OneTouch Select Plus

Transcript

1 1

2 OneTouch Select Plus Numri i tyre. Diapazoni i tyre. Shumë thjeshtë. I RI! Në Diapazon Po ju prezantojmë OneTouch Select Plus të ri Treguesi i diapazonit 3-ngjyrësh, ia bën më të lehtë pacientëve të kuptojnë se çfarë tregojnë numrat e tyre. I thjeshtë për t u mësuar. I lehtë për t u përdorur I personalizuar për të vendosur diapazonin që i përshtatet atyre* Cilësimi i vakteve vendos rezultatet në kontekst Përmbush kërkesat e ISO 15197:2013 * ISO 15197:2013, sistemet e testimit të diagnostikimit In vitro standarted e kërkuara për sistemet e monitorimit të glukozës në gjak për vetë-testim në menaxhimin e diabetit mellitus. Kur krahasohet me shiritat e testimit OneTouch Vita. LifeScan, Division of Cilag GmbH International 2015 CO/OSP/1114/0110 Shpërndarës dhe Përfaqësues Zyrtar Autostrada Tiranë - Durrës, Km 6, Kashar Tiranë, Tel: /2/3 Shërbimi ndaj klientit

3 Revistë periodike Organ i Shoqatës së Diabetit në Shqipëri Revista Për ju diabetikë është organ i Shoqatës së Diabetit në Shqipëri me adresën P.O.BOX 8275 Tiranë President i shoqatës: Florian Toti Sekretar: Gerond Husi shoqata.diabeti@gmail.com Tel/Fax: Kryeredaktor i revistës: Sulejman Budo Bordi i revistës: Sulejman Budo, Florian Toti, Luljeta Çakërri, Feçor Agaçi, Malo Minga, Gjinal Gjonçaj, Diana Pema, Zirina Llambro, Jeta Lakrori Në përpilimin e këtij numri kanë ndihmuar: Sulejman Budo, Florian Toti, Luljeta Çakërri, Gjinal Gjonçaj, Nutr. Arlinda Garuci, Nutr. Rolina Naço, Viktoria Xega, Adriana Lapardhaja, Varvara Lile, Mimoza Ismaili, Luftime Bruka, Psikol. Anisa Zeqja, Ergita Nelaj, Inf. Denisa Pinari Konceptimi gr Viti i XVII i botimit Nr. 32 Tiranë, Maj-Qershor 2015 Çmimi i revistës 200 Lekë ealizimi Studio SIENA Revista FALAS për anëtarët e Shoqatës së Diabetit në Shqipëri Editorial Ta bëjmë diabetin çështje të të gjithëve (faqe 5) Mjeku i familjes Disa tipare të diabetit tip 2 në moshën e fëmijërisë (faqe 6) Ushqimi i ekuilibruar te fëmijët (faqe 9) Këndi dietës Dietë për fëmijë me diabet gjatë ditës në shkollë (faqe 13) Ju mund të hani edhe lëkurën e këtyre perimeve (faqe 16) Të reja shkencore Të ecësh për të jetuar më gjatë (faqe 19) Të flesh më gjatë, për të mos shtuar në peshë (faqe 19) Cili është kufiri i HBA1C për të parandaluar ndërlikimet e diabetit? (faqe 19) Edhe interneti mund të ndihmojë në ekuilibrin e diabetit (faqe 20) Teknologjia në ndihmë të diabetit (faqe 20) Shoqata Kur diabeti prek rrethin familjar (faqe 22) Mjekimi i Diabetit: Ju pyesni dhe redaksia e revistës ju përgjigjet (faqe 26) 3 Persona të njohur me diabet (faqe 30)

4 Autostrada Tiranë-Durrës km.10, Kashar, Tiranë 1001, Shqipëri Tel

5 Editorial TA BËJMË DIABETIN ÇËSHTJE TË TË GJITHËVE Shoqata e Diabetit që nga formimi është përpjekur të rrisë ndërgjegjësimin e popullatës dhe të personelit mjekësor lidhur me koston e lartë të Diabetit, të zbuluar vonë, të mjekuar keq dhe mbi të gjitha mungesës totale të programeve të parandalimit të tij. Në se në vitin 2004 në Shqipëri numëroheshin diabetikë të diagnostikuar, sot, kjo shifër e ka kaluar Kjo do të thotë që në 10 vjet numri i personave me diabet është më shumë se dyfishuar ; Dhe nuk duhet të harrojmë që ka ende shumë raste të pazbuluara. Çdo ditë shtohen rreth 10 raste të reja të diagnostikuara në Shqipëri. Numri i personave të invalidizuar nga diabeti dhe ndërlikimet e tij po shtohet çdo vit. Çdo vit mbi 800 persona me diabet vdesin nga kjo sëmundje në vendin tonë. Diabeti zë 12% të buxhetit të harxhuar për medikamente nga Fondi i Sigurimit, duke qenë një nga sëmundjet më të kushtueshme. Pikërisht për këto arsye dhe shumë të tjera, që secili nga ne i has çdo ditë në jetën e përditshme, Shoqata ka kohë që po përpiqet ta bëjë DIABETIN ÇËSHTJE TË TË GJITHËVE. Kjo nuk mund të jetë një parrullë e thjeshtë, apo një dëshirë personale. Duke e bërë Diabetin një çështje të të gjithëve, apo PROBLEM KOMBËTAR do të lejojë që diabeti të njihet më mirë, që ne të kemi më shumë mjete e mundësi për të parandaluar e kontrolluar më mirë sëmundjen. Për ta arritur këtë duhen zhvilluar alternativat dhe hapësira për të INFORMUAR sa më shumë publikun, mediat, nxënësit e shkollave mbi mundësitë e parandalimit dhe zbulimit në kohë të Diabetit. Ky do të jetë vetëm hapi i parë në luftën ndaj tij. Të gjithë duhet të jemi të ndërgjegjshëm që kjo mënyrë jetese që një pjesë e madhe e jona kryen, me MUNGESËN E AKTIVITETIT FIZIK dhe USHQYERJEN E PASHËNDETSHME ndikon në shtimin e rasteve të reja me diabet. Në rast se ne do të arrijmë ta bëjmë Diabetin problem kombëtar do të kemi më shumë mundësi KOMUNIKIMI. Në këtë mënyrë Ministria e Shëndetësisë, Fondi i Sigurimeve, por edhe Kuvendi e Kryeministria do t i kushtonin më shumë vëmendje diabetit. Një hap i parë në këtë drejtim u hodh që nga muaji Nëntor i vitit të kaluar. Në datë 13 nëntor 2014 u organizua për herë të parë një seancë dëgjimore në Komisionin e Shëndetësisë në Kuvendin e Shqipërisë. Kurse në datë 15 Nëntor u organizua Forumi i Diabetit, ku morën pjesë përfaqësues nga shumë institucione me idenë e krijimit të një Programi Kombëtar të Diabetit. Viti 2015 filloi me shtimin në listën e rimbursimit të disa medikamenteve të reja në mjekimin e Diabetit dhe me premtimin që shumë shpejt edhe fijet do të rimbursoheshin. Deri në momentin që ky numër i ri i revistës është çuar për botim, ky premtim ende nuk është bërë realitet. Në disa rrethe të vendit kanë filluar të funksionojnë pranë spitaleve rajonale Qendrat e Edukimit për Diabetin, një iniciativë e Ministrisë së Shëndetësisë, në bashkëpunim me kompaninë Novo Nordisk. Por Diabeti është shumë më tepër se kaq. Ne ende nuk kemi një Regjistër Kombëtar të diabetit, nuk kemi një strategji kombëtare të parandalimit të diabetit. Mjekët dhe personeli mjekësor në përgjithësi kanë njohuri jo të plota për diabetin. Vetë personat me diabet nuk janë të informuar e të edukuar sa e si duhet, që të jenë në gjendje të mbajnë nën kontroll diabetin. Për të arritur një ndryshim të situatës, kemi nevojë për mbështetjen, përkrahjen dhe bashkëpunimin e secilit nga ju. Vetëm në këtë mënyrë do të jemi në gjendje të fitojmë betejën ndaj Diabetit. Njohja e Diabetit si një ÇËSHTJE KOMBËTARE është në favor të të gjithëve, një investim për një të ardhme të shëndetshme për ne, për të afërmit e për fëmijët tanë. Prof. Florian Toti President i Shoqatës 5

