MODULI: Antibiotikoterapia dhe antibiotikorezistenca Antibiotikët dhe Përdorimi i Tyre

Transcript

1 ALBANIA ASSOCIATION OF INDUSTRIAL ENVIRONMENTALISTS STATISTICAL RESEARCH CENTER, INFORMATION & TECHNOLOGY AAIE - SRC&IT Rruga Islam Alla No.64, TIRANË, Albania. MODULI: Antibiotikoterapia dhe antibiotikorezistenca Antibiotikët dhe Përdorimi i Tyre KURRIKULA E TRAINIMIT Lektor: Blerta KIKA & Anila MOCI Tirane, Shtator 2014

2 Antibiotiket për një perdorimn sa me pak dhe sa me mire Një antibiotik është një substancë që mund të trajtojë një infeksion bakterial, ose duke vrarë bakteret (bactéricie) ose duke parandaluar bakteret nga shumëzimi (bakteriostatik). Zbulimi i antibiotikëve ka qenë një revolucion në fushën e sëmundjeve infektive. Terapia me antibiotikë ka shpëtuar jetën e kaq shumë dhe ajo u besohet se sëmundjet infektive do një ditë të gjitha nën kontroll. Shfaqja dhe përhapjen e shpejtë të fenomenit të rezistencës antibiotik ka mjegulluar këtë foto të shkëlqyer. Pas mekanizmat e rezistencës zhvilluara nga bakteret, antibiotikët janë të humbur efektshmërinë e tyre dhe sëmundje mendohet të jetë rishfaqen kontrolluar. Fenomeni është në mbarë botën dhe shpresoj të kundërt të prirjes, është e domosdoshme për të mbështetur kërkimin e mënyrave të reja të veprimit për antibiotikët dhe për të ndryshuar sjelljen tonë (më të mirë të kontrolluar përdorimin e antibiotikëve). Antibiotikët nuk kanë efekt kundër viruseve dhe parazitëve. Antibiotikët janë substanca që inaktivojne bakteret. Shumica e antibiotikëve janë të prodhuara nga mikroorganizmave, të tilla si kërpudhat. Antibiotiku duhet : - te jetë jo-toksike ose toksicitetit të ulët. - te jetë në gjendje të arrijë pjesën e trupit njerëzor në të cilën infeksioni ndodh. - te kete një jete te mjaftueshme të gjysmë-jetës në trup. - te kete një spektër të gjerë të veprimtarisë që shkatërron bakteret përgjegjëse për infeksione. Disa antibiotikët vrasin bakteret (baktericid) dhe të tjerët të pengojnë rritjen (bakteriostatik). Pacientët me mbrojtjet imunitare të paprekura, një ose lloj tjetër antibiotiku mund të përdoren, kjo ndihmon sistemin imunitar për të eliminuar bakteret. Nga të këqijat, në imunitet të komprometuar, antibiotiku bakteriostatik mund të jetë i paefektshëm.

3 Infeksionet te cilat ne mund ti sherojme tani fale antibiotikeve, mund te behen vdekjeprurese ne disa vite me vone. Ne fakt antibiotiket e humbin efikasitetin e tyre, sepse ne i konsumojme ato shume shpesh dhe menyra e perdorimit eshte e keqe. Eshte kjo arsyeja qe ne duhet ti rezervojme antibiotiket per infeksionet e renda. Ja disa pyetje qe behen rreth kesaj ceshtjeje. 1- Cfare eshte nje infeksion? 2- A mund te sherohen infeksionet spontanisht? 3- Antibiotiket, lejojne sherimin me te shpejte ne kohe? 4- Si behen bakteriet rezistente ndaj antibiotikeve? 5- Cfare mund te bejme ne, ne gjithe kete histori? 6- A kane femijet te njejtat nevoja ne antibiotike si dhe te rriturit? 1. CFARE ESHTE NJE INFEKSION Infeksionet provokohen nga agjente te ndryshem infektive. Permes agjenteve infektive, dallojme kryesisht viruse dhe bakterie. Viruset jane pergjegjegjes per nje numer te madh infeksionesh mire te njohura: gripi, fruthi, rubeola, parotiti, sida etj. Viruset jane gjithashtu pergjegjes ne pjesen me te madhe te bronkiteve, rrufes, ftohjes, kolles, dhimbjes se grykes, diarres etj. Antibiotiket nuk kane asnje efekt mbi viruset. Bakteriet jane pergjegjes te abseseve, te disa pneumonive, otiteve, meningiteve, diarreve etj. Antibiotiket kane veprim mbi bakteriet. KU JETOJNE BAKTERIET Pjesa me e madhe e bakterieve jeton ne uje dhe ne ajer. Pjesa me e madhe e bakterieve ne terren atyral nuk jane offensive per ne. Shpesh, ato nuk mund te jetojne ne mjedisin tone.

