ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΒΟΤΑΝΙΚΗ / ΖΙΖΑΝΙΟΛΟΓΙΑ

Transcript

1 ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΒΟΤΑΝΙΚΗ / ΖΙΖΑΝΙΟΛΟΓΙΑ ΕΑΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ Α. Λιόπα-Τσακαλίδη ΤΜΗΜΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΩΝ ΓΕΩΠΟΝΩΝ ΤΕΙ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

2 Στόχος μαθήματος: Είναι η μελέτη, η αναγνώριση, η ταξινόμηση και η επιστημονική ονομασία των διαφόρων φυτικών οργανισμών. Η διδασκαλία ειδικών γνώσεων που αφορούν στη μελέτη των βασικών αρχών της βιολογίας των ζιζανίων. Η απόκτηση βασικών γνώσεων σχετικών με τις σύγχρονες μεθόδους αντιμετώπισης των ζιζανίων και με τις εφαρμογές των φυτορρυθμιστικών ουσιών στη γεωργική πράξη.

3 Περιγραφή μαθήματος: Α. Συστηματική βοτανική: Ιστορική εξέλιξη - Περιεχόμενο της Συστηματικής Βοτανικής. Ταξινομικά συστήματα. Ονοματολογία. Γενεαλογικό δένδρο των εμβίων όντων και αθροίσματα (Κρυπτόγαμα, Πτεριδόφυτα, Σπερματόφυτα). Σπερματόφυτα: Γυμνόσπερμα Αγγειόσπερμα (φυλογένεση, γενικοί χαρακτήρες. βλαστητικά και αναπαραγωγικά όργανα. Επικονίασηγονιμοποίηση. Σπέρμα-καρπός. Άνθος - ταξιανθίες-συμμετρία και διαγράμματα ανθέων - Σχηματισμός των γαμετοφύτων -Γονιμοποίηση - Είδη καρπών. Οικονομική σημασία των αγγειοσπέρμων. Χαρακτηριστικοί αντιπρόσωποι δικότυλων και μονοκότυλων αγγειοσπέρμων φυτών γεωργικού ενδιαφέροντος.

4 Περιγραφή μαθήματος: Β. Ζιζανιολογία: Ταξινόμηση, βιολογία και οικολογία ζιζανίων φυτών. Αρχές και μέθοδοι διαχείρισης ζιζανίων με τη χρήση καλλιεργητικών, βιολογικών, φυσικών και χημικών μέσων αντιμετώπισης. Αλληλεπίδραση ζιζανίων με τις καλλιέργειες. Ζιζανιοκτόνα. Τρόποι ορθής εφαρμογής των ζιζανιοκτόνων και των φυτορρυθμιστικών ουσιών..

5 Βιβλιογραφία: 1. Leadlay, EA and Jury SL. (2006). Taxonomy and plant conservation: the cornerstone of the conservation and the sustainable use of plants. Cambridge University Press. 2. Monaco TJ, Weller SC, Ashton FM Weed Science. Principles and Practices. 4th ed., New York: John Wiley & Sons. 3. Ελευθεροχωρινός, Η.Γ., Ζιζανιολογία. 3η Έκδοση, Αγροτύπος, σελ Μπαμπαλώνας Δ., Κοκκίνη Σ Συστηματική Βοτανική: φυλογενετική φαινετική προσέγγιση της ταξινόμησης των φυτικών οργανισμών. Εκδόσεις Αϊβάζη. Θεσσαλονίκη, σελ Πασπάτης, Ε. Α., φυτορρυθμιστικές oυσίες (φυτορμόνες). Ο ρόλος τους στα φυτά. Οι εφαρμογές τους στις καλλιέργειες. 2η Έκδοση, Αθήνα, Εκδόσεις Αγροτύπος, σελ. 470.

6 Συστηματική Βοτανική

7 Η Συστηματική Βοτανική είναι κλάδος της Βοτανικής. Η Συστηματική βοτανική έχει ως κύριο αντικείμενο την ταξινόμηση των φυτών, δηλαδή 1. τη μελέτη και την περιγραφή της ποικιλομορφίας των φυτικών οργανισμών, 2. τη διερεύνηση των αιτίων και των συνεπειών αυτής της ποικιλομορφίας και 3. τη χρησιμοποίηση των δεδομένων που προκύπτουν για την κατανόηση και ερμηνεία της εξελικτικής πορείας και των συγγενικών σχέσεων των οργανισμών αυτών.

8 Στη Συστηματική Βοτανική χρησιμοποιείται συχνά ο όρος συστηματική κατάταξη, με τον οποίο εννοούμε την πορεία που ακολουθούμε για τη δημιουργία ενός λογικού συστήματος κατηγοριών ή βαθμίδων, κάθε μία από ης οποίες περιλαμβάνει έναν αριθμό οργανισμών ανάλογα με το βαθμό συγγένειάς τους και οι οποίες επιτρέπουν εύκολη αναφορά στους οργανισμούς που περιλαμβάνουν.

9 Η τεράστια ποικιλομορφία των οργανισμών, οι οποίοι ξεπερνούν τα είδη καθώς και η ανάγκη συνεννόησης των επιστημόνων και τεχνικών που ασχολούνται με αυτούς κάνει φανερή τη σημασία ταξινόμησής τους σε ένα σύστημα.

10 Το ιστορικό της κατάταξης των οργανισμών ξεκινά με την εμφάνιση του ανθρώπου. Οι πρώτες σοβαρές προσπάθειες κατάταξης έγιναν από τους αρχαίους 'Έλληνες φιλόσοφους Αριστοτέλη και Θεόφραστο, οι οποίοι θεωρούνται θεμελιωτές της Ζωολογίας και της Βοτανικής αντίστοιχα. Από τότε μέχρι σήμερα έχουν εκπονηθεί πολλά συστήματα κατάταξης των οργανισμών. Τα σύγχρονα συστήματα έχουν προκύψει μετά από μακρόχρονες έρευνες και χρήση ενός πολύ μεγάλου αριθμού πηγών. Στο διάστημα αυτό διαμορφώθηκαν διάφορες κατηγορίες συστημάτων ανάλογα με τα κριτήρια που χρησιμοποιούν.

11 Κύριες ταξινομικές μονάδες

12 Κύριες ταξινομικές μονάδες Βασίλειο (Kingdom): είναι η ανώτερη ταξινομική βαθμίδα και περιλαμβάνει ένα ή περισσότερα αθροίσματα. Διαίρεση ή φύλο ή Συνομοταξία (Phylum): περιλαμβάνει μία ή περισσότερες κλάσεις. Κλάση ή Ομοταξία (Class): περιλαμβάνει μία ή περισσότερες τάξεις. Τάξη (Order): περιλαμβάνει μία ή περισσότερες οικογένειες. Οικογένεια (Family): περιλαμβάνει ένα ή περισσότερα γένη. Γένος (Genus): περιλαμβάνει ένα ή περισσότερα είδη. Είδος (Species)

13 Κύριες ταξινομικές μονάδες

14 Είδος (species) Σε όλα τα συστήματα κατάταξης των οργανισμών το είδος (species) είναι η θεμελιώδης ταξινομική βαθμίδα. Είδος είναι ένα περιορισμένο σύνολο ατόμων που χαρακτηρίζεται από κοινά, σταθερά και κληρονομήσιμα γνωρίσματα και το οποίο πετυχαίνει την κατά το δυνατόν μεγαλύτερη αναπαραγωγική απομόνωση. Στα σύγχρονα συστήματα ταξινόμηση για τον καθορισμό της έννοιας του είδους των φυτών χρησιμοποιούνται πολλά κριτήρια όπως μορφολογικά, γενετικά, φυλογενετικά κ.ά.

15 Καταγωγή και εξάπλωση των ειδών των φυτών

16 Καταγωγή και εξάπλωση των ειδών των φυτών Κανένα είδος φυτού δεν εμφανίσθηκε ταυτόχρονα σ' όλα τα μέρη της γης. Για κάθε φυτικό είδος υπάρχει πάντα μια γεωγραφική περιοχή όπου πρωτοεμφανίσθηκε και έγινε η αφετηρία για την εξάπλωσή του. Η περιοχή της πρωτοεμφάνισης ένός φυτικού είδους ονομάζεται κέντρο καταγωγής του είδους. Η τυχόν εξάπλωση ενός είδους και σε άλλα μέρη ξεκίνησε από το κέντρο καταγωγής του. Όλα τα είδη των φυτών είχαν και έχουν τις ευκαιρίες να διαδοθούν σε όλα τα μέρη της γης. Η εξάπλωση των φυτών έγινε και γίνεται με τη παρέμβαση αβιοτικών (αέρας, νερό) και βιοτικών παραγόντων (άλλα φυτά, ζώα, άνθρωπος). Ο άνθρωπος άθελα ή ηθελημένα είχε και έχει το μεγαλύτερο ρόλο στην εξάπλωσή τους.

17 Καταγωγή και εξάπλωση των ειδών των φυτών Κάποια φυτικά είδη δεν ξεπέρασαν την περιοχή που εμφανίσθηκαν, διότι δεν κατάφεραν να προσαρμοσθούν σε περιβάλλοντα διαφορετικά από εκείνα που εμφανίστηκαν. Μερικά μάλιστα επιβίωσαν αποκλειστικά και μόνο σε μια περιοχή που μπορεί να είναι μια πεδιάδα ή ακόμη μια κοιλάδα μερικών τετραγωνικών χιλιομέτρων. Τα φυτά αυτά, με την πολύ περιορισμένη εξάπλωση, χαρακτηρίζονται ως ενδημικά φυτά αυτού του τόπου. Τυπικό παράδειγμα ενδημικού φυτού είναι η μαστίχα της Χίου.

18 Καταγωγή και εξάπλωση των ειδών των φυτών Η χώρα μας έχει περίπου 1150 ενδημικά αυτοφυή φυτά (είδη και υποείδη). Σε σύγκριση με τα ενδημικά άλλων χωρών, ακόμη και των γειτονικών, ο αριθμός των ενδημικών φυτών της χώρας μας είναι εντυπωσιακός π.χ. η Βουλγαρία έχει περί τα 150 ενδημικά φυτά, η Παλαιά Γιουγκοσλαβία περί τα 100, ενώ υπάρχουν και χώρες όπως η Αγγλία που δεν έχουν ενδημικά φυτά. Άλλα πάλι φυτά μπορούν να επιβιώσουν ως αυτοφυή ή καλλιεργούμενα σε περισσότερα ή λιγότερα μέρη (γεωγραφικά μήκη και πλάτη) της γης.

19 . Ιστορία ταξινομικών συστημάτων

20 . Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Τα σύγχρονα ταξινομικά συστήματα έχουν προκύψει μετά από μακρόχρονες έρευνες και μακρόχρονη εμπειρία. Η ιστορία της ταξινόμησης των φυτών έχει τις ρίζες της στην προϊστορική εποχή, κατά την οποία οι άνθρωποι γνώριζαν και χρησιμοποιούσαν τα περισσότερα από τα σημαντικά φυτά διατροφής, που καλλιεργούνται σήμερα. Η ταξινόμηση από τους πρωτόγονους ανθρώπους στηρίζονταν στις χρήσιμες και βλαβερές ιδιότητες των φυτών. Αυτού του είδους η ταξινόμηση αναπτύχθηκε μέσα στις κοινωνίες της εποχής εκείνης για τις ανάγκες τους χωρίς να στηρίζεται σε επιστημονική προσπάθεια.

21 . Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Εκείνο που οδήγησε τον άνθρωπο στο να ασχοληθή με τα φυτά ήταν, αφ' ενός μεν η φροντίδα για εξασφάλιση τροφής και υλικών απο τα φυτά για τις ανάγκες του, αφ' ετέρου δε η εύρεση φαρμάκων απο τα φυτά για θεραπευτικούς σκοπούς. Οι Αλμέριοι, που ήταν ο πρώτος λαός στην Δυτική Μεσόγειο κατα την Νεολιθική εποχή, καλλιεργούσαν την ελιά ενώ υπάρχουν ενδείξεις οτι μάζευαν και αγριοστάφυλλα.

22 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Στο τέλος της Νεολιθικής περιόδου, η συσσώρευσις γνώσεων σχετικά με τα φυτά, οδήγησε στην αποτύπωση αυτών των γνώσεων πάνω σε πλάκες, σ' ανάγλυφα και σε αγγεία όπως έκαναν οι Κινέζοι, οι Ελληνες και οι λαοί της Μεσοποταμίας.

23 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Αριστοτέλης Θεμελιωτής της βιολογικής κατάταξης θεωρείται αναμφίβολα ο Αριστοτέλης ( π.χ.) με το περί φυτών και το Φυσικά του. Ο Αριστοτέλης κατέταξε τον έμβιο κόσμο σε δύο βασίλεια, των φυτών και των ζώων.

24 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Θεόφραστος Ο Θεόφραστος ο Ερέσιος ( π.χ.) ήταν φιλόσοφος της αρχαιότητας. Θεωρείται συνεχιστής του έργου του Αριστοτέλη. Ο πρώτος που δημιούργησε ένα σταθερό και λογικό ταξινομικό σύστημα των φυτών.

25 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Θεόφραστος Ο Θεόφραστος περιέγραψε και ταξινόμησε περίπου 480 φυτικά taxa. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποίησε κυρίως τους περισσότερο εμφανείς χαρακτήρες της μορφολογίας τους και διαδοχικά όλο και περισσότερα λεπτομερή μορφολογικά γνωρίσματα. Αυτός πρώτος διέκρινε τις κύριες βλαστητικές μορφές των φυτών διαιρώντας τα σε δέντρα, θάμνους, φρύγανα και πόες. Αναγνώρισε διαφορές στα φυτά, όπως στη μορφή της στεφάνης, τις θέσεις της ωοθήκης, τα συμφυή και ελεύθερα πέταλα, τις ταξιανθίες, τους καρπούς κ.ά.

26 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Θεόφραστος Μερικοί από τους όρους που χρησιμοποίησε ο Θεόφραστος για τα φυτά χρησιμοποιούνται ακόμη και σήμερα με την ίδια έννοια. Ακόμα μερικά από τα ονόματα που χρησιμοποίησε στο περίφημο έργο του «Περί φυτών ιστορίας» χρησιμοποιήθηκαν αργότερα από το Λινναίο και έτσι χρησιμοποιούνται και σήμερα.

27 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Ρωμαίος Πλίνιος ο Πρεσβύτερος (Gaius Plinius Secundus) Αργότερα ο Ρωμαίος Πλίνιος ο Πρεσβύτερος (Gaius Plinius Secundus, μ.χ.) αφιέρωσε εννέα από τους τριανταεπτά τόμους του έργου του «Historia naturalis» («Φυσική ιστορία») στα φαρμακευτικά φυτά.

28 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Διοσκορίδης Ο πιο σημαντικός βοτανικός της αρχαιότητας μετά το Θεόφραστο ήταν ο Πεδάνιος Διοσκορίδης (1ος αιώνας μ.χ), γιατρός από τα Ανάζαρβα της Κιλικίας, ο οποίος στο έργο του «Περί ύλης ιατρικής» («De materia medica») περιέγραψε περίπου 600 φυτικά taxa.

29 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Διοσκορίδης Στο έργο αυτό ο ιοσκορίδης εξετάζει τα φυτά περισσότερο από πρακτική άποψη και κυρίως τη φαρμακευτική τους σημασία. Το βιβλίο αυτό του ιοσκορίδη υπήρξε η βασική πηγή πληροφοριών για τα φυτά σχεδόν μέχρι το 16ο αιώνα.

30 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Από το 17ο περίπου αιώνα τα φυτά άρχισαν να γίνονται αντικείμενο μελέτης όχι μόνο για την πρακτική τους αξία αλλά και για την ύπαρξή τους, δηλ από θεωρητική άποψη. Αξιόλογοι βοτανικοί της εποχής εκείνης ήταν ο Ελβετός Gaspar Bauhin ( ), ο Άγγλος John Ray ( ), ο Γάλλος Joseph Pitton de Tournefort ( ) κ.ά. Ο G.Bauhin το 1623 δημοσίευσε το έργο του «Pinax theatri botanici», έναν κατάλογο περίπου ειδών με τα συνώνυμά τους, δηλ τα διάφορα ονόματα που έδιναν σε κάθε είδος προηγούμενοι ερευνητές. Στο έργο αυτό, το οποίο μπορεί να θεωρηθεί πρόδρομος των έργων του Λινναίου, γίνεται σε πολλές περιπτώσεις χρήση διωνύμων χωρίς όμως σταθερό τρόπο.

31 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Κάρολος Λινναίος (Carl von Linne) Σουηδός επιστήμονας Carl Linne (γιατρός και βοτανολόγος) γεννήθηκε το Αποκαλείται ο Πατέρας της Συστηματικής Βοτανικής Ίδρυσε ένα σύγχρονο σύστημα ονοματολογίας.

32 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Κάρολος Λινναίος (Carl von Linne) Θεμελιωτής της σύγχρονης ταξινόμησης των φυτών αλλά και των ζώων θεωρείται αναμφισβήτητα ο Σουηδός Carl Linne, γνωστός περισσότερο ως Carolus Linnaeus ( Κάρολος Λινναίος, ), ένας από τους μεγαλύτερους βιολόγους όλων των εποχών.

33 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Κάρολος Λινναίος (Carl von Linne) Το έργο του για τους συστηματικούς θεωρείται πολύ σημαντικό, αφού το σύστημα ονοματολογίας που χρησιμοποιούμε σήμερα είναι ουσιαστικά δικό του. Σημαντικότερα έργα του είναι το «Systema naturae» (1735), «Genera plantarum» (1737) «Species plantarum» (1753).

34 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Κάρολος Λινναίος (Carl von Linne) Το πρώτο περιλαμβάνει την ταξινόμηση όλων των γνωστών τότε ζώων, ορυκτών και Φυτών σε μία γενική μορφή.

35 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Κάρολος Λινναίος (Carl von Linne) Το δεύτερο περιλαμβάνει σύντομες περιγραφές πολλών φυτικών γενών.

