ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ Ν.Ο.Π.Ε., ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΑΣΤΙΚΟΥ, ΑΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ, ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ Ν.Ο.Π.Ε., ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΑΣΤΙΚΟΥ, ΑΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ, ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ: «Η ΔΙΑΘΕΣΗ ΗΡΤΗΜΕΝΗΣ ΤΗΣ ΑΙΡΕΣΕΩΣ» (ΑΡΘ. 206 ΑΚ) ΤΗΣ ΣΤΕΡΓΙΟΥΔΑ ΔΗΜΗΤΡΑΣ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΠΑΠΑΣΤΕΡΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

2 Σ Χ Ε Δ Ι Α Γ Ρ Α Μ Μ Α Ι.ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΙΡΕΣΗ α. Έννοια και Σκοπός της αίρεσης β. Η λειτουργία της αίρεσης i. To στάδιο ηρτημένης της αίρεσεως και ο δεσμός που αναπτύσσεται μεταξύ δικαιούχου και υποχρέου από την αίρεση. Ιδιαίτερα το δικαίωμα προσδοκίας του υπό αίρεση δικαιούχου. ii. Οι συνέπειες από την πλήρωση και ματαίωση της αίρεσης κατά το δεύτερο στάδιο λειτουργίας της. Ειδικότερα, η αυτοδίκαιη και ex nunc επέλευση των αποτελεσμάτων την πλήρωσης της αίρεσης. II. ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 206 ΑΚ α. Ο σκοπό που εξυπηρετεί γενικά το άρθ. 206 ΑΚ β. Ειδικότερα η χρησιμότητα του άρθρου 206 ΑΚ στη σύγχρονη συναλλακτική ζωή. ΙII. ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΟΥ ΑΡΘ. 206 Α.Κ. α) Εκποιητική δικαιοπραξία με αναβλητική ή διαλυτική αίρεση β) Διάθεση του αντικειμένου της δικαιοπραξίας i. Γενικά για την έννοια της διάθεσης ii. Η έννοια της διάθεσης κατά το αρθ. 206 εδ. α ΑΚ iii. Ειδικότερα, η ένταξη της προσημείωσης υποθήκης στην έννοια της διάθεσης του αρθ. 206 εδ.α iv. Η υπαγωγή της αναγκαστικής εκτέλεσης στο πραγματικό της 206 ΑΚ. v. Δυνατότητα αναλογικής εφαρμογής του αρθ. 206 εδ β και σε άλλες περιπτώσεις διάθεσης ανεξάρτητα από τη βούληση του υπό αίρεση υποχρέου. vi. Eιδικότερα, η αναλογική εφαρμογή του αρθ. 206 περ.β στην προσημείωση υποθήκης vii. Η περίπτωση της δωρεάς αιτία θανάτου. 2

3 viii. Διάθεση από τρίτους γ) Διάθεση ηρτημένης της αιρέσεως i. Γενικά για το χρόνο κατά τον οποίο θα πρέπει να πραγματοποιηθεί η διάθεση. ii. Ειδικά για το χρόνο διενέργειας της αναγκαστική εκτέλεση δ) Η δεύτερη αυτή διάθεση να βλάπτει ή να ματαιώνει το αποτέλεσμα που επέρχεται με την πλήρωση ή ματαίωση της αίρεσης ε) Πλήρωση ή ματαίωση της αίρεσης i. γενικά για την έννοια της πλήρωσης και ματαίωσης της αίρεσης ii. Ειδικά για την περίπτωση της πλασματικής πλήρωσης ή μη πλήρωσης της αίρεσης ΙV. ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΑΡΘ. 206 Α.Κ. α) Αυτοδίκαιη ακυρότητα της δεύτερης διάθεσης i. Γενικά ii. Ειδικά για την περίπτωση της υποθήκης και προσημείωσης υποθήκης. β) Απόλυτη ακυρότητα της δεύτερης διάθεσης γ) Συναίνεση ή έγκριση του υπό αίρεση δικαιούχου. δ) Διάθεση του αντικειμένου της δικαιοπραξίας από τον υπό αίρεση δικαιούχο. V. ΠΑΡΑΛΛΗΛΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΑΡΘ. 204 και 206 ΑΚ VI. EΞΑΙΡΕΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΘ. 206 ΑΚ α. Γενικά για το κληρονομικό καταπίστευμα β. Δικαιώματα και υποχρεώσεις βεβαρημένου και καταπιστευματοδόχου ηρτημένης της αιρέσεως (ήτοι πριν την επαγωγή στον καταπιστευματοδόχο) γ. Εξαίρεση από το αρθ. 206 ΑΚ 3

4 Η ΔΙΑΘΕΣΗ ΗΡΤΗΜΕΝΗΣ ΤΗΣ ΑΙΡΕΣΕΩΣ (206 ΑΚ) Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΙΡΕΣΗ α. Έννοια και Σκοπός της αίρεσης Αίρεση (condicio) είναι ο πρόσθετος όρος σε δικαιοπραξία, με τον οποίο η ενέργεια αυτής εξαρτάται από γεγονός μέλλον και αβέβαιο 1. (Ο όρος «αίρεση» χρησιμοποιείται επίσης για να υποδηλώσει το ίδιο το μελλοντικό και αβέβαιο περιστατικό 2.). Σύμφωνα με τον εν λόγω ορισμό, για να υπάρξει αίρεση θα πρέπει ο περιορισμός που προβλέπεται για την ενέργεια της δικαιοπραξίας να έχει τεθεί από τους δικαιοπρακτούντες, και επιπλέον το γεγονός, από το οποίο εξαρτάται η ενέργειά της, να είναι μελλοντικό και αντικειμενικά αβέβαιο 3, δηλαδή να μην είναι δυνατή η πρόβλεψη της επέλευσής του ή όχι. Το μέλλον και αβέβαιο γεγονός μπορεί να συνίσταται και σε πράξη ή παράλειψη ή και σε κρίση του υποχρέου για τη συνδρομή ορισμένων περιστατικών 4. Σημειωτέον, ότι η αίρεση δεν επηρεάζει το περιεχόμενο της δικαιοπραξίας, αλλά μόνο τα αποτελέσματά της, όπως προκύπτει και από τη διατύπωση των άρθ. 201 και 202 ΑΚ 5. 1 Ασπρογέρακας - Γρίβας, Γενικές Αρχές του Αστικού Δικαίου, έκδοση 1981, σ Σπυριδάκης, Εισηγήσεις Αστικού Δικαίου, β έκδοση 1999, σ. 100, Ο ίδιος, Γενικές Αρχές, Τεύχος β, έκδοση 1987, σ Η αίρεση προϋποθέτει στάδιο αβεβαιότητας ως προς την επέλευση ή μη του γεγονότος, και στο σημείο αυτό διακρίνεται από την προθεσμία, στην οποία είναι βέβαιο ότι θα συμβεί το γεγονός, έστω και αν είναι αβέβαιο το πότε. Κατά το στάδιο αυτό της αβεβαιότητας, σύμφωνα με την ορολογία του κώδικα, η αίρεση είναι «ηρτημένη» (άρθ. 206 ΑΚ). 4 ΑΠ 30/1976 ΝοΒ Παπαντωνίου, Γενικές Αρχές του Αστικού Δικαίου, έκδοση 1983, σ. 450, 4

5 Η αίρεση εμφανίζει εξαιρετική χρησιμότητα στις συναλλαγές εξυπηρετώντας κατ αρχάς την αυτονομία της ιδιωτικής βούλησης 6, καθόσον με την προσθήκη τέτοιου όρου σε δικαιοπραξία τα μέρη αποκτούν τη δυνατότητα είτε να προσαρμόσουν τις συνέπειές της προς εξελίξεις μελλοντικές και αβέβαιες, όπως π.χ. στην περίπτωση που κάποιος υπόσχεται να προβεί στη δωρεά χρηματικού ποσού, υπό την προϋπόθεση ότι θα κερδίσει το λαχείο, είτε να επηρεάσουν αυτόν που ευνοείται από τη δικαιοπραξία να επιδείξει συγκεκριμένη συμπεριφορά, όπως π.χ. στην περίπτωση υπόσχεσης χρηματικού ποσού σε κάποιον, εφόσον πάρει το πτυχίο. Γενικότερα όμως η αίρεση χρησιμεύει προκειμένου να εξαρτηθεί η ενέργεια της δικαιοπραξίας από γεγονότα, τα οποία διαφορετικά θα ήταν νομικά αδιάφορα ή δεν θα επηρέαζαν την ενέργειά της, όπως συμβαίνει με τα παραγωγικά αίτια της βούλησης ή το δικαιοπρακτικό θεμέλιο, τα οποία, αν δεν είχαν καταστεί περιεχόμενο της δικαιοπραξίας αναγόμενα σε αίρεση, δεν θα επηρέαζαν την ενέργειά της 7. β. Η λειτουργία της αίρεσης i. To στάδιο ηρτημένης της αιρέσεως και ο δεσμός που αναπτύσσεται μεταξύ δικαιούχου και υποχρέου από την αίρεση. Ιδιαίτερα το δικαίωμα προσδοκίας του υπό αίρεση δικαιούχου. Το στάδιο ηρτημένης της αιρέσεως είναι το στάδιο από την κατάρτιση της υπό αίρεση δικαιοπραξίας έως την πλήρωση ή ματαίωση της αίρεσης. Είναι ένα χρονικό διάστημα αβεβαιότητας, καθόσον δεν είναι ακόμη γνωστό αν η αίρεση θα πληρωθεί ή ματαιωθεί, υπάρχει δηλαδή μια μετέωρη κατάσταση ως προς την ενέργεια της δικαιοπραξίας και η αίρεση, όπως λέμε, εκκρεμεί. Η κατάσταση αυτή διαμορφώνεται διαφορετικά στην αναβλητική και στη διαλυτική αίρεση. Διακρίνοντας λοιπόν τις αιρέσεις σε αναβλητικές (201 ΑΚ) 6 Ασπρογέρας-Γρίβας, ό.π. σ.25 7 Παπαντωνίου, ό.π. σ