4 Nje pjese e vogel e bakterieve jane adaptuar per te jetuar ne kondicione te mira me bimet, kafshet ose njeriun. Cfarë quajme bakterie komensiale? Komensial eshte nje fjale qe ne e perdorim per te treguar te gjithe personat qe hane zakonisht ne te njejten tavoline me ne. Secili nga ne keshtu mban nje numer te madh bakteriesh komensiale. Ato luajne nje rol te domosdoshem. Ato mbulojne lekuren tone, mukozat tona, (hunde, goje, intestinin ). Eshte kjo qe ne e quajme nganjehere flore bakteriale. Secili nga ne mbrohet nga keto bakterie (me antikorpet dhe qelizat mbrojtese). Keshtu, zhvillimi I tyre qendron nen kontroll dhe ato nuk mund te perhapen, apo sulmojne trupin tone. Qeniet humane ndryshojne pa vullnet bakteriet komensiale (floren bakteriale) te tyre gjate kontakteve ne jeten e perditshme,si psh: shtrengimi duarve, e folura, e perqafuara, gjate kontakteve trupore (kontaktet seksuale) etj. Kjo ne pjesen me te madhe te kohes nuk perben asnje problem. Ne te kundert, e gjithe kjo ben stimulimin dhe venjen ne pune te mekanizmave tone mbrojtes. Bakteriet komensiale qe mbulojne lekuren tone dhe disa mukoza tonat, na mbrojne indirekt ndaj bakterieve te padeshiruara. Mund ta imagjinojme kete duke thene qe : bakteriet tona komensiale i kane zene te gjitha vendet e parkingut te ofruara nga ne, lekure,mukoza dhe nuk ka me vende te lira per bakterie te tjera. (menyre figurative) Vetem disa nga llojet e bakterieve mund te provokojne disa infeksione me shume ose me pak te renda: Ato quhen patogene. SI MUND TE DEKLAROHET NJE INFEKSION BAKTERIAL. Kur ne takojme bakterie patogene, nuk do te thote qe jemi gjithnje te semure. Ne fakt, shfaqja e nje infeksioni varet nga shume faktore. - Nga numri dhe agresiviteti i bakterieve patogene,

5 - Gjendja jone aktual e shendetit, psh kequshqyerja, na ben te jemi me pak te mbrojtur, ose nqs se ne jemi te prekur nga semundje kronike. - Varet nga shpejtesia e veprimit, e futjes ne loje te mbrojtjes tone lokale dhe gjenerale. Nganjehere, ndodh qe viruset pregatisin terrenin per nje infeksion te provokuar nga bakteriet (ne kete rast flasim per mbiinfeksion). Dhenia e nje antibiotiku per te evituar kete evolucion eshte jo vetem e panevojshme por gjithashtu riskante. Ne fakt antibiotiket e dhene ne kete menyre, me idene e kujdesit ndaj infeksionit, jo vetem qe s e bejne kete gje por, dhe vrasin disa bakterie komensiale (per te cilat, per dobine dhe domosdoshmerine e tyre folem me lart, jane shume te nevojshme per trupin tone.) Nje infeksion viral ose bakterial mund te provokoje disa shenja shume te larmishme.: Si dhimbje koke, dhimbje kockash, lodhje, kolle, diarre, temperature, rrjedhje hundesh e sysh, etj. Duhet te jemi te kjarte ne kete pike: qe antibiotiket nuk i largojne, dhe nuk pakesojne intensitetin e ketyre simptoma. A SHEROHEN SPONTANISHT PJESA ME E MADHE E NFEKSIONEVE? Pjesa me e madhe e infeksioneve sherohen vete, brenda 2-3 ditesh ose pak me shume. Keshtu per shembull eshte rastiper pjesen me te madhe te bronkiteve, anginave, diarreve dhe otiteve te mesem. Kur ne japim nje antibiotik ne keto raste qe thame, per tu kujdesur mbi infeksionin, dhe sherohemi, atributi i shkon antibiotikut, nderkohe qe keto infeksione sherohen spontanisht. Atehere, lind besimi ne efektin magjik te antibiotikut. SI DO PERBALLEMI NE NDAJ INFEKSIONEVE? Trupi yne (e thene ne menyre me precise, sistemi yne imunitar)prodhon disa antikorpe, dhe qeliza mbrojtese qe jane te afta te sulmojneagjentin infektiv pergjegjes te infeksionit. Trupi yne ka nevoje per disa dite per tu mbrojtur natyralisht. Ndonjehere, ne kuadrin e disa infeksioneve bakteriale te renda, (psh pneumonite, mengitet etj), trupi yne nuk mund te