6 Mjeku i familjes Disa tipare të diabetit tip 2 në moshën e fëmijërisë Diabeti i moshës së rritur te fëmijët Diabeti tip 2, në moshën e fëmijërisë, paraqitet me disa tipare të veçanta, në krahasim me formën klasike të diabetit, pra të diabetit tip 1. Prania e këtyre tipareve duhet të na bëjë të mendojmë dhe orientohemi në drejtim të diagnozës së diabetit tip 2 për këtë grup moshe. Para vjetësh as që mendohej për praninë e diabetit tip 2 te fëmijët dhe adoleshentët, pasi dihet që diabet tip 2 konsiderohet diabeti joinsulinovartës, diabeti i moshës së rritur etj. Një dukuri e veçantë po ndodh vitet e fundit dhe sot ky tip diabeti jo vetëm që është i pranishëm, por shpeshtësia e tij po rritet. Ndër arsyet më kryesore të shpeshtimit të diabetit tip 2 te moshat e reja është mënyra aktuale jo e shëndetshme e të ushqyerit dhe stilit të jetesës së tyre. Mungesa e veprimtarisë fizike, së bashku me ushqyerjen me kalorazh të tepërt, kanë shkaktuar shtimin e dhjamërisë te fëmijët. Shkencërisht është vërtetuar se këta faktorë, të jashtëm, shpërthejnë defektin ( e brëndshëm ) gjenetik për diabet, të trashëguar nga prindërit. Më poshtë po rendisim disa nga tiparet e veçanta që gjënden te fëmijët me diabet tip 2: 1- Mbipesha, apo dhjamëria e shprehur me rritjen e BMI ( në përputhje, apo e përllogaritur me moshën dhe gjininë e fëmijës). 2- Të dhëna familjare të forta për praninë e diabetit tip 2 (diabetit tip 2 te prindërit, apo gjyshërit, diabeti gjatë shtatzënisë te nëna etj). 3- Fillimi i sëmundjes në mënyrë të ngadaltë dhe jo të menjëhershme dhe të bujshme, si diabeti i zakonshëm në moshën e fëmijërisë (diabeti tip 1). 4- Prania e prodhimit normal, apo të rritur të insulinës nga Pankreasi në kohën e diagnostikimit të sheqerit të rritur në gjak, pra të diabetit. Një dukuri e tillë përkon me prodhim dhe nivelin në gjak normal, apo të shtuar të C-peptidit, që përfaqëson prodhimin e vetë insulinës nga Pankreasi. Kjo shpjegon gjithashtu faktin se në diabetin tip 2 (si te të rriturit dhe te fëmijët) mbizotëron më shumë problemi në veprimin e Insulinës, se sa çrregullimi në prodhimin e saj. 5- Prania e rezistencës që i bëhet veprimit të Insulinës në inde (insulinorezistenca), dukuri kjo e shpeshtë te të dhjamosurit dhe te vajzat me sëmundje të ovarit polikistik. 6- Mungesa në gjakun qarkullues të fëmijëve me diabet tip 2 të antitrupave ndaj qelizave β të Pankreasit, (që prodhojnë Insulinën) pra mungesa e atij proçesi që quhet autoimunitet. 7- Në disa raste prania e yndyrnave të rritura në gjakun e tyre, madje edhe prania e hipertensionit 6

7 arterial, dukuri këto që mungojnë në formën klasike të diabeti tip Në disa fëmijë me diabet tip 2 mund të gjëndet edhe një formë e çrregullimit të metabolizmit, një formë e rëndë e diabetit që quhet acido-ketoza diabetike (A.K.D.) Ç është e vërteta A.K.D. nuk është tipike e diabetit tip 2, por është bashkëudhëtar i diabetit tip 1. Kritere diagnostike të diabetit tip 2 te fëmijët dhe të rinjtë. Ato nuk ndryshojnë nga kriteret që shfrytëzohen edhe për diagnostikimin e të rriturve, pra glicemia e rastit më e madhe se 198 mg/%, apo edhe 2 orë pas ngarkesës me glukozë. Sot pranohet si kriter dioagnostik matja në gjak e HbA1c, madje si më praktike dhe më pak e kushtueshme, se ngarkesa me glukozë. Disa veçanti të mjekimit të diabetit tip 2 te moshat e reja. Në rreth 5-25 % e fëmijëve me diabet tip 2 ai mund të shfaqet jo vetëm me hiperglicemi, por edhe me pakësim të prodhimit të insulinës nga Pankreasit, që do të thotë se diabeti ka edhe turbullime metabolike të shprehura siç është keto acidoza diabetike. Në këto raste (pavarësisht se të pakta në numër) mjekimi fillestar më i përshtatshëm është ai me injeksione insuline. Kjo mënyrë mjekimi ka për qëllim jo vetëm përmirësimin e hiperglicemisë, por edhe normalizimin e turbullimeve metabolike, pasojë e mungesës së prodhimit të insulinës; Por në fëmijët dhe adoleshentët me diabet tip 2 përcaktimi i dozave të insulinës, që duhet injektuar është e ndryshme nga përcaktimi i dozës që përdoret te diabetikët me diabet tip1. Pra në se te diabetikët tip 1 këshillohet dhe kërkohet 0.5 deri 1 unitet Insulinë për çdo kilogram të peshës trupore në 24 orë, në fëmijët me diabet tip 2 si rregull kërkesat dhe nevojat për insulinë janë shumë më të mëdha se këto, kjo si pasojë e insulinorezistencës që është e pranishme në diabetin tip 2. Kjo dukuri duhet të kihet parasysh në mjekimin e fëmijëve me diabet tip 2, pasi si rregull te këta fëmijë nevojat për insulinë janë shumë më të mëdha, rreth unitet për kg. peshe trupore në ditë. Mbas normalizimit të hiperglicemisë, çdo 3-5 ditë bëhet titrimi i dozave të Insulinës në varësi të shifrave të glicemisë dhe të profileve të saj nëpërmjet vetëkontrollit të diabetit. Pas një periudhe 3-6 mujore, por dhe në varësi të rezultateve të HbA1c, fillohet mjekimi i zakonshëm i diabetit tip 2. Në fëmijët me diabet tip 2, ashtu si edhe në diabetikët e rritur me diabet tip 2 fillohet mjekimi me ndryshimin e mënyrës së deritanishme të jetës, që siç jeni në dijeni përfshin ushqyerjen e shëndetshme dhe veprimtarinë fizike. Kjo mënyrë vazhdohet për rreth 3-6 muaj dhe n.q.s HbA1c normalizohet, vazhdohet në këtë mënyrë duke ndjekur vetëkontrollin e diabetit. Sidoqoftë duhet patur parasysh se fëmijët me diabet tip 2, ndryshe nga të rriturit. i përgjigjen pozitivisht këtij mjekimi në kontrollin e hiperglicemisë vetëm në rreth 10% të tyre, pra ata kanë nevojë që të shtohen dhe medikamentet antidiabetike. Metformina është një medikament nga goja në formë tablete, apo të lëngshme, i aprovuar për t u përdorur te fëmijët në disa pjesë të botës. Ky është një medikament i sigurtë dhe më pak i kushtueshëm se sa shumë prej medikamenteve të reja. Metformina këshillohet të fillohet në një dozë prej 500 mg. ditë, duke rritur dozën çdo 1-2 jave, deri në atë maksimale 2000 mg. në ditë ( e ndarë në mëngjes 7

8 8

9 dhe darkë). Fillimi i mjekimit me dozë të vogël metformine ndihmon në pakësimin e ndjenjës së vjelljes, një dukuri anësore e këtij medikamenti. Këshillohet skema e më poshtme e mjekimi me metforminë për të pakësuar dukuritë anësore: 500 mg. një herë në ditë, më pas 500 mg. 2 herë në ditë, më pas 750 mg. plus 500 mg. vazdohet me 2 x në ditë dhe përfundimisht vazhdohet me x ditë. Duhet të kihet parasysh se veprimi maksimal i metforminës mund të arrihet pas 3-4 javëve, kështu që nuk duhet ngutur në gjykimin për efektivitetin e saj. Së fundi nuk duhet lënë pa përmendur prediabetin, apo siç quhet ndryshe, toleranca e dëmtuar të sheqernave te fëmijët. Me pak fjalë kjo gjëndje jo normale, por që nuk përmbush kriteret diagnostike të diabetit, është shumë e rëndësishme të njihet pasi marrja e masave në drejtim të pakësimit të peshës trupore dhe edukimi me veprimtari fizike parandalon zhvillimin e mëtejshëm të diabetit. Shumë e rëndësishme është të ripërsërisim se një ndër përbërësit shumë kryesor të mjekimit të diabetit tek fëmijët, qoftë edhe diabet tip 2, është edukimi i tyre. Edukimi është mjekimi më i mirë i të ardhmes së tyre. Përgatiti Dr. Sulejman Budo, Dr. Gjinal Gjonçaj Mjeku i familjes USHQIMI I EKUILIBRUAR TE FEMIJET ARLINDA GARUCI erboriste & nutricioniste, drejtuese e qendrës EquiLybra Fëmijët deri në moshën 2-vjeçare, pësojnë një rritje të shpejtë trupore dhe mendore. Një gjë e tillë bën të domosdoshme furnizimin me ushime të shëndetshme dhe kalorazh të lartë. Ushqimet duhet të përmbajnë si makronuetrientet (produkte energjitike dhe plastike) dhe mikronutrienet (kripërat minerale, vitaminat etj.). Makronutrientët në ushqimin e përditshëm që mund t i sigurojnë fëmijëve energji janë: proteinat, yndyrnat, karbohidratet. 1. Proteinat janë një komponent thelbësor në qelizat e njeriut. Proteina me kualitet të mirë mund të gjenden te mëlçia e kafshëve, mishi, peshku, djathi, qumështi, vezët dhe në produkte të caktuara me origjinë vegjetale si produktet e sojës, fasulet dhe bishtajoret. Produktet që rrjedhin nga gruri përbëjnë gjithashtu një burim të mirë proteinash, ndërsa shumica e perimeve dhe frutave i përmbajnë ato elemente në sasi të kufizuar. 1. Makronutrienti i dytë thelbësor për të siguruar energjinë e duhur dhe të balancuar te fëmijët janë yndyrnat. Ato në ushqim kthehen në një burim energjie dhe acidesh yndyrore esenciale. Yndyrnat strukturore janë një pjesë thelbësore e membranave qelizore, e indeve nervore dhe e 9