6 και διαλυτικές (202 ΑΚ) αναφέρουμε ότι κατά το στάδιο ηρτημένης της αναβλητικής αιρέσεως δεν παράγονται τα αποτελέσματά της δικαιοπραξίας, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι δεν επέρχονται έννομες συνέπειες από την κατάρτισή της. Αντίθετα, δημιουργείται μεταξύ των συμβαλλομένων δεσμός δικαίου και μάλιστα κατά κανόνα ενοχικός δεσμός, εκ του οποίου απορρέουν δικαιώματα και υποχρεώσεις στα μέρη, που σκοπό έχουν να εξασφαλίσουν την επέλευση των αποτελεσμάτων της δικαιοπραξίας στην περίπτωση πλήρωσης της αίρεσης 8. Στη δε περίπτωση της διαλυτικής αίρεσης η δικαιοπραξία παράγει πλήρη την ενέργειά της κατά το στάδιο ηρτημένης της αιρέσεως, χωρίς όμως να εξομοιώνεται με την καθαρή δικαιοπραξία, καθόσον τα αποτελέσματά της δύναται να ανατραπούν, εφόσον πληρωθεί η διαλυτική αίρεση. Για το λόγο αυτό προβλέπονται δικαιώματα και περιορισμοί για τον ωφελούμενο από την πλήρωση της διαλυτικής αίρεσης και τον υπό αίρεση δικαιούχο αντίστοιχα 9. Συγκεκριμένα: Κατά το στάδιο ηρτημένης της αναβλητικής αίρεσης ο υπό αίρεση δικαιούχος αποκτά δικαίωμα προσδοκίας (ή αναμονής ή ελπίδας) 10, το οποίο 8 Σχετικές η θεωρία της προϋποθέσεως για την ισχύ της δικαιοπραξίας, σύμφωνα με την οποία ηρτημένης της αιρέσεως παράγεται μεταξύ των συμβαλλομένων δεσμός δικαίου και κατά κανόνα ενοχικός δεσμός, και η θεωρία της εκκρεμότητας ή της μετεώρης κατάστασης, η οποία, προχωρώντας παραπέρα, δέχεται ότι κατά το στάδιο αυτό παράγεται μετέωρη κατάσταση, η οποία αίρεται με την πλήρωση ή ατονία της αίρεσης. Σε αντίθεση με τις παραπάνω θεωρίες είχε μη ορθώς υποστηριχτεί ότι μόνο παραγωγικό γεγονός των αποτελεσμάτων της δικαιοπραξίας είναι η πλήρωση της αίρεσης και ότι προηγουμένως δεν παράγονται έννομες συνέπειες. Η τελευταιά αυτή άποψη έχει πλέον ξεπεραστεί. 9 Ράμμος, ΕρμΑΚ, αρθ. 201 ΑΚ αρ.2 και 202 ΑΚ αρ.3, 9, Μπαλής, Γενικαί Αρχαί του Αστικού Δικαίου, έκδ.1961, παρ. 97, Σημαντήρας, Γενικές Αρχές Αστικού Δικαίου, έκδ. 1988, παρ.48 IV, σ.665επ., Παπαντωνίου παρ.75 ΙΙΙ σ.453 επ., Σπυριδάκης, ό.π., παρ. 293 σ. 765επ, ο ίδιος παρ. 98, σ.103επ., Ασπρογέρακα Γρίβα, ό.π., παρ. 89V, σ. 374επ. 10 Μπαλής παρ.29, σύμφωνα με τον οποίο, πριν ακόμη το δικαίωμα αποβεί πλήρες, δηλαδή πριν επέλθουν όλα τα γεγονότα που ορίζει το δίκαιο για τη γέννεση κτήση του, δεν αποκλείεται ο νόμος σε αυτό το προπαρασκευαστικό στάδιο μεταίωρης και αβέβαιης κατάστασης να αναγνωρίζει ορισμένες εξουσίες στον δικαιούχο και ορισμένη προστασία αυτού, αλλά και αντίστοιχες υποχρεώσεις στον οφειλέτη, όπως ιδίως στην περίπτωση του υπό αίρεση δικαιώματος ηρτημένης της αιρέσεως. Βλ. επίσης Σημαντήρα παρ. 221 επ., 6

7 αποτελεί στοιχείο της περιουσίας του 11, ώστε να αποτιμάται σε περίπτωση πτώχευσης ή κληρονομικής διαδοχής, και είναι απαλλοτριωτό 12 και κληρονομητό 13, στο βαθμό που οι ιδιότητες αυτές ισχύουν και στο προσδοκώμενο δικαίωμα 14. Βάσει του δικαιώματος αυτού ο υπό αίρεση δικαιούχος δύναται να ασκήσει αναγνωριστική αγωγή (αρθ. 70 ΚΠολΔ) 15, να λάβει ασφαλιστικά μέτρα (αρθ. 682 ΚΠολΔ) 16, να συμφωνήσει υπέρ του υπό αίρεση δικαιώματος ενέχυρο (αρθ ΑΚ), υποθήκη (αρθ ΑΚ), εγγύηση (αρθ. 848 ΑΚ), να ζητήσει να καταδικαστεί ο υπό αίρεση υπόχρεος σε παροχή μόλις πληρωθεί η αίρεση (αρθ. 69 παρ.1ε, 69 παρ.2 ΚΠολΔ), να ασκήσει τα δικαιώματα του οφειλέτη του κατ αρθ. 72 ΚΠολΔ 17, να ζητήσει να καταταχθεί τυχαία στον πίνακα κατάταξης για τη διανομή του πλειστηριάσματος πράγματος που ανήκει στον υπό αίρεση υπόχρεο (αρθ παρ.2, 978, 1007 ΚΠολΔ) 18 ή ακόμη να ζητήσει να κηρυχθεί ο αντισυμβαλλόμενός του σε πτώχευση, όταν υπάρχει παύση των πληρωμών Ασπρογέρακα Γρίβα παρ. 33, Μπόσδα, η ενέργεια της πληρωθείσης αιρέσεως κατά τον ΑΚ, Θ. ΝΘ.92επ, ο ίδιος, Παρατηρήσεις επί της λειτουργίας των αιρέσεων, Ν.Δ επ, ΑΠ 629/78 ΝοΒ , ΑΠ 106/1968 ΕΕΝ , ΑΠ 239/1962 ΝοΒ , ΑΠ 176/1961 ΝοΒ Σημειωτέον ότι και κατά το προϊσχύσαν δίκαιο κατά την ορθότερη γνώμη το δικαίωμα προσδοκίας του υπό αίρεση δικαιούχου αποτελούσε αυτοτελές δικαίωμα και στοιχείο της ενεστώσης περιουσίας του τελευταίου. 11 ΑΠ 176/1961 ΝοΒ 9.989, 239/1962 ΝοΒ ) 12 ΑΠ 239/62 ΝοΒ 10/895, η δε απαλλοτρίωση υπόκειται σε διάρρηξη κατ αρθ. 939 ΑΚ. 13 ΕΑ 2445/1962 ΝοΒ Περίπτωση μη κληρονομητού δικαιώματος προσδοκίας έχουμε στην τελευταία διάταξη (εγκατάστασης ή κληροδοσίας) υπό αναβλητική αίρεση, όπου αν ο δικαιούχος (τετιμημένος) αποβιώσει ηρτημένης της αιρέσεως, το δικαίωμα δεν μεταβαίνει στους κληρονόμους του, εφόσον δεν προκύπτει τέτοια βούληση του διαθέτη. Επομένως, εφόσον ο δικαιούχος πεθάνει πριν την πλήρωση της αίρεσης ματαιώνεται η τελευταία διάταξη κατ αρθ ΑΚ. 15 ΠΠΛαρ 141/72 Αρμ , ΠΠ 453/54 ΝοΒ Μετά την κατάργηση του αρθ. 205 ΑΚ, την προστασία του υπό αίρεση δικαιούχου παρέχει το άρθ. 682 ΚΠολΔ, σύμφωνα με το οποίο δύναται να διαταχθούν ασφαλιστικά μέτρα και για την εξασφάλιση ή διατήρηση του υπό αίρεση δικαιώματος, ΕΛ 49/60 ΕΕΝ ΟλΑΠ 507/1968 ΝοΒ ΕφΘεσ 499/1969 Αρμ

8 του προς τρίτο 19. Δεν έχει ωστόσο το δικαίωμα να ενάγει τον υπό αίρεση υπόχρεο με αίτημα την εκπλήρωση της παροχής ή να την προτείνει σε συμψηφισμό, πολύ δε περισσότερο να ενεργήσει εναντίον του αναγκαστική εκτέλεση για την ικανοποίησή της (αρθ. 915 ΚΠολΔ), καθόσον το δικαίωμα του υπό αίρεση δικαιούχου είναι μεν κεκτημένο όχι όμως απαιτητό 20. Ο ίδιος δε δεν αποκτά την κυριότητα, έστω και αν επί κινητών παρέλαβε το πράγμα ή επί ακινήτων προέβη σε μεταγραφή. Σημειωτέον ότι το υπό κρίση δικαίωμα και η αντίστοιχη σε αυτό υποχρέωση του υπό αίρεση οφειλέτη, καθώς και η συναφής έννομη κατάσταση μεταβαίνει στους κληρονόμους, οι οποίοι υπόκεινται στη δέσμευση που αναλήφθηκε από τον κληρονομούμενο 21. Από την άλλη πλευρά, ο υπό αίρεση διαθέσας, ως κύριος του αντικείμενου της δικαιοπραξίας και μη υπόχρεος ακόμη προς εκπλήρωση, δικαιούται να διεκδικήσει από τον υπό αίρεση δικαιούχο ο,τιδήποτε του κατέβαλε κατά το στάδιο αυτό ως αχρεωστήτως καταβληθέν 22. Επιπλέον, ο υπό αίρεση υπόχρεος, εφόσον εξακολουθεί να είναι ο κύριος του πράγματος, ασκεί τις εξουσίες που συνδέονται με το δικαίωμα αυτό. Επομένως, δύναται να διαθέσει περαιτέρω το αντικείμενο της υπό αίρεση δικαιοπραξίας, υπό τους περιορισμούς πάντα των άρθ. 204 και 206 ΑΚ και να λαμβάνει τους καρπούς 19 ΕφΑθ 451/1953, ΝοΒ , ΑΠ 189/52 ΕΕΝ 19/582, Κ. Ρόκα ΠτωχΔ 1978 παρ.16 σ.70, Παπαντωνίου, παρ.75 ΙΙΙ σ.454. Αντίθετος Ράμμος αρθ.201 αρ.6, ο οποίος θεωρεί ότι επειδή η πτώχευση αποτελεί καθολική εκτέλεση, θα πρέπει για την κήρυξή της να συντρέχουν οι προϋποθέσεις που απαιτούνται για την αίτηση παροχής έννομης προστασίας υπό τη μορφή της αναγκαστικής εκτέλεσης. 20 Ράμμος, ό.π. αρθ. 201 ΑΚ, Μπαλής παρ 97, Παπαντωνίου, παρ.75 ΙΙΙ σ.454, Κρητικός σε ΑΚ Γεωργιάδη Σταθόπουλου αρθ. 201, αρ.1-3, Απ. Γεωργιάδης, Γενικές Αρχές Αστικού Δικαίου, έκδ. 1997, παρ.44v, σ.481, Ασπρογέρακας Γρίβας παρ.89 V, σ. 374επ., Τούσης, Γενικαί Αρχαί του Αστικού Δικαίου, έκδ.1978, παρ.136, σημ.3, Παπαντωνίου, Συμψηφισμός εκχωρηθείσης μελλούσης απαιτήσεως, Αρμ επ. 21 Βαθρακοικοίλης, αρθ. 204 αρ.1 22 Εκτός και αν είχε συμφωνήσει προεκπλήρωση, η οποία δεν είναι ασυμβίβαστη προς την έννοιας της αναβλητικής αίρεσης βλ. Ράμμο αρθ. 201 αρ. 7, Σημαντήρα, παρ.48 IV, σ. 666 και αρθ. 523 ΑΚ. Αλλιώς ΕΑ 336/48 Αρμ