6 organizoje shpejt, nje mbrojtje efikase. Ne keto raste nje antibiotik eshte I padiskutushem, per te luftuar infeksionin. Vetem nje mjek mund te gjykoje mbi gravitetin e nje infeksioni dhe vetem ai sipas protokolleve mund te jape antibiotikun e duhur te shoqeruar me menyren e marrjes dhe kohezgjatjen e trajtimit. Per te marre nje vendim sa me sakte mjeku, duhet te veje nje diagnoze precize. Ai ndonjehere ka nevoje (ose gjithnje) te nje analize gjaku, radiografie, berjen e diagnoses mikrobiologjike, etj. Mjeku duhet te veje gjithnje ne balance avantazhet dhe disavantazhet (futen ketu shfaqja e rezistences bakteriale, efektet sekondare) e trajtimit me antibiotic. Kurre nuk duhet perdorur, pa nje ekzaminim paraprak, nje antibiotik. (psh perdorimi I nje antibiotiku qe gjendet te farmacia e shtepise se pacientit). Kurre sduhet kerkuar dhe as duhet dhene antibiotik ne farmaci pa receten e mjekut. Kesh tu ne nje menyre apo tjeter, perdorimi I medikamenteve pa lejen dhe dijenine e mjekut, sben gje tjeter vec rendon situaten dhe veshtireson punen e e mjekut ne vendosjen e diagnozes. PERDORIMI I ANTIBIOTIKEVE LEJON SHERIMIN ME TE SHPEJTE? Antibiotiket reagojne ndaj bakterieve, por jo ndaj viruseve. Jane gati 50 vjet apo me shume qe ne kemi ne dispozicion antibiotiket. Nje antibiotic eshte nje substance kimike. Kjo fjale ne anen letrare do te thote kundra jetes. Ne natyre vete micro organizmat prodhojne antibiotike per te penguar zhvillimin e bakterieve konkurrente. Mjeksia ka mesuar, zbuluar, izoluar, dhe prodhuar disa substanca te cilat jane prone e antibiotikeve. Por mos harrojme qe, qe prej 1963, vetem nje klase e re antibiotikesh eshte zbuluar. Per pjesen me te madhe te infeksioneve qe na prekin, mbrojtja jone eshte efikase. MARRJA E ANTIBIOTIKEVE NUK NDIKON NE SHERIMIN ME TE SHPEJTE. Per infeksionete e renda bakteriale, antibiotiket jane te domosdoshem, absolutisht po. Ne rastet e infeksioneve bakteriale te renda, antibiotiket pengojne shumezimin e bakterive dhe lejojne trupin te organizoje mbrojtjen e tij. Kjo mbrojtje realizohet mes prodhimit te antikorpeve dhe qelizave te mbrojtjes per shkaterrimin e te gjitha bakterieve patogene.