10 arkitekturës qelizore, ndërsa yndyra e depozituar në indet dhjamore dhe e përbërë kryesisht nga trigliceridet, luan rolin e rezervave afatgjate të energjisë për organizmin. 1. Karbohidratet renditen në vendin e tretë nga rëndësia përsa i përket burimeve të energjisë në organizëm. Karbohidratet (sheqeri, brumrat dhe fibrat) sigurojnë energji për të gjitha indet e trupit të njeriut, veçanërisht të trurit dhe rruazave e kuqe të gjakut, duke përdorur vetëm glukozën si karburant për aktivitetet qelizore. Krahas makronutrientëve kryesorë, bazat e të ushqyerit në mënyrë të ekuilibruar për fëmijët janë vitaminat dhe mineralet. Për fëmijët e vegjël është e domosdoshme një sasi e mjaftueshme e vitaminës A për formimin e duhur të shikimit, për të siguruar integritetin e indeve epiteliale dhe për zhvillimin dhe diferencimin e indeve. Vitaminën A e gjejmë kryesisht te mëlçia, produktet e qumështit, vezët, peshku, margarina dhe në disa fruta e perime (karrota, agrume etj.). Vitamina B, ashtu si vitamina A, luan një rol jetik në rritjen e fëmijës dhe zhvillimin e duhur. Vitamina C është thelbësore për funksionimin optimal të sistemit imunitar dhe për sintezën e kolagjenit. Përveç kësaj, vitamina C ka veti antioksidante dhe luan një rol të rëndësishëm në marrjen e hekurit. Ndërsa vitamina D luan një rol thelbësor në metabolizmin e kalciumit, në funksionet muskulare, përhapjen dhe maturimin celular dhe funksionimin e duhur të sistemit imunitar. Elementët thelbësorë të dietës së fëmijëve janë të përfaqësuar nga mineralet, sidomos nga hekuri, kalciumi, magnezi, fosfori, natriumi, zinku dhe jodio. Në fillimin e adoleshencës, rritja trupore është shoqëruar me një zhvillim të shpejtë psikologjik që ndihmojnë në mënyrë të konsiderueshme edhe zakonet e të ushqyerit. Këto ndryshime të rëndësishme fizike të lidhura me rritjen e shpejtë dhe ndryshimet e detyruara nga puberteti, janë të shoqëruara nga një rritje kërkesash në sasi dhe cilësi për vlerat ushqyese (karbohidratet, proteinat, yndyrnat), vitaminat, mineralet, fibrat dhe ujë. Mangësitë më të zakonshme në vlerat ushqyese gjatë kësaj moshe kanë zakonisht të bëjnë me hekurin dhe kalciumin. Anemia e shkaktuar nga mungesa e hekurit është një nga sëmundjet më të zakonshme që lidhet me mangësitë në vlerat ushqyese. E rëndësishme është që gjatë adoleshencës të shtohet konsumimi i ushqimeve të pasura me hekur si mishi i kuq me pjesë pa dhjamë, peshku, bishtajore, perimet jeshile, arrat, drithërat e pasura me hekur. 10

11 Kalciumi gjithashtu luan një rol kyç në organizmin e adoleshentit gjatë rritjes së tij të shpejtë, sepse shton dhe forcon përbërjen e eshtrave dhe të dhëmbëve, pra është e rëndësishme që fëmijët të konsumojnë ushqime të pasura me kalcium, në veçanti vajzat sepse pas shumë vitesh, në fillimin e menopauzës, do të jenë më shumë të rrezikuara nga osteoporoza. Përveç ushqimit në menyrë të ekuilibruar, shëndeti i një adoleshenti është i lidhur edhe me aktivitetin fizik, i cili ndihmon në djegien e kalorive, shkarkimin e tensionit e të stresit dhe në përmiresimin e gjendjes shpirtërore dhe psikologjike. Praktikimi i vazhdueshëm i aktivitetit fizik dhe sportit ndihmojnë ndjeshëm aparatin kardiovaskular, sistemin skeletik dhe metabolizmin. Të qënurit vazhdimisht në lëvizje, ndihmon për të mbajtur një peshë ideale dhe një përbërje optimale të trupit. Një adoleshent i fortë dhe me një stil jetese të ekuilibruar do të mund të përballojë me më shumë forcë dekadat në vijim. Këshilla për ushqyerjen e fëmijëve dhe adoleshentëve: 1. Është e rëndësishme të keni parasysh se shkencërisht është përcaktuar se një fëmijë duhet të ushqehet 5 herë në ditë. Një dietë javore e përafërt mund të jetë si më poshtë: - drithëra (bukë dhe makarona): çdo ditë; - fruta dhe perime: çdo ditë; - qumësht dhe prodhime qumështi: çdo ditë; - mish: 2/3 herë në javë; - peshk: të paktën 3 herë në javë; - djathë: 2 herë në javë; - vezë: 1-2 herë në javë; - bishtajore: të paktën 2 herë në javë. 2. Përveç këshillave mbi përbërjen e ushqimeve, është e nevojshme të kujtojmë se aktiviteti i rregullt fizik (i praktikuar kryesisht në ajër të pastër) konsiderohet si një nga faktorët vendimtarë për shëndetin e fëmijëve dhe të adoleshentëve, ai ka efekte të rëndësishme pozitive në pakësimin e rrezikut lidhur me shfaqjen e sëmundjeve të mëdha kronike në vitet në vijim, deri në moshën e rritur. 3. Për një ushqyerje të shëndetshme është mjaft e rëndësishme shumëllojshmëria, sepse ju ndihmon t i jepni lehtësisht fëmijëve dhe 11

12 Lercanil E RE! LERCANIDIPINE + ENALAPRIL Lercanil PËRMBLEDHJE E KARAKTERISTIKAVE TË PRODUKTIT 1. EMRI I PRODUKTIT MJEKËSOR 2. PËRBËRJA SASIORE DHE CILËSORE 3. VEÇORITË KLINIKE VEÇORITË FARMAKOLOGJIKE

13 adoleshentëve të gjitha vlerat ushqyesve që ata kanë nevojë gjatë rritjes. Ushimi i fëmijëve diabetike është në thelb i ngjashëm me atë të fëmijëve jo-diabetikë duke patur gjithmonë si objektiva: rritjen harmonike, peshën ideale, aktivitetin e rregullt fizik. Vetëm injeksioni i dozës së përcaktuar të insulinës nuk është i mjaftueshëm për të kontrolluar sheqerin në gjak. Në rast se gjatë të ushqyerit merren sasi të mëdha glukoze, ekuilibri është shumë më i vështirë për t u arritur. Rritja e dozes së insulinës nuk është zgjidhja ideale edhe pse na lejon të ruajmë përkohësisht ekuilibrin. Ajo në fakt krijon një zinxhir efektesh nga i cili duhet dalë sa më shpejt që të jetë e mundur, ndryshe: do filloni të shtoni shumë në peshë --> ushqimi i tepërt shkakton rritjen e sheqerit në gjak (hiperglicemi)--> rritja e dozës së insulinës --> uri --> konsumim të tepërt ushqimi --> hiperglicemi... e kështu me radhë. Le të përmbledhim tani disa nga këshillat që duhet të ndiqen për të patur një stil jetese të shëndetshëm dhe për të nxitur zhvillimin te fëmijët dhe adoleshentët: të përcaktojmë një ushqim të shëndetshëm dhe të ekuilibruar, duke ndryshuar çdo ditë ushqimet kryesore dhe duke patur kujdes që t i sigurojmë të gjitha vlerat ushqyese dhe mikronutrientet (kalcium, hekur, vitamina, etj) për të cilat fëmijët kanë nevojë; të shmangim teprimin me kalori dhe yndyrë në ushqime; të shpërndajmë në mënyrë të ekuilibruar vlerat ushqyese në harkun ditor, duke mbajtur në raport 1:1 vlerat ushqyese shtazore dhe perimet; të kufizojmë sheqerin e tepërt te ëmbëlsirat, por duke marrë vlerat e tij nëpërmjet bukës, patateve, makaronave apo orizit; të kufizojmë marrjen e yndyrës nëpërmjet produkteve shtazore si dhjami apo gjalpi, duke pëdorur më shumë vajin e ullirit; të kufizojmë sa më shumë kripën në ushqime, me qëllim që të zvogëlojmë rrezikun për zhvillimin e hipertensionit, sidomos në moshë të rritur; të përcaktojmë vetëm ushqim të shëndetshëm gjatë 5 vakteve ditore: mëngjes, vakt i ndërmjetëm, drekë, vakt i ndërmjetëm, darkë; të shmangim ushqim tjetër jashtë 5 vakteve të përcaktuara; të praktikohet aktivitet fizik të paktën një orë në ditë; të kufizojmë sa më shumë jetën sedentare, në mënyrë të veçantë atë para ekraneve (televizor, PC, celular, tablet, lojra video etj.). 13