9 του κατά το χρονικό αυτό διάστημα εκκρεμότητας της αίρεσης 23. Σε περίπτωση δε προσβολής της κυριότητάς του δύναται να απαιτήσει κατ αρθ ΑΚ από το νομέα ή κάτοχο του πράγματος την αναγνώριση της κυριότητάς του και την απόδοσή του σε αυτόν, ενώ σε περίπτωση υπαίτιας βλάβης ή καταστροφής του από τρίτο δικαιούται να διεκδικήσει εναντίον του την καταβολή αποζημίωσης. Άλλο είναι βέβαια το ζήτημα ότι μπορεί έπειτα, μετά την πλήρωση της αίρεσης, να υποχρεωθεί να αποδώσει την ληφθείσα αποζημίωση στον υπό αίρεση δικαιούχο κατ αρθ. 204 ΑΚ 24. Δικαίωμα προσδοκίας, με την έννοια και τα χαρακτηριστικά που προαναφέρθηκαν, δημιουργείται και κατά το στάδιο ηρτημένης της διαλυτικής αίρεσης, μόνο που στην περίπτωση αυτή το αποκτά εκείνος που θα ωφεληθεί από την πλήρωση της αίρεσης και την ανατροπή της κατάστασης που έχει δημιουργηθεί. Κατά το στάδιο αυτό ο αποκτών δικαίωμα με διαλυτική αίρεση μπορεί να επιδιώξει με αγωγή την άμεση εκπλήρωση των υποχρεώσεων του αντισυμβαλλομένου του, να προβεί σε αναγκαστική εκτέλεση, να διεκδικήσει από τρίτο το πράγμα που του μεταβιβάστηκε. Ωστόσο το δικαίωμά του, μη εξομοιούμενο με το δικαίωμα από καθαρή δικαιοπραξία, υπόκειται στους περιορισμούς των άρθ. 204 και 206 ΑΚ, υποχρεώνοντας τον δικαιούχο με διαλυτική αίρεση να αποφεύγει ενέργειες που μπορεί να βλάψουν το δικαίωμα που θα αποκτήσει ο αντισυμβαλλόμενός του από την πλήρωση της αίρεσης και την ανατροπή των αποτελεσμάτων της δικαιοπραξίας, υποχρέωση που έχει αντίστοιχα και ο υπό αίρεση υπόχρεος υπό αναβλητική αίρεση Ράμμος, αρθ. 201, αρ.7-8, Μπαλής παρ.97, Γεωργιάδης, παρ.44v σ.481, ΑΠ 1051/73 ΝοΒ , ΑΠ 403/67 ΝοΒ , ΠρΠειρ 600/1964 ΕΕΝ , ΑρχΝ , ΑΠ 156/1952 Θεμ ΞΓ Ράμμος, ό.π. αρθ. 201 ΑΚ, Μπαλής παρ. 97, ΕΠ 130/62 ΝοΒ και ΕΝ 55/69 Αρμ 23/764, ΕΘ 222/66 Αρμ 20/566, σύμφωνα με τις οποίες ηρτημένης της αιρέσεως ο υπό αίρεσην αποκτών αυτοκίνητο δεν νομιμοποιείται στρεφόμενος κατά του τρίτου που το έβλαψε να ζητήσει την εμπορική του υπαξία. 25 Ράμμος, αρθ. 202 αρ.3-9, Μπαλής παρ.98, Παπαντωνίου, παρ.75 ΙΙΙ σ.455, Σπυριδάκης, παρ.293β, σ.766επ, Γεωργιάδης, παρ.44v σ.482, 9

10 ii. Οι συνέπειες από την πλήρωση και ματαίωση της αίρεσης κατά το δεύτερο στάδιο λειτουργίας της. Ειδικότερα, η αυτοδίκαιη και ex nunc επέλευση των αποτελεσμάτων την πλήρωσης της αίρεσης. Κατά το δεύτερο στάδιο λειτουργίας της, η αίρεση είτε πληρούται είτε ματαιούται 26. Ειδικότερα: Στην περίπτωση πλήρωσης της αίρεσης επέρχονται αυτοδικαίως τα αποτελέσματα της δικαιοπραξίας, αν η αίρεση είναι αναβλητική, ή τα αποτελέσματα αυτά αυτοδικαίως ανατρέπονται και τα πράγματα επανέρχονται στην κατάσταση που υπήρχε πριν τη σύναψη της δικαιοπραξίας, αν η αίρεση είναι διαλυτική 27, χωρίς να είναι απαραίτητη η σύμπραξη, γνώση ή βούληση των μερών ή κάποια άλλη ενέργειά τους σύμφωνα με την αρχή της ipso jure ενέργειας της πλήρωσης της αίρεσης 28. Επομένως, στην περίπτωση της αναβλητικής αίρεσης ο υπό αίρεση δικαιούχος αποκτά αμέσως την κυριότητα του αντικειμένου της δικαιοπραξίας, ενώ αντίθετα στην περίπτωση της διαλυτικής αίρεσης, επανερχόμαστε αμέσως στην προτέρα κατάσταση και ο ωφελούμενος από την πλήρωση της διαλυτικής αίρεσης ανακτά την κυριότητα του πράγματος, χωρίς να θεωρείται ειδικός διάδοχος του αντισυμβαλλομένου του, ο οποίος είχε την κυριότητα αυτού κατά το στάδιο ηρτημένης της αιρέσεις, αλλά μετά από ένα διάστημα διακοπής (το στάδιο ηρτημένης της αιρέσεως) συνεχίζει απευθείας την προηγούμενη κατάσταση, χωρίς δηλαδή να χρειάζεται μετά την πλήρωση της διαλυτικής αίρεσης νέα συμφωνία για μεταβίβαση και παράδοση της νομής του πράγματος κατ αρθ ΑΚ στην περίπτωση μεταβίβασης κινητών πραγμάτων ή μεταβίβαση δια 26 Αναφορικά με την έννοια την πλήρωσης και ματαίωσης της αίρεσης βλ. κατωτέρω, στο κεφ. ΙΙΙ ε) 27 ΑΠ 1017/1988 ΕλλΔνη Μπαλής παρ. 99, Σημαντήρας, παρ. 48 VI, αρ.911, σ , Γεωργιαδης, παρ.44vi σ , Βαθρακοκοίλης ό.π. αρθ. 202 ΑΚ αρ.2, ΑΠ 348/1976 ΝοΒ , ΑΠ 263/1955 ΕΕΝ , ΕφΑθ 10779/1978 ΝοΒ

11 συμβολαιογραφικού εγγράφου και μεταγραφή κατ άρθ ΑΚ στην περίπτωση μεταβίβασης ακινήτου 29. Επιπλέον, από το άρθ. 203 ΑΚ σε συνδυασμό με τα αρθ. 201 και 202 ΑΚ συνάγεται σαφώς ότι η ενέργεια της δικαιοπραξίας λειτουργεί ex nunc, έτσι ώστε τα αποτελέσματά της να επέρχονται μόλις συμβεί το γεγονός της αίρεσης και από το χρόνο αυτό, δεν ανατρέχουν δηλαδή στο χρόνο που επιχειρήθηκε η δικαιοπραξία (ex tunc) 30. Καθιερώνεται επομένως ο κανόνας της μη αναδρομικής ενέργειας της πλήρωσης της αίρεσης 31, σε αντίθεση με την μάλλον κρατούσα στο προγενέστερο δίκαιο άποψη 32. Το γεγονός αυτό συνεπάγεται ότι ο υπό αίρεση δικαιούχος δεν δικαιούται να λάβει τα ωφελήματα του πράγματος πριν από την πλήρωση της αίρεσης. Ωστόσο, τα μέρη μπορούν με συμφωνία τους, ρητή ή σιωπηρή, να προσδώσουν αναδρομική δύναμη στην πλήρωση της αίρεσης, έτσι ώστε τα αποτελέσματά της να ανατρέχουν σε χρόνο προγενέστερο της πλήρωσης, όπως η δυνατότητα αυτή πηγάζει από την αρχή της αυτονομίας της ιδιωτικής βούλησης. Η συμφωνημένη όμως αυτή αναδρομή βάσει του αρθ. 203 ΑΚ έχει ενοχική μόνο και όχι εμπράγματη ενέργεια, ακόμη και αν αυτό συμφωνήθηκε από τα μέρη, καθώς με τον τρόπο αυτό θα τίθεντο σε κίνδυνο τα συμφέροντα τρίτων 33. Το γεγονός αυτό σημαίνει ότι τα αποτελέσματα της πλήρωσης της αίρεσης δεν επέρχονται αυτοδικαίως και εκ του νόμου, αλλά κατόπιν 29 Μπόσδας, Η ενέργεια της πληρωθείσης αιρέσεως κατά τον Α.Κ. Θ. ΝΘ ΠΠαρν 5490/64 ΑρχΝ Εξαίρεση από την κατ αρχήν μη αναδρομικότητα της πλήρωσης της αίρεσης αποτελεί η τροπή της προσημείωσης σε υποθήκη, η οποία υποθήκη λογίζεται ότι εγγράφηκε αναδρομικώς από την ημέρα της προσημείωσης κατ αρθ ΑΚ. Σημειωτέον ότι η προσημείωση αποτελεί στην πραγματικότητα υποθήκη υπό δύο αναβλητικές αιρέσεις: α) την τελεσίδικη επιδίκαση της ασφαλιζόμενης απαίτησης και β) τη σημείωση στα βιβλία υποθηκών της τροπής της προσημείωσης σε υποθήκης, εντός ενενήντα ημερών από την πλήρωση της πρώτης αίρεσης, βλ. Σπυριδάκη, Τινά περί προσημειώσεως υποθήκης, ΝοΒ Το ζήτημα της αναδρομικής ή μη ενέργειας της πλήρωσης της αίρεσης ήταν από τα πλέον αμφισβητούμενα του προγενέστερου δικαίου, είχαν δε εκφραστεί πολλές απόψεις στηριζόμενες σε διαφορετικές διακρίσεις βλ ΑΠ 265/1927 Θεμ Ράμμος, αρθ. 203 αρ.11, Σημαντήρας αρ. 912, Γεωργιάδης παρ.44vi σ.484, ΑΠ 180/1966 ΝοΒ