7 Me pare, infeksionet bakteriale te renda si meningitet, pneumonite, peritonitet shkaktonin shpesh vdekjen. Zbulimi I antibiotikeve ka revolucionarizuar trajtimin e ketyre infeksioneve te renda duke luftuar bakteriet dhe duke ulur vdekshmerine prej tyre. Ekzistojne antibiotike te ndryshem. Disa prej tyre jane specifike dhe sulmojne vec bakterie precize. Themi qe keto jane antibiotike me spekter te ngushte. Cdo here qe te jete e mundur, mjeku zgjedh se pari dhe duhet te zgjedh, nje antibiotik me spekter te ngushte, qe reagon mbi te gjitha kunder bakterit, shkaktar te infeksionit. Antibiotike te tjere atakojne, sulmojne njekohesisht bakterie te ndryshem. Thuhet qe keto antibiotike kane spekter te gjere veprimi. Ato jane ndonjehere te domosdoshem per te luftuar kundra disa infeksioneve, nderkohe qe se njohim, s njihet shkaktari, bakteri pergjegjes dhe si te tille akuzohen disa. Antibiotiket jane te cmuar per te luftuar disa infeksione te rrezikshme te shkatuara nga bakteriet. Por sot eshte koha per te reaguar, per te vepruar ndaj nje rreziku te ri: REZISTENCA NDAJ ANTIBIOTIKEVE. Ne disa vite, pjesa me e madhe e antibiotikeve nuk do na ndihmoje me per te luftuar ndaj bakterijeve pergjegjese te infeksioneve te renda e te rrezikshme. Keto bakterie me kalimin e viteve do kthehen ne rezistente ANTIBIOTIKU NDIHMON NE ULJEN E TEMPERATURES. Temperature eshte shpesh nej shenje e nje infeksioni. Kur infeksioni iken, temperatura zhduket. Antibiotiket nuk kane aksion direkt mbi temperaturen. SI BEHEN BAKTERIET REZISTENTE NDAJ ANTIBIOTIKEVE? Ne natyre, disa bakterie jane adaptuar per te mbijetuar ne prezencen e antibiotikeve. Thuhet qe ato kane zhvilluar rezistencen per ti mbijetuar zhdukjes. Rezistenca ndaj antibiotikut, eshte nje mekanizem qe bakteri vendos ne loje, per te neutralizuar efektin e nje antibiotiku qe futet, qe hy ne terenin e tij jetesor.

8 Ky mekanizem eshte i trashegueshem: nje bakter ja trashegon kete mekanizem pasardhesve. Ky mekanizem mund te jete gjithashtu transmetuar dhe nga bakterie te tjera qe rrojne ne fqinjesi me bakterin rezistent. Kjo eshte dhe arsyeja qe shpeshhere bakteriet komensiale te trupit, qe jetojne ne trupin tone kthehen ne rezistente. Nje problem kane antibiotiket: ata nuk jane ne gjendje te bejne diferencen midis bakterieve agresive (patogene) dhe bakterieve qe jetojne ne fqinjesi te mire me trupin tone (komensiale). Bakteriet qe nuk mund te mbrohen, shkaterrohen mbijetojne. dhe nga ana tjeter bakteriet rezistente Kur ne sulmohemi nga nje bakter pathogen, ky mund te fusi ne loje mekanizmin e rezistences ndaj antibiotikut. Administrimi i panevojshem i antibiotikut, zhvillon mekanizmin e rezistences ose ne jemi te riskuar se ai mund ta zhvilloje, jo vetem per ate qe merr antibiotik por per gjithe ate qe e rrethon. PERSE BAKTERIET REZISTENTE PO SHTOHEN GJITHNJE E ME SHUME NE NUMER? Bakteriet transmetojne rezistencen ne pasardhesit e tyre. Ata shumezohen keshtu. Ata zene vendet e parkingut te lene te lira ne trupin tone nga shkaterrimi I bakterieve qe smund te mbrohen. Nje person qe merr (shume) shpesh antibiotike, vendos ne hije progresivisht cdo here e me shume bakterie rezistene. Ne e kemi thene dhe me lart, qe njerezit i ndryshojne bakteriet e tyre dhe ne mardheniet e jetes qe bejne. Ne kete menyre transmetohen bakteriet e tyre rezistente tek te tjeret qe mund te jene dhe persona qe sperdorin antibiotike, ose shume rralle. Perdorimi I antibiotikeve te kafshet eshte pergjegjes vetem ne raste te limituara ne rezistencen e mjekesise humane. (keto bakterie mund te japin diarre te njerezit). Perdorimi I antibiotikeve favorizon pra, zhvillimin e bakterieve rezistente. Po japim ne menyre te shkurtuar menyren dhe vendin e veprimit te antibiotikeve. Rezistenca ndaj antibiotikëve (vetëm për informacion). Bakteri mund të bëhet rezistent ndaj antibiotikëve të caktuara nga mutacioni i gjeneve tashmë të pranishëm në bakter. Por në shumë raste, një gjen i ri duhet të jetë fituar. Ka disa mekanizma me të cilat bakteret mund të fitojnë gjene të reja. Problemi më i madh klinik ndodh kur mikrobe te caktuara të bëhen rezistent ndaj antibiotikëve. Një shembull tipik është multiresistant embrion Staphylococcus aureus rezistent ndaj methicillin (MRSA ) që është transmetuar kryesisht në spital.