14 Këndi i dietës Dietë për fëmijë me diabet gjatë ditës në shkollë: Mëngjes: - 1 gotë (200 ml) kos ose qumësht 1-2% yndyrë, me 15 kokrra bajame (ose arra ose lajthi), me 3 lugë gjelle drithëra integrale Në shkollë me vete: ½ feta bukë thekre (ose integrale) rreth gr, me 1 lugë salcë kosi ose gjizë, me 1 vezë të zier, 2 feta djathë (60 gr), me pak kastravec ose spec të pjekur. Drekë në shtëpi : - 1 racion sallatë me domate, kastravec, speca, 5 kokrra ullinj, me 60 gr djathë të bardhë me pak rigon dhe 1 lugë gjelle vaj ulliri. - Sipas moshës dhe peshës: 1-1,5 kupa (garuzhde mesatare) me bizele me pak karrota, spec, qepë, domate, me erëza dhe 1 lugë gjelle vaj ulliri feta bukë integrale ose thekre - 1 kokërr frutë 150 gr Pas Dite: 1 gotë dhallë dhe 6 luleshtrydhe ose 2 kajsi Darkë: - 1 omletë me 1 vezë me pak kungull, spinaq, speca Kur hanë me familjen Mëngjes: - 1 ½ fetë bukë integrale ose thekre 30 gr - 1 vezë të zier - 30 gr djathë mocarela Përgatiti Rolina Naço Dietologe prane qendres Real Diet. - 1 racion sallatë jeshile, karrota, domate me 1 lugë gjelle vaj ulliri - 50 gr djathë ose 1 gotë qumësht ose kos (200ml) 1-2 % yndyrë ½ feta bukë integrale (thekre) gr Ora 22 Një kokërr frutë 150 gr, ose 1 kos me fruta (125 gr) - Domate, kastraveca Para dite: 1 karrotë dhe 2 kajsi ose 1 1/2 kiwi Dreka: gr peshk të pjekur me erëza në furrë 14

15 - Sipas moshës dhe peshës 1-1,5 kupa (garuzhde mesatare), pasta integrale me salcë domate, me erëza me 2 lugë gjelle vaj ulliri - Sallatë jeshile me pak karrotë, kastravec, me 1 lugë gjelle vaj ulliri Para dite: 200 luleshtrydhe dhe 15 kokrra bajame Darka: ½ fetë bukë integrale (50) gr - Sallatë jeshile, domate, kastravec, karrotë të grirë, 2 lugë kafeje misër gr mish pule të pjekur të prerë në copa të vogla, me 1 lugë gjelle vaj ulliri - 30 gr djathë të bardhë Ora 22 Një kokërr frutë 150 gram, ose 1 kos me fruta (125 gram) Për një adoleshent që merret me sport Mëngjes: - 1 gotë qumësht ose kos (250 ml) 1-2 % yndyrë, me 3-4 lugë gjelle tërshërë, 60 gr djathë të bardhë, të bardhën e vezës të zier Para Dite: - 1 ½ fete bukë thekre ose integrale (50 gr) të lyer me pak avocado (ose gjalpë) dhe me 1 lugë gjelle gjizë dhe 2 kajsi ose 2 kumbulla Dreka: gr mish pule pa lëkurë të pjekur në furrë me erëza dhe me pak vaj - 1, ose 1 ½ filxhan rizoto integrale me perime me 1.5 lugë gjelle vaj ulliri - 1 racion sallatë me brokoli, karrotë dhe kungull, të ziera me 1lugë gjelle vaj ulliri Pas Dite: 1 gotë qumësht ose kos (200 ml) 1-2% yndyrë, me 15 kokrra bajame me ½ banane dhe me 2-3 luleshtrydhe Darka: 1 racion sallatë me : gr patate të zier sallatë jeshile, karrotë të grirë, pak qepë, 10 kokrra ullinj, 1 vezë të zier gr konservë peshku ton, ose mish pule, me 1 lugë gjelle vaj ulliri - 1 fetë bukë thekre, ose integrale Ora 22 Një kokërr frutë 150 gram, ose 1 kos me fruta (125 gram) 15

16 Këndi i dietës JU MUND TË HANI EDHE LËKURËN E KËTYRE PERIMEVE Në numrin e kaluar ne folëm për disa fruta nga të cilat mund të përdorim jo vetëm tulin, por edhe lëkurën. Në këtë numër do të vazhdojmë të flasim për disa perime që mund t i konsumojmë me gjithë lëkurë, së bashku me sugjerimet se si t i shtoni ato në dietën tuaj. Patatet Lëkura e patates përmban më tepër nutrientë hekur, kalcium, kalium, magnez, vit. B6 dhe vitaminë C dhe A se pjesa tjetër e patates; pra, 100 gram lëkurë patateje përmban 7 herë më tepër kalcium dhe 17 herë më tepër hekur sesa e njëjta sasi e tulit të patates. Hiqni lëkurën dhe ju do të humbisni 90 % të përmbajtjes së saj në hekur dhe gjysmën e përmbajtjes së fibrave. Mos harroni që lëkura e një patateje të ëmbël është e mbushur me një sasi të rëndësishme të beta-karotenit, i cili konvertohet në vitaminë A gjatë tretjes. Vitamina A është shumë e rëndësishme për shëndetin qelizor dhe rregullimin e sistemit imunitar, dhe ështe ekstremisht e dobishme në ruajtjen e funksioneve të organeve. Por jo lëkura e të gjitha patateve mund të konsumohet. Zakonisht kjo këshillohet për disa lloj patatesh me lëkurë të hollë dhe me madhësi prej jo më shumë se 100 gramë. Kastraveci Lëkura jeshile e errët përmban pjesën më të madhe të antioksidantëve të kastravecit, fibrat e patretshme dhe Kaliumin. Lëkura e kastravecit gjithashtu mban pjesën më të madhe të vitaminës K. Herën tjetër që do të porosisni një sallatë greke, kërkojini shefit të mos e qërojë kastravecin. Patëllxhani Lëkura lejla e patëllxhanit vjen nga prania e një antioksidanti të fuqishëm të quajtur nasunin, i cili mbron ndaj zhvillimeve kancerogjene, sidomos në tru dhe pjesët e tjera të sistemit nervor. Nasunin besohet gjithashtu të ketë veti anti-plakje. Lëkura e patëllxhanit është e pasur në acid klorogjenik, një fitokimik që nxit efektet antioksidante dhe anti-inflamatore, dhe gjithashtu përmirëson tolerancën ndaj glukozës. Edhe pse acidi klorogjenik ndodhet në tulin e patëllxhanit, ai është në sasi më të madhe në lekurën e tij. 16

17 Karrotat Derisa lëkura e karrotës ka të njëjtën ngjyrë me pjesën që vjen direkt pas saj (si një domate apo spec i kuq), përmbajtja e lëkurës është e njëjtë me atë të tulit brenda. Gjithsesi, përqëndrimi më i lartë i fitonutrientëve gjendet te lëkura e karrotës, ose pjesa direkt pas saj. Thjesht shpëlajeni karrotën mirë, në vend që ta qëroni atë. Qepët Ashtu si lëkura e mollës dhe mangos, pjesa e jashtme e një qepe përmban quercetin. Edhe pse lëkura e saj nuk është e ngrënshme, mund të merren disa prej atyre nutrienteve duke e përdorur lëkurën e qepës në gatim, qoftë edhe të përpunuar, si dhe duke shtuar asortimente të tjerë. Përgatiti Dr. Viktoria Xega 17

18 18

19 Të reja shkencore TË ECËSH PËR TË JETUAR MË GJATË Aktiviteti i rregullt fizik zgjat jetën; Ashtu si nga ana tjetër, po të qëndrosh gjithë ditën ulur, nuk është aspak e shëndetshme. Sipas të dhënave të fundit, OBSH-ja këshillon kryerjen e të paktën 150 minuta aktivitet fizik mesatar, ose 75 minuta aktivitet fizik intensiv në javë, por një pjesë e madhe e njerëzve nuk munden ta respektojnë këtë sasi aktiviteti fizik për arsye të ndryshme. Ka një lajm të mirë. Sipas një studimi amerikan, edhe një aktivitet fizik i lehtë, si ecja me hap normal, kryerja e punëve të shtëpisë, apo edhe punë në kopsht, ose në oborr, me vetëm dy minuta për çdo orë, pra afërsisht minuta në ditë, mjaftojnë për të ulur rrezikun për vdekje të parakohshme, me afërsisht 33%. Të shpish këmbët çdo orë, mesa duket ka shumë përparësi dhe mund t i këshillohet e të kryhet nga çdo person e çdo moshë. Studiuesit megjithatë saktësojnë se ky lloj aktiviteti fizik nuk mundet të zëvendësojë plotësisht aktivitetin fizik më intens, që ka një përfitim më të madh për zemrën, enët e gjakut dhe trupin në përgjithësi. Clinical Journal of the American Society of Nephrology Prill 2015 TË FLESH MË GJATË, PËR TË MOS SHTUAR NË PESHË Në një studim të realizuar nga Instituti Kombëtar i Gjumit dhe i Vigjilencës në Francë, morën pjesë mbi persona. Nëpërmjet një pyetësori on-line, u morën rezultate lidhur me orët e gjumit që flinin dhe për sëmundje të ndryshme nga të cilat vuanin. Rezultatet treguan se të flesh më pak se gjashtë orë në natë, rrit rrezikun për obezitet, sëmundje kardiovaskulare, diabet tip 2 dhe depresion. 1/3 e personave që morën pjesë në studim flinin më pak se 6 orë në natë. Equilibre Maj-Qershor 2015 CILI ËSHTË KUFIRI I HBA1C PËR TË PARANDALUAR NDËRLIKIMET E DIABETIT? Ka shumë kohë që është vërtetuar se sa më e ulët HbA1c aq më tepër personi me diabet është i mbrojtur nga ndërlikimet kronike të diabetit. Vazhdimisht e kemi theksuar se kufiri minimal duhet të jetë HbA1c <7%, Por a ka diferenca përsa i takon tipave të ndryshëm të diabetit? Për këtë qëllim një grup studiuesish suedezë, ndoqën një grup prej 451 diabetikësh tip 1 të diagnostikuar në periudhën , me moshë të fillimit të diabetit më të re se 35 vjeç. Të gjithë personave pjesëmarrës ju mat rregullisht HbA1c për gjatë 24 vjetëve. Asnjëri nga pjesëmarrësit në studim që kishin një HbA1c mesatare prej <7.6%, nuk zhvilloi as retinopati proliferative, as mikroalbuminuri. Bazuar në këtë studim, mund të thuhet me bindje se të mbash HbA1c <7.6%, për një periudhë shumë vjeçare, të mbron nga ndërlikimet kronike të diabetit. Diabetes Care Prill

20 EDHE INTERNETI MUND TË NDIHMOJË NË EKUILIBRIN E DIABETIT Studiuesit kanë kohë që i kushtojnë rëndësi metodave të reja të ndjekjes në distancë të personave me diabet. Telefoni, interneti, aplikacionet e ndryshme në celularë, po shfrytëzohen gjerësisht për të ndihmuar dhe lehtësuar ndjekjen e personave me diabet. Në një studim të realizuar në Kanada, 1200 persona diabetikë, i dërgonin të dhënat e matjeve të glicemisë me aparat në formë i mjekut të tyre. Mjeku, brenda 24 orëve u dërgonte këshillimet mbi modifikimin e mjekimit. Të dhënat e publikuara me 926 personat e parë, të ndjekur gjatë periudhës , treguan një ulje mesatare prej 0.4% të HbA1c ( nga 8.14 në 7.74%). Ky rezultat ishte i ngjashëm si në grupin e diabetikëve tip 1 (295), ashtu edhe në diabetikët tip 2. Si diabetikët e trajtuar me insulinë, ashtu edhe ata të trajtuar me antidiabetikë oralë, përfituan në mënyrë të ngjashme nga ndjekja nëpërmjet internetit. Canadian Journal of Diabetes Mars 2015 Përgatitën Dr. Adriana Lapardhaja, Dr. Varvara Lile TEKNOLOGJIA NË NDIHMË TË DIABETIT Lentja që mat gliceminë Google informon se po testohen Lente kontakti inteligjente të cilat bëjnë matje të nivelit të glukozës në lot. Për të bërë të mundur këtë është përdorur një çip i vogël me wireless dhe një sensor glukoze në miniaturë e cila vendoset mes 2 shtresave të materialit të lenteve. Firma informoi se po punohet për përfshirjen e disa dritave LED shumë të vogla, të cilat mund të ndriçojnë për të treguar se nivelet e glicemisë kanë kaluar kufirin e normës. Kompania prodhuese informon që është akoma herët për futjen e kësaj teknologjie në përdorim masiv, por kanë përfunduar disa studime kërkimore klinike që ndihmojnë në përmirësimin e këtij prototipi. Google informon se po testohet një lloj lenteje që bën matje çdo sekondë. Ky është një zhvillim mbresëlënës për industrinë shëndetësore parandaluese, tha Manoj Manon, menaxher i firmës së konsulencës Frost & Sullivan, në një intervistë për BBC. Është koha të promovohen risi të tjera për teknologjinë mikroskopike dhe përdorimin e pajisjeve të implantuara në trup, që të ndihmojnë njerëzit të monitorojnë më mirë trupin e tyre. Google informon që po bashkepunon me Food and Drugs Addministration për të sjellë produktin drejt një përdorimi të gjerë. Google informoi që do të bashkëpunojë me partnerë të ndryshëm për zhvillimin e disa aplikacioneve me qëllim që përdoruesi dhe mjeku të kenë aksesin e këtyre të dhënave. Google Maj 2015 Glucowise Ky sensor i padhimbshëm është një pajisje jo invazive me wireless që mat në mënyrë shumë të saktë gliceminë me interval çdo pak sekonda ose sa herë që e kërkon përdoruesi. Ajo mund të 20

21 vendoset duke shtypur lehtë në lëkurën midis gishtit të madh dhe atij tregues të dorës, ose në vesh për matjen e glicemisë, vlerat e së cilës shfaqen në ekran në kohë reale. ATTD Paris Shkurt 2015 Nanoteknologjia mikrogrimca që çlirojnë insulinë MIT (Instituti i Teknologjisë në Massachusetts) ka prodhuar disa grimca me përmasa nanometrike të cilat injektohen në gjak dhe mund të mënjanojnë nevojën e pacientëve me diabet tip 1 për monitorim të vazhdueshëm të glicemisë dhe injektim të insulinës. Nanogrimcat janë dizenjuar për të dalluar vlerat e ndryshme të glicemisë, duke u përgjigjur me sekretimin e sasisë së nevojshme të insulinës, duke zëvendësuar në këtë mënyrë rolin e qelizave Beta të pankreasit, të cilat shkatërrohen në diabetin tip 1. Kjo teknikë siguron ruajtjen e glicemive të stabilizuara, si dhe përmirëson cilesinë e jetës. Në këta pacientë injektimi ditor i insulinës funksionon shumë mirë, por vështirësia qëndron në përcaktimin e dozës së nevojshme ditore dhe në çdo vakt. Me anë të kësaj teknike, sasia e insulinës së sekretuar është proporcionale me nevojën e trupit - thotë Daniel Anderson, një Profesor i Asociuar i inxhinierisë kimike dhe anëtar i Institutit KOCH të MIT, për kërkimet e integruara, gjithashtu pjesë e Institutit për shkencat mjekëore inxhinierike. Ky sistem konsiston në injektimin e një strukture si xhel me një veshje të ngjashme me pastën e dhëmbëve - thotë Gu, një Profesor i asociuar në farmaceutikën molekulare dhe inxhinierinë biomjekësore në Universitetin e Karolinës së Veriut. Ky xhel përmban një përzierje me nanogrimca me ngarkesë elektrike të kundërt të cilat tërheqin njëra- tjetrën dhe e ruajnë xhelin të paprekur, si dhe parandalon largimin e grimcave nga struktura. Në testimin me minj me diabet tip 1, studiuesit arritën në përfundimin që një injeksion i vetëm i xhelit, arrin të ruajë vlera normale glicemie për një periudhë kohore afërsisht 10 ditore. Nanomed Nanobiotechnol Mars 2015 Përgatitën Dr. Mimoza Ismaili, Dr. Luftime Bruka 21

22 KUR DIABETI PREK RRETHIN FAMILJAR Mendoj se janë gabuar, në drejtim të diagnozës! Në familjen time nuk është asnjë me diabet. Madje fëmija im nuk i konsumon as edhe ëmbëlsirat, kështu që me siguri do të jetë një gabim. Përgatiti: Psikologe Anisa Zeqja Ky është mendimi i parë që shoqëron pjesën më të madhe të familjarëve në momentin që informohen se fëmija i tyre është diagnostikuar me diabet mellitus dhe sjellja mohuese që profesionistët përballen më shpesh. Lajmi i diagnozës së diabetit në familje përbën një situatë të rëndë për t u përballur si për personin ashtu edhe për rrethin e tij familjar. E nëse diagnostikohet një fëmijë, kjo situatë mund të jetë shumë herë më komplekse, pasi një sërë ndjenjash dhe emocionesh bëhen pjesë e prindërve dhe familjarëve që e rrethojnë atë. Tashmë është e njohur se diabeti tip 1 kërkon një trajtim të detyruar me insulinë dhe nevojën e ndjekjes së një plani vetëkontrolli të strukturuar, që përfshin zbatimin e një diete të shëndetshme, monitorimin ditor të glicemisë, dhe kryerjen e aktivitetit fizik. Kërkesa këto të reja që sjellin ndryshime në rutinën e përditshme të personit mbartës dhe familjes së tij. Në këtë shkrim do të përpiqemi të sqarojmë disa aspekte psikosociale që tërheqin vëmendjen e rrethit familjar ndaj diabetit të pjesëtarit të tyre, kapacitetin e të dy palëve për t i përballuar këto kërkesa të reja të silit të jetesës dhe rëndësinë e edukimit terapeutik. Përshtatja me këtë mënyrë të re jetese shoqërohet me shumë sfida dhe detyrime. Bashkëjetesa me diabetin nuk është e thjeshtë, në veçanti gjatë javëve të para pas diagnostikimit. Gjatë tyre mund të gjenerohen një gamë e gjërë ndjenjash te të gjithë pjesëtarët e familjes. Prindërit Fillimi i procesit është i vështirë; rutina familjare ndihet e prekur, marrëdhëniet midis pjesëtarëve të saj ndryshojnë, prindërit gjenden në majën e një mali emocionesh të ndryshme që fillojnë që nga fajësimi, përpjekja për të gjetur shkakun e deri në mohim, zemërim, pafuqi, dëshpërim, ankth dhe depresion. Pas një periudhe 22

23 përshtatjeje dhe bashkëpunimi, çdo gjë kthehet në normalitetin e zakonshëm. Ka situata të ndryshme në të cilat, një prind, duhet të udhëheqë, si psh lodhja emocionale ndaj të qënurit në gjendje alarmi, shqetësimi për mjekimin, pafuqia për të ditur nëse fëmija ndihet mirë apo keq, ose nëse i dhemb diçka, fajësimi ndaj presionit që duhet të bëjë gjëra që nuk i pëlqejnë etj. Prandaj është e nevojshme që prindërit të punojnë me emocionet e tyre në mënyrë që edhe fëmija të mësojë strategjitë vetëmenaxhuese të emocioneve të tij. Prindërit janë ata që mund t ia mësojnë këtë aftësi fëmijës, duke i shpjeguar çfarë është duke ndjerë, si mund të qetësohet, të ketë durim kur është e nevojshme. Në këtë mënyrë mund ta ndihmojnë fëmijën në gjetjen e formave për të kuptuar sëmundjen, për t u bërë i përgjegjshëm për të, për të kuptuar rëndësinë e kujdesit, por gjithashtu edhe që sëmundja të mos bëhet pjesë e identitetit të tij, edhe pse është një aspekt me rëndësi. Është një punë që bëhet çdo ditë, që kërkon përkushtim, mirëkuptim dhe shumë durim, por mbi të gjitha shumë forcë për t u përballur me momente të trishta, të dhembshme, e deri në urgjenca mjekësore siç mund të jenë hypoglicemitë e thella, por duke besuar gjithmonë se fëmija mund t i kalojë ato dhe të vazhdojë përpara. Fëmijët Diabeti është një burim stresi i fortë për fëmijën që e vuan atë. Sëmundja kërkon një përkushtim dhe disiplinë të jashtëzakonshme në lidhje me dietën, ushtrimet fizike, analizat dhe mjekimin. Fëmijët mund të ndihen të veçuar ose paragjykuar në shkollë dhe në rrethin social, gjë e cila ndikon në gjendjen e tyre shpirtërore dhe rezultatet në shkollë. Disa fëmijë mund të ndiejnë që sëmundja është një ndëshkim për sjelljen e tyre të papërshtatshme, ose turp, frikë dhe trishtim. Zemërimi dhe inati janë emocionet më të pranishme të cilat familjarët duhet të jenë gati për të njohur dhe trajtuar ato. Prindërit përveç ndihmës dhe mbikqyrjes të fëmijës së tyre, në veçanti gjatë fazave fillestare, duhet të jenë të aftë të nxisin vetëkontrollin dhe të mos jenë shumë strikt, për të shmangur faktin se fëmija mund ta perceptojë veten e tij si të paaftë dhe ta përdorë sëmundjen si një justifikim. Ndjenja e pavarësisë është një terapi e mirë për vetëvlerësimin e fëmijës. Adoleshentët Nëse diabeti i një fëmije është i ndikuar nga kujdesi i personave të afërt, diabeti i një adoleshenti varet nga ai vetë. Adoleshenti meriton një vëmendje akoma më të veçantë, pasi në këtë etapë jetësore tranzicioni, është e zakonshme një kontroll jo i rregullt dhe neglizhent i sëmundjes, madje edhe ndaj jetës. Shqetësimi i vazhdueshëm për aplikimin dhe rregullimin e dozave të insulinës mund të shfaqë probleme në përshtatjen me moshatarët dhe realizimin e aktiviteteve të ndryshme sociale. Problemet sociale mund të ndërhyjnë në përkushtimin shkollor, duke krijuar kështu një rreth vicioz ku problemi kryesor është neglizhimi i sëmundjes dhe si pasojë një kontroll i keq i saj. Për të gjitha këto arsye prindërit dhe familjarët e tjerë duhet të jenë të përgatitur për të përballuar këtë etapë tranzicioni në të cilën duhet të tregohen sa më të pranishëm, mbështetës dhe të duruar për të fituar besimin e fëmijës së tyre adoleshent dhe t i lënë të nënkuptojë se ai nuk është vetëm. Fëmijët që vijnë nga familje të edukuara dhe ku të gjithë pjesëtarët e familjes bashkëpunojnë me njëri-tjetrin, kanë një kontroll më të mirë të diabetit dhe një perspektivë jetësore më pozitive psikologjikisht. Kujtoni, diabeti është një situatë e ndërlikuar, por që mund të kontrollohet nëse trajtohet në mënyrë korrekte. 23

24 REKOMANDOHET Zgjedhja e 1 -rë ADA/EASD 1 Themelor në trajtimin medikamentoz të DM tipi Inzucchi, SE. Diabetes Care 2012; 55 (6):

25 AKTIVITETE SHKENCORE 2015 Kongresi i 75-të i ADA - Shoqata Amerikane e Diabetit, sivjet u zhvillua në Boston, nga data 5-9 Qershor Kongresi më i rëndësishëm i vitit në fushën e Diabetologjisë, ku shkencëtarët më të shquar nga gjithë bota, paraqesin të rejat shkencore, rezultate të studimeve shumë vjeçare dhe majën e sukseseve në diabetologji. Pjesëmarrje masive nga të katër anët e globit. Në këtë aktivitet morrën pjesë mbi pjesëmarrës. Kongresi i 51-të i EASD këtë vit zhvillohet në Stokholm/ SUEDI nga data shtator Konferenca më e madhe shkencore e vitit në kontinentin e Evropës. Në këtë aktivitet pritet të marrin pjesë mbi mjekë dhe specialistë endokrinologë. Shoqata e Diabetit në Shqipëri prej disa vitesh merr pjesë në Fshatin e Shoqatave të Diabetit dhe do të ketë stendën e saj në këtë aktivitet. Për herë të parë këtë vit në Tiranë nga data nëntor 2015 do të organizohet kurs edukimi nga EASD për Diabetin dhe ndërlikimet e tij. Pjesëmarrës nga Shqipëria dhe vende të ndryshme të rajonit, si dhe lektorë nga më të njohurit në Evropë në fushën e Diabetit, obezitetit dhe ndërlikimeve mikro e makrovaskulare. I pranishëm do të jetë edhe Presidenti i EASD-së Prof. Andrew Boulton. Shoqata e Diabetit është partneri lokal në organizimin e këtij aktiviteti. 14 Nëntori është Dita Botërore e Diabetit. Çdo vit, kudo në botë, në këtë ditë, organizohen aktivitete të ndryshme për të rritur ndërgjegjësimin e popullatës dhe të organeve politikë- bërëse mbi rëndësinë e njohjes, zbulimit të hershëm dhe trajtimit të duhur të Diabetit. Çdo vit ka një temë të ndryshme për Ditën Botërore. Për periudhën tema është: Ushqyerja e shëndetshme dhe Diabeti. Shoqata e Diabetit në Shqipëri është duke përgatitur aktivitete të shumta gjatë gjithë muajit Nëntor Kongresi i ardhshëm i Federatës Botërore të Diabetit do të zhvillohet në kontinentin e Amerikës së Veriut, pikërisht në Vankuver/ Kanada,nga data 30 nëntor-4 dhjetor Mbi pjesëmarrës mendohet se do të marrin pjesë në këtë Kongres. Aktivitet ku janë të përfaqësuar jo vetëm mjekë diabetologë e endokrinologë nga të gjitha kontinentet e botës, por edhe personel mjekësor e persona me diabet. Shoqatat e Diabetit të të gjitha kontinenteve do të kenë mundësinë të njihen me njëra tjetrën në fshatin e shoqatave të diabetit. Shoqata e Diabetit në Shqipëri do të ketë stendën e saj në këtë aktivitet. Përgatiti Dr. Ergita Nelaj 25

26 Mjekimi i Diabetit: Ju pyesni dhe redaksia e revistës ju pergjigjet Nëpërmjet kësaj rubrike, redaksia e revistës, duke ju përgjigjur pyetjeve të bëra nga persona me diabet, përpiqet të japë informacion edhe për mjekët e përgjithshëm. Redaksia caktoi Prof. Luljeta Çakërrin për dhënien e përgjigjes, që ana shkencore të jetë në përputhje edhe me kërkesat e mjekut të familjes. Nga ana tjetër, siç jeni në dijeni, kjo rubrikë shërben për shkëmbim eksperience dhe për të mësuar nga njëri tjetri. Pyetja e parë: Djali im, që është 24 vjeç, vuan nga diabet tip 1 prej 10 vjetësh. Ne, familjarët e tij, jemi shumë të kënaqur me ecurinë, ekuilibrimin, si dhe me vetëtrajtimin, që ai i bën diabetit në përgjithësi. Kohët e fundit djali ishte me shërbim në Angli (në Londër ) dhe iu dha mundësia për t u konsultuar me një mjek specialist diabetolog. Mjeku anglez, pas ekzaminimeve laboratorike dhe ekzaminimit klinik, mbeti shumë i kënaqur, pasi jo vetëm nuk zbuloi ndërlikime të diabetit, por ai ishte shumë i ekuilibruar, hemoglobina e glukozuar (HbA1c) ishte 6.8%; Jo vbetëm kaq, por mjeku anglez nuk kish asnjë vërejtje për mjekimin me 4 injeksione insuline, me stilin e ushqyerjes së shëndetshme të tij dhe me veprimtarinë fizike aerobike dhe rezistente, që ai kryen për më shumë se 5 ditë në javë. Ajo që djalit dhe ne familjarëve na tërhoqi vëmendjen ishte sugjerimi i tij për përdorimin e një medikamenti që shërben për uljen e presionit të rritur arterial, të grupit të ACE- inhibitorëve (quhet Lisinopril); por me që djali ynë nuk vuan nga hipertensioni arterial, ne vendosëm të mos e përdorim këtë medikament pa u konsultuar me ju. Po ju drejtohem ekspertëve të shoqates së diabetit, te të cilët kam dhe kemi shumë besim, çfarë shpjegimi ka një propozim i tillë dhe në këto kushte a duhet përdorur nga djali apo jo? Përgjigje: Së pari më lejoni që në emër të shoqates së diabetit në Shqipërisë t ju falenderoj për motivimin e duhur dhe zbatimin e këshillave të specialistëve të vendit tonë si nga nga ana e djalit tuaj, për trajtimin e diabetit, ashtu edhe nga ana e familjarëve të tij. Ç është e vërteta mjeku anglez, duke parë përsosmërinë në trajtimin e diabetit, kërkon ta çojë edhe më tej, në kuptimin parandalues, pra në drejtim të së ardhmes të djalit tuaj. Përdorimi i këtij medikamenti në rastin e djalit tuaj, nuk ka lidhje vërtet me hipertensionin, por me mbrojtjen e veshkave. Veshka është një ndër organet që dëmtohet nga niveli i lartë i sheqerit në gjak, ashtu siç është edhe syri, enët e gjakut të zemrës, apo të trurit, etj. Dëmtimi i veshkës është si të thuash një bashkëudhëtar me diabetin, pasi është organ shumë i vaskularizuar, në një kohë që është e ditur se hiperglicemia dëmton membranën bazale të arterieve. Trashja e membranes bazale të arterieve shkakton dëmtim të funksionit të veshkës. Me këtë rast do doja t ju jap një lajm jo të mire, se dëmtimi i veshkave te diabetikët ndodh 26

27 në 20 deri 40% të tyre dhe është shkaku kryesor i një dëmtimi të rëndë, që quhet Insufiçienca renale kronike (Pamundësia kronike e veshkës). Ky dëmtim i veshkës nga diabeti mjekohet me dietë me pak kripë, pakësim të sasisë së proteinave në ushqim, si dhe, nëpërmjet veshkës artificiale (hemodializës) apo transplantit të veshkave. Nga ana tjetër ka edhe një lajm të mire! Dëmtimi i veshkave nga diabeti mund të parandalohet, kur ai zbulohet që në fazat fillestare të shfaqjes së tij. Zbulimi i këtij dëmtimi mund të kryhet nëpërmjet një analize që quhet mikroalbuminuri. Normalisht veshka lejon të mënjanohen sasira minimale (shumë të vogla të albuminës nën 30 mg/%) në urine. Një dukuri e tillë konsiderohet dukuri normale, apo fiziologjike. Në fazat fillestare të dëmtimit të veshkave nga diabeti, kur diabetiku nuk ka as edhe një ankesë, veshka lejon të mënjanohen sasi më të mëdha se vlerat normale, apo fiziologjike, pra mbi 30 mg/%. Sidoqoftë duhet patur parasysh se kjo sasi albumine, apo proteine, që mënjanohet në urine nga veshka e dëmtuar nga diabeti, përsëri është shumë e pakët, prandaj quhet mikroalbuminuri, apo mikroproteinuri. Kjo sasi, që është më shumë se 30 mg/%, nuk mund të zbulohet nëpërmjet analizës së urinës së thjeshtë, apo rutine, që kryhet në laboratore,pra kërkon një ekzaminim më të veçantë. Duke qënë se shfaqja e mikroalbuminuris është rrjedhojë e dëmtimit të membranes bazale të arterieve të vogla renale, ajo si të thuash përfaqëson edhe dëmtimin e enëve të gjakujt në organeve të tjera. Pra ajo është një lajmëtare dhe treguese për dëmtime në enët e gjakut të zemrës dhe të trurit, pra pararendëse e aksidenteve kardio-cerebrale. ACE-inhibitorët si Enalaprili, kaptoprili etj. (ashtu si në rastin e djalit tuaj konkretisht, Lisinopril-i) janë medikamente që vonojnë përparimin e dëmtimeve të veshkave nga diabeti, qoftë edhe pa u shoqëruar me hipertension arterial. Së fundi është shumë e rëndësishme të përmendim, madje të tërheqim edhe vëmendjen e mjekëve në përgjithësi që mikroalbuminuria, si ekzaminim, duhet kryer çdo vit te diabetikët tip 2 dhe te diabetikët tip 1 me vjetërsi mbi 5 (apo më shumë vjeçare). Nuk kemi informacion në se djali juaj e ka bërë analizën e mikroalbuminurisë në Londër, por sidoqoftë, me që djali juaj ka diabet për më shumë se 5 vjet, ky medikament është i justifikuar, si parandalues i përparimit të dëmtimeve të veshkës nga diabeti ( që ndryshe quhet nefropati diabetike). Pyetje dytë Jam diabetik tip 2 prej 10 vjetësh, por kam 2 vite që mjekohem me dy injeksione Novo-Miks në ditë duke përshtatur dozat e tyre në varësi të ushqyerjes dhe veprimtarisë fizike që kryej. Mjekohem gjithashtu edhe me Metforminë 2 x ditë nga 1000 mg. Me Insulinën, dietën dhe veprimtarinë fizike që kryej çdo ditë, e kam diabetin të normalizuar. Peshën trupore nuk kam mundur ende ta pakësoj pasi jam obez dhe kam BMI rreth 30. Sidoqoftë pyetja ime nuk ka të bëjë me diabetin dhe dhjamërinë, por me gjëlpërën (agen ) që unë si i dhjamosur përdor për të injektuar Insulinën. Aktualisht unë përdor agen me gjatësi 8mm (0,8 cm.) dhe jam vërtet i kënaqur, pasi thuajse nuk e ndjej çpimin e saj. Nga ana 27

28 tjetër më ka lindur pyetja, pse jo edhe dyshimi që a është e përshtatshme kjo madhësi e ages në lidhje me sasinë e madhe të dhjamit që disponoj? Përgjigje: Një pyetje e tillë zakonisht nuk bëhet nga diabetikët në vendin tonë, që mjekohen me insulinë. Diabetikët tanë si rregull zbatojnë atë që ju propozon mjeku, apo farmacisti, pa u futur në hollësira të tilla. Kjo nuk do të thotë se pyetja juaj nuk është e mirë, madje është pjesë e edukimit që duhet të kryejë Shoqata e Diabetit me personelin mjekësor dhe veçanërisht me farmacistët. Në këto 25 vjetët e fundit aget me gjatësi nga 16 mm (1.6 cm.) po përdoren 4-8 mm, madje më të ngushta se më parë dhe janë thuajse të padhimbshme. E vërteta është se kur teknologjija e ageve po përmirësohej ( në drejtim të gjatësisë ), u mendua se aget e gjata të vazhdonin të përdoreshin, veçanërisht te diabetikët e dhjamosur. Koha dhe studimet shkencore të kohëve të fundit vërtetuan të kundërtën, se aget e shkurtëra janë po aq të efektshme në drejtim të çlirimit të insulinës nën lëkurë, si për diabetikët e dhjamosur, ashtu edhe për ata me peshë trupore të pakët. Por si është e mundur që age kaq të shkurtëra të arrijnë të hedhin (çlirojnë) insulinën aty ku duhet, pikërisht nën lëkurë. Për të kuptuar këtë dukuri kohët e fundit janë bërë studime me ultratinguj nëpërmjet matjes së trashësisë së lëkurës, pavarësisht seksit, moshës, racës, apo edhe indeksit të masës trupore. Trashësia e lëkurës është më pakët se 2.8 mm, që do të thotë më e shkurtër se gjatësia e ages 4, apo 5 mm, pra këto age e kalojnë lëkurën dhe e çlirojnë insulinën nën lëkuë pikërisht ku shtrihet indi dhjamor. Në qoftë se do të injektonim me age më të gjata, p.sh. mbi 8 mm mundësia për t u injektuar në muskul është e madhe dhe, nga ana tjeter, dhimbja është më e pranishme. Sidoqoftë pavarësisht madhësisë dhe gjërësisë së ages, shumë e rendësishme është teknika e injektimit të Insulinës; pra në se indi dhjamor është i pakët këshillohet të kapet lëkura dhe injeksioni të bëhet në 45 gradë, jo perpendikulare (90 gradë), pavarësisht gjatësisë së ages. Një këshillë tjetër është që pas injektimit dhe çlirimit të insulinës të mbahet nënlëkurë shiringa për 5-10 sekonda, me qëllim që insulina e injektuar të mos dalë jashtë. Përfundimisht këshillimet shkencore të kohëve të fundit theksojnë se përdorimi i ageve me gjatësi 4-5 mm është e përshtatshme për çdo lloj trupi dhe peshe trupore. Pyetja e tretë: Jam me diabet tip 2 që prej 10 vjetësh. Bashkëshortja ime, që është 55 vjeç, ka 2 vite që është diagmostikuar me diabet tip 1. Diabeti i saj u vërtetua nëpërmjet matjes së Insulinës, C-peptidit në gjak, si dhe antitrupave ndaj Pankreasit. Unë kuptohet që mjekohem me dietë, veprimtari fizike dhe metforminë, ndërsa gruaja me doza të vogla insuline 4 injeksione në ditë, insulinë me veprim të shkurtër para ngrënieve të tri vakteve kryesore dhe Insulinë të vonuar në darkë. Ne kemi një fëmijë, një vajzë, që është 22 vjeçe dhe do dëshironim të dinim se a ka mundësi 28

29 që diabeti të trashëgohet nga ne te vajza? Çfarë masash duhen marrë për ta parandaluar atë? Përgjigje: Si diabeti tip 2, ashtu edhe ai tip 1 kanë bazë gjenetike, të trashëgimisë, pra mundësia që ajo të trashëgojë diabetin nga ju ekziston; Kur vetëm një nga prindërit ka diabet tip 1 mundësia që të trashëgohet është 4-5 %. Mundësia e trashëgimisë kur të dy prindërit kanë diabet tip 1 rritet në 10 deri 25 %; pra në rastin tuaj kur të dy prindërit kanë diabet, kjo përqindje rritet deri 30 %. Një dukuri e tillë i duhet shpjeguar vajzës suaj me qëllim që ajo të marri masat e mëposhtme: Fillimisht duhet të dini se nuk ka mundësi të ndryshohet faktori gjenetik nga ana e mjekësisë, por marrja e disa masave e mban të heshtur dhe nuk e shpërthen këtë faktor të brëndshëm. Këto masa janë që së pari vajza të mos shtojë peshën trupore. Ju jeni në dijeni që mos shtimi në peshë ka të bëjë me ushqyerjen e pakët dhe kryerjen e veprimtarisë fizike. Këshillohet të kufizojë ushqimet me kalorazh të madh, si yndyrnat dhe brumrat; Mundësisht çdo ditë të kryejë minuta ecje dhe ushtrime të ndryshme fizike; Çdo 3-6 muaj të bëjë matje të sheqerit në gjak me aparatin që ju keni për të parë vlerat e sheqerit në gjak. Kur këto vlera rezultojnë mbi 120 mg% esëll dhe mbi 140 mg% në çdo orë të ditës, ju duhet të drejtoheni mjeku endokrinolog. 29

30 Persona të njohur me diabet 58 vjet pa asnjë ndërlikim nga diabeti. Shembulli që duhet ndjekur. Vazhdimisht në revistën tonë kemi shkruar për personazhe të njohur me Diabet. Figura të artit, shkencës, mjeksisë, politikës. Më tepër të huaj, por edhe shqiptarë. Shpresa është personi me diabet për të cilin do të flasim në këtë numër. Në një farë mënyre Shpresa është rekordmene e diabetit pa ndërlikime në Shqipëri. 58 vjet me diabet, 58 vjet me insulinë. Nëse njihni ndonjë person tjetër të tillë, na shkruani në adresën e Shoqatës së Diabetit. Shpresa përshëndetje. Ju lutem na shuani një kuriozitet, sa vite keni me diabet? Unë kam 58 vjet me diabet. A ka qenë e vështirë per ju të jetoni me diabetin gjithë këto vite? Sigurisht, ka qenë shumë e vështirë të jetoja me sëmundjen e diabetit gjithë këto vite. Duke qenë se diabeti është një sëmundje kronike, kërkon një kujdes dhe një impenjim të veçantë dhe të përditshëm ndaj saj. Mos harroni se dikur nuk kanë qenë këto mjete e mundësi që janë sot. Mbaj mend kur isha e detyruar t i prisja fijet më tresh për të kursyer në matjet e glicemisë. Shiringat e dikurshme nuk mund të krahasohen me penat që janë sot. Mjetet dhe kushtet familjare e ekonomike kanë qenë më të vështira. Jam munduar megjithatë, t i jap gjithë kujdesin e nevojshëm kësaj sëmundjeje dhe besoj se ia kam arritur qëllimit. Sigurisht, një ndihmesë të madhe në përballimin e saj më ka dhënë familja ime, sidomos mamaja, por nuk mund të le pa përmendur edhe ndihmën që më kanë dhënë edhe mjekët endokrinologë. Falë tyre e kam përballuar me shumë sukses. A keni ndonjë ndërlikim nga diabeti (dëmtime në veshka, sy, neuropati, plagë në këmbë)? Edhe pse kaq vite me diabet, nuk kam pasur asnjë ndërlikim nga diabeti. Gjithmonë kam mbajtur dietën e duhur, jam munduar të mos abuzoj me ushqimin, kam qenë e rregullt në çdo orar të mjekimit, kam bërë dhe bëj vazhdimisht aktivitet fizik aq sa ma ka lejuar gjendja ime fizike. Duke zbatuar dhe ndjekur me përpikmëri të gjitha rregullat dhe këshillat e mjekëve unë jetoj me një diabet pa ndërlikime. 4. Çfarë këshille do t i jepni të rinjve që diagnostikohen me diabet? Këshilla ime e parë dhe më e rëndësishme është që të gjithë personat që diagnostikohen me diabet duhet ta pranojnë diabetin si sëmundje, sepse shumica e atyre që diagnostikohen fillimisht e kanë të vështirë ta pranojnë atë. Së dyti duhet t i kushtojnë shumë vëmendje dietës ushqimore, aktivitetit fizik dhe mjekimit të sëmundjes. Të gjithë diabetikët duhet të kenë shumë kujdes në ushqim, te mos abuzojnë me ushqimin dhe të hanë sa më shpesh ushqime të shëndetshme, me sa më pak sheqer dhe yndyrë. Është shumë e rëndësishme të ushqehen në orare të caktuara gjatë gjithë ditës. Duhet të bëjnë sa më shumë aktivitet fizik. Kujdes shumë të madh duhet t i kushtojnë mjekimit të sëmundjes. Duhet të jenë të përpiktë dhe të kujdesshëm në bërjen e insulinave apo dhe medikamenteve oralë që përdorin. Gjë tjetër shumë e rëndësishme është edhe monitorimi i diabetit, të bëjnë matje glicemie të vazhdueshme për të parë gjendjen e tyre gjatë ditës. Kujdes të veçantë duhet të keni edhe në hipoglicemitë apo dhe hiperglicemitë që mund të bëjnë. Gjithmonë një person me diabet duhet të mbajë diçka të ëmbël me vete (karamele, apo një frut) në rast se bëjnë hipoglicemi. Këshilloj edhe që personat që bëjnë shpesh hipoglicemi të jenë të shoqëruar nga persona të tjerë kur ecin, shëtisin apo dhe gjatë pushimeve. Kujdes tjetër i veçantë duhet t i kushtohet dhe këmbëve të personave me diabet, duke i larë mirë, tharë me kujdes dhe pudrosur, për të parandaluar kështu krijimin e mykut që mund të zhvillohet dhe të rrezikojë këmbën për plagë. Dhe gjithmonë, të kenë kontakt të rregullt e të vazhdueshëm me mjekët endokrinologë, për të përshtatur, ose ndryshuar mjekimin sipas gjendjes dhe shifrave të diabetit. Një rol shumë të madh në këtë drejtim luan edhe Shoqata e Diabetit. Diabetikët aty mund të bëjnë matje falas të glicemive, të bëjnë konsultime me mjekët endokrinologë, apo edhe mund të marrin në telefon për ndonjë pyetje, apo shqetësim që mund të kenë. Një fjalë e fundit Falënderoj shumë të gjithë mjekët endokrinologë si Dr. Florin, Dr. Gerin, Dr. Agronin etj. që më kanë qëndruar pranë kurdoherë dhe në çdo moment të sëmundjes sime. Më kanë ndihmuar me çdo këshillë të tyren duke ma lehtësuar edhe më shumë sëmundjen e diabetit dhe duke më ndihmuar të përballoj vështirësitë. Intervistoi Inf. Denisa Pinari 30

31 31