12 ενεργειών των μερών, στο πρόσωπο των οποίων γεννιούνται ενοχικές μόνο υποχρεώσεις να άρουν τα αποτελέσματα που επήλθαν στον ενδιάμεσο χρόνο (π.χ. απόδοση των συλλεγέντων κατά το χρονικό αυτό διάστημα καρπών) 34. Σημειωτέον, ότι η ακυρότητα του αρθ. 206 ΑΚ δεν έχει καμία σχέση προς αυτή την αναδρομή, αλλά αποτελεί εκδήλωση του δικαιώματος προσδοκίας του υπό αίρεση δικαιούχου 35. Στην αντίθετη περίπτωση, κατά την οποία η αίρεση ματαιούται, αν είναι αναβλητική, γίνεται πλέον οριστικό ότι δεν θα επέλθουν τα αποτελέσματα της δικαιοπραξίας, έτσι ώστε να καθίστανται άκυρες οι διαθέσεις που έγιναν από τον υπό αναβλητική αίρεση δικαιούχο και αντίθετα έγκυρες αυτές που έγιναν από τον υπό αναβλητική αίρεση υπόχρεο, ενώ αν είναι διαλυτική η δικαιοπραξία αναπτύσσει πλήρως τα αποτελέσματά της σαν να ήταν από την κατάρτισή της καθαρή δικαιοπραξία, με αποτέλεσμα οι διαθέσεις που έγιναν από τον υπό διαλυτική αίρεση δικαιούχο να είναι οριστικώς έγκυρες και άκυρες αυτές που έγιναν από τον υπό διαλυτική αίρεση υπόχρεο 36. II. ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 206 ΑΚ α. Ο σκοπό που εξυπηρετεί γενικά το άρθ. 206 ΑΚ Η ανωτέρω ανάλυση αναφορικά με τη σχέση που συνδέει τους συμβαλλόμενους στην υπό αίρεση δικαιοπραξία κατά το στάδιο ηρτημένης της αιρέσεως, και ιδίως τα δικαιώματα του υπό αίρεση υποχρέου, καθώς επίσης και με τις συνέπειες από την πλήρωση της αναβλητικής αίρεσης, κρίθηκε 34 Ράμμος, αρθ. 203, αρ. 1, 9, Κρητικός σε ΑΚ Γεωργιάδη Σταθόπουλου, αρθ.203 αρ. 1-2, Βαθρακοκοίλης, αρθ. 203 αρ.1,2 35 ΜπαλήΣ, παρ.99, Ράμμος αρθ. 203 ΑΚ, αρ Σημαντήρας, αρ.914, Ασπρογέρακας Γρίβας, παρ. 89, σ.378, Σπυριδάκης, κεφ. V, σ.769, Απ. Γεωργιάδης, παρ.44, σ

13 σκόπιμη κατά την έναρξη της παρούσας εργασίας, προκειμένου να δικαιολογηθεί ο σκοπός που εξυπηρετεί το άρθ. 206 ΑΚ. Πράγματι, χωρίς τη ρύθμιση του εξεταζόμενου άρθρου το δικαίωμα προσδοκίας του υπό αίρεση δικαιούχου θα εμφανιζόταν ιδιαίτερα εξασθενημένο, ενόψει της αρχής της μη αναδρομικής ενέργειας της πλήρωσης της αίρεσης. Συγκεκριμένα: Σε αντίθεση με τον κανόνα της μη αναδρομικής ενέργειας της πλήρωσης της αίρεσης, ο Κώδικας για μια σημαντική κατηγορία δικαιοπραξιών, τις εκποιητικές, προβλέπει στο αρθ. 206 ΑΚ, την αναδρομική ενέργεια της πλήρωσης της αίρεσης, εξασφαλίζοντας την άμεση και πληρέστερη προστασία του δικαιώματος προσδοκίας του υπό αίρεση δικαιούχου με την πρόβλεψη της αυτοδίκαιης ακυρότητας της διάθεσης που πραγματοποιήθηκε ηρτημένης της αιρέσεως μετά την πλήρωσης της αίρεσης, εφόσον ματαιώνει το αποτέλεσμα που εξαρτάται από την αίρεση. Πράγματι, η ρύθμιση του εξεταζόμενου άρθρου ήταν αναγκαία ενόψει της αρχής της μη αναδρομικότητας, καθώς, αν δεν προβλέπονταν κυρώσεις για συμπεριφορές που έθιγαν το υπό αίρεση δικαίωμα, τότε η πλήρωση της αίρεσης θα μπορούσε σε πολλές περιπτώσεις να μην επιφέρει καμία συνέπεια. Στην περίπτωση π.χ. που ο υπό αίρεση υπόχρεος κατά το στάδιο ηρτημένης της αιρέσεως μεταβίβαζε την κυριότητα του πράγματος ή εκχωρούσε την απαίτηση σε τρίτο, το δικαίωμα προσδοκίας του υπό αίρεση δικαιούχου θα κινδύνευε να διαψευστεί μετά την πλήρωση της αίρεσης, καθόσον λόγω της μη αναδρομικότητας της ενέργειας της πλήρωσης της αίρεσης, οι διαθέσεις προς τον τρίτο θα ήταν έγκυρες 37. Όπως δε τόνιζε ο εισηγητής των Γενικών Αρχών «εκ του ότι η πλήρωσις της αιρέσεως δεν έχει αναδρομικήν δύναμιν, δεν έπεται ότι, ηρτημένης αυτής, ο υπό αίρεσιν υπόχρεος δικαιούται να διαθέτη ελευθέρως το αντικείμενον της δικαιοπραξίας. Το προσδοκώμενον δικαίωμα προστατεύεται δια της αυτοδικαίας ακυρώσεως πάσης δικαιοπραξίας δι ης ηρτημένης της αιρέσεως, διατίθεται το αντικείμενον της δικαιοπραξίας» Γιαννόπουλος, αρθ. 206 αρ.1, Μπόσδας, Παρατηρήσεις επί της λειτουργίας των αιρέσεων, Ν.Δ βλ. Μαριδάκη ΑιτΕκθΕισηγ σ

14 Το άρθ. 206 ΑΚ λοιπόν αποτελεί εκδήλωση του δικαιώματος προσδοκίας του υπό αίρεση δικαιούχου, όπως άλλωστε και το αρθ. 204 ΑΚ, σύμφωνα με το οποίο ο υπό αίρεση υπόχρεος οφείλει ηρτημένης της αιρέσεως να συμπεριφέρεται έτσι ώστε να μην ματαιώσει ή βλάψει υπαίτια το υπό αίρεση δικαίωμα, άλλως υποχρεούται σε αποζημίωση του υπό αίρεση δικαιούχου. Αναφέρεται σε χρόνο μεταγενέστερο της πλήρωσης της αίρεσης, ρυθμίζοντας τις συνέπειες της συμπεριφοράς του υπό αίρεση υπόχρεου, η οποία ήταν αντίθετη προς το δικαίωμα προσδοκίας του αντισυμβαλλομένου του, επιδρώντας παράλληλα και στη συμπεριφορά του κατά το προηγούμενο στάδιο εκκρεμότητας της αίρεσης, καθώς του επιβάλλει να αποφεύγει κάθε ενέργεια που θα μπορούσε να αποτρέψει την πραγμάτωση του δικαιώματος όταν πληρωθεί η αίρεση 39. Η υπαίτια παράβαση της παραπάνω συμπεριφοράς επιφέρει την αυτοδίκαιη ακυρότητα της διάθεσης κατ αρθ. 206 ΑΚ, ενώ ταυτόχρονα δημιουργεί και υποχρέωση αποζημίωσης για τον υπαίτιο κατ αρθ. 204 ΑΚ, το οποίο εφαρμόζεται παράλληλα 40. β. Ειδικότερα η χρησιμότητα του άρθρου 206 ΑΚ στη σύγχρονη συναλλακτική ζωή. Στη σύγχρονη συναλλακτική ζωή ο σκοπός που εξυπηρετεί η εξάρτηση της σύμβασης μεταβίβασης εμπράγματου δικαιώματος από αίρεση, διαλυτική ή αναβλητική, είναι μάλλον η παροχή εξασφάλισης προς τον δανειστή, εξασφάλιση, την οποία του παρέχει πλήρως η ρύθμιση του αρθ. 206 ΑΚ, στο βαθμό που καθιστά άκυρη κάθε περαιτέρω διάθεση του αντικειμένου της εν λόγω σύμβασης μεταβίβασης κατά το διάστημα που αυτή παραμένει εκκρεμής. Είναι πράγματι συχνά εμφανιζόμενες στην πράξη οι περιπτώσεις σύναψης σύμβασης με πίστωση του τιμήματος, όπου ο δανειστής, προκειμένου να εξασφαλίσει το γεγονός της εμπρόθεσμης και προσήκουσας 39 Παπαντωνίου, παρ.75 ΙΙΙ σ Κρητικός σε ΑΚ Γεωργιάδη ΣταθόπουλοΥ αρθ. 201 ΑΚ αρ.2, Βαθρακοκοίλης, αρθ. 204 ΑΚ αρ.1 14