9 Ka edhe disa shtame të Enterokoket, që janë rezistente ndaj antibiotikëve. Aktiviteti Mekanizmi i veprimit β-amëzën Gram + Gramanaerobes ndalimin e sintezës së murit qelizor bakterial - Modifikimi i objektivit - Prodhimi i β-laktamazë Glycopeptides Gram + ndalimin e sintezës së murit qelizor bakterial - Modifikimi i objektivit Aminoglycosides Gramndalimin e sintezës së proteinave, ribozome - Modifikimi i objektivit - Prodhimi i një frenues Tetracyclines Gram + Gramndalimin e sintezës së proteinave, ribozome - Modifikimi i objektivit - Mekanizmi i zbaticë Macrolides dhe Lincosamides Gram + Gramndalimin e sintezës së proteinave, ribozome - Modifikimi i objektivit - Padepërtueshmëri e murit gram- Quinolones Gram + Gramndalimin e riprodhimit të ADN, ADN gyrase - Modifikimi i objektivit

10 Rifampin Gram + ndalimin e ARN, sintezë ARN polimerazës - Modifikimi i objektivit Trimetoprima dhe sulfonamides Gram + Gramndalimin e sintezës së acideve nukleike, enzimë - Modifikimi i objektivit ANTIBIOTIKET JANE TE CMUAR. CFARE DUHET TE BEJME NE PER TE RUAJTUR EFIKASITETIN E TYRE? Per ne dhe per femijet tane, antibiotiket jane te cmuar ne rastin e infeksioneve te renda. Ato duhen ruajtur per tu perdorur vetem ne keto raste. (psh pneumoni, meningite). Ne mundet te veprojme dhe te mbajme efektin magjik te antibiotikeve per te ardhmen, duke I perdorur me rrale dhe me mire. Solucioni i gjithe kesa nuk eshte te zbulimi I antibiotikeve te rinj sepse, nqs keta do te perdoren njesoj keq, ata do ta humbin shume shpejt efikasitetin e tyre. Me rralle Aktualisht ne konsumojme shume shpesh antibiotike, ne rrethana ku ata jane vertet fare te panevojshem, por dhe ne rastet qe ndihmojne ne sherimin tone. Ky mbikonsumin sjell nje selektim natyral progresiv te bakterieve rezistente. Nqs ne nuk veprojme, reagojme sot, infeksionet gjithnje e me shume do shtohen, ku shkaktare do jene bakteriet rezistente, ndaj te cilave antibiotiket nuk mund te veprojne me. Me mire Ndonjehere, antibiotiku eshte i vetmi solucion per te sheruar ne infeksion te rende. Ne keto raste, duhet ti shohim mire perparesite dhe te respektojme: -marrjen e dozes se keshilluar -mos harrojme asnje vakt -respektimin e kohe zgjatjes se trajtimit te keshilluar nga mjeku.