36 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Κάρολος Λινναίος (Carl von Linne) Το τρίτο περιλαμβάνει τα ονόματα και σύντομες περιγραφές πολλών φυτικών ειδών, καθώς και ορισμένα άλλα στοιχεία.

37 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Κάρολος Λινναίος (Carl von Linne) Στο έργο αυτό εφαρμόζει για όλα τα είδη με ένα σταθερό τρόπο τη διπλή ονομασία. Ο κατάλληλος αυτός τρόπος εμφάνισης των ονομάτων των ειδών από το Λινναίο οδήγησε στην παγκόσμια αποδοχή και υιοθέτησή του, που εδώ και πολλά χρόνια είναι υποχρεωτικός.

38 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Κάρολος Λινναίος (Carl von Linne) Τα τρία αυτά έργα του Λινναίου έχουν επανεκδοθεί πολλές φορές. Στα δύο τελευταία ο Λινναίος ταξινομεί τα φυτά σύμφωνα με το τεχνητό του «φυλετικό σύστημα» («systema sexuale»), όπως το ονομάζει. Πάντως αν και τεχνητό το σύστημα του Λινναίου θεωρείται πολύ σημαντικό εξαιτίας της απλότητάς του. * Ο Λινναίος ήταν ο πρώτος που κατέταξε τον άνθρωπο στο είδος Homo sapiens Με αυτό οι βοτανικοί μπορούν με λογικό, σταθερό και εύκολο τρόπο να αναφέρονται στις ονομασίες των φυτών.

39 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Κάρολος Λινναίος (Carl von Linne) Τα αμέσως επόμενα χρόνια το έργο του Λινναίου συνεχίσθηκε από μαθητές και συνεργάτες του σε διάφορες χώρες. Το σύστημα του δεν έγινε αποδεκτό από όλους τους επιστήμονες της εποχής εκείνης αλλά συνέχισε να κυριαρχεί στις ταξινομικές εργασίες μέχρι σχεδόν τα μέσα του 19ου αιώνα.

40 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Κάρολος Δαρβίνος (Charles Darwin) Γεννήθηκε στην Αγγλία, σπούδασε Ιατρική, Θεολογία. Ο Δαρβίνος δημοσίευσε το Νοέμβριο του 1859 το σημαντικότερο κείμενο όλων των εποχών: On the Origin of Species by Means of Natural Selection.

41 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Κάρολος Δαρβίνος (Charles Darwin) Μετά το 1859, δηλ μετά τη δημοσίευση του έργου του Κάρολου Δαρβίνου (Charles Darwin, ) για την προέλευση των ειδών δια μέσου της φυσικής επιλογής, δόθηκε η δυνατότητα στους βιολόγους να αναζητήσουν τις εξελικτικές σχέσεις, που υπάρχουν μεταξύ των διαφόρων taxa.

42 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Κάρολος Δαρβίνος (Charles Darwin) Ο Δαρβίνος υποστήριζε ότι, οι διάφορες μορφές φυτών έχουν προέλθει από αργή εξέλιξη κάποιων λίγων και απλούστερων ειδών. Η εξελικτική ιστορία ή η γενεαλογία ενός taxon είναι η φυλογένεσή του, προς τη μελέτη της οποίας άρχισαν να στρέφουν σιγά-σιγά την προσοχή τους οι βοτανικοί. Έτσι έχουμε τις πρώτες προσπάθειες δημιουργίας ενός φυλογενετικού συστήματος των φυτών αν και αυτό παρουσίαζε πλήθος πρακτικών προβλημάτων.

43 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Το πρώτο σύστημα των φυτών με φυλογενετικά στοιχεία είναι του Γερμανού August W. Eichler ( ), το οποίο δημοσιεύθηκε το Αλλά τα πιο σημαντικά από τα συστήματα εκείνης της περιόδου είναι το σύστημα του R. νοn Wettstein ( ), που δημοσιεύθηκε το 1911 και το σύστημα του Γερμανού Adolf Engler ( ). Ο Engler δημοσίευσε το σύστημά του από το σε ένα πολύτομο έργο με τη βοήθεια του στενού συνεργάτη του Karl Prantl ( ) και τη συμβολή διαφόρων ειδικών ερευνητών.

44 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Άλλα φυλογενετικά συστήματα ταξινόμησης των φυτών, μερικά από τα οποία αναφέρονται όμως μόνο στα Αγγειόσπερμα, είναι του Αμερικανού Charles Ε. Bessey ( ), του Γερμανού Hans Hallier ( ), του Βρετανού John Hutchinson ( ) κ.ά. Νεότερα τέτοια συστήματα είναι του Ρωσοαρμένιου Armen Takhtajan (1980), των Αμερικανών Arthur Cronquist (1981) και Robert Thorne (1976), του Δανού Rolf Dahlgren (1981) κ.ά.

45 Ονοματολογία

46 Ονοματολογία Με την πάροδο των χρόνων και με την πρόοδο των ερευνών της Συστηματικής Βοτανικής δημιουργήθηκαν διάφορες τάσεις προσέγγισης του αντικειμένου της. Έτσι, ανάλογα με τον τρόπο και τις μεθόδους αυτής της προσέγγισης η Συστηματική Βοτανική σήμερα διακρίνεται σε Κλασική Συστηματική και σε Πειραματική Συστηματική.

47 Ονοματολογία Η προσέγγιση στην περίπτωση της Κλασικής Συστηματικής γίνεται κυρίως με τη μελέτη των μορφολογικών χαρακτήρων των οργανισμών. Η μελέτη αυτή γίνεται με διατηρημένο, νωπό ή και ζωντανό υλικό σε εργαστήρια και μουσεία αλλά συνήθως περιλαμβάνει και εργασία στην ύπαιθρο για επιτόπια μελέτη των φυτικών οργανισμών. Η Πειραματική Συστηματική στη μεθοδολογία της περιλαμβάνει οικολογικές, κυτταρολογικές και γενετικές έρευνες καθώς και πειραματικές έρευνες σε πληθυσμούς στην ύπαιθρο και σε ζωντανά φυτά στο εργαστήριο και σε βοτανικούς κήπους

48 Ονοματολογία Με την πρόοδο της Βιοσυστηματικής σε κάποια περίοδο θεωρήθηκε από μερικούς επιστήμονες ότι η Κλασική Συστηματική είναι ξεπερασμένη. Σήμερα όμως έχει γίνει κατανοητό από όλους ότι αυτοί οι δύο τρόποι προσέγγισης και μελέτης των οργανισμών δεν είναι εντελώς ξεχωριστοί και αντίθετοι, αλλά πρέπει να είναι στενά συνεργαζόμενοι και ότι χωρίς τον έναν από αυτούς η μεθοδολογία της Συστηματικής είναι ατελής.

49 Ονοματολογία Εκτός από τους παραπάνω υπάρχουν και άλλοι τρόποι προσέγγισης του αντικειμένου της Συστηματικής. Αν η προσέγγιση αυτή γίνεται με χημικές μεθόδους, δηλαδή με μελέτη των βιοχημικών χαρακτηριστικών των οργανισμών, πρόκειται για τη Χημειοταξινομική και τη Χημειοσυστηματική.

50 Ονοματολογία Τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να επεκτείνεται στη Συστηματική η μεθοδολογία των ηλεκτρονικών υπολογιστών για την επεξεργασία διαφόρων ταξινομικών δεδομένων. Ο τρόπος αυτός προσέγγισης του αντικειμένου της Συστηματικής ονομάζεται Αριθμητική Ταξινομική ή Αριθμοταξινομική.

51 Ονοματολογία Με τον όρο ονοματολογία εννοούμε το μέρος εκείνο της Συστηματικής, το οποίο ασχολείται με την επιστημονική ονομασία των διαφόρων ταξινομικών μονάδων των οργανισμών.

52 Ονοματολογία Στα διάφορα επίπεδα της ταξινομικής ιεραρχίας δίνονται ονόματα με συγκεκριμένες καταλήξεις, ώστε να είναι ευκολότερος ο τρόπος επικοινωνίας μεταξύ μας κάθε φορά που αναφερόμαστε σε κάποιο φυτό ή σε μια συστηματική μονάδα (taxon, πληθυντικός αριθμός: taxa). Έτσι η ανάγκη διεθνούς επικοινωνίας και συνεννόησης δημιούργησε τη θέσπιση κανονισμών, που διέπουν σε διεθνές επίπεδο την απόδοση επιστημονικών ονομάτων στα φυτά.

53 Ονοματολογία Η ονομασία για να είναι έγκυρη πρέπει να ακολουθεί ορισμένες αρχές και κανόνες, οι οποίοι για τα φυτά εμπεριέχονται στο «Διεθνή Κώδικα Βοτανικής Ονοματολογίας». Ο Διεθνής κώδικας, έχει θεσπισθεί σε διεθνή συνέδρια και αποτελεί ένα μέσο ορθής επικοινωνίας μεταξύ των ειδικών επιστημόνων όλου του κόσμου και έχει ως σκοπό την εξασφάλιση της σταθερότητας, της παγκοσμιότητας και της μοναδικότητας των ονομάτων των φυτών.

54 Ονοματολογία Το επιστημονικό όνομα ενός είδους είναι συνδυασμός δύο λέξεων και χαρακτηρίζεται ως διώνυμο. Η διωνυμική ονοματολογία (Λατινικά: binominal = bis (δις) + nomen (όνομα)) είναι η επίσημη μέθοδος ονοματοδοσίας των ειδών. Οι δύο αυτές λέξεις μαζί, δηλ. το διώνυμο αποτελούν το όνομα του είδους. Οι λέξεις αυτές γράφονται πάντοτε με λατινικά.

55 Ονοματολογία Τα επιστημονικά ονόματα γράφονται συνήθως με πλάγια γραμματοσειρά. Η πρώτη λέξη είναι το όνομα του γένους, στο οποίο ανήκει το είδος και γράφεται πάντοτε με κεφαλαίο το αρχικό γράμμα. Η δεύτερη λέξη είναι συνήθως ένα επίθετο και αποτελεί το λεγόμενο ειδικό όνομα ή ειδικό επίθετο του είδους. Η λέξη αυτή γράφεται πάντοτε με μικρό το αρχικό γράμμα.

56 Ονοματολογία Οι δύο λέξεις μαζί, δηλ. το όνομα του γένους και το ειδικό επίθετο αποτελούν το όνομα του είδους. Το διπλό αυτό όνομα κάθε είδους για να είναι απόλυτα ορθό πρέπει να ακολουθείται από το όνομα του ερευνητή, ο οποίος πρώτος δημοσίευσε το όνομα αυτό και έκανε την αρχική περιγραφή του είδους. Το όνομα του ερευνητή, το οποίο είναι γνωστό ως όνομα του συγγραφέα, συνήθως αναγράφεται συντετμημένο.

57 Ονοματολογία Το πλήρες επιστημονικό όνομα ενός είδους περιλαμβάνει τρία στοιχεία: 1. γένος, 2. ειδικό όνομα ή επίθετο και 3. όνομα του συγγραφέα.

58 Ονοματολογία Το πλήρες επιστημονικό όνομα ενός είδους περιλαμβάνει τρία στοιχεία: 1. γένος, 2. ειδικό όνομα ή επίθετο και 3. όνομα του συγγραφέα.

59 Ονοματολογία Το επιστημονικό όνομα του μαρουλιού είναι: Lactuca sativa L. Lactuca είναι το όνομα του γένους, sativa το ειδικό όνομα (επίθετο) και L. το όνομα του συγγραφέα, το οποίο στην περίπτωση αυτή είναι σύντμηση του ονόματος του Λινναίου (Linnaeus).

60 Ονοματολογία Μερικές φορές οι συγγραφείς ενός είδους μπορεί να είναι περισσότεροι από ένας. Τότε αναγράφονται τα ονόματα όλων μετά το ειδικό επίθετο του είδους. Ακόμη υπάρχει περίπτωση ένα είδος να έχει δύο ή περισσότερους συγγραφείς με το όνομα του πρώτου ή των πρώτων να βρίσκεται σε παρένθεση. Το επιστημονικό όνομα της Kαρπουζιάς είναι Citrullus lanatus (Thunb.) Mansfeld.

61 Ονοματολογία Το επιστημονικό όνομα της καρπουζιάς είναι Citrullus lanatus (Thunb.) Mansfeld. Η αναγραφή με αυτό τον τρόπο των δύο συγγραφέων σημαίνει ότι αυτό το είδος περιέγραψε αρχικά ο Thunberg, ο οποίος χρησιμοποίησε το ειδικό επίθετο lanatus. Ο Thunberg όμως τοποθέτησε την καρπουζιά όχι στο γένος Citrullus αλλά σε κάποιο άλλο. Αργότερα ο Mansfeld αναθεώρησε αυτή την τοποθέτηση και μετέφερε το είδος στο γένος Citrullus.

62 Ονοματολογία Όταν με αναθεώρηση το ταξινομικό επίπεδο ενός taxon αλλάζει ή όταν ένα είδος μεταφέρεται από ένα γένος σε άλλο, το όνομα του συγγραφέα, που έκανε την πρώτη περιγραφή και έδωσε το πρώτο όνομα, μπαίνει σε παρένθεση και ακολουθεί έξω από την παρένθεση το όνομα εκείνου που έκανε την αλλαγή. Τέτοιες αλλαγές μερικές φορές είναι απαραίτητες μετά τη συγκέντρωση νέων πληροφοριών με την πρόοδο της ταξινομικής έρευνας. Οι αλλαγές αυτές πρέπει να γίνονται με πολύ προσοχή και να είναι σύμφωνες με τους κανόνες του Διεθνούς Κώδικα Βοτανικής Ονοματολογίας.

63 Ονοματολογία Με τον όρο ονοματολογία εννοούμε το μέρος εκείνο της Συστηματικής, το οποίο ασχολείται με την επιστημονική ονομασία των διαφόρων ταξινομικών μονάδων των οργανισμών.

64 Ονοματολογία Στα διάφορα επίπεδα της ταξινομικής ιεραρχίας δίνονται ονόματα με συγκεκριμένες καταλήξεις, ώστε να είναι ευκολότερος ο τρόπος επικοινωνίας μεταξύ μας κάθε φορά που αναφερόμαστε σε κάποιο φυτό ή σε μια συστηματική μονάδα (taxon, πληθυντικός αριθμός: taxa). Έτσι η ανάγκη διεθνούς επικοινωνίας και συνεννόησης δημιούργησε τη θέσπιση κανονισμών, που διέπουν σε διεθνές επίπεδο την απόδοση επιστημονικών ονομάτων στα φυτά.

65 Ονοματολογία Η ονομασία για να είναι έγκυρη πρέπει να ακολουθεί ορισμένες αρχές και κανόνες, οι οποίοι για τα φυτά εμπεριέχονται στο «Διεθνή Κώδικα Βοτανικής Ονοματολογίας». Ο Διεθνής κώδικας, έχει θεσπισθεί σε διεθνή συνέδρια και αποτελεί ένα μέσο ορθής επικοινωνίας μεταξύ των ειδικών επιστημόνων όλου του κόσμου και έχει ως σκοπό την εξασφάλιση της σταθερότητας, της παγκοσμιότητας και της μοναδικότητας των ονομάτων των φυτών.

66 Ονοματολογία Το επιστημονικό όνομα ενός είδους είναι συνδυασμός δύο λέξεων και χαρακτηρίζεται ως διώνυμο. Η διωνυμική ονοματολογία (Λατινικά: binominal = bis (δις) + nomen (όνομα)) είναι η επίσημη μέθοδος ονοματοδοσίας των ειδών. Οι δύο αυτές λέξεις μαζί, δηλ. το διώνυμο αποτελούν το όνομα του είδους. Οι λέξεις αυτές γράφονται πάντοτε με λατινικά.

67 Ονοματολογία Τα επιστημονικά ονόματα γράφονται συνήθως με πλάγια γραμματοσειρά. Η πρώτη λέξη είναι το όνομα του γένους, στο οποίο ανήκει το είδος και γράφεται πάντοτε με κεφαλαίο το αρχικό γράμμα. Η δεύτερη λέξη είναι συνήθως ένα επίθετο και αποτελεί το λεγόμενο ειδικό όνομα ή ειδικό επίθετο του είδους. Η λέξη αυτή γράφεται πάντοτε με μικρό το αρχικό γράμμα.

68 Ονοματολογία Οι δύο λέξεις μαζί, δηλ. το όνομα του γένους και το ειδικό επίθετο αποτελούν το όνομα του είδους. Το διπλό αυτό όνομα κάθε είδους για να είναι απόλυτα ορθό πρέπει να ακολουθείται από το όνομα του ερευνητή, ο οποίος πρώτος δημοσίευσε το όνομα αυτό και έκανε την αρχική περιγραφή του είδους. Το όνομα του ερευνητή, το οποίο είναι γνωστό ως όνομα του συγγραφέα, συνήθως αναγράφεται συντετμημένο.

69 Ονοματολογία Το πλήρες επιστημονικό όνομα ενός είδους περιλαμβάνει τρία στοιχεία: 1. γένος, 2. ειδικό όνομα ή επίθετο και 3. όνομα του συγγραφέα.

70 Ονοματολογία Το πλήρες επιστημονικό όνομα ενός είδους περιλαμβάνει τρία στοιχεία: 1. γένος, 2. ειδικό όνομα ή επίθετο και 3. όνομα του συγγραφέα.

71 Ονοματολογία Το επιστημονικό όνομα του μαρουλιού είναι: Lactuca sativa L. Lactuca είναι το όνομα του γένους, sativa το ειδικό όνομα (επίθετο) και L. το όνομα του συγγραφέα, το οποίο στην περίπτωση αυτή είναι σύντμηση του ονόματος του Λινναίου (Linnaeus).

72 Ονοματολογία Μερικές φορές οι συγγραφείς ενός είδους μπορεί να είναι περισσότεροι από ένας. Τότε αναγράφονται τα ονόματα όλων μετά το ειδικό επίθετο του είδους. Ακόμη υπάρχει περίπτωση ένα είδος να έχει δύο ή περισσότερους συγγραφείς με το όνομα του πρώτου ή των πρώτων να βρίσκεται σε παρένθεση. Το επιστημονικό όνομα της Kαρπουζιάς είναι Citrullus lanatus (Thunb.) Mansfeld.