15 αποπληρωμής του τιμήματος, προτιμά συχνά να εξαρτήσει από αυτήν τα έννομα αποτελέσματα της συναφθείσας δικαιοπραξίας, έτσι ώστε να αποφύγει τους αυστηρούς και ανελαστικούς κανόνες που προβλέπουν τη σύσταση εμπράγματης ασφάλειας, αλλά και τη δαπάνη που η τελευταία συνεπάγεται. Πράγματι, στην περίπτωση που περιεχόμενο της αίρεσης είναι ακριβώς η εκπλήρωση εκ μέρους του οφειλέτη της βασικής έναντι του δανειστή του υποχρέωσης, ήτοι η αποπληρωμή του τιμήματος της πώλησης, η σύμβαση δεν έχει πλέον το χαρακτήρα συμφωνίας, η ενέργεια της οποίας εξαρτάται από γεγονός μέλλον και αβέβαιο, αλλά αποκτά καθαρά χαρακτήρα εξασφαλιστικής μεταβίβασης. Σε σύγκριση δε με τις παραδοσιακές μορφές εξασφάλισης απαιτήσεων του δανειστή, ήτοι με την εγγραφή προσημείωσης υποθήκης, το ενέχυρο πράγματος ή απαιτήσεως, την εκχώρηση απαιτήσεως κλπ, η σύναψη σύμβασης με αίρεση εμφανίζει το σημαντικό πλεονέκτημα να προσφέρει άμεση εξασφάλιση στο δανειστή, για το λόγο ότι συνήθως στη σύμβαση μεταβίβασης προβλέπεται ότι η περιέλευση του οφειλέτη σε υπερημερία έχει ως συνέπεια την αυτοδίκαιη πλήρωση της διαλυτικής αίρεσης και την επάνοδο στο δανειστή της κυριότητας του πράγματος, χωρίς την ανάγκη τήρησης καμίας άλλης διατύπωσης. Με τον τρόπο αυτό απαλλάσσεται ο δανειστής από τη δαπανηρή και χρονοβόρα διαδικασία εξαναγκασμού του οφειλέτη του σε εκπλήρωση της παροχής 41. ΙII. ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΟΥ ΑΡΘ. 206 Α.Κ. Προκειμένου να κληθεί σε εφαρμογή το άρθ. 206 ΑΚ θα πρέπει να συντρέχουν οι παρακάτω προϋποθέσεις. Ειδικότερα: 41 Φούλη Ευαγγελίδου Τσικρικά, Εγγραφή Προσημειώσεως υποθήκης ηρτημένης της αιρέσεως, Ζητήματα από την εφαρμογή του άρθ. 206 ΑΚ, έκδ. 2005, σ

16 α) Εκποιητική δικαιοπραξία με αναβλητική ή διαλυτική αίρεση Κατ αρχάς, για την εφαρμογή του άρθ. 206 ΑΚ θα πρέπει η υπό αίρεση δικαιοπραξία να είναι εκποιητική, δηλαδή να περιέχει διάθεση του αντικειμένου της, όπως γίνεται στη μεταβίβαση κυριότητας, στη σύσταση επικαρπίας ή άλλων εμπράγματων δικαιωμάτων (υποθήκης, δουλείας, ενεχύρου), στην εκχώρηση απαιτήσεως. Στην περίπτωση βέβαια που αντικείμενο της δικαιοπραξίας είναι ακίνητο, προκειμένου να λειτουργήσει το εξεταζόμενο άρθρο, θα πρέπει να ακολουθήσει και η μεταγραφή του σχετικού συμβολαίου. Διαφορετικά η υπό αίρεση διάθεση δεν λαμβάνει δημοσιότητα και δεν υφίσταται για τους τρίτους, οι οποίοι εγκύρως αποκτούν το αντικείμενο της δικαιοπραξίας σε περίπτωση που ο υπό αίρεση υπόχρεος προβεί σε μια δεύτερη εκποίησή του, χωρίς να μπορεί να αντιταχθεί εναντίον τους η ακυρότητα του άρθ. 206 ΑΚ 42. Κατά την κρατούσα λοιπόν στη θεωρία και νομολογία άποψη 43, η εν λόγω διάταξη δεν εφαρμόζεται στις υποσχετικές υπό αίρεση δικαιoπραξίες, και αυτό γιατί διαφορετικά θα καταλήγαμε στο άτοπο συμπέρασμα η προστασία της υπό αίρεση υποσχετικής δικαιοπραξίας να είναι μεγαλύτερη από την προστασία της καθαρής υποσχετικής δικαιοπραξίας 44. Έτσι π.χ. στην 42 Μπαλής, παρ.100 Α, Σημαντήρας, παρ. 48 IV, σ.669, Μπόσδας, Παρατηρήσεις επί της λειτουργίας των αιρέσεων, Ν.Δ , Παπαντωνίου παρ. 76 σ. 460, Κρητικός σε Γεωργιάδη Σταθόπουλο, αρθ. 206 αρ.6, ΕφΘεσ 385/1982 Αρμ Μπαλής, παρ. 100 Α, Γιαννόπουλος, άρθ.206, αριθ.2, Παπαντωνίου, παρ.75 σ. 459, Κρητικός σε Γεωργιάδη Σταθόπουλο, αρθ. 206 αρ.1, Bαθρακοκοίλης, ό.π. άρθ. 206, παρ.2, σ.864, ΑΠ 253/57 ΝοΒ 5.859, ΕΑ 3721/56 ΝΔ Υποστηρίχθηκε, ωστόσο, και η αντίθετη άποψη (βλ. Ράμμο, Έρμ.ΑΚ, άρθ. 206, αρ.3), η οποία θεωρεί πως δεν υπάρχει λόγος να αποκλειστεί η εφαρμογή του άρθ. 206 ΑΚ στις υποσχετικές υπό αίρεση δικαιοπραξίες, εφόσον συντρέχουν οι λοιπές προϋποθέσεις και ιδίως η βλάβη ή ματαίωση του υπό αίρεση εξαρτώμενου αποτελέσματος. Η άποψη αυτή στηρίζεται στη γραμματική ερμηνεία του άρθ. 206 ΑΚ, καθόσον το εξεταζόμενο άρθρο δεν κάνει διάκριση, ενώ αντίθετα το αντίστοιχο άρθρο 161 του ΓερμΑΚ αναφέρεται ρητώς στις εκποιήσεις υπό αίρεση. Εξάλλου, το άρθ. 204 ΑΚ δεν προσφέρει επαρκή προστασία, ενώ επιπρόσθετα το επιχείρημα ότι με την εφαρμογή του άρθ. 206 ΑΚ στις υποσχετικές υπό αίρεση δικαιοπραξίες καταλήγουμε να παρέχουμε μεγαλύτερη προστασία στις υπό αίρεση 16

17 περίπτωση εκμίσθωσης πράγματος υπό αναβλητική αίρεση, ο εκμισθωτής ηρτημένης της αιρέσεως δύναται να πωλήσει το πράγμα, χωρίς η πώληση να καταστεί άκυρη μετά την πλήρωση της αίρεσης. Εξάλλου, ούτε ακόμη και στις καθαρές συμβάσεις μίσθωσης δεν προβλέπονται συνέπειες, όπως η ακυρότητα της εκ μέρους του εκμισθωτή μεταβίβασης του μισθίου ή της σύστασης επ αυτού εμπράγματου δικαιώματος κατά τη διάρκεια ισχύος της μίσθωσης (άρθ. 614, 615 ΑΚ), επομένως θα ήταν τουλάχιστον ανακόλουθο αν κάτι τέτοιο προβλεπόταν για την υπό αίρεση μίσθωση. Κατά την άποψη αυτή, το άρθ. 206 ΑΚ δεν εφαρμόζεται, ούτε καν κατ εξαίρεση, ούτε και στις περιπτώσεις υποσχετικών δικαιοπραξιών, οι οποίες λόγω της διάρκειάς τους ή της δέσμευσης που εμπεριέχουν εξισώνονται ουσιαστικώς με τις εκποιητικές δικαιοπραξίες, όπως π.χ. επί μισθώσεων πέραν της εικοσαετίας ή επί χρησιδανείων μακράς διάρκειας. Άλλωστε, στις περιπτώσεις αυτές, μπορεί να κληθεί σε εφαρμογή το άρθ. 204 ΑΚ, το οποίο παρέχει επαρκή προστασία στον υπό αίρεση δικαιούχο, που δικαιούται σε αποζημίωση έναντι του υπό αίρεση υποχρέου, εφόσον ο τελευταίος ηρτημένης της αιρέσεως έβλαψε ή ματαίωσε το προσδοκώμενο δικαίωμα 45. β) Διάθεση του αντικειμένου της δικαιοπραξίας i. Γενικά για την έννοια της διάθεσης δικαιοπραξίες έναντι των καθαρών δεν είναι πειστικό, γιατί κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και με τις εκποιητικές δικαιοπραξίες. Δηλαδή, και εδώ παρέχεται μεγαλύτερη προστασία στις υπό αίρεση έναντι των καθαρών δικαιοπραξιών, στο βαθμό που δεν καθίσταται άκυρη η δεύτερη εκποίηση από τον μεταβιβάσαντα. Άλλο είναι βέβαια το ζήτημα ότι δεν βλάπτεται το δικαίωμα που πρώτου αποκτήσαντα, εφόσον έλαβε το αντικείμενο της δικαιοπραξίας, στην περίπτωση μεταβίβασης κινητού, ή προέβη στη μεταγραφή της σύμβασης, στην περίπτωση μεταβίβασης ακινήτου. 45 Μπαλής, παρ. 100 Α, Ράμμος, ό.π. αρ.2, Γιαννόπουλος, ό.π. αρθ. 206, αρ.2, Μπόσδας, Παρατηρήσεις επί της λειτουργίας των αιρέσεων, Ν.Δ , ΑΠ 253/57 ΝοΒ 5.859, ΕΑ 3721/56 ΝΔ

18 Σύμφωνα με τη θεωρία του αστικού δικαίου, η διάθεση συνιστά δικαιοπραξία, με την οποία ο δικαιούχος δικαιώματος απαλλοτριώνει ή κατ άλλη διατύπωση εκποιεί το δικαίωμά του με αποτέλεσμα τη μείωση του ενεργητικού της περιουσίας του. Κάθε διάθεση δικαιώματος προϋποθέτει τη δικαιοπρακτική βούληση του διαθέτη να μεταβιβάσει, να αλλοιώσει ή να επιβαρύνει το δικαίωμά του 46, η οποία θα εμπεριέχεται συνήθως είτε σε μία σύμβαση είτε σε μία μονομερή, απευθυντέα ή μη 47, δικαιοπραξία, με την οποία δεν δημιουργούνται μόνο ενοχικές υποχρεώσεις, αλλά επέρχεται ως άμεση συνέπεια περιουσιακή απώλεια, αλλοίωση ή επιβάρυνση δικαιώματος. Επομένως, δεν αποτελεί διάθεση η εκποίηση που επέρχεται ετερόνομα και όχι ως συνέπεια της δικαιοπρακτικής βούλησης του διαθέτη, όπως συμβαίνει με την αναγκαστική απαλλοτρίωση ή τον αναγκαστικό πλειστηριασμό 48. Διάθεση δεν επέρχεται μόνο με δικαιοπραξία, αλλά μπορεί να είναι το έννομο αποτέλεσμα συμπεριφοράς που εκδηλώνεται είτε με θετική ενέργεια 49 είτε με 46 Ωστόσο, δέον να διευκρινιστεί ότι η διάθεση δεν επέρχεται μόνο με τη δικαιοπρακτική δήλωση βούληση, αλλά και με οιονεί δικαιοπραξία ή με υλική πράξη, όπως η εγκατάλειψη της νομής κινητού (αρθ ΑΚ) με σκοπό την παραίτηση από την κυριότητα βλ. Μιχ. Αυγουστιανάκη, Η διάρρηξη της καταδολιευτικής απαλλοτρίωσης 1999, σ π.χ. απώλεια του δικαιώματος δουλείας επέρχεται με μονομερή δήλωση παραίτησης κατά το αρθ. 1134, η οποία αποτελεί μονομερή μη απευθυντέα δήλωση βουλήσεως. Κατά τον ίδιο τρόπο και με τον ίδιο τύπο, που προβλέπεται στο άρθ ΑΚ επέρχεται απώλεια και του εμπράγματου δικαιώματος της υποθήκης. 48 Αντίθετος Μπαλής, Γεν. Αρχαί, 1961 παρ. 31, σ.101 αρ.4 και παρ.129 σ.338, ο οποίος υποστηρίζει ότι διάθεση αποτελεί και η εκποίηση που γίνεται με αναγκαστική εκτέλεση, η οποία όμως επιχειρείται εκ μέρους του οφειλέτη κατά πλάσμα δικαίου, εφόσον λείπει η πραγματική βούληση για απαλλοτρίωση του πράγματος, ο οφειλέτης, δηλάδη, θεωρείται κατά πλάσμα δικαίου πωλητής. Επομενώς, θεωρεί ότι η αναγκαστική εκτέλεση αποτελεί διάθεση σύμφωνα με τη διάταξη όχι μόνο του 206 ΑΚ, όπου εκεί προβλέπεται ρητά από το νομοθέτη, αλλά και του αρθ. 239 παρ.2 ΑΚ, όπου ρυθμίζεται ομοειδής περίπτωση διαθέσεως παρά μη δικαιούχου. Υποστηρίζει λοιπόν ότι η ανωτέρω διάταξη θα πρέπει να εφαρμοστεί αναλογικά και όταν η διάθεση δεν είναι προϊόν βουλήσεως του διαθέτη, αλλά αποτέλεσμα αναγκαστικής εκτέλεσης ή εκποίησης από το σύνδικο της πτώχευσης. Έτσι και Γαζής σε ΕρμΑΚ αρθ. 239 παρ.27, βλ και ΕφΠατρ 100/1968 σ π.χ. στη διάταξη του αρθ ΑΚ, που προσδιορίζει το περιεχόμενο του δικαιώματος της κυριότητας πράγματος, ως διάθεση νοείται κάθε θεμιτή νομική πράξη του δικαιούχου, είτε 18

19 παράλειψη 50. Επομένως, ως διάθεση μπορεί να οριστεί το επιδιωκόμενο έννομο αποτέλεσμα, που επέρχεται με πράξη δικαίου ή παράλειψη του δικαιούχου περιουσιακού δικαιώματος και κατατείνει στη μεταβίβαση, επιβάρυνση, περιορισμό, απώλεια ή αλλοίωση του διαιώματος και η οποία συνεπάγεται μείωση του ενεργητικού της περιουσίας του 51. ii. Η έννοια της διάθεσης κατά το αρθ. 206 εδ. α ΑΚ Κατ αρχάς, από τη γραμματική διατύπωση του πρώτου εδαφίου του αρθ. 206 ΑΚ προκύπτει ότι με τον όρο διάθεση ο νομοθέτης απέβλεψε σε δικαιοπραξία με αντικείμενο τη διάθεση δικαιώματος, αφού μόνο μία δικαιοπραξία μπορεί να εμφανίσει την παθολογία της ακυρότητας 52. Για την πρόκειται για δικαιοπραξία, είτε για οιονεί δικαιοπραξία είτε τέλος για απλή υλική ενέργεια, βλ σχετικά Απ. Γεωργιάδη σε ΑΚ Γεωργιάδη Σταθόπουλο, αρθ. 1000, σ. 314, αρ. 14επ. Διάθεση δικαιώματος επέρχεται και με την απόδοση του ενεχύρου κατά το αρθ περ. 2 ΑΚ, ενέργεια που κατά την ορθότερη απόψη συγκαταλέγεται στις οιονεί δικαιοπραξίες. Έτσι Σπυριδάκης, Το δίκαιον της εμπραγμάτου ασφαλείας, Τόμος 3 ος, παρ. 181, σ.120 επ., Κ. Χριστακάκου σε ΑΚ Γεωργιάδη Σταθόπουλου, αρθ. 1243, αρ.19. Ως οιονεί δικαιοπραξία χαρακτηρίζεται και η αναγγελίαεκχώρησης απαίτησης, με την οποία επέρχεται αναμφίβολα διάθεση ενοχικού δικαιώματος. 50 Μπαλής, ΓενΑρχ, 1961, παρ.31, σ.96 επ., σύμφωνα με τον οποίο αν η απώλεια δικαιώματος οφείλεται στη βούληση του δικαιούχου λέγεται διάθεση, και ειδικότερα βλ. Γ. Τράμπο, Η ενέργεια ή παράλειψη του οφειλέτου εις την καταδολίευσιν των δανειστών κατά τον Αστικόν Κώδικα, ΕΕΝ 16 (1949) σ. 290, 293, όπου ως διάθεση χαρακτηρίζεται και η παράλειψη κτήσεως κυριότητας δια χρησικτησίας, με βάση την ορθή σκέψη, ότι ο νεμόμενος με τα προσόντα της χρησικτησίας έχει ήδη αποκτήσει προσδοκία για την απόκτηση δικαιώματος κυριότητας και ως εκ τούτου η παράλειψη της κτήσεώς της ισοδυναμεί με απαλλοτρίωση δικαιώματος. 51 Λ. Κιτσαράς, Ενοχικές δεσμεύσεις της εξουσίας διάθεσης, εκδ. 1999, σ.125, Απ. Γεωργιάδης, Γενικές Αρχές του Αστικού Δικαίου, 1997, παρ.29 σ.289, Κ.Σημαντήρας, Γενικαί Αρχαί του Αστικού Δικαίου, 1980 σ Δ. Παπαδοπούλου Κλαμαρή, Σύμβαση με απαγορευμένη παροχή, 1992, σ.103, όπου αναφορικά με τη διάθεση του αντικειμένου κατά την 175 ΑΚ, σημειώνει ότι ο όρος διάθεση δεν μπορεί να σημαίνει την υλική πράξη, γιατί το κατηγόρημα της ακυρότητας ταιριάζει και αποδίδεται μόνο σε πράξεις δικαίου. 19

20 ταυτότητα του νομικού λόγου, διάθεση του αντικειμένου της υπό αίρεση δικαιοπραξίας μπορεί να γίνει και με οιονεί δικαιοπραξία, όπου λόγω της εννοιολογικής της εγγύτητας με τη δικαιοπραξία, γίνεται δεκτή η αναλογική εφαρμογή των διατάξεων για τις δικαιοπραξίες. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τη ρύθμιση του εξεταζόμενου άρθρου, ως διάθεση του αντικειμένου της δικαιοπραξίας νοείται κάθε μεταβίβαση ή εκποίησή του από επαχθή ή χαριστική αιτία με πράξη εν ζωή ή αιτία θανάτου, σύσταση εμπράγματου δικαιώματος (δουλεία, εμπράγματη ασφάλεια), εκχώρηση της απαίτησης κλπ.. Στη διάθεση κατ αρθ. 206 ΑΚ περιλαμβάνονται όχι μόνο οι συμβάσεις αλλά και οι μονομερείς δικαιοπραξίες, όχι όμως η αποποίηση κληρονομίας ή κληροδοσίας (άρθ. 940 ΑΚ) 53. Δεν περιλαμβάνονται όμως ασφαλώς - και εδώ ο νόμος είναι σαφής κάνοντας λόγο για διάθεση - οι περιπτώσεις ανάληψης ενοχικής μόνο υποχρέωσης, καθόσον οι ενοχικές συμβάσεις δεν περιέχουν διάθεση 54. Ειδικότερα, η σύσταση περιορισμένου εμπράγματου δικαιώματος (υποθήκης, ενεχύρου) θεωρείται από τους ερμηνευτές της διάταξης του αρθ. 206 ΑΚ κλασική περίπτωση διάθεσης του αντικειμένου της δικαιοπραξίας, που επιφέρει συνακόλουθα τα αποτελέσματα του εξεταζόμενου άρθρου, καθώς θεωρείται ότι ματαιώνει ή βλάπτει το εξαρτώμενο από την αίρεση αποτέλεσμα, παρόλο που στην πραγματικότητα αφενός ο δικαιούχος του περιορισμένου εμπράγματου δικαιώματος δεν αποκτά τις εξουσίες που συνδέονται με την κυριότητα του πράγματος, το οποίο επιβαρύνει, αφετέρου ο κύριος του βεβαρημένου πράγματος δεν στερείται κάποιες από τις ωφέλειες 53 Βαθρακοκοίλης, ό.π. άρθ. 206, παρ.2. Αλλιώς Ράμμος ό.π. άρθ. 206 αρ.4, ο οποίος θεωρεί ότι το αρθ. 940 ΑΚ, σύμφωνα με το οποίο «Δεν αποτελεί απαλλοτρίωση η αποποίηση από τον οφειλέτη κληρονομίας ή κληροδοσίας», εφαρμόζεται μεν στις περιπτώσεις καταδολίευσης δανειστών, όχι όμως και στην περίπτωση του εξεταζόμενου άρθ. 206 ΑΚ, γιατί στην πραγματικότητα η αποποίηση κληρονομίας ή κληροδοσίας συνιστά τυπικώς αλλά και ουσιαστικώς διάθεση του αντικειμένου της δικαιοπραξίας, δεδομένου ότι κατά τα άρθ και 1997 ΑΚ η επαγωγή της κληρονομίας ή κληροδοσίας συμπίπτει κατά κανόνα προς την κτήση αυτής, η οποία γίνεται αυτοδικαίως. 54 ΑΠ 253/1957 Νδικ ΙΓ

21 που του παρέχει το δικαίωμα κυριότητας επ αυτού 55. Πράγματι, ο κύριος πράγματος, όταν παραχωρεί επ αυτού υποθήκη η ενέχυρο, δεν παραιτείται από μέρος ή ποσοστό των εξουσιών του που συνδέονται με το εμπράγματο δικαίωμα κυριότητάς του, όπως π.χ. γίνεται στην περίπτωση μεταβίβασης επικαρπίας ή σύστασης δουλείας, αλλά αντίθετα παραχωρεί απλώς στο δανειστή το δικαίωμα να ικανοποιήσει προνομιακά την απαίτησή του από την αξία του πράγματος, που θα προκύψει έπειτα από την αναγκαστική του εκποίηση, χωρίς όμως ο ίδιος να έχει κάποια άμεση εξουσία επί του πράγματος 56. Ωστόσο, και το περιορισμένο αυτό εμπράγματο δικαίωμα που παραχωρείται στον δανειστή αναμφισβήτητα επιβαρύνει το δικαίωμα κυριότητας, μειώνοντας την οικονομική του αξία σύμφωνα με τις σύγχρονες συναλλακτικές αντιλήψεις, αφού δεν παύει να προκαλεί κίνδυνο αναγκαστικής εκποίησης του πράγματος, προκειμένου να ικανοποιηθεί από το εκπλειστηρίασμα η απαίτηση του ενυπόθηκου δανειστή. Κατά συνέπεια, η σύσταση εμπράγματου δικαιώματος δεν αποτελεί μία stricto sensu διάθεση του δικαιώματος κυριότητας, υπάγεται ωστόσο στην έννοια του όρου «διάθεση» του αρθ. 206 ΑΚ, καθώς ο ορός αυτός ερμηνεύεται διασταλτικά, προκειμένου να εξυπηρετηθεί ο σκοπός της εν λόγω διάταξης, ήτοι η προστασία του υπό αίρεση δικαιούχου, και συγκεκριμένα η προστασία του 55 Εξαίρεση ωστόσο ισχύει στην περίπτωση του κοινού συμβατικού ενεχύρου, όπου η οιονεί νομή του πράγματος παραδίδεται στον ενεχυρούχο δανειστή, ενώ αντίθετα στην περίπτωση του πλασματικού ενεχύρου, το οποίο προβλέπεται από ειδική νομοθεσία, ο δανειστής δεν παραλαμβάνει το ενέχυρο, έτσι ώστε ο κύριος αυτού να εξακολουθεί να απολαμβάνει τις εξουσίες που του παρέχει το δικαίωμα κυριότητάς του βλ. Γεωργιάδη, Εμπράγματο δίκαιο, Τόμος ΙΙ, παρ. 90ΙΙ, αριθ.20επ., Λ.Γεωργακόπουλο σε ΑΚ Γεωργιάδη Σταθόπουλο, αρθ. 1214, Π.Μάζη, Το πλασματικό ένεχυρο, 1977, σ.149, Ευαγγελίδου Τσικρικά, κεφ. ΙΙΙ, σ Το γεγονός αυτό είχε οδηγήσει σε αμφισβητήσεις ως προς την ορθή κατάταξη της υποθήκης στα εμπράγματα δικαιώματα, η οποία ανήκει κατά κύριο λόγο στη γαλλική θεωρία, είχε δε εκφραστεί ακόμη και η ακραία άποψη ότι η υποθήκη και το ενέχυρο δεν συνιστούν ουσιαστικά δικαιώματα, άλλα ιδιότυπα δικαιώματα, από τα οποία απορρέει «αξίωση επί αναγκαστική εκτελέσει» βλ. σχετικά Ευαγγελίδου Τσικρικά, κεφ. ΙΙΙ, σ , Γ. Νικολόπουλο, Υποθήκη και προσημείωση στην αναγκαστική εκτέλεση, σε Μελέτες Αστικού Δικονομικού Δικαίου, ΙΙ, 2003, σ.160 επ. 21

22 δικαιώματος προσδοκίας του να ανακτήσει το εμπράγματο δικαίωμα της κυριότητας χωρίς αυτό να έχει υποστεί μείωση της οικονομικής του αξίας, την οποία προφανώς συνεπάγεται η σύσταση περιορισμένου εμπράγματου δικαιώματος 57. Περαιτέρω, ζήτημα τίθεται κατά πόσο η αποδοχή κατ αρθ. 298 ΚΠολΔ της αγωγής ή αίτησης του αντιδίκου συνιστά διαθετική δικαιοπραξία ικανή να υπαχθεί στο πραγματικό της εξεταζόμενης διάταξης του αρθ. 206 ΑΚ. Γιατί πράγματι δεν είναι αυτονόητο πως μια διαδικαστική πράξη, η οποία καλείται να ρυθμίσει τη διαδικασία παροχής εννόμου προστασίας, μπορεί ταυτόχρονα να επιφέρει αποτελέσματα και στο χώρο του ουσιαστικού δικαίου. Έχουν δε εκφραστεί αντίθετες απόψεις σχετικά με το αν η αποδοχή της αγωγής θα πρέπει να θεωρηθεί αμιγής ή διφυής διαδικαστική πράξη. Η πρώτη άποψη 58 στηρίζεται στο γεγονός ότι η αποδοχή στερείται του δικαιοπρακτικού στοιχείου, γιατί αυτός που την ενεργεί όχι μόνο δεν επιδιώκει την επέλευση των εννόμων συνεπειών, αλλά πολλές φορές τις αγνοεί κιόλας. Σύμφωνα δε με τη δεύτερη και ορθότερη άποψη 59, η οποία υποστηρίζει το διφυή χαρακτήρα της αποδοχής, ο διάδικος αποδεχόμενος την αγωγή του αντιδίκου αποβλέπει στην επέλευση εννόμων συνεπειών που αφορούν αφενός μεν το ουσιαστικό δίκαιο, αφού αναγνωρίζει το ουσιαστικό δικαίωμα του αντιδίκου του, αφετέρου δε το δικονομικό, καθώς επιδιώκει την κατάργηση της δίκης με την έκδοση απόφασης σύμφωνης με το περιεχόμενο της αποδοχής. Εξάλλου, υπέρ του διφυούς χαρακτήρα της αποδοχής συνηγορεί και η διατύπωση του ίδιου του αρθ. 298 ΚΠολΔ, σύμφωνα με το οποίο για να είναι έγκυρη η 57 Ευαγγελίδου Τσικρικά, κεφ. ΙΙΙ, σ. 28, Κονδύλης, Το δεδικασμένο, 1983, παρ.10, σ , Μακρίδου σε Ερμ.ΚΠολΔ Κεραμέως/Κονδύλη/Νίκα, αρθ.298 αρ.1, ΑΠ 1696/1991, ΕλλΔνη 33 (1992).1619, η οποία καταλήγει εμμέσως στο ίδιο αποτέλεσμα αφού αποκλείει τη δυνατότητα προσβολής τςη αποδοχής για ελαττώματα της βούλησης, ομοίως ΕφΑθ 426/1976, ΝοΒ , ΕφΑθ 3743/1996, ΕλλΔνη 39 (1998) Μ. Μαργαρίτης, Η αποδοχή της αγωγής, ΕλλΔνη 24 (1983).349, Β.Βαθρακοκοίλης, Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας, 1994, τ. Β, άρθ.298, αρ.2, σ.361, ΑΠ 132/1976 ΝοΒ , ΑΠ 174/1988 ΕλλΔνη , κατά την οποία η αποδοχή έχει διφυή χαρακτήρα, συνιστά δε και δικαιοπραξία του ουσιαστικού δικαίου. 22

23 αποδοχή θα πρέπει να συντρέχουν οι προϋποθέσεις του ουσιαστικού δικαίου. Ετσι, ο διάδικος, εφόσον έχει εξουσία διαθέσεως, δύναται κατ αρχήν να αποδεχτεί την αγωγή του αντιδίκου του επιφέροντας κάθε είδους καταψήφιση, διάπλαση ή αναγνώριση που δεν απαγορεύεται από το ουσιαστικό δίκαιο και εμπεριέχεται στην εξουσία διαθέσεώς του. Επομένως, εφόσον η αποδοχή συνιστά στην πραγματικότητα διάθεση του ουσιαστικού δικαιώματος, εμπίπτει στη έννοια του άρθ. 206 ΑΚ, έτσι ώστε αν ο υπό αίρεση υπόχρεος ηρτημένης της αιρέσεως αποδεχτεί την αγωγή του αντιδίκου και εκποιήσει ή επιβαρύνει με αυτόν τον τρόπο το αντικείμενο της δικαιοπραξίας, η διάθεση αυτή να κρίνεται άκυρη μετά την πλήρωση της αίρεσης. Διαφορετικά, αν εμμέναμε στην άποψη ότι η αποδοχή κατ αρθ. 298 ΚΠολΔ δεν επηρεάζει τις ουσιαστικές σχέσεις των διαδίκων, θα ερχόμασταν σε αντίθεση και με το σκοπό του αρθ. 206 ΑΚ, το οποίο επιδιώκει την προστασία του υπό αίρεση δικαιούχου και την προφύλαξή του από πράξεις του οφειλέτη, ο οποίος άλλως θα μπορούσε μέσω διαδικαστικών ενεργειών να προκαλέσει τη δικαστική του ήττα 60 και να επιφέρει, κατά συνέπεια, τη βλάβη ή ματαίωση του αποτελέσματος που εξαρτάται από την αίρεση, καταστρατηγώντας ουσιαστικά τη διάταξη του αρθ. 206 ΑΚ. Επιπλέον, στην έννοια της διάθεσης του αρθ. 206 ΑΚ υπάγεται και αυτή που πραγματοποιείται δυνάμει δικαστικής απόφασης που καταδικάζει τον υπό αίρεση οφειλέτη σε δήλωση βούλησης κατ αρθ. 949 ΚΠολΔ. Και αυτό γιατί στο βαθμό που η καταδικαστική απόφαση υποκαθιστά την υποσχεθείσα δήλωση βούλησης του οφειλέτη, ο τίτλος που χορηγείται με τη δικαστική απόφαση του αρθ. 949 ΚΠολΔ, παραμένει τίτλος από ιδιωτική βούληση. Επομένως, αν ηρτημένης της αιρέσεως εκδοθεί και εγγραφεί στο υποθηκοφυλάκειο ή κτηματολόγιο δικαστική απόφαση, η οποία καταδικάζει 60 Το ίδιο θα μπορούσε να ειπωθεί και στην περίπτωση που η διάθεση επέρχεται μεν κατά τη διάρκεια της διαγνωστικής δίκης, αλλά μέσω δικαστικού συμβιβασμού, ο οποίος εξετάζεται κατωτέρω. Επιπλέον ανάλογη με την αποδοχή διαδικαστική πράξη αποτελεί και η παραίτηση από το δικαίωμα της αγωγής, στην περίπτωση που με την άσκησή της θα μπορούσε να αποφευχθεί η απώλεια ή η επιβάρυνση δικαιώματος βλ. Κιτσαρά, Ενοχικές διεσμεύσεις της εξουσίας διάθεσης, 1999, σ

24 τον υπό αίρεση οφειλέτη σε διάθεση του αντικειμένου της δικαιοπραξίας, η εν λόγω διάθεση θα είναι άκυρη κατ αρθ. 206 ΑΚ μετά την πλήρωση της αίρεσης, καθώς η διάθεση αυτή πραγματοποιήθηκε με δήλωση βούλησης του υποχρέου της αίρεσης. Στην περίπτωση μάλιστα αυτή εφαρμόζεται ευθέως η διάταξη του αρθ. 206 περ.1, γιατί δεν πρόκειται για διάθεση που επέρχεται ετερόνομα, αλλά συνεπεία της ιδιωτικής βούλησης 61. Υποστηρίζεται ακόμη ότι και στην περίπτωση που η διάθεση του αντικειμένου της υπό αίρεση δικαιοπραξίας πραγματοποιείται δυνάμει δικαστικού συμβιβασμού δεν μπορεί να γίνει λόγος για δικαστικό τίτλο, αλλά για ιδιωτικό. Ειδικότερα, κάθε διάδικος δύναται να προβεί σε δικαστικό συμβιβασμό, κατόπιν συνεννοήσεων με τον αντίδικο και αμοιβαίων υποχωρήσεων, προκειμένου να ρυθμίσει την επίδικη διαφορά, εφόσον βέβαια έχει την εξουσία διαθέσεως του αντικειμένου της δίκης. Πρόκειται για μία διαδικαστική πράξη διττού περιεχομένου, το κύρος της οποίας ελέγχεται με βάση τόσο τους ουσιαστικούς όσο και τους δικονομικούς κανόνες, αποτελεί δε 61 Ευαγγελίδου Τσικρικά, κεφ. V, σ , βλ. και Ράμμο «Καταδίκη εις τέλεσιν δικαιοπραξίας και δέσμευσις της βουλήσεως του υποχρέου (οφειλέτου)», ΕΕΝ επ., όπου αναφέρεται ότι, κατά το προγενέστερο δίκαιο και την κρατούσα μέχρι τότε θεωρία, με την καταδίκη του υποχρέου σε δήλωση βούλησης δυνάμει τελεσίδικης απόφασης επέρχονταν τα έννομα αποτελέσματα αυτής ανεξάρτητα από τη βούληση του τελευταίου, καθώς η τελεσίδικη απόφαση αναπλήρωνε την τέλεση της δικαιοπραξίας κατά την μία εκδοχή ή την ελλείπουσα δήλωση βούλησης του υποχρέου κατά την άλλη, με αποτέλεσμα κι αν ακόμη ο υπόχρεος στερούνταν του δικαιώματος διάθεσης, η διάθεση που πραγματοποιούνταν δυνάμει της απόφασης αυτής που τον καταδίκαζε σε εκποίηση του πράγματος να ήταν έγκυρη (Μπαλής, Καταδίκη εις τέλεσιν δικαιοπραξίας, Θεμ. ΚΒ.158 επ., Οικονομίδου Λιβαδά Γιδοπούλου, παρ. 261 σημ.4α και παρ.272 σημ.10, ΑΠ 372/1931 Θεμ. ΜΓ.25). Αντίθετα, κατά το Γερμανικό Δίκαιο, κρατούσα ήταν η αντίθετη απόψη, σύμφωνα με την οποία, εφόσον ο οφειλέτης δεν είχε τη δυνατότητα να προβεί σε δήλωση εκποίησης του πράγματος, γιατί στερούνταν του δικαιώματος διάθεσης, η σχετική δήλωση βουλήσεως δεν θα μπορούσε να αναπληρωθεί ούτε με απόφαση που τον καταδικάζει στην εν λόγω δήλωση βούλησης, καθώς το υποκατάστατο (δικαστική απόφαση) δεν μπορεί να προβεί πέραν από τη δήλωση βούλησης την οποία υποκαθιστά. 24

25 εκδήλωση της ιδιωτικής αυτονομίας των διαδίκων 62. Επομένως, αν ηρτημένης της αιρέσεως προβεί με δικαστικό συμβιβασμό σε διάθεση του αντικειμένου της δίκης, το οποίο ταυτόχρονα βαρύνεται με αίρεση, η διάθεση αυτή θα είναι άκυρη μετά την πλήρωση της αίρεσης, καθόσον δεν θεωρείται ότι πραγματοποιήθηκε με δικαστική απόφαση, αλλά ήταν αποτέλεσμα της διαθετικής ενέργειας του υπό αίρεση οφειλέτη. Τέλος, αναφορικά με το «αντικείμενο της δικαιοπραξίας», το οποίο υπόκειται σε διάθεση κατ αρθ. 206 ΑΚ, θα πρέπει να γίνει δεκτό ότι η έννοιά του είναι ευρύτερη από τον όρο «πράγμα», και περιλαμβάνει κάθε περιουσιακό αγαθό, δεκτικό εξουσίασης και εκμετάλλευσης από το δικαιούχο του. Περιλαμβάνει όχι μόνο τα ενσώματα οικονομικά αγαθά (πράγματα), αλλά και τις φυσικές δυνάμεις ή ενέργειες, που θεωρούνται ως πράγματα κατ αρθ. 947 παρ.2, αλλά και κάθε ασώματο στοιχείο που έχει οικονομική αξία, όπως τα ιδεατά σύνολα (ομάδα πραγμάτων, επιχείρηση, περιουσία, κληρονομία), τα 62 Νίκας, Ο δικαστικός συμβιβασμός, 1984, σ. 43 επ., όπου αναφέρονται οι τέσσερις εκδοχές σχετικά με τη φύση του δικαστικού συμβιβασμού (ως αμιγής σύμβαση ιδιωτικού δικαίου, ως αμιγής διαδικαστική πράξη, ως δισυπόστατη πράξη και ως διφυής πράξη). Κρατούσα δε είναι η τελευταία, σύμφωνα με την οποία ο δικαστικός συμβιβασμός έχει διπλή φύση. Πρόκειται για μία ενιαία σύμβαση που παρουσιάζει δύο όψεις ακατάλυτα ενωμένες και διέπεται τόσο από το αστικό όσο και από το δικονομικό δίκαιο, έτσι ώστε και οι προϋποθέσεις για να επέλθουν οι έννομες συνέπειες να ρυθμίζονται σωρευτικά από το δικονομικό και ουσιαστικό δίκαιο. Τόσο η ακυρότητα της ουσιαστικής πλευράς όσο και η ακυρότητα της δικονομικής έχει άμεση επιρροή και συμπαρασύρει σε ακυρότητα ολόκληρο το δικαστικό συμβιβασμό. Βλ. επίσης και Ευαγγελίδου Τσικρικά, κεφ. V, σ. 136, Ορφανίδη, Η νομική φύση του δικαστικού συμβιβασμού, σ.10, και Μπέη, Η διδασκαλία του καθηγητή Baumgartel για το δικαστικό συμβιβασμό Δ. 26 (1995).450, ο οποίος τάσσεται επίσης υπέρ του χαρακτήρα του δικαστικού συμβιβασμού ως διφυή πράξη, παρόλο που κατά τον καθηγητή Baumgartel ο δικαστικός συμβιβασμός έχει χαρακτήρα δισυπόστατης πράξης, αποτελεί δηλαδή ενιαίο πραγματικό (τη συμφωνία των διαδίκων), το οποίο διαχωρίζεται σε δύο αυτοτελή ανεξάρτητα μεταξύ τους και μη αλληλοεπηρεαζόμενα μέρη, ήτοι την κατά το ιδιωτικό δίκαιο σύμβαση συμβιβασμού και τον κατά το δικονομικό δίκαιο δικαστικό συμβιβασμό. 25