11 Edhe ne rastet kur ka nje permiresim te shpejte te situates pas marrjes se antibiotikut, duhet vazhduar trajtimi. Atehere kur trajtimi ka mbaruar, mos mbani antibiotike te paperdorur, eshte me mire ti ktheni ato, duke bere me dije ose mjekun ose farmacistin. Gjithashtu edhe kur, nuk kemi nje permiresim te situates ne 2-3 ditet pas marrjes se antibiotikut, eshte e nevojshme te rishkoni te mjeku. Per te ruajtur aktivitetin e duhur dhe précis te antibiotikut, duhen perdorur me rralle dhe me mire. Kjo varet nga te gjithe ne vec e vec dhe se bashku. Binomi Mjek- Pacient, mundet ta arrije kete. FEMIJET, A KANE NEVOJE ME SHUME PER ANTIBIOTIK SE TE RRITURIT? Si prinder, ne vigjelojme, ruajme, sigurine e femijeve tane. Shendeti i tyre eshte burim shqetesimi per ne. Kjo eshte nje nga arsyet per te cilat ne japim me shpesh antibiotike. Eshte e vertete qe femijet konsumojne shume shume antibiotike. Por te gjitha sa thame dhe shpjeguam per te rriturit, vlejne dhe per femijet. Progresivisht, ne rastet e trajtimit te perseritur me antibiotike, bakteriet rezistente zene vendet e parkingut bosh, te lena nga bakteriet e shkaterruara. Atom und te jene ne vazhdim pergjegjes te infeksionit te femijet, ose te jene transmetues ne personat e afert te femijes, (familje, shoket etj). Ne te kundert, mjekimet e perseritura ulin aftesine mbrojtese te vete organizmit te femijes. Theksojme perseri: Perdorimi me i rralle dhe me i mire i antibiotikeve, lenja e perdorimit te tyre vetem ne rastet e nevojshme, lufton infeksionin, ul progresivitetin e zhvillimit te bakterieve rezistente, zhvillon sistemin imunitar te femijeve. Ne kete menyre ne ruajme efktin magjik te antibiotikeve ne te ardhmen e femijeve tane. Nje femije qe ka nje infeksion, duhet te marre gjithnje antibiotik? Pergjigjia eshte : JO Ne fillim, theksojme se pjesa me e madhe e infeksioneve qe prekin femijet jane me origjine virale. Theksuam qe antibiotic skane veprim mbi viruset. Nga ana tjeter, pjesa me e madhe e infeksioneve virale ose bakteriale sherohen progresivisht, Brenda disa diteve. Per nje pjese te madhe te infeksioneve qe prekin femijet tane, marrja e antibiotikut nuk ndikon ne sherimin me te shpejte tre infeksionit.

12 Nje antibiotik eshte ndonjehere shume e nevojshme per sherimin e nje infeksioni? Pergjigjia eshte: PO Per disa infeksione te provokuara nga bakteriet, marrja e antibiotikut eshte e nevojshme. Nganjehere antibiotiku eshte dhe mbetet I vetmi mjet per te luftuar nje infeksion te rende si (psh pneumonia, meningiti etj). Si dhe te te rriturrit duhet te merret doza e keshilluar, pa harruar as nje vaft, dhe respektimi I kohezgjatjes se trajtimin te keshilluar nga mjeku. Ne rutinen laboratorike kryhet antibiograma e cila ka vlere te padiskutueshme trajtimin e te semurit. Me poshte po japim nocione te permbledhura te antibiogrames. ne Antibiograma: Kryerja e antibiogrames dhe rendesia e saj. Rralle here ne praktiken mjekesore ndeshim shtame bakteriale qe jane te ndjeshem ndaj gjithe antibiotikeve. Ne shumicen e rasteve ato paraqesin rezistence ndaj nje ose me shume antibiotikeve. Shpesh here rezistenca ndaj nje antibiotiku mund te ndeshet apo te krijohet dhe vetem gjate nje séance trajtimi me antibiotic. Kjo ka sjelle deshtime te terapisedhe nevojen e skemes se re te trajtimit me nje antibiotic tjeter, duke u bazuar ne ndjeshmerine e bakterit shkaktar. Rritja e shpeshtesise se vecimit te shtameve rezistente dikton nevojen e mjekimit te infeksionevebakterore ne perputhje me ndjeshmerine e bakterit te vecuar ndaj preparateve terapeutike duke u bazuar teek rezultatet e antibiogrames. C eshte antibiograma?- lind pyetja. Antibiograma perkufizohet si testi i ndjeshmerise se nje mikroorganizmi te dhene ndaj nje antimikrobiku te dhene. Kur behet antibiograma, kush jane indikacionet e saj. Ne praktiken klinike, antibiograma ka rendesi per bakteriet e izoluara ne nje infeksion te shfaqur klinikisht, ndjeshmeria e te cilave ndaj antibiotikeve nuk eshte konstante. Ne kete grup bejne pjese stafilokoket, enterokoket, pseudomonat, bakteret gram neg patogene oportuniste. Antibiograma duhet kryer per te gjitha shtamet bakteror te vecuar ne mjedise sterile.[perjashto kontaminimin], nga plaget e infektuara, abseset etj.