73 Ονοματολογία Το επιστημονικό όνομα της καρπουζιάς είναι Citrullus lanatus (Thunb.) Mansfeld. Η αναγραφή με αυτό τον τρόπο των δύο συγγραφέων σημαίνει ότι αυτό το είδος περιέγραψε αρχικά ο Thunberg, ο οποίος χρησιμοποίησε το ειδικό επίθετο lanatus. Ο Thunberg όμως τοποθέτησε την καρπουζιά όχι στο γένος Citrullus αλλά σε κάποιο άλλο. Αργότερα ο Mansfeld αναθεώρησε αυτή την τοποθέτηση και μετέφερε το είδος στο γένος Citrullus.

74 Ονοματολογία Όταν με αναθεώρηση το ταξινομικό επίπεδο ενός taxon αλλάζει ή όταν ένα είδος μεταφέρεται από ένα γένος σε άλλο, το όνομα του συγγραφέα, που έκανε την πρώτη περιγραφή και έδωσε το πρώτο όνομα, μπαίνει σε παρένθεση και ακολουθεί έξω από την παρένθεση το όνομα εκείνου που έκανε την αλλαγή. Τέτοιες αλλαγές μερικές φορές είναι απαραίτητες μετά τη συγκέντρωση νέων πληροφοριών με την πρόοδο της ταξινομικής έρευνας. Οι αλλαγές αυτές πρέπει να γίνονται με πολύ προσοχή και να είναι σύμφωνες με τους κανόνες του Διεθνούς Κώδικα Βοτανικής Ονοματολογίας.

75 Ονοματολογία Η ονοµατολογία των καλλιεργούµενων φυτών παρουσιάζει διαφορές από αυτή των αυτοφυών φυτών, αναφέρεται στο διεθνή Κώδικα Βοτανικής διεθνή Κώδικα Ονοµατολογίας αλλά λεπτομέρειές της περιλαμβάνονται στο Ονοματολογίας των Καλλιεργούμενων Φυτών. Φυτά τα οποία απαντούν αυτοφυή στη φύση και απαντούν αναλλοίωτα και στην καλλιέργεια διατηρούν τις ονομασίες τους, όπως αυτές ισχύουν για τα αντίστοιχα αυτοφυή βοτανικά taxa.

76 Ονοματολογία Στα καλλιεργούμενα φυτά, τα οποία δημιουργούνται στην καλλιέργεια με υβριδισμό, επιλογή ή άλλες διαδικασίες δίνονται καλλιεργητικά ονόματα. Στην περίπτωση αυτή χρησιμοποιείται ο όρος καλλιεργητική ποικιλία (cultivar), ο οποίος δεν είναι ανάλογος με τη βοτανική ποικιλία. Τα ονόματα των καλλιεργητικών ποικιλιών γράφονται με κεφαλαίο το αρχικό γράμμα και ακολουθούν τη σύντμηση cv., που σημαίνει cultivar ή τοποθετούνται μεταξύ δύο απλών εισαγωγικών, π.χ. Citrullus lanatus cv. Crίmson Sweet, Rosa 'Crίmson Glory'

77 Ονοματολογία Οι ανώτερες από το γένος ταξινομικές μονάδες (taxa) έχουν συνήθως ορισμένη κατάληξη, όπως φαίνεται στον πίνακα.

78 Ονοματολογία καλλιεργούμενων φυτών Η ονοματολογία των καλλιεργούμενων φυτών παρουσιάζει διαφορές από αυτή των αυτοφυών φυτών, αναφέρεται στο Διεθνή Κώδικα Βοτανικής Ονοματολογίας ICBN: International Code of Botanical Nomenclature αλλά λεπτομέρειές της περιλαμβάνονται στο Διεθνή Κώδικα Ονοματολογίας των Καλλιεργούμενων Φυτών Code of Nomenclature for Cultivated Plants Φυτά τα οποία απαντούν αυτοφυή στη φύση και απαντούν αναλλοίωτα και στην καλλιέργεια διατηρούν τις ονομασίες τους, όπως αυτές ισχύουν για τα αντίστοιχα αυτοφυή βοτανικά taxa.

79 Ονοματολογία καλλιεργούμενων φυτών Στα καλλιεργούμενα φυτά, τα οποία δημιουργούνται στην καλλιέργεια με υβριδισμό, επιλογή ή άλλες διαδικασίες δίνονται καλλιεργητικά ονόματα. Στην περίπτωση αυτή χρησιμοποιείται ο όρος καλλιεργητική ποικιλία (cultivar), ο οποίος δεν είναι ανάλογος με τη βοτανική ποικιλία. Τα ονόματα των καλλιεργητικών ποικιλιών γράφονται με κεφαλαίο το αρχικό γράμμα και ακολουθούν τη σύντμηση cv., που σημαίνει cultivar ή τοποθετούνται μεταξύ δύο απλών εισαγωγικών, π.χ. Citrullus lanatus cv. Crίmson Sweet, Rosa 'Crίmson Glory'.

80 Ονοματολογία καλλιεργούμενων φυτών Συνήθεις συντομογραφίες της Συστηματικής Βοτανικής. Στη Συστηματική Βοτανική χρησιμοποιούνται πολύ συχνά διάφορες συντομογραφίες, που είναι καθιερωμένες διεθνώς και έχουν συγκεκριμένη έννοια.

81 Ονοματολογία καλλιεργούμενων φυτών Συνήθεις συντομογραφίες της Συστηματικής Βοτανικής. Στη Συστηματική Βοτανική χρησιμοποιούνται πολύ συχνά διάφορες συντομογραφίες, που είναι καθιερωμένες διεθνώς και έχουν συγκεκριμένη έννοια. sp. = species = είδος (ένα είδος) spp. = species = είδη (δύο ή περισσότερα είδη) ssp. = subspecies = υποείδος subsp. = subspecies = υποείδος var. = varietas = ποικιλία f. = forma = µορφή cv. = cultivar = καλλιεργητική ποικιλία s.l. = sensu lato = µε την πλατειά έννοια s.s. = sensu stricto = µε τη στενή έννοια

82 Ονοματολογία καλλιεργούμενων φυτών Η ονοματολογία και η ταξινόμηση των φυτικών ειδών επιτρέπουν τον ταξινομικό προσδιορισμό άγνωστων φυτικών δειγμάτων. Κατά τον ταξινομικό προσδιορισμό γίνεται αναγνώριση ή ταύτιση ενός αγνώστου φυτικού δείγματος με μια γνωστή, ήδη ονομασμένη ταξινομική μονάδα και προσδιορίζεται η συγκεκριμένη θέση του δείγματος σε μια υπάρχουσα ταξινόμηση των φυτικών οργανισμών. Ο ταξινομικός προσδιορισμός των φυτικών δειγμάτων μπορεί να γίνει εμπειρικά με τη βοήθεια φωτογραφιών ή βοτανικών απεικονίσεων, αλλά κάτι τέτοιο ενέχει κινδύνους απόδοσης λανθασμένων ονομάτων σε φυτικά δείγματα.

83 Ονοματολογία καλλιεργούμενων φυτών H διαδικασία προσδιορισμού των φυτικών δειγμάτων διενεργείται με την βοήθεια των κλειδών, δηλαδή μέσω ενός ιεραρχικά δομημένου, διχοτομικού τρόπου διαίρεσης των γνωρισμάτων των φυτών, ο οποίος προοδευτικά καταλήγει στην απόδοση επιστημονικών ονομάτων. Επιπλέον, ο ταξινομικός προσδιορισμός άγνωστων δειγμάτων μπορεί να διευκολυνθεί με τη βοήθεια συγκριτικού υλικού από ταξινομικά προσδιορισμένα δείγματα ερμπαρίων (Herbarium) τα οποία κατατίθενται σε ειδικά βοτανικά μουσεία. Ερμπάριο (Herbarium, πληθυντικός αριθμός: Herbaria) είναι η βοτανική συλλογή αποξηραμένων φυτικών ειδών. Ο συνδυασμός των δύο μεθόδων επιτρέπει ένα πιο αξιόπιστο αποτέλεσμα.

84 Είδος (species) Καταγωγή και εξάπλωση των ειδών των φυτών Τυπικό παραδείγματα ευρείας εξάπλωσης φυτού είναι η φακή (Lens culinaris Medik). Οι Μεσογειακές χώρες, όπου αναπτύχθηκαν πολλοί πολιτισμοί, και οι κάτοικοί τους στηρίχθηκαν στη γεωργία από τους προϊστορικούς ακόμη χρόνους, είναι ο τόπος καταγωγής αλλά και της γενετικής εξέλιξης πολλών καλλιεργουμένων φυτών.

85 Tαξινομικές βαθμίδες Οι βαθμίδες στα ελληνικά και ο αντίστοιχος αγγλικός όρος Βασίλειο Φύλο Υποφύλο Υπερομοταξία Ομοταξία Υφομοταξία Υπέρταξη Τάξη Υπόταξη Υπεροικογένεια Οικογένεια Υποοικογένεια Ομοιογένεια Γένος Υπογένος Είδος Υποείδος (Kingdom) (Phylum) (Subphylum) (Superclass) (Class) (Subclass) (Superorder) (Order) (Suborder) (Superfamily) (Family) (Subfamily) (Tribe) (Genus) (Subgenus) (Species) (Subspecies)

86 Δευτερεύουσες ταξινομικές βαθμίδες Μερικές φορές χρησιμοποιούνται και δευτερεύουσες ταξινομικές βαθμίδες, όπως είναι Υπόταξη Υποοικογένεια Υπογένος (Suborder) (Subfamily) (Subgenus) κ.α

87 Κατώτερες ταξινομικές βαθμίδες Στη Συστηματική Βοτανική χρησιμοποιούνται και κατώτερες από το είδος ταξινομικές βαθμίδες, όπως είναι το υποείδος, η ποικιλία και η μορφή.

88 Τaxon (ταξινομική μονάδα) Με τον όρο περιγραφή εννοούμε την απαρίθμηση των μορφολογικών χαρακτήρων ενός taxon, οι οποίοι καθορίζουν έτσι αυτή την ταξινομική μονάδα. Οι χαρακτήρες οι οποίοι χρησιμοποιούνται σε μία ταξινομική περιγραφή είναι γνωστοί ως ταξινομικοί ή συστηματικοί χαρακτήρες.

89 Τaxon (ταξινομική μονάδα) Ο όρος διάγνωση σημαίνει μία σύντομη περιγραφή μίας ταξινομικής μονάδας, στην οποία χρησιμοποιούνται μόνο εκείνοι οι χαρακτήρες, που είναι απολύτως απαραίτητοι για τη διάκρισή της από άλλες συγγενικές της οι χαρακτήρες που χρησιμοποιούνται σε μία διάγνωση ονομάζονται διαγνωστικοί χαρακτήρες.

90 . Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Τα σύγχρονα ταξινομικά συστήματα έχουν προκύψει μετά από μακρόχρονες έρευνες και μακρόχρονη εμπειρία. Η ιστορία της ταξινόμησης των φυτών έχει τις ρίζες της στην προϊστορική εποχή, κατά την οποία οι άνθρωποι γνώριζαν και χρησιμοποιούσαν τα περισσότερα από τα σημαντικά φυτά διατροφής, που καλλιεργούνται σήμερα. Η ταξινόμηση από τους πρωτόγονους ανθρώπους στηρίζονταν στις χρήσιμες και βλαβερές ιδιότητες των φυτών. Αυτού του είδους η ταξινόμηση αναπτύχθηκε μέσα στις κοινωνίες της εποχής εκείνης για τις ανάγκες τους χωρίς να στηρίζεται σε επιστημονική προσπάθεια.

91 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Ο πρώτος που δημιούργησε ένα σταθερό και λογικό ταξινομικό σύστημα των φυτών ήταν ο «πατέρας της Βοτανικής» αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος Θεόφραστος ο Ερέσιος ( π.χ.). Ο Θεόφραστος περιέγραψε και ταξινόμησε περίπου 480 φυτικά taxa. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποίησε κυρίως τους περισσότερο εμφανείς χαρακτήρες της μορφολογίας τους και διαδοχικά όλο και περισσότερα λεπτομερή μορφολογικά γνωρίσματα.

92 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Αυτός πρώτος διέκρινε τις κύριες βλαστητικές μορφές των φυτών διαιρώντας τα σε δέντρα, θάμνους, φρύγανα και πόες. Αναγνώρισε διαφορές στα φυτά, όπως στη μορφή της στεφάνης, τις θέσεις της ωοθήκης, τα συμφυή και ελεύθερα πέταλα, τις ταξιανθίες, τους καρπούς κ.ά. Μερικοί από τους όρους που χρησιμοποίησε ο Θεόφραστος για τα φυτά χρησιμοποιούνται ακόμη και σήμερα με την ίδια έννοια. Ακόμα μερικά από τα ονόματα που χρησιμοποίησε στο περίφημο έργο του «Περί φυτών ιστορίας» χρησιμοποιήθηκαν αργότερα από το Λινναίο και έτσι χρησιμοποιούνται και σήμερα. Αργότερα ο Ρωμαίος Πλίνιος ο Πρεσβύτερος (Gaius Plinius Secundus, μ.χ.) αφιέρωσε εννέα από τους τριανταεπτά τόμους του έργου του «Historia naturalis» («Φυσική ιστορία») στα φαρμακευτικά φυτά.

93 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Ο πιο σημαντικός βοτανικός της αρχαιότητας μετά το Θεόφραστο ήταν ο Πεδάνιος ιοσκορίδης (1ος αιώνας μ.χ), γιατρός από τα Ανάζαρβα της Κιλικίας, ο οποίος στο έργο του «Περί ύλης ιατρικής» («De materia medica») περιέγραψε περίπου 600 φυτικά taxa. Στο έργο αυτό ο ιοσκορίδης εξετάζει τα φυτά περισσότερο από πρακτική άποψη και κυρίως τη φαρμακευτική τους σημασία. Το βιβλίο αυτό του ιοσκορίδη υπήρξε η βασική πηγή πληροφοριών για τα φυτά σχεδόν μέχρι το 16ο αιώνα.

94 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Από το 17ο περίπου αιώνα τα φυτά άρχισαν να γίνονται αντικείμενο μελέτης όχι μόνο για την πρακτική τους αξία αλλά και για την ύπαρξή τους, δηλ από θεωρητική άποψη. Αξιόλογοι βοτανικοί της εποχής εκείνης ήταν ο Ελβετός Gaspar Bauhin ( ), ο Άγγλος John Ray ( ), ο Γάλλος Joseph Pitton de Tournefort ( ) κ.ά. Ο G.Bauhin το 1623 δημοσίευσε το έργο του «Pinax theatri botanici», έναν κατάλογο περίπου ειδών με τα συνώνυμά τους, δηλ τα διάφορα ονόματα που έδιναν σε κάθε είδος προηγούμενοι ερευνητές. Στο έργο αυτό, το οποίο μπορεί να θεωρηθεί πρόδρομος των έργων του Λινναίου, γίνεται σε πολλές περιπτώσεις χρήση διωνύμων χωρίς όμως σταθερό τρόπο.

95 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Θεμελιωτής της σύγχρονης ταξινόμησης των φυτών αλλά και των ζώων θεωρείται αναμφισβήτητα ο Σουηδός Carl Linne, γνωστός περισσότερο ως Carolus Linnaeus ( Κάρολος Λινναίος, ), ένας από τους μεγαλύτερους βιολόγους όλων των εποχών. Το έργο του για τους συστηματικούς θεωρείται πολύ σημαντικό, αφού το σύστημα ονοματολογίας που χρησιμοποιούμε σήμερα είναι ουσιαστικά δικό του. Σημαντικότερα έργα του είναι το «Systema naturae» (πρώτη έκδοση 1735), το «Genera plantarum» (πρώτη έκδοση 1737) και το «Species plantarum» (πρώτη έκδοση 1753).

96 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Το πρώτο περιλαμβάνει την ταξινόμηση όλων των γνωστών τότε ζώων, ορυκτών και φυτών σε μία γενική μορφή. Το δεύτερο περιλαμβάνει σύντομες περιγραφές πολλών φυτικών γενών. Το τρίτο περιλαμβάνει τα ονόματα και σύντομες περιγραφές πολλών φυτικών ειδών, καθώς και ορισμένα άλλα στοιχεία. Στο έργο αυτό εφαρμόζει για όλα τα είδη με ένα σταθερό τρόπο τη διπλή ονομασία. Ο κατάλληλος αυτός τρόπος εμφάνισης των ονομάτων των ειδών από το Λινναίο οδήγησε στην παγκόσμια αποδοχή και υιοθέτησή του, που εδώ και πολλά χρόνια είναι υποχρεωτικός.

97 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Τα τρία αυτά έργα του Λινναίου έχουν επανεκδοθεί πολλές φορές. Στα δύο τελευταία ο Λινναίος ταξινομεί τα φυτά σύμφωνα με το τεχνητό του «φυλετικό σύστημα» («systema sexuale»), όπως το ονομάζει. Πάντως αν και τεχνητό το σύστημα του Λινναίου θεωρείται πολύ σημαντικό εξαιτίας της απλότητάς του. Με αυτό οι βοτανικοί μπορούν με λογικό, σταθερό και εύκολο τρόπο να αναφέρονται στις ονομασίες των φυτών.

98 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Τα αμέσως επόμενα χρόνια το έργο του Λινναίου συνεχίσθηκε από μαθητές και συνεργάτες του σε διάφορες χώρες. Το σύστημα του δεν έγινε αποδεκτό από όλους τους επιστήμονες της εποχής εκείνης αλλά συνέχισε να κυριαρχεί στις ταξινομικές εργασίες μέχρι σχεδόν τα μέσα του 19ου αιώνα.

99 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Μετά το 1859, δηλ μετά τη δημοσίευση του έργου του Κάρολου αρβίνου (Charles Darwin, ) για την προέλευση των ειδών δια μέσου της φυσικής επιλογής, δόθηκε η δυνατότητα στους βιολόγους να αναζητήσουν τις εξελικτικές σχέσεις, που υπάρχουν μεταξύ των διαφόρων taxa. Η εξελικτική ιστορία ή η γενεαλογία ενός taxon είναι η φυλογένεσή του, προς τη μελέτη της οποίας άρχισαν να στρέφουν σιγάσιγά την προσοχή τους οι βοτανικοί. Έτσι έχουμε τις πρώτες προσπάθειες δημιουργίας ενός φυλογενετικού συστήματος των φυτών αν και αυτό παρουσίαζε πλήθος πρακτικών προβλημάτων.

100 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Το πρώτο σύστημα των φυτών με φυλογενετικά στοιχεία είναι του Γερμανού August W. Eichler ( ), το οποίο δημοσιεύθηκε το Αλλά τα πιο σημαντικά από τα συστήματα εκείνης της περιόδου είναι το σύστημα του R. νοn Wettstein ( ), που δημοσιεύθηκε το 1911 και το σύστημα του Γερμανού Adolf Engler ( ). Ο Engler δημοσίευσε το σύστημά του από το σε ένα πολύτομο έργο με τη βοήθεια του στενού συνεργάτη του Karl Prantl ( ) και τη συμβολή διαφόρων ειδικών ερευνητών.

101 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Άλλα φυλογενετικά συστήματα ταξινόμησης των φυτών, μερικά από τα οποία αναφέρονται όμως μόνο στα Αγγειόσπερμα, είναι του Αμερικανού Charles Ε. Bessey ( ), του Γερμανού Hans Hallier ( ), του Βρετανού John Hutchinson ( ) κ.ά. Νεότερα τέτοια συστήματα είναι του Ρωσοαρμένιου Armen Takhtajan (1980), των Αμερικανών Arthur Cronquist (1981) και Robert Thorne (1976), του ανού Rolf Dahlgren (1981) κ.ά.

102 Κλείδες προσδιορισμού Ο σκοπός μιας κλείδας είναι να βοηθήσει στον προσδιορισμό ενός άγνωστου είδους. Έτσι λοιπόν, όταν συναντήσουμε έναν άγνωστο οργανισμό, φυτό, με την κλείδα έχουμε τη δυνατότητα να προσπαθήσουμε να τον προσδιορίσουμε. Για να πετύχει τον σκοπό αυτό μια κλείδα παρουσιάζει μια σειρά από κατάλληλους διαγνωστικούς χαρακτήρες σε μια σειρά εναλλασσόμενων διαφορών. Ο ερευνητής έτσι, βρίσκει το σωστό όνομα του είδους του δείγματός του, κάνοντας την κατάλληλη εκλογή, σε μια σειρά από διαδοχικά βήματα. Η πορεία που ακολουθείται μοιάζει λίγο με αυτήν ενός γιατρού, ο οποίος με μια σειρά από βήματα που στηρίζονται σε ερωτήματα και ευρήματα από την εξέταση, ακολουθώντας μια αφαιρετική διαδικασία, οδηγείται τελικά στη διάγνωση της ασθένειας. Η χρήση των κλειδών προσδιορισμού είναι αρκετά παλιά.

103 Κλείδες προσδιορισμού Ο Αριστοτέλης για να κατατάξει τα ζώα, χρησιμοποιούσε την απλή διχοτόμηση των διαφορών, π.χ. «με αίμα» ή «χωρίς αίμα». Στην Αριστοτέλεια πορεία οι κλείδες ήταν εργαλείο λογικής ταξινόμησης. Τυπολογικά ένα αντικείμενο ήταν έτσι κι αλλιώς «Α» ή «όχι Α». Πολύ αργότερα κι άλλοι ασχολήθηκαν με τις κλείδες όπως ο Voss (1952) ή ο Metcalf (1954). Σήμερα πλέον είναι από όλους παραδεκτή η χρησιμότητα των κλειδών. Η κατασκευή των κλειδών είναι αρκετά επίπονη και μακροχρόνια διαδικασία, που περιλαμβάνει την επιλογή και την λεπτομερή εξέταση των πιο χρήσιμων και των πιο καθαρά διαγνωστικών χαρακτήρων.

104 Κλείδες προσδιορισμού Οι ιδανικοί χαρακτήρες μιας κλείδας πρέπει να είναι: Εξωτερικοί, ώστε να μπορούν να παρατηρηθούν απευθείας χωρίς εξειδικευμένο εξοπλισμό. Απόλυτοι, ώστε να μην αμφιβάλλει ο παρατηρητής. Σχετικά σταθεροί, χωρίς υπερβολική εξατομίκευση. Ακατάλληλοι χαρακτήρες κλείδας είναι εκείνοι που απαιτούν γνώση όλων των ηλικιών και σταδίων ενός είδους, εκείνοι που εξαρτώνται από το φύλο και εκείνοι που είναι σχετικοί χωρίς απόλυτη σταθερότητα.

105 Κλείδες προσδιορισμού Οι ιδανικοί χαρακτήρες μιας κλείδας πρέπει να είναι: Εξωτερικοί, ώστε να μπορούν να παρατηρηθούν απευθείας χωρίς εξειδικευμένο εξοπλισμό. Απόλυτοι, ώστε να μην αμφιβάλλει ο παρατηρητής. Σχετικά σταθεροί, χωρίς υπερβολική εξατομίκευση. Ακατάλληλοι χαρακτήρες κλείδας είναι εκείνοι που απαιτούν γνώση όλων των ηλικιών και σταδίων ενός είδους, εκείνοι που εξαρτώνται από το φύλο και εκείνοι που είναι σχετικοί χωρίς απόλυτη σταθερότητα.

106 Κλείδες προσδιορισμού Είδος και ύψος φυτού Σχήμα φύλλων Μυρωδιά Φύλλων Ύπαρξη άνθους Χρώμα άνθους Όνομα Είδους Πόα έως 1 μέτρο Παλαμοειδές Όχι Ναι Μωβ Μολόχα Πόα έως 60 εκατοστά Ωοειδές Όχι Ναι Κίτρινο Καλέντουλα Πόα έως 30 εκατοστά Φτεροειδές Ναι Ναι Ασπροκίτρινο Χαμομήλι Πόα έως 15 εκατοστά Φτεροειδές Ναι Όχι 0 Χρυσόχορτο Πόα έως 3 μέτρα Ωοειδές Ναι Ναι Υπόλευκο Δάφνη

107 Βασίλειο των φυτών Φύκη, Μύκητες Λειχήνες, Βρύα Πτεριδόφυτα Γυμνόσπερμα Αγγειόσπερμα

108 Βασίλειο των φυτών Συστήματα βοτανικής κατάταξης ή ταξινόμησης είναι μέθοδοι και αρχές κριτηρίων βάσει των οποίων τα είδη των φυτών κατατάσσονται σε διάφορες ταξινομικές ομάδες. Ο πρώτος που ασχολήθηκε με περιγραφή και κάποιας μορφής ταξινόμησης φυτών ήταν ο Αριστοτέλης ( π.χ.) στο "περί φυτών" και στα "Φυσικά" του. Το έργο του το συνέχισε ο μαθητής του Θεόφραστος ( π.χ.) αφήνοντας δύο συγγραφικά έργα, "Περί φυτών ιστορίας" και "Περί φυτών αιτιών". Περιγραφές επίσης με ονόματα φυτών και στοιχεία ταξινόμησης φυτικών ειδών, τα οποία χρησιμοποιούνταν στην εποχή του ως ιατρικά φάρμακα, μας άφησε και ο Διοσκουρίδης (1ος αιών π.χ.). Ο Αριστοτέλης κατέταξε τον έμβιο κόσμο σε δύο βασίλεια των φυτών και των ζώων.

109 Βασίλειο των φυτών Μετά από 21 αιώνες ο Κάρολος Λινναίος (Carl Linné ή Carolus Linnaeus, ), Σουηδός φυσιοδίφης, καθηγητής του Πανεπιστημίου της Ουψάλα θεωρείται ο πατέρας της ταξινόμησης των ειδών (έργα του Species plantarum και Systema Naturae) καθώς ασχολήθηκε με την ταξινόμηση όλου του έμβιου κόσμου. Ο Λινναίος πήρε πολλές ιδέες από τους προαναφερθέντες αρχαίους Έλληνες, καθόσον στο σύστημά του κράτησε πολλά ονόματα που είχε δώσει σε φυτά ο Θεόφραστος και ο Διοσκουρίδης. Βοηθήθηκε επίσης πολύ από το έργο του Γάλλου βοτανολόγου Joseph Pitton de Tournefort ( ), ο οποίος εισήγαγε στη βοτανική ταξινόμηση πάνω από το είδος, την έννοια του γένους. O Λινναίος κατέταξε τον έμβιο κόσμο επίσης σε δύο Βασίλεια (Κingdoms ή Regnums), των Φυτών (Plantae) και των Ζώων (Animalia).

110 Βασίλειο των φυτών Το βασίλειο των φυτών του Λινναίου (εξελληνισμένο όνομα του Linnaeus) διαιρείται σε επτά μεγάλες κατηγορίες (Αθροίσματα ή Διαιρέσεις). Η εννοιολογική σημασία των κατηγοριών αυτών είναι σημαντικό να κατανοηθούν από τον αναγνώστη, καθόσον η ορολογία τους με τον άλφα ή βήτα ταξινομκό όρο ουδέποτε θα εκλείψει από τη βοτανική επιστήμη, σε οσαδήποτε βασίλεια και αν διαιρείται ταξινομικά ή περαιτέρω θα διαιρεθεί ο έμβιος κόσμος.

111 Βασίλειο των φυτών του Linnaeus 1.1. Σχιζόφυτα (Schizophyta) 1.2. Μυκόφυτα (Mycophyta) 1.3. Φυκόφυτα (Phycophyta) 1.4. Λειχηνόφυτα (Lichenophyta) 1.5. Βρυόφυτα (Bryophyta, non vascular plants) 1.6 Πτεριδόφυτα (Pteridophyta) Σπερματόφυτα, φανερόγαμα (Spermatophyta)

112 Βασίλειο των φυτών του Linnaeus 1.1. Σχιζόφυτα (Schizophyta) Τα σχιζόφυτα είναι μονοκύτταροι προκαρυωτικοί οργανισμοί. Λέγονται προκαρυωτικοί επειδή ο πυρήνας τους δεν ξεχωρίζει και δε διακρίνεται από το κυτόπλασμα ως ένα διαφορετικό οργανίδιο, όπως στους ευκαρυωτικούς. Κύριοι αντιπρόσωποι των σχιζόφυτων είναι τα βακτήρια και τα κυανοφύκη

113 Βασίλειο των φυτών του Linnaeus 1.2. Μυκόφυτα (Mycophyta) Τα μυκόφυτα ή μύκητες είναι ή πολυκύτταροι ετερότροφοι οργανισμοί (δεν έχουν χλωροφύλλη) οι οποίοι δημιουργούν υφές (κλωστές), οι οποίες είναι σωληνοειδή νημάτια, εκτός από τους ζυμομύκητες που είναι μονοκύτταροι και οι οποίοι ως επί το πλείστον δε δημιουργούν υφές. Τα μανιτάρια είναι μύκητες που αποτελούνται από τον πίλο (καπέλο) και το στύπο (πόδι). Κάτω από τον πίλο βρίσκονται τα ελάσματα, τα οποία είναι τα καρποφόρα όργανα του μύκητα, διατεταγμένα κάθετα και ακτινοειδώς με κέντρο το στύπο. Προσοχή ορισμένα μανιτάρια είναι θανάσιμα δηλητηριώδη. Η διάκριση των βρώσιμων ειδών από τα δηλητηριώδη απαιτεί μακρόχρονη πείρα. Δεν έχει σημασία μόνο το είδος αλλά και ο τόπος που συλλέγεται. Από τους μή έχοντες πείρα, όλα τα είδη μανιταριών που συναντούν στη φύση, πρέπει να εκλαμβάνονται ως δηλητηριώδη και ούτε να αγγίζονται.

114 Βασίλειο των φυτών του Linnaeus 1.3. Φυκόφυτα (Phycophyta) Τα φυκόφυτα ή φύκη ή άλγη είναι υδρόβιοι μονοκύτταροι ή πολυκύτταροι ευκαρυωτικοί οργανισμοί με ικανότητα φωτοσύνθεσης. Φύκοι είναι τα συνήθη άλγη των γλυκών (fresh water algae) (1,5) και των αλμυρών υδάτων (salt water algae), που είναι είτε πακτωμένα στο βυθό, είτε όχι. Πρέπει να διευκρισθεί πως ορισμένα θαλάσσια φυτά που ο πολύς κόσμος τα αποκαλεί φύκη είναι σπερματόφυτα [Posidonia oceanica (L.) Delile, Cymatocea nodosa (Ucria) Asch.] των αλμυρών υδάτων (Βλέπε, Κλάδο Monocots, Tάξη Alismatales)

115 Βασίλειο των φυτών του Linnaeus 1.4. Λειχηνόφυτα (Lichenophyta) Τα λειχηνόφυτα ή λειχήνες προέκυψαν από τη συμβίωση ενός φύκους και ενός μύκητα.

116 Βασίλειο των φυτών του Linnaeus 1.5. Βρυόφυτα (Bryophyta, non vascular plants) Βρυόφυτα (Bryophyta, άλλες ονομασίες: κατώτερα φυτά, φυτά χωρίς αγωγούς ιστούς, non vascular plants). Είναι μικρά φυτά (βρύα) που δεν έχουν γνήσια όργανα ρίζας, βλαστού και φύλλων και κυρίως δεν έχουν αγωγούς ιστούς νερού και θρεπτικών ουσιών. Κυρίαρχη φάση στον κύκλο της ζωής τους είναι η γαμετοφυτική απλοειδής φάση και όχι η διπλοειδής σποροφυτική, όπως είναι στα πτεριδόφυτα και τα σπερματόφυτα.

117 Βασίλειο των φυτών του Linnaeus 1.6. Πτεριδόφυτα (Pteridophyta). Τα πτερυδόφυτά είναι μια κατηγορία φυτών με αγωγούς ιστούς. Έχουν μερικά χαρακτηριστικά κοινά μετα Βρύα αλλά και πολλά με την επόμενη κατηγορία των φυτών που είναι τα Σπερματόφυτα

118 Βασίλειο των φυτών του Linnaeus 1.7. Σπερματόφυτα, φανερόγαμα (Spermatophyta, flowering plants) Τα σπερματόφυτα θα αναφερθούν εκτενώς παρακάτω

119 Η ταξινόμηση των έμβιων όντων από το 1735 μέχρι το 1990 Ανατροπές στο βασίλειο των φυτών του Λινναίου από τους Whittaker & Woese Ταξινόμηση έμβιων όντων από το 1735 μέχρι το 1990 Linnaeus (1735) 2 Βασίλεια Haeckel (1866) 3 Βασίλεια Chaton (1925) 2 ομάδες Copeland (1938) 4 Βασίλεια Whittaker Woese (1969) (1900) 5 Βασίλεια 3 domain 6 Βασίλεια Ζώα Ζώα Ζώα Ζώα Ζώα Φυτά Φυτά Φυτά Φυτά Ευκαρυωτικοί οργανισμοί Ευκάρια Μύκητες Μύκητες Φυτά Πρωτότιστα Πρώτιστα Πρώτιστα Πρώτιστα Βακτήρια Ευβακτήρια

120 Βασίλειο των φυτών του Linnaeus Η θεωρία του Λινναίου για δύο βασίλεια των φυτών και των ζώων, αμφισβητήθηκε από το 19ο αιώνα από τον Haeckel (1866) και στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα από τον Chaton. Ο Robert Whittaker πρότεινε να εντάξουν τους οργανισμούς από το «Βασίλειο των Φυτών» σε βασίλεια οργανισμών σε 4 νέα βασίλεια φυτών: 1.Το βασίλειο των Μονήρων (Monera) 2.Το βασίλειο των Πρωτίστων (Protista) 3.Το βασίλειο των Μυκήτων (Fungi) 4.Το βασίλειο των φυτών (Plantae) Αργότερα το βασίλειο των Μονήρων από τον Carl Woese χωρίσθηκε σε δύο νέα βασίλεια. Το βασίλειο των Ευβακτηρίων και το βασίλειο των Αρχαιοβακτηρίων.

121 Βασίλειο των φυτών του Linnaeus 1.Το βασίλειο των Μονήρων (Monera) περιλαμβάνει τα Σχιζοφύτα που είναι προκαρυωτικοί οργανισμοί. 2.Το βασίλειο των Πρωτίστων (Protista) περιλαμβάνει τα φυκοφύτα και ορισμένες κλάσεις (μυξομύκητες και ωομύκητες) του αθροίσματος των μυκήτων. 3.Το βασίλειο των Μυκήτων (Fungi) που περιλαμβάνει τα αθροίσματα των μυκήτων (εκτός των κλάσεων μυξομύκητες και ωομύκητες) και των λειχήνων του βασίλειου του Λινναίου. 4.Το βασίλειο των φυτών (Plantae) που περιλαμβάνει τα αθροίσματα των βρυοφύτων, πτεριδοφύων (κρυπτόγαμα φυτά) και το άθροισμα των σπερματοφύων (φανερόγαμα φυτά).

122 Ανατροπές στο βασίλειο των φυτών του Λινναίου από τους Whittaker & Woese Ταξινόμηση έμβιων όντων από το 1735 μέχρι το 1990 Linnaeus (1735) 2 Βασίλεια Haeckel (1866) 3 Βασίλεια Chaton (1925) 2 ομάδες Copeland (1938) 4 Βασίλεια Whittaker Woese (1969) (1900) 5 Βασίλεια 3 domain 6 Βασίλεια Ζώα Ζώα Ζώα Ζώα Ζώα Φυτά Φυτά Φυτά Φυτά Ευκαρυωτικοί οργανισμοί Ευκάρια Μύκητες Μύκητες Φυτά Πρωτότιστα Πρώτιστα Πρώτιστα Πρώτιστα Βακτήρια Ευβακτήρια Τα 4 βασίλεια του Whittaker τα οποία έγιναν 5 από τον Woese και πήραν τη θέση του βασιλείου των φυτών του Λινναίου, κατατάχθηκαν σε 3 domains (υπερβασίλεια ή αυτοκρατορίες) Αρχαία, Βακτήρια και Ευκάρια με κριτήρια την κατασκευή του κυττάρου τους.

123 Ανατροπές στο βασίλειο των φυτών του Λινναίου από τους Whittaker & Woese Η ταξινόμηση των έμβιων όντων από το 1735 μέχρι το 1990 Το domain Αρχαία περιλαμβάνει τους προκακαρυωτικούς οργανισμούς που εντάσσονται στο Βασίλειο των Αρχαιοβακτηρίων, 1. το domain Βακτήρια περιλαμβάνει τους προκακαρυωτικούς οργανισμούς που εντάσσονται στο Βασίλειο των Ευβακτηρίων και 2. το domain Ευκάρια όλα τα υπόλοιπα βασίλεια, δηλ. το Βασίλειο των Πρωτίστων (Protista), το βασίλειο των Μυκήτων (Fungi) και το Βασίλειο των Φυτών (Plantae). Η διάκριση στα τρία αυτά βασίλεια του domain Ευκάρια έγινε καταρχήν μεταξύ Μυκήτων και Φυτών με βάση την οργάνωση των ευκαριωτικών τους κυττάρων σε ιστούς και όργανα και μετά οποιοσδήποτε οργανισμός δεν είχε ομοιότητες ούτε με τους μύκητες ούτε και με τα φυτά κατατάχθηκε στο πρώτιστα.

124 Ανατροπές στο βασίλειο των φυτών του Λινναίου από τους Whittaker & Woese Η ταξινόμηση των έμβιων όντων από το 1735 μέχρι το 1990 Μετά τα Phylum οι ονομασίες των ταξινομικών μονάδων είναι ίδιες, ακολουθούν δηλ. οι κλάσεις, οι τάξεις, οι οικογένειες, τα γένη και τελικά το είδος. Στα τελευταία χρόνια πολλά Phyla των βασιλείων, ιδιαίτερα των πρωτίστων, αναφέρονται ως υποβασίλεια ή και ως βασίλεια ανεβάζοντας υπερβολικά των αριθμών των βασιλείων όπου παλαιά υπήρχε μόνο ένα βασίλειο. Ο χρόνος όμως και η έρευνα φέρνουν και θα φέρουν νέες αναθεωρήσεις. Ήδη οι μύκητες θεωρούνται υποβασίλειο (Fungi) του βασιλείου «Opisthokonta» μαζί με το υποβασίλειο των ζώων (Αnimalia), και το υποβασίλειο των χοανόζωων (Choanozoa ή Choanoflagellata).

125 Ανατροπές στο βασίλειο των φυτών του Λινναίου από τους Whittaker & Woese 1. Domain Αρχαία. Βασίλειο των Αρχαιοβακτηρίων 2. Donain Βακτήρια. Βασίλειο των Eυβακτηρίων 3. Donain Ευκάρυα.

126 Ανατροπές στο βασίλειο των φυτών του Λινναίου από τους Whittaker & Woese 1. Domain Αρχαία. Βασίλειο των Αρχαιοβακτηρίων 1.1. Μεθανογενή (Methanogens) 1.2. Αλόφιλα (Halophiles) 1.3. Θερμοοξινόφιλα (Thermoacidophiles)

127 Ανατροπές στο βασίλειο των φυτών του Λινναίου από τους Whittaker & Woese 2. Donain Βακτήρια. Βασίλειο των Eυβακτηρίων 2.1. Ετερότροφα (Heterotrophs). 2.2.Αυτότροφα (Autotrophs). 2.3.Χημειότροφα (Chemotrophs).

128 Ανατροπές στο βασίλειο των φυτών του Λινναίου από τους Whittaker & Woese 3. Donain Ευκάρυα Βασίλειο των Πρωτίστων (Protists) 3.2. Βασίλειο των Μυκήτων 3.3. Βασίλειο των Φυτών 3.4. Σπερματόφυτα (Seed plants)

129 Συστηματική βοτανική των αγγειοσπέρμων Αγγειόσπερμα Μανολιίδια Μονοκοτυλήδονα Κομμελινίδια Ευ-κοτυλήδονα Βασικά Ευ-κοτυλήδονα Ροζίδια Φαβίδια, (Ευ-ροζίδια Ι) Μαλβίδια (Ευ-ροζίδια ΙΙ) Asterids (Αστερίδια) Λαμιίδια (Ευ-αστερίδια Ι) Καμπανουλίδια (Ευ-αστερίδια ΙI) Ταξινομικές μονάδες με αβέβαιη ταξινόμιση

130 Συστηματική βοτανική των αγγειοσπέρμων Τα Αγγειόσπερμα (Angiosperms ή Angiospermae) οφείλουν το όνομά τους στους προστατευτικούς ιστούς (αγγεία) που περιβάλλουν τα σπέρματά τους. Άλλες ονομασίες των αγγειοσπέρμων στην επιστημονική ορολογία είναι Anthophyta, Flowering plants. Magnoliophyta, Magnoliophytina.

131 Συστηματική βοτανική των αγγειοσπέρμων Τα αγγειόσπερμα στην οποία ανήκουν τα περισσότερα είδη των καλλιεργούμενων φυτών χωρίζονται σε δύο κλάσεις: Κλάση Μονοκοτυλήδονα (Monocotyledons, Liliatae ή Liliopsida,) Κλάση Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida, Magnoliatae ή Dicotyledons )

132 Συστηματική βοτανική των αγγειοσπέρμων Μονοκοτυλήδονα (Monocotyledons, Liliatae ή Liliopsida) Τα αγγειόσπερμα στην οποία ανήκουν τα περισσότερα είδη των καλλιεργούμενων φυτών χωρίζονται σε δύο κλάσεις: Κλάση Μονοκοτυλήδονα (Monocotyledons, Liliatae ή Liliopsida,) η οποία περιλαμβάνει περίπου είδη, έχει τα εξής μορφολογικά χαρακτηριστικά: Το έμβρυο μέσα στο σπόρο φέρει ένα φύλλο Οι διακλαδώσεις του βλαστού μπορεί να μην υπάρχουν και αν υπάρχουν είναι συνήθως απλές (μόνο πρώτης τάξης) Οι νευρώσεις στα φύλλα είναι επί το πλείστον παράλληλες Τα άνθη είναι επί το πλείστον είναι τριμερή. Φέρουν θυσανώδεις ρίζες

133 Συστηματική βοτανική των αγγειοσπέρμων Κλάση Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida, Magnoliatae ή Dicotyledons) Κλάση Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida, Magnoliatae ή Dicotyledons ), η οποία περιλαμβάνει περίπου είδη, έχει τα εξής μορφολογικά χαρακτηριστικά: Το έμβρυο μέσα στο σπόρο φέρει δύο φύλλα Οι διακλαδώσεις του βλαστού σύνθετες (διακλαδώσεις πολλών τάξεων δηλ. διακλαδώσεις επί των διακλαδώσεων) Οι νευρώσεις στα φύλλα είναι επί το πλείστον δικτυωτές Φέρουν πασαλώδεις ρίζες

134 Συστηματική βοτανική των αγγειοσπέρμων Ο 1 ος κλάδος των Αγγειοσπέρμων (Αngiosperms) περιλαμβάνει τους άλλους 11 κλάδους, μαζί με την ομάδα των taxa της αβέβαιης ταξινόμησης. Ο 2 ος κλάδος των Μανολιιδίων (Magnoliids), ο πιο ανεξάρτητος, δεν περιλαμβάνει τους άλλους κλάδους που ακολουθούν. Ο 3 ος των μονοκοτυληδόνων (Monocots) περιλαμβάνει και τον 4 ος των Κομμελινιδίων (Commelinids) Ο 5 ος των ευκοτυληδόνων (Eudicots) περιλαμβάνει και όλους τους επόμενους κλάδους από τον 6ο έως τον 12 ο. Ο 6 ος των βασικών ευκοτυληδόνων (Core Eudicots) περιλαμβάνει επίσης όλους τους επόμενους κλάδους από τον 7 ο έως τον 12 ο. Ο 7 ος των ροζιδίων (Rosids) περιλαμβάνει τον όγδο (Φαβίδια, Fabids Eurosids-I) και τον 9 ο κλάδο (Μαλβίδια, Μalvids, Eurosids-IΙ). Τέλος ο 10ος των Αστεριδίων (Asterids) περιλαμβάνει τον 11ο (Λαμιίδια, Lamiids, Euasterids-I) τον 12ο (Φαβίδια, Fabids Eurosids-I) και τον 9 ο κλάδο.

135 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Τα κυριότερα κριτήρια ταξινόμησης των λαχανικών σε επιμέρους ομάδες είναι: 1. Βοτανική συγγένεια, 2. Βρώσιμο τμήμα λαχανικού, 3. Απαιτήσεις λαχανικού σε θερμοκρασία, 4. Τρόπος πολλαπλασιασμού λαχανικού στην καλλιεργητική πράξη, 5. Χρόνος που απαιτείται για να συμπληρωθεί ο καλλιεργητικός κύκλος, 6. Τρόπος επικονίασης του λαχανικού, 7. Απαιτήσεις λαχανικού σε φωτοπερίοδο.

136 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τη βοτανική συγγένεια Η ταξινόμηση με βάση την βοτανική συγγένεια βασίζεται στην κοινή καταγωγή και τις ομοιότητες των φυτών όσον αφορά κάποια μορφολογικά και φυσιολογικά γνωρίσματα. Είναι μια ταξινόμηση που βοηθάει στην καλύτερη κατανόηση τόσο της προσαρμοστικότητάς τους στο περιβάλλον όσο και της φυσιολογικής τους συμπεριφοράς όσον αφορά την βλαστική τους ανάπτυξη, την άνθηση, τον σχηματισμό καρπών και σπόρων, κ.λπ.

137 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τη βοτανική συγγένεια Στην βοτανική ονοματολογία η βασική μονάδα διάκρισης είναι το είδος του φυτού. Διαφορετικά είδη είναι για παράδειγμα η τομάτα και η πιπεριά. Σύμφωνα με τον Διεθνή Κώδικα Βοτανικής Ονοματολογίας κάθε είδους φυτού φέρει ένα διώνυμο όνομα στη λατινική γλώσσα. Έτσι η τομάτα ονομάζεται Solanum lycopersicum και η πιπεριά Capsicum annuum.

138 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τη βοτανική συγγένεια Πολλά είδη που μοιάζουν μεταξύ τους ταξινομούνται στο ίδιο γένος. Το γένος στο οποίο ανήκει ένα είδος αποτελεί την πρώτη λέξη της διώνυμης λατινικής ονομασίας του ενώ η δεύτερη διακρίνει το συγκεκριμένο είδος. Η τομάτα από το όνομά της φαίνεται ότι ανήκει στο γένος Solanum. Για να καταδειχθεί ότι γίνεται αναφορά σε ένα γένος φυτών, το όνομα του γένους γράφεται με προσθήκη της λατινικής συντομογραφίας sp. (species = είδη) στο τέλος (π.χ. Lycopersicon sp. = είδη του γένους Lycopersicon).

139 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τη βοτανική συγγένεια Πολλά συγγενικά μεταξύ τους γένη φυτών ταξινομούνται σε μία βοτανική οικογένεια. Το αγγούρι, το κολοκύθι, το πεπόνι και το καρπούζι ανήκουν όλα στην οικογένεια Cucurbitaceae.

140 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τη βοτανική συγγένεια Πολλές συγγενείς βοτανικές οικογένειες συνιστούν μια τάξη, πολλές τάξεις μία κλάση, πολλές κλάσεις ένα φύλλο και όλα τα φύλλα φυτών ανήκουν στο βασίλειο των φυτών. Το κρεμμύδι (Allium cepa) ανήκει στην οικογένεια Liliaceae, την τάξη Liliflorae, την κλάση (μονοκοτυλήδονα) και το φύλλο Monocotyledonae Spermatophyta (σπερματόφυτα).

141 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τη βοτανική συγγένεια Οι συστηματικοί βοτανολόγοι συχνά χρησιμοποιούν και ενδιάμεσες όπως υποκλάση, υποτάξη, υπεροικογένεια, υποοικογένεια, υποείδος, κ.λ.π. Το ίδιο είδος συχνά διαiρείται περαιτέρω σε βοτανικές ποικιλίες.

142 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τη βοτανική συγγένεια Η βοτανική ποικιλία συμβολίζεται με την συντομογραφία var. (variety = ποικιλία).

143 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τη βοτανική συγγένεια Το είδος Brassica oleracea έχει 5 τουλάχιστον καλλιεργούμενες βοτανικές ποικιλίες που στην καλλιεργητική πράξη είναι γνωστές ως διαφορετικά φυτά, το λάχανο (B. oleracea var. capitata), το κουνουπίδι (B. oleracea var. botrytis), το μπρόκολο (B. oleracea var. italica), το λάχανο Βρυξελών (B. oleracea var. gemmifera) και το γογγύλι (B. oleracea var. gongylodes).

144 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τη βοτανική συγγένεια Οι καλλιεργητικές ποικιλίες στην διεθνή βιβλιογραφία αναφέρονται με την προσθήκη cv. (cultivated variety = καλλιεργούμενη ποικιλία), Solanum lycopersicum, cv. Marathon. Όλα τα λαχανικά ανήκουν στο φυτικό βασίλειο και πιο συγκεκριμένα στο φύλλο των αγγειοσπέρμων. Όσον αφορά την επόμενη ταξινομική βαθμίδα, δηλαδή την κλάση, ορισμένα ανήκουν στα μονοκότυλα, ενώ τα περισσότερα είναι δικότυλα

145 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τη βοτανική συγγένεια Κλάση Μονοκότυλα Οικογένεια Liliaceae (Λειλιώδη) Πράσο (Allium porrum L.) Κρεμμύδι (Allium cepa L.) Σκόρδο (Allium sativum L.) Σπαράγγι (Asparagus officinalis L.)

146 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τη βοτανική συγγένεια Κλάση Δικότυλα Οικογένεια Solanaceae (Σολανώδη) Τομάτα (Solanum lycopersicum L.) Πιπεριά (Capsicum annuum L.) Μελιτζάνα (Solanum melongena L.) Πατάτα (Solanum tuberosum L.)

147 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τη βοτανική συγγένεια Κλάση Δικότυλα Οικογένεια Cucurbitaceae (Κολοκυνθώδη) Αγγούρι (Cucumis sativus L.) Πεπόνι (Cucumis melo L.) Καρπούζι (Citrullus lanatus) Κολοκυθάκι (Cucurbita pepo L.)

148 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τη βοτανική συγγένεια Κλάση Δικότυλα Οικογένεια Fabaceae (Ψυχανθή) Φασόλι (Phaseolus vulgaris L.)

149 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τη βοτανική συγγένεια Κλάση Δικότυλα Οικογένεια Asteraceae (Συνθετώδη) Μαρούλι (Lactuca sativa L.) Αντίδι (Cichorium endivia L.) Ραδίκι (Cichorium intybus L.) Αγκινάρα (Cynara scolymus L.)

150 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τη βοτανική συγγένεια Κλάση Δικότυλα Οικογένεια Brassicaceae (Σταυρανθή) Λάχανο κεφαλωτό ή μάπα (Brassica oleracea L., var. capitata) Γογγύλι (Brassica oleracea L., var.gongylodes) Κουνουπίδι (Brassica oleracea L., var. botrytis) Μπρόκολο (Brassica oleracea L. var. italica) Λάχανο Βρυξελών (Brassica oleracea L., var. gemmifera) Κινέζικο λάχανο (Brassica pekinensis Rupr.) Ραπάνι - Ραπανάκι (Raphanus sativus L.) Ρόκα (Eruca sativa Mill.)

151 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τη βοτανική συγγένεια Κλάση Δικότυλα Οικογένεια Chenopodiaceae (Χηνοποδιώδη) Σπανάκι (Spinacea oleracea L.) Παντζάρι (Beta vulgaris L. var. conditiva) Σέσκουλο (Beta vulgaris L. var. cicla και flavescens)

152 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τη βοτανική συγγένεια Κλάση Δικότυλα Οικογένεια Apiaceae (Σκιαδανθή) Σέλινο (Apium graveolens L.) Μαϊντανός (Petroselinum crispum Mill.) Καρότο (Daucus carota L.) Άνιθος (Anethum graveolens L. var. Hortorum) Μάραθος (Foeniculum vulgare Mill)

153 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τη βοτανική συγγένεια Κλάση Δικότυλα Οικογένεια Malvaceaea (Μαλαχώδη) Μπάμια (Abelmoschus esculentus (L.) Moench.)

154 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση το βρώσιμο τμήμα Η ταξινόμηση με βάση το βρώσιμο τμήμα βασίζεται στο τμήμα του λαχανικού (ρίζα ή άλλο υπόγειο βλαστικό όργανο, βλαστός, φύλλα, άνθη καρποί, κ.λ.π.) που χρησιμοποιείται ως τροφή. Η ταξινόμηση των λαχανικών με βάση το βρώσιμο τμήμα τους έχει ως εξής: Λαχανικά που καλλιεργούνται για το υπόγειο τμήμα τους Διακρίνονται 3 υποκατηγορίες: Βολβώδη: κρεμμύδι, πράσο, σκόρδο Κονδυλώδη: πατάτα Ριζοκονδυλώδη: παντζάρι, καρότο, ρεπάνι, γλυκοπατάτα, κολοκύθι. Λαχανικά που καλλιεργούνται για τον υπέργειο βλαστό Τρώγεται μόνο ο υπέργειος τρυφερός βλαστός Γογγύλι Σπαράγγι.

155 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση το βρώσιμο τμήμα Φυλλώδη λαχανικά Στην κατηγορία αυτή κατατάσσονται τα λαχανικά που καλλιεργούνται για βρώση είτε μόνο των φύλλων είτε ολόκληρο το βλαστικό υπέργειο μέρος, (φύλλα και τρυφερά στελέχη) όπως μαρούλι, αντίδι, ραδίκι, κεφαλωτό λάχανο, λάχανο, σέλινο, μαϊντανός, άνηθος, ο μάραθος, σπανάκι. Λαχανικά που καλλιεργούνται για τα ανώριμα άνθη Στην κατηγορία αυτή ανήκουν το κουνουπίδι, το μπρόκολο και η αγκινάρα.

156 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση το βρώσιμο τμήμα Καρποδοτικά λαχανικά Στην κατηγορία αυτή ανήκουν τα λαχανικά των οποίων το βρώσιμο τμήμα είναι οι καρποί. Λαχανικά που καλλιεργούνται για τους ανώριμους καρπούς (αγγούρι, κολοκυθάκι, πιπεριά, μελιτζάνα, φασολάκι και η μπάμια). Λαχανικά που καλλιεργούνται για τους ώριμους καρπούς ( πεπόνι, καρπούζι, η ώριμη πιπεριά ) Λαχανικά που καλλιεργούνται για τα σπέρματά τους Στην κατηγορία αυτή κατατάσσονται τα λαχανικά των οποίων το βρώσιμο τμήμα δεν είναι ολόκληρος ο καρπός αλλά μόνο τα σπέρματά του όπως ο αρακάς

157 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τις απαιτήσεις τους σε θερμοκρασία Τα καλλιεργούμενα στην Ελλάδα λαχανικά προέρχονται από διάφορα ανά τον κόσμο κέντρα καταγωγής (Αφρική, Ασία, Αμερική), τα οποία συχνά έχουν τελείως διαφορετικό κλίμα μεταξύ τους. Γι αυτό το λόγο, χαρακτηρίζονται από τελείως διαφορετική μεταξύ τους οικολογική προσαρμοστικότητα και παρουσιάζουν σημαντικές διαφορές μεταξύ τους ως προς την θερμοκρασία. Αυτά που κατάγονται από ψυχρότερα κλίματα (ψυχροανθεκτικά) αναπτύσσονται σε χαμηλές θερμοκρασίες (7-12 ο C), ενώ εκείνα που προέρχονται από υποτροπικές και τροπικές χώρες (θερμοαπαιτητικά) απαιτούν υψηλές θερμοκρασίες (15-22 ο C) για να αναπτυχθούν.

158 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τον τρόπο επικονίασης των ανθέων Ανάλογα με τον τρόπο που μεταφέρεται η γύρη από τους ανθήρες των στημόνων στον ύπερο, τα λαχανικά διακρίνονται σε σταυρογονιμοποιούμενα εντομόφιλα (μεταφορά γύρης με τα έντομα), σταυρογονιμοποιούμενα ανεμόφιλα (μεταφορά γύρης με τον άνεμο) και αυτογονιμοποιούμενα (μεταφορά γύρης μόνο απότα αρσενικά στα θηλυκά όργανα του ιδίου άνθους).

159 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τον τρόπο πολλαπλασιασμού τους Με βάση αυτό το κριτήριο, τα λαχανικά ταξινομούνται σε αυτά που στην καλλιεργητική πράξη αναπαράγονται εγγενώς δηλαδή με σπόρο, και σε αυτά που αναπαράγονται με αγενή βλαστικά όργανα, όπως οι κόνδυλοι και οι βολβοί.

160 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση την διάρκεια του καλλιεργητικού κύκλου Με βάση αυτό το κριτήριο τα λαχανικά κατατάσσονται σε ετήσια και πολυετή.

161 Συστηματική βοτανική των φυτών μεγάλης καλλιέργειας Στην κατηγορία αυτή ανήκουν ετήσια κυρίως φυτά των οποίων η καλλιέργεια πραγματοποιείται κατά κανόνα σε μεγάλες εκτάσεις. Χειμωνιάτικα σιτηρά Σιτάρι (Triticum), Κριθή (Hordeum), Βρώμη ήαβένα (Avena). Βασίλειο: Φυτά (Plantae) Φυτά (Plantae) Φυτά (Plantae) Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta) Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta) Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta) Ομοταξία: Μονοκοτυλήδονα (Liliopsida) Μονοκοτυλήδονα (Liliopsida) Μονοκοτυλήδονα (Liliopsida) Τάξη: Κυπειρώδη (Cyperales) Κυπειρώδη (Cyperales) Κυπειρώδη (Cyperales) Οικογένεια: Ποοειδή (Poaceae) ή Ποοειδή (Poaceae) ή Ποοειδή (Poaceae) ή Αγρωστώδη(Gramineae) Αγρωστώδη(Gramineae) Αγρωστώδη(Gramineae) Γένος: Σιτάρι (Triticum) Κριθή (Hordeum) L. Βρώμη Αβένα (Avena)

162 Συστηματική βοτανική των βιομηχανικών φυτών Στην κατηγορία αυτή ανήκουν ετήσια κυρίως φυτά των οποίων η καλλιέργεια πραγματοποιείται κατά κανόνα σε μεγάλες εκτάσεις. Βιομηχανικά φυτά βαμβάκι, ζαχαρότευτλα, πατάτα Βασίλειο Φυτά (Plantae) Φυτά (Plantae) Φυτά (Plantae) Συνομοταξία Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta) Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta) Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta) Ομοταξία Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida) Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida) Τάξη Σολονάλες (Solanales) Caryophyllales Malvales Οικογένεια Σολανίδες (Solanaceae) Amaranthaceae Malvaceae Γένος Πατάτα (Solanum) Ζαχαρότευτλα (Beta) Βαμβάκι (Gossypium)

163 Βιβλιογραφία Κουτσός, Θ.Β Αρωματικά και Φαρμακευτικά Φυτά. Εκδόσεις Ζήτη. Θεσσαλονίκη. Μπαμπαλώνας Δ. Κοκκίνη Σ Συστηματική Βοτανική. Εκδόσεις Αιβαζή

164 Ζιζάνια Θετικές επιδράσεις ζιζανίων Εκτός όμως από τα προβλήματα που προκαλούν τα ζιζάνια έχουν και ορισμένες θετικές επιδράσεις που καθιστούν την παρουσία τούς απαραίτητη στα διάφορα οικοσυστήματα όπως η αύξηση της γονιμότητας του εδάφους εξαιτίας της υπολειματικότητας σε φυτικά μέρη (ρίζες, φύλλα, βλαστούς), εμποδίζουν την διάβρωση του εδάφους εξαιτίας του νερού σε περιοχές που το έδαφος έχει κάποια κλήση, σε ορισμένες περιπτώσεις έχουν φαρμακευτική δράση και χρησιμοποιούνται και σαν τροφή για τα ζώα και τέλος βοηθάνε στην ισορροπία του οικοσυστήματος.

165 Ζιζάνια Aλληλοπάθεια Ένα άλλο χαρακτηριστικό των ζιζανίων που τα καθιστά ιδιαίτερα επιβλαβή για τα καλλιεργούμενα φυτά είναι η έκκριση αλληλοπαθητικών ουσιών, αυτό που ονομάζουμε αλληλοπάθεια η οποία είναι γνωστή εδώ και πολλά χρόνια αν και συχνά συγχέεται με τον ανταγωνισμό. Τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί μια νέα επιστήμη, η επιστήμη της χημικής οικολογίας η οποία περιλαμβάνει τον τομέα της αλληλοπάθειας.

166 Ζιζάνια Aλληλοπάθεια Η αλληλοπάθεια περιλαμβάνει τις χημικές αλληλεπιδράσεις μεταξύ των φυτών και προϋποθέτει την έκκριση από το φυτό τοξικών χημικών ουσιών που παρεμποδίζουν την αύξηση και ανάπτυξη των γειτονικών φυτών. Οι χημικές ουσίες που εκκρίνουν τα φυτά και προκαλούν την αλληλοπάθεια ονομάζονται αλληλοχημικά. Τα αλληλοχημικά υπάρχουν σε πολλούς φυτικούς ιστούς όπως στις ρίζες, τα φύλλα και τους σπόρους και είναι προϊόντα του δευτερογενούς μεταβολισμού αλλά δεν είναι βέβαιο ότι με την παρουσία τους και μόνο θα εκδηλωθεί το φαινόμενο της αλληλοπάθειας.

167 Ζιζάνια Διασπορά των ζιζανίων Η διασπορά των ζιζανίων δηλαδή η μεταφορά και η εξάπλωση τους από ένα χωράφι σε άλλο, από μια χώρα σε άλλη, ακόμα και από ήπειρο σε ήπειρο γίνεται με τους εξής τρόπους: Ανθρωπογενείς παράγοντες (Με την βοήθεια του ανθρώπου) Με την βοήθεια τον ζώων Με την βοήθεια του ανέμου Με την βοήθεια του νερού

168 Ζιζάνια Διασπορά των ζιζανίων Ανθρωπογενείς παράγοντες (Με την βοήθεια του ανθρώπου): Ο άνθρωπος συμβάλει με την μεταφορά εδάφους, κοπριάς και σπόρου μολυσμένου με σπόρους ζιζανίων. Πολλαπλασιαστικό υλικό Έλλειψη φυτοϋγειονομικού ελέγχου Αλλαγή χρήσης γης (αγρανάπαυση/ καλλιέργεια ξενικών ειδών) Χρήση ξενικών ειδών στην αρχιτεκτονική τοπίου Εγκατάλειψη χώρων αστικού πρασίνου

169 Ζιζάνια Διασπορά των ζιζανίων Με την βοήθεια τον ζώων: Τα ζώα μεταφέρουν σπόρους ζιζανίων με το τρίχωμα τους ή τους αποβάλουν μαζί με την τροφή τους. Μεταναστατευτικά μονοπάτια πτηνών

170 Ζιζάνια Διασπορά των ζιζανίων Με την βοήθεια του ανέμου: Αναπαραγωγικά όργανα (ανεμόφιλα είδη). Οι σπόροι που μεταφέρονται με αυτόν τον τρόπο έχουν ειδική κατασκευή και μπορούν να διανύσουν πολύ μεγάλες αποστάσεις. Με την βοήθεια του νερού: Ορισμένα ζιζάνια έχουν σπόρους και όργανα αγενούς αναπαραγωγής που επιπλέουν στο νερό και μεταφέρονται σε μεγάλες αποστάσεις.

171 Ζιζάνια Μέθοδοι αντιμετώπισης των ζιζανίων Οι πιο συνηθισμένες μέθοδοι αντιμετώπισης ζιζανίων είναι: Βοτάνισμα ( Αφαίρεση με το χέρι ) Μηχανική καταπολέμηση Εναλλαγή καλλιεργειών (Αμειψισπορά) Καύση ζιζανίων Βιολογική καταπολέμηση Χημική καταπολέμηση Ολοκληρωμένη αντιμετώπιση.

172 Ζιζάνια Μέθοδοι αντιμετώπισης των ζιζανίων Βοτάνισμα Είναι η παλιότερη τεχνική που χρησιμοποιείται και τα ζιζάνια αφαιρούνται με το χέρι στην αρχή και αργότερα με την πρόοδο της τεχνολογίας με τσάπες, σκαλιστήρια και τσουγκράνες. Ο τρόπος αυτός παρ όλο που δίνει ικανοποιητικά αποτελέσματα για την αντιμετώπιση των ετήσιων ζιζανίων έχει εγκαταλειφθεί στις ανεπτυγμένες χώρες εξαιτίας της έλλειψης εργατικών χεριών και του υψηλού κόστους.

173 Ζιζάνια Μέθοδοι αντιμετώπισης των ζιζανίων Μηχανική καταπολέμηση Με αυτήν την μέθοδο χρησιμοποιούνται σύγχρονα μηχανήματα όπως τα άροτρα, καλλιεργητές και φρέζες. Η μέθοδος είναι αποτελεσματική για ετήσια ζιζάνια όμως προϋποθέτει η καλλιέργεια μας να είναι γραμμική. Μειονεκτήματα της μεθόδου είναι η μείωση της οργανικής ουσίας του εδάφους, η καταστροφή του ριζικού συστήματος των καλλιεργούμενων φυτών και η απώλεια υγρασίας με αποτέλεσμα την ξήρανση του εδάφους.

174 Ζιζάνια Μέθοδοι αντιμετώπισης των ζιζανίων Εναλλαγή καλλιεργειών Η μέθοδος αυτή στηρίζετε στην εναλλαγή φυτών με διαφορετικά χαρακτηριστικά στον ίδιο αγρό. Αυτό γίνεται γιατί τα ζιζάνια δεν είναι το ίδιο επιβλαβή σε όλες τις καλλιέργειες και αν στο σύστημα αμειψισποράς ενσωματώσουμε καλλιέργειες που εκκρίνουν αλληλοχημικά τότε η μέθοδος αυτή γίνεται πιο αποτελεσματική στην μείωση των ζιζανίων..

175 Ζιζάνια Μέθοδοι αντιμετώπισης των ζιζανίων Καύση ζιζανίων Αποτελεί παλιά μέθοδο που σε άλλες χώρες γίνεται με ειδικούς καυστήρες και χρησιμοποιείται για την καταπολέμηση ετήσιων ζιζανίων σε γραμμικές καλλιέργειες. Στην χώρα μας εφαρμόζεται κυρίως στο κάψιμο ξυλωδών ζιζανίων σε χέρσους αγρούς.

176 Ζιζάνια Μέθοδοι αντιμετώπισης των ζιζανίων Βιολογική καταπολέμηση Για την καταπολέμηση των ζιζανίων με αυτή την μέθοδο χρησιμοποιούμε φυσικούς εχθρούς τους που μπορεί να είναι έντομα, μύκητες και διάφορα ζώα όπως πάπιες, πρόβατα, κατσίκια, βοοειδή ακόμα και ψάρια σε κανάλια και λίμνες και αποτελεί την πιο φιλική μέθοδος προς το περιβάλλον. Οι εχθροί αυτοί των ζιζανίων πριν από την χρήση τους πρέπει να εξετάζονται διεξοδικά έτσι ώστε να εξασφαλίσουμε ότι οι δράσεις τους περιορίζονται μόνο στα ζιζάνια και δεν προκαλούν προβλήματα στην καλλιέργεια μας.

177 Ζιζάνια Μέθοδοι αντιμετώπισης των ζιζανίων Χημική καταπολέμηση Η ανακάλυψη της μεθόδου αυτής έγινε περίπου το 1896 όταν κάποιος αμπελοκαλλιεργητής χρησιμοποίησε βορδιγάλιο πολτό για την προστασία από περονόσπορο στον αμπελώνα του και διαπίστωσε ότι η χρήση του βορδιγάλιου πολτού δημιουργούσε πρόβλημα στην βρούβα (Sinapis arvensis). Έτσι άρχισαν να εφαρμόζονται επεμβάσεις εναντίων τον ζιζανίων που στηρίζονται στην χρήση διάφορων χημικών ουσιών που ονομάζονται ζιζανιοκτόνα.

178 Ζιζάνια Μέθοδοι αντιμετώπισης των ζιζανίων Χημική καταπολέμηση Τα ζιζανιοκτόνα έχουν είτε καθολική δράση, δηλαδή καταπολεμούν όλα τα ζιζάνια και εφαρμόζονται όταν δεν υπάρχουν καλλιέργειες στο χωράφι είτε καταπολεμούν αποκλειστικά και μόνο τα ζιζάνια που βρίσκονται ανάμεσα στις καλλιέργειες χωρίς να προκαλούν προβλήματα στην καλλιέργεια και τότε λέμε ότι έχουν εκλεκτική δράση.

179 Ζιζάνια Μέθοδοι αντιμετώπισης των ζιζανίων Χημική καταπολέμηση Η χρησιμοποίηση των χημικών μέσων καταπολέμησης ζιζανίων αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες προόδους στη βελτίωση των καλλιεργητικών φροντίδων και στη μείωση του κόστους παραγωγής.το μικρό κόστος καταπολέμησης των ζιζανίων με τη χρησιμοποίηση της χημικής μεθόδου, η ευκολία εφαρμογής των ζιζανιοκτόνων και η συνεχής ελάττωση των διαθέσιμων εργατικών χεριών συνέτειναν στη γρήγορη εξάπλωση αυτής της μεθόδου.

180 Ζιζάνια Μέθοδοι αντιμετώπισης των ζιζανίων Χημική καταπολέμηση ιάφορα προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι καλλιεργητές όπως το μεγάλο κόστος, η έλλειψη εργατικών χεριών, η δυσκολία εφαρμογής άλλων μεθόδων και το ότι ορισμένα ζιζάνια δεν μπορούσαν να αντιμετωπιστούν με κάποια άλλη μέθοδο οδήγησε στην ευρεία χρήση αυτής της μεθόδου με αποτέλεσμα να αυξηθεί η παραγωγή και να δημιουργηθούν νέα προβλήματα όπως η μόλυνση του περιβάλλοντος, ζημίες στις καλλιέργειες και ανάπτυξη ανθεκτικότητας των ζιζανίων σε ζιζανιοκτόνα.

181 Ζιζάνια Μέθοδοι αντιμετώπισης των ζιζανίων Ολοκληρωμένη αντιμετώπιση Βασίζετε στο συνδυασμό όλων των παραπάνω τρόπων καταπολέμησης με σκοπό την καλύτερη αντιμετώπιση των ζιζανίων και την προστασία του περιβάλλοντος. Τα τελευταία χρόνια εξαιτίας της αποτελεσματικότητας της, αφού συνδυάζει διαφορετικές μεθόδους αντιμετώπισης (ακόμη και όλες τις μεθόδους που αναφέρονται παραπάνω) και επειδή η μέθοδος αυτή είναι φιλική προς το περιβάλλον τείνει να γίνει η επικρατέστερη για την αντιμετώπιση των ζιζανίων

182 Συνηθισμένα ζιζάνια στην Ελλάδα κατά τα κοινά τους ονόματα Κοινό όνομα Επιστημονικό όνομα Οικογένεια Κατάταξη αγκαραθιά Phlomis fruticosa Lamiaceae Π αγούλιαρας Sorghum halepense Poaceae Π αγριάδα Cynodon dactylon Poaceae Π αγριοβαμβακιά Abuliton theophrasti Malvaceae MA αγριόβικος Vicia spp. Fabaceae MX αγριοβρώμη μεγάλη Avena sterilis Poaceae MX αγριοβρώμη μικρή Avena barbata Poaceae MX αγριογιούλι Legousia speculum-veneris Campanulaceae MX αγριοϊβίσκος Hibiscus trionum Malvaceae MA αγριοκαρδαμούδα Capsella bursa-pastoris Brassicaceae MX αγριοκαρότο Daucus carota Apiaceae Δ αγριοκαρπουζιά Solanum rostratum Solanaceae MA αγριοκουκιά Agrostemma githago Caryophyllaceae MX αγριοκρέμμυδο Allium roseum Liliaceae Δ αγριοκρίθαρο Hordeum murinum Poaceae ΜΧ αγριολαθούρι κοινό Lathyrus aphaca Fabaceae ΜΑ αγριομαντηλίδα Chrysanthemum segetum Asteraceae ΜΧ αγριομαργαρίτα Chrysanthemum segetum Asteraceae ΜΧ αγριομάρουλο Lactuca serriola Asteraceae ΜΧ αγριομελιτζάνα Xanthium strumarium Asteraceae ΜΑ αγριομενεξές Viola arvensis Violaceae ΜΧ αγριοτομάτα Solanum nigrum Solanaceae ΜΑ αγριοπανσές κοινός Viola arvensis Violaceae ΜΧ αγριοπανσές ποικχ/ος Viola tricolor Violaceae ΜΧ αγριοπαπαρούνα Adonis aestivalis Ranunculaceae ΜΧ αγριοπιπεριά Polygonum persicaria Polygonaceae ΜΑ αγριοραδίκι Taraxacum officinale Asteraceae Π αγριοραπανίδα Raphanus raphanistrum Brassicaceae ΜΧ αγριοσινάπι Sinapis arvensis Brassicaceae ΜΧ αγριοσπαράγγι Asparagus spp. Liliaceae Π αγριόσταρο Aegilops spp. Poaceae ΜΧ

183 Συνηθισμένα ζιζάνια στην Ελλάδα κατά τα κοινά τους ονόματα Κοινό όνομα Επιστημονικό όνομα Οικογένεια Κατάταξη αγριοστάχυ Hordeum murinum Poaceae ΜΧ αγριότευτλο Beta spp. Chenopodiaceae ΜΑ αγριοτρίφυλλο Trifolium spp. Fabaceae ΜΑ/Π αγριοφασκιά Chrozophora tinctoria Euphorbiaceae ΜΑ αγριοφασουλιά Ipomoea hederacea Convolvulaceae ΜΑ άγρωστη Agrostis spp. Poaceae ΜΧ άδωνης Adonis aestivalis Ranunculaceae ΜΧ αιθούσα Aethusa cynapuim Apiaceae ΜΑ αιματόχορτο Digitaria sanguinalis Poaceae ΜΑ αλεποουρά Alopecurus myosuroides Poaceae ΜΑ αλεποουρά,σετάρια Setaria spp. Poaceae ΜΑ αλιφασκιά Phlomis fruticosa Lamiaceae Π αλμυρίδα Salsola kali Chenopodiaceae ΜΑ αλμυρολουβουδιά Chenopodium vulvaria Chenopodiaceae ΜΑ αλογοουρά Equisetum arvense Equisitaceae Π αμανία Ammannia spp. Lythraceae ΜΑ αμπελοκλάδια Cuscuta spp. Cuscutaceae ΠΡ αναγαλλίδα Anagalis arvensis Primulaceae ΜΧ αναξυρίδα Rumex acetosella Polygonaceae ΜΧ αναρ/μενο πολύγονο Bilderdykia convolvulus Polygonaceae ΜΑ ανεμάγρωστη Apera spica-venti Poaceae ΜΧ ανεμόχορτο Apera spica-venti Poaceae ΜΧ ανθεμίδα Anthemis arvensis Asteraceae ΜΧ αντράκλα Portulaca oleracea Portulacaceae ΜΑ άρθηκας Ferula communis Apiaceae Π ασπράγκαθο Cirsium arvense Asteraceae Π ασπράγκαθο Xanthium spinosum Asteraceae ΜΑ άσπρο βλήτο Amaranthus albus Amaranthaceae ΜΑ ασταφυλίνος Daucus carota Apiaceae Δ ασφάκα Phlomis fruticosa Lamiaceae Π ασφοδελίνη Asphodeline lutea Liliaceae Π ασφόδελος Asphodelus aestivus Liliaceae Π ασφοδήλι Ashodeline lutea Liliaceae Π

184 Συνηθισμένα ζιζάνια στην Ελλάδα κατά τα κοινά τους ονόματα Κοινό όνομα Επιστημονικό όνομα Οικογένεια Κατάταξη βάτα Rubus spp. Rosaceae ΜΧ βατράχια Ranunculus spp. Ranunculacea ΜΧ βέλιουρας Sorghum halepense Poaceae Π βελονάκι Erodium cicutarium Geraniaceae ΜΧ βερμπάσκο Verbascum spp. Scrophulariaceae Δ βερόνικα Veronica spp. Scrophulariaceae ΜΧ βλήτο καλλιεργούμενο Amaranthus hybridus Amaranthaceae ΜΑ βλήτο λεπτό Amaranthus viridis Amaranthaceae ΜΑ βλήτο πλαγιαστό Amaranthus blitoides Amaranthaceae ΜΑ βλήτο πολυετές Amaranthus deflexus Amaranthaceae Π βλήτο τραχύ Amaranthus retroflexus Amaranthaceae ΜΑ βολβοκρίθαρο Hordeum bulbosum Poaceae Π βολβοπόα Poa bulbosa Poaceae Π βούλιαρη Sorghum halepense Poaceae Π βούτομο Butomus umbellatus Butomaceae Π βουτσί Daucus carota Apiaceae Δ βρόμος Bromus spp. Poaceae ΜΧ βρούβα Sinapis arvensis Brassicaceae ΜΧ βρωμοβότανο Solanum nigrum Solanaceae ΜΑ βρωμολάχανο Cardaria draba Brassicaceae Π βρωμολουβουδιά Chenopodium vulvaria Chenopodiaceae ΜΑ βρωμούσα Chenopodium vulvaria Chenopodiaceae ΜΑ γαϊδουράγκαθο Carduus nutans Asteraceae Π γαϊδουράγκαθο Onopordium spp. Asteraceae Δ γαλαζάκι Veronica spp. Scrophulariaceae ΜΧ γαλατσίδα μεγάλη Euphorbia helioscopoia Euphorbiaceae ΜΑ γαλατσίδα μικρή Euphorbia peplus Euphorbiaceae ΜΑ γεράνια Geranium spp. Geraniaceae ΜΧ γερμανός Solanum elaeagnifolium Solanaceae Π γκαλίνσογκα Galinsoga parviflora Asteraceae ΜΑ γκι Viscum album Viscaceae ΠΡ γλαυκόχρωμη σετάρια Setaria glauca Poaceae ΜΑ γλιστρίδα Portulaca oleracea Portulacaceae ΜΑ

185 Συνηθισμένα ζιζάνια στην Ελλάδα κατά τα κοινά τους ονόματα Κοινό όνομα Επιστημονικό όνομα Οικογένεια Κατάταξη γλώσσα Verbascum spp. Scrophulariaceae Δ γόγγολη Agrostemma githago Caryophyllaceae ΜΧ γρήλαρη Oryzopsis miliaceae Poaceae Π δακτυλίδα Dactylis glomerata Poaceae Π δαρί Sorghum halepense Poaceae Π δαυκί Daucus carota Apiaceae Δ δεματόχορτο Imperata cylindrical Poaceae Π δενδροφλώμος Euphorbia dendroides Euphorbiaceae Π δωδεκάνθι Lamium amplexicaule Lamiaceae ΜΧ ελευσίνι Eleusine indica Poaceae ΜΑ έλυμος Elymus repens Poaceae Π ερωδιός Erodium cicutarium Geraniaceae ΜΧ ευφόρβιες Euphorbia spp. Euphorbiaceae ΜΑ/Π ζορνές Datura stramonium Solanaceae ΜΑ ζωχός Sonchus oleraceus Asteraceae ΜΧ ζωχός πολυετής Sonchus arvensis Asteraceae Π ζωχός τραχύς Sonchus asper Asteraceae ΜΧ ηλιοτρόπιο κοινό Heliotropium europeum Boraginaceae ΜΑ ηλιοτρόπιο μακρ/ρπο Heliotropium dolosum Boraginaceae ΜΑ ηλιοτρόπιο τριχωτό Heliotropium hirsutissimum Boraginaceae ΜΑ ήρα λεπτή Lolium rigidum Poaceae ΜΧ ήρα μεθυστική Lolium temulentum Poaceae ΜΧ ήρα πολύανθη Lolium multiflorum Poaceae ΜΧ ήρα πολυετής Lolium perenne Poaceae ΜΧ θαλασσόχορτο Salsola kali Chenopodiaceae ΜΑ θλάσπι Thlaspi arvense Brassicaceae ΜΧ ιξός Loranthus europeus Loranthaceae ΠΡ ιξός Viscum album Viscaceae ΠΡ καβαλλαριά Galium aparine Rubiaceae ΜΧ καλάγκαθο Cnicus benedictus Asteraceae ΜΧ καλαμάγρα Sorghum halepense Poaceae Π καλάμι Arundo donax Poaceae Π καλιά Salsola kali Chenopodiaceae ΜΑ

186 Συνηθισμένα ζιζάνια στην Ελλάδα κατά τα κοινά τους ονόματα Κοινό όνομα Επιστημονικό όνομα Οικογένεια Κατάταξη καλόγηρος Erodium cicutarium Geraniaceae ΜΧ καμπανάκια Abutilon theophrasti Malvaceae ΜΑ κάπαρη Capparis ovata Capparaceae ΜΧ καπνόχορτο Fumaria officinalis Fumariaceae ΜΧ κάπουρος Cyperus rotundus Cyperaceae Π καπουτσίνος Consolida regalis Ranunculaceae ΜΧ καραβούνι Asphodelus aestivus Liliaceae Π καρδαμίνα Cardamine spp. Brassicaceae ΜΧ κασέντρα Scandix pectin-veneris Apiaceae ΜΑ καυκαλίδα Caucalis spp. Apiaceae ΜΧ καψέλλα Capsella bursa-pastoris Brassicaceae ΜΧ κενταύριο Centaurea cyanus Asteraceae ΜΧ κεράστιο Cerastium arvense Caryophyllaceae Π κεχρί Panicum repens Poaceae ΜΑ κίρσιο Cirsium arvense Asteraceae Π κίτρινη κύπερη Cyperus esculentus Cyperaceae Π κίτρινη σετάρια Setaria pumola Poaceae ΜΑ Κοινή παπαρούνα Papaver rhoeas Papaveraceae ΜΧ Κοινή πόα Poa annua Poaceae ΜΑ Κοινό αγριολαθούρι Lathyrus aphaca Fabaceae ΜΑ Κοινό ηλιοτρόπιο Heliotropium europeum Boraginaceae ΜΑ κοινός αγριοπανσές Viola arvensis Violaceae ΜΧ κολλητσίδα Setaria spp. Poaceae ΜΑ κολλητσίδα Xanthium strumarium Asteraceae ΜΑ κολλητσίδα μεγ/καρπη Galium aparine Rubiaceae ΜΧ κολλητσίδα μικρόκαρπη Galium spurium Rubiaceae ΜΧ κολλητσίδα κυρ/καρπη Galium tricornutum Rubiaceae ΜΧ κοντή φάλαρη Phalaris brachystachys Poaceae ΜΧ κόνυζα Conyza spp. Asteraceae ΜΧ κουλούμπακας Heliotropium europeum Boraginaceae Μα κουλούρι Dactylis glomerata Poaceae Π κουντούρι Lolium temulentum Poaceae ΜΧ κουσκούτα Cuscuta spp. Cuscutaceae ΠΡ

187 Συνηθισμένα ζιζάνια στην Ελλάδα κατά τα κοινά τους ονόματα Κοινό όνομα Επιστημονικό όνομα Οικογένεια Κατάταξη κουτσουνάδα Papaver rhoeas Papaveraceae ΜΧ κουφάγκαθο Silybum marianum Asteraceae Δ κύπερη κίτρινη Cyperus esculentus Cyperaceae Π κύπερη πορφυρή Cyperus rotundus Cyperaceae Π κυρ/καρπη κολλητσίδα Galium tricornutum Rubiaceae ΜΧ κώνειο Conium maculatum Apiaceae Δ λαβατέρα Lavatera cretica Malvaceae Δ λαγόχορτο Tragopogon spp. Asteraceae Π λάμιο Lamium amplexicaule Lamiaceae ΜΧ λάμιο πορφυρό Lamium purpureum Lamiaceae ΜΧ λάπαθο Rumex crispus Polygonaceae Π λάπαθο μεγάλο Rumex obtusifolius Polygonaceae Π λαπάτσα Polygonum lapathifolium Polygonaceae ΜΑ λάσικα Loranthus europaeus Loranthaceae ΠΡ λατσίνα Loranthus europaeus Loranthaceae ΠΡ λαψάνα Sinapis arvensis Brassicaceae ΜΧ λεία λειβαδοπόα Poa pratensis Poaceae Π λειβαδοπόα τραχεία Poa trivialis Poaceae Π λεπτή ήρα Lolium rigidum Poaceae ΜΧ λεπτό βλήτο Amaranthus viridis Amaranthaceae ΜΑ λιγκαβέτσι Cirsium arvense Asteraceae Π λιθόσπερμο Lithospermum arvense Boraginaceae ΜΧ λουβουδιά Chenopodium album Chenopodiaceae ΜΑ λουλούδι μπλέ Orobanche spp. Orobanchaceae ΠΡ λύκος Cuscuta spp. Cuscutaceae ΠΡ λύκος Orobanche spp. Orobanchaceae ΠΡ λυκόχορτο Orobanche spp. Orobanchaceae ΠΡ μακρόκ/πη παπαρούνα Papaver dubium Papaveraceae ΜΧ μακ/καρπο ηλιοτρόπιο Heliotropium dolosum Boraginaceae ΜΑ μαλιά της παναγιάς Cuscuta spp. Cuscutaceae ΠΡ μάννες Cyperus esculentus Cyperaceae Π μαντηλίδα, μαργαρίτα Chrysanthemum coronarium Asteraceae ΜΧ μαρουλιά Taraxacum officinale Asteraceae Π

188 Συνηθισμένα ζιζάνια στην Ελλάδα κατά τα κοινά τους ονόματα Κοινό όνομα Επιστημονικό όνομα Οικογένεια Κατάταξη μαρτιάκος Senecio vulgaris Asteraceae ΜΑ μαυρόχορτο Heliotropium europaeum Boraginaceae ΜΑ μεγάλη αγριοβρώμη Avena sterilis Poaceae ΜΧ μεγάλη γαλατσίδα Euphorbia helioscopia Euphorbiaceae ΜΑ μεγάλη περικοκλάδα Calystegia sepium Convolvulaceae Π μεγάλη ταουκνίδα Urtica pulilifera Urticaceae ΜΑ μεγάλο λάπαθο Rumex obtusifolius Polygonaceae Π μεγ.καρπη κολλητσίδα Galium aparine Rubiaceae ΜΧ μεθυστική ήρα Lolium temulentum Poaceae ΜΧ μελίλωτος Melilotus spp. Fabaceae Π μελιός Viscum album Viscaceae ΠΡ μετάξι Cuscuta spp. Cuscutaceae ΠΡ μηδική Medicago spp. Fabaceae Π μικρή αγριοβρώμη Avena barbata Poaceae ΜΧ μικρή γαλατσίδα Euphorbia peplus Euphorbiaceae ΜΑ μικρή μουχρίτσα Echinochloa colonum Poaceae ΜΑ μικρή τσουκνίδα Urtica urens Urticaceae ΜΑ μικρόκαρπη κολλητσίδα Galium spurium Rubiaceae ΜΧ μικρόκαρπη φάλαρη Phalaris minor Poaceae ΜΧ μίλιο Milium vernale Poaceae ΜΧ μολόχα Malva spp. Malvaceae ΜΑ/Π μοσχοκύπερη Cyperus difformis Cyperaceae Π μουχρίτσα Echinochloa crus-galli Poaceae ΜΑ μουχρίτσα μικρή Echinochloa colonum Poaceae ΜΑ μπιφόρα Bifora radians Apiaceae ΜΧ μπλέ λουλούδι Orobanche spp. Orobanchaceae ΠΡ μπλουέ Centaurea cyanus Asteraceae ΜΧ μυρώνι Scandix pectin-veneris Apiaceae ΜΧ νεραγριάδα Paspalum distichum Poaceae Π νεραϊδογνέματα Cuscuta spp. Cuscutaceae ΠΡ νεροκάλαμο Phragmites communis Poaceae Π νεροκάρδαμο Nasturtium officinale Brassicaceae Π νεροπιπεριά Polygonum hydropiper Polygonaceae ΜΑ

189 Συνηθισμένα ζιζάνια στην Ελλάδα κατά τα κοινά τους ονόματα Κοινό όνομα Επιστημονικό όνομα Οικογένεια Κατάταξη ξάνθιο Xanthium strumarium Asteraceae ΜΑ ξινάκι Rumex acetosella Polygonaceae ΜΧ ξινίθρα Oxalis pes-caprae Oxalidaceae Π ξινίθρα Rumex acetosella Polygonaceae ΜΧ ξινολάπαθο Rumex acetosa Polygonaceae ΜΧ οξαλίδα Oxalis pes-caprae Oxalidaceaea Π ορλάγια Orlaya kochi Apiaceae ΜΧ οροβάγχη Orobanche spp. Orobanchaceae ΠΡ ορύζοψη Oryzopsis miliacea Poaceae Π παλαμίδα Cirsium arvense Asteraceae Π πανικό Panicum repens Poaceae ΜΑ παπαρούνα κοινή Papave rhoeas Papaveraceae ΜΧ παπαρούνα μακρ/ρπη Papaver dubium Papaveraceae ΜΧ παράδοξη φάλαρη Phalaris paradoxa Poaceae ΜΧ πάσπαλος Paspalum dilatatum Poaceae Π πεντάνευρο Plantago spp. Plantaginaceae ΜΧ περδικούλι Anagalis arvensis Primulaceae ΜΧ περδικούλι Parietaria diffusa Urticaceae Π περδικούλι Parietaria judaica Urticaceae Π περιδρομόχορτο Asphodeline lutea Liliaceae Π περικοκλάδα Convolvulus arvensis Convolvulaceae Π περικοκλάδα μεγάλη Calystegia sepium Convolvulaceae Π περιπλοκάδα Convolvulus arvensis Convolvulaceae Π πετραγγουριά Ecballium elaterium Cucurbitaceae Π πηρούνι Erodium cicutarium Geraniaceae ΜΧ πηρούνι Scandix pectin-veneris Apiaceae ΜΑ πικραγγουριά Ecbalium elaterium Cucurbitaceae Π πικραλίδα Cichorium intybus Asteraceae Π πικροράδικο Cichorium intybus Asteraceae Π πικροσταφίδα Solanum nigrum Solanaceae ΜΑ πικρόκοχορτο Sisymbrium spp. Brassicaceae ΜΧ πλαγιαστό βλήτο Amaranthus blitoides Amaranthaceae MA πόα κοινή Poa annua Poaceae MA

190 Συνηθισμένα ζιζάνια στην Ελλάδα κατά τα κοινά τους ονόματα Κοινό όνομα Επιστημονικό όνομα Οικογένεια Κατάταξη ποικ/μος αγριοπανσές Viola tricolor Violaceae ΜΧ πολύανθη ήρα Lolium multiflorum Poaceae ΜΧ πολύγονο Polygonum lapathifolium Polygonaceae ΜΑ πολύγονο αναρ/χώμενο Bilderdykia convolvulus Polygonaceae ΜΑ πολύετές βλήτο Amaranthus deflexus Amaranthaceae Π πολύετής ζωχός Sonchus arvensis Asteraceae Π πολύετής ήρα Lolium perenne Poaceae ΜΧ πολύετής τσουκνίδα Urtica dioica Urticaceae Π πολυκόμπι Polygonum aviculare Polygonaceae ΜΑ πολυκόνδυλο Equisetum arvense Equisitaceae Π πορφυρή κύπερη Cyperus rotundus Cyperaceae Π πορφυρό λάμιο Lamium purpureum Lamiaceae ΜΧ πράσινη σετάρια Setaria viridis Poaceae ΜΑ ραγάζι Scirpus maritimus Cyperaceae Π ραδίκι Cichorium intybus Asteraceae Π ραματάκι Convolvulus arvensis Convolvulaceae Π ρανούγκουλος Ranunculus trichophyllus Ranunculaceae Π ραπανίδα Raphanus raphanistrum Brassicaceae ΜΧ ράπη Typha spp. Typhaceae Π ράπιστρο Rapistrum rugosum Brassicaceae ΜΧ ρένα Typha spp. Typhaceae Π ρούβαλο Orobanhe spp. Orobanchaceae ΠΡ σετάρια Setaria spp. Poaceae ΜΑ σετάρια γλαυκόχρωμη Setaria glauca Poaceae ΜΑ σετάρια κίτρινη Setaria pumila Poaceae ΜΑ σετάρια πράσινη Setaria viridis Poaceae MA σετάρια σπονδυλωτή Setaria verticillata Poaceae MA σιδηρόχορτο Polygonum aviculare Polygonaceae ΜΑ σκαντζίκι Scandix pectin-veneris Apiaceae ΜΑ σκαρολάχανο Mercurialis annua Euphorbiaceae ΜΑ σκαρόχορτο Mercurialis annua Euphorbiaceae ΜΑ σκίρπος Scirpus mucronatus Cyperaceae ΜΑ σκυλοβρούβα Sisymbrium spp. Brassicaceae ΜΧ

191 Συνηθισμένα ζιζάνια στην Ελλάδα κατά τα κοινά τους ονόματα Κοινό όνομα Επιστημονικό όνομα Οικογένεια Κατάταξη σολανό Solanum eleagnifolium Solanaceae Π σπαθόχορτο Oryzopsis miliaceae Poaceae Π σπέργουλα Spergula arvensis Caryophyllaceae ΜΑ σπερδούκλι Asphodeline lutea Liliaceae Π σπονδυλωτή σετάρια Setaria verticillata Poaceae ΜΑ σταφυλινάκος Daucus carota Apiaceae Δ στελλάρια Stellaria media Caryuphyllaceae ΜΧ στρύχνος Solanum nigrum Solanaceae ΜΑ στύφνος Solanum nigrum Solanaceae ΜΑ συρματόχορτο Polygonum aviculare Polygonaceae ΜΑ σφερδούλι Asphodelus aestivus Liliaceae Π τάτουλας Datura stramonium Solanaceae ΜΑ τραγιά Capsella bursa-pastoris Brassicaceae ΜΧ τραγοπώγονας Tragopogon spp. Asteraceae Π τραχεία λειβαδοπόα Poa trivialis Poaceae Π τραχύ βλήτο Amaranthus retroflexus Amaranthaceae ΜΑ τραχύς ζωχός Sonchus asper Asteraceae ΜΧ τριβόλι Tribulus terrestris Zygophyllaceae ΜΑ τριχωτό ηλιοτρόπιο Heliotropium hirsutissimum Boraginaceae ΜΑ τσάκρα Leontice leontopetalum Berberidaceae Π τσένερη Salsola kali Chenopodiaceae ΜΑ τσουβέλι Orobanche spp. Orobanchaceae Π τσουκνίδα μεγάλη Urtica pilulufera Urticaceae ΜΑ τσουκνίδα μικρή Urtica urens Urticaceae ΜΑ τσουκνίδα πολυετής Urtica dioica Urticaceae Π τσουρκάς Capsella bursa-pastoris Brassicaceae ΜΧ υπήκοο Hypecoum spp. Fumariaceae ΜΧ φάλαρη κοντή Phalaris brachystachys Poaceae ΜΧ φάλαρη μικρόκαρπη Phalaris minor Poaceae ΜΧ φάλαρη παράδοξη Phalaris paradoxa Poaceae ΜΧ φεστούκα Festuca spp. Poaceae Π φιδόχορτο Dracunculus vulgaris Araceae ΜΑ φλώμος Euphorbia characias Euphorbiaceae Π

192 Συνηθισμένα ζιζάνια στην Ελλάδα κατά τα κοινά τους ονόματα Κοινό όνομα Επιστημονικό όνομα Οικογένεια Κατάταξη φλώμος Verbascum spp. Scrophulariaceae Δ φούσκα Leontice leontopetalum Berberidaceae Π φραγκοσυκιά Opuntia ficus-indica Cactaceae Π φτέρη Pteridium aquilinum Polypodiaceae Π χαμαισυκή Euphorbia chamaesyche Euphorbiaceae ΜΑ χαμομήλι Chamomila recutita Asteraceae ΜΧ χρωζοφόρα Chrozophora tinctoria Euphorbiaceae ΜΑ χτένι αφροδίτης Scandix pectin-veneris Apiaceae ΜΑ χωνάκια Convolvulus arvensis Convolvulaceae Π ψαθί Typha spp. Typhaceae Π ψηδόχορτο Polygonum aviculare Polygonaceae ΜΑ

193 Ζιζανιοκτόνα Τα ζιζανιοκτόνα είναι χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση των ζιζανίων. Η κατάταξη τους γίνεται με διάφορους τρόπους. Τα ζιζανιοκτόνα διακρίνονται με βάση το εύρος φάσματος των φυτών που επηρεάζουν και διακρίνονται σε καθολικά και εκλεκτικά. Καθολικά: είναι εκείνα τα ζιζανιοκτόνα που είναι εξίσου φυτοτοξικά για τα καλλιεργούμενα φυτά και τα ζιζάνια. γι αυτό πρέπει να εφαρμόζονται με κατευθυνόμενο ψεκασμό στα ζιζάνια που φυτρώνουν μέσα στις καλλιέργειες. Εκλεκτικά: είναι τα ζιζανιοκτόνα που χρησιμοποιούνται για την καλλιέργεια και είναι εκείνα που καταπολεμούν ένα ή περισσότερα ζιζάνια της καλλιέργειας και δεν προξενούν ζημιά στην καλλιέργεια

194 Ζιζανιοκτόνα Εκλεκτικά ζιζανιοκτόνα Τα εκλεκτικά ζιζανιοκτόνα ανάλογα με τον τρόπο πρόσληψης και μετακίνησης στα φυτά διακρίνονται σε: Επαφής, Διασυστηματικά, Εδάφους. Επαφής: Είναι τα ζιζανιοκτόνα που εφαρμόζονται στη φυλλική επιφάνεια και νεκρώνουν μόνο τα μέρη του φυτού με τα οποία έρχονται σε επαφή. Διασυστηματικά: Είναι τα ζιζανιοκτόνα που εφαρμόζονται στο φύλλωμα, απορροφούνται απ αυτό, μετακινούνται προς τα κάτω και νεκρώνουν ή περιορίζουν την ανάπτυξη των αψέκαστων μερών των φυτών (ριζώματα, κονδύλους, κ. λ. π.) Εδάφους: Είναι τα ζιζανιοκτόνα που εφαρμόζονται στο έδαφος και

195 Ζιζανιοκτόνα Εκλεκτικά ζιζανιοκτόνα Επαφής: Είναι τα ζιζανιοκτόνα που εφαρμόζονται στη φυλλική επιφάνεια και νεκρώνουν μόνο τα μέρη του φυτού με τα οποία έρχονται σε επαφή. Διασυστηματικά: Είναι τα ζιζανιοκτόνα που εφαρμόζονται στο φύλλωμα, απορροφούνται απ αυτό, μετακινούνται προς τα κάτω και νεκρώνουν ή περιορίζουν την ανάπτυξη των αψέκαστων μερών των φυτών (ριζώματα, κονδύλους, κλπ) Εδάφους: Είναι τα ζιζανιοκτόνα που εφαρμόζονται στο έδαφος και ανάλογα με τη δόση εμποδίζουν ή περιορίζουν τη βλάστηση των ζιζανίων για μικρό ή μεγάλο χρονικό διάστημα

196 Ζιζανιοκτόνα: Εφαρμογή ζιζανιοκτόνων Οι εκλεκτικές επεμβάσεις στην καλλιέργεια διακρίνονται ανάλογα του σταδίου της καλλιέργειας ή του τρόπου εφαρμογής κατά το χρόνο της επέμβασης και διακρίνονται στις εξής: Προστατικές επεμβάσεις: Είναι εκείνες που εφαρμόζονται πριν την σπορά. Τα ζιζανιοκτόνα που χρησιμοποιούνται είναι ζιζανιοκτόνα εδάφους. Προφυτρωτικές επεμβάσεις: Στις επεμβάσεις αυτές η καλλιέργεια έχει σπαρθεί αλλά δεν έχει φυτρώσει ακόμα. Μεταφυτρωτικές επεμβάσεις : Είναι εκείνες που εφαρμόζονται μετά την εμφάνιση τη καλλιέργειας. Τα ζιζανιοκτόνα που χρησιμοποιούνται είναι κυρίως φυλλώματος.

197 Ζιζανιοκτόνα: Εφαρμογή ζιζανιοκτόνων Οι εφαρμογές των ζιζανιοκτόνων επίσης μπορεί να διακριθούν σε: Γενικές: Είναι εκείνες οι επεμβάσεις που γίνονται στην καλλιέργεια στα ζιζάνια. Κατευθυνόμενες: Είναι εκείνες οι επεμβάσεις που εφαρμόζονται μόνο στα ζιζάνια,φροντίζοντας να μη διαβραχεί η καλλιέργεια. Λωρίδες: Είναι εκείνες οι επεμβάσεις που εφαρμόζονται σε λωρίδες. Κηλίδες: Είναι εκείνες οι επεμβάσεις που εφαρμόζονται για οικονομία ή όταν τα ζιζάνια δεν καλύπτουν όλη την επέκταση του χωραφιού

198 Ζιζανιοκτόνα: Κατάταξη ζιζανιοκτόνων Τα ζιζανιοκτόνα είναι χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση των ζιζανίων και η κατάταξη τους μπορεί να γίνει με διάφορους τρόπους Ανάλογα με την προέλευση ή τον τρόπο σύνθεσης τους Ανάλογα με τον τρόπο που επηρεάζουν τις βιολογικές λειτουργίες των φυτών

199 Ζιζανιοκτόνα: Κατάταξη ζιζανιοκτόνων A.Ανάλογα με την προέλευση ή τον τρόπο σύνθεσης τους: 1.Χημικώς συντιθέμενα ζιζανιοκτόνα: Είναι τα ζιζανιοκτόνα που περιέχουν ανόργανες ή οργανικές ενώσεις των οποίων η ανακάλυψη και η σύνθεση έγινε στο εργαστήριο. 2. Φυσικώς συντιθέμενα ζιζανιοκτόνα: Είναι φυσικές τοξίνες με ζιζανιοκτόνο δράση που προέρχονται από ανώτερα φυτά ή μικροοργανισμούς. 3. Ζιζανιοκτόνα παράγωγα φυσικών τοξίνων: Είναι ζιζανιοκτόνα που συντέθηκαν στο εργαστήριο και βασίζονται στη χημεία των φυσικών τοξίνων.

200 Ζιζανιοκτόνα: Κατάταξη ζιζανιοκτόνων B. Ανάλογα με τον τρόπο που επηρεάζουν τις βιολογικές λειτουργίες των φυτών Αναστολείς του φωτοσυστήματος ΙΙ της φωτοσύνθεσης Αναστολείς του φωτοσυστήματος I της φωτοσύνθεσης Αναστολείς του εζύμου PPG-O Αναστολείς του ενζύμου PDS Αναστολείς του ενζύμου 4-ΗPPD και της βιοσύνθεσης καροτινοειδών

201 Ζιζανιοκτόνα: Κατάταξη ζιζανιοκτόνων B. Ανάλογα με τον τρόπο που επηρεάζουν τις βιολογικές λειτουργίες των φυτών Αναστολείς της μίτωσης Αναστολείς κυτταροδιαίρεσης Αναστολείς σύνθεσης της κυτταρίνης Ζιζανιοκτόνα με δράση αυξίνης

202 Ζιζανιοκτόνα: Κατάταξη ζιζανιοκτόνων B. Ανάλογα με τον τρόπο που επηρεάζουν τις βιολογικές λειτουργίες των φυτών Αναστολείς του ενζύμου ALS ή AHAS Αναστολείς της βιοσύνθεσης των λιπών Αναστολείς του ενζύμου EPSPS Αναστολείς του ενζύμου GS Αναστολείς του ενζύμου acetyl-coa carboxylase (ACCase) Ζιζανιοκτόνα με άγνωστο μηχανισμό-τρόπο δράσης.

203 Ανθεκτικότητα των ζιζανίων στα ζιζανιοκτόνα Η ικανότητα των ζωντανών οργανισμών να προσαρμόζονται σε αντίξοες ή μεταβαλλόμενες συνθήκες του περιβάλλοντος είναι εκπληκτική. Ανεξαρτήτως του πώς και πότε πρωτοεμφανίστηκαν τα διάφορα είδη, η επιβίωση του ισχυρότερου ήταν και είναι ο κανόνας. Η εισαγωγή των χημικών σκευασμάτων στη γεωργία βοήθησε τους αγρότες να περιορίσουν κάποιους βλαβερούς οργανισμούς και έτσι να μειώσουν τη ζημιά στην παραγωγή, με ένα λογικό κόστος. Όμως πέρα από τα πλεονεκτήματα της χρήσης των χημικών υπήρξαν και κάποια αναπόφευκτα μειονεκτήματα με σημαντικότερο τη δημιουργία ανθεκτικότητας στα διάφορα φυτοπροστατευτικά προϊόντα (φυτοφάρμακα).

204 Ανθεκτικότητα των ζιζανίων στα ζιζανιοκτόνα Τα έντομα ήταν οι πρώτοι οργανισμοί που ανέπτυξαν ανθεκτικότητα Μέχρι πρόσφατα 332 βιότυποι που ανήκουν σε 189 (76 μονοκοτυλήδονα και 113 δικοτυλήδονα) είδη έχουν εμφανίσει ανθεκτικότητα σε διάφορα ζιζανιοκτόνα. Η βαρύτητα του προβλήματος έγινε προφανής με την αναφορά ότι κάποια ζιζάνια όπως το Phalaris minor και η Echinocloa colona ανέπτυξαν ανθεκτικότητα σε εκλεκτικά ζιζανιοκτόνα όπως το isoproturon και το propanil αντίστοιχα. Έτσι γίνεται ακόμα πιο επιτακτική η ανάγκη κατανόησης του μηχανισμού ανάπτυξης ανθεκτικότητας στα ζιζανιοκτόνα, ώστε να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε αυτό το πρόβλημα αποτελεσματικά.

205 Ανθεκτικότητα των ζιζανίων στα ζιζανιοκτόνα Η καλή γνώση του μηχανισμού ανθεκτικότητας είναι σημαντική για διάφορους λόγους: i) Το χαρακτηριστικό που προσδίδει ανθεκτικότητα μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο για την κατανόηση βασικών βιοχημικών και δομικών μηχανισμών με τους οποίους τα φυτά αμύνονται απέναντι σε χημικά. ii) Μπορούν να αναπτυχθούν νέες μέθοδοι για την αντιμετώπιση ανθεκτικών ζιζανίων. iii) Τα γονίδια ανθεκτικότητας που θα εντοπιστούν μπορούν να μεταφερθούν σε καλλιεργούμενα φυτα και να επιτρέψουν τη χρήση εναλλακτικών ζιζανιοκτόνων σε αυτά τα καλλιεργούμενα φυτά.

206 Ανθεκτικότητα των ζιζανίων στα ζιζανιοκτόνα Η ανθεκτικότητα δεν οφείλεται σε μετάλλαξη που προκαλείται από το ζιζανιοκτόνο. Οι βιολόγοι επιβεβαιώνουν ