεωρήσῃς οἰακιζομένην καὶ ὁ` ν δεῖ τρόπον πηδαλιουχουμένην, λαμβάνεις ἔννοιαν κυ βερνήτου, κἂν μὴ ὁρᾷς αὐτο ν. κα ὶ ἁπαξαπλω ς οἱ εἰσάγον τ ε ς τ ὸ πρόνοιαν θεοῦ ἄρχειν τῶν ὅλων λέγουσιν, ἐὰν κατασκευάζωσιν, ὅτι ἔστιν πρόνοια, ὅτι ὥσπερ ὕφασμα φανερῶς δε ι κνυσιν, ὅτι ἔστιν ὑφάντης, κἂν μὴ φανῇ κἂν φαί νηται, οὕτως ὁ ἀγρὸν εἰργασμένον βλέπων φαντασίαν δέχεται, ὅτι ἡγού μενον καὶ ἄρχοντα ἔχει. ἐπερ περὶ τίνος οὖν λέγει κατὰ τὸ ῥητόν; περὶ τῶν ἀγρῶν τῶν α τ ων βασιλέα λέγων, τὸν δεσπότην, τὸν κτήτορα, τὸν γεοῦχον, ο νομ α ζ ει καταχ ρ ηστικώτερον βασιλέα. τὸν κύριον καὶ δεσπότην ποτε` οὕτω λέγομεν. δυνα τ ο` ν δὲ καὶ οὕτω δημοσιώτερον εἰ πεῖν ὅταν ἴδῃς ψυχὴν ὥσπερ ἀγρὸν εἰργασμ ένην, τεθηλυῖαν, γενήματα καὶ ξύλα καὶ δ κ κ ε η 146 γενημάτων πληθύς. ὁ μὲν γὰρ "ἑκατόν, ὁ δὲ ἑξήκοντα, ὁ δὲ τριάκοντα ἐκαρ ποφόρησεν". ὅταν ἴδῃς οὖν ψυχὴν οὕτω γεωργουμένην καὶ "σπείρασαν ἐν δάκρυσιν" καὶ καὶ ἑτοίμως ἔχουσαν πρὸς τὸ "ἐν ἀγαλλιάσει θερίσαι", τούτου τοῦ εἰργαςμένου ἔστιν βασιλεύς, λόγος ἡγούμενος, λόγος κρατῶν καὶ βασιλεύων. λημπτέον δὲ καὶ κατὰ ἄλλην ἀναγωγήν ἡ ἐκκλησία τοῦ θεοῦ ἡ κατὰ τὰ δόγματα τὰ εὐσεβῆ καὶ τὰ ἠθικὰ ἔργα καὶ οἱ μετίοντες αὐτὰ λέγονται ἀγρός. ὅταν ο ὖν κατὰ κανόνα ἐκκλησιαστικὸν καὶ θεσμὸν καὶ τὰ φρονήματα ἐ χ ῃ καὶ ὁ πρακτικὸς βίος, τούτου τοῦ ἀγροῦ ἔστιν βασιλεύς εἰργασμένος γάρ ἐστιν. ὅταν δὲ ἴδῃς ἑτεροδιδαςκαλοῦντας καὶ "ἐκκλησίαν πονηρευομένων", ἴσ θι ὅτι μὴ ἀληθῶς εἴργασται οὗτος ὁ ἀγρός, οὐκ ἔχει βασιλέα τοῦ τον τὸν ἐπα ι ν ούμενον, ἀλλὰ τύραννόν τινα ἢ λ ῃ στη ν. οἱ γὰρ λῃσταὶ μὲν καὶ οἱ τύραννοι μάλιστα τὰ ἔρημα μ ε ταδιώκουσιν. καὶ κατὰ διαφόρους ἐπιν οίας ἡ ψυχὴ ὁτὲ μὲν ἀγρός, ὁτὲ δὲ πο λ ι ς λέγεται. λε γ εται δ ὲ περὶ αὐτῆς "τοῦ ποταμοῦ τα` ὁρ μ ήματα εὐφραί νουσιν τὴν π όλιν τοῦ θεοῦ". καὶ ἔτι "δεδοξασμένα ε λαλήθη περὶ σοῦ, ἡ πόλις τοῦ θεοῦ". ἡ οὕτω διακειμένη ψυχὴ κα ι` ο κ α νο να ἔχων λ ο γ ο ν ὀρ θ ο` ν ἑτοίμως δ ε χ ετα ι 147 φυλάττετα ι γοῦν ἐνίοτε καὶ ο κόσμος τῆς λέξεως καὶ ἐκ τῶν κατ' ἀνα γωγὴν λ α μβανομένων, ἐνίοτε δὲ ἑτέρως ἢ ὡς ἡ ἀκολούθη σ ις βούλεται, τινὰ ἀφορμὴν λάβωμεν ἀποστῆναι τῆς ἱστορίας. αγα ἀγαπῶν ἀργύριον οὐ πλησθη σεται ἀργυρίου. ὡς πρὸς τὸ ῥητόν ὁ ὀρεκτικὸς τ ῶν χρημάτων οὐδέποτε πληροῦται, α λ λ ' εἰ οἷόν τε ἦν αὐτῷ τὰ πάντ α ὑφ' ἑαυτὸν ἔχειν, ἠγάπησεν ἂν τοῦτο οὐκ ἀνόρεκτος οὖν ἐστιν τούτων. δύναται λεχθῆναι περὶ ἀργυρίου ὧδε οὐκ ἐπαινετοῦ. ὁ γὰρ ἀγαπῶν "τὰ λόγια κ υ ρ ι ο υ " ὄντα "ἀργύριον πεπυρωμένον" πληρωθήσεταί π ο τε. οὐ γὰρ α ε ὶ "ε κ μέρους" γιγνώσκει οὐδὲ τ ῶν "ἐκ τοῦ πληρώματος " μεταλαβὼν με νει ἐν τῷ "α πὸ το υ π ληρώματος ", ἀλλὰ καταντήσεταί πο τε εἰς τὸ "πρόσωπον πρὸς πρόσωπον" π ροσβαλεῖν τῇ ἀληθείᾳ κα ὶ αὐτὸ τὸ "πλήρωμα " τῆς γνώμης τοῦ Χριστοῦ κ τ α σθαι. περὶ ψεκτοῦ τοίνυν ἀργυρίου ἐστὶν ὁ λο γ ος. δεη στιν οὗτος κα δ ι ς πᾶς φαῦλος λ οὐδέποτε πληροι εὑρισκόμενος δ ἐὰν γ οῦν ε κα ταλύεται πᾶν σόφισ μ α αὐτ ο υ δ κ αι` μ τ ς καὶ 1

2 148 ἐν ἑαυτῷ, ὥστε οὕτω ς κ ορέννυται ἀεὶ ἔχων τὸ θεραπεῦον τ ο` δίψος. "ὁ πί νων", φησίν, "ἐκ τοῦ ὕδ ατος τούτου διψήσ ει πάλιν". εἰ μετὰ τὸ πιεῖν διψᾷ, ο υ κορέννυται. ἀλλὰ ἄκουε πάλιν ἑτέρᾳ διανοίᾳ τοιαῦτα λεγόμενα ῥήμ ατα ἡ σοφία φησίν "ὁ πίνων με πάλιν διψάσει καὶ ὁ τρώγων μ ε πάλιν πεινάσει". τοῦτο λέγει ὅτι ἐπειδὴ ὁ πίνων τῆς σοφίας οὐ τὸ τέλειον αὐτ η ς ἄφνω πίνει, ἀλλὰ καθ' ὁλίγον θεωρήματα προσλαμβάν ει κ αὶ θεραπεύει τὸ προ λαβὸν δίψος, πάλιν διψήσει οὐκ αὐτ ῶν ἐκε ι νων ὧν ἔπιεν, ἀλλὰ τῶν μετ' ἐκεῖνα, ἱ ν ' ᾖ δύναμιν ἔχον τὸ λεχθὲν παρα τινι "ἃ μεμάθηκας, διατή ρει ταῖς μελέταις, προσλάμβανει δὲ ταῖς ἐπιστήμαις". εἰ προσλαμβά νει, κορεσθεὶς πάλιν διψᾷ, πάλιν πεινᾷ. καὶ τίς ἠγάπησεν ἐν πλήθ ει αὐτοῦ γένημα; καί γε τοῦτο ματαιότης. ἔστιν ὅστις ἠγ άπη σε ν πλῆθ ο ς γενήματος. τὸ "τὶς" ὧδε τὸν λεγόμενον παρά τισιν ι δίως ποιὸν σημαίνει, ὃν ἕτεροι ἄτομον καλοῦ σιν. ἔδει δὲ κα τὰ γένη μα τ ὸ τῆς διοικούσης προνοίας ἐν πλήθει εἶ ναι και` τοῦ γενήματος, ὃ τῷ α νθρώπῳ ἡ π ρόνοια παρέχει, ἐπιθυμῆσαι. κεν αρομεν 149 οὐ περὶ τὸ πνεῦμα, περὶ δὲ τὴν σάρκα. "ὁ σπείρων" οὖν "εἰς τ ὴν σάρ κα" πολλὰ σπείρει, τουτέστιν πέρα τοῦ δέοντος. ἔχομεν σάρκα, καὶ δεῖ αὐτῇ οὕτως χρᾶσθαι ὡς σαρκί, ὑπωπιάζειν αὐτήν, δουλαγωγεῖν. ὅταν δὲ προσπα θωμεν τῇ σαρκί, καὶ προαίρεσιν σαρκίνην καὶ διάθεσιν κτώμεθα. ὁ εἰς τὴν σάρκα ταύτην σπείρων καρποὺς φέρειν ἀπωλεία ς. κατέιλεξεν τὰ ἔργα τῆς σαρκὸς ὁ ἀπόστολος, ὡς ἔρις καὶ φαρμακίαι καὶ αἱρέσεις καὶ ἐρισχελίαι καὶ τὰ ἄλλα εἰσίν. ἐπερ ο υ δὲ ἐννοῆσαι δυνάμεθα "πλῆθος δυνάμεως" ἐπαινετῶς; διὰ τὸ ματαίως τοῦτο σπουδάζεσθαι. τὸ γὰρ γένημα ἐκεῖνο μένει εἰς τὸν αἰῶνα "ἐσκόρπισεν, ἔδωκεν τοῖς πένησιν ἡ δικαιοσύνη αὐτοῦ μένει εἰς τὸν αἰῶνα" εἰ μὴ ἄρα καὶ ἐπὶ αἱρετικῶν γνωμῶν λάβωμεν τὸ τοι οῦτο, ὅτι ἐκεῖνοι ἐπαγγέλλονται "σπείρειν εἰς δικαιοσύνην", οὐ τὴν ἀληθινήν, ἀλλὰ τὴν ἐπίπλαστον, τὴν δοκοῦσαν δικαιοσύνην τοῦτου τὸ γ ένημ α οὖν ματαιότης ἐστίν, κἂν πολὺ δοκῇ εἶναι. λαβέ μοι τινὰ κε κτημένον πολλὰ γενήματα κατὰ τὸ ῥητόν, αὐτὸν δὲ ἐκεῖνα ἔχοντα μόνα ε π ι θ υμη σαι αὐτ ὸν καὶ χορτάσαι κ ατ' ὀλίγον ἔξεστι ν, οὐκ ἔστιν μάταιόν ἐστ ιν. οὐδὲ γὰρ ὁ λ ο ν ἀναλῶσαι ταῦτα δύναται. 150 σκοτίαν, καὶ μάταια ἐκείνου ἡ σπουδὴ καὶ ὁ πόθος κενὸς γέγονεν. ἐν πλήθει ἀγαθοσύνης ἐπληθύνθησαν οἱ ἐσθίον τες αὐτήν. καταλλήλως ἀγαθοσύνην τὴν ἡδονὴν λαμβ άν ομεν ἐπεὶ γὰρ ἀδιάφορά ἐστιν τὰ ἀγαθά τ ὰ μὲν περὶ ψυχήν, τ α` δὲ περὶ σῶμα, τὰ δὲ περὶ τὰ ἐκτός. τὰ περὶ ψυχὴν οὐ τοσοῦτον ἡδονὴν ἐγείρει, ὅσον πόνον καὶ ἱδρῶτα πρὸς τὰ κα λ ά. τὰ γὰρ περὶ σῶμα καὶ τὰ ἐκτὸς ἡδονῆς εἰσιν πεπληρωμένα καὶ ποιητικά. ἐάν τις ο ὐ ν ἔχῃ τὰ ἐγείροντα πολλὴν ἡδονήν, "πλῆθος ἀγαθο σύνης" ἔχει, νομιζομένην ἀγαθοσύνην, ἐπεὶ καὶ τὰ ἐφ' οἷς ἡ δεται, δο κεῖ ἀγαθὰ εἶναι, οὐκ ὄντα ἀληθῶς καὶ κυρίως ἀγαθά. οὐδὲν οὖν ἀγαθόν ἐστι ν, ὃ μὴ ποιεῖ ἀγαθὸν τὸν ἔχοντα. οὐδὲν ἀγαθὸν σὺν ἁμαρτίᾳ εἶναι δ ύναται, σὺν ὑγιείᾳ δὲ καὶ ἰσχύι καὶ εὐμορφίᾳ δ ύ ναται εἶναι ἁμαρτία. οὐδεὶς σὺν ἀγαθῷ ἁμαρτάνει, σὺν ὑγιείᾳ δὲ ἁμαρ τάνομεν. οὐκ ἄρα ἀγαθὸν ἡ ὑγιεία. ὧδε καὶ συλλογισμῷ ἐδείχθη τ ὸ πρό βλημ α. ἐπερ μέμεικται ἡ ἀναγωγὴ τῷ ῥητῷ; τό, ὅτι πολλοὶ σπουδα ζουσιν περὶ παίδευσίν τινα καὶ ἡ δ ο νται πάνυ ἐπ' αὐτὴν τη` ν "ψευδώνυμον γνῶσιν". ἐν τῷ π λήθε ι τῆς ἡδονῆς ταύ της πλη θύνονται. οἱ ἐσθίοντες αὐτὴν δοκοῦσιν ἔχε ιν τι η ν κατα λαμβάνε ι τὸ πλῆθος 151ν καὶ τί ἀνδρεία τῷ παρ' αὐτῆς τὰ ἀγαθὰ αἱρετώτερόν ἐστιν τ οῦ ἐλαττοῦντος. ὅτι ἀρχὴ τοῦ ὁρᾶν ὀφθαλμοῖς αὐτοῦ. ἐλέγομεν ὅτι ἡ κυρίως ἀνδρεία ἕξις ἐστὶν παρασκευαστι κὴ τ οῦ γενναίως φέρειν τὰ ἐπίπονα. ἔχει γὰρ ἀρετὴν σὺν αὐτῇ καὶ τὸ κρίνει ν. σὺν φρο νήσει γὰρ ἔστιν. πολλάκις γὰρ ἐλέχθη, ὅτι αἱ ἀρεταὶ ἔχονται ἀλ λήλων. πάντως ὁ ἔχων ἀν δρείαν ἔχει καὶ λόγον θεωρητικόν κἂν ποιὰ 2

3 ὑπομείνῃ καὶ ποιὰ μή, ἀδοξί αν οὐχ ὑπομένει. οὐ σ εμνύνεται δ ὲ ἐπὶ τῷ πάνυ ἀκολασταίνειν ἢ καταπονεῖν τοὺς ἀσθενεστέρους ἐπιτα σεως δέ ἐστιν τοῦτο. ὑπερβολὴ τῆς ἀνδρείας πολλάκις ἐλέχθη εἶναι ἡ θρασύτης. ἔστιν τις οὖν ἀνδρεία "τινός" ἀνδρεία, ο υ κ ἀπολελυμ ε νως ἀνδρεία. ὧδε οὖν οὐ περὶ τῆς κυρίως ἀνδρείας λέγει, ἀλλὰ ἧς ἐ χ εταί τις, ὅτε νομίζει ἔχειν ἀνδρείαν. μᾶλλον θρασύς ἐστιν οὗτος. λαμβάνομεν δὲ πολλάκις καὶ τὴν ἀνδρείαν με τά τινος προ σ θήκης, ἀνδρεῖος περὶ τὰ ἀγωνίσματα, περὶ τοὺς πολέμους, ἀνδρεῖος περὶ τ ὸ ναυτιλλεύεσθαι καὶ οὐκ ἔχε ι ἔπαινον αὕτη ἡ ἀνδρεία. ἀσθένεια ἔστιν κἂν ἀσθενής τις γένηται τῷ σώματι, τ λη τικῶς δὲ καὶ μακροθ ύμως φέρῃ τὰ ἐπίπονα ὑπογραμμο` ς γέγονεν τούτου ὁ Ι ω β, ὃς α σθενῶν καὶ λελωβημένος ὅλον τ ο` σῶμα καὶ σχέδον ἐν θανατῷ γενόμενος αν τὴν αὐτὴν τῆς ψυχῆς ἀνδ ρείαν εἶχ εν. 152 "ἀρχὴ ζωῆς ἄρτος καὶ ὕδωρ καὶ ἱμάτιον καὶ ο ἶκος περιβάλλων ἀσχημοσύνην". τὰ αἴτια τοῦ ζῆν ταῦτά ἐστιν. καὶ οὕτω ἀρχὴ ζωῆς εἴρηται τὰ τοιαῦτα τὰ φυ λακτικά. και` ἐνταῦθα τὴν αἰτίαν σημαίνει τὸ τῆς ἀρχῆς ὄνομα. τὸ αἴτιον οὖν τοῦ ὁρᾶν ἡ ὄψις ἐστίν, οἱ ὀφθαλμοί. τοῦτο οὖν λέγει ὅτι ἵνα καὶ συνημμένως αὐτὸ νοήσω τοῦτο λέγει ὅτι φέρε εἰπεῖν, ἀνδρίζεταί τις χρώμενος ταῖς συνφύτοις αἰσθήσεσιν τὴν ἀρχὴν τοῦ αἰσθάνεσθαι ἀπὸ τῶν αἰςθήσεων ἔχει οὐκ ἐξ ἰδίας δὲ ἀνδρείας ἔχει ταύτας φυλαττομένας. πολλοὶ γὰρ κ αὶ ἀνδρεῖοι καὶ ἰσχυροὶ ἀπέβαλον τὰς ὄψεις, ἐστερήθησαν ἀκο ῆς, τῶν ἄλλων αἰσθήσεων. ἐπερ τὴν ἀναγωγήν "καὶ τί ἀνδρεία". οὐ λέγω πάλιν τὴν ἀνδρείαν τὴν ἀρετήν "τινος" εἶναι εἰ δὲ καὶ λέ γεταί ποτέ "τινος" σωφροσύνη ὡς τοῦ Ἰωσήφ ἀλλὰ τὴν περὶ τὰ μάταια ἀνδρείαν "τινος" λέγω "ἀνδρείαν", οὐκ ἀπολελυμένως. πρὸς ἀναγωγὴν τὸ "ἀρχὴν τοῦ ὁρᾶν ὀφθαλμοί". λέγω ὅτι εἰσὶν πε φωτισμένοι τῆς ψυχῆς ὀφθαλμοί, περὶ ὧν γράφει ὁ ἀπόστολος "πεφωτισ μένοι τοὺς ὀφθαλμοὺς τῆς καρδίας ὑμῶν". περὶ τούτων λέγεται "πρὸς σὲ ἦρα τοὺς ὀφθαλμούς μου τὸν κατοικοῦντα ἐν τῷ οὐρανῷ". τούτων τῶν ὀφθαλμῶν ἡ ἀρχὴ τοῦ ὁρᾶν ἐστιν. εἴ τις οὐκ ἔχει "νοῦν Χριστοῦ", οὐδὲ ὀρθῶς ὁρᾶν δύναται, εἴ τις οὐ πεφώτισται ὑπὸ τοῦ ἀληθινο ῦ φω τ ός α ε π αὐτοῦ ε 153ν γλυκὺς ὕπνος τοῦ δούλου, εἰ ὀλίγον καὶ εἰ πολὺ φάγε ται καὶ τῷ ἐμπλησθέντι τοῦ πλουτῆσαι οὐκ ἔστιν ἀφί ων αὐτὸν τοῦ ὑπνῶσαι. τὸ μὲν ὑπνῶσαι ἐξ ἑαυτοῦ λαμβάνει, τὸ δὲ φαγεῖν καὶ π ι εῖν παρ' ἄλλου λαμ βάνει. κἂν ο λίγον οὖν φάγῃ, κἂν πολύ, παρ' αἰτίαν τοῦ δεσπότου τοῦτο γίνεται. τὸ μέντοι ὑπνῶσαι ἐξ ἑαυτοῦ ἔχει, ἐκ τῆς φύσεως. καὶ ἐπεὶ σὺν ἀμεριμνίᾳ κοιμᾶται οὐκ ἔχων φροντίδα περὶ κτῆσιν καὶ φυλακὴν πλούτου, γλυκὺν ἔχει τὸν ὕπνον. ἀλλὰ ὁ χρήματα πολλὰ ἔχων οὐδὲ τούτου ἀπολαύει. ἐπερ τὴν ἀναγωγήν "γλυκὺς ὁ ὕπνος τοῦ δούλου". ἐλέγομεν τοῦτο, ὅτι δοῦλόν ἐστιν τὸ σῶμα τῆς ψυχῆς. τὸ σῶμα αὐτὸ καθ' ἑαυτὸ ᾗ σῶμα οὐκ ἔχει φροντίδα, ἢ σὺν ἀναπαύσει ἔχει τὴν κοίμησιν τὴν κατάλληλον. ἡ δὲ ψυχὴ ὅταν περὶ κτῆσιν ἔχῃ, πολλὴν "ψευδώνυμον γνῶσιν" συνάγῃ, τὰ ἀργύρια ἐκεῖνα τὰ "ἀποδεδοκιμασμένα", ἀπόλλυσιν καὶ τὸν πλοῦτον καὶ τὸν ὕπνον, τὴν φυσικὴν ἀνάπαυσιν. ἑκάστου γὰρ ἡ κατὰ φύσιν ἀνάπαυσις "ὕπνος" αὐτοῦ λέγεται καὶ κοίμησις. ἰδοὺ λέγει γοῦν ὅτι "ἰδοὺ ὁ μισθός", φησίν, ὁ ἀγνω μονηθεὶς "ἐργάτου", ἐὰν κοιμηθῇ ἐν τῇ οἰκίᾳ τοῦ κτήτορος, κατηγορεῖ αὐτοῦ. μὴ τὸ ἀργύριον καθεύδει τὸ μεῖναι ἐν τῇ οἰκίᾳ οἴκοι "ὕπνον" αὐτοῦ εἴρηκεν. τὸ σῶμα οὖν ἔχει τὴν κατὰ φύσιν διανάπαυσιν, οὐ τὴν ἀκόλαστον λέγω, οὐ τὴν ἄπληστον ἐπιθυμίαν περὶ τροφάς, ἀλλὰ τὴν κατάλληλον τοῦτο δὲ ἰστέον τὰ ἠθικῶς λεγόμενα ἀγαθά 154 ἐπεὶ πάλιν οὐδὲ φρονου σιν περὶ τῆς ψυχῆς ω ς ὑφεστηκυίας. τινὲς δὲ τὰς ἀλληγορίας, ὧν ἐστιν καὶ ὁ Ἀπολινάριος, ἀναζωγραφήσεις αὐτὰς νομίζουσιν εἶναι ε π ι πολλὺ ἐκ τῶν αἰσθητῶς γινομένων. ἐὰν ἀκούσῃ, ὅτι "ἠγέρθη νε κρός", αὐτὸ τοῦτο τὴν ψυχὴν ἀποβαλών, ἡ ἀσεβοῦσα εἰς ἔσχατον θάνατον καταβέβηκεν. ὁ σωτὴρ οὖν ἐάν τινα τῆς ἁμαρτίας καὶ τῆς ἀσεβείας ἀποστή 3

4 σῃ, εἰργάσατο ἀνάστασιν. ὁ εἰδὼς τὴν ψυχήν παράδοξον λέγω ἀντικειμέ νως φρονοῦντα ἄρτι ὁ τὸ μέγεθος τῆς ψυχῆς ἐπιστάμενος καὶ τῆς σω τηρίας αὐτῆς, παρ' οὐδὲν τίθεται τὸ σῶμα καὶ τὸ εἰς ὄψιν ἀποκαταστα θῆναι ἄνθρωπον καὶ ἐξ χωλότητος εἰς τὸ ἀνεμποδίστως περιπατεῖν. δικαιω θεῖσα γὰρ ἡ θυγάτηρ τοῦ ἀρχισυναγώγου "οὐ τέθνηκεν". πάλιν οἱ δὲ κατὰ ψυχὴν ἀναστάντες εἰς ἀεὶ αὐτὴν ἔχουσιν. ἐκεῖνα μάταιά ἐστιν, ὡς πρός τινα λόγον, οὐχ ἁπλῶς μάταια, ἀλλα` ὡς πρὸς ὑπεροχὴν τῶν μειζό νων, ὥσπερ καὶ τὸ "ματαιότης τῶν ματαιοτήτων" ἀποδέδοται, ὅτι τὰ πρόσκαιρα τοῦ θεοῦ δημιουργήματα πολὺ κάλλος ἔχουσιν. αὐτῷ γοῦν τῷ σώματι κα ι` τ α ῖς ἁρμονίαις αὐτοῦ ὄψει, ὅτι ἔργον ἐστὶν οὐδενὸς δυνα μένου ποιῆσ α ι εἰ μὴ τοῦ θεοῦ. ὡς μέντοι πρὸς τὰ ἀόρατα καὶ τὰ ἄνω ματαιότ ης ἐστ ι ν. οὐ δ ε` αὐτῇ οὖν ἡ ψυχὴ ὑπετάγη οὐκ ἔστιν πρόσ καιρόν τι 155 λέγει ὅτι τρόπον τινὰ δοῦλός ἐστιν, ὑπήκοός ἐστιν καὶ ἰδ ιώτης τῇ γνώσει πλουτεῖ δὲ ὁ πολλὰ θεωρήματα συνάξας καὶ γλυκύς ἐστιν τούτου τοῦ δο κοῦντος εἶναι δούλου καὶ δουλοπρεποῦς ὁ ὕπνος, κἂν ὀλίγα νοήσῃ κἂν πολλά. καὶ ἐὰν ἔχῃ τὴν πρᾶξιν, ἵνα ᾖν οὗτος δοῦλος τῷ "δουλείας" ἔχειν "πνεῦ μα", οὔπω "υἱός" ἐστιν. ὑπόκειται τῷ φόβῳ τῆς κρίσεως καὶ "ἀπέχεται" τοῦ κακοῦ εἴ γε ἀπέχε σθαι αὐτὸν εἰπεῖν δεῖ "φόβῳ κολάσεως". οὗτος οὖν δοῦλός ἐστιν φόβῳ ἐπηρμένου νόμου. ἄλλος δὲ δοκῶν ἐν πολλοῖς εἶναι, ἐσφαλμένος δέ, ἔχει τὸν μὴ ἐπιτρέποντα αὐτὸν κοιμηθῆναι, τὴν μέριμναν τὴν ματαίαν. ἔστιν ἀρρωστία, ἣν εἶδον ὑπὸ τὸν ἥλιον, πλοῦτον φυλατ τόμενον τῷ παρ' αὐτοῦ εἰς κακίαν αὐτοῦ, καὶ ἀπολεῖται ὁ πλοῦτος ἐκεῖνος ἐν περισπασμῷ πονηρῷ. τὰ τοιαῦτα λέγ ει πρὸς τί ἐστιν ὁ πλοῦτός τινος; ἔστιν δηλονότι κἀκεῖ ν ος τοῦ πλούτου κ ύριος. οὗτ ος οὖν ὁ παρά τινι γλυκασμὸς αὐτοῦ ἐστιν, καὶ αὐτὸς κύριός ἐστιν τοῦ πλούτου ὥσπερ αὐτὸς δύναται χρήσασθαι κα λῶς τῷ πλούτῳ, κρατῶν αὐτοῦ καὶ μὴ δουλεύων αὐτῷ, τουτέστιν τῷ μαμωνᾷ, τοὕτω καὶ πλοῦτος δύναται κρ ατῆσ αι τοῦ ἔχοντος καὶ οὐαὶ ἐκείνῳ ἔστιν ὅταν φιλάργυρος γένηται, ὅταν δο ῦλος μαμωνᾶ. λέγει γοῦν, ὅτι ἐστὶν τοιοῦτος "πλοῦτος φυλατ τ όμενος τῷ παρ' αὐτοῦ". οὐχ ἁπλῶς αὐτο` ν πλοῦτον εἴ ρηκεν, ἀλλὰ "φυλαττόμενον αὐτῷ". οὗτός ἐστιν ὁ πλοῦτος τοῦ ἔχον το ς. οὕτω καὶ 156 ὡς πάντα τὰ ἐπίπονα ὑπὲρ κτήσεως αὐτοῦ ἀναδέχεσθαι. καὶ τό γε δεινὸν τῆς ἀρρωστίας ἔνιδε οὐδὲ αὐτὸς αὐτοῦ ἀπολαύει οὐδέ τις τῶν διαδόχων αὐτοῦ. ἐπερ οὐχ "ὁ πλοῦτος ἐκεῖνος ἀπολεῖται ἐν περισπασμῷ πονηρῷ"; ἔστιν πλοῦτο ς ἀπολλύμενος ἄφνω ἢ ἁρπαγῆς γενομένης ὑπὸ πολε μί ων ἢ λῃστῶν ἰσχυσάντων λαθεῖν καὶ λαβεῖν αὐτόν. οὐκ ἔστιν ο ὗτος λαμβανόμενος ἐν περισπασμῷ. ὅταν δέ τις κινητὸν πλοῦτον ἕνεκα κερδῶν πολλῶν ναυκληρῇ ἢ τὰ ἄλλα ποίῃ, πολλάκις ἀπόλλυται ἐν τῷ περισπασμῷ. λέγομεν δὲ τὸ περισπᾶσθαι τὸ ἔχειν περὶ ἐκεῖνα. ἔστιν ὅτε εἴχομεν ἐν χερσίν "περισπασμὸν πονηρὸν ἔδωκεν ὁ θεὸς τοῖς υἱοῖς τοῦ ἀνθρώ που". ἀγοράζει πολλάκις παῖδας καὶ ἀποθνῄσκουσιν, πλοῖα ποιεῖ καὶ ναυαγοῦσιν, σπείρει καὶ ἀπόλλυσιν καὶ τὸ σπέρμα. ἐν περισπασμῷ οὖν ἀπολεῖται, οὐκ ἐν ἀσωτίᾳ, οὐκ ἐν ἀργίᾳ χειρῶν. καὶ ἐγέννησεν υἱόν, καὶ οὐκ ἔστιν ἐν χειρὶ αὐ τοῦ οὐδέν. καθὼς ἐξῆλθεν ἀπὸ γαςτρὸς μητρὸς αὐτοῦ γυμνός, ἐπιστρέψει τοῦ πορευθῆναι ὡς ἥκει. προφασίζονται οἱ ἄνθρωποι, ὅτε πλοῦτον συνάγουσιν, τέκνα. καὶ ἀδι κοῦσιν γοῦν ἐνίοτε καὶ ἁρπάζουσιν καὶ τὰ ἄλλα ποιοῦσιν καὶ λέγου σιν, ὅτι "τῶν παιδίων ἕνεκα τοῦτο ποιῶ". ὥσπερ δὲ τ α` ἄλλα ἡδέα πολλ α κ ις α υ σ α πολλὰ παιδ ία 157 εἰς οὐρα νὸν ὡ στε ἐπὶ γῆς περιπατοῦντα ἔχειν τὸ πολίτευμα ἐν οὐρανῷ. εἶ δον οὖν σπ ο υ δάζοντα περὶ πλοῦτον, καὶ οὐδὲν ὤνησεν αὐτὸν ὁ πλοῦτος. οὐδὲ γὰρ α πέλαυ σεν αὐτοῦ οὐδὲ ὃν ἔσχεν υἱὸν ἐνκρατὴς τούτου γέγον εν, ἀλλὰ πάντῃ πένης ἐστὶν καὶ οἷός ἐστιν γεννηθείς. ἐγεννήθη δὲ οὐ μετὰ χρη μάτων, οὐ μετὰ ἀμφίων. ἐπερ "ἐν χειρὶ τοῦ υἱοῦ"; ἀντὶ τοῦ "ἐν τῇ ἐξουσίᾳ τοῦ υἱοῦ οὐδέν ἐστιν". εἰώθαμεν γοῦν λέγειν, ὅτι ὑπὸ χεῖρα ἔχει τὸν πλοῦτον. ὅταν οὖν ᾖ η μέρα τοῦ θανατοῦ, πάλιν ἐπιστρέ φει οὐ μετὰ ἀξιώματος, οὐ 4

5 μετὰ ἀρχῆς, μηδὲν αἴρων τῶν ἐκ τοῦ βίου μόνα τις ἀγαθὰ τὰ τῆς ψυχῆς ἆραι δύναται. περὶ δὲ τῶν αἰσθητῶν καὶ ἀνθρωπίνων λέγεται "μὴ φοβοῦ, ὅταν πλουτή σῃ ἄνθρωπος καὶ ὅταν πληθυνθῇ ἡ δόξα τοῦ οἴκου αὐτοῦ, ὅτι οὐκ ἐν τῷ ἀ ποθνῄσκειν αὐτὸν λήμψεται τὰ πάντα". ὧδε ἡ πρόφα σις ἡ λέγουσα "οὐ λήμ ψεται τὰ πάντα" οὐκ ἔστιν μερικὴ ἀπόφασις, ἀλλὰ καθόλου ἀντὶ τοῦ "οὐ δέν". ἐὰν δὲ θελήσῃς καὶ κυριο λεκτῆσαι καὶ στερητικὴν μερικὴν αὐτὴν λαβεῖν, τοῦτο λέγει, ὁ τι ἔστιν, ἃ λαμβάνει τις ἐὰν εὐεργητήσῃ χρήματα ἔχων, ἐὰν δόξαν ἔχων καὶ ἀξίωμα ὀρέξῃ ἀδυνάτοις πει ρ αθῇ βοηθεῖν, ἀπὸ τῶν σπουδασμάτων, αἴρει μεθ' ἑα υ του τ α υ τ α, τὴν εὐποιίαν ε ο υ δ ε ν α τ ο τ ε δ ε ε ι 158 οἷος ἐγεννήθη μέχ ρι θανάτου. εἰ οὖν "περισσείᾳ αὐτοῦ ε ι ς ἄνεμον μο χθεῖ", οὐ μένει, ἃ συνάγε ι. καί γε πᾶσαι αἱ ἡμέραι αὐτοῦ ἐν σκότει καὶ ἐν πέν θει καὶ θυμῷ πολλῷ καὶ ἀρρωστίᾳ καὶ χόλῳ. δύναται περὶ τοῦ υἱοῦ ταῦτα λέγεσθαι ἢ καὶ περὶ ἀμφοτέρων. ἐπερ "καὶ ἐγέννησεν τὸν υἱόν, καὶ οὐκ ἔστιν ἐν χειρὶ αὐτοῦ οὐδέν. καθ ὼς ἐξῆλθεν ἀπὸ γαστρο` ς μητρὸς αὐτοῦ γυμνός, ἐπιστρέψει τοῦ πορευθῆναι ὡς ἥκει". πολλοὶ κεκτημένοι τὰ τῆς "ψευδωνύμου γνώσεως" ἢ τῆς Ἑλληνικῆς φιλοσο φίας οὐκ ἔσχον τοὺς υἱοὺς τούτων ἐραστάς, ἀλλὰ οἱ υἱοὶ αὐτῶν συναπέρχονται αὐτοῖς, οὕτω μηδὲν κεκτημένοι. πολλοὶ γοῦν ἰδιῶται σοφῶν γεγόνασιν υἱοί. οὗτος οὖν ὁ υἱὸς ὡς ἦλθεν οὕτω ἀπέρχεται. ἄνευ παιδεύσεως τοιαύτης ἦλθεν, καὶ χωρὶς αὐτῆς ἀπέρχεται. δυνατὸν δὲ καὶ τοῦτο, ὅτι γεννᾷ τις αὐτὸν οὕ τω νομιζόμενος σοφός, γεννᾷ τινα κατὰ κακίαν, κατὰ ἀκολασίαν, τὰ ἄλλα ε ἴ δη τῆς κακίας, καὶ ἐξέρχεται γυμνὸς ἀφ' ὧν ὁ πατὴρ ἐσπούδασεν. ἐσπου δα σεν δὲ ὁ πατὴρ οὐ πάντως πε ρ ι` τ ὰ ε ἰ δη τῆς κακίας, ἀλλὰ περὶ τὴν δ ο ξαν καὶ "ψευδώνυμον γνῶσιν". δοκεῖ δὲ ἐκεῖνός πως, κἂν αιρει τῇ ει λ ε τα ὅπως ποτὲ ἐνταῦθα μ ε ν ῃ ταῦτα. ἐπερ τοῦ πατρός; οὐ ψεκτῶς κεκλημένον, α λ λ α` γ ο ῦν ἀντὶ τ οῦ ἐπαινετοῦ λ έγ ε ι σπουδ α σ ει ε 159 λέγω δέ, ὅτι ἡ σοφία μήτηρ ἐστὶν τοῦ σοφοῦ. "ἐδικαιώθη γὰρ ἡ σοφία ἀπὸ τῶν τέκνων αὐτῆς". τέκνα δὲ σοφίας οἱ σοφοί. "καὶ ὁδηγήσει σε ἡ μήτηρ σου", ἡ σοφία. καὶ πάλιν αἱ ἕξεις καὶ αἱ χειρίσται καὶ αἱ κρείττους λέ γοντα ι μητέρες τῶν πεποιωμένων κατ' αὐτάς. οὕτω γοῦν καὶ "υἱὸς ἀπωλεί ας" τις λέγεται καὶ "υἱὸς ἐχιδνῶν" καὶ "θανάτου", καὶ "υἱὸς φωτὸς" καὶ ἄλλος "υἱὸς εἰρήνης". ἐνταῦθα μητέρα τὴν ψεκτὴν λαμβάνομεν, ἐπεὶ οὐκ ἔστιν πρόσωπον σπουδαῖον τὸ περὶ οὗ ὁ λόγος. κατὰ τὴν ἀναγωγὴν ψεκτὴν ἔχει μητέρα καθ ὼς ἀπετέλεσεν οὖν ἡ μήτηρ αὐ τοῦ, ἡ κακία, οὕτως εἰσέρχεται οὐδὲν ὧδε κε κεκτημένος ἐναντία οἷς πάρ εσχεν ὁ πατὴρ αὐτοῦ ὁ συναγαγῶν πλοῦτον μοχθηρὸν καὶ ἡ μήτηρ αὐτοῦ, ἡ τε κοῦσα αὐτὸν ἕξις. ἐπιστρέψει τοῦ πορευθῆναι ὡς ἥκει, καὶ οὐδὲν λήμψεται ἐν μοχθῷ αὐτοῦ. τὸ τῆς ἱστορίας φανερόν οὐδὲν λαμβάνει ὧν ἐμόχθησεν. ἀφίησιν αὐτὰ καὶ οὐκ οἶδεν ἐνίοτε, εἰ καὶ ἐπ ' ἐχθροὺς αὐτοῦ ἔρχεται. "θησαυρίζει", φησίν, "καὶ οὐ γιγνώσκει, τίνι συνάγει αὐτά". τὸ δ ὲ τῆς ἀναγωγῆς ἐλέχθη ἤδη, ὅτι οὐδὲν ὧν πλουτεῖ ὁ κατὰ κακίαν πα τὴρ αὐτοῦ καὶ ἡ μήτηρ αὐτοῦ ἀποφέρει. λοιπὸν δύναται καὶ ἐπαινετὴ μήτηρ λ η μφ θῆναι ὧδε προσελήλυθεν τῇ θεοσεβείᾳ, ἱ ν α κτήσηται π κ μ η` σ ς ἀπολα υ ε ι ν τ ο ον καὶ 160ν καί γε τοῦτο πονηρὰ ἀρρωστία ὥσπερ γὰρ παρεγένε το, οὕτω καὶ ἀπελεύσεται. οὕτω δεῖ λαμβάνειν ἐὰν τὸ εἰσελθεῖν εἰς τόπον τοπικὴν εἴσοδον σημαίνει, καὶ τὸ ἐξελθεῖν. οὐ γὰρ λέγω, ὅτι ὁ εἰσελθὼν εἰς τὴν πόλιν ταύτην ἐξῆλθεν ἀπὸ κακίας, ἀλλὰ ἀπὸ ἄλλης χώρας ἢ πόλεως εἰσ ῆλθεν ὧδε. καὶ τίς ἡ περισσεία αὐτοῦ, ᾗ μοχθεῖ εἰς ἄνεμον. ὁ μόχθος αὐτοῦ εἰς ἄνεμον γίνεται, τουτέστιν διὰ φύσημον ἀνατρεπόμενός ἐστιν ὁ πλοῦτος αὐτοῦ οὐ γινόμενος αὐτοῦ ἐνκρατής, οὐ κατέχων, ὥστε καὶ εἰς υἱὸν παραπέμψαι. καί γε πᾶσαι αἱ ἡμέραι αὐτοῦ ἐν σκότει καὶ ἐν πέν θει. σκότος ὧδε τὴν ἄγνοιαν λέγει καὶ τὴν ἀσάφειαν τῶν πραγμάτων. πενθεῖ δὲ ἀποτυγχάνων ὧν ποθεῖ, ἐξ ὧν νομίζει καὶ ἱλαρὰν ζωὴν ἔχειν. καὶ υ φίσταταί τινα. πένθος γὰρ ἐπὶ θανάτῳ ἐγείρεται. τρόπον τινὰ οὖν καὶ ζ ῶν 5

6 τέθνηκεν, "καὶ αἱ ἡμέραι αὐτοῦ πᾶσαι ἐν σκότει καὶ πένθει" εἰσίν. "ἡ δὲ σπαταλῶ σα", φησίν, "ζῶσα τέθνηκεν". εἰ τέθνηκεν, οὐκ ἔστιν ἀξία τοῦ πενθεῖσθαι, οὐ πένθος ἐπ' αὐτὴν ε γ είρειν δεῖ. ζῇ μὲν γὰρ τὸ κενὸν ζῆν, τέθνηκεν δὲ ἀπο βαλοῦσα τὸ σωτήριον ζῆν, τὴν μακαρίαν ζ ωήν, ὡσεὶ μὴ ἐσπατάλα ζῶσα κατ ὰ τ ὴν ἀνθρωπίνην ζωη` ν αὐτῆς. ε ι καὶ ταύτην 161 καὶ πίνοντος. ἐξ ὧν ἐμόχθησεν, κ ο η ἐστιν. 161 ἐπερ τὴν ἀναγωγήν "ἰδοὺ εἶδον ἐγ ω` ἀγαθόν, ἔστιν καλόν". τοῦτ ο τὸ ἀγαθὸν ὠφέλιμον ἅμα καὶ ἐπαινετὸν ὄν ἅμα γὰρ καὶ ἀγαθὸν καὶ καλὸν αὐτὸ ἐ λεγεν. ἔστιν δε` το` μὲν ἐπαινετὸν καλόν, τὸ δὲ ὠφελητι κὸν καὶ αἱρετ ὸν ἀγαθόν. ἐα ν τ ις φάγῃ τὸν ἄρτον τ η ς ζ ωῆς τοῦ καρποῦ τοῦ "ξύλου τῆς ζω ῆς" καὶ τὰς σάρκας Ἰησοῦ, δείκνυσιν τῇ ψυχῇ αὐτοῦ ἀγαθὸν καὶ καλ όν, λ ε γ ω δὲ μετερχομένῳ ἀγαθόν. αὐτὸ δὲ τὸ σπουδαζό μενον ἐ χ ε ι ν ἀγαθόν ἐστιν. μὴ γὰρ πᾶς ὁ ω φ ε λούμενος ἐπαινεῖται παρὰ τῶν ἀνθρώπων. π ο λλ οὶ γοῦν τῶν φιλοσάρ κων οὐκ ἐπαινοῦσ ιν οὐδὲ ἀποδέχον ται τὸ τέμνεσθαι ἰατρικῶς καὶ καίεσθαι. ἀγαθόν ἐστιν, ου καλόν τῷ ὑφισταμένῳ ὠφελείας ἐκ τούτων φέρειν γίνεται. μὴ γὰρ πα ν ἀγαθὸν κα λὸν καὶ αἱρετ όν ἐστιν. λέγεται ε ι ς τ ὸ δ ν καλὸν λέγουσιν ι τ ο` ἐπ αινεῖσ θ αι, οὐ μὴν ἀγ αθ όν ἐστιν. οὐ γὰρ οἷόν τε βελτιοῦν. ἐπερ ἡ ἀναγωγή "ἐν μόχθῳ αυ τοῦ, ᾧ μοχ θεῖ υ π ὸ τὸν ἥλιον". μοχθεῖ πονῶν καὶ κάμνων ὑπὲρ κτήσεως ἀρ ετῆς κ αὶ ε π ι σ τη μης θεί ας. καὶ διὰ τὸ ἁμαρτ α νειν ἀπολείπεταί τίς ποτε σο φ ι α ς τι τῷ ἁπλῶς καὶ οὐδὲν οντος θ εται αὐτόν. ε ὰν οὖν τοιοῦτόν τι ἐσθίῃ καὶ π ι νῃ, μοχθεῖ. καὶ κ α τ ὰ τη` ν ἀναγωγὴν τὸ αὐτὸ γίνε ται δ ι α` τὸ ἐνδεῆ τροφη ς ε ἰ ν α ι καὶ π οτοῦ ε ὰν γοῦν οὕτω φά γῃ καὶ διψῇ ἡ ψυχὴ αὐτοῦ ἀγαθοσύνην. ὅσοι γὰρ εὖ μεταχειρίζονται ἀρε τὴν καὶ θέλουσ ιν δῆθεν εἶναι φρόνιμοι οὐ δι' αὐτ ὸ τὸ καλόν, ἀλλ' ἕνεκα τοῦ νομίζεσθαι εἶναί τ ι, ἐσθίουσιν μὲν καὶ πίνουσιν, ἀναγιγνώσκουσιν καὶ ἐπιστάνουσιν τοῖς ἀναγνώςμασιν, οὐ δεικνύουσιν δὲ τῇ ψυχῇ αὐτῶν ἀγαθόν. οὐ γάρ, ὅτι ἀγαθόν ἐστιν, μεταχειρίζονται αὐτό, ἀλλ' ὅτι φέρει αὐτοῖς ἔπαινον οὐκ ἀγαθόν, ἐὰν μὴ οὕτως ἔχωσιν τὴν ἀρετήν, ὡς δεῖ αὐτὴν ἔχειν. ἐσθίουσιν μὲν καὶ πίνουσιν τοῦ περισπᾶσθαι. ἀριθμὸν ἡμερῶν ζωῆς αὐτοῦ, ὧν ἔδ ωκεν αὐτῷ ὁ θεός, ὅτι αὐτὸ μερὶς αὐτοῦ. 162 τοῦτο λέγει πρὸς τὸ ῥητόν ἐκ π ρ ο νοίας ἐπεμετρήθη, ὁ χρόνος τοῖς ἀνθρώ ποις τῆς ζωῆς καὶ οἱ μὲν πολλὰ ἔτη ζῶσιν, οἱ δὲ ὀλίγα. μακάριον γάρ ἐστιν τὸν ε σχηκότα πλοῦτον πρὸς ἐκείνους λέγω ἀπολαῦσαι αὐτοῦ ἐν τοῖς πλ είστοις ἔτεσιν, οἷς ζῇ ἐν τῷ βίῳ τούτῳ τουτέστιν ἡδὺ αὐτῷ ἐστιν τυχόντα ἐξ ὧν δυ ναται "φαγεῖν καὶ πιεῖν", ἀπολαύειν αὐτοῦ τὸν "ἀριθ μ ὸν τῶν ἡμερῶν τῆς ζωῆς αὐτοῦ". οὐχ ἑαυτῷ πολυετὴς ἢ ὀλιγοέτης ἦν, κρί σει θεοῦ ἐπεμετρήθη ἑκάστῳ ἔτη τοσάδε. τοῦτο οὖν "μερὶς αὐτου " ἐστιν τὸ διὰ βίου ἀπολαύε ι ν τ ῶν ἡδέων, περὶ ὧν πονε ῖ καὶ κάμνει. ἐπὶ τῆς ἱστορίας τοῦτο. ἐὰν κατὰ ἀναγωγήν, τοῦτο λέγει, ὅτι ἐὰν πο ν ήσῃ τις ὑπὲρ κτήσεως τῶν α ληθῶς ἀγαθῶν καὶ ἔχῃ αὐτὰ παραμένο ντα πάντα τὸν τῆς ζωῆς ἑαυτου βί ον, πρὸς καλοῦ αὐτῷ ἔσται. με τ ατεθήσεται γὰρ ἀπὸ ἀρετῆς ε ι ς ἕτερον τ όπον, ε ι ς ἕτερον χωρίο ν. ὅτε ε ν τ ῇ γραφῇ κεῖται πολυχρονιωτέροις ἐπα ι νουμένη ἢ ψεγομένη ζ ωὴ κεῖται ὀλιγοχρονι ω τέροις, οὐ κατὰ τὸν χρόνον τοῦτον τὸν πρόχειρον τὸν μετρούμενον ὑπὸ η λι ου λαμβάνωμεν τ α ῦτα, ἀλλα` "δίκαιοι", φη σίν, "ποιήσουσιν ἐν πλούτῳ ἔτη πολλά". καὶ ἔτ ι "ἔτη ἀσεβω ν ὀλιγωθή σ ε ται". οὐ φαίνεται τ οῦτο κατὰ τη` ν ἱστορίαν. οὕτω γοῦν λαμβάνομεν αὐτά εἰ "δίκαιοι" πλουτοῦσιν "ἐν πλούτῳ ἔτη πολλά", ὁ πλοῦτος αὐτῶν οὗτος φωτισμός ἐστιν. ὁ δὲ φωτισμὸς ἐπ ι μετρεῖ αὐτοῖς "ἔτη", ἔτη οὐ ταῦτα τὰ ἐξ ἡλίου τοῦ αἰσθητοῦ μετρούμενα, ἀλλὰ ὑπὸ τοῦ "ἡλίου τῆς δικαιοσύνης". οὕτω γοῦν τὸν "τιμήσαντ α τὸν πατέ ρα καὶ τὴν μητέρα" λέγει εὖ ἔχειν ὅτι ὅτι "μακροχρόνιος" ἢ και` π ολυ ήμερός ἐστιν. κ αὶ οὐκ εὑρίσκεται τοῦτο ἀδιάπτωτον ἐπὶ τῆς ἱστ ορίας. πολλοὶ γοῦν τιμ ῶντες γονέας ὠκύμοροι ἐξῆλθ ο ν ἐκ τ οῦ βίου. οἱ κατὰ τὸ εὐαγγέλιον "δίκαιοι" τυγχάνοντες 6

7 "ἐν πλούτῳ π οι ο υ σιν ἔτη πολλά", τῶν 163 δὲ ἀσεβῶν τὰ "ἔτη", κἂν πολυχρόνιον ζωὴν ἐ χωσιν ἐνταῦθα, "ὀλιγοῦται". λέγω ἔχει τις πλοῦτον ἐν ψε υδέσιν νοήμασιν οὐ παραμενεῖ αὐτῷ φωτί ζο ν τα μετὰ ταῦτα ὠλιγώθη ἄρα τὰ ἔτη τοῦ οὕτω φωτιζομένου μέχρι γὰρ τῆς παρούσης ζωῆς ἀπολαύει τοῦ δοκοῦντος φωτισμοῦ οἱ δὲ "δίκαιοι" καὶ μετὰ τ αῦτα ἔχουσιν τὸν φωτισμόν. "ἐκλάμψουσιν" γὰρ "οἱ δίκαιοι ὡς ὁ ἥλιος". "ἥλιον" τὸν "τῆς δικαιοσύνης" λέγει. καί γε πᾶς ἄνθρωπο ς, ᾧ ἔδωκεν αὐτῷ ὁ θεὸς πλοῦ τον καὶ ὑπάρχοντα καὶ ἐξουσίαν ἐν αὐτῷ τοῦ φα γεῖν ἀπ' αὐτοῦ καὶ λαβεῖν το` μέρος αὐτοῦ καὶ τοῦ εὐφρανθῆναι ἐν μόχθ ῳ αὐτοῦ τοῦτο δόμα θεου ἐστιν. ἀνθρώπῳ ἐδόθη πλοῦτος, ἵνα φάγ ῃ καὶ εὐφρανθῇ ἐξ αὐτοῦ, καὶ του το τὸ δό μα ἐκ θ εοῦ ἔσχεν. καὶ πολλάκις χρᾶται τῷ δ ο ματι καὶ ἀπολαύει τῶν ἐνόν των, ἐνίοτε δὲ ἀποτυγχάν ε ι τ ούτων, πῇ μὲν αὐτὸς διὰ πολ λὴν φειδωλίαν μηδὲν πρὸς τὸ ευ φραν θ ῆν α ι ἀναλίσκων, πῇ δὲ υ πὸ ν όσου κωλυόμενος ἢ ὑπὸ ἄλ λη ς τινὸς περιστάσεως. τὸ ῥητὸν του τό ἐστιν εἰ ἐ λαβέν τις χρήματα, ἵνα ω φελῇ, καὶ τοῦτο ἔδο ξεν εἶναι δόμα θεοῦ. δίδωσιν δὲ πρὸς τὰς π αι ς τῶν αἰτουμένων. ἐπερ τί ἐστ ι ν τὸ "ἐν μόχθῳ"; ἐ καμε ν ἐκ μόχθο υ. ἐπερ εἰ δόμα θεοῦ ἠ ν; ἔλεγον ὃ κ αὶ ὁ ἀπόσ τολος λέγει "ὅτι πρ ο ε θέμην πολλάκις ἐλθεῖν πρὸς ὑμᾶς". δ ιὰ τί οὖν; "ἵνα τι μεταδῶ ὑμῖν χάρισμα πνευματικόν". καὶ ἔλεγον ὅτι οὐ πάντ α τ α` δ ιδόμενα πνευματικὰ ὑπὸ θεοῦ χαρίσματά εἰσιν. ὅτ α ν τις λαμβάνῃ "λόγον σοφίας", "λόγον γ νώσεως" καὶ ἄλλην τινὰ ἀρετήν, πνευματικὴν χάριν ἔλαβεν οὐ μέντοι, ἐὰν πλοῦτόν τις ἢ ὑγίειαν ἤ τι τῶν τοιούτων λ άβῃ δο μα μὲν θεοῦ καὶ χ άρισμα ἔλαβεν, οὐ πνευματι κὸν δέ. κύριος "θανατοῖ καὶ ζῳοποιεῖ". ἐὰν "ζῳοποιῇ", σῖτον, οἶνον, τοῦτο τὸ ζ ῇν παρέσχηκεν, οὐ δόμα τι πνευματ ικ ὸν δέ. κύριος "καθιστᾷ βασιλεῖς καὶ μεθιστᾷ". αἱ ἀρχαὶ αἱ διδόμεναι τοῖς ἡγεμονεύουσιν, οὐ μὴν "χαρίς ματα πνευματικά" εἰσιν. καὶ τὸ ὧδε ὂν χάρισμα, η τὸ δόμα, οὐκ ἔστιν 164 πνευματικόν, τὸν αἰσθητὸν καὶ ἀνθ ρώπινον. ἐπερ ἡ ἀναγωγή "καί γε πᾶς ἄνθρωπος ᾧ ἔδωκεν ὁ θεός". ἔτι τέως τοῦ ῥητοῦ ἔχομαι. ἐὰν ἔχῃ χρήματα πολλά, ἐὰν ἔχῃ μυριάδας σίτου καὶ οἴνους π ολλούς, οὐχ ὅλα δύναται φαγεῖν ἢ πιεῖν, ἀλλ' ἔχει τι δόμα ὃ δύναται δέξασθαι, τὴν αὐτάρκη τροφήν, τὴν μέχρι τοῦ κορέσαι, καὶ τὸ πο τὸν ὡσαύτως, "τοῦτο" μὲν "δόμα θεοῦ ἐστιν". ἐάν τις οὖν πέρα τοῦ δέοντος ἐσθίῃ ἢ πίνῃ, οὐχ ὡς δόμα θεοῦ αὐτὰ ἔχει, ἀλλ' ὡς δόματα ἡδονῆς. πρὸς δὲ τὴν ἀναγωγὴν οὕτως δίδωσιν ὁ θεὸς σοφίαν καὶ τὸν ἐν σοφίᾳ "πλοῦ τον ". κ α ι` τὰ "ὑπάρχοντα", τὰ θεωρήματα τῆς σοφίας, ἵνα φάγῃ καὶ πίῃ ὁ ἄνθρω πος ἀφ' ὧν ἔλαβεν, τὸν ἄρτον τῆς σοφίας, ἵν' ᾖ τὸ "ὕδωρ" αὐτῆς, "ὃν ἐκέρασεν" εἰς κρατῆρα "οἶνον". καὶ "τοῦτό" γε "δόμα θεοῦ ἐστιν". ἐὰν ὡς δεῖ λάβῃ τὸ πνευματικόν, ἔστιν λοιπὸν τὸ χάρισμα τοῦτο "μερὶς αὐτοῦ". οἰ δας, ὅτι τὰ μέρη κυρίως κατὰ ἀναλογίαν δίδονται. οὐ πᾶς ὁ ἔχων ταύτην, ἣν εἶπον, κτῆσιν καὶ τὰ "ὑπάρχοντα" τὰ ἀλληγορούμενα καὶ τὸν "πλοῦτον", οὕτως ἔχει ὡς ἄλλος, ἀλλ' ἑκάστῳ κατὰ τὴν δύνα μιν ἐπιμερ ι ζ ε ται. ἐὰν οὖν ἀθλοθέτης παρέχῃ τρο φὰς ἀθληταῖς καὶ τοῖς περὶ ἀ θλ ον ἔχ ει γὰρ καὶ ἄλλους ὡσανεὶ δορυφόρους ἑκάστῳ κατὰ ἀναλογίαν δίδωσι ν, ἀ λ λ ῳ μὲν ἀθλητῇ λι κρέως λίτρας ἑπτά καὶ τοῦτό ἐστιν τὸ δόμ α αὐτοῦ ἄλλῳ τέτταρα καὶ τῷ μὴ ἀθλοῦντ ι δ ι δωσιν δύο. δ ο μ α οὖν ἑκάστῳ δίδοται πρ ο` ς τὴν δύναμιν καὶ τὴν ἕξιν α ὐ τοῦ. οὕτω καὶ ἡ παραβολὴ τῶν ταλάντων ἐν τῷ εὐαγγελίῳ γέγονεν. δέδω κεν ἑκάστῳ τῶν δούλων αὐτοῦ τὰ θητ ικὰ αὐτοῦ ἀργύρια, "ἑκάστῳ κα τὰ τη` ν ἰδίαν δύναμιν, τῷ μὲν πέντε, τῷ δὲ δύο, τῷ δὲ ἕν". ἐπειδὴ δὲ πώς ποτε χρᾶται λε ξει ἀνθρωπικωτέρᾳ, οἶδας ὅτι εἰσὶν εἰς ε υ ωχίας αἰσθητὰς καλούμενοι οὐκ ἐπὶ τῷ μόνον φαγεῖν, ἀλλὰ καὶ τῷ λύπας ἆραι καὶ ταῦτα οὖν τὰ πνευματικὰ τροφεῖα. καὶ λαμβάνει τις ε ὐφρανθῆναι καὶ "μέρος" λαμβάνει, ἵν α παραμένῃ αὐ τῷ. οὐ μόνον ἐκ τῆς ε π' ὀλίγον προ σβολῆς μόνης εὐφραίνεται καὶ τρέφεται καὶ πίνει, ἀλλὰ καὶ παραμονίμως. διατελεῖ γοῦν 7

8 πίνων ἐκ τῆς πηγῆς καὶ τοῦ ὕδατος, οὗ Ἰησοῦς δίδωσιν, καὶ μένει αὐτῷ. ἔχε ι γ α` ρ ἐν ἑαυτῷ γενομένην εἰς ζωὴν αἰώνιον πηγήν. 165 καὶ πάλιν "διάνοιξον το ὺς ὀφθαλμούς σου καὶ ἐνπλήσθητι ἄρτων". ὁ διοίγων τοὺς ὀφθαλμοὺς τοῦ "ἔσω ἀνθρώπου" "πλησ θήσεται ἄρτων". καὶ οἱ ἄρτοι οὖν οὕτω μένουσιν ὡς "ἡ πηγὴ ἡ ἀλλομένη εἰς ζωη` ν α ι ώνιον". γέγονεν δὲ και` ἐφ ' ἱστορίᾳ χρησίμως τοῦτο, ὅτε ὀλίγην δραχμὴν ἔχου σα ἀλεύρου ἡ χήρα ἡ ἐν Σάραπτε τῆς Σιδωνίας θρέψασα καὶ τὸν Ἠλίουν ἐ σ χ εν ἐκείνην ἀνέκλειπτον, ἕως οὗ εὐθηνία ἐξ ὑετοῦ γεγένηται. ὅτι οὐ πολλα` μ νησθήσεται τὰς ἡμέρας τῆς ζωῆς αὐτοῦ, ὅτι ὁ θεὸς περισπᾷ αὐτὸν ἐν εὐφροσύνῃ καρδίας αὐτοῦ. ἔδ ει ἐν τῇ ἡμε ρᾳ τῆς ζωῆς πολλὰ μνημονεύειν τὰ μετὰ τα ῦτα, τὰ διαδε cο μ ε ν α, ὅτι τοῖς ἐνταῦθα σπουδαζομένοις ἐπιγίνεταί τ ινα μείζονα. οὐ πολ λὰ οὖν μνημονεύει, ἀλλὰ μέχρι τοῦ π άροντος ἔχει τὴν ἐλπίδα λέγων "φάγωμεν καὶ πίωμ ε ν, αὔριον γὰρ ἀποθνῄσκομεν". ἐπερ τοῦτο οὖν "ὅτι ὁ θεὸς περισπᾷ αὐτόν"; περισπᾷ ἐν τούτοις, ἐπεὶ τὰ προηγούμενα οὐ θέλει κτήσασθαι, οὐδὲ πονεῖ περὶ ἀναλήμψεως αὐτῶν. ὅπως μὴ ἀκίνητος ἡ ψυχὴ γένηται, δίδοται αὐτῇ ἄλλα. εἶπον δὲ τ οῦτ ο ἐν ἀρχῇ τοῦ βιβλίου, ὅτε εἰχόμη ν "περισπασμὸν πονηρὸν ἔδωκεν ὁ θεός". ε π ε ρ τὴν ἀναγωγήν "ὅτι οὐ πολλὰ μνημονεύει τ ὰς ἡμέρας τ ῆς ζωῆς αὐτοῦ, ὅτι ὁ θεὸς περ ισπ ᾷ αὐτὸν ἐν εὐφροσύνῃ καρ δι ας α υ του ". ἡ κυρ ίως καὶ ἀληθῶς ζωη` τ ο υ τ ο τ ὸ κ ατ α` φιλοσοφίαν καὶ ἀρετήν ε σ τ ιν ζῆν. οὐ πολλὰ δὲ μνημο ν ε υ ο υσιν ο ἱ ἄνθρωποι, οὐ περὶ πολλοῦ του το ποιοῦσιν τοῖς περισπ ῶσιν καὶ τὰ ἥδ ε α φέρουσιν ἐπιστάνουσιν μόνοις κα ὶ ἃ συνάγουσιν, μόνα περὶ ταῦτα σπ ουδ άζουσιν. ἔδει δὲ πολλὰ μνηςθῆ ναι π τῶν ἐνόντων τὰ ἐσόμενα τῇ ζωῇ ἑαυτοῦ τῇ ἀληθῶς. καὶ ὧδε οὖν κοι νή ἐστιν ἡ ζωὴ ἡ καθ' ἣν αἰσθανόμεθα, καθ' ἣν συνε ζευγμένην ἔχομεν τὴν ψυχ ὴν τῷ σώματι καὶ καθ' ἣν κινεῖται καὶ αἰσθ ητι κῶς τὰ ἄλογα ζῷα. ἰδία δε` το υ ἀνθρώπου ἐστὶν ἡ κατὰ λόγον καὶ θεωρίαν θεϊκήν. ἐπερ ταύτης οὐ μέμ νηται; οὐ μέμνηται τῶν συντελούντων εἰς ταύτην τὴν ζωήν, ἐὰν μάταιόν τι ἔχῃ. πάλιν ὧδε "καρδία" ἡμῖν ἐστιν ὁ ἀληθῶς νοῦς ο ὁρῶν τὸν θεόν. ἀμέλει γοῦν ὁ ἅγιος "ἐν παρρησίᾳ" πρὸς τὸν θεὸν λέγει "οὐκ ἐκολλήθη μοι καρ 166 δία σκανβή". πάλιν ἄλλοι ἔχουσιν "καρδίας σαρκίνας, ἐν αἷς γράφει τὸ πνεῦμα τοῦ θεοῦ τοῦ ζῶντος". σαρκίνας δὲ λέγει τὰς εὐείκτους, τὰς τα χέως δεχομένας τὴν γραφὴν του πνεύματος. δύναται δὲ καὶ ἐαν ὑπὸ τῶν κατὰ τὸ ῥητόν, ὥστε τὴν αὑτοῦ καρδίαν εὐφραι νει. εἵλατο γὰρ καρδίαν ἔχειν θηρεύουσαν ἡδονάς. δεῖ τοὺς λόγους π ρὸς τοὺς λέγοντας ἐκλαμβάνειν. εἰ σοφός ἐστιν ὁ λέ γων, σοφῶς αὐτῶν ἀκούειν δεῖ. εἰ σοφὸς ὢν προσωποποιεῖται καὶ ἕτερον πρόσωπον καὶ κατάλληλον φέρει τῷ ἀνθρώπῳ ἐκείνῳ, ὁμιλίαν δεῖ πάλιν ἐκεί νου ἀκοῦσαι. ἐπεὶ αὐτὸς ὁ ἀπόστολος λέγ ε ι "κἂν φάγωμεν, κἂν πίωμεν, οὔτε ὑστερούμεθα οὔτε π ε ρ ι σσεύομεν", ᾗ Χριστιανοί ἐσμεν ἢ σοφοὶ ἢ "δοῦλοι Χριστοῦ", οὐκ ἔχομεν προσθήκην ἢ ἀφαίρεσιν ἐκ τοῦ φαγεῖν ἔτι τ ι. ὅταν δὲ λέγῃ "φάγωμεν καὶ πίωμεν, αὔριον γὰρ ἀποθνῄσκομεν", ο αὐτός ἐστιν ὁ γράφων, ὁ αὐτός ἐστιν ὁ λέγων, ἀλλ' οὐκ ἀπὸ ἰδίου π ροσώ που, οὐχ ὡς ἀπόστολος λέγει, ἀλλὰ πρόσωπον ἐδέξατο τῶν λεγόντων, ὅτι πέρα τοῦ πάρο ν τος βίου τούτου οὐκ ἔστιν ἡ μετὰ ταῦτα ἡ ζωή. ἔστ ι ν πονηρία, ἣν εἶδον ὑπὸ τὸν ἥλιον, καὶ πο λ λ η ἐστιν παρὰ τὸν ἄνθρωπον ἀνήρ, ᾧ δώσει αὐτῷ ὁ θεὸς πλοῦτον καὶ ὑπάρχοντ α καὶ δόξαν. ταύταις κ ατ έχεται πονηρίαις καὶ ταύτην "εἶδον ὑπὸ τὸν ἥλιον " κ α ὶ μάλιστα ἐν τοῖς α ν θρώποις π ε ρ ισσε ύει. καὶ ἐν τοῖς ἀλόγοις ζῴοις ἔστιν διαφορὰν εὑρεῖν οὐ πάντες οἱ ἵπποι οὕτω φιλοκαλοῦνται ὡς ο ἱ εἰς ἀγῶνας ἢ εἰς πολέμους παριστα μενοι. καὶ ἐπὶ τῶν ὄνων καὶ κυνῶν ὁμοίως. πολλὴ δέ ἐστιν ἡ διαφορὰ περὶ τὸν ἄνθρωπον. ἐκεῖνα μὲν γὰρ ἀλλοίως ἔχουσιν. τὸ οὕτως ἀναπαύεσθαι εια ἐστιν ἡ ἐκκα ο υ μένη. ὧδε δὲ προαίρεσίς ἐστιν προαίρεσις περισπω μένη, προαίρεσις οὐ δυνα μένη κρῖναι τὰ ὠφελοῦντα καὶ μὴ ὠφελοῦντα γνῶσίς ἐστιν ἐσφαλμένη τὸ νομίζειν, ὅτι ἐν πλούτῳ καὶ δόξῃ δύναταί τι παρα γειν 8

9 παρὰ τοὺς ἀνθρώ πους, ὅτι ἐκ τῶν ἐναντίων καταδύεται, ἐξ ἀδοcίας καὶ πενίας. μεγάλη οὖν ἐστιν, ἐπε ι` τῇ π ροαιρέσει λαμβάνεται. δοκεῖ δὲ λαμβάνειν τὸ οὐδ' εὐποιοῦν οὐδὲ κακοῦν κάκωσιν δὲ ταύτην, ἣν δύναταί τις λαβεῖν, οὐ φέρει. 167 ἐὰν ἔχῃ λογισμὸν ὀρθόν, δ ο κεῖ παρὰ τὸ πάντων ἀνθρώπων γένος ἔχειν τι προὔ χον ὁ "ἀνήρ". οὐχ οὕτω ἐστὶν η γυνὴ ὡς ὁ ἀνήρ, οὐχ οὕτως ὁ παῖς ὡς ὁ εἰς ἄνδρα ἐληλυθω ς. εἰ τοίνυν "ἀνὴρ" ταῦτα καλῶς φέρει, πολλῷ πλέον οἱ ὑπο δεέστεροι τοῦ ἀνδρός. "ἔστιν", φησίν, "αὐτῷ πλοῦτος καὶ δόξα", καὶ οὐδὲν ἐκ τούτων πλέον ἔχει. ἐνῆν ἔχειν πλέον ἐξ αὐτῶν. ὁ σοφός, ἐὰν ἔχῃ "πλοῦτον", ἑτέρως χρᾶται τῷ πλούτῳ ἢ ὁ πολὺς ἄνθρωπος ὁ "δόξαν" ἔχων, οὐ μέγα φρονεῖ ἐπὶ τῇ δόξῃ, ἀλλὰ καὶ συνεπικοσμεῖ αὐτη ν. ἔσχεν ποτὲ δόξαν ὁ Ἰωσήφ, καὶ συνεπεκόσμησεν αὐτὴν ἡ ἰδία ἀρετή. καὶ οἱ ἄλλοι σοφο ι` κ α θ' ἡμᾶς τοῦτ ο ἐποίησαν. ὁ μέντοι κεχηνὼς περὶ τὰ τείχη καὶ ἄλλως τῶν προσκαίρων κ ἀ` ν καὶ ὀλίγα φροντ ίσας, ἐκεῖνος ἐν τούτοις ναυαγεῖ καὶ ἐν τοῖς ναυαγίοις οὐδὲ πενι αν καλῶς φέρει οὐδὲ πλοῦτον ο ὐδὲ δόξαν ἐξ οὗ παρίσταται ταῦτα τῷ ι δ ίῳ λόγῳ ὄντα ἀδια φορα. εἰ γὰρ δύνα ταί τις αὐτοῖς εὖ χρη σασθαι καὶ χειρόνως, τῷ ἰδίῳ λόγῳ οὔτε ἀγαθὰ οὔτε κακά ε ἰσιν. δύνα νται μέν τοι χρῆσιν ἔχειν ἀγαθὴν καὶ χρῆσιν ἐπίλημπτον, λημ π τὴν καὶ ψεγομένην. καὶ οὐ θαυμαστόν, εἰ ἡμεῖς τοῦτο λέγομεν. καὶ ὁ Αἰγύπτιος ἐκεῖν ο ς ὃν λέγουσιν, Τρισμέγιστος λέγει, ὅτι οὐ λύει τὴν εἱμαρμένην ὁ σο φός ο υ κ ἐ στιν ὑπ ο` τ η` ν α ν άγκην, οὐδὲ ὑπὸ τὸν κόσμον ἔστιν, ἀλλὰ ἄνω γέγο νεν τοῦ οὐρανοῦ, ἄνω γέγ ον εν ἡ δι α νοια τῶν φαινομένων. τοὺς ἀγελαίους οὖν ἀνθρώπους λέγουσιν ὑπ' αὐτὴν εἶναι. ὁ οὖν ὑπεραναβε βηκὼς τὸν ἀνθρώπινον βίον κα ὶ δυνάμενος εἰπεῖν "σκοπῶ οὐ τὰ φαι νόμενα, ἀλλὰ τὰ μὴ βλεπόμενα" τῷ τὰ φαινόμενα πρόσκαιρα εἶναι, αἰώ νια δὲ τὰ μὴ φαινόμενα, οὐκ ἀρρωστεῖ ἐν αὐτοῖς, οὐδὲ πλοῦτος αὐτὸν ἐπαίρει ου δὲ πενία καταδύει, οὐκ ἐξ ἀδοξίας δοκεῖ μέγα κακὸν κε κτῆσθαι. ἐκ δὲ τιμῆς καὶ εὐκλείας τῆς παρὰ τοῖς πολλοῖς οὐδε` ν νομί ζει ἔχειν. ἐπερ τὴν ἀναγωγήν; εἰσὶν πλουτοῦντες καὶ δοξαζομένοι ἐν τῇ "σοφίᾳ τοῦ αἰῶνος τούτου καὶ τῶν ἀρχόντων τῶν καταργουμένων". οὗτοι οὐ δεόντως χρῶνται οὐδὲ τῇ δόξῃ οὐδὲ τῇ φρονήσει. καὶ διὰ τ οῦτο ἐν ἁμαρτίᾳ μεγάλῃ ἐξετάζονται. ὁ γὰρ σοφός, κἂν λείπηταί τινος τούτ ων, μεγαλοψύχως φέρων, οὐκ 168 ἔστιν ὑπὸ πονηρίαν ὅλως οὐ νοσεῖ καὶ ὑγιαίνων ἐστίν, κατὰ ἀρετὴν ὑγιαίνει. "πλοῦτον" καὶ "ὑπάρχοντα" οὕτω ἄκουε ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον "ὑπάρχοντα" λέγεται τὰ κινητ α τὰ καὶ κειμήλια καλοῦσιν. οὐ μόνον δὲ ταῦτα οὗτος κέ κτηται, ἀλλὰ καὶ "πλοῦτον" τὸν ἐν περιουσίᾳ, τὸν ἐν κτήμασιν, ἐν χωρί οις, ἐν οἰκίαις. πρὸς τῷ πλούτῳ οὖν και` τοῖς ὑπάρχουσιν καὶ δόξα αὐτῷ δέ δοται. πρὸς δὲ διάνοιαν εἴρηται, ὅτι πολλάκις τις ἐν ψευδωνύμῳ γνώσει καὶ ἐπὶ δόξῃ δοξάζεται καὶ ἐπὶ τούτοις μεγαφρονῶν, ὅτι σοφός ἐστιν, ὅτι δοκεῖ συνετὸς εἶναι καὶ οὐκ "ἐξουσιάζεται ἐν τούτοις" ἐνίοτε ὧν θέλει ἀπο τυγχ α νει. καὶ δοκεῖ "οὐδὲν αὐτοῦ ὑστερεῖν τῇ ψυχῇ", νομίζει πάντα "πλοῦτον" ψυχικὸν κεκτῆσθαι, πᾶσαν "δόξαν", καὶ οὐκ ἔχει ἐξουσίαν τοῦ χρήσασθαι αὐτοῖς. λαβέ μοί τ ινα λαβόντα ἀρχὴν μεγάλην, περιπεσόντα δὲ κακώσει, ὥστε ἀ πρόϊτον ε ἶν αι οὐ χρᾶται τῇ ἐξουσίᾳ τῆς ἀρχῆς. καὶ ἔγνωμεν γοῦν ἡμεῖς πολλάκις το ι ο υ τους. πρὸς ἀναγωγὴν δὲ τοῦτο ἔστιν εὑρεῖν ἄνθρωπον πλουτοῦντα, ὡς εἴρηται κατ' ἀλληγορίαν, καὶ οὐκ ἔχουσιν πλέον τι. οὐδεὶς αὐτοὺς ἀποδέχεται, οὐδεὶς ἐπαιν ε ι, ου φε ρ ουσιν ὄνησιν. ἡμεῖς δὲ καὶ τοιούτους ἀνθρώπους ἔγν ωμεν πολλὰ ἐπιστ α μ ε νους θεωροῦντες ὡς δεῖ καὶ τίποτε, καὶ ὣς α η δεῖς εἰσιν. καὶ οὐκ ἔστιν ὑστερῶν τῇ ψυ χῇ αὐτοῦ ἀπὸ πάντων, ὧν ἐπιθυμεῖ, καὶ οὐκ ἐξουσιάσει αὐτῷ ὁ θεὸς φαγεῖν ἀπ' αὐτοῦ. ὧν ἐπιθυμεῖ οὐδὲν πρόσεστιν αὐτῷ. τοῦτο λέγει ὅτι ὁ θεὸς οὐ δέδω κεν αὐτῷ ἐξουσίαν, εἰ καὶ ὣς β ούλεται χ ρήσασθαι αὐτοῖς, ὅτι οὐ καλῶς μετέρχεται τὴν ἐπιθυμίαν. ὧδε ὁ πλούσιος ὁ μετὰ Λαζάρου μνημονευόμενος εἶχε πάντα, κ α ὶ "ὑπ άρχον τα καὶ πλοῦτον καὶ δόξαν". καὶ ἔλαβεν 9

10 "ἐξουσιάσαι" αὐτῶν ἐνταῦ θα, μετὰ ταῦτα δ ε` ἀφαίρεσις αὐτῶν γέγονεν καὶ τῆς ἐπ' αὐτο ι ς ἡδονῆς καὶ ὁ ἀκούσας "ἄφρων, ταύτῃ τῇ νυκτὶ ἀπαιτοῦσιν τὴν ψυχήν σου ἀπό σου. ἃ δὲ ἡτοίμασας, τίνι ἔσται;" ἕτεροι δὲ ἔχοντες ταῦτα δαψιλῶς καὶ πλουσίως πάνυ οὐκ ἐπιτρέπονται αὐ τῶν πλησθῆναι κωλύονται ἀπόλαυσιν αὐτῶν ἔχειν ἤτοι διὰ νόσου ἢ δι' ἄλ λην περίστασιν. ὅτι ἀνὴρ ξένος φάγεται αὐτόν καί γε τοῦτο μα ταιότης καὶ ἀρρωστία ἐστίν. ταῦτα τὰ σπουδάσματα, τὸν "πλοῦτον", ὃν συνηγίοχεν, τὰ "ὑπάρχοντα" 169 φάγεται. κατὰ πολλοὺς δὲ τρόπους καὶ τοῦτο συμβαίνει ἐνίοτε λῃσταῖς πε ριπίπτει καὶ αἴρεται αὐτοῦ ὁ πλοῦτος. πολλάκις ὁ ἐνκληθεὶς παρὰ βασιλεῖ ἀφαιρεῖται, καὶ εἰς ἄλλους ἔρχεται τὰ αὐτοῦ καὶ καταδυναστεύεται πα ρά τινος, καὶ ἕτερος ἀπολαύει ἐκείνων, εἰς ἃ ἔκαμεν αὐτός. κατ' ἀναγωγήν πολλοὶ πολλάκις κέχρηνται οἷς ἄλλοι συνεγράψαντο λό γοις οὐκ ὄντες τῆς γν ω μ ης καὶ τῆς δόξης αὐτῶν. πολλάκις γοῦν σοφοὶ εὑ ρίσκουσιν βιβλία, εἰς ἃ ἐπόνεσαν ἄλλοι, καὶ χρῶνται αὐτοῖς καὶ οἱ ἀ λ λ οι ἐντρέφονται αὐτοῖς καὶ δοξάζονται, ὅταν δύνωνται αυ τ ὰ ἀνατρέψαι. "καί γε τοῦτο ματαιότης" ματαιότης ἐστὶν τὸ μὴ κρατεῖν καὶ μὴ ἀπο λαῦσαι τῶν ἰδίων. ἐὰν γεννήσῃ ἀνὴρ ἑκατόν, καὶ ἔτη πολλὰ ζήσεται καὶ πλῆθος, ὅτι ἔσονται ἡμέραι αὐτοῦ. εἶπεν τὰ ἐκτὸς σπουδάσματα τοῖς ἀνθρώποις, "πλοῦτον, ὑπάρ χο ντα, δό ξαν". εἶτα λέγει καὶ περὶ τὸ τεκνοῦν αὐτὸ γίνεται ἀρρωστία μεγάλη. κ α ι` ὑπερβολῇ κέχρηται "ἐὰν ἑκατόν τις γεννήσῃ". μὴ ὅλως ἑκατόν τις γεννᾷ. δῶμεν δέ, ὅτι τις ἑκατὸν δύναται γεννῆσαι ἐκ διαφόρων γυ ναικῶν οὐδ ὲ τοῦτο πλέον τι αὐτῷ παρέχει. οἱ βασιλεῖς γοῦν πολλῶν παί δων γίνονται πατέρες, καὶ ὄνησιν οὐ προ οίσει τοῦτο. μὴ γὰρ ε α` ν ἓν παιδίον ἔχῃ, πάντως ἀποτυγχάνετα ι π λ έο ν δ ε` ο ὐκ ἔχει αὐτοῦ, καὶ ἐὰν χίλιά τις ἐ χ ῃ μὴ γὰρ πα ν τ ω ς σώζονται ἐν τοῖς πολέμοις. καὶ ἔτη πολλὰ ζήσεται. καταλλήλως εἶπεν τὰ τοιαῦτα, "πλοῦτον, ὑπάρχοντα, δόξαν" καὶ τὰ ἄλλα. καὶ λέγει τὰ σωματικὰ ἀγαθά. κἂν μὴ ἐν λ ύπαις τις γένηται καὶ ἔτη πολλὰ ζήσῃ, ἐπειδὴ ἡ ζωὴ αὐτοῦ πολὺν χρόνον ἔμεινεν, ματαία ἐστιν μέχρι τοῦ πάροντος βίο υ ἔχουσα τὴν ἐπαγγελίαν. διὰ τοῦτο μα ταίως σπουδάζει. ἐπερ τὴν ἀναγωγήν; ἐάν τις διὰ παιδεύσεως πολλοὺς τέκῃ καὶ δόξῃ πολυχρόνιος εἶναι ἐν ᾗ σπουδάζει ἔχειν ζωῇ, οὐ γίνεται ἀμετάπτωτος. δύναται ἀφαιρε θῆναι τῶν τέκνων οἷον Ἄρειος οὗτος ὁ καθ' ἡμᾶς ἐγέννα πολλοὺς κα τὰ διδασκαλίαν καὶ μίμησιν βίου. σχε δο` ν γ οῦν πάντες ὑπ' αὐτὸν ἦσαν, καὶ ἐτράπη, καὶ πάντες αὐτὸν κατέλει ψαν, καὶ οὐκ ἔσχεν ἄλλους ἀν θρώπους οὕτω μισοῦντας ὡς τοὺς γεννηθέντας ὑπ' αὐτοῦ. πλῆθος ὅ τι ἔσονται ἡμέραι ἐτῶν αὐτοῦ. 170 τοῦτο λέγει "ἔζησεν ἐτῶν χιλίων καθόδους". πλῆθος ἡμερῶν αὐτῷν γεγένηται. τὸ πολυήμερον δὲ οὐδὲν αὐτὸν ω φ ελήσει, ἐπεὶ οὕτως αὐτὸ λαμβάνει κατὰ τὸν χρόνον τοῦτον τὸν ὑπ ὸ ἡλίου μετρούμενον. ἄλλος δὲ "μακροχρόνιος γίνεται ἐπὶ τῆς γῆς τῆς ἀγαθῆς", καὶ ὠφελεῖ τοῦτον τὸ πλῆθος τῶν ἡμερῶν. ἀμέλει γοῦν ἐπαγγελίας τρόπῳ λέγεται "μακρότητι ἡμερῶν ἐμπλήσω αὐτόν". εἰ "κάλλιον ἀναλῦσαι καὶ σὺν Χριστῷ εἶναι" κα ὶ ἀποκλαίεται ὁ παραμείνας ἐν τῷ σώματι χρόνον πολὺν ὥστε λέγειν "οἴμοι ὅτι ἡ παροικία μου ἐμακρύν θη", πῶς εὐλογίας τρόπῳ δέδοται τὸ μακροήμερον καὶ τὸ πλῆθος τῶν ἡμερῶν; τοῦτο οὖν λέγει ὁπόσα ἐὰν ζήσῃ ἄνθρωπος ἔτη ἐν τῇ ζωῇ ταύτῃ, περιγράφε ταί ποτε καὶ οὐδὲν αὐτὸν ὠφελήσει τὸ πλῆθος τῶν ἡμερῶν. ἐνίοτε γὰρ ἐν τῷ πλήθει τῶν ἡμερῶν α υ τοῦ καὶ πλείονα ἁμαρτήματα αὐτοῦ εὑρίσκεται καὶ τὰ ὑψ ω ματα π ολλά. ὁ δὲ ἐκείνα ς τὰς ἡμέρας ἔχων πληθυνομένας τὰς ἀνα τολαῖς ἡλίου τ ῆς δικαιοσύνης κατασκευαζομένας, ὡς προεῖπον ὀλίγῳ πρό τερον, ὑπερβὰς τὸ εἶναι ὑπὸ τὸν αἰσθητὸν ἥλιον ἔχει ἀπόλαυσιν τω ν ἄνω. ὅσ ον προσε λήλυθέν τις τῇ ἀρετῇ, ἐφωτίσθη ὑπ' αὐτῆς. καὶ αἱ ἡμέραι π ολ λ α ι` γ ι ν οντ α ι, ὅσον διακατέχει τὴν α ρετήν. ἐὰν τούτ ου α ποστῇ τοῦ βίου, ἀπὸ ταυ της π λ η θ ο ς η μ ε ρῶν ἔχει. ἡμέρας οὖν λέγο μεν ὧδε τὰς υ πὸ ἡλίου τῆς δικαιοσύνης φωτιζομένας. καὶ ὥσ π ερ ἐπὶ τῶν αἰσθητῶν ἡμε ρ ῶν πλῆθος λέγεται τῆς 10

11 γῆς ἐπικυ κλουμένης πολλάκις καὶ ς πολλάκις τὸν ἡλιακὸν κύκλον, οὑ τ ω κ τῇ ἀρετῇ ε α καθ' ἑαυτάς. καὶ τὸ ἔστιν ἐκ τοῦ βί ου μ ε τὰ ἀρετ ῆς μακροήμερος γίνετα ι καὶ πολυχρόνιος καὶ μακάριος. ε ι τ ῶν ἡμερῶν τούτων ἐν ἀρ ε τῇ πειρα ται, οὐδέπω ἐτῶν ἄλλων ε π ιθυ μεῖ. ἐὰν ἡ ματαιότ ης γ ε ἀποστῇ α π ὸ τῆς ζωῆς, ἐπεὶ τὴν ἐλπίδα ἔχει ἐπ ὶ τῷ θεῷ, ν κ ρ ω π α σῶν αὐτῶν γίνεται καὶ μάταιόν ἐστιν αὐτῷ τὸ ἔτ η πολλ α` ζ ῇν. ἔτη πολλὰ περιγράφεται γάρ, ἡ δὲ μακαρία ζωὴ μα κραίων ἐστίν, αι ώνιός ἐστιν. 171 τὸ ἀποστολικὸν βούλομαι παραγαγεῖν δοκοῦν τισιν εἶναι κατὰ τὴν ἱστο ρίαν. "ἡ εὐσέβεια", φησίν, "πρὸς πάντα ἐστὶν ὠφέλιμος, ἐπαγγελίαν ζωῆς ἔχουσα τῆς νῦν καὶ τῆς μελλούσης". ὅταν λέγῃ "τη ς νῦν", οὐ ταύτης λέ γει, περὶ ἧς ὁ ἀπόστολος λέγει "εἰ ἐν ταύτῃ τῇ ζωῇ ἠλπικότες ἐσμὲν μό νον ", ἀλλὰ τὴν δυναμένην κατὰ ἀρετὴν ἐνταῦθα ὑπάρξαι, περὶ ἧς ἄν τις εἴποι "ἐκ μέρους" εἶναι. ὅτι δὲ ἔχουσιν ἀπεντεῦθεν οἱ μακάριοι ταύτην τὴν ζωήν, σαφῶς δείκνυται ἐκ τοῦ "ὁ πιστεύων εἰς ἐμὲ ἔχει ζωὴν αἰώνιον", καὶ "αὕτη δέ ἐστιν ἡ αἰ ώνιος ζωή, ἵνα γιγνώσκωσίν σε τὸν μόνον ἀληθινὸν θεὸν καὶ ὃν ἀπέστειλας Ἰησοῦν Χριστόν". οὐ ταύτην μόνη ν ἔχει τὴν ζωὴν ἡ ἐπαγγελία τῆς εὐσεβείας, τὸ ὧδε μακαρί ως ζῆσαι, τὸ ὧδε ἐν πρακτικῷ καὶ θεωρητικῷ βίῳ διαγαγεῖν, ἀλλὰ καὶ δ ια δέχεται ταύτην ζωή, ὡς τὸ "ἐκ μέρους" τ ὸ ὅλον καταδέχεται, ὡς τὸ "δι' ἐσόπτρου" τὸ "πρόσωπον πρὸς πρόσωπ ον", εἴ τίς ἐστιν αἰώνιος, εἴ τις μα κραίων ἐστίν τὴν δὲ ζωὴν ταύτην τὴν π ρόσκαιρ ον οὐ διαδέχεται ἄλλη ζωή, ἐκείνοις λ ε γω τοῖς μόνην ταύτην νομ ίσασιν εἶνα ι. "ἐν ταύτῃ γὰρ τῇ ζωῇ ἠλπικότες μ όν ῃ" εἶπαν "φα γ ωμε ν καὶ πίωμεν ". εἰ δὲ καὶ διαδέ χε ται ο ὑ τ ω ς τ ι, ἀλλ' οὐχ ἡ μακραίω ν ζωή. "εἰς τὴν λίμνην γοῦν τοῦ π υρὸς" ἀπέρ χονται καὶ "δι κην πυρὸς ὑπ έχουσιν" μεγάλην, ὅπου ἐν μοίρᾳ τοῦ θανάτου γεγένη νται, τῆς ζωῆς ταύτης δηλονότι δ ίκας δόντες. καὶ ἡ ψυχὴ αὐτοῦ οὐκ ἐνπλ ησθήσεται ἀπὸ τῆς ἀγα θοσύνης, καί γε τ αφὴ οὐκ ἐγένετο α ὐτῷ. ὡς συνβ εβ ηκότα λέγει "πλοῦτον καὶ ὑπάρχοντα καὶ δόξαν". τούτων οὐκ ἐμπίμπλ αται. ὡς ὁ ἀγαπῶν ἀργύριον ἔτι πλείονα ἔχειν θέλει χρή ματα καὶ τ ὰ ἄλλα, οὕτω καὶ ὁ δαψιλῶς θέλων ζῆν. οὐδέπω γὰρ θέλει φαν τασθῆν αι θάνατον. καὶ ἡ ἀναγωγὴ δὲ αὐτοῦ τοῦτο ὃς ἂν δοξάζηται δῆθεν ὡς σοφὸς "ψευ δώνυ μον" ἔχων "γνῶσιν", ἔτι πλέο ν θέλ ει δ ο ξάζεσθαι. ἐὰν ζῇ δ ῆθεν κα τὰ "ψευδώνυμον γνῶσιν", ἤθελεν ἀεὶ οὕτως ἔχ ειν. καί γε οὐκ ἐγένετο αυ τῷ ταφή. 172 λ έγ ε ι ὅτι "ἔζησεν πολλῶν ἐτῶν καθόδους". ἐγένετο ἔτη χίλια, πάντων τῶν ἡδέων πεπλήρωται, οὐδενὸς ἀποτυγχάνει καὶ πολλάκις ἀ νευ ταφῆς βάλ λεται. "α γαθὸν τὸ ἔκτρωμα ὑπὲρ τοῦτον", ᾧ μηδὲν ἡδὺ υ π ῆρχεν οὐδὲ πλοῦτον εἰ χεν τὸ ἀνάβλωμα οὐδὲ ὑπάρχοντα οὐδὲ ἐδοξάσθη, καὶ ἀγαθότερόν ἐστιν ὑπὲρ τοῦτον, ὅτι οὐ πεπείραται ὅλως τούτων. τοῦτο ὡς πρὸς τὸ ῥητόν. ὡς δὲ πρὸς ἀναγωγὴν τοῦτο, ὅτι πεπλούτηκεν ἐν πολλοῖς ἐκείνοις, τὴν τα φὴν οὐχ εὗρεν τὴν περιγράφουσαν τὴν προτέραν ζωήν. λέγει γοῦν ὅτι "ἐξ οἴκου θεοῦ σου ἐξολεθρεύσω τὰ γλυπτὰ καὶ χωνευτά θήσομαι ταφήν σου". τινὲς οὕτω ἔστιξαν, ὅτι "τὰ γλυπτὰ θήσομαι ταφήν σου", οὐχὶ δὲ "ἐξολεθρεύσω" ταῦτα. καὶ ὅταν τ ὸ τῇ ψυχῇ σου συμφέρῃ, τ ο τε τίθεμαί σου ταφήν. βαπτίζῃ γὰρ καὶ συνθάπτῃ μετὰ τῶν ἐξωλε θρευμένων. ἀμέλει γοῦν μετὰ τ ο` "θήσομαι ταφήν σου" λέγει "ἑόρταζε Ἰούδα τὰς ἑορτάς σου". λοιπὸν ἐν ἑορτῇ γίνεται εὐχὰς σπουδάζειν. ὁ πάλαι πεπληρωμέ νος γλυπτω ν καὶ χωνευτῶν ἐν ταφῇ ὑπεβλήθη ὥστε "συνταφῆναι τῷ Χριστῷ". λοιπὸν δὲ κέκ ληκεν εἰς τὸ ἑορτὴν ποιεῖσθαι, εἰς τὸ εὖ πράττειν. οὐ δὲν γὰρ ἕτερ ο ν ἐσ τ ι ν ἡ ἑορτὴ ἠ` τὸ τὰ δέοντα πράττειν, προστίθεμεν δὲ ἡμεῖς καὶ τὸ τα δ ε ἢ τάδε πονεῖν. πρὸς τὴν ἀναγωγὴν οὖν τό ἐσπούδασ εν πολλὰ καὶ ἐπλούτησεν, ὡς ἐνόμι ζεν ἐν ψ ευδεῖ γνώμῃ, οὐ γ νώσ ε ι ἐναρέτῳ συν π ε πλ η ρωμένος, "καὶ οὐκ ἐγένετο αὐτῷ ταφή". εἶπον ἀγαθὸν ὑπὲρ αὐτὸν τὸ ἔκτρωμα, ὅτι ε ν μα ταιότητι ἦλθεν καὶ ἐν σκότει πορεύεται. κατὰ τὸ ῥητὸν ὑπὲρ τὸν πλουτήσαντα ε ν πάσῃ κτήσει, ὁ` ς μηδὲν ἀπολ είπει αὐτοῦ τῶν περισσευμάτω ν, 11

12 μὴ κινητόν, μὴ ἀκίνητον, μὴ δό ξασμα, μὴ ἀξίωμα καὶ τεθν ηκὼς ἐὰν του των ἐκτὸς πάντων εὑρεθῇ, "εἶ π α τ ὸ ἐ κτρωμα ὑπὲρ τοῦτον α γαθόν", ὅ ἐστιν ὁ μὴ ὅλως πειραθεὶς τοῦ β ίου τούτου. πρὸς δὲ τη` ν α ναγωγὴν οὕτ ω λημπτ έον, ὡς καὶ ἐν τοῖς ὀλίγῳ πρ όσθεν ἐλέγετο τ ὸ "καλὸν ἦν αὐτῷ, εἰ οὐκ ἐγεννήθη". ἀγαθὸν οὖν ὑπὲρ ἀμ φοτέρους, τοὺς βίον ἀ γον τας ἔτ ι καὶ τοὺς τεθνηκότας, ὁ` ς οὔπω ἐγέ νετο. ὅτι ἐν ματαιότητι ἦλθεν κ αὶ ἐν σκότει π ορεύεται. οἱ ἄλ λοι ἄνθρωποι, ὅταν εὖ τεχθέντες καὶ εὐ ἀνατ ραφέντες ὦσιν, κα κῶς 173 χρησάμενοι τοῖς δοθεῖσιν ὧδε ἔσχον τὴν ματαιότη τα τὸ δὲ ἔκτρωμα καὶ αὐτὴν τὴν γένεσιν ματαίως ἔσχεν συνελήμφθη ο ὐχ ἵνα ζήσῃ, οὐχ ἵνα ἔνβρυον γένηται, ἀλλ' ἵνα εὐθέως φθαρῇ ἡ γονή, εὐθέως ὁ τα ν παρῇ ἡ σύνλημψις. ἐν σκότει οὖν πάλιν οὐκ ἦλθεν εἰς ἀνθρώπους, οὐκ ἐγνώσθη, ὅτι "ἐν ματαιότη τι ἦλθεν καὶ ἐν σκότει πορεύεται". οὐδὲν ἔπραξεν οὐδὲ ἐνόησεν ου δ ε` ἐγνωκώς τι τῶν ἀνθρωπίνων ἔσχεν γνῶναι. καὶ διὰ τοῦτο ὡς ἦλθεν μετὰ ἀγνοί ας καὶ τῷ μὴ πεπείρασθαι τούτων, οὕτω πάλιν πορεύεται. πολύς ἐστιν περὶ ὧν ὁ λόγος καὶ ζητούμενος παρὰ πολλοῖς τοῖς ἀδ ηλοῦσιν ὅτι, εἰ τὰ συνλήμματα γίνεται, ἵνα γεννηθῶσιν ἄνθρωποι, εἰ καὶ ἐπὶ θεῷ ἐστιν τὸ δοῦναι τέκνον καὶ μή, καὶ τὸ πολυχρόνιον εἶναι ἢ ὀλιγοχρόνιον, πῶς τι να εἰς συνλήμματα οὐ τελεσφορεῖται, οὐκ ἀποτίκτεται, ἄλλα δέ καὶ τοῦτο πραχθέν δύο ἢ τριῶν ὡρῶν ζῇ, δῶμεν δέ, ὅτι καὶ δέκα ἔτη. μὴ ἀκρίτως ταῦτα γίνεται; οὐκ ἔστιν "τὰ κρίματα" ταῦτα "ἀβύσσῳ πολλῇ" ἐοι κότα; μόνον καθ όλου ἴσμεν, ὅτι οὐ ματαίως γεγένηται εἰ καὶ ματαιότητα ἔσ χεν τῷ μηδὲ γεννηθῆναι μηδὲ ἀνατραφῆναι, μάλιστα ὁ ἡμῶν γεννητὴς οὐ ματαίως ταῦτα ποιεῖ. διὰ τί οὐ γιγνωσκόμενον ἐκεῖνό ἐστιν; ὅτι ἔχομεν λογ ι σμο υ` ς ἀν θρώπων. ὑπὲρ σωτηρίας δὲ κα ι` το υ τ ο γ ι ν ε τ α ι, ἣν δίδωσιν ὁ θεὸς ἑκάστῳ. λύει δὲ τ αῦτα πάντα τὸ μη` τη` ν αὐτὴν δίκην δοῦναι τὴν ψυχὴν αὐτου. εἰ γὰρ συνσπείρ εται, μάταιά εἰσιν ὅλα ταῦτα. ἀλ λὰ κρίσει θεοῦ τὰ συνλήμ ματα γίνεται καὶ ὁ θεὸς λέγει διδόναι τέκ να. καὶ εἴ πο τε γοῦν τι νες αἰτοῦσιν παρὰ αὐτοῦ τέκνα, τ ὰ δόμα τα τοῦ θεοῦ συνκρίσε ις. εἰ πολλα χῶς ἔτυχέν τις αὐτῶν, λόγῳ εὔχετ αι, λόγῳ δὲ τῷ τῆς σοφίας καὶ γνώσε ως, δόματα ἔχειν. λ σ ο που λ ε ς λόγος ἡ ἀκολουθία ὑπ ο β. κατα` τὴν ἀναγωγὴν λ οιπ ὸν, ὅτι ἐγενν ήθ η σαν τίνες δῆθεν ἢ αἱ τῆς θείας διδασκαλίας γοναί συνλ η μ φ θ ε ι σ α ι, ἱ να τ εχθῶσιν, καὶ ε ὐθέως ἐβλάβησαν. οὕτως οὖν ἀνήχθη καὶ τὸ ἐν εὐαγγελίῳ λεγόμενον. θλ ίψεως πολλῆς ἐρχομένης λ έγει "οὐαὶ ταῖς ἐν γαστρὶ ἐχούσαις καὶ ταῖς θηλα ζ ούσαις". ἡ ἐν γαστρὶ ἔχουσα τὴν θλῖψιν λαβοῦσα καὶ μὴ ἐνέγκασα ἐξα μ βλίσκει. καὶ ματ αι ως ἐκ εῖνο συνελήμφθη. ἐνίαι δὲ ἐγεννήθησαν μέν, ἀλλὰ 174 οὐ τέλειαι γεγένηνται, ἀλλὰ τὴν θηλαζουσῶν ἐ φερον ηλιαν καὶ πάλιν ταχὺ τῆς ψυχῆς γε νομένης εἰς θλῖψιν ἐβλάβησαν, νεοπαγῆ ἐχούσης ἀρετήν, ἐν κατηχήσει πρώτῃ τ υγχ ανούσης. δυ νατ ὸν δὲ καὶ ὡσ α νεὶ ἱστορίαν λαβεῖν τοῦτο τῆς θλίψεως ἐκ είνης τῆς μνημονευομένης ἐν τῷ εὐαγγελίῳ ἐπελθούσης χρεία ἦν φυγῆς. ὡς πρὸς τὸ ῥητὸν τὸ ὅλον λαβ ε αἱ ἐν γαστρὶ ἔχουσαι ἐνεποδίζοντο ὀξεῖ δρόμῳ χρήσασθαι καὶ κατελαμβάνοντο. ἠρέμα δὲ καὶ τὸν Ῥωμαίων πόλεμον αἰνίττεται τὸν κατὰ τῶν Ἑβραίων. ἐν γα-στρὶ ἔχουσα οὐ δύναται κ ακοπαθῆσαι ἢ ἐν τῷ φεύγειν ἢ ἐν τ ῷ μὴ τρέφεσθαι ὡς ἡ ἄλλη γυνὴ ἡ θηλάζουσα. τὴν ἐπ ι τ ασιν οὖν τοῦ λιμοῦ καὶ τὰς μεγάλας κακίας ἐν τοῖς θ ρήνοις αἰνίττεται, ὅτι καὶ "γυναῖκες οἰκτίρμονες" ἔφαγον "τὰ παιδία ἑαυτῶν". ε νεχώρει γὰρ ἄλλας μὴ οἰκτίρμονας οὔσας χρήσασθαι ἁπλῶς τροφῇ τῷ εὑρις κομένῳ, κἀ` ν παιδίον ᾖν αὐτόυ ἀλλὰ τὴν ἐπίτασιν τῆς κακώσεως καὶ τοῦ σπανίζειν τὰ ἀνα γκαῖα σημαίνει. αἱ συνδιατιθέμεναι οὖν οὐ μόνον πρὸς τὰ τέκνα, ἀλλὰ κ α ι` πρὸς τοὺς ἄλλους, τὰ παιδία ἑαυτῶν ἑψήσασαι ἔφαγον. τοιαύτην μνημονεύετ αι ἐν ἐκείνῃ τῇ Μαριάμμῃ ἐν τοῖς περὶ τῆς ἁλώσεως τῆς Ἱερουσαλήμ. αὕτη φιλόπαις ἦν μόνον δὲ ἦν παιδίον ἦν δὲ καὶ τῶν εὐπόρων καὶ τῶν πάν υ π λ ο υσ ι ω ν. πολὺ δέ, οἶμ αι, εὐπορίας α νήλ ω σ ε ν εἰς τ ροφη ν ἐνίοτε αἶγα ἠγόραζεν ἢ ἔριφόν τινα. κ αι` ὑπὸ 12

13 τῶν ἁρπαζόν των ἐν τῇ σ τ α σ ει καὶ χειρόνως τοῖς πολεμικοῖς γέγονεν α π ορία. καὶ εἰ ἦσαν αἰσθηθέντες κάπνου οἱ στασιασταὶ εἰσήρχοντ ο καὶ κα θ ε ῖλον τὰ δει π να. λαβοῦσα οὖν τὸν παῖδα ἑαυτῆς ἦν δὲ ὡς τριετής ἔδωκ ε ν αὐτῷ λόγους τ ιν α ς, ἐν οἷς καὶ τοῦτο ἔλεγεν, ὅτι "ἀ μ ε ινόν ἐστίν σε ὑπ' ἐμοῦ φαγῆναι ἢ κακὸν δι α λλαξαι καὶ δουλείαν ὑπο μ ε ι ν αι παρὰ τω ν πολεμίων. ἰ θ ι οὖν καὶ γίνου μοι τροφή". καὶ σφαγιάσα σα ὤπτησεν α ὐτό. μ ικρῷ δὲ ὕστερον ε ι σ ε π η δων οἱ στασιασταὶ καὶ οὐκ ἐκώ λ υ σ εν αὐτοὺς εἰσιέναι, ἀλλ' ἔλ ε γε ν αὐτοῖς, ὅτι "δεῦτε, φάγ ε τε τὸ ἥμισυ". καὶ ὡσανεὶ ἐνίκησεν αὐτούς. καὶ ἐν σκ ότει ὄν ομα αὐτο ῦ καλυφ θήσεται, καί γε ἥλιον οὐχ εἶδεν καὶ οὐκ ἔγνω ἀνάπαυσιν, τούτῳ ὑπὲρ τοῦτον. τοῦτο λέγει, ὅτι ὅλως οὐδέν ἐστιν οὗτος. τὸ "σ κότος" δὲ δ η λ ο ῖ 175 το` ἄγνωστον το` "ὄνομα", τ η` ν ἀ γνοιαν τὴν πε ρι` αυ τ οῦ διὰ τ ο` μὴ ἔ γνωσθαι. ἦλθεν εἰς ἡμᾶς οὐδὲ αἰσθητὴν οὐδὲ ἀνηγ μένην ἐν σκότει ὁδόν. τό καί γε ἥλιον οὐχ εἶδεν. οὐδὲ αἰσθήσει κέχρητ αι οὐδὲ ἀνάπα υσιν ἄλλην ἔσχεν. τὸν γὰρ ἥλιον ὄψει ἔστιν θεάσασθαι. οὐχ εἶδεν οὖν τοῦτον εἰ δὲ ταύτης τῆς αἰσθήσεως οὐκ ἔσχεν ἀντίλημ ψιν, φανερόν, ὅτι οὐδὲ τῶν ἄλλων. οὐ καθόλου δὲ λέγω τοῦτο "τούτῳ ὑπὲρ τοῦτον", τὸν παρὰ τὸν ἡγησάμενον "πλοῦτον καὶ δόξαν" καὶ πολυπαιδίαν ἐσχηκότα καὶ ζωὴν πολυχρόνιον, ἐπεί περ τούτων πειραθεὶς ἔξω πάντων γέγονεν καὶ οὐδὲ ταχέως ἠξιώθη. τὸ ἔκ τρωμα οὐδὲν ἔσχεν αὐτω ν τούτων, ἐκεῖνος οὐδὲ τὰ αὐτὰ αὐτῷ πέπονθεν. ἐπερ τὴν ἀναγωγήν "καί γε ἡ λιον οὐκ ἔγνω". συμφώνως πάλιν λαμβάνεις τὴν ἀναγωγήν, ὅτι πολλοὶ πειραθέντες τῶν ἡδέ ων τῶν μεταδιώκουσιν δόξαν, ἄλλος δὲ οὐδὲ τὴν ἀρχὴν αὐτῶν ἐπειράθη. οὗ τος ἀγαθότερός ἐστιν ὑπὲρ ἐκεῖνον. ἐκεῖνος γὰρ ὑπὲρ ὧν ε σπούδασεν καὶ ἐ σ χεν, "λόγον δώσει" καὶ τιμωρ ηθήσεται. οὗτος δὲ τοῦτο ο υ χ ὑφίσταται οὐδὲ τὴν ἀρχὴν ἐντραπεὶς τοῦ ἀνθρώπου κ νοις ἢ πεῖραν αὐτῶν ε σχη κώς. π α λιν οὐδὲ ἐν ἀγνοίᾳ τελευτήσαν τ α ἄνθρωπον κρείττονα εἶν α ι ἡγ εῖ τ αι παντός, του δ ὲ ἐν τῇ ψευδωνύμῳ γνώσει κρι ναντος ἔχειν πάντα. ε π ι κ κ ν α Πέτρος αἰνίττετα ι ε ν τῇ ἐπ ι στολ ῇ τῇ δευτέρᾳ "κρεῖττον ἦν αὐτ ο ι ς μὴ ἐγνωκέν αι τη` ν ὁδὸν τῆς δι καιοσύνης ἢ ἐπιγνοῦσιν ἀνακάμψαι εἰς τὰ ὀπίσω ἀπὸ τ ῆς παραδοθείσης αὐτοῖς ἁγίας ἐντολῆς". μὴ γὰρ καθάπαξ λέγει καλὸν εἶναι τὸ μη` ε γ νω κε ν αι τὴν ὁδὸν τῆς δικαιοσύνης, ἀλλὰ κρεῖττον μὴ ε γ νωκέναι ἢ γνόντα κ ατα φρονῆσαι αὐτῆς. οὐκ ἄλλα εἴρηκεν ὥσπερ περὶ τοῦ Ἰούδ α ὥσπ ερ ὁ σωτήρ "καλὸν ἦν αὐτῷ, εἰ οὐ γεγέννητο". καλὸν ἦν αὐτῷ, εἰ μη` κέκλη το εἰ μὴ κέκλη το, οὐ προέδωκεν. οὐκ ἂν ἑτ έρως καλὸν ἦν τῷ Σαο υ λ, ει μ ὴ βασιλεύσας ἦν οὐ περ ιέπιπ τ εν γ ὰρ τοῖς ἀνο μοις, οἷς περιέπ εσεν βασιλεύσας. καὶ τί ἔζησεν χιλίων ἐτῶν καθόδους, καὶ ἀγαθο σύνην οὐκ εἶδεν; ε ι ἔζη σεν χιλίων ἐτῶν κ αθόδ ο υς, τ ότε πατὴρ χιλίων παιδίων ἦν "ἐὰν γεννήσῃ ἄνθρωπος ἑκατόν". τὸ ζ ῆσα ι οὖν ὡς ὀ ν ο μ α σύμφωνον τῇ γεν ν ήσει λαβέ. οὐχὶ δὲ ἂν γένοιτο σύνλημ ψις σπέρματος καὶ βρέ 176 φ ους οὐ γινομένης σπορᾶς αὐτοῦ οὕτως οὐκ ἂν γένοιτο ταῦτα μὴ κατ ελθούσης ψυχῆς. κατὰ τῆς συνστάσεως τῆς γε ν ο μένης τὰ αἴτια δύο εἰ σίν τοῦ δὲ σώματος γάμος, τῆς δὲ ψυχῆς "κάθοδος". κατὰ τοια δε καὶ τό. πάλιν λέγουσιν οὕτως "καθόδους" περιόδους ἐτῶν. ἕκαστος ἐνιαυτὸς ἔχει τινὰ ἀρχήν, ἣν καλοῦμεν "κάθοδον" αὐτοῦ. κἂν πολυέτης οὖν τις γέ γονεν ἐκ τοῦ πλήθους ἐνιαυτῶν, διέπεσαν ἐν τῇ ζωῇ ᾗ ἔσχεν τῇ περι σπουδαστῷ, ἥτις ἐλεεινοὺς ποιεῖ τοὺς μεταδιώκοντας οὐδὲν ἐκ τούτου κερδαίνει ἵνα ἴσον ᾖ τὸ γενέσθαι χιλίων ἐτῶν τῷ ζῆσ α ι χιλίων ἐτῶν καθόδους ὧδε περίοδος ἵνα ᾖ. ἐπερ ὡς κατὰ τὸ ῥητὸν καὶ ἀπίθανο ν καὶ ἀδύνατον; οὐκ ἔστιν ἀπίθανον οὐδὲ ἀδύνατον ὑπερβ ολῆς τρόπῳ ε ἰ ρ η ται. τ ὰ δὲ κατ' ὑπερβολὴν λεγόμενα οὐκ εἰσὶν ἀπίθανα καὶ ἀδύνατα ἀδύνατα μὲν ἐνίοτε, οὐ μὴν ἀπίθανα. λέξει τις γὰρ οὕτω εἰ δύναται ἄνθρωπος γεννῆσαι δ έκα, δύναται καὶ ἑκατὸν γεννῆσαι, καὶ τοσαῦτα ἔτη ζῆσαι, εἰ ἔζησεν πεντήκοντα. ἐγγὺς γοῦν τῶν χιλίων ἔζησαν οἱ πρότερον Μαθουσαήλ. ὑπερβολη` οὖν ἐστιν λόγος ἐμφάσεως ἕνεκα 13

14 ὑπ ε ρ α ι ρ ω ν τὸ ἀληθές. ὅταν τὸ ὕψος τῶν κατασκευασθέντων πόλεων ὑπ ο` τῶν πρὸ τ ο ῦ Ἰσραὴλ κατεχόντων τὴν γῆν λέγητ αι, ὁ τ ι "εἴδομεν πόλεις ἐκεῖ τειχήρεις, ὧν τὰ τείχη ἕως τοῦ οὐρανοῦ", ὑπερβο λ ι κ ω ς ε λ έχθη. οἶδεν δὲ καὶ ὁ ἀπόστολος τὸν λ ο γ ο ν τῆς ὑπερβολῆς καὶ τὴν χρῆσιν τοῦ ὀνο μ α τ ο ς. "καὶ ἔτι καθ' ὑπερβο λὴν ο δ ὸν ὑμῖν δίδωμι ἐὰν ἐ χ ω πᾶσαν τὴν γνῶσιν καὶ εἰδῶ τὰ μυ στή ρια πάντα, ἀγα π ην δὲ μὴ ἔχω, οὐδὲν ὠφελοῦμαι". μὴ γὰρ συμφέρει γνῶσ ιν γ ινώσ κειν κα ὶ τὰ μυστήρ ι α πάντα ἄνευ θείας ἀγάπης. "εἰ πᾶσαν ἔχομεν τὴν πίστιν ὥστε μ ε θ ιστάνε ι ν ὄρη ἀγάπην οὐκ ἔχοντες, καὶ τὸ μέγεθος πίστεως ου δε ν ἐστ ι ν ". λέγει ἀγ άπην μείζ ονα καὶ πίστεως εἶναι καὶ δ ὸς αὐτὴν εἰπεῖν τὰ ὄρη μεθιστάνειν ου ψεύδεται τοῦτο, εἰ καὶ ὑπεραίρει τὸ ἀληθές, ὥστε τυχεῖν ἀπιστίας. καὶ λε γει πάλιν "καὶ ἦν Ἀσ α ὴλ κο υ φος τοῖς ποσὶν αὐτου ω σεὶ δορκὰς ἐν ἀγρ ῷ". ταχὺς ἠ ν. καὶ κατὰ ἀλληγ ο ρι αν πολλάκις ὁ βίος τῶν ἀν θρώπων καὶ ἡ πολι τεία αὐτω ν θάλαττα ὀνομάζεται. δύναται ὧδε κύματα δ η λ οῦν τὰ συμ βα ι ν ο ντα ἀνθρώπῳ. καὶ λέγ ει ὅτι τῶν κριμάτων τῶν αυ τ ῷ συμ βα ι νόντων "ἕως εἰς οὐρανοὺς ἀναβαίνε ι" κ α ὶ "κατ αβαίνει ἕως ει ς ἀβύσσους". οὐκ ἐ σ τιν ω ν ν ν. 193 τῷ ἑξῆς χρ όνῳ. ἀνθρώπῳ τυγχαν η τ ι π ε ρι σσὸν τῷ ἀνθρώπῳ; οὖν καθόλου π ερὶ τοῦ ἀνθρώπου λε γ ει, ο υ κ α ι οὐκ εἰσὶν κ αθόλου τῶν πραγμάτων τ ο ἔτους κ αὶ ἐνιαυτοῦ τ ο υ μους μ εται. ὅταν ι ς τ ο` ριω ας πολε εται. ὧδε δὲ περὶ καθόλου δυν ε ν οἱ Ἰο υ δα ῖοι ἰσχυρότεροι αι π ρ το ῖς αὐθένταις τὰ λ όγ ι α τ ο ῦ θεοῦ καὶ α ι ω "μερὶς αὐτοῦ". ἐκλήθη σ α ν δὲ οἱ ἀπὸ τῶν Ἑλ λη ν ω ν π ι στ εύσαντες ε ρ ωσιν π λ λ ο γων οἱ Ἰουδαῖο ι ὡ δε μ ερὶς ὄντες σ ε πολίτ ευμα ἅγιον καὶ τὰ ἄλλα, ἀλλ' ἥτ τ ω ε υ ον τες τὰ πράγμ α τα τ ὰ φωνηθέντα ἐφ' οἷς ἐκλήθ η σαν κ α τὰ τοῦτο οὖν "τί π ε ρ ισσο ν" ε σ τιν εἰπ εῖν, ἐὰν πρῶτόν τις κληθ ῇ καὶ μ ε α ὐτὸ κατ είλ ηφ ε ν ε μ κεναι ποτε` πλεονε κτημα χ ρ ζωῆς μ σ ε περὶ τῆς ἐνταυ θ α διαγ ωγῆς καὶ ζωῆς λέγει τὸ ζῆν τοῦτο ἔχομεν μετὰ σαρκὸς ὄντες καὶ ἐ τ ι ἐν τ α ύτῃ δ ιάγοντες. ὑπὸ χρόνον ἐστίν, ὑπὸ ἀριθμὸν ἡμερῶν ἐστιν. τὸ δὲ ἀληθῶς ζη ν αἰώνιόν ἐστιν αἰώνιος δέ ἐστιν καὶ ἀπέραντος ἡ τοιαύτη ζωή. περὶ τ ῆς οὖν ἐνταῦθα ζωῆς τῆς ἐνύλου λέγει. καὶ ἐποίησεν αὐτὰς ἐν σκιᾷ ὅτι τίς ἀπαγγελεῖ τῷ ἀνθρώ πῳ τί ἔσται ὀπίσω αὐτοῦ ὑπὸ τὸν ἥλιον. ἡ ζωὴ τῶν ἀνθρώπων, ἣν ἐνταῦθα περιέπουσιν, σκιώδ ης ἐστίν. ἔχεις ἐν τῷ εὐαγγελίῳ πρ ὸς τοῦ σωτῆρος λεγόμενον "ζητεῖτε ", φ ησίν, "πρῶτον τὴν δικαιοσύνην καὶ τη` ν βασιλείαν τοῦ θεοῦ, καὶ πάντ α ταῦτα π ροςτεθήσε ται ὑμῖν". ἀδύνατόν ἐστιν σκιὰν εἶναι μὴ προϋπάρχοντος σώματος. δεῖ εἶναι σῶμα, ἵν' οὕτως ἐπακολουθήσῃ σκιά. ὁ βίος οὖν ὁ ἐνταῦθα σκιά ἐστιν οὔσης 194 προηγουμ ένης ζωῆς, ἧς ἐπακολούθημά ἐστιν ἡ ὧδε γινομε νη. διὰ τ α υ τα λέγετ α ί που αἱ ἡμέραι ἡμῶν ὡς σκιά". καὶ ἔτι ἔλεγεν ὁ Ἰὼβ πρότερον "σκιά ἐστιν ὁ β ι ο ς τ ῶν ἀνθρώπων ἐπὶ τῆς γῆς". ὁ ἐπ ὶ τῆς γῆς βίος ἢ ἡ ἔν υλος ζωή, ἡ πρόσκ αιρος, ἡ μετὰ σαρκός, αὕτη "σκιά" ἐστιν τῆς ἄνω ζωῆς. γε νητὸν πρᾶγμά ἐστιν, εὐκι νητον, εὐπαράγωγον. οὕτω καὶ ὁ ἀπόστολος τὴν σκιώδη ζωὴν δεῖcαι θέλων ἔλεγεν "εἰ ἐν ταύτῃ τῇ ζωῇ ἠλπικότες ἐσμὲν μ όνον, ἐλεεινότεροι πάντων ἀνθρώπων ἐσμέν". ἔστω γ οῦν τις ἐλπίδα ἔχων ἐπὶ σκιὰν φαινο μένου βοηθοῦντος, ἐν ἐσόπ τρῳ τὶς κ ατανοῶν τὸ πρόσωπον βασιλέως οὐ πάρο ντος, εἰ ὠφελήσει αὐτὸν ἡ σκιὰ ἢ τὸ φαινόμενον. μὴ γὰρ δύναται αὐτῷ ὑπαρχθῆναι, ἃ δύναται ὑπαρχ θῆναι αὐτ ῷ παρ α` β ασιλέως ἀληθοῦς το ῦ κα τὰ νο μους ἄρχοντος. ὁ βίος οὖν ἡμῶν σκιώδης ἐστίν. ἀγαπητὸν δὲ γ νόντα τοῦτο, ὅτι σκιώδης ἐστὶν ὁ βίος οὗτος, αὐτῷ προσσχεῖν ὡς πράγματι μὴ παραμόνῳ, ὡς ἄλλοθεν ἀρκούμενον, καὶ το υ τ ο δ ε ι σ κοπ εῖν ὁ τι ἄλλος ἐστὶν βίος, ᾧ ἐπακολουθεῖ ὁ σκιώδης, καὶ κατ' ἐκ εῖν ον ζῆν καὶ πράττειν. οὕτ ω γὰρ "ἀρέσαι τὶς θεῷ δύ νατ α ι". διὰ τοῦ "τίς ἀπαγγελεῖ ἀνθρώπῳ" τί ἐπακολουθεῖ αὐτῷ ἔτι ὄντι υ πὸ τὸν ἥλιον, ἀναιρεῖται ἔνθεν πᾶσα μαντική, πᾶσα πρόγνωσις ἀνθρωπίνη. οὐ μάτην 14