13 Me perjashtime te rralla antibiograma nuk keshillohet ne ato raste, kur shtamet kane nje ndjeshmeri konstante ndaj antibiotikeve te ditura tashme. Por fatkeqesisht kjo lista po zvogelohet cdo dite e me shume. Shembull i kesaj eshte rasti i streptokokut b-hemolitik dhe neisseria meningitidis ku ndjeshmeria ndaj penicilines G eshte e njohur tashme, dhe shtame rezistente ende sjane izoluar, apo konfirmuar. Nje gje te tille mund ta themi edhe per HAEMOPHILUS INFLUEZAE dhe Nesseria gonorrhoeae, por vecimi gjithnje e me i shpeshte i shtameve beta laktamaze prodhuese e ketyre dy llojeve e ka bere te domosdoshme nevojen e antibiogrames. Metodat e antibiogrames Metodat qe perdoren per te bere antibiogramen ndahen ne dy grupe: 1- Cilesore, ku me e perdorshmja eshte ajo sipas Kirbi-Bauer, apo difusioni me disqe. Sipas kesaj metode mikroorganizmat ndahen en dy grupe S-sensibel, R-rezistent. Disa krijojne nje grup mesatarisht te ndjeshem / mesatarisht rezistent. 2- Sasiore, ku percaktojme MIC. Ketu perdoren shume metoda duke filluar nga makrometoda me tube, mikrometoda me pllaka, e-test. Te dy metodat mund te jene manuale ose automatike ( ne fakt ajo me disqe shkon deri te semiautomatike, dhe automatike eshte vetem leximi dhe interpretimi.) Pavaresisht metodes qe perdoret, metodat duhet te jene te standartizuara, ndaj ngarkeses mikrobike (0,5Mc Farland---10,6-10,8CFU/ml) si dhe ngarkese me antibiotike, koeficentit te difuzionit te terrenit ne metoden me disqe si dhe kohes se ekspozimit te mikroorganizmave ndaj antimikrobikeve. Qellimi antibiogrames: Te percaktoje Koncentrimin Minimal Te Inhibimit (CMI) te nje bakteri ndaj antibiotikeve te ndryshem. Sipas perkufizimit te OBSH,. CMI eshte perqendrimi me i vogel i antibiotikut i afte te provokuje nje inhibim komplet te rritjes se nje bakteri te dhene, e dallushme me sy, pas nje

14 periudhe inkubacioni te dhene. Percaktimi i kesaj vlere eshte pak preciz, por kjo vlere eshte dhene nga perdorimi dhe ka perfitim, ka dhene rezultat. Teknikat Klasike. Metoda hollimit Percaktimi i CMI me hollim ne terren likid. Percaktimi i CMI me hollim ne terren agar. Kjo metode perdor koncentrimin ne progresion gjeometrik me 2 dhe eshte metode reference. Kjo metode lejon matjen gjer 99% te CMI. Ne pjata Petri lejohen te testohen deri 30 shtame te ndryshme. Metoda e difuzionit, antibiograma standarte. Kjo eshte metoda me e perhapur ne laboratoret diagnostike. Antibiograma standarte Kjo teknike eshte e standartizuar tashme, por diametri i zones se inhibimit varet nga sensibiliteti i llojit. Ne nje pjate petri me diameter 9cm depozitohen 6 disqe te ngopur ne antibiotike. Pas inkubimit, disqet e rrethuar nga nje zone inkubimi i korespondon mungesa e rritjes se kultures. Standartizimi i antibiogrames. Principet e rekomanduara per standartizim. 1- Terreni i kultures duhet te mos kete inhibues te antibiotikut dhe te lejoje rritjen e kultures. Terreni i rekomanduar per antibiograme eshte Mueller-Hinton (M-H). 2- Terreni M-H duhet te kete 5% gjak dashi per streptocoques, 5% gjak dashi ose kali per Campylobacterie, 10% gjak kali per Helicobacter pylori, ose 5% gjak kali te hemolizuar per sensibiletetin e streptocoques ndaj sulfamide- trimethoprime. 3- Per Haemophilus influenza dhe Nesseria gonorrhoeae. Terreni M-H zevendesohet nga agari Chocolat PolyVitex dhe per anaerobet nga agari Ëilkins Charlgren shtuar 5% gjak dashi (per agar brucella shtohet 1mg/l, vitamine K1 dhe 5% gjak) 4- Ne rutine per kerkimin e rezistences te Staph. Aureus subsp Aureus ndaj meticillines perdoret terreni M-H me shume kripe. 5- Ph tereeneve duhet

15 6- Disqet duhet te jene 4mm 7- Antibiotiket dhe disqet duhet te jene te standartizuar 8- Densiteti i inokulimit bakterial eshte primordial dhe duhet te kryhet me ndihmen e nje fotometri i krahasuar me densitetin optik sipas shkalles Mc Farland. Ky densitet varion mes 10 ne fuqi 4 deri ne 10 ne fuqi 9. Keto jane specifike sipas mikrobit 9- Temperatura e inkubimit e rekomanduar 37 grade celcius, 18-24h. Per anaerobet shkon 48 h dhe per H. Pylori deri 72h. 10- Gjithashtu teknika duhet te kontrollohet me shtamet e percaktuara te references. 11- Atibiotiket jane gjithashtu te rekomanduar. Theksojme qe nje antibiotik ka veprim baktericid kur vret bakteriet, dhe veprim bakterostatik kur frenon rritjen e tyre, por nuk i vret. Perzgjedhja e antibiotikeve Enterobakteret Ampiciline, Karbeniciline, Tikarciline, Mezlociline, Piperaciline, Ceftazidime, Imipenem, Aztreona, Gentamicine, Netilmicine, Tobramicine, Amikacine. Pseudomonat Karbeniciline, Piperaciline, Amoksiklav, Cefalotine, Cefuroksime, Cefotaksime, Ceftazidime, Amokacine, Tetracikline, Klorafenikol. Stafilokoket Peniciline G, Amoksiklav, Cefalotine, Gentamicine, Klindamicine, Eritromicine, Ciprofloksacine, Baktrim, Norfloksacine, Oxaciline/metilciline. Enterokoket Peniciline G, Ampiciline, Eritromicine, Tetracikline, Ciprofloksacine, Vankomicine. Streptokoket Peniciline G, Cefalotine, Klindamicine, Eritromicine, Vankomicine, Baktrim, Tetracikline, Klorafenikol. Per shtame te veccuara te infeksioneve urinare perdoren edhe Nitrofurantoine, acid nalidiksik, Norfloksacine, Ceftizoksime, Ciprofloksacine. Antibiogrami eshte orientuese shume e mire drejt mjekimit te sakte, por jo gjithmone percaktuese, pasi vetem mjeku ka te drejte te gjykoje mbi trajtimin in vivo te pacientit.

16 Ne menyre te permbledhur konstatimet: 1. Ne konsumojme shume shpesh antibiotike: ata po e humbin efikasitetin e tyre. 2. Infeksionet qe ne mund te sherojme sot fale antibiotikeve, mund te sjellin vdekjen ne te ardhmen. 3. Pjesa me e madhe e infeksioneve sherohen spontanisht. 4. Antibiotiket veprojne mbi bakteriet dhe jo mbi viruset. 5. Solucioni, nuk eshte zbulimi hipotetik I antibiotikeve te rinj. 6. Prdorini antibiotiket sa me rralle dhe sa me mire. 7. Vetem nje mjek mund te gjykoje mbi gravitetin e nje infeksioni dhe domosdoshmerise se perdorimit te antibiotikut. Mos lejoni perdorimin e antibiotikut pa keshillen e mjekut. Se bashku, pacient, mjek, farmacist mund te vigjelojme ne perdorimin inteligjent te antibiotikeve