Για παραπομπή : Δαλασσηνοί

Transcript

1 Krsmanović Bojana,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Περίληψη : Επιφανής αριστοκρατική στρατιωτική οικογένεια η οποία εμφανίζεται στα τέλη του 10ου αιώνα. Τα μέλη της κατείχαν εξέχουσα θέση στη βυζαντινή στρατιωτική ιεραρχία, ενώ ήδη στη δεύτερη γενιά των Δαλασσηνών δόθηκε η δυνατότητα να καταλάβουν την ανώτατη εξουσία. Η παρακολούθηση των πληροφοριών που την αφορούν είναι δυνατή μέχρι τα τέλη του 12ου και τις αρχές του 13ου αιώνα, όμως μετά το 1204 η οικογένεια χάνει τη θέση της στα ανώτερα στρώματα της βυζαντινής κοινωνίας. Κύρια Ιδιότητα Αξιωματούχοι 1. Γενικά Οι ήταν επιφανής αριστοκρατική στρατιωτική οικογένεια. Εμφανίζεται στα τέλη του 10ου αιώνα. Τα μέλη της κατείχαν εξέχουσα θέση στη βυζαντινή στρατιωτική ιεραρχία. Ήδη στη δεύτερη γενιά των Δαλασσηνών είχε δοθεί η δυνατότητα να καταλάβουν το θρόνο. Οι σύναψαν συγγενικούς δεσμούς με τους Δούκες και τους Κομνηνούς. Η παρακολούθηση των πληροφοριών για την οικογένεια των Δαλασσηνών είναι δυνατή μέχρι τα τέλη του 12ου και τις αρχές του 13ου αιώνα, όμως μετά το 1204 η σπουδαιότητα της οικογένειας φθίνει. 2. Καταγωγή των Δαλασσηνών Σύμφωνα με τονμιχαήλ Ψελλό, η αριστοκρατική οικογένεια των Δαλασσηνών καταγόταν από την τοποθεσία Δάλασσα, 1 που ταυτίζεται με τη μονή Talaš, ανατολικά της Μελιτηνής. 2 Από το τοπωνύμιο αυτό προέρχεται και το οικογενειακό τους όνομα. Η εθνική καταγωγή των Δαλασσηνών δεν έχει αποσαφηνιστεί. Υπάρχουν ορισμένες απόψεις που υποστηρίζουν ότι πρόκειται για οικογένεια αρμενικής καταγωγής, μέλη της οποίας καταλάμβαναν βυζαντινά αξιώματα, 3 όμως γεγονός παραμένει ότι οι εκπρόσωποί της δεν έφεραν αρμενικά ονόματα. 4 Τον 11ο αιώνα το όνομα των Δαλασσηνών συνδέεται με το θέμααρμενιάκων, όπου μέλη της οικογένειας ήταν κάτοχοι γαιών. Εκτός αυτού, εκπρόσωποι των Δαλασσηνών συνδέονταν και με την περιοχή της Αντιόχειας, όπου για πολλές γενιές υπηρετούσαν στις ανώτατες στρατιωτικές και διοικητικές θέσεις. 3. Η άνοδος των Δαλασσηνών (β ήμισυ 10ου πρώτες δεκαετίες 11ου αιώνα) Οι πρώτες μαρτυρίες για τους Δαλασσηνούς προέρχονται από την εποχή του Βασιλείου Β ( ), όταν στην υπηρεσία του αυτοκράτορα βρίσκονταν ορισμένα μέλη της οικογένειας. Ο Δαμιανός, γενάρχης των Δαλασσηνών, μνημονεύεται για πρώτη φορά το 995, όταν διορίστηκε δούκας Αντιόχειας. Στο αξίωμα αυτό παρέμεινε έως το 998, όταν σκοτώθηκε στη μάχη της Απάμειας (στη Συρία). Είναι γνωστό ότι ο Δαμιανός είχε το λιγότερο τρεις γιους, τον Κωνσταντίνο, το Θεοφύλακτο και το Ρωμανό. Πιο έγκυρα στοιχεία για τα πρόσωπα αυτά έχουμε από τα τελευταία έτη της διακυβέρνησης του Βασιλείου Β, όμως εικάζεται ότι ορισμένοι από αυτούς άρχισαν τη σταδιοδρομία τους νωρίτερα, διότι μεταξύ των συμμετασχόντων στη μάχη της Απάμειας αναφέρονται και οι γιοι του Δαμιανού. 5 Ο Κωνσταντίνος Δαλασσηνός, όπως νωρίτερα και ο πατέρας του, ήταν το δούκας Αντιόχειας, ενώ ο Θεοφύλακτος τοποθετήθηκε στρατηγός των Ανατολικών, του σημαντικότερου βυζαντινού θέματος. Τα αξιώματα των πρώτων Δαλασσηνών, οι οποίοι αναφέρονται επί Βασιλείου Β και Κωνσταντίνου Η ( ), ήταν στρατιωτικο-διοικητικού χαρακτήρα και αφορούσαν στο ανατολικό τμήμα της αυτοκρατορίας, την περιοχή των θεμάτων Αντιόχειας, Ανατολικών, Ιβηρίας και Βασπουρακάν. Οι συνέπειες της εύνοιας των τελευταίων αρρένων εκπροσώπων της μακεδονικής δυναστείας προς τους Δαλασσηνούς φάνηκαν το 1028, όταν ο Κωνσταντίνος Η, στην επιθανάτια κλίνη του, αποφάσισε να ορίσει διάδοχό του στο θρόνο τον πατρίκιο Κωνσταντίνο Δαλασσηνό. Μολονότι αργότερα η απόφαση αυτή άλλαξε προς όφελος του Ρωμανού Γ Αργυρού ( ), το γεγονός ότι ήδη από τη δεύτερη γενιά δόθηκε η δυνατότητα στους Δαλασσηνούς να αναλάβουν την εξουσία Δημιουργήθηκε στις 23/11/2017 Σελίδα 1/12

2 Krsmanović Bojana,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια στην αυτοκρατορία μαρτυρεί για την ταχύτητα της ανόδου τους. 4. Η σύγκρουση των Δαλασσηνών με εκπροσώπους της δυναστείας των Παφλαγόνων Η σημασία και το κύρος των Δαλασσηνών επιβεβαιώθηκε την εποχή της διακυβέρνησης των Μιχαήλ Δ και Μιχαήλ Ε, όταν η οικογένεια εμφανίζεται στο ρόλο των κύριων αντιπάλων της νέας εξουσίας. Θα μπορούσε να ειπωθεί ότι το κεντρικό εσωτερικό πολιτικό πρόβλημα της διακυβέρνησης του Μιχαήλ Δ και του Ιωάννη Ορφανοτρόφου, αδελφού του αυτοκράτορα, ήταν η προσπάθεια εξουδετέρωσης της πολιτικής αντιπολίτευσης, επικεφαλής της οποίας ήταν ο Κωνσταντίνος Δαλασσηνός, τον οποίο στήριζαν η πολυμελής του οικογένεια και άλλοι υποστηρικτές. Μεταξύ αυτών ήταν και ο μελλοντικός αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Δούκας, ο οποίος την εποχή εκείνη ήταν νυμφευμένος με την κόρη του Κωνσταντίνου Δαλασσηνού, 6 καθώς και μεγιστάνες της Μικράς Ασίας ο Βαϊανός, ο Γουδέλης και ο Προβατάς. Ο Μιχαήλ Ψελλός αναφέρει τη μεγάλη ευμένεια του λαού της Βασιλεύουσας προς τον Δαλασσηνό, 7 ενώ είναι γνωστό ότι του παρείχαν υποστήριξη και οι πλέον επιφανείς κάτοικοι της Αντιόχειας, γεγονός το οποίο μάλλον ήταν συνέπεια της πολυετούς υπηρεσίας μελών της οικογένειας των Δαλασσηνών στην περιοχή. Ο ίδιος ο Μιχαήλ Δ, όντας ταπεινής καταγωγής από την Παφλαγονία, είχε συνειδητοποιήσει το κοινωνικό κύρος και την πολιτική ισχύ των Δαλασσηνών, εξαιτίας της οποίας σταδιακά είχε αναγκαστεί να πολεμήσει τον Κωνσταντίνο Δαλασσηνό, αρχικά προσπαθώντας, με διαπραγματεύσεις και παροχές τιμών, να τον πείσει να του είναι πιστός, στη συνέχεια προβαίνοντας σε μέτρα περιορισμού, όπως διωγμός και φυλάκιση του Κωνσταντίνου, και τελικά ( ) στη δίωξη των αδελφών του και άλλων συγγενών. Στα προληπτικά αυτά μέτρα, τα οποία διαφύλαξαν την εξουσία του Μιχαήλ Δ, ο διάδοχός του Μιχαήλ Ε προσέθεσε ακόμα ένα: μόλις ανέλαβε την εξουσία (Δεκέμβριος 1041), ανάγκασε τον Κωνσταντίνο Δαλασσηνό να καρεί μοναχός. 8 Όμως, το κύρος που είχαν οι στη διάρκεια της διακυβέρνησης της δυναστείας των Παφλαγόνων οδήγησε τον Κωνσταντίνο Δαλασσηνό το 1042 για δεύτερη φορά στη θέση του υποψηφίου για τον αυτοκρατορικό θρόνο. Μετά την ανατροπή του Μιχαήλ Ε (Απρίλιος 1042), η εξουσία του κράτους πέρασε στα χέρια της Ζωής και της αδελφής της, της Θεοδώρας. Πολύ γρήγορα φάνηκε ότι η αυτοκρατορία χρειάζεται αυτοκράτορα και έτσι η Ζωή έπρεπε να αποφασίσει ποιον ευπατρίδη θα ανεβάσει στο θρόνο ως (τρίτο κατά σειρά) σύζυγό της. Ο Κωνσταντίνος Δαλασσηνός κλήθηκε στα ανάκτορα και παρουσιάστηκε στη Ζωή. Επειδή στη συζήτηση με τη Ζωή φάνηκε ότι είναι άνθρωπος αυστηρών αρχών, η Ζωή έδωσε προτεραιότητα στον Κωνσταντίνο Θ Μονομάχο ( ) Οι στο β ήμισυ του 11ου αιώνα Στο β ήμισυ του 11ου αιώνα η οικογένεια των Δαλασσηνών έχαιρε μεγάλου κύρους, γεγονός που επιβεβαιώνεται από το παράδειγμα της Άννας Δαλασσηνής, μητέρας του αυτοκράτορα Αλεξίου Α Κομνηνού ( ), που ήταν η πιο γνωστή γυναίκα εκπρόσωπος της οικογένειας. Πατέρας της ήταν ο Αλέξιος Χάρων, ενώ από την πλευρά της μητέρας της καταγόταν από τον Θεοφύλακτο και τον Αδριανό Δαλασσηνό, αδελφό και ανιψιό του Κωνσταντίνου Δαλασσηνού αντίστοιχα. Η Άννα κράτησε το οικογενειακό όνομα της μητέρας της, ως πιο γνωστό και σημαντικό. Χάρη στο γάμο της με τον Ιωάννη Κομνηνό, αδελφό του Ισαακίου Α Κομνηνού, οι συγγένεψαν πολύ νωρίς με τους Κομνηνούς, 10 γύρω από τους οποίους αργότερα, κατά τη διάρκεια του β μισού του 11ου αιώνα, θα δημιουργηθεί μια συμμαχία αριστοκρατικών οικογενειών, για το σχηματισμό της οποίας η συμβολή της Άννας Δαλασσηνής ήταν η πλέον σημαντική. 11 Η παρακολούθηση της γενεαλογίας των Δαλασσηνών καθίσταται αδιάλειπτη από την εποχή του Δαμιανού, των γιων του και των απογόνων τους μέχρι τα μέσα του 11ου αιώνα. Από τη μεταγενέστερη περίοδο μάς είναι γνωστά πολλά άτομα που έφεραν το όνομα αυτό, κυρίως από σφραγίδες, ωστόσο δύσκολα μπορούν με ακρίβεια να εξιχνιαστούν οι μεταξύ τους συγγενικές σχέσεις. Οι τίτλοι και τα αξιώματα των Δαλασσηνών από το β ήμισυ του 11ου και το 12ο αιώνα δείχνουν ότι η οικογένεια διατήρησε υψηλή θέση στην ιεραρχία των βυζαντινών αριστοκρατικών οικογενειών και ότι εκπρόσωποί της στις περισσότερες περιπτώσεις υπηρετούσαν σε στρατιωτικά αξιώματα. Επίσης, ορισμένα στοιχεία αποδεικνύουν ότι μετά τα μέσα του 11ου αιώνα οι εκπρόσωποι των Δαλασσηνών ασκούσαν τα αξιώματά τους και στο δυτικό τμήμα της αυτοκρατορίας, όπως ο Θεόδωρος Δαλασσηνός, πρόεδρος και δούκας Θεσσαλονίκης και Σερρών το , 12 ή ο Δημιουργήθηκε στις 23/11/2017 Σελίδα 2/12

3 Krsmanović Bojana,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Δαμιανός Δαλασσηνός, δούκας Σκοπίων το Οι την εποχή της δυναστείας των Κομνηνών Επί Αλεξίου Α δραστηριοποιήθηκαν πολλά μέλη της οικογένειας των Δαλασσηνών, μεταξύ των οποίων διακρίθηκε ιδιαίτερα ο συγγενής του αυτοκράτορα Κωνσταντίνος Δαλασσηνός, 13 ένας από τους πλέον ικανούς αξιωματικούς της εποχής εκείνης, Στην «Αλεξιάδα» της Άννας Κομνηνής το όνομά του μνημονεύεται μαζί με το αξίωμα του θαλασσοκράτορα. 14 Ο ανωτέρω εκπρόσωπος της οικογένειας των Δαλασσηνών διέπρεψε ιδιαίτερα στις μάχες εναντίον του εμίρη Τζαχά κατά τα τέλη του 11ου αιώνα. Την εποχή του Αλεξίου Α δραστηριοποιήθηκε και ο Κωνσταντίνος Δαλασσηνός-Δούκας, γνωστός μόνο από σφραγιστικές μαρτυρίες, ο οποίος κατά πάσα πιθανότητα καταγόταν από τη μητέρα του από τους Δαλασσηνούς και από τον πατέρα του από τους Δούκες. Η ύπαρξή του μαρτυρεί ότι Δούκες και ανανέωσαν τους συγγενικούς δεσμούς στη διάρκεια του β μισού του 11ου αιώνα. Στις αρχές του 12ου αιώνα οι ανανέωσαν τους συγγενικούς δεσμούς και με τους Κομνηνούς, όταν ο Ιωάννης Ρογήρος ή Ιωάννης Δαλασσηνός, 15 ο οποίος από τη μητέρα του ανήκε στους Δαλασσηνούς, νυμφεύθηκε τη Μαρία, πρωτότοκη κόρη του αυτοκράτορα Ιωάννη Β Κομνηνού. Περί το 1138 ο Ιωάννης Δαλασσηνός αναδείχτηκε καίσαρας. 16 Όταν ο Μανουήλ Α Κομνηνός ανέλαβε την εξουσία (1143), ο καίσαρας Ιωάννης οργάνωσε συνωμοσία εναντίον του αυτοκράτορα, όμως μετά την καταστολή της δεν υπέστη σοβαρή τιμωρία, αφού απλώς απομακρύνθηκε προσωρινά από την πρωτεύουσα. 7. Η μείωση της σημασίας της οικογένειας των Δαλασσηνών τον 13ο αιώνα Οι θεωρούνταν επιφανής οικογένεια έως τα τέλη του 12ου αιώνα, όμως η σημασία τους στις αρχές του 13ου αιώνα άρχισε να μειώνεται. Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους στρατιώτες της Δ Σταυροφορίας, οι χάνουν οριστικά τη σημασία τους ως αριστοκρατική οικογένεια Μιχαήλ Ψελλός, Χρονογραφία, Renauld, É. (επιμ.), Michel Psellos, Chronographie ou histoire d un siècle de Byzance ( ) 1 (Paris 1926), σελ. 122, 12, 1-123, 12, 26, 2 (Paris 1928) 141, 6, Την ταύτιση αυτή πρότεινε ο Adontz, N., "Notes Arméno-byzantines", Byzantion 10 (1935), σελ Πρβ. Hild, F. Restle, M., Kappadokien (Kappadokia, Charsianon, Sebasteia und Lykandos (TIΒ 2, Wien 1981), σελ. 197, και Cheynet, J.-C., Études prosopographiques (Paris 1986), σελ Τη θεωρία για την αρμενική καταγωγή της οικογένειας των Δαλασσηνών εκπροσωπούν ο Adontz, N., ʺNotes Arménobyzantinesʺ, Byzantion 10 (1935), και ο Charanis, P., The Armenians in the Byzantine Empire (Lisboa 1963), σελ Ο Kazhdan, A., Armjane v sostave gospodstvujuščego klassa vizantijskoj imperii XI XII vv. (Erevan 1975), σελ , εκφράζει την άποψη αυτή με επιφυλακτικότητα. 4. Βλ. Cheynet, J.-C., Études prosopographiques (Paris 1986), σελ Σύμφωνα με τον χριστιανό Άραβα Yahya al-antaki, οι δύο γιοι του δούκα Δαμιανού αιχμαλωτίστηκαν στη μάχη της Απάμειας, οδηγήθηκαν στο Κάιρο και απελευθερώθηκαν μετά από 10 χρόνια, δηλ. το Πρβ. Canard, M., "Les sources arabes de l'histoire byzantine aux confins des Xe et XIe siècles", Revue des Etudes Byzantines 19 (1961), σελ Η κόρη του Κωνσταντίνου Δαλασσηνού, το όνομα της οποίας παραμένει άγνωστο, ήταν η πρώτη σύζυγος του μέλλοντος αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Ι Δούκα ( ), η οποία πέθανε χωρίς να αφήσει απογόνους. Βλ. Polemis, D., The Doukai. A Contribution to Byzantine Prosopography (University of London Historical Studies 22, London 1968), σελ. 34. Δημιουργήθηκε στις 23/11/2017 Σελίδα 3/12

4 Krsmanović Bojana,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια 7. Μιχαήλ Ψελλός, Χρονογραφία, Renauld, É. (επιμ.), Michel Psellos, Chronographie ou histoire d un siècle de Byzance ( ) 1 (Paris 1926), σελ Στον εγκλεισμό του Κωνσταντίνου Δαλασσηνού σε μοναστήρι αναφέρεται μόνο ο Μιχαήλ Ψελλός, βλ. Psellos, Chronographie I, Renauld, É. (επιμ.) (Paris 1926), σελ Όμως, ο Μιχαήλ Ατταλειάτης, Ιστορία, Bekker, I. (επιμ.), Michaelis Attaliotae Historia (Bonn 1853), σελ. 11, 15-18, αναφέρει μόνο ότι ο Μιχαήλ Ε Καλαφάτης απελευθέρωσε τον Δαλασσηνό μόλις ανέλαβε την εξουσία. 9. Μιχαήλ Ψελλός, Χρονογραφία, Renauld, É. (επιμ.), Michel Psellos, Chronographie ou histoire d un siècle de Byzance ( ) 1 (Paris 1926), σελ Σε αντίθεση με τον Ψελλό, σύμφωνα με τον οποίο η Ζωή με την ευκαιρία αυτή έπρεπε να επιλέξει έναν από τους τρεις υποψήφιους (τον Κωνσταντίνο Δαλασσηνό, τον Κωνσταντίνο Αρτοκλίνη ή τον Κωνσταντίνο Μονομάχο), ο Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn, I. (επιμ.), Ioannis Scylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin New York 1973), σελ , ο οποίος από όλες τις πηγές μάς δίνει τα περισσότερα στοιχεία για τον Κωνσταντίνο Δαλασσηνό, δεν αναφέρεται καθόλου στο γεγονός ότι το 1042 ήταν ένας από τους υποψήφιους συζύγους της Ζωής. 10. Ο Βαρζός, Κ., Η γενεαλογία των Κομνηνών 1 (Θεσσαλονίκη 1984), σελ. 51, πιστεύει ότι ο γάμος αυτός πραγματοποιήθηκε το Με την πολιτική σύναψης γάμων που ακολουθούσε, η Άννα Δαλασσηνή κατόρθωσε να συνδέσει τα τέκνα της με τις πιο γνωστές βυζαντινές οικογένειες του 11ου αιώνα, τους Δούκες, τους Μελισσηνούς, τους Ταρωνίτες κ.ά. 12. Ο Θεόδωρος αυτός μνημονεύεται το 1067 με τον τίτλο του πρωτονοβελίσσιμου, γεγονός που προκαλεί σύγχυση, διότι ο τίτλος του νοβελίσσιμου μέχρι τον Αλέξιο Α απονεμόταν μόνο στα μέλη της αυτοκρατορικής οικογένειας ή σε επιφανείς αξιωματούχους. Βλ. Cheynet, J.-C., Études prosopographiques (Paris 1986), σελ Σύμφωνα με την Άννα Κομνηνή, Αλεξιάς, Reinsch, D.R. Kambylis, A. (επιμ.), Annae Comnenae Alexias (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 40, Berlin New York 2001), σελ. 223, 92-95, ο Κωνσταντίνος Δαλασσηνός ήταν συγγενής του Αλεξίου Α από τη μητέρα του. 14. Άννα Κομνηνή, Αλεξιάς, Reinsch, D.R. Kambylis, A. (επιμ.), Annae Comnenae Alexias (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 40, Berlin New York 2001), σελ. 261, 1 2, 264, Τις δύο αυτές προσωπικότητες προσδιόρισε ο Stiernon, L., "Notes de titulature et de prosopographie byzantines: à propos de trois membres de la famille Rogérios (XIIe siècle)", Revue des Etudes Byzantines 22 (1964), σελ Πρβ. Cheynet, J.-C., Études prosopographiques (Paris 1986), σελ Ο Ιωάννης Ρογήρος ή Ιωάννης Δαλασσηνός αναδείχτηκε καίσαρας μετά το θάνατο του Νικηφόρου Βρυέννιου (περί το 1138). Βλ. Cheynet, J.-C., Études prosopographiques (Paris 1986), σελ. 112 και σημ Prosopographisches Lexikon der Palaiologenzeit 3 (Wien 1978), αρ Βιβλιογραφία : Charanis P., The Armenians in the Byzantine Empire, Lisbon 1963 Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn, I. (ed.), Ioannis Skylitzae Synopsis Historiarum, Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin New York 1973 Μιχαήλ Ψελλός, Χρονογραφία, Renauld, É. (ed.), Michael Psellos, Chronographie ou histoire d un siècle de Byzance ( ), Ι-ΙΙ, Paris (ανατ. 1967) Μιχαήλ Ατταλειάτης, Ιστορία, Bekker, I. (ed.), Michaelis Attaliotae Historia, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Bonn 1853 Δημιουργήθηκε στις 23/11/2017 Σελίδα 4/12

5 Krsmanović Bojana,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Polemis D., The Doukai. A Contribution to Byzantine Prosopography, London 1968, University of London Historical Studies 22 Hild F., Restle M., Kappadokien. Kappadokia, Charsianon, Sebasteia und Lykandos, Wien 1981, TIB 2 Βλυσίδου Β., Λουγγής Τ., Λαμπάκης Σ., Σαββίδης Α., Κουντούρα-Γαλάκη Ε., Η Μικρά Ασία των θεμάτων. Έρευνες πάνω στη γεωγραφική φυσιογνωμία και προσωπογραφία των βυζαντινών θεμάτων της Mικράς Aσίας (7ος-11ος αι.), Αθήνα 1998, Eρευνητική Bιβλιοθήκη 1 Cheynet J.-C., Pouvoir et contestations à Byzance ( ), Paris 1990, Byzantina Sorbonensia 9 Cheynet J.-C., Vannier J.F., Études prosopographiques, Paris 1986, Byzantina Sorbonensia 5 Krsmanović B., Uspon vojnog plemstva u Vizantiji XI veka, Beograd 2001 Βαρζός Κ., Η γενεαλογία των Κομνηνών 1-2, Θεσσαλονίκη 1984, Βυζαντινά Κείμενα και Μελέται 20 Μπουρδάρα Κ., Καθοσίωσις και Τυραννίς κατά τους Μέσους Βυζαντινούς χρόνους Ι: Μακεδονική δυναστεία , Αθήνα 1981 Forsyth J., The Byzantine-Arab Chronicle ( ) of Yahya b. Sa id Al-Antaki, Ann Arbor 1977 Skoulatos B., Les personnages byzantins de l Alexiade. Analyse prosopographique et synthèse, Louvain 1980, Université de Louvain, Recueil de Travaux d Histoire et de Philologie 6e série, fasc. 20 Laurent V., "La chronologie des gouverneurs d'antioche sous la seconde domination byzantine", Mélanges de l'université Saint-Joseph, 38, 1962, Каждан А. П., Армяне в составе господствующего класса Византийской империи в XI-XII вв, Ереван 1975 Guilland R., "Patrices du règne de Basile II", Jahrbuch der Österreichischen Byzantinistik, 20, 1971, "", Prosopographisches Lexikon der Palaiologenzeit, fasc. 3, Wien 1978, no "", Prosopographisches Lexikon der Palaiologenzeit. Addenda und Corrigenda zu Faszikel 1-8, Wien 1988, no Adontz N., "Notes Arméno-byzantines", Byzantion, 10, 1935, Kazhdan A., "Dalassenos", Kazhdan, A. (ed.), The Oxford Dictionary of Byzantium 1, New York Oxford 1991, 578 Stiernon L., "Notes de titulature et de prosopographie byzantines: à propos de trois membres de la famille Rogérios (XIIe siècle)", Revue des Etudes Byzantines, 22, 1964, Νικηφόρος Βρυέννιος, Ύλη Ιστορίας, Gautier, P. (ed.), Nicéphore Bryennios, Histoire, Corpus Fontium Historiae Byzantinae 9, Bruxelles 1975 Άννα Κομνηνή, Αλεξιάς, Reinsch, D.R. Kambylis, A. (eds), Annae Comnenae Alexias, Corpus Fontium Historiae Byzantinae 40, Berlin New York 2001 Δημιουργήθηκε στις 23/11/2017 Σελίδα 5/12

6 Krsmanović Bojana,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Canard M., "Les sources arabes de l'histoire byzantine aux confins des Xe et XIe siècles", Revue des Etudes Byzantines, 19, 1961, Δικτυογραφία : Άννα Δαλασσηνή Θεοφύλακτος Δαλασσηνός Κωνσταντίνος Δαλασσηνός personkey=107532&keys=,2,,5,&hunits=,1,72874,73044,73185,73579,74082,,73618,,73080,#5 Γλωσσάριo : δούκας, ο (λατ. dux, -cis) Αρχαιότητα: Ρωμαίος στρατιωτικός αξιωματούχος που σε ορισμένες επαρχίες είχε και διοικητικές αρμοδιότητες. Βυζάντιο: Κατά κανόνα ανώτατος στρατιωτικός αξιωματούχος. Από το β μισό του 10ου αιώνα, ο όρος δηλώνει το στρατιωτικό διοικητή μιας μεγάλης περιφέρειας. Μετά το 12ο αιώνα, οι δούκες εμφανίζονται ως διοικητές μικρών θεμάτων. εμίρης, ο Αραβικός τίτλος (amir = αρχηγός) ο οποίος δηλώνει το στρατιωτικό αρχηγό μιας περιοχής (του εμιράτου). Την Πρώιμη Ισλαμική περίοδο αποδιδόταν σε αρχηγούς στρατευμάτων, ενώ αργότερα και σε πρόσωπα με διοικητικές και οικονομικές αρμοδιότητες. Την περίοδο της κυριαρχίας των Σελτζούκων δινόταν σε στρατιωτικούς αξιωματικούς και νεαρούς πρίγκιπες. Στα τέλη του 13ου και κατά τη διάρκεια του 14ου αιώνα αποδιδόταν σε Τουρκομάνους ηγεμόνες μικρότερων κρατιδίων που διαδέχθηκαν το σουλτανάτο του Ικονίου. θαλασσοκράτωρ, ο Λογοτεχνικός όρος για το δούκα ή τον κατεπάνω του βυζαντινού στόλου. Πρόκειται για ανώτερο αξιωματικό του ναυτικού ο οποίος ηγούνταν στις επιχειρήσεις και επόπτευε τη στρατολόγηση και τη χρηματοδότηση του ναυτικού. Υφιστάμενοί του ήταν οι στρατηγοί του ναυτικού. καίσαρας, ο Στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ο τίτλος του καίσαρα απονεμόταν στον αυτοκράτορα. Επί Διοκλητιανού ( ) και μετέπειτα, καίσαρας αναγορευόταν ο νεαρός συναυτοκράτορας. Ήταν ο υψηλότερος τίτλος στην ιεραρχία της βυζαντινής αυλής, με διάσημα ένα στέμμα και ένα σταυρό. Τον 8ο αιώνα το αξίωμα του καίσαρα αποδιδόταν συνήθως στο διάδοχο του θρόνου. Τον ύστερο 11ο αιώνα, με τη μεταρρύθμιση του Αλεξίου Α Κομνηνού ( ), ο καίσαρας υποβαθμίστηκε, έγινε ο τρίτος στην ιεραρχία μετά τον αυτοκράτορα και το σεβαστοκράτορα. Από το 14ο αιώνα το αξίωμα αποδιδόταν κυρίως σε ξένους πρίγκιπες. πατρίκιος, ο / πατρικία, η Από το λατινικό patricius. Εισήχθη από τον Κωνσταντίνο Α ως ισόβιος τιμητικός τίτλος ανδρών και γυναικών χωρίς διοικητικές αρμοδιότητες. Ειδικά για τις γυναίκες στο περιβάλλον της αυτοκράτειρας ο τίτλος της πατρικίας ζωστής ήταν ο υψηλότερος που μπορούσε να τους απονεμηθεί. Από τον 8ο έως το 10ο αιώνα ο τίτλος του πατρικίου αποδιδόταν σε υψηλούς αξιωματούχους της διοικητικής και στρατιωτικής ιεραρχίας, αλλά και σε ξένους συμμάχους και ηγεμόνες. Έπαψε να χρησιμοποιείται μετά το τέλος του 12ου αιώνα. πρόεδρος, ο Ανώτατο αυλικό αξίωμα που εμφανίζεται πρώτη φορά επί Νικηφόρου Β' Φωκά. Οι αρμοδιότητες του προέδρου δε φαίνονται σαφώς καθορισμένες. Τον 11ο αιώνα ο τίτλος αποδίδεται όλο και συχνότερα, αλλά δεν απαντά πια μετά τα μέσα του 12ου αιώνα. Ως εκκλησιαστικό αξίωμα ο πρόεδρος ήταν ισότιμος του μητροπολίτη και αποδιδόταν στον εποπτεύοντα μητροπολίτη επισκοπικής ή μητροπολιτικής έδρας μέχρι να διευθετηθεί η εκλογή ιεράρχη. στρατηγός, ο Κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο τα καθήκοντα του στρατηγού ήταν πολιτικά. Στη Μέση Βυζαντινή περίοδο ο στρατηγός ήταν αξιωματούχος επικεφαλής του θέματος (στρατός και περιοχή δικαιοδοσίας) συγκέντρωνε στα χέρια του τόσο στρατιωτική όσο και πολιτική εξουσία. Κατά την Ύστερη Βυζαντινή περίοδο περιορίστηκε στο στρατιωτικό ρόλο του. Πηγές Berlin New York 1973), σελ. 367, 50 54, 373, , 26, 381, 8 15, 392, , 41, 393, , 69, 395, , 32, 397, 43 49, 404, 50 Δημιουργήθηκε στις 23/11/2017 Σελίδα 6/12

7 Krsmanović Bojana,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια 54. Μιχαήλ Ατταλειάτης, Ιστορία, Bekker, I. (επιμ.), Michaelis Attaliotae Historia (Bonn 1853), σελ. 11, Μιχαήλ Ψελλός, Χρονογραφία, Renauld, É. (επιμ.), Michel Psellos, Chronographie ou histoire d un siècle de Byzance ( ) 1 (Paris 1926), σελ. 122, 12, 1 123, 12, 26. Μιχαήλ Ψελλός, Χρονογραφία, Renauld, É. (επιμ.), Michel Psellos, Chronographie ou histoire d un siècle de Byzance ( ) 2 (Paris 1928), σελ. 141, 6, Νικηφόρος Βρυέννιος, Ύλη Ιστορίας, Gautier, P. (επιμ.), Nicéphore Bryennios, Histoire (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 9, Bruxelles 1975), σελ. 77, Άννα Κομνηνή, Αλεξιάς, Reinsch, D.R. Kambylis, A. (επιμ.), Annae Comnenae Alexias (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 40, Berlin New York 2001), σελ. 105, 55 70, 223, 92 3, 261, 1 31, 264, 2 6. Παραθέματα Ο ιστορικός Ιωάννης Σκυλίτζης αναφέρει τον Θεοφύλακτο Δαλασσηνό ως αξιωματούχο του αυτοκράτορα Βασιλείου Β (περί το 1020): τοῦ δὲ θανάτου τοῦ Φωκᾶ γνωσθέντος τῷ βασιλεῖ πέμπεται Θεοφύλακτος ὁ Δαμιανοῦ τοῦ Δαλασσηνοῦ υἱός, καὶ τὸν Ξιφίαν συλλαβὼν ἐκπέμπει δέσμιον εἰς τὴν βασιλίδα πρὸς Ἰωάννην τὸν πρωτονοτάριον, ὃς ἐν τῇ νήσῳ τοῦ Ἀντιγόνου μοναχὸν αὐτὸν ἀποκείρει. Berlin New York 1973), σελ. 367, Η παρʹ ολίγον ανάρρηση του Κωνσταντίνου Δαλασσηνού στο θρόνο, όπως περιγράφεται από τον Ιωάννη Σκυλίτζη: Ἐννάτῃ δὲ Νοεμβρίου μηνός, τῆς δωδεκάτης ἰνδικτιῶνος, ἐν ἔτει ἑξακισχιλιοστῷ πεντακοσιοστῷ τριακοστῷ ἑβδόμῳ, αἰφνιδίῳ νόσῳ ληφθεὶς ὁ Κωνσταντῖνος καὶ παρὰ τῶν ἰατρῶν ἀπαγορευθεὶς ἐσκέπτετο, τίνα ἂν καταλίποι διάδοχον τῆς βασιλείας. ἔδοξεν οὖν αὐτῷ τὸν πατρίκιον Κωνσταντῖνον τὸν Δαλασσηνὸν μεταστείλασθαι, κατὰ τὸν Ἀρμενιακὸν ἐν τῷ ἰδίῳ οἴκῳ σχολάζοντα, γαμβρόν τε ποιήσασθαι ἐπὶ μιᾷ τῶν θυγατέρων καὶ ἀναγορεῦσαι βασιλέα. καὶ δὴ πέμπεται ἄξων αὐτὸν εὐνοῦχός τις τῶν πιστικωτάτων, ὁ λεγόμενος Ἐργοδότης. σπουδῇ δὲ τοῦ Συμεὼν φιλίως διακειμένου πρὸς τὸν πατρίκιον Ρωμανὸν τὸν Ἀργυρόν, αὕτη μὲν παρωράθη ἡ γνώμη, καὶ στέλλεταί τις τάχα ἐκ βασιλέως ἐς τὸν Δαλασσηνόν, ἐκεῖσε προσμένειν κελεύοντος αὐτόν, ὅπῃ ἂν ἡ γραφὴ καταλήψηται, ἄγεται δὲ ὁ Ρωμανὸς ἐς τὰ βασίλεια. Berlin New York 1973), σελ. 373, , 26. Ο Κωνσταντίνος Δαλασσηνός λαμβάνει μέρος στην εκστρατεία του Ρωμανού Γ Αργυρού στη Συρία: τότε δὴ καὶ Κωνσταντῖνος πατρίκιος ὁ Δαλασσηνὸς ἐκπεμφθεὶς ἀνακόψαι τοὺς ἐπεμβαίνοντας καὶ ἀνδρικόν τι καὶ γενναῖον διαπράξασθαι, καὶ τούτοις συμπλακεὶς καὶ ἀκόσμως φυγὼν μεγάλης συγχύσεως καὶ ταραχῆς τὰ Ρωμαίων ἐνέπλησε καὶ τὸν βασιλέα αὐτόν. ἐπανελθόντος γὰρ αὐτοῦ τεθορυβημένου καὶ τὸ στρατόπεδον ἅπαν ταραχῆς ἐμφορήσαντος καὶ ἀκοσμίας, οὐκέτι τοῦ λοιποῦ λόγος μάχης ἐτύγχανεν, ἀλλ ἕκαστος, ὥς πῃ δυνατὸν ἦν, τὴν ἑαυτοῦ ἐπραγματεύετο σωτηρίαν. Berlin New York 1973), σελ. 381, Ο Σκυλίτζης περιγράφει την αντίδραση του Κωνσταντίνου Δαλασσηνού στην ανάρρηση του Μιχαήλ Δ Παφλαγόνος στο θρόνο: πάντα δὲ τὰ ἔνδον καταστησάμενος γράμματα κατὰ πάσης ἐκπέμπει τῆς οἰκουμένης, γνωρίζοντα τοῖς πᾶσιν, ὡς εἴη μὲν Ρωμανὸς ὁ βασιλεὺς τὸ φυσικὸν ἀποδεδωκὼς χρέος, ἀνηγόρευται δὲ ὁ Μιχαὴλ ἔτι ζῶντος ἐκείνου καὶ ἐπιτρέποντος, καὶ τῇ βασιλίδι συζεύγνυται. πρὸς ἅπερ πάντες μὲν ὑπεκλίνοντο οἱ ἄλλοι, καὶ δι εὐφήμου φωνῆς τὸν νέον ἐμεγάλυνον βασιλέα. μόνος δὲ Κωνσταντῖνος πατρίκιος ὁ Δαλασσηνός, οἴκαδε διατρίβων, οὐκ ἤνεγκε πράως τὴν ἀκοήν, ἀλλὰ καὶ ἀπεδυσπέτησε πρὸς τὰ φημιζόμενα καὶ διὰ θαύματος ἦγε, πῶς πλείστων ἀγαθῶν ὄντων ἀνδρῶν ἐξ οἴκων λαμπρῶν καὶ ἐπισήμου γένους χυδαῖος καὶ τριωβολιμαῖος ἄνθρωπος τῶν ἄλλων προτετίμητο πάντων καὶ δεσπότης καὶ βασιλεὺς ἀνηγόρευτο. τοῦτο δὲ πυθόμενος ὁ Δημιουργήθηκε στις 23/11/2017 Σελίδα 7/12

8 Krsmanović Bojana,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Ἰωάννης ἐπλήσθη μέν, ὡς εἰκός, θορύβου καὶ ταραχῆς, ἐμελέτα δὲ καὶ ἐσκέπτετο, πῶς ἂν καὶ τόνδε τὸν ἄνδρα ὑπὸ τὴν ἑαυτοῦ θεῖτο σαγήνην. καὶ δὴ στέλλεται πρὸς αὐτὸν εἷς τῶν εὐνούχων ὁ λεγόμενος Ἐργοδότης, ἐπιτήδειος ὑπηρετεῖν εἰς τὰ τοιοῦτα, ἐφ ᾧ ὅρκους δοῦναί τε καὶ λαβεῖν καὶ ἀγαγεῖν τὸν ἄνδρα ἐς βασιλέα. Berlin New York 1973), σελ. 392, , 41. Η προσωρινή συμφιλίωση μεταξύ Κωνσταντίνου Δαλασσηνού και Μιχαήλ Δ, όπως περιγράφεται από τον Ιωάννη Σκυλίτζη: Ἄρτι δὲ τοῦ Ἐργοδότου πρὸς τὸν Δαλασσηνὸν ἀφικομένου, πιστεῦσαι μὲν οὗτος τοῖς ὅρκοις καὶ σὺν αὐτῷ ἀπελθεῖν ἐν τῷ Βυζαντίῳ οὐκ ἠθέλησεν, τῶν τινὰ δὲ πέμψας πιστοτάτων αὐτῷ ὅρκους τε ἀπῄτησε μείζονας τοῦ μή τι παθεῖν χαλεπόν, καὶ ἀπελθεῖν ἐπηγγείλατο. πέμπεται τοίνυν Κωνσταντῖνος ὁ Φαγίτζης εὐνοῦχος, ἄνθρωπος Παφλαγὼν καὶ συνήθης τῷ βασιλεῖ, τά τε τίμια ἐπαγόμενος ξύλα καὶ τὸ ἅγιον ἐκμαγεῖον καὶ τὴν πρὸς Αὔγαρον ἰδιόγραφον ἐπιστολὴν τοῦ κυρίου καὶ σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ εἰκόνα τῆς ὑπεραγίας θεοτόκου. ὃς ἀπελθὼν καὶ ὅρκους τῷ Κωνσταντίνω δοὺς καὶ λαβών, ἔρχεται μετ αὐτοῦ εἰς τὸ Βυζάντιον. ἐλθόντα δὲ τοῦτον φιλοφρόνως ὁ βασιλεὺς ὑπεδέξατο, καὶ ἀνθύπατον τιμήσας καὶ δώροις μεγίστοις δεξιωσάμενος ἀνέτως καὶ ἀδεῶς προσέταξε διάγειν ἐν τῷ ὄντι κατὰ τὰ Κύρου οἴκῳ αὐτοῦ. Berlin New York 1973), σελ. 393, , 69. Περιγραφή των γεγονότων που οδήγησαν στην εξορία και φυλάκιση του Κωνσταντίνου Δαλασσηνού και των οικείων του (1034): Μιχαὴλ δὲ ὁ βασιλεὺς ὑπό τε τῆς δαιμονίου νόσου εἰργόμενος, καὶ ἄλλως πρὸς μεταχείρησιν πραγμάτων νωθρός τις ὢν καὶ ἀμβλύς, σχῆμα μὲν εἶχε τῆς βασιλείας καὶ ὄνομα, ἡ δὲ τῶν πραγμάτων ἐνέργεια ἅπασα πολιτικῶν τε καὶ στρατιωτικῶν ἐν ταῖς χερσὶν ἦν τοῦ Ἰωάννου. εὐθὺς οὖν προχειρίζεται Νικήταν τὸν ἑαυτοῦ ἀδελφὸν δοῦκα Ἀντιοχείας, ὃν ἀπελθόντα εἰσελθεῖν ἐν τῇ πόλει οὐ συνεχώρησαν οι Ἀντιοχεῖς. πρὸ μικροῦ γὰρ φορολόγος τις, Σαλίβας τὴν προσηγορίαν, τὰ κατ αὐτοὺς ἐπιτετραμμένος καὶ βαρέως τοῖς ἀνθρώποις ἐπενηνεγμένος κτείνεται παρὰ τοῦ δήμου τῶν Ἀντιοχέων. διὰ οὖν τὸν τούτου φόνον, ἵνα μή τι καὶ ἀνήκεστον πάθωσι δεδιότες οι Ἀντιοχεῖς, ἀπέκλεισαν τῷ Νικήτᾳ τὴν εἴσοδον. ὅρκοις δὲ τούτου πιστωσαμένου, ὡς ἀμνηστία κακῶν αὐτοῖς ἔσεται, καὶ οὐδὲν οὐδεὶς πείσεται ἄχαρι διὰ τὸν τοῦ Σαλίβα φόνον, συγχωροῦσι τὴν εἴσοδον. ὁ δὲ τῆς πόλεως ἐπειλημμένος καὶ κύριος τῶν πραγμάτων γενόμενος, ὀλίγα ἢ οὐδὲν τῶν ὅρκων φροντίσας, ἀμφὶ μὲν τοὺς ἑκατὸν ἄνδρας ἀπέκτεινεν ἀποτεμών τε καὶ ἀνασκολοπίσας, ἕνδεκα δὲ τοὺς προὔχοντας ζαμπλούτους ἄνδρας καὶ γένει περιφανεῖς δεσμεύσας, ὧν κορυφαῖος ἦν ὁ πατρίκιος Ἐλπίδιος, δεσμίους ἐκπέμπει πρὸς τὸ Βυζάντιον, γράψας τῷ ἀδελφῷ Ἰωάννῃ, μὴ διὰ τὸν τοῦ Σαλίβα φόνον κωλυθῆναι αὐτῷ τὴν εἰς τὴν πόλιν εἴσοδον, ἀλλὰ διὰ τὴν εἰς τὸν Δαλασσηνὸν εὔνοιαν. τοῦτο τῆς προαποκειμένης ὑπονοίας κατὰ τοῦ Δαλασσηνοῦ τῷ Ἰωάννῃ ζώπυρον ἐγεγόνει καὶ εἰς πυρσὸν ἀνήπτετο. καὶ εὐθὺς ἄγεται εἰς τὰ βασίλεια, καὶ κατὰ τὴν τρίτην τοῦ Αὐγούστου μηνὸς τῆς δευτέρας ἰνδικτιῶνος ἐν τῇ νήσῳ Πλάτῃ περιορίζεται. βάλλεται δὲ καὶ ἔν τινι πύργῳ ὁ ἐπὶ θυγατρὶ γαμβρὸς αὐτοῦ Κωνσταντῖνος ὁ Δοῦκας, ὅτιπερ ἐπεβοᾶτο τὴν ἀδικίαν καὶ τὴν παράβασιν τῶν ὅρκων ἐξήλεγχε καὶ τὸν θεὸν ἐμαρτύρετο. ἔπαθον δὲ δι αὐτὸν καὶ ἄνδρες τρεῖς τῶν ἐκ τῆς Μικρᾶς Ἀσίας εὐγενεῖς καὶ πλούσιοι, ὁ Γουδέλης, ὁ Βαϊανὸς καὶ ὁ λεγόμενος Προβατᾶς, δημευθείσης τῆς οὐσίας αὐτῶν καὶ Κωνσταντίνῳ τῷ τοῦ βασιλέως ἀφορισθείσης ἀδελφῷ. τότε καὶ Συμεὼν πρωτοβεστιάριος, ὁ τῶν θεραπόντων τοῦ βασιλέως εἷς Κωνσταντίνου, ὅτι μὴ ἠρέσκετο τοῖς δρωμένοις, ἀλλὰ τὴν εἰς τὸν Δαλασσηνὸν ἀδικίαν ἐπεβοᾶτο καὶ τὴν τῶν ὅρκων ἀθέτησιν τῶν βασιλείων, διώκεται καὶ τῆς πόλεως, κἀν τῷ Ὀλύμπῳ γενόμενος τὴν κοσμικὴν ἀπέθετο τρίχα, καρεὶς ἐν τῷ παρ αὐτοῦ νεουργηθέντι μοναστηρίῳ. Berlin New York 1973), σελ. 395, , 32. Αναφορά του ιστορικού Ιωάννη Σκυλίτζη στην εμμονή του Ιωάννη Ορφανοτρόφου με τον Κωνσταντίνο Δαλασσηνό: περαιωθέντες δὲ καὶ τὸν Ἴστρον οἱ Πατζινάκαι πᾶσαν ἐληΐσαντο τὴν Μυσίαν ἄχρι Θεσσαλονίκης, καὶ τὰ τῶν Ἄφρων πλοῖα τὰς Κυκλάδας οὐ μικρῶς ἐλυμήναντο. ὧν οὐδεμία φροντὶς ἦν τῷ Ἰωάννῃ, μόνην δ ἔμμονον ἀσχολίαν εἶχεν, ὅπως ἂν ὁ Δαλασσηνὸς ἀσφαλῶς τηρεῖτο, καὶ μὴ τὰς αὐτοῦ λάθοι διαδρὰς πλεκτάνας. καὶ δῆτα μεταγαγὼν ἀπὸ τῆς νήσου Πλάτης αὐτὸν πύργῳ καθείργνυσιν ἀσφαλεῖ, ἐπιστήσας αὐτῷ φρουροὺς οὐκ αγεννεῖς. Berlin New York 1973), σελ. 397, Ο Σκυλίτζης περιγράφει το διωγμό της οικογένειας των Δαλασσηνών από τον Ιωάννη Ορφανοτρόφο: Τῷ δὲ Ϛφμζ ἔτει, ἰνδικτιῶνος ἑβδόμης, ἐπιτείνων τὸ πρὸς τὸν Δαλασσηνὸν ἔχθος ὁ Ἰωάννης ὑπερορίζει καὶ Θεοφύλακτον Δημιουργήθηκε στις 23/11/2017 Σελίδα 8/12

9 Krsmanović Bojana,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια πατρίκιον τὸν αὐτοῦ ἀδελφόν, καὶ τὸν ἕτερον ἀδελφὸν αὐτοῦ τὸν πατρίκιον Ρωμανόν, καὶ Ἀδριανὸν τὸν ἀνεψιὸν αὐτῶν καὶ τοὺς λοιποὺς τοὺς κατὰ γένος αὐτῷ ἐγγίζοντας. ἔσπευδε γὰρ ἀφανίσαι τὸ γένος αὐτοῦ. Berlin New York 1973), σελ. 404, Ο Μιχαήλ Ε Καλαφάτης απελευθερώνει τον Κωνσταντίνο Δαλασσηνό (1041): καὶ ἦν ὁ ἀνὴρ ἐπὶ μὲν τῆς προτέρας διαγωγῆς κακιζόμενος καὶ τοῖς ἐπαινετῶς πολιτευομένοις μὴ συναπτόμενος, ἐπὶ δὲ τῆς βασιλικῆς ἀναβάσεως καὶ λίαν ἐγκωμιαζόμενός τε καὶ σεμνυνόμενος, οἷα φιλοτίμως ἄρτι πρῶτον ὑπὲρ τοὺς πρὸ αὐτοῦ βεβασιλευκότας τῇ συγκλήτῳ καὶ τοῖς ἄλλοις προσφερόμενος ὑπηκόοις, καὶ τιμαῖς περιβλέπτοις καὶ ἀξιώμασι πλείστους ὅσους καταγεραίρων, καὶ τὴν εὐνομίαν, εἴπερ τις ἄλλος, σπουδάζων ἀνεγερθῆναι, καὶ τῶν ἀδικουμένων ἐκδικητὴς ἀναφαινόμενος ἀπαραίτητος, καὶ δικαιοσύνην τῶν ἄλλων ἁπάντων ὑπεραίρων καὶ προτιμώμενος. ἐξήγαγε γὰρ καὶ τῆς χρονίας φρουρᾶς τόν τε Κωνσταντῖνον ἐκεῖνον τὸν Δαλασσηνόν, ὡς ὕποπτον περὶ τῆς βασιλείας ἐν πύργῳ ἀποκλεισθέντα παρὰ τοῦ θείου αὐτοῦ, Μιχαήλ Ατταλειάτης, Ιστορία, Bekker, I. (επιμ.), Michaelis Attaliotae Historia (Bonn 1853), σελ. 11, Περιγραφή του ήθους και του χαρακτήρα του Κωνσταντίνου Δαλασσηνού από τον λόγιο Μιχαήλ Ψελλό: Ἦν δέ τις ἀνὴρ τὸ τηνικαῦτα μετὰ τῶν ἄλλων, καὶ τὸ εἶδος οὐκ ἄλλος, ᾧ πατρὶς μὲν ἡ Δάλασσα, χωρίον ἐπισημότατον, Κωνσταντῖνος δὲ τοὔνομα, ὥσπερ εἰς ἀρχικὸν ὄγκον παρεσκευασμένος παρὰ τῆς φύσεως οὕπω γὰρ δεκαέτης ἐγεγόνει καὶ ἡ φήμη τοῦτον εἰς τὴν κρείττω ἦρεν ὑπόληψιν ἐδεδοίκεσαν γοῦν τὸν ἄνδρα οἱ βασιλεύοντες καὶ πάντες αὐτῷ τὴν εἰς τὰ βασίλεια πορείαν ἀπέφραττον, ὁ δέ γε Παφλαγὼν Μιχαὴλ καὶ κατακλείσας εἶχεν, οὐ μᾶλλον ἐκεῖνον δεδιὼς ἢ τοὺς πολλοὺς ἐπ αὐτῷ ὀρθὴ γὰρ ἡ Πόλις ἐγεγόνει ἰδοῦσα τὸν ἄνδρα καὶ μετεώριστο ὡς αὐτίκα τι ὑπὲρ αὐτοῦ διαπράξουσα ἀλλ ὁ μὲν ἐν φρουρίῳ καθείρξας ἐφύλαττεν ὁ δέ γε μετ ἐκεῖνον βασιλεύσας ἀνεψιὸς, ὁμοῦ τε τοῖς βασιλικοῖς θρόνοις ἐγκαθιδρύθη καὶ σβεννύει τούτῳ τὴν τῆς βασιλείας ὑπόληψιν μετασχηματίζει γὰρ αὐτῷ τὴν περιβολὴν καὶ μετὰ τῶν μελαμφορούντων ἱστᾷ, οὐχ ὡς εὔνους συμβιβάζων Θεῷ, ἀλλ ὡς δύσνους ἀπάγων τοῦ ὑπονοουμένου σκοποῦ ἀλλ ὁ μὲν ἔστεργε τὴν ψυχὴν, ὁ δὲ καιρὸς τοῦτον ἐκάλει πρὸς τὴν ἀρχὴν, καὶ εἶχε τοῦ τὸ σχῆμα μεταβαλεῖν ἐγγὺς τὸ παράδειγμα ἡ γὰρ βασιλὶς τὸ πρῶτον παθοῦσα ἐπεποιήκει τὸ δεύτερον καὶ προήχθη ταύτῃ ἐπ ἄλλο τι μετακεκλημένος ἀποτομώτερον δὲ τοῖς λόγοις χρησάμενος καὶ γενναιοτέρων ἐνθυμημάτων περὶ τῆς βασιλείας ἁψάμενος, καὶ μηδέν τι τοῦ γενναίου καθυφεὶς λήματος, δυσχερέστερος τοῖς πολλοῖς ἔδοξε καὶ τὸ ἦθος βαρύτερος, καὶ τῶν προσδοκιῶν ἀπώσθη ὑποπτευθείς. Μιχαήλ Ψελλός, Χρονογραφία, Renauld, É. (επιμ.), Michel Psellos, Chronographie ou histoire d un siècle de Byzance ( ) 1 (Paris 1926), σελ. 122, 12, 1 123, 12, 26. Ο Μιχαήλ Ψελλός επαινεί την κόρη του Κωνσταντίνου Δαλασσηνού, πρώτη σύζυγο του μετέπειτα αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Ι Δούκα: γυναῖκα δὲ γήμας καὶ γένει περιφανῆ (Κωνσταντίνου γὰρ ἦν παῖς ἐκείνου, ὃν τὸ μὲν χωρίον ἡ Δάλασσα ἤνεγκεν, ἡ δὲ ῥώμη πανταχοῦ τῆς οἰκουμένης ἐκήρυξε) καὶ κάλλει διαπρεπῆ, σωφροσύνῃ τὸν βίον ἐκόσμησεν. Μιχαήλ Ψελλός, Χρονογραφία, Renauld, É. (επιμ.), Michel Psellos, Chronographie ou histoire d un siècle de Byzance ( ) 2 (Paris 1928), σελ. 141, 6, Ο ιστορικός Νικηφόρος Βρυέννιος αναφέρεται στην καταγωγή της Άννας Δαλασσηνής: ὁ δὲ Ἰωάννης τῇ τοῦ Χάρωνος Ἀλεξίου, ᾧ τὰ κατὰ τὴν Ἰταλίαν ἐκ βασιλέως ἐγκεχείριστο πράγματα, ἀνδρὸς φρενήρους καὶ νουνεχοῦς καὶ τὴν χεῖρα γενναίου καὶ τὴν ψυχὴν θαρσαλέου, ᾧ καὶ τὸ ἐπώνυμον ἐκ τῆς ἀνδρίας κεκλήρωτο τόν τινα γὰρ τῶν ἐναντίων βαλὼν ἐπεὶ νεκρὸν ἀποδέδειχε, Χάρων ἐντεῦθεν ἐπωνομάσθη. Τούτου τὴν θυγατέρα γήμας ὁ Ἰωάννης Ἄνναν εἰς Δαλασσηνοὺς τὸ γένος μητρόθεν ἀνέλκουσαν τοὺς Ἀδριανοὺς ἐκείνους καὶ τοὺς Θεοφυλάκτους, παίδων ἀρίστων ἀπεφάνθη πατήρ. Νικηφόρος Βρυέννιος, Ύλη Ιστορίας, Gautier, P. (επιμ.), Nicéphore Bryennios, Histoire (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 9, Bruxelles 1975), σελ. 77, Έπαινος της Άννας Δαλασσηνής από την εγγονή της, την ιστορικό Άννα Κομνηνή: τοιαῦτα τὰ τῆς Ἀλεξίου βασιλείας προοίμια οὐ γάρ τις αὐτοκράτορα τοῦτον εἰκότως τό γε νῦν ὀνομάσειε τῆς αὐτοκράτορος περιωπῆς ἅπαξ ἀποκληρωθείσης παρ αὐτοῦ τῇ μητρί. ἄλλος μὲν οὖν νόμοις ἐγκωμιαστικοῖς ὑπείκων πατρίδα τῆς θαυμασίας ἐκείνης μητρὸς ἐπαινείτω καὶ γένος πρὸς Ἀδριανοὺς ἐκείνους τοὺς Δαλασσηνοὺς ἀναφερόμενον καὶ Χάρωνας καὶ τῷ πελάγει τῶν κατ ἐκείνους προτερημάτων ἐπαφιέτω τὸν λόγον, ἐμοὶ δὲ ἱστορίαν ξυγγραφούσῃ οὐκ ἐκ γένους καὶ αἵματος προσήκει ταύτην χαρακτηρίζειν, ἀλλ ἐκ τρόπου καὶ ἀρετῆς καὶ τούτων, ὁπόσον ὁ τῆς ἱστορίας ὑποτίθεται λόγος. ἵνα γὰρ πρὸς ἐκείνην Δημιουργήθηκε στις 23/11/2017 Σελίδα 9/12

10 Krsmanović Bojana,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια ἐπαναδραμοῦμαι καὶ αὖθις, ἀξίωμα μὲν οὖν μέγιστον αὐτὴ οὐ γυναικῶν μόνον, ἀλλὰ καὶ ἀρρένων καθίστατο καὶ κόσμος τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως. τὴν δὲ περὶ τὰ βασίλεια γυναικωνίτιν παντάπασι διεφθορυῖαν, ἐξότου ὁ Μονομάχος ἐκεῖνος τὸ τῆς βασιλείας ἀνεδήσατο κράτος, καὶ εἰς ἔρωτας ἀλόγους ἀποκλίνασαν καὶ μέχρι τῆς βασιλείας τοὐμοῦ πατρὸς ἐπὶ τὸ βέλτιον ἀλλοιώσασα εἰς κόσμον ἐπαινούμενον μετήνεγκε. Άννα Κομνηνή, Αλεξιάς, Reinsch, D.R. Kambylis, A. (επιμ.), Annae Comnenae Alexias (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 40, Berlin New York 2001), σελ. 105, Ο Αλέξιος Α Κομνηνός διορίζει τον συγγενή του Κωνσταντίνο Δαλασσηνό επικεφαλής των ναυτικών δυνάμεων: τοῦ συμβάντος δὲ τῷ Κασταμονίτῃ ὁ βασιλεὺς ἐν εἰδήσει γενόμενος ἕτερον ἐξοπλίζει στόλον ἐπιστήσας δοῦκα τούτου Κωνσταντῖνον τὸν Δαλασσηνόν, ἄνδρα μαχιμώτατον καὶ μητρόθεν τούτῳ προσήκοντα. ὃς κατὰ τὴν ἠιόνα τῆς Χίου γενόμενος παραχρῆμα τῆς τοῦ κάστρου πολιορκίας εἴχετο ἐκθύμως μαχόμενος καὶ σπεύδων τὴν πόλιν ἑλεῖν πρὸ τοῦ τὸν Τζαχὰν ἀπὸ τῆς Σμύρνης καταλαβεῖν. Άννα Κομνηνή, Αλεξιάς, Reinsch, D.R. Kambylis, A. (επιμ.), Annae Comnenae Alexias (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 40, Berlin New York 2001), σελ. 223, Η δράση του Κωνσταντίνου Δαλασσηνού εναντίον του εμίρη Τζαχά, όπως περιγράφεται από την Άννα Κομνηνή: ἐνόσῳ δὲ ταῦτα ἐγίνετο, ὁ Δαλασσηνὸς Κωνσταντῖνος θαλασσοκράτωρ τηνικαῦτα ὢν καὶ μήπω ἐφθακώς, κατὰ τὰ ἐντεταλμένα παρὰ τοῦ Δούκα εἰς ἀκρωτήριόν τι τὰς ναῦς προσορμίσας, ἐπεὶ ταῦτα μεμαθήκοι, ἐλθὼν ἠξίου τὸν Δούκαν παραχωρηθῆναί οἱ μετὰ τοῦ Τζαχᾶ συνάψαι πόλεμον. ὁ δὲ τὸν προγεγονότα εὐλαβούμενος ὅρκον ἀνεβάλετο τέως ὁ δὲ Δαλασσηνὸς ἐνέκειτο λέγων ὡς «σὺ μὲν ὀμώμοκας, ἐγώ δ οὐ παρῆν, καὶ σὺ μὲν τήρει ἃς δέδωκας πίστεις ἀρραγεῖς, ἐγώ δ μήτε παρὼν μητ ὀμωμοκὼς μήτέ τι τῶν συνδοξάντων ἀμφοῖν γινώσκων ἐπαποδύσομαι πρὸς τὸν κατὰ τοῦ Τζαχᾶ πόλεμον». ἐπεὶ δ ὁ Τζαχᾶς τὰ πρυμνήσια λύσας ὡς εἶχε κατευθὺ Σμύρνης τὸν ἀπόπλουν ἐποιεῖτο, καταλαμβάνει τοῦτον ὁ Δαλασσηνὸς θᾶττον ἢ λόγος καὶ παραχρῆμα προσβαλὼν ἐδίωκεν. ἀλλὰ καὶ ὁ Δούκας τὸ ἐπίλοιπον τοῦ ναυτικοῦ τοῦ Τζαχᾶ λύον τὰ πρυμνήσια ἐφθακὼς κατέσχε μὲν τὰς ναῦς καὶ τῆς βαρβαρικῆς χειρὸς τοὺς δορυαλώτους ἅπαντας καὶ τοὺς ἐν αὐτοῖς δεσμώτας αἰχμαλώτους ἐρρύσατο. ὁ δὲ Δαλασσηνὸς πολλὰ τῶν τοῦ Τζαχᾶ λῃστρικῶν πλοίων κατασχὼν τοὺς ἐνόντας σὺν αὐτοῖς ἐρέταις ἀναιρεῖσθαι παρεκελεύετο. τάχα δ ἂν καὶ ὁ Τζαχᾶς αὐτὸς ἑαλώκει, εἰ μὴ πανοῦργος ὢν καὶ τὸ μέλλον ὑφορώμενος εἰς ἓν τῶν κουφοτέρων ἀκατίων μεταβὰς διὰ τὸ ἀνύποπτον διεσώθη λαθών στοχαζόμενος γὰρ τοῦ συμπεσόντος αὐτῷ ἐκ τῆς ἠπείρου Τούρκους παρεσκευάκει εἴς τι ἀκρωτήριον ἑστάναι καὶ ὁρᾶν, μέχρις ἂν ἢ τὴν Σμύρνην ἀκινδύνως αὐτὸς καταλάβῃ ἢ πολεμίοις περιτυχὼν πρὸς αὐτοὺς τὴν ναῦν ἐξορμίσῃ καθάπερ εἴς τι κρησφύγετον. καὶ δὴ τοῦ σκοποῦ οὐκ ἠστόχει, ἀλλ ἐκεῖ τὴν ναῦν προσορμίσας μετὰ τῶν ἀπεκδεχομένων αὐτὸν Τούρκων ἑνωθεὶς ὡς πρὸς Σμύρνην ᾤχετο, καὶ δὴ καὶ ταύτην κατέλαβεν, ὁ δὲ Δαλασσηνὸς νικητὴς ὑποστρέψας ἑνοῦται τῷ μεγάλῳ δουκί. καὶ ὁ Δούκας τὰ κατὰ τὴν Μυτιλήνην ἀσφαλισάμενος, ἐπεὶ καὶ ὁ Δαλασσηνὸς ἐκεῖθεν ὑπέστρεψε, τοῦ ῥωμαϊκοῦ στόλου πολὺ μέρος ἀφελόμενος κατὰ τῶν παρὰ τοῦ Τζαχᾶ κατεχομένων (καὶ γὰρ ἱκανὰς ἔφθασε νήσους χειρώσασθαι) ἐξαπέστειλε, καὶ ἐξ ἐπιδρομῆς τήν τε Σάμον καί τινας ἄλλας νήσους κατασχὼν ἐπανέρχεται πρὸς τὴν βασιλεύουσαν. Άννα Κομνηνή, Αλεξιάς, Reinsch, D.R. Kambylis, A. (επιμ.), Annae Comnenae Alexias (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 40, Berlin New York 2001), σελ. 261, Αποστολή του Κωνσταντίνου Δαλασσηνού εναντίον του εμίρη Τζαχά: ταῦτα μεμαθηκὼς ὁ αὐτοκράτωρ οὐκ ἀνέπιπτεν αὖθις οὐδ ἀνεβάλλετο, ἀλλ ἐκ θαλάττης καὶ ἠπείρου ἔσπευδε τοῦτον καταγωνίσασθαι. τὸν μὲν οὖν Κωνσταντῖνον τὸν Δαλασσηνὸν θαλασσοκράτορα προχειρισάμενος τηνικαῦτα μετὰ τοῦ ναυτικοῦ παντὸς ἐξέπεμψε κατὰ τοῦ Τζαχᾶ, Άννα Κομνηνή, Αλεξιάς, Reinsch, D.R. Kambylis, A. (επιμ.), Annae Comnenae Alexias (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 40, Berlin New York 2001), σελ. 264, 2 6. Χρονολόγιο Τέλη 10ου αιώνα: Εμφάνιση της οικογένειας των Δαλασσηνών : Ο Δαμιανός Δαλασσηνός, γενάρχης της οικογένειας, υπηρετεί ως δούκας Αντιοχείας 1024/1025: Ο Κωνσταντίνος Δαλασσηνός, γιος του Δαμιανού, διορίζεται δούκας Αντιοχείας 1028: Ο Κωνσταντίνος Η αποφασίζει να νυμφεύσει τον Κωνσταντίνο Δαλασσηνό με τη Ζωή και να τον ορίσει διάδοχο του Δημιουργήθηκε στις 23/11/2017 Σελίδα 10/12

11 Krsmanović Bojana,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια θρόνου, αλλάζει όμως γνώμη υπέρ του Ρωμανού Αργυρού 1030: Ο Κωνσταντίνος Δαλασσηνός λαμβάνει μέρος στην εκστρατεία του αυτοκράτορα Ρωμανού Γ Αργυρού στη Συρία 1034: Εξορία και φυλάκιση του Κωνσταντίνου Δαλασσηνού από τον Ιωάννη Ορφανοτρόφο 1038/1039: Συστηματικές διώξεις μελών της οικογένειας των Δαλασσηνών από τον Ιωάννη Ορφανοτρόφο 1041: Ο Κωνσταντίνος Δαλασσηνός, μετά από εντολή του Μιχαήλ Ε Καλαφάτη, κείρεται μοναχός 1042: Ο Κωνσταντίνος Δαλασσηνός για δεύτερη φορά υποψήφιος για τον αυτοκρατορικό θρόνο, όμως η αυτοκράτειρα Ζωή επιλέγει τελικά τον Κωνσταντίνο Μονομάχο Α ήμισυ 11ου αιώνα: Οι Δαλασσηνοί συνάπτουν συγγενικούς δεσμούς με τις οικογένειες των Δουκών και των Κομνηνών : Ο Θεόδωρος Δαλασσηνός αναφέρεται ως πρόεδρος και δούκας Θεσσαλονίκης και Σερρών 1073: Ο Δαμιανός Δαλασσηνός αναφέρεται ως δούκας Σκοπίων περίπου: Ο Κωνσταντίνος Δαλασσηνός, συγγενής του αυτοκράτορα Αλεξίου Α, ως διοικητής των ναυτικών δυνάμεων της αυτοκρατορίας, μάχεται εναντίον του εμίρη Τζαχά Αρχές 12ου αιώνα: Οι Δαλασσηνοί ανανεώνουν τους συγγενικούς δεσμούς με τη δυναστεία των Κομνηνών Περί το 1138: Ο Ιωάννης Δαλασσηνός λαμβάνει τον τίτλο του καίσαρα 1143: Συνωμοσία του Ιωάννη Ρογήρου Δαλασσηνού εναντίον του Μανουήλ Α Κομνηνού Αρχές του 13ου αιώνα: Αρχίζει η μείωση της σημασίας της οικογένειας των Δαλασσηνών Βοηθ. Κατάλογοι ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΠΙΦΑΝΩΝ ΜΕΛΩΝ Δαμιανός Δαλασσηνός: Γενάρχης της οικογένειας, έδρασε στο β ήμισυ του 10ου αιώνα. Διετέλεσε δούκας Αντιοχείας. Σκοτώθηκε στη μάχη της Απάμειας (998). Κωνσταντίνος Δαλασσηνός: Ο μεγαλύτερος γιος του προηγούμενου, έδρασε από τα τέλη του 10ου και στη διάρκεια του α μισού του 11ου αιώνα. Πέθανε μετά το Δύο φορές ήταν υποψήφιος για το αξίωμα του αυτοκράτορα το 1028 και το Θεοφύλακτος Δαλασσηνός: Γιος του Δαμιανού, έδρασε στο α ήμισυ του 11ου αιώνα. Διετέλεσε και αυτός δούκας Αντιοχείας. Ρωμανός Δαλασσηνός: Γιος του Δαμιανού, έδρασε στο α ήμισυ του 11ου αιώνα. Διετέλεσε κατεπάνω Ιβηρίας. Θεόδωρος Δαλασσηνός: Δούκας Θεσσαλονίκης και Σερρών το Δαμιανός Δαλασσηνός: Δημιουργήθηκε στις 23/11/2017 Σελίδα 11/12

12 Krsmanović Bojana,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Δούκας Σκοπίων το Αδριανός Δαλασσηνός: Ανιψιός των Κωνσταντίνου, Θεοφυλάκτου και Ρωμανού Δαλασσηνού. Φυλακίστηκε το από τον Ιωάννη Ορφανοτρόφο. Άννα Δαλασσηνή: Εκ μητρός εγγονή του προηγούμενου. Μητέρα του αυτοκράτορα Αλεξίου Α Κομνηνού. Γεννήθηκε περί το 1030 πέθανε το 1101/1102. Κωνσταντίνος Δαλασσηνός: Έδρασε στο β ήμισυ του 11ου αιώνα. Ένας από τους πιο επιφανείς ναυτικούς διοικητές επί Αλεξίου Α Κομνηνού, του οποίου ήταν συγγενής. Διακρίθηκε στον αγώνα εναντίον του Τζαχά, εμίρη της Σμύρνης. Κωνσταντίνος Δαλασσηνός Δούκας: Έδρασε στα τέλη του 11ου και τις αρχές του 12ου αιώνα. Ιωάννης Ρογήρος Δαλασσηνός: Έδρασε στο α ήμισυ του 12ου αιώνα. Περί το 1138 νυμφεύθηκε την κόρη του αυτοκράτορα Ιωάννη Β Κομνηνού και αναδείχθηκε στο αξίωμα του καίσαρα. Περί το 1143 συνωμότησε εναντίον του Μανουήλ Α Κομνηνού. Θεόδωρος Δαλασσηνός: Αναφέρεται ως δικαστής το Έφερε τον τίτλο του σεβαστού. Δημιουργήθηκε στις 23/11/2017 Σελίδα 12/12