ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ Τμήμα: Μεςογειακών Σπουδών Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα: Πολιτικέσ, Οικονομικέσ και Διεθνείσ Σχέςεισ ςτη Μεςόγειο. Ονοματεπώνυμο: Καΰζερλή Ντουΰςάλ ΑΜ: 433Μ/ Θέμα διπλωματικήσ εργαςίασ: «Η επίδραςη τησ ευρωπαΰκήσ πορείασ τησ Τουρκίασ ςτο εςωτερικό πολιτικό ςύςτημα τησ χώρασ: » Επιτροπή Επιβλέπουςα: Βιβή Κεφαλά Μέλη: Π. Tςάκωνασ, Χρ. Σατλάνησ. ΡΟΓΟ, ΔΠΣΔΜΒΡΗΟ 2011 ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ 1

2 ΔΗΑΓΧΓΖ.ζει. 3 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1 Ο ΣΟ ΠΟΛΗΣΗΚΟ ΤΣΖΜΑ ΣΖ ΣΟΤΡΚΗΑ ζει Σα πνιηηηθά θφκκαηα.. ζει Η πεπίοδορ ηος Μονοκομμαηιζμού ζελ Η Πεπίοδορ ηος Πολςκομμαηιζμού..ζελ Ο ξφινο ηνπ ζηξαηνχ ζηε ζπγθξφηεζε ηνπ ηνπξθηθνχ θξάηνπο.....ζει Ο ξφινο ηνπ ζηξαηνχ ζην πνιηηηθφ ζχζηεκα...ζει.26 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2 Ο Ζ ΤΜΦΧΝΗΑ ΣΟΤ ΔΛΗΝΚΗ (1999) ΚΑΗ ΣΟ ΕΖΣΖΜΑ ΣΟΤ ΔΤΡΧΠΑΨΚΟΤ ΚΔΚΣΖΜΔΝΟΤ.....ζει Ηζηνξηθή αλαδξνκή ησλ ζρέζεσλ ηεο Σνπξθίαο κε ηελ Δπξσπατθή Έλσζε...ζει Αλζξψπηλα Γηθαηψκαηα..ζει Πνιηηηθά Γηθαηψκαηα...ζει Πνηληθφ χζηεκα....ζει.40 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3 ν Ζ ΑΝΟΓΟ ΣΟΤ ΚΟΜΜΑΣΟ ΓΗΚΑΗΟΤΝΖ ΚΑΗ ΑΝΑΠΣΤΞΖ (ΑΚΡ) ΣΖΝ ΔΞΟΤΗΑ (2002) ΚΑΗ Ζ ΔΝΣΑΞΗΑΚΖ ΠΟΡΔΗΑ ΣΖ ΣΟΤΡΚΗΑ...ζει Οη αιιαγέο ζην Σνπξθηθφ χληαγκα θαη ηελ λνκνζεζία.....ζει Οη αληηδξάζεηο ησλ θεκαιηζηψλ.ζει Αλνηθηά δεηήκαηα...ζει.62 ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ...ζει.67 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑΣΑ...ζει.72 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ...ζει.85 2

3 ΔΗΑΓΧΓΖ Ζ Σνπξθία είλαη κηα ρψξα κε κεγάιε γεσζηξαηεγηθή, γεσνηθνλνκηθή θαη γεσπνιηηηθή ζεκαζία. Χο ρψξα ηεο «Μέζεο Αλαηνιήο, ησλ Βαιθαλίσλ, ηνπ Καπθάζνπ, ηεο Κεληξηθήο Αζίαο, ηεο Καζπίαο, ηεο Μεζνγείνπ, ηνπ Κφιπνπ θαη ηεο Μαχξεο Θάιαζζαο», πξνσζεί ην πιενλέθηεκα ηεο πνιιαπιήο γεσγξαθηθήο ηεο ζέζεο, πξνζπαζψληαο λα αλαδεηρζεί ζε ηζρπξφ πεξηθεξεηαθφ παίθηε ηεο πεξηνρήο. 1 Χζηφζν, ε Σνπξθία επηζπκεί δηαθαψο, ήδε απφ ηελ δεθαεηία ηνπ 60, λα θαηαζηεί πιήξεο κέινο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Ζ πάγηα απηή επηδίσμε ηεο Σνπξθίαο δελ ζπληζηά ζε θακία πεξίπησζε κία πνιηηηθή εκκνλή ηεο Άγθπξαο νχηε ζεκαίλεη πνιηηηθή, δηπισκαηηθή, θνηλσληθή ή νηθνλνκηθή αθηλεζία ελ αλακνλή ηεο έληαμεο. Αληίζεηα, ε ηνπξθηθή πνιηηηθή θαη δηπισκαηία επηδεηθλχνπλ έληνλε θηλεηηθφηεηα, πξνζπαζψληαο λα πξνζαξκνζηνχλ ζηηο ηεξάζηηεο αιιαγέο πνπ επέθεξε ην ηέινο ηνπ δηπνιηζκνχ θαη νη κεηέπεηηα ξαγδαίεο δηεζλείο θαη πεξηθεξεηαθέο εμειίμεηο. Ζ Σνπξθία απνηειεί κία δπλάκεη ζεκαληηθή αγνξά, έλα κνληέιν γηα ην κνπζνπικαληθφ θφζκν, έλαλ θφκβν κεηαθνξψλ θαη ελέξγεηαο αιιά θαη «γέθπξα» επηθνηλσλίαο κεηαμχ ηεο Γχζεο θαη ηεο Αλαηνιήο. Απφ ηελ άιιε, είλαη κέινο ηνπ ΝΑΣΟ, θαη ε ζπκβνιή ηεο ζηελ επξσπατθή αζθάιεηα θαη ζην δηάινγν κεηαμχ ΝΑΣΟ θαη Δπξσπατθήο Έλσζεο γηα δεηήκαηα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ Δπξσπατθή Πνιηηηθή Αζθάιεηαο θαη Άκπλαο είλαη θαζνξηζηηθήο ζεκαζίαο. Έρεη ηε κεγαιχηεξε ζηξαηησηηθή δχλακε ζηελ Δπξψπε θαη ηε δεχηεξε κεγαιχηεξε ζην ΝΑΣΟ, κεηά ηηο ΖΠΑ. Καζψο έρεη ζεκαληηθή ζπλεηζθνξά ζε εηξελεπηηθέο απνζηνιέο απφ ην 1988 κέρξη ζήκεξα (Αλαηνιηθφ Σηκφξ, Γεσξγία, Γπηηθή ρζε, ζχλνξα Ηξάλ θαη Ηξάθ, Κνπβέηη, Βνζλία, νκαιία, Κνζζπθνπέδην, Αθγαληζηάλ θαη Λίβαλνο) έρεη ζεκαληηθή εκπεηξία ζε ζηξαηησηηθέο απνζηνιέο ζην εμσηεξηθφ θαη, επνκέλσο, κπνξεί λα ζπκβάιεη απνηειεζκαηηθά ζηελ αληηκεηψπηζε ζνβαξψλ δηεζλψλ πξνβιεκάησλ. Πξάγκαηη, ε Σνπξθία είλαη φρη κφλν έλαο ζεκαληηθφο γεσπνιηηηθφο, γεσζηξαηεγηθφο θαη γεσνηθνλνκηθφο παίθηεο ζε πεξηζζφηεξα απφ έλα πεξηθεξεηαθά 1 Σν γεσγξαθηθφ πιενλέθηεκα ηεο Σνπξθίαο έρεη επηζεκαλζεί ζρεδφλ απφ φινπο ηνπο εγέηεο ηεο ρψξαο: απφ ηνχο ηφηε πξσζππνπξγνχο Σνπξγθνχη Οδάι ζηελ δεθαεηία ηνπ 80 θαη Μπνπιέλη Δηδεβίη, απφ ηνλ ηφηε ππνπξγφ Δμσηεξηθψλ Ηζκαήι Σδεκ ζηε δεθαεηία ηνπ 1990, θαζψο θαη απφ ηνλ ζεκεξηλφ ππνπξγφ Δμσηεξηθψλ Αρκέη Νηαβνχηνγινπ ην

4 ππνζπζηήκαηα, φρη κφλν είλαη κία ηαρχηαηα αλαπηπζζφκελε νηθνλνκία αιιά θαη κπνξεί λα ζπκβάιεη ζεκαληηθά ζηελ αληηκεηψπηζε δηεζληθψλ πξνβιεκάησλ, φπσο ε ιαζξνκεηαλάζηεπζε θαη ην ιαζξεκπφξην, θαζψο θαη ζηελ αληηκεηψπηζε αζχκκεηξσλ απεηιψλ φπσο ε ηξνκνθξαηία. Δπίζεο, βξίζθεηαη ζε άκεζε γεηηλίαζε κε ηελ Δπξσπατθή Έλσζε, πξάγκα πνπ ζεκαίλεη φηη ε έληαμε ηεο Σνπξθίαο ζηελ Δλσκέλε Δπξψπε ζα ηεο έδηλε ηελ επθαηξία λα απνθηήζεη ζρέζεηο θαη επηξξνή ζε φιεο απηέο ηηο πεξηνρέο, απφ ηηο νπνίεο νη Δπξσπαίνη είλαη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα απφληεο. Ζ νηθνλνκία ηεο Σνπξθίαο έρεη παξνπζηάζεη ζεκαληηθή αλάπηπμε ηελ ηειεπηαία δεθαεηία. Παξά ηελ νηθνλνκηθή θξίζε ηνπ , θαη ράξε ζην δάλεην πνπ έιαβε απφ ην Γηεζλέο Ννκηζκαηηθφ Σακείν ην 1999, αιιά θαη ην Οηθνλνκηθφ Πξφγξακκα ηνπ 2001, ν ξπζκφο αλάπηπμεο ηεο ζηα ρξφληα πνπ αθνινχζεζαλ έθηαζε ην 7,5%, ην Αθαζάξηζην Δζληθφ Πξντφλ (ΑΔΠ) ηξηπιαζηάζηεθε, θαη ν πιεζσξηζκφο κεηψζεθε απφ 29,7% ζε 9,7%, ελψ θαηαξγήζεθαλ ηα θξαηηθά κνλνπψιηα ζηνλ ειεθηξηζκφ, ην θπζηθφ αέξην θαη ηα θαπλά. Απφ ηελ άιιε, ράξε ζηελ Σεισλεηαθή Έλσζε κε ηελ Δπξσπατθή Έλσζε απφ ην 1996, ε ελαξκφληζε ηεο Σνπξθίαο κε ηα επξσπατθά δεδνκέλα ζην εκπφξην είλαη αξθεηά πξνρσξεκέλε θαη ζήκεξα νη πξνδηαγξαθέο ηεο Σνπξθίαο πξνζεγγίδνπλ απηέο ηεο θνηλήο αγνξάο. Ζ παξαγσγηθφηεηα ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα θαη ην πνιππιεζέο εξγαηηθφ δπλακηθφ θαζηζηνχλ ηελ αγνξά αγαζψλ θαη θεθαιαίσλ ηεο Σνπξθίαο αληαγσληζηηθή θαη πνιιά ππνζρφκελε γηα ηα θξάηε - κέιε ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Παξάιιεια, ε κεγάιε δεκνγξαθηθή αχμεζε ηεο ρψξαο απφ ηε κηα αλεζπρεί ηνπο Δπξσπαίνπο, εμαηηίαο ηεο κεηαλάζηεπζεο, ζπγρξφλσο φκσο εμαζθαιίδεη κία κεγάιε αγνξά γηα ηα επξσπατθά πξντφληα. 2 ζνλ αθνξά ην δήηεκα ηεο αζθάιεηαο, ε Σνπξθία έπαηδε ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ επξσπατθή αζθάιεηα, ήδε απφ ηελ πεξίνδν ηνπ Φπρξνχ Πνιέκνπ, γεγνλφο ην νπνίν είλαη ηφζν ζεκαληηθφ πνπ ελδέρεηαη λα επεξεάζεη θαζνξηζηηθά ηελ εληαμηαθή ηεο πνξεία. Δίλαη ε ρψξα πνπ απνηέιεζε ην κήινλ ηεο Έξηδνο ηελ επνρή ηνπ δηπνιηζκνχ αλάκεζα ζηηο δχν ππεξδπλάκεηο, θαζψο, θαζφξηδε ηελ αλάζρεζε πξνο ηε νβηεηηθή Έλσζε, έθιεηλε ηε δίνδν πξνο ηηο ζεξκέο ζάιαζζεο θαη έιεγρε ηα ζηελά 2 Γεκήηξεο Σξηαληαθχιινπ θαη Διέλε Φσηίνπ, Σοςπκική Εξυηεπική Πολιηική ηην εποσή ηος ΑΚP, Ππορ μια Pax Ottomana; (Αζήλα: Δθδφζεηο Παπαδήζε, 2010),

5 ηνπ Βνζπφξνπ. Απηή ε γεσζηξαηεγηθή ζέζε θαζηζηά ηελ Σνπξθία ζεκαληηθφ παξάγνληα ζην πεξηθεξεηαθφ ζχζηεκα αζθαιείαο, θπξίσο κεηά ην ηέινο ηνπ Φπρξνχ Πνιέκνπ θαη ηελ θαηάξξεπζε ηεο νβηεηηθήο Έλσζεο. Δπίζεο, ε Σνπξθία είλαη έλαο ζεκαληηθφο παίθηεο ζην «παηρλίδη ησλ αγσγψλ», πνπ κπνξεί λα εμαζθαιίζεη ηελ ζρεηηθή, ηνπιάρηζηνλ, ελεξγεηαθή επάξθεηα ηεο πεξηνρήο. Χζηφζν, ε Σνπξθία αληηκεησπίδεη ζνβαξά εζσηεξηθά πξνβιήκαηα πνιηηηθήο, νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο θχζεο θαη βξίζθεηαη ζε δηαδηθαζία αλαδήηεζεο ξφινπ θαη ηαπηφηεηαο. Ζ ζέζε ηνπ ζηξαηνχ ζηελ Σνπξθία απνηειεί ηδηαίηεξε πεξίπησζε. Ο ζηξαηφο ππήξμε, απφ ηελ ίδξπζε ηνπ ζχγρξνλνπ ηνπξθηθνχ θξάηνπο, πάληνηε δπηηθφζηξνθνο, ζεσξεί φηη ν ξφινο ηνπ είλαη ηδηαίηεξα επξχο, δειαδή ν ζηξαηφο είλαη φρη κφλν αξκφδηνο γηα ηελ δηαηήξεζε ηεο αζθάιεηαο ηεο ρψξαο αιιά θαη θνξέαο ηεο δεκνθξαηίαο θαη ηνπ εθζπγρξνληζκνχ. Χζηφζν, κία ηέηνηα άπνςε, ε νπνία έρεη πξνθαλψο ηεξάζηηεο πνιηηηθέο ζπλέπεηεο, βξίζθεηαη πνιχ καθξηά απφ ηα θξαηνχληα ζηνλ δπηηθφ θφζκν, φπνπ ν ζηξαηφο ππάγεηαη ζηελ πνιηηηθή εγεζία θαη εθηειεί ηηο απνθάζεηο ηεο. Σν δεηνχκελν γηα ηελ Σνπξθία, ινηπφλ, δελ είλαη λα απνδπλακσζεί θαη λα πεξηζσξηνπνηεζεί ν ζηξαηφο, αιιά λα ηεζνχλ ηα φξηα σο πξνο ην εχξνο ησλ αξκνδηνηήησλ ηνπ. πρλά απαζρνιεί ηε δηεζλή, θαη φρη κφλν, θνηλφηεηα ε ζχγθξνπζε κεηαμχ ησλ θεκαιηζηψλ θαη ηεο «θηινηζιακηθήο» θπβέξλεζεο ηνπ Κφκκαηνο Γηθαηνζχλεο θαη Αλάπηπμεο (ΑΚΡ). Χζηφζν, ηφζν ε θηινηζιακηθή θπβέξλεζε φζν θαη ε ζηξαηησηηθν-γξαθεηνθξαηηθή ειίη, είλαη πξντφληα ηνπ ίδηνπ ζπζηήκαηνο θαη ηεο ίδηαο πνιηηηθήο θνπιηνχξαο. Ζ ζχγθξνπζε κεηαμχ ηνπο είλαη, επνκέλσο, ζχγθξνπζε εμνπζίαο θαη φρη ζχγθξνπζε ηδενινγηψλ. Απφ ηελ ίδξπζε ηνπ ηνπξθηθνχ θξάηνπο ην 1923, ν ιαφο εκπηζηεπφηαλ πεξηζζφηεξν ην ζηξαηφ απφ ηνπο πνιηηηθνχο θαη ίζσο ζήκεξα είλαη ε πξψηε θνξά πνπ ε θνηλσλία δείρλεη πεξηζζφηεξε εκπηζηνζχλε ζηελ εθιεγκέλε θπβέξλεζε παξά ζηνλ ζηξαηφ. Μέρξη ηελ άλνδν ηνπ ΑΚΡ ζηελ εμνπζία, ν ζηξαηφο κε ηε ζηήξημε ηνπ ιανχ, έρεη αλαηξέςεη, κε πξαμηθνπήκαηα πνπ έγηλαλ κε ηε ζπλαίλεζε ηεο πιεηνςεθίαο ηεο θνηλσλίαο, ηέζζεξηο εθιεγκέλεο θπβεξλήζεηο, Ζ εηθφλα απηή ηνπ ζηξαηνχ αληηθαηνπηξίδεη ηελ πνιηηηθή θνπιηνχξα, ε κεηακφξθσζε ηεο νπνίαο δελ εμαξηάηαη κφλν απφ ηηο λνκνζεηηθέο κεηαξξπζκίζεηο. Ο εθδεκνθξαηηζκφο ηνπ πνιηηηθνχ ζπζηήκαηνο ζα ζπλερίζεη εθφζνλ νη δεκνθξαηηθέο αμίεο αθνκνηψλνληαη ζηε ζπλείδεζε ηνπ ιανχ, θαη απφ ηελ άιιε ν ίδηνο ν ζηξαηφο ζα θιεζεί λα νξίζεη έλα λέν ξφιν, νξίδνληαο έλα λέν εχξνο πξάμεσλ θαη έλαλ δηαθνξνπνηεκέλν ιφγν χπαξμεο. 5

6 ζν γηα ηηο επηθπιάμεηο πνπ εθθξάδνληαη ζρεηηθά κε ηνλ πεξηνξηζκφ ηνπ ξφινπ ηνπ ζηξαηνχ, κε θχξην επηρείξεκα φηη ε Σνπξθία ζα κεηαηξαπεί ζε ηζιακηθφ ραιηθάην ρσξίο ην αληέξεηζκα ηνπ ζηξαηνχ, ε απάληεζε είλαη φηη θαη ε επηξξνή ηεο ηζιακηθήο θπβέξλεζεο ζα απνδπλακσζεί εάλ νη δεκνθξαηηθέο κεηαξξπζκίζεηο είλαη πξαγκαηηθέο θαη βαζηέο. Χζηφζν, ε αιιαγή απηή ζπληζηά κία καθξνρξφληα δηαδηθαζία, φρη κφλν γηα ιφγνπο ζεζκηθνχο θαη πνιηηηθνχο αιιά θαη γηα ιφγνπο αιιαγήο πνιηηηθήο θνπιηνχξαο, ζπκπεξηθνξάο θαη λννηξνπίαο, ηφζν ησλ πνιηηηθψλ δπλάκεσλ ηεο ρψξαο φζν θαη ησλ πνιηηψλ. Αλ ε αιιαγή ηνπ ξφινπ ηνπ ζηξαηνχ απνηειεί έλα απφ ηα ζεκαληηθφηεξα δεηήκαηα πνπ ζίγεη κε πηεζηηθφ ηξφπν ε δηαδηθαζία έληαμεο ηεο Σνπξθίαο ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε, σζηφζν δελ είλαη ην κφλν. Πνιιέο είλαη νη αιιαγέο πνπ ζα πξέπεη λα γίλνπλ ζε ηνκείο ηνπ εζσηεξηθνχ δηθαίνπ, ηεο νηθνλνκίαο θ.ι.π, ψζηε ε Σνπξθία λα κπνξέζεη λα εθπιεξψζεη έλαλ απαξάβαην φξν έληαμεο ηεο ζηελ Δλσκέλε Δπξψπε, λα θαηαθηήζεη δειαδή ην θνηλνηηθφ θεθηεκέλν. Σα θξηηήξηα επηινγήο ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ ζέκαηνο, δειαδή ηεο «επίδξαζεο ηεο επξσπατθήο πνξείαο ηεο Σνπξθίαο ζην εζσηεξηθφ πνιηηηθφ ζχζηεκα ηεο ρψξαο απφ ην 1999 κε ηε πκθσλία ζην Διζίλθη έσο θαη ην 2010», νθείινληαη ζηελ πξσηνηππία ηνπ ζέκαηνο. Απφ κφλε ηεο ε Σνπξθία θαη ην πνιηηηθφ ηεο ζχζηεκα απνηεινχλ κηα εηδηθή πεξίπησζε, πνπ παξνπζηάδεη κεγάιν ελδηαθέξνλ θαη έρεη ραξαθηεξηζζεί απφ νξηζκέλνπο κειεηεηέο σο θνκβηθφ θξάηνο. Παξάιιεια, ζηελ επηινγή ηνπ ζέκαηνο ζπλέβαιε θαη ε γλψζε ηεο ηνπξθηθήο γιψζζαο, ε νπνία απνηέιεζε ζεκαληηθφ βνήζεκα γηα ηελ άληιεζε πιεξνθνξηψλ ζρεηηθά κε ην ζέκα. Ζ αλάιπζε καο ζα επηθεληξσζεί ζην πνιηηηθφ ζχζηεκα ηεο Σνπξθίαο: ν θνζκηθφο ραξαθηήξαο ηνπ θξάηνπο, ε ζέζε ηνπ ζηξαηνχ θαη ησλ ελφπισλ δπλάκεσλ σο θιεξνλνκηά ηνπ Κεκαιηθνχ θαηεζηεκέλνπ θαη ν αλαδπφκελνο ξφινο ηνπ Ηζιάκ κε ηελ άλνδν ζηελ εμνπζία ηνπ Κφκκαηνο Γηθαηνζχλεο θαη Αλάπηπμεο ηνπ Ρεηδέπ Σαγίπ Δξληνγάλ, ε ζέιεζε γηα είζνδν ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε, θαη ην πνιηηηθφ ηεο θφζηνο ηφζν γηα ηελ θπβέξλεζε φζν θαη γηα ηνπο Κεκαιηζηέο, θαη βέβαηα ε επίδξαζε πνπ έρεη ζηελ εζσηεξηθή πνιηηηθή ζθελή ηεο ρψξαο ην δήηεκα ηεο πηνζέηεζεο θαη εθαξκνγήο ηνπ θνηλνηηθνχ θεθηεκέλνπ. Ζ Σνπξθία φπσο αλαθέξακε θαη παξαπάλσ είλαη κία ρψξα κεηαμχ Γχζεο θαη Αλαηνιήο, ή κάιινλ πξφθεηηαη γηα κηα αλαηνιηθή ρψξα κε δπηηθφ πξνζαλαηνιηζκφ. 6

7 Έηζη, ε πνξεία πξνο ηελ Δπξσπατθή Έλσζε απνηειεί ηε ινγηθή ζπλέρεηα ηνπ Κεκαιηθνχ θαηεζηεκέλνπ, ζην νπνίν ζηεξίδνληαη νη αξρέο ηνπ θξάηνπο. Γηα λα εληαρζεί ε Σνπξθία ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε πξέπεη λα θάλεη βαζηέο ηνκέο φρη κφλν ζε επίπεδν ξεηνξηθήο αιιά θαη πνιηηηθψλ ζεζκψλ, αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ. Έηζη ε παξνχζα κειέηε έρεη ζθνπφ λα εμεηάζεη ηελ επίδξαζε πνπ αζθεί ε Δπξσπατθή Έλσζε ζην εζσηεξηθφ πνιηηηθφ ζχζηεκα ηεο Σνπξθίαο κέζσ ηεο εληαμηαθήο δηαδηθαζίαο, θαζψο θαη ην πνιηηηθφ θφζηνο πνπ έρεη ηφζν γηα ηνπο Κεκαιηζηέο φζν θαη γηα ην θπβεξλψλ θφκκα ηνπ Κφκκαηνο Γηθαηνζχλεο θαη Αλάπηπμεο. Με άιια ιφγηα, ην θφζηνο θαη ηηο αληηδξάζεηο πνπ πξνθαιεί θαη ζα πξνθαιέζεη ε αλαγθαζηηθή δηαδηθαζία εθδεκνθξαηηζκνχ ηεο ρψξαο ζηα πιαίζηα ηεο επξσπατθήο ηεο πνξείαο. Γηα λα επηηχρεη ηνλ ζηφρν ηεο έληαμεο ηεο ζηε Δπξσπατθή Έλσζε, ε Σνπξθία ζα πξέπεη λα ελαξκνλίζεη ηελ λνκνζεζία ηεο κε ηήλ επξσπατθή θαη λα θάλεη βαζεηέο αιιαγέο ζε πνιινχο ηνκείο. ηελ παξνχζα εξγαζία ζα εμεηαζηνχλ ηξία αιιειέλδεηα πεδία: ην θαίξην πξφβιεκα ηνπ ξφινπ ηνπ ζηξαηνχ ζηελ πνιηηηθή δσή ηεο ρψξαο, πξάγκα πνπ θαζνξίδεη ην πνιηηηθφ ηεο ζχζηεκα, ε άζθεζε ησλ αλζξψπηλσλ θαη πνιηηηθψλ δηθαησκάησλ ζηελ Σνπξθία, πνπ ζρεηίδεηαη άκεζα κε ην πεξηζψξην ειεπζεξίαο πνπ αθήλεη ην πνιηηηθφ ζχζηεκα ην πνηληθφ ζχζηεκα ηεο ρψξαο, ζχκθσλα κε ην νπνίν αλζξψπηλα θαη πνιηηηθά δηθαηψκαηα, πνπ αζθνχληαη ειεχζεξα ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε, ζεσξνχληαη αδηθήκαηα. Ζ πνξεία πνπ ζα αθνινπζήζεη ε κειέηε είλαη αξρηθά ν εληνπηζκφο ηνπ πνιηηηθνχ πξνβιήκαηνο ηεο Σνπξθίαο θαη ην γηαηί απνηειεί κηα ηδηαίηεξε πεξίπησζε κειέηεο, ε πνξεία πνπ έρεη αθνινπζήζεη απφ ην 1999, έηνο πνπ απνηειεί ζηαζκφ ζηελ εληαμηαθή πνξεία ηεο Σνπξθίαο, θαζψο θαη ην πνηεο αιιαγέο ζα πξέπεη λα πξαγκαηνπνηήζεη, πνηεο πινπνηήζεθαλ θαη πνηεο πξέπεη λα πινπνηεζνχλ ζην άκεζν κέιινλ γηα ηε ζπλέρηζε ηνπ εθδεκνθξαηηζκνχ, απαξαίηεηεο πξνυπφζεζεο γηα ηελ έληαμε, ζέκα πνπ απνηειεί πξνηεξαηφηεηα ζηελ ηνπξθηθή εμσηεξηθή πνιηηηθή. Ζ εξγαζία είλαη θαηαλεκεκέλε ζε ηξία θεθάιαηα. ην πξψην θεθάιαην ζα παξνπζηαζζεί ην πνιηηηθφ ζχζηεκα ηεο ρψξαο, ηα πνιηηηθά θφκκαηα θαη ν ξφινο ηνπ 7

8 ζηξαηνχ, ε εμνπζία πνπ θαηέρεη θαη ηα πξνβιήκαηα πνπ αλαθχπηνπλ απφ απηφ. ην δεχηεξν θεθάιαην ζα γίλεη αλαθνξά ζηε πκθσλία ηνπ Διζίλθη (1999) θαη ζην Δπξσπατθφ Κεθηεκέλν, ζηνπο ηνκείο ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ, πνιηηηθψλ δηθαησκάησλ θαη ζην πνηληθφ ζχζηεκα. Σέινο, ζην ηξίην θεθάιαην ζα εμεηαζηεί ε άλνδνο ηνπ Κφκκαηνο Γηθαηνζχλεο θαη Αλάπηπμεο ζηελ εμνπζία ην 2002, νη αιιαγέο πνπ έρνπλ γίλεη ζην ηνπξθηθφ χληαγκα, θαζψο θαη νη αληηδξάζεηο ησλ θεκαιηζηψλ. 8

9 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1 Ο ΣΟ ΠΟΛΗΣΗΚΟ ΤΣΖΜΑ ΣΖ ΣΟΤΡΚΗΑ Σν ζχγρξνλν ηνπξθηθφ θξάηνο ηδξχζεθε κε ηελ πλζήθε ηεο Λσδάλεο ε νπνία ππνγξάθηεθε ζηηο , κε πξψην πξφεδξν ηνλ Μνπζηαθά Κεκάι Αηαηνχξθ θαη πξσζππνπξγφ ηνλ ζπλεξγάηε ηνπ, Ηζκέη Ηλνλνχ. Ο Μνπζηαθά Κεκάι ήηαλ έλαο εθζπγρξνληζηήο εγέηεο, ππνζηεξηθηήο ηνπ θνζκηθνχ θξάηνπο πνπ θπβέξλεζε ηελ Σνπξθία απφ ην 1923 σο ην ζάλαηφ ηνπ ην ηφρνο ηνπ ήηαλ λα ζεκειηψζεη έλα ηζρπξφ εζληθφ θαη θνζκηθφ θξάηνο, κε δπηηθφ πξνζαλαηνιηζκφ θαη θνηλνβνπιεπηηθφ ζχζηεκα, απνκαθξχλνληαο ηνπο ζξεζθεπηηθνχο εγέηεο απφ ηε δηαθπβέξλεζε ηεο ρψξαο. Βαζηθφ κέιεκά ηνπ ήηαλ ε εδξαίσζε θαη ε δεκηνπξγία ελφο εζληθνχ θξάηνπο, ζχκθσλα κε ηα επξσπατθά πξφηππα ηεο επνρήο ηνπ, θαη ε δηαζθάιηζε ηεο ελφηεηαο ηνπ ιανχ. Απφ ηελ αξρή ηεο ζπγθξφηεζεο ηνπ «ηερλεηνχ» απηνχ θξάηνπο, ν Μνπζηαθά Κεκάι επέβαιε ξηδνζπαζηηθά κέηξα δπηηθνπνίεζεο ηεο θνηλσλίαο θαη βίαηεο κεηαηξνπήο ηεο Σνπξθίαο απφ πνιπεζληθή ζε εζληθή, απφ παξαδνζηαθή ζε κνληέξλα θαη απφ ηζιακηθή ζε θνζκηθή, κε απνηέιεζκα ηελ εζσηεξηθή ζχγθξνπζε θαη θξίζε ηαπηφηεηαο θαη αμηψλ. 3 Ζ αξρή πνπ θαζηέξσζε σο βάζε ηνπ πνιηηεχκαηνο ήηαλ ε ιατθή θπξηαξρία, επέβαιε ηελ ηζφηεηα έλαληη ηνπ λφκνπ κε επηηξέπνληαο θακία εμαίξεζε γηα νπνηαδήπνηε νηθνγέλεηα, ηάμε ή θνηλφηεηα θαη απέξξηπηε ηε ζχγθξνπζε ησλ ηάμεσλ. Ο ίδηνο ν Κεκάι δήισλε φηη νη κεηαξξπζκίζεηο ηνπ ζα γηλφηαλ πξνο ράξε ηνπ ζπλφινπ ηνπ Σνπξθηθνχ ιανχ. 4 Με ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ δηακνξθψζεθαλ θαη νη ππφινηπεο πέληε αξρέο ηνπ θαζεζηψηνο ηνπ, νη νπνίεο είλαη: ε αβαζίιεπηε δεκνθξαηία, ν εζληθηζκφο, ν θξαηηζκφο, ε θνζκηθφηεηα ηνπ θξάηνπο θαη ε κεηαξξχζκηζε. Δπηπξφζζεηα, καδί κε ην ιατθηζκφ, νη παξαπάλσ αξρέο ελζσκαηψζεθαλ ην 1931 ζην πξφγξακκα ηνπ θφκκαηνο ηνπ, πνπ νλνκάζηεθε Ρεπνπκπιηθαληθφ Λατθφ Κφκκα (ΡΛΚ). Αξγφηεξα κε ηε 3 Calvocoressi P., Διεθνήρ Πολιηική (Αζήλα: Δθδφζεηο Κσλ.Σνπξίθε,2004, Παξέζνγινπ Αζ, «Σν Σνπξθηθφ Πνιηηηθφ χζηεκα» ζην Βεξέκεο Θ. (επηκ.) Η Σοςπκία ήμεπα: Πολιηεία, Κοινυνία, Οικονομικά, Εξυηεπική Πολιηική, Θπηζκεία, (Αζήλα: Δθδφζεηο Παπαδήζε, 1995), ζ

10 ζπληαγκαηηθή αλαζεψξεζε ηνπ 1937, νη ίδηεο απηέο αξρέο ζπκπεξηιήθζεθαλ ζην ηνπξθηθφ χληαγκα, ζην άξζξν 2, δειψλνληαο κε απηφλ ηνλ ηξφπν ηα θχξηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ηνπξθηθνχ θξάηνπο. Ζ αβαζίιεπηε δεκνθξαηία, απνηειεί ζεκειηψδε αξρή ηνπ λένπ ηνπξθηθνχ θξάηνπο, ε νπνία δηαηππψζεθε κε ηελ αλαθήξπμε ηεο Γεκνθξαηίαο σο πνιηηεχκαηνο ηνπ ηνπξθηθνχ θξάηνπο ζηηο 29 Οθησβξίνπ Ζ αβαζίιεπηε Γεκνθξαηία, ή Ρεπνπκπιηθαληζκφο, βαζίδεηαη ζηελ αληίιεςε φηη ην θξάηνο κπνξεί λα ιεηηνπξγήζεη κφλν ζην πιαίζην ελφο πληάγκαηνο. Δμ άιινπ, ν εζληθηζηηθφο ραξαθηήξαο ηνπ θεκαιηθνχ θηλήκαηνο δελ άθελε πνιιά πεξηζψξηα γηα άιιε κνξθή ηνπ πνιηηεχκαηνο. Απφ ηε ζηηγκή πνπ ε επαλάζηαζε ήηαλ έξγν ηνπ ηνπξθηθνχ έζλνπο, θαη ην λέν θξάηνο ζα εθηεηλφηαλ ζηα φξηα ηεο εζληθήο εζηίαο, θνξέαο ηεο εμνπζίαο είλαη ην ίδην ην έζλνο. Δμάιινπ ν ζνπιηάλνο θαη ν θξαηηθφο κεραληζκφο ηεο Κσλζηαληηλνχπνιεο, πνπ είραλ ζπλεξγαζηεί κε ηνπο ζπκκάρνπο είραλ αλαγνξεπζεί ερζξνί ηνπ ηνπξθηθνχ έζλνπο, γεγνλφο πνπ απέθιεηε κηα πνιηηηθή παιηλδξφκεζε θαη έζεηε επηηαθηηθά ηελ αλάγθε αιιαγήο ηνπ πνιηηεχκαηνο. πσο αλαθέξζεθε θαη παξαπάλσ, ν εζληθηζκφο, ε εζληθή ππεξεθάλεηα, ην εζληθφ θξάηνο θαη ε εζληθή νκνγελνπνίεζε απνηεινχλ ην ζεκέιην ιίζν ηεο πνιηηηθήο θαη ηεο θνζκνζεσξίαο ηνπ λένπ ηνπξθηθνχ θξάηνπο, ελψ, αξρηθά απνηέιεζε ηνλ θηλεηήξην κνριφ ηνπ επαλαζηαηηθνχ θηλήκαηνο ππφ ηνλ Μνπζηαθά Κεκάι. Υαξαθηεξηζηηθή είλαη θαη ε γλσζηή ξήζε ηνπ: «Ο ηνπξθηθφο ιαφο πνπ ζπληζηά ηελ ηνπξθηθή Γεκνθξαηία νλνκάδεηαη ηνπξθηθφ έζλνο». Με ηε δηαηχπσζε απηήο ηεο αξρήο, ν Κεκάι πξνζπάζεζε λα απνθχγεη ηελ πεξαηηέξσ δηάζπαζε ηνπ λενζχζηαηνπ θξάηνπο, ην νπνίν απνηειεί εθείλε ηελ επνρή έλα κσζατθφ εζλνηήησλ, δηεπθξηλίδνληαο φηη ε δηαδηθαζία εθηνπξθηζκνχ ηνπ πιεζπζκνχ ηεο Αλαηφιηαο ζα ζπλερηδφηαλ κέρξη λα γίλεη αλαπφζπαζην ηκήκα ηνπ ηνπξθηθνχ έζλνπο ην νπνίν απηφ θαη κφλν λνκηκνπνηείηαη λα θαηνηθεί κέζα ζηα φξηα ηεο Γεκνθξαηίαο. απηή ηελ αξρή βαζίζηεθε, ε ζθαγή ησλ Κνχξδσλ ηα έηε 1925 θαη 1926 θαζψο θαη ν κεηαγελέζηεξνο δησγκφο ηνπ ειιεληθνχ ζηνηρείνπ ηεο Κσλζηαληηλνχπνιεο, Ίκβξνπ θαη Σελέδνπ. Απηή ε αξρή ηνπ θνζκηθνχ θξάηνπο, ή αιιηψο ν ζεθνπιαξηζκφο, βαζίδεηαη θαη αξρήλ ζην δηαρσξηζκφ ζξεζθείαο θαη θξάηνπο. Σν Ηζιάκ δελ ζα είρε πηα θακία ζέζε ζηε δεκφζηα δσή αιιά ζα κεηαηξεπφηαλ ζε κηα αξρή ηεο δεκφζηαο δηνίθεζεο. 10

11 θνπφο ήηαλ ε δεκηνπξγία ελφο λένπ πιαηζίνπ, ην νπνίν ζα επέηξεπε ηελ απνδέζκεπζε ηνπ ηνπξθηθνχ έζλνπο απφ ην κνπζνπικαληθφ δηεζληζκφ. Πξάγκαηη, ην λέν απηφ πιαίζην ζπληζηάηαη ζην δηαρσξηζκφ ηνπ θξάηνπο απφ ηε ζξεζθεία, ν ξφινο ηεο νπνίαο απφ εγεηηθφο έπξεπε λα πεξηνξηζζεί ζηελ θάιπςε ησλ πξνζσπηθψλ κεηαθπζηθψλ αλεζπρηψλ ηνπ θάζε πνιίηε. Έηζη, ην ηνπξθηθφ έζλνο ζα απειεπζεξσλφηαλ απφ θαηαπηεζηηθέο θαη αλαρξνληζηηθέο παξαδφζεηο, δνμαζίεο θαη ζπλήζεηεο, ελψ, ηαπηφρξνλα, ζα απνδεζκεχνληαλ ε λνκνζεηηθή, εθηειεζηηθή θαη δηθαζηηθή εμνπζία απφ ηε ζξεζθεπηηθή επίδξαζε. Γηα ηελ επίηεπμε φισλ ησλ παξαπάλσ ν Αηαηνχξθ έθαλε ξηδνζπαζηηθέο κεηαξξπζκίζεηο: ε θαηάξγεζε ηνπ ραιηθάηνπ, ζηε ζπλέρεηα αθνινχζεζε απηή ηνπ ππνπξγείνπ ΔΡΗΑΣ (ηζιακηθφο λφκνο) θαη ησλ ζξεζθεπηηθψλ δηθαζηεξίσλ, ην θιείζηκν ησλ ζξεζθεπηηθψλ ζρνιείσλ θαη ησλ ηεθέδσλ ησλ δεξβίζεδσλ, θαζψο θαη ε απαγφξεπζε ηεο δξάζεσο ησλ ηζιακηθψλ αδειθνηήησλ (tarikats). Τηνζεηήζεθαλ δπηηθνί θψδηθεο Γηθαίνπ, ην ιαηηληθφ αιθάβεην θαη ην γξεγνξηαλφ εκεξνιφγην. Οη ηζνξξνπίεο πνπ δεκηνπξγήζεθαλ ήηαλ ιεπηέο, γεγνλφο πνπ θάλεθε αθφκε εληνλφηεξα, φηαλ κεηά απφ κεξηθέο δεθαεηίεο ην Ηζιάκ επαλήιζε ζηελ πνιηηηθή δσή ηεο ρψξαο. ζνλ αθνξά ηελ αξρή ηνπ Κξαηηζκνχ, ν Μνπζηαθά Κεκάι ζηα πξψηα ρξφληα ηεο Γεκνθξαηίαο δήισλε φηη: «γηα ηελ επίηεπμε ηεο εζληθήο αιιειεγγχεο εθηφο απφ ην γεθχξσκα ησλ δηαθνξψλ ησλ ηάμεσλ απαηηείηαη θαη νηθνλνκηθή αλάπηπμε». Καηά ηελ ίδξπζε ηνπ θξάηνπο, ε ρψξα ήηαλ θαηεζηξακκέλε απφ ηνπο καθξνρξφληνπο πνιέκνπο θαη ήηαλ έληνλε ε εθκεηάιιεπζε ηνπ εζληθνχ πινχηνπ απφ ηνπο μέλνπο, ελψ ππήξρε παληειήο έιιεηςε ηνπξθηθήο επηρεηξεκαηηθήο ηάμεο, θπξίσο κεηά ηελ απνκάθξπλζε ησλ Διιήλσλ ηεο Μηθξάο Αζίαο, δελ ππήξρε έλαο θνξέαο πνπ ζα αλαιάκβαλε ηελ αλαζπγθξφηεζε θαη ηελ αλάπηπμε ηεο εζληθήο νηθνλνκίαο. Ννκνηειεηαθά, ζρεδφλ, ην βάξνο έπεθηε ζην θξάηνο. Ζ αλάγθε ξεαιηζηηθήο αληηκεηψπηζεο απηήο ηεο θαηάζηαζεο, επνκέλσο, δεκηνχξγεζε ηελ αξρή ηνπ θξαηηζκνχ ε νπνία έγηλε λφκνο ηνπ θξάηνπο ην χκθσλα κε ηελ αξρή απηή, ην θξάηνο ζα αλαιάκβαλε εμεηδηθεπκέλα νηθνλνκηθά θαζήθνληα, πνπ απαηηνχζαλ ηνπηθή ζπγθέληξσζε ή εηδηθά ρξνλνδηαγξάκκαηα θαη πνπ γηα εζληθνχο ιφγνπο, δελ έπξεπε λα γίλνπλ κνλνπψιηα ζηα ρέξηα ησλ ηδησηψλ. Με βάζε απηή ηελ αξρή θξαηηθνπνηήζεθαλ φιεο νη βηνκεραλίεο, θαζψο θαη νη εηαηξίεο 11

12 ζηξαηεγηθήο ζεκαζίαο θαη νη νξγαληζκνί φπσο απηνί πνπ αθνξνχζαλ ηνλ έιεγρν ησλ νξπρείσλ, δαζψλ, ζηδεξνδξφκσλ, ηξαπεδψλ, εξγνζηάζηα παξαγσγήο ελέξγεηαο, ηειεπηθνηλσληψλ, ελψ, ην θξάηνο ζα κπνξνχζε λα επεθηείλεη ηηο δξαζηεξηφηεηέο ηνπ ζε νπνηνλδήπνηε ηνκέα έθξηλε φηη ήηαλ πξνο ην ζπκθέξνλ ηνπ έζλνπο. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, γηλφηαλ ζαθέο ην φηη δελ απαγνξεπφηαλ ε απηφλνκε νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα ησλ ηδησηψλ, ραξάζζνληαο έηζη ηε δηαρσξηζηηθή γξακκή ηνπ ηνπξθηθνχ θξαηηζκνχ απφ ηδενινγίεο φπσο ν θνκκνπληζκφο ή ν θνιιεθηηβηζκφο. ηελ νπζία ηνπ ν θξαηηζκφο ζηελ Σνπξθία δελ ήηαλ ηφζν κηα ηδενινγηθή επηινγή, αιιά κάιινλ κηα ζηαδηαθή θαη ξεαιηζηηθή απάληεζε ζηηο ζπλέπεηεο ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκηθήο θξίζεο θαη έλα κέζν εθβηνκεράληζεο ηεο ρψξαο, ιφγσ ηεο έιιεηςεο επαξθνχο ζπζζψξεπζεο ηδησηηθνχ θεθαιαίνπ. Γη απηφ θαη δελ ζεσξήζεθε σο απφιπηε αξρή θαη μεπεξάζηεθε γξήγνξα, θπξίσο κε ηε θηιειεπζεξνπνίεζε ηεο ηνπξθηθήο νηθνλνκίαο απφ ην Γεκνθξαηηθφ θφκκα, φηαλ αλέιαβε ηελ εμνπζία ηε δεθαεηία ηνπ Ζ αξρή ηεο κεηαξξχζκηζεο ππήξμε ε πην αφξηζηε θαη ε ιηγφηεξν ζαθψο δηαηππσκέλε αξρή ηνπ θεκαιηζκνχ, πνπ εξκελεχζεθε πνιιέο θνξέο κε δηαθνξεηηθφ ηξφπν: άιινηε σο ε αθνζίσζε ζηηο ζπγθεθξηκέλεο θεκαιηθέο κεηαξξπζκίζεηο, άιινηε πάιη σο ε πην γεληθή ηάζε πξνο ηε ζπλερή αιιαγή θαη πξφνδν. Σέινο, εξκελεχζεθε αθφκε θαη σο ε απφξξηςε θάζε ζηαδηαθήο εμέιημεο ησλ κεηαξξπζκίζεσλ, αθνχ έηζη ζα κπνξνχζε θαλείο λα θζάζεη αθφκε θαη ζηελ αληεπαλάζηαζε. ζνη αζπάζηεθαλ απηή ηελ ηειεπηαία εξκελεία, είδαλ ζην ΡΛΚ ηε ζεζκηθή ελζάξθσζε ηεο ηνπξθηθήο επαλάζηαζεο θαη ην κφλν αιεζηλφ θαη λφκηκν εθπξφζσπφ ηεο. Καη είλαη πξάγκαηη εμαηξεηηθήο ζεκαζίαο γηα ηελ ίδηα ηε θχζε ηνπ θεκαιηθνχ θαζεζηψηνο ε απνζαθήληζε ηεο αξρήο απηήο. Σν γεγνλφο φηη παξέκεηλε αδηεπθξίληζηε, δεκηνχξγεζε κηα ζνβαξή δηέλεμε κεηαμχ ησλ εξεπλεηψλ γηα ην αλ ε ηδενινγία ηνπ θφκκαηνο παξείρε ή φρη κηα κφληκε λνκηκνπνίεζε γηα ην κνλνθνκκαηηθφ ζχζηεκα. Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη ηφζν ν Κεκάι φζν θαη ν δηάδνρφο ηνπ Ηζκέη Ηλνλνχ ηεξνχζαλ κε πξνζνρή ηνπο ζπληαγκαηηθνχο θαλφλεο, γεγνλφο πνπ ζήκαηλε φηη ε λνκηκφηεηα ησλ θπβεξλεηηθψλ απνθάζεσλ εθπήγαδε απφ ηε ζπκκφξθσζε ζηηο ζπληαγκαηηθέο αξρέο παξά απφ ηελ αμίσζε ηνπ θφκκαηνο γηα κφληκν κνλνπψιην. Μάιηζηα, φηαλ ήξζε ε ψξα γηα ην πέξαζκα ζην πνιπθνκκαηηθφ ζχζηεκα, ην 1946, δελ ρξεηάζηεθε νχηε κηα αιιαγή ζην χληαγκα 12

13 ηεο ρψξαο, ην νπνίν παξέκεηλε ζε ηζρχ έσο ην Έηζη ε «νξζφδνμε» εξκελεία ηεο αξρήο ηεο κεηαξξχζκηζεο ζέιεη ηηο θεκαιηθέο αξρέο κε ζηαηηθέο θαη παγσκέλεο. Δπίζεο ν Κεκάι εηζήγαγε δηάθνξεο κηθξφηεξεο επαλαζηάζεηο ζην πνιηηηθφ ζχζηεκα ηνπ ηνπξθηθνχ θξάηνπο φπσο «ε επαλάζηαζε ηνπ θαπέινπ» θαηαξγψληαο ην θέζη, «ε επαλάζηαζε ηεο γξαθήο» θαηαξγψληαο ηα αξαβηθά θαη εηζάγνληαο ηε δπηηθή γξαθή, «ε επαλάζηαζε ζηελ νκηιία» θάλνληαο εθθαζάξηζε ηεο γιψζζαο απφ αξαβηθέο, πεξζηθέο θαη άιιεο μεληθέο επηξξνέο. Ο Κεκάι ζηήξημε ηηο θνηλσληθέο θαη πνιηηηθέο κεηαξξπζκίζεηο ζηηο παξαπάλσ αξρέο ρσξίο λα ρξεζηκνπνηήζεη ηα παξαδνζηαθά δπηηθά κέζα. Γελ ζηεξίρζεθε ζηηο θιαζηθέο δπλάκεηο ηνπ επξσπατθνχ πνιηηηθνχ ζπζηήκαηνο, φπσο ε δεκνθξαηία, ε θνηλσλία ησλ πνιηηψλ θαη ζηηο ελ γέλεη θνηλνβνπιεπηηθέο δηαδηθαζίεο. Αληίζεηα, ζηεξίρζεθε ζηνλ ζηξαηφ, ζηε δηθαηνζχλε θαη ζηε δηνίθεζε, δηακνξθψλνληαο έλα απηαξρηθφ θνζκηθφ θξάηνο. 5 Σν θαζεζηψο ηνπ ΡΛΚ θιεξνλφκεζε απφ ηελ νζσκαληθή απηνθξαηνξία κηα θαιά αλαπηπγκέλε δεκφζηα δηνίθεζε θαη έλα θαιά νξγαλσκέλν ζηξαηφ. Σν ΡΛΚ αλήθεη ζηα ζηξαηησηηθφ γξαθεηνθξαηηθά απηαξρηθά θαζεζηψηα. Δπίζεο, ε εγεζία ηνπ θφκκαηνο δελ έθαλε ζνβαξή πξνζπάζεηα γηα λα δηεπξχλεη ηε ιατθή βάζε θαη λα εμαζθαιίζεη ηελ ππνζηήξημε ησλ αγξνηηθψλ καδψλ. 1.1 Τα πνιηηηθά θόκκαηα Η πεπίοδορ ηος Μονοκομμαηιζμού ην κεηαβαηηθφ ζηάδην, πξηλ θαηαξγεζεί ην αμίσκα ηνπ νπιηάλνπ θαη ηδξπζεί ην ηνπξθηθφ θξάηνο, δελ ππήξραλ επίζεκα πνιηηηθά θφκκαηα παξά κφλν δχν πνιηηηθέο νκάδεο: ε «πξψηε» πνπ απνηεινχζε ηελ πιεηνςεθία θαη ππνζηήξηδε ηνλ Αηαηνχξθ θαη ε «δεχηεξε» πνπ ιεηηνπξγνχζε ζαλ έλα είδνο αληηπνιίηεπζεο. Με ηελ αλαθήξπμε ηεο «Σνπξθηθήο Γεκνθξαηίαο» ην 1923 θαη ηελ ςήθηζε ηνπ λένπ πληάγκαηνο ην 1924, ηδξχζεθε ην Ρεπνπκπιηθαληθφ Λατθφ Κφκκα (ΡΛΚ) ηνπ 5 Παξέζνγινπ Αζ., νπ.π. ζ Γηαιινπξίδεο Υξ, Η Σοςπκία ζε Μεηάβαζη (Αζήλα: Δθδφζεηο Η. ηδέξε, 1999),

14 Μνπζηαθά Κεκάι θαη ην Πξννδεπηηθφ Ρεπνπκπιηθαληθφ Κφκκα (ΠΡΚ) ηνπ Καδίκ Καξακπεθίξ. Σν Ρεπνπκπιηθαληθφ Λατθφ Κφκκα ηνπ Μνπζηαθά Κεκάι ήηαλ εζληθηζηηθφ θαη «επαλαζηαηηθφ», ελψ ην δεχηεξν ήηαλ πεξηζζφηεξν «θηιειεχζεξν θαη κεηξηνπαζέο» θφκκα. Απηφο ν πινπξαιηζκφο, φκσο, δελ θξάηεζε πνιχ. Σν Πξννδεπηηθφ Ρεπνπκπιηθαληθφ Κφκκα απαγνξεχηεθε ηελ επνκέλε ηεο θνπξδηθήο εμέγεξζεο ηνπ ετρε ατη κε έλα λφκν γηα ηελ «απνθαηάζηαζε ηεο ηάμεο» πνπ θαηαδίθαζε ηα βαζηθά ηνπ ζηειέρε, ζε πνηλέο θπιάθηζεο ή δεκφζην εμεπηειηζκφ, κε ηελ θαηεγνξία ηεο ζπλεξγαζίαο κε ηνπο εμεγεξζέληεο. 6 Ο Μνπζηαθά Κεκάι, κεηαμχ 15 θαη 20 Οθησβξίνπ 1927, εθθψλεζε ηνλ πεξίθεκν Λόγο ηνπ, ν νπνίνο ραξαθηεξίζηεθε σο «Ηεξφ Βηβιίν ησλ Σνχξθσλ», εδξαηψλνληαο ην κνλνθνκκαηηθφ θαζεζηψο. Αθφκε, πξνθεηκέλνπ λα θαηεπλάζεη ηηο αληηδξάζεηο πξνο ην κνλνθνκκαηηθφ πνιηηηθφ ζχζηεκα, δεκηνχξγεζε κηα «αθνκνησκέλε αληηπνιίηεπζε». Αλέζεζε ζηνλ ζπλνδνηπφξν ηνπ Φεηί Ογθηάξ ην θαζήθνλ λα ηδξχζεη έλα δεχηεξν θφκκα, ην Φηιειεχζεξν Κφκκα, ην νπνίν φκσο δηαιχζεθε γξήγνξα. 7 Σν κνλαδηθφ θφκκα πνπ ππήξρε αλαδηνξγαλψζεθε. Γεκηνχξγεζε κέζα ζε κηα δεθαεηία 478 πίηηα ηνπ Λανχ θαη 4322 Γσκάηηα ηνπ ιανχ. Ο θεκαιηζκφο έγηλε κηα παξαιιαγή ιατθηζηηθνχ εζληθηζκνχ πνπ δηαηππψλεηαη κε ηα γλσζηά «Έμη Βέιε»: εζληθηζκφ, ξεπνπκπιηθαληζκφ, ιατθηζκφ, θξαηηθηζκφ, εθθνζκίθεπζε θαη κεηαξξχζκηζε. 8 Ο Μνπζηαθά Κεκάι πεζαίλνληαο ην 1938 σο «Αηψληνο Αξρεγφο» άθελε πίζσ ηνπ έλα εδξαησκέλν πιένλ θαζεζηψο. Ο «Αηψληνο Αξρεγφο» ήηαλ ε θνξπθή ηεο ππξακίδαο πνπ ζρεκαηηδφηαλ απφ ην ηνπξθηθφ «έζλνο-ζηξαηφ», ελψ ην δεχηεξν κέξνο ηεο ππξακίδαο πεξηείρε άιινπο αξρεγνχο θαη ηέινο ζηε βάζε ήηαλ ν ιαφο. Ο κνλνθνκκαηηζκφο παξαηάζεθε κέρξη ην 1946 νπφηε πηνζεηήζεθε ην πνιπθνκκαηηθφ ζχζηεκα, ρσξίο λα πξνεγεζεί θαηάιιειε πξνεηνηκαζία, κε απνηέιεζκα ηελ θαηάξξεπζε ηνπ ζπζηήκαηνο θαη ηελ επέκβαζε ηνπ ζηξαηνχ ην 1960 κε ζθνπφ ηε δηάζσζε ηεο Σνπξθηθήο Γεκνθξαηίαο. 6 Bozarslan H., Ιζηοπία ηηρ ύγσπονηρ Σοςπκίαρ (Αζήλα: Δθδφζεηο αββάιαο, 2004), Ο Φεηί γηλφηαλ δεθηφο παληνχ σο κεζζίαο,, ελψ ν Κεκάι ζαλ ζηξαηεγφο θαηνρηθνχ ζηξαηνχ, δείρλνληαο ην εχξνο ηεο απφξξηςεο ηνπ θεκαιηζκνχ κέζα ζηελ θνηλσλία. Έηζη, ν Κεκάι απνθάζηζε λα δηαιχζεη ην Φηιειεχζεξν Κφκκα. 8 Bozarslan Ζ. νπ.π. ζ.,

15 Η Πεπίοδορ ηος Πολςκομμαηιζμού Σε κεηάβαζε απφ ηνλ θεκαιηθφ απηαξρηζκφ ζε έλα αληαγσληζηηθφ πνιηηηθφ βίν, νξγάλσζε θαη δηεπθφιπλε παξαδφμσο ε ίδηα ε εγεζία ηνπ πξνεγνχκελνπ θαζεζηψηνο. Ο εθδεκνθξαηηζκφο ηνπ ηνπξθηθνχ πνιηηεχκαηνο ζεσξήζεθε σο αλαγθαίν «θαθφ» γηα ηε δεκηνπξγία ζεηηθψλ εληππψζεσλ ζηε δηεζλή θνηλφηεηα ζηα πιαίζηα ηεο λέαο, κεηαπνιεκηθήο ηάμεο πξαγκάησλ. Μηα ζεηξά γεγνλφησλ φπσο, ε ππνγξαθή εθ κέξνπο ηεο Σνπξθίαο ηνπ Υάξηε ησλ Ζλσκέλσλ Δζλψλ, ε ζνβηεηηθή απεηιή, ε Μφζρα δελ έθξπβε ηελ επηζπκία ηεο λα θάλεη ηελ Σνπξθία λα πιεξψζεη γηα ηε ζπλεξγαζία ηεο κε ηελ Γεξκαλία, ε αλάγθε εηζξξνήο δπηηθήο βνήζεηαο ζηελ Σνπξθία, θαζψο θαη ην γεγνλφο φηη ληθήηξηεο ηνπ πνιέκνπ αλαγνξεχζεθαλ νη θηιειεχζεξεο δπλάκεηο έλαληη ησλ απηαξρηθψλ θαζηζηηθψλ θαζεζηψησλ, απνηεινχλ ηνπο βαζηθφηεξνπο ιφγνπο πνπ εμεγνχλ ηηο επηινγέο ηνπ Ηζκέη Ηλνλνχ. Δπίζεο ε ιατθή δπζαξέζθεηα γηα ηελ νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή πνιηηηθή ηνπ ΡΛΚ θαζψο θαη ην απμαλφκελν αίηεκα γηα κεγαιχηεξε ζπκκεηνρή ζηελ εμνπζία απφ κηα αλαπηπζζφκελε κεζαία ηάμε, ψζεζαλ ηνλ Ηζκέη Ηλνλνχ 9, λα νξγαλψζεη κηα αληηπνιίηεπζε απφ άηνκα πνπ ζεσξνχζε «έκπηζηα», ηδξχνληαο ην 1945 έλα λέν θφκκα, εμαζθαιίδνληαο κηα αληηπνιίηεπζε πνπ δελ ζα δηέθεξε ηδενινγηθά απφ ηελ θπβέξλεζε. Σν θφκκα απηφ ήηαλ ην Γεκνθξαηηθφ Κφκκα (ΓΚ) κε αξρεγφ ηνλ Σδειάι Μπαγηάξ, δειαδή ηνλ ηειεπηαίν πξσζππνπξγφ ηνπ Αηαηνχξθ. Σν ζρέδην, φκσο, γηα κηα «πηζηή αληηπνιίηεπζε» απέηπρε. Σν ΓΚ θέξδηζε ηελ ππνζηήξημε ηνπ ηχπνπ θαη ησλ επηρεηξεκαηηθψλ θχθισλ, ηεο πλεπκαηηθήο ειίη, θαζψο θαη κεγάινπ κέξνπο ηνπ πιεζπζκνχ. Οη Γεκνθξαηηθνί, πηνζέηεζαλ ηηο έμη αξρέο ηνπ θεκαιηζκνχ αιιά έδσζαλ δηαθνξεηηθή εξκελεία, θπξίσο ζηνλ θξαηηζκφ θαη ζηελ θνζκηθή εμνπζία. Γηα ηνπο Γεκνθξαηηθνχο, ε θαηάθηεζε ηεο Γεκνθξαηίαο πεξλάεη κέζα απφ ηελ θηιειεπζεξνπνίεζε ηεο νηθνλνκίαο θαη γη απηφ δεκηνχξγεζαλ έλα δπλακηθφ ηδησηηθφ ηνκέα. Δπίζεο, ν Ηζκέη Ηλνλνχ, έθαλε αξθεηέο παξαρσξήζεηο ζην ζξεζθεπηηθφ ηνκέα κε απνηέιεζκα απηή ε πνιηηηθή ηνπ λα ραξαθηεξηζζεί ζήκεξα απφ πνιινχο Σνχξθνπο ηζηνξηθνχο σο αίηην ηεο αλαβίσζεο ηνπ Ηζιάκ ζηελ Σνπξθία, αθνχ απφ ηφηε ηνπνζεηείηαη ρξνληθά θαη ε αλάκεημε ηνπ ζξεζθεπηηθνχ ζηνηρείνπ ζηελ πνιηηηθή δσή. Δμ άιινπ, ν Ηζκέη Ηλνλνχ πξνσζψληαο ηνλ εθδεκνθξαηηζκφ ηνπ πνιηηεχκαηνο, δίλνληαο έκθαζε ζηηο αηνκηθέο ειεπζεξίεο θαη ζηελ πεπνίζεζε φηη ε εμνπζία πεγάδεη 9 Πξφεδξνο απφ ην θαη Πξσζππνπξγφο απφ ην

16 απφ ην ιαφ, άθελε κεγαιχηεξα πεξηζψξηα θηλήζεσο ζηνπο θνξείο ηνπ Ηζιάκ. 10 Μεξηθέο απφ ηηο κεηαξξπζκίζεηο ηνπ Γεκνθξαηηθνχ Κφκκαηνο είλαη: ε κείσζε ηνπ θξαηηθνχ παξεκβαηηζκνχ ζηελ νηθνλνκία, ε ψζεζε ζηε γεσξγία, ν πεξηνξηζκφο ηεο επηξξνήο ηεο γξαθεηνθξαηίαο αιιά θαη ηνπ ζηξαηνχ, πξάγκα πνπ άθελε, φπσο είπακε επξχηεξα πεξηζψξηα ζην Ηζιάκ γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ. Οη πξψηεο ειεχζεξεο εθινγέο δηεμήρζεζαλ ζηηο 14 Μαΐνπ 1950 κε ην ΓΚ λα παξακέλεη ζηελ εμνπζία γηα δέθα ζπλερφκελα έηε, θεξδίδνληαο θαη ηηο επφκελεο εθινγηθέο αλακεηξήζεηο, ην 1954 θαη ην 1957, κε αξρεγφ ηνλ Αληλάλ Μεληεξέο, κέρξη ηελ αλαηξνπή ηνπ κε ην ζηξαηησηηθφ πξαμηθφπεκα ηεο 27 εο Μαΐνπ Σν ΓΚ πνπ θάπνηε αγσληδφηαλ γηα ηελ ειεπζεξία, πηνζέηεζε κηα κνλνθνκκαηηθή θηινζνθία, ζε αληίζεζε κε ην ΡΛΚ πνπ έγηλε πξνζηάηεο ηεο πινπξαιηζηηθήο δεκνθξαηίαο. Σν ΓΚ, ρσξίο λα είλαη ππνθηλεηήο, πξνεηνίκαζε ην έδαθνο γηα ηνλ αλζειιεληθφ μεζεθσκφ πνπ μέζπαζε ζηελ Κσλζηαληηλνχπνιε ην επηέκβξην ηνπ 1955 κε πνιινχο λεθξνχο θαη καδηθή έμνδν ηνπ ειιεληθνχ ζηνηρείνπ απφ ηελ Πφιε. 11 Μεηά ην πξαμηθφπεκα, ε Δπηηξνπή Δζληθήο Δλφηεηαο πνπ ζπγθξφηεζαλ νη πξαμηθνπεκαηίεο αμησκαηηθνί, ζηξαηεγνί θαη ζπληαγκαηάξρεο, δηέιπζε ην Κνηλνβνχιην, έζεζε εθηφο λφκνπ ην ΓΚ, ζπλέιαβε θαη δίθαζε ηνπο εγέηεο ηνπ θαη φξηζε νκάδα γηα ηε ζχληαμε λένπ πληάγκαηνο. Ο πξσζππνπξγφο Μεληεξέο θαηαδηθάζηεθε ζε ζάλαην θαη απαγρνλίζηεθε ζηα ηέιε ηνπ Σν λέν χληαγκα ηνπ 1961 θαζξέθηηδε ηελ αληίδξαζε ηνπ ζηξαηνχ ζηελ ππεξβνιηθή ζπγθέληξσζε δπλάκεσο ζηελ εθηειεζηηθή εμνπζία. Δίλαη αμηνζεκείσην ην γεγνλφο φηη κε ηηο επινγίεο ηνπ ζηξαηνχ, πηνζεηήζεθε έλα θείκελν ηφζν θηιειεχζεξν, πνπ εμηζνξξνπνχζε ηελ εθηειεζηηθή κε ηε λνκνζεηηθή θαη ηε δηθαζηηθή εμνπζία θαη θαηνρχξσλε αλζξψπηλα δηθαηψκαηα θαη ειεπζεξίεο ζε βαζκφ άγλσζην σο ηφηε. Δπίζεο, ην Νέν χληαγκα θαζηέξσζε Βνπιή πνπ απαξηηδφηαλ απφ 450 κέιε θαη Γεξνπζία πνπ ηελ απνηεινχζαλ 150 κέιε, αηξεηά θαη δηνξηζκέλα. Καζφξηδε κεραληζκνχο ειέγρνπ ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηεο θπβέξλεζεο θαη δηθαζηηθνχ ειέγρνπ ησλ θπβεξλεηηθψλ απνθάζεσλ θαη ηεο λνκνζεζίαο. Δπίζεο, πηνζέηεζε έλα αλαινγηθφ εθινγηθφ ζχζηεκα θαη ελζάξξπλε ηε ζπκκεηνρή πνιιψλ πνιηηηθψλ θνκκάησλ ζηελ 10.Παξέζνγινπ Αζ.,νπ. π. ζ Bozarslan Ζ, νπ.π. ζ

17 πνιηηηθή δηαδηθαζία. Σν 1961 γηα πξψηε θνξά ζηελ Σνπξθία ηδξχεηαη ζνζηαιηζηηθφ θφκκα, ην Σνπξθηθφ Δξγαηηθφ Κφκκα (ΣΔΚ) πνπ πξνο ην ηέινο ηεο δεθαεηίαο αλέπηπμε κηα καρεηηθή αξηζηεξή πνιηηηθή, ελψ ππνζηήξημε αλνηθηά ηνλ αγψλα ησλ Κνχξδσλ γηα ηε δεκηνπξγία αλεμάξηεηνπ θξάηνπο. Σν λέν ζηξαηησηηθφ πξαμηθφπεκα, πνπ έγηλε ην κσο δεκηνπξγνχζε λέα πνιηηηθά δεδνκέλα θαη απηή ε ζέζε ηνπ ΣΔΚ γηα ην Κνπξδηθφ ήηαλ ε αθνξκή γηα ηελ απαγφξεπζε ηνπ ην 1972, κε απφθαζε ηνπ πληαγκαηηθνχ Γηθαζηεξίνπ. Δλ ησ κεηαμχ, ην Γεκνθξαηηθφ Κφκκα κεηακνξθψζεθε ζε Κφκκα ηεο Γηθαηνζχλεο κε αξρεγφ ηνλ κεραληθφ νπιετκάλ Νηεκηξέι θαη θέξδηζε ηηο εθινγέο ηνπ Σν Ρεπνπκπιηθαληθφ Λατθφ Κφκκα, ππφ ηνλ Μπνπιέλη Δηδεβίη, ηφηε αλεξρφκελν πνιηηηθφ, αλέπηπμε, κέζα απφ θχθινπο δηαλννπκέλσλ, κηα λέα, θεληξναξηζηεξή θηινζνθία. Χζηφζν, ε ηαχηηζε ηνπ φξνπ «αξηζηεξά» κε ηνλ «θνκκνπληζκφ» έζπξσμε ηνπο ςεθνθφξνπο πξνο ην ζπληεξεηηθφηεξν Κφκκα ηεο Γηθαηνζχλεο θαη ηα άιια κηθξφηεξα θφκκαηα, φπσο ην αθξνδεμηφ εζληθηζηηθφ θφκκα ηεο «Δζληθηζηηθήο Γξάζεο» ππφ ηνλ έιεγρν ηνπ Αιπαζιάλ Σνπξθέο θαη ην ηζιακηθφ αληηδπηηθφ θφκκα ηεο «Δζληθήο Σάμεο» ην κεηέπεηηα θφκκα «Δζληθήο σηεξίαο» ππφ ηνλ Νεηδκεηίλ Δξκπαθάλ. 12 Οη βνπιεπηηθέο εθινγέο ηνπ Οθησβξίνπ ηνπ 1973, άλνημαλ ην δξφκν γηα ηε δεκηνπξγία πνιπθνκκαηηθψλ θπβεξλήζεσλ, εθφζνλ θαλέλα θφκκα δελ θαηφξζσζε λα θεξδίζεη ηελ απαηηνχκελε πιεηνςεθία ζηηο εθινγέο. Έηζη, νη θπβεξλήζεηο πνπ ζρεκαηίζηεθαλ ήηαλ ηδηαίηεξα αζηαζείο θαη εθήκεξεο θαη νη νπιετκάλ Νηεκηξέι θαη Μπνπιέλη Δηδεβίη ελαιιάζζνληαλ ζηελ εμνπζία, ελψ ε νηθνλνκία θαη ε δεκφζηα ηάμε βπζίζηεθε ζην ράνο. Παξάιιεια δεκηνπξγνχληαλ «πεξίεξγεο ζπκκαρίεο»:ν νπιετκάλ Νηεκηξέι ζρεκάηηζε κία θπβέξλεζε ζπλαζπηζκνχ κε ηνλ Αιπαζιάλ Σνπξθέο γηα λα παξαηηεζεί ιίγν αξγφηεξα, ελψ ν Μπνπιέλη Δηδεβίη ππνρξεψζεθε ην 1978 λα δεηήζεη ηελ βνήζεηα ηνπ ζηξαηνχ γηα λα αληηκεησπίζεη ηελ θαηάζηαζε θαη παξαηηήζεθε ην Σν επφκελν έηνο, ν ζηξαηφο θαηέιαβε θαη πάιη ηελ εμνπζία. ηαλ ε ρνχληα επέηξεςε ηελ ζηαδηαθή θηιειεπζεξνπνίεζε ηεο πνιηηηθήο δσήο ην 1983, πεξηζζφηεξα απφ 400 κέιε αξηζηεξψλ θνκκάησλ δνινθνλήζεθαλ ή θέξνληαλ σο αγλννχκελνη, ρηιηάδεο άηνκα είραλ θξηζεί πξνθπιαθηζηέα θαη ρηιηάδεο άιια θπιαθίζηεθαλ. ηα παλεπηζηήκηα έγηλαλ εθθαζαξίζεηο θαη ρηιηάδεο δηαλννχκελνη θαη ζπλδηθαιηζηέο γλψξηζαλ «ζσθξνληζηηθέο» εκπεηξίεο. Οη 12 Παξέζνγινπ Αζ., νπ.π. ζ

18 ζηξαηησηηθνί έθαλαλ γλσζηφ, πσο θάζε άιιε ηδενινγία πέξαλ ηεο θεκαιηθήο, θάζε εζληθή ηαπηφηεηα πέξαλ ηεο ηνπξθηθήο, θάζε ζξεζθεπηηθή έληαμε πέξαλ ηεο ζνπληηηθήο, ήηαλ κηα «δηαζηξνθή» πνπ απαηηνχζε ςπρηαηξηθή ζεξαπεία. 13 Πξφθεηηαη γηα έλα πάληξεκα ηνπ «ηνπξθηζκνχ» θαη ηνπ νπληηηθνχ Ηζιάκ. Ζ ηνπξθηθή ηαπηφηεηα έρεη δχν βάζεηο: ηελ ηνπξθηθή-αζηαηηθή θαηαγσγή θαη ηελ ηζιακηθή παξάδνζε. Απηή ε λέα ζέζε, αλαβαζκίδεη ην Ηζιάκ θαη θαηά ζπλέπεηα ηελ νζσκαληθή θιεξνλνκηά. Δθθξαζηέο ηεο ηδενινγίαο απηήο ήηαλ ν Σνπξγθνχη Οδάι αιιά θαη νξηζκέλνη εζληθηζηηθνί θχθινη κε βαζηθφ εθθξαζηή ηνλ Αιπαζιάλ Σνπξθέο. ηφρνο ήηαλ ε αληηκεηψπηζε ησλ εθηφο Σνπξθίαο ηζιακηθψλ επηξξνψλ θαη ε επίδξαζε πνπ κπνξεί λα έρεη κηα ηέηνηα ζχλζεζε ζην εζσηεξηθφ ηεο ρψξαο. Ζ αλακφξθσζε ηνπ πνιηηηθνχ ζπζηήκαηνο ζηφρν είρε λα ελδπλακψζεη ηελ εθηειεζηηθή εμνπζία, πεξηνξίδνληαο ην εχξνο ηεο θνκκαηηθήο, ζσκαηεηαθήο θαη αηνκηθήο πνιηηηθήο δξαζηεξηφηεηαο, κέζσ ελφο λένπ πληάγκαηνο, πνπ ςεθίζηεθε ην Σν λέν ηνπξθηθφ χληαγκα, βαζίζηεθε ζην γαιιηθφ χληαγκα ηνπ κσο, θη απηφ ην χληαγκα φπσο θαη ηα πξνεγνχκελα, απνηειεί πξνζπάζεηα επίιπζεο ησλ πξνβιεκάησλ ηνπ άκεζνπ παξειζφληνο. Αθφκε, ην λέν χληαγκα κε κηα ζεηξά πξνζσξηλψλ άξζξσλ, θαηαδίθαδε ην πξνεγνχκελν πνιηηηθφ θαζεζηψο, κε ζθνπφ λα απνηξέςεη ηελ ζπκκεηνρή ζηελ πνιηηηθή δσή ησλ πνιηηηθψλ πνπ εθηνπίζηεθαλ απφ ζηξαηησηηθνχο, ζην εγγχο, ηνπιάρηζηνλ, κέιινλ. 14 Σν λέν ηζρπξφ πνιηηηθφ φλνκα ηεο Σνπξθίαο, απηήλ ηελ πεξίνδν, είλαη ν Σνπξγθνχη Οδάι, δηαθεθξηκέλνο νηθνλνκνιφγνο θαη κεραληθφο ζην επάγγεικα, πνπ δεκηνχξγεζε ην θφκκα ηεο Μεηέξαο Παηξίδαο θαη ζηηο εθινγέο ηνπ 1983 πέηπρε κηα θαζαξή λίθε έλαληη ησλ αληηπάισλ ηνπ. Σν 1987 πέηπρε κηα κηθξή αιιά ζεκαληηθή αλαζεψξεζε ηνπ πληάγκαηνο. Ζ αλαζεψξεζε απηή αθνξνχζε ηελ ππνρξεσηηθή πξνζθπγή ζε δεκνςήθηζκα θάζε θνξά πνπ κία πξφηαζε αλαζεψξεζεο ηνπ πληάγκαηνο ςεθηδφηαλ κε εηδηθή πιεηνςεθία (3/5) ηνπ θνηλνβνπιίνπ. 15 Δπίζεο 13 Bozarslan Ζ., νπ.π. ζ Παξέζνγινπ Αζ., νπ.π. ζ Αθξηβνπνχινπ Υ. - Akkaraca Köse M., «Οη πξφζθαηεο ζπληαγκαηηθέο αλαζεσξήζεηο ζηελ Σνπξθία (2007, 2008 & 2010) σο πεδίν πνιηηηθήο έληαζεο θαη άζθεζεο ζπληαθηηθήο εμνπζίαο». (06/05/2011). 18

19 αλαζεσξήζεθε κε δεκνςήθηζκα ην πξνζσξηλφ άξζξν 4 ηνπ πληάγκαηνο, πνπ απαγφξεπε ηε ζπκκεηνρή ζηελ πνιηηηθή δσή ηεο ρψξαο ησλ ελεξγψλ πνιηηηθψλ πξηλ ην πξαμηθφπεκα. πσο ήδε αλαθέξζεθε, ην 1983 ηδξχεηαη ην Κφκκα ηεο Μεηέξαο Παηξίδαο ηνπ Σνπξγθνχη Οδάι, κε ην νπνίν θέξδηζε φιεο ηηο εθινγηθέ αλακεηξήζεη κέρξη ην 1991 θαη δηεηέιεζε πξσζππνπξγφο ηεο ρψξαο. Σν Κφκκα ηεο Μεηέξαο Παηξίδαο, ήηαλ κηα έλσζε φισλ ησλ δπλαηψλ ηδενινγηθφ-πνιηηηθψλ ηάζεσλ ηεο πεξηφδνπ. Σελ εθινγηθή δχλακε ηνπ θφκκαηνο, ηελ απνηεινχζαλ θπξίσο αγξφηεο, έκπνξνη, βηνκήραλνη θαη ιίγνη εξγάηεο. 16 Ο Σνπξγθνχη Οδάι αλ θαη θνπξδηθήο θαηαγσγήο ήηαλ ππνζηεξηθηήο ηνπ ηνπξθηθνχ εζληθηζκνχ, ηθαλφο λα επηβάιεη ηελ ηάμε θαη ηελ πεηζαξρία. Μείσζε ηνλ πιεζσξηζκφ, εμηζνξξφπεζε ην εκπνξηθφ ηζνδχγην, θαζψο θαη ην ηζνδχγην πιεξσκψλ ράξε ζηελ εθαξκνγή ζθιεξψλ λνκηζκαηηθψλ ειέγρσλ, ηνλ απνπιεζσξηζκφ, ηελ αχμεζε ησλ επηηνθίσλ, ηελ παξνρή ρακειψλ κηζζψλ θαη ηε κείσζε ησλ θξαηηθψλ επηρνξεγήζεσλ. Απηφ είρε σο απνηέιεζκα λα απμεζεί ην ΑΔΠ θαη νη εμαγσγέο, λα πξαγκαηνπνηεζνχλ έξγα ππνδνκήο θαη λα δνζεί ψζεζε ζηνλ ηνπξηζηηθφ θαη ηξαπεδηθφ ηνκέα. Απφ ηελ άιιε, φκσο, παξαηεξήζεθαλ θαηλφκελα θεξδνζθνπίαο θαη δηαθζνξάο θαη δξακαηηθή πηψζε ηνπ βηνηηθνχ επηπέδνπ ησλ πνιηηψλ. Δπέβαιε, επίζεο, δπζβάζηαρηνπο θφξνπο, δελ θαηαπνιέκεζε ηε γξαθεηνθξαηία θαη ακαχξσζε ηελ εηθφλα ηνπ κε ηα νηθνλνκηθά ζθάλδαια, πνπ θιφληζαλ ηελ εκπηζηνζχλε ηνπ ιανχ ζην πξφζσπφ ηνπ αιιά θαη ζην θαπηηαιηζηηθφ ζχζηεκα πνπ επηζπκνχζε λα εθαξκφζεη. ηελ επνρή ηνπ, αλαδχζεθε κηα λέα αζηηθή ηάμε, απηή ηεο Αλαηνιίαο, κε γεξά ζεκέιηα ζηελ ηζιακηθή θνπιηνχξα. Σν 1987 κεηά απφ πνιιέο δηαπξαγκαηεχζεηο, ν Σνπξγθνχη Οδάι εμαζθάιηζε ηελ ππνγξαθή κηαο νηθνλνκηθήο θαη ακπληηθήο ζπκθσλίαο κε ηηο ΖΠΑ θαη ηελ επηζηξνθή ηεο Σνπξθίαο ζην πκβνχιην ηεο Δπξψπεο. Σν 1989 ν Σνπξγθνχη Οδάι κεηαθηλήζεθε απφ ηελ πξσζππνπξγία ζηελ πξνεδξία. Πέζαλε μαθληθά ην Σα βήκαηά ηνπ, αθνινχζεζε ν νπιετκάλ Νηεκηξέι, πνπ ηνλ δηαδέρζεθε ζηελ πξσζππνπξγία, ν νπνίνο, θιήζεθε λα αληηκεησπίζεη ηελ φμπλζε ηνπ Κνπξδηθνχ δεηήκαηνο θαη ηνλ πφιεκν ζηνλ Κφιπν ην Μεηά ηνλ Πφιεκν ζηνλ Κφιπν, ην Κνπξδηθφ δήηεκα ζην εζσηεξηθφ ηεο ρψξαο ήξζε ζε ζχγθξνπζε κε ηηο επξχηεξεο δηεζλείο πηπρέο ηνπ θνπξδηθνχ εζληθηζκνχ. Ζ Σνπξθία, παξφιν πνπ ζπλεξγάζηεθε κε 16 Γηαιινπξίδεο Υξ., νπ.π. ζ

20 ηηο ΖΠΑ γηα ηελ παξνρή βνήζεηαο ζηνπο Κνχξδνπο ηνπ Ηξάθ ζηνλ αγψλα ηνπο θαηά ηνπ αληάκ Υνπζετλ, θνβήζεθε φηη νη Ακεξηθαλνί επηζπκνχζαλ λα δεκηνπξγήζνπλ έλα θνπξδηθφ θξάηνο θάηη πνπ ε Άγθπξα δελ επηζπκνχζε θαη δελ επηζπκεί. Γη απηφ νη Κνχξδνη ηνπ Ηξάθ αληηκεησπίζηεθαλ κε βίαην ηξφπν, θαζσο ν ηνπξθηθφο ζηξαηφο εηζέβαιε ζην Ηξάθ γηα λα εμνπδεηεξψζεη ην έλνπιν θίλεκα ησλ Κνχξδσλ ηεο Σνπξθίαο. Αλ θαη απψιεηεο ζε αλζξψπηλεο δσέο ήηαλ κεγάιεο, ην θνπξδηθφ θίλεκα δελ θαηεζηάιε. 17 Σν 1991 ν νπιετκάλ Νηεκηξέι δήισζε ζην Νηηγηαξκπαθίξ, ζηε κεγαιχηεξε θνπξδηθή πφιε, φηη ε θπβέξλεζή ηνπ αλαγλψξηδε «ηελ θνπξδηθή πξαγκαηηθφηεηα» αιιά ιίγν αξγφηεξα νη ενξηαζκνί ηεο θνπξδηθήο Πξσηνρξνληάο (21 Μαξηίνπ 1992), θαηαπλίγεθαλ βίαηα απφ ην ζηξαηφ, ν νπνίνο δηθαηνιφγεζε ηε ρξήζε βίαο κε ηελ «αζηηθή εμέγεξζε» ηνπ Δξγαηηθνχ Κφκκαηνο ηνπ Κνπξδηζηάλ (ΡΚΚ). Ο νπιετκάλ Νηεκηξέι, άιιαμε πνξεία εγθξίλνληαο θάζε ζηξαηησηηθή πξάμε επηθαινχκελνο ηελ «ηεξνζχλε ησλ θεκαιηθψλ αμηψλ». Ο νπιετκάλ Νηεκηξέι άθεζε ηελ αξρεγία ηνπ θφκκαηφο ηνπ Οξζνχ Γξφκνπ θαη ηελ πξσζππνπξγία ζηελ Σαλζνχ Σζηιέξ, πνπ ήηαλ πξνζηαηεπφκελε ηνπ θαη ε νπνία έγηλε ε πξψηε γπλαίθα πξσζππνπξγφο ηεο ρψξαο. χληνκα απνδείρηεθε φηη ε Σαλζνχ Σζηιέξ ήηαλ νπαδφο ελφο ππέξκεηξνπ εζληθηζκνχ. Οη ιφγνη ηεο πεξηνξηδφηαλ ζε κεξηθέο θεκαιηθέο εθθξάζεηο θαη ζε ζηξαηησηηθά ζπλζήκαηα. Ακθηιεγφκελν πξφζσπν, ηφζν ε ίδηα φζν θαη νη πεξί απηήλ «ζπλεξγάηεο», θαηφξζσζε λα επηβηψλεη ελ κέζσ θαηεγνξηψλ γηα ζθάλδαια, δηαθζνξά αιιά θαη ζρέζεηο κε εμηξεκηζηηθνχο θχθινπο θαη ηνλ ππφθνζκν. 28 Αλ θαη νη πνιιέο ππνζέζεηο δηαθζνξάο ζηηο νπνίεο θεξφηαλ φηη είρε εκπιαθεί έθεξλαλ ζε απφγλσζε ην ζηξαηφ, ην φξακά ηεο γηα κηα αζθαιή θνηλσλία ηεο πξνζέδηδε θχξνο κεηαμχ ησλ ζηξαηησηηθψλ θαη ησλ ζσκάησλ αζθαιείαο. ηηο εθινγέο ηνπ 1995 ε Σαλζνχ Σζηιέξ θάησ απφ ηελ πίεζε ησλ ζηξαηησηηθψλ ζπκκάρεζε κε ηνλ δεμηφ αληίπαιφ ηεο Μεζνχη Γηικάδ, ε νπνία φκσο ζπκκαρία ζχληνκα θαηέξξεπζε. ηε ζπλέρεηα, αλαγθάζηεθε λα πιεζηάζεη ηνλ Νεηδκεηίλ Δξκπαθάλ, ην ηζιακηθφ θφκκα ηνπ νπνίνπ, ην θφκκα Δπεκεξίαο (Refah Partisi) είρε ιάβεη ην 21,32% ησλ ςήθσλ ζηηο πξφζθαηεο εθινγέο. Με αληάιιαγκα ηελ αζπιία πνπ ηεο εμαζθάιηζε ν Νεηδκεηίλ Δξκπαθάλ γηα ηηο ππνζέζεηο δηαθζνξάο ζηηο νπνίεο είρε εκπιαθεί, ε Σαλζνχ Σζηιέξ δέρηεθε λα γίλεη αληηπξφεδξνο ηεο θπβέξλεζήο ηνπ. 17 Calvocoressi Ρ, νπ.π. ζ

21 Απηή ε ζπκκαρία δπζαξέζηεζε ηνπο ζηξαηησηηθνχο. Οη ζηξαηησηηθνί θαη ην πκβνχιην Αλψηεξεο Δθπαίδεπζεο, εμαπέιπζαλ πφιεκν ελαληίνλ ηεο «καληίιαο», ελαληίνλ ησλ θαζεγεηψλ πνπ αλέρνληαλ ηηο καζήηξηεο πνπ θάιππηαλ ην θεθάιη ηνπο, ελαληίνλ ησλ ζρνιψλ εθπαίδεπζεο ηκάκεδσλ θαη, ηέινο, έζηεηιαλ ηαλθο ζηελ πφιε ηληδάλ. ηελ κεληαία ζχζθεςή ηνπ, ηεο 28 εο Φεβξνπαξίνπ, ην Δζληθφ πκβνχιην Αζθαιείαο 1997, θάιεζε κε ηειεζίγξαθν ηελ ηζιακηζηηθή θπβέξλεζε λα θαηαζηείιεη θάζε ηζιακηζηηθή εθδήισζε θαη δξαζηεξηφηεηα. Εεηνχζε, δειαδή, ηελ απηνθαηαζηξνθή ηεο θπβέξλεζεο. Δπξφθεηην δειαδή, ζχκθσλα κε έλαλ απφζηξαην ζηξαηεγφ, γηα έλα «κεηακνληέξλν πξαμηθφπεκα» ππνθαηάζηαην ηνπ θιαζηθνχ πξαμηθνπήκαηνο. Γη απηφ θαη νλνκάζηεθε «βεινχδηλν πξαμηθφπεκα». Ζ θπβέξλεζε έπεζε ηνλ Ηνχλην ηνπ 1997 παξ φηη ν Νεηδκεηίλ Δξκπαθάλ ππέγξαςε ην κλεκφλην ηνπ Δζληθνχ πκβνπιίνπ Αζθαιείαο, γηαηί νη ζηξαηησηηθνί θαηεγφξεζαλ ην θφκκα ηνπ γηα ζηελή ζρέζε κε ηξνκνθξαηηθέο νκάδεο. Δλ ηέιεη, ην θφκκα δηαιχζεθε απφ ην πληαγκαηηθφ Γηθαζηήξην ηνλ Ηαλνπάξην ηνπ ηελ εμνπζία αλήιζε κία λέα πνιηηηθή ζπκκαρία, κε αξρεγφ ηνλ Μεζνχη Γηικάδ. Ήηαλ θη απηή κηθξήο δηάξθεηαο, ιφγσ ησλ ππνζέζεσλ δηαθζνξάο φπνπ εκπιεθφηαλ ππνπξγνί ηνπ Μεζνχη Γηικάδ. 18 ηηο 2 Γεθεκβξίνπ ηνπ 1998, αλαιακβάλεη ηελ πξσζππνπξγία ν Μπνπιέλη Δηδεβίη, ξηδνζπαζηηθφο εζληθηζηήο. Σνλ Απξίιην ηνπ 1999 νδήγεζε ηελ Σνπξθία ζε εθινγέο, απφ ηηο νπνίεο βγήθε θεξδηζκέλνο. Ο Μπνπιέλη Δηδεβίη ζρεκάηηζε κία θπβέξλεζε κεηνςεθίαο, ζε κηα Σνπξθία πνπ δελ ακθηζβεηνχζε ηελ ππεξνρή ησλ ζηξαηησηηθψλ, ηελ θνηλσληθή πεηζαξρία ζην φλνκα ησλ ζπκθεξφλησλ ηνπ έζλνπο. Σν θχξνο ηνπ Μπνπιέλη Δηδεβίη απμάλεηαη, θαζψο ηελ ίδηα ρξνληά έρνπκε ηε ζχιιεςε ηνπ αξρεγνχ ηνπ ΡΚΚ, Ακπληνπιάρ Οηζαιάλ. ηηο εθινγέο ηεο 19 εο Απξηιίνπ 1999 έρνπκε θπβέξλεζε ζπλαζπηζκνχ, κε πξψηε θνηλνβνπιεπηηθή δχλακε ην θφκκα ηεο Γεκνθξαηηθήο Αξηζηεξάο ηνπ Μπνπιέλη Δηδεβίη (21,71%) θαη δεχηεξν ην Κφκκα ηεο Δζληθηζηηθήο Γξάζεο (άθξα δεμηά), ππφ ηνλ Νηεβιέη Μπαρηζειί, κε πνζνζηφ 18.03%. Ζ θπβέξλεζε Δηδεβίη έραζε γξήγνξα ηελ αμηνπηζηία ηεο εμαηηίαο θαηλνκέλσλ δηαθνξάο, 19 αιιά θαη, θπξίσο εμ αηηίαο ηεο δηνγθνχκελεο νηθνλνκηθήο θξίζεο 18 Bozarslan Ζ. νπ.π. ζ., Γηαιινπξίδεο Υξ. Οπ. π. ζ Ζ θπβέξλεζε Δηδεβίη έρεη ραξαθηεξηζηεί σο ε πην δηεθζαξκέλε ζηελ ηζηνξία ηεο ρψξαο. 21

22 1.2. Ο ξόινο ηνπ ζηξαηνύ ζηε ζπγθξόηεζε ηνπ ηνπξθηθνύ θξάηνπο. πσο πξναλαθέξακε ν ξφινο ηνπ ζηξαηνχ ζηελ ηνπξθηθή θνηλσλία είλαη ηδηαίηεξνο: έρεη νξίζεη ηνλ εαπηφ ηνπ ζεκαηνθχιαθα ηνπ θξάηνπο θαη κε ηε ζηήξημε ηνπ ιανχ έρεη αλαηξέςεη ηέζζεξηο εθιεγκέλεο θπβεξλήζεηο, πξαμηθνπήκαηα πνπ έγηλαλ κε ηε ζπλαίλεζε ηεο πιεηνςεθίαο ηεο θνηλσλίαο. 20 Ο ηνπξθηθφο ζηξαηφο παξεκβαίλεη ζηα πνιηηηθά πξάγκαηα ηεο ρψξαο, κε δηαθεξπγκέλν ζηφρν ηε δηαθχιαμε ηνπ θνζκηθνχ ραξαθηήξα ηνπ πνιηηεχκαηνο θαη ηελ αλάζρεζε ηεο θάζε είδνπο απεηιήο, εζσηεξηθήο ή εμσηεξηθήο ελαληίνλ ηεο ρψξαο. Έρεη εηπσζεί, φηη απφ ηελ ίδξπζε ηεο Σνπξθηθήο Γεκνθξαηίαο έσο ζήκεξα ν ζηξαηφο πήξε ηελ εμνπζία ηξείο θνξέο, ην , θαη Δπηπξφζζεηα ην Φεβξνπάξην ηνπ 1997, κέζσ ηνπ Δζληθνχ πκβνπιίνπ Αζθαιείαο, ζην νπνίν είρε ηζφηηκε εθπξνζψπεζε κε πνιίηεο, ν ζηξαηφο ηφληδε φηη ε θπβέξλεζε ελφηεηαο, κε ηνλ Νεηδκεηίλ Δξκπαθάλ σο πξσζππνπξγφ, έπξεπε λα πάξεη απζηεξά κέηξα ελάληηα ζηελ αλάθακςε ηνπ πνιηηηθνχ Ηζιάκ. ηαλ ε θπβέξλεζε θηλδχλεπζε λα πέζεη, ν ζηξαηφο αχμεζε ηελ πίεζε πξνο ηε θπβέξλεζε θαη ηνλ Ηνχλην ηνπ 1997 ν Νεηδκεηίλ Δξκπαθάλ ππνρξεψζεθε λα παξαηηεζεί. Ζ πνιηηηθή θηινζνθία πνπ είρε αλαπηπρζεί θαη νη ζπγθπξίεο πνπ επηθξαηνχζαλ, ππνρξέσλαλ ην ζηξαηφ, θαηά ηελ άπνςε ηεο εγεζίαο ηνπ, λα παξεκβαίλεη ζηελ πνιηηηθή δσή. Ζ αληίιεςε ηεο δπηηθνπνίεζεο, ζήκαηλε λα είλαη πηζηνί ζην πνιίηεπκα πνπ ίδξπζε ν Αηαηνχξθ θαη ζηνπο δεκνθξαηηθνχο ζεζκνχο. Θεσξνχζαλ ηνπο εαπηνχο ηνπο ππεχζπλνπο θαη αλψηαηνπο ζεκαηνθχιαθεο ηεο εζληθήο ελφηεηαο θαη ηεο εδαθηθήο αθεξαηφηεηαο ηεο ρψξαο θαη ησλ δεκνθξαηηθψλ αξρψλ ζηηο νπνίεο ζηεξίδεηαη ε Σνπξθηθή Γεκνθξαηία, φπσο ε θνζκηθή αληίιεςε πεξί θνηλσλίαο θαη ν εζληθηζκφο. Έηζη ινηπφλ, ε ζηξαηησηηθή επέκβαζε ηνπ 1960 έγηλε γηα λα απνηξαπεί, ζχκθσλα κε ηνπο ζηξαηησηηθνχο, ν θίλδπλνο πνπ δηέηξερε ε δεκνθξαηηθή θνζκηθή εμνπζία, δηφηη ην Γεκνθξαηηθφ Κφκκα πνπ ήηαλ ζηελ Κπβέξλεζε εθείλε ηελ πεξίνδν ( ) έδεηρλε ηάζεηο κνλν-θνκκαηηθνχ απηαξρηζκνχ. 21 Πην ζπγθεθξηκέλα, ην 20 Σξηαληαθχιινπ Γ. Φσηίνπ Δι., νπ.π. ζ Heper M, «Σνπξθία: Σν πνιηηηθφ ζχζηεκα ρζεο, ζήκεξα, αχξην», ζην, Βεξέκεο Θ.. Νηφθνο Θ. (επηκ). Η ζύγσπονη Σοςπκία, πολιηικό ζύζηημα, οικονομία και εξυηεπική πολιηική (Αζήλα: Δθδφζεηο Παπαδήζε, 2002), ζ

23 ΓΚ θπβεξλψληαο κε ην χληαγκα ηνπ 1924, πνπ έδηλε επξείεο αξκνδηφηεηεο ζηελ εθηειεζηηθή εμνπζία λα επηβάιινπλ θάζε είδνπο κέηξα πεξηνξηζκνχ ηεο δξάζεο θαη ηεο θσλήο ησλ αληηπνιηηεπνκέλσλ θαη κε κπνξψληαο λα αληαπνθξηζεί ζηηο πξνζδνθίεο ησλ εθινγέσλ, κεηακνξθψζεθε γξήγνξα ζε κηα απζηεξά απηαξρηθή εμνπζία πηνζεηψληαο κηα πνιηηηθή ζηξαγγαιηζκνχ θάζε αληηπνιηηεπηηθήο θσλήο. Ζ θηιειεπζεξνπνίεζε ζηελ νηθνλνκία, έθεξε θάπνηα ζεηηθά απνηειέζκαηα, φκσο πξνο ην ηέινο ηεο δεθαεηίαο απηφ πνπ απέκεηλε απφ ην κεηαξξπζκηζηηθφ πξφγξακκα ησλ Γεκνθξαηηθψλ ήηαλ πςειφο πιεζσξηζκφο θαη ειιείςεηο αθφκα θαη ζε βαζηθά πξντφληα. Ζ έληνλε ιατθή δπζαξέζθεηα, νδήγεζε ζε πιήξε ξήμε ησλ θνηλσληθψλ νκάδσλ κε ην ΓΚ, πνπ κε ηε ζεηξά ηνπ νδεγήζεθε ζε αληηδεκνθξαηηθέο πξαθηηθέο κε απνθνξχθσκα ηε λφζεπζε ησλ απνηειεζκάησλ ησλ εθινγψλ ηνπ Ζ ιατθή αληίδξαζε, νη θνηηεηηθέο δηαδειψζεηο θαη νη ηαξαρέο πνπ επαθνινχζεζαλ, νδήγεζαλ ζηελ θήξπμε ζηξαηησηηθνχ λφκνπ ην Σν 1971 ν ζηξαηφο βξέζεθε μαλά ζην πνιηηηθφ πξνζθήλην εμαηηίαο ηεο έλνπιεο δηέλεμεο κεηαμχ αξηζηεξψλ θαη δεμηψλ, ε νπνία ζεσξήζεθε φηη απνηειεί απεηιή γηα ηελ εζληθή ελφηεηα θαη ηελ εδαθηθή αθεξαηφηεηα ηεο ρψξαο. Ηδηαίηεξα, ε ηαρεία αλάπηπμε ηεο πνιηηηθήο ζπκκεηνρήο, πξνθάιεζε απηφ πνπ ιέγεηαη «θξίζε ζπκκεηνρήο». Απηή ε θξίζε πνπ πξνθιήζεθε κε ηελ «θξίζε λνκηκφηεηαο» πνπ αθνξνχζε ζηε ζχληαμε, ην πεξηερφκελν, ηελ εξκελεία θαη ηελ εθαξκνγή ηνπ πληάγκαηνο ηνπ 1961 νδεγνχζε πξνο ηελ θαηεχζπλζε θη άιιεο αλαζεψξεζεο ηνπ πληάγκαηνο. Έηζη, ζηαδηαθά ην ζπληαγκαηηθφ εμειίρζεθε ζε κείδνλ ζέκα θαη δηακάρε γηα ηε κνξθή θαη ηελ νπζία κηαο λφκηκεο δηαθπβέξλεζεο. Παξάιιεια, κε ηελ επίδξαζε ησλ γεγνλφησλ ηνπ Γαιιηθνχ Μάε ηνπ 1968 πξνθάιεζε ζηνλ θνηηεηηθφ ρψξν δηαδειψζεηο πνπ νδήγεζαλ ζε αηκαηεξέο ζπγθξνχζεηο κε ηελ Αζηπλνκία, θπξίσο ζηελ Άγθπξα θαη Κσλζηαληηλνχπνιε. Οη ηαξαρέο είραλ ιάβεη καδηθφ ραξαθηήξα, ζηηο 16 Ηνπλίνπ 1969 θιήζεθε ν ζηξαηφο λα επαλαθέξεη ηελ ηάμε θαη ηελ ίδηα κέξα θεξχρηεθε ζηξαηησηηθφο λφκνο. Απηφ φκσο δελ ζηάζεθε αξθεηφ γηα ηνλ ηεξκαηηζκφ ηεο αλαηαξαρήο, κε απνηέιεζκα ην Μάξηην ηνπ 1971, ε εγεζία ησλ ελφπισλ δπλάκεσλ λα εθδψζεη ππφκλεκα πξνο ηελ θπβέξλεζε κε ην νπνίν ηελ θαηεγνξνχζε σο αλίθαλε λα αληηκεησπίζεη ηελ θαηάζηαζε θαη δεηνχζε ηε ιήςε πξφζζεησλ κέηξσλ. Ζ θπβέξλεζε, εμαλαγθαδφηαλ νπζηαζηηθά λα παξαηηεζεί θαη ηε δηαθπβέξλεζε ηεο ρψξαο αλέιαβε κεηά απφ εληνιή ηεο ζηξαηησηηθήο εγεζίαο, 22 Bozarslan Ζ., νπ.π. ζ

24 ππεξθνκκαηηθή θπβέξλεζε ππφ ηελ πξνεδξία ηνπ παιαηνχ ζηειέρνπο ηνπ ΡΛΚ Νηράη Δξίκ. Παξά ηε ζπλέρηζε ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ Κνηλνβνπιίνπ είρε επηβιεζεί ζηξαηησηηθφ θαζεζηψο. 23 Σν 1980 νη αμησκαηηθνί πήξαλ ηελ εμνπζία ζηα ρέξηα ηνπο γηα ηξίηε θνξά επηθαινχκελνη ηελ απεηιή πνπ πξνέξρνληαλ απφ ηελ εζληθή εμέγεξζε ηνπ Δξγαηηθνχ Κνπξδηθνχ Κφκκαηνο (PKK) θαη ηνπ πνιηηηθνχ Ηζιάκ. Τηνζεηήζεθαλ, φπσο ήηαλ αλακελφκελν κέηξα φπσο ε αλαζηνιή ιεηηνπξγίαο ηνπ ηχπνπ, ν πεξηνξηζκφο ησλ παλεπηζηεκηαθψλ ειεπζεξηψλ, νη ζπιιήςεηο ρηιηάδσλ αηφκσλ θαη ε ρξήζε βίαο θαη βαζαληζηεξίσλ θξαηνπκέλσλ ήηαλ ζηελ εκεξήζηα δηάηαμε. Ζ πνιηηηθή αλαξρία έθηαζε ζε δξακαηηθφ ζεκείν, φηαλ γηα πάλσ απφ εθαηφ ςεθνθνξίεο δελ θαηέζηε δπλαηή ε εθινγή ελφο πξνέδξνπ ην Ζ θαηάζηαζε επηδεηλψζεθε αθφκα πεξηζζφηεξν. ηελ ήδε ππάξρνπζα άζρεκε νηθνλνκηθή θαηάζηαζε απφ ηελ πεηξειατθή θξίζε ηνπ 1973, νη ηξηβέο ηηο ζρέζεηο ησλ ΖΠΑ κε ηελ Σνπξθία, ιφγσ ηεο εηζβνιήο ζηελ Κχπξν ην 1974, ήζαλ κεξηθνί απφ ηνπο ιφγνπο πνπ νδήγεζαλ ζηελ ξαγδαία πηψζε ηνπ ξπζκνχ νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο, ψζηε ην 1979 λα γίλεη γηα πξψηε θνξά αξλεηηθφο. Δπίζεο, ε αλάδπζε ηνπ «ηζιακηθνχ θηλδχλνπ», ελφςεη ηεο πηψζεο ηνπ άρε, θαη ηεο αλφδνπ ηνπ ηζιακηθνχ ζενθξαηηθνχ θαζεζηψηνο ηνπ Ηξάλ, ήξζαλ λα επηβαξχλνπλ αθφκα πεξηζζφηεξν ηελ θαηάζηαζε. Δπί πιένλ, νη ιεγφκελεο θξίζεηο «ζπκκεηνρήο» πνπ μεζπνχζαλ ζηα πιαίζηα ηνπ δεκνθξαηηθνχ πληάγκαηνο ηνπ 1961, νδεγνχζαλ ζε θξίζε «λνκηκφηεηαο» ιφγσ κε εθαξκνγήο ηνπ πληάγκαηνο, κε απνηέιεζκα ηελ θπβεξλεηηθή αζηάζεηα. Σελ ίδηα ψξα, ην δηεζλέο θχξνο ηεο Σνπξθίαο είρε πιεγεί, ιφγσ ηεο αδπλακίαο πιεξσκήο ηνπ εμσηεξηθνχ ρξένπο θαη απφ ηε ζπλερηδφκελε θαηνρή ζηελ Κχπξν. Ζ θνηλσληθν-πνιηηηθή απηή αζηάζεηα ελίζρπζε ηα πιένλ ξηδνζπαζηηθά ζηνηρεία κεηαμχ ησλ Κνχξδσλ, πξνθάιεζε πνιηηηθέο δνινθνλίεο θαη δεκηνχξγεζε, γηα ηελ άιιε κία θνξά, ηηο θαηάιιειεο ζπλζήθεο γηα ηελ αλάιεςε ηεο εμνπζίαο απφ ην ζηξαηφ, κε ην πξφζρεκα ηελ επηβνιή ηεο ηάμεο. ια ηα θφκκαηα δηαιχζεθαλ, πνιινί πνιηηηθνί θαη πνιίηεο νδεγήζεθαλ ζηε θπιαθή, ελψ απαγνξεχηεθαλ νη πνιηηηθέο ζπδεηήζεηο. 22 Ζ ζηξαηησηηθή απάληεζε ήξζε κε ηε κνξθή πνιιψλ ηειεζηγξάθσλ θαη ζηε ζπλέρεηα ζηηο 12 επηεκβξίνπ 1980 ην πκβνχιην Δζληθήο Αζθάιεηαο κε ηνλ αξρεγφ ηνπ Γεληθνχ Δπηηειείνπ φισλ ησλ φπισλ Κελάλ Δβξέλ, κε ηνπο αξρεγνχο ησλ 23 Παξέζνγινπ Αζ. νπ. π. ζ.,

25 Γεληθψλ Δπηηειείσλ θαζψο θαη ηεο Υσξνθπιαθήο, έζεζε ηε ρψξα ζε θαηάζηαζε πνιηνξθίαο, δηέιπζε ηελ Δζλνζπλέιεπζε θαη απαγφξεπζε ηηο δξαζηεξηφηεηεο ησλ πεξηζζφηεξσλ ζπλδηθάησλ θαη νξγαλψζεσλ. Ζ ρνχληα φξηζε πξσζππνπξγφ έλαλ απφζηξαην λαχαξρν, ηνλ Μπνπιέλη Οπινπζνχ. Ο Μπνπιέλη Οπινπζνχ δηαθήξπμε ακέζσο ηε ζέιεζε ηνπ λα εμαζθαιίζεη πνιηηηθή ζηαζεξφηεηα, λα ζέζεη έλα ηέινο ζηελ εκθχιηα βία, λα επαλαθέξεη ηνλ θεκαιηζκφ θαη λα επηβάιεη ηελ αλαγθαία γηα νηθνλνκηθέο ξπζκίζεηο «πεηζαξρία». Οη ζρέζεηο ζηξαηνχ - πνιηηείαο εμειίρζεθαλ ζηαδηαθά πξνο έλα κνληέιν ειεγρφκελεο θηιειεχζεξεο δεκνθξαηίαο, πνπ δεκηνπξγνχζε φκσο έλα αζθπθηηθφ πνιηθφ πιαίζην, ρσξίο σζηφζν, λα είλαη βέβαην φηη δελ ππήξρε θαη λέν ζηξαηησηηθφ πξαμηθφπεκα.. Ζ ζηξαηησηηθή επέκβαζε ηνπ ήηαλ έλα πξαμηθφπεκα ζπληαγκαηαξρψλ, ελψ νη επεκβάζεηο ηνπ θαη ήηαλ πξαμηθφπεκα ζηξαηεγψλ. Σέινο, ην «βεινχδηλν» 24 πξαμηθφπεκα ηνπ 1997, φπσο νλνκάζηεθε έδεημε φηη κε ηελ πξσηνβνπιία απηή ν ζηξαηφο δελ ελδηαθεξφηαλ λα αλαιάβεη άκεζα ηελ εμνπζία, θαζαψο ε επέκβαζε ηνπο επεξέαδε αξλεηηθά ην γφεηξφ ηνπο. Απηή ηε θνξά, ηνπο αξθνχζε ην λα ειέγρνπλ ην πνιηηηθφ ζχζηεκα απφ ηα παξαζθήληα, κε «δηνξζσηηθέο θηλήζεηο». Μία ηέηνηα αιιαγή ζηελ ζηάζε ηεο εγεζίαο ηνπ ζηξαηνχ, νθείιεηαη θαη αξρή, φπσο ήδε αλαθέξζεθε ζηελ πξνζπάζεηα δηαθχιαμεο ηνπ θχξνπο ηνπ ζηξαηνχ, ην νπνίν βξηζθφηαλ ζε πησηηθή ηάζε κεηά απφ ηξία πξαμηθνπήκαηα. Χζηφζν, ζεκαληηθφ ξφιν έπαημε θαη ε αιιαγή ησλ δηεζλψλ ζπλζεθψλ κε ην ηέινο νπ Φπρξνχ Πνιέκνπ, πξάγκα πνπ ζήκαηλε φηη ε Σνπξθία δελ ήηαλ πιένλ ν απαξαίηεηνο θαη αλαγθαζηηθφο εηαίξνο ηεο Γχζεο γηα ηελ αλάζρεζε ηνπ «ζνβηεηηθνχ θηλδχλνπ» αιιά θαη ν ζηφρνο ηεο έληαμεο ηεο Σνπξθίαο ζηελ Δπσπατθή Δλσζε. Πξάγκαηη, ε θηιειεχζεξε δεκνθξαηία είλαη αδηακθηζβήηεηε πνιηηηθή θηινζνθία ζηε Γχζε θαη ε ππεξνρή ησλ πνιηηεηαθψλ παξαγφλησλ έλαληη ηνπ ζηξαηνχ απνηειεί πξνυπφζεζε εχξπζκεο ιεηηνπξγίαο απηνχ ηνπ πνιηηηθνχ ζπζηήκαηνο. Έηζη, ν εθδεκνθξαηηζκφο ηνπ ηνπξθηθνχ πνιηηηθνχ ζπζηήκαηνο, έζησ θαη πξνζρεκαηηθφο, έγηλε αλαγθαίνο απφ ηε ζηηγκή πνπ ε Σνπξθία είρε αξρίζεη ηε δηαδηθαζία εληαμηαθήο πνξείαο ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε. 24 ηε ζχγθξνπζε ηνπ 1997 κεηαμχ ζηξαηνχ θαη θπβέξλεζεο Δξκπαθάλ, ν ζηξαηφο άζθεζε έκκεζε πίεζε πξνο ηελ θπβέξλεζε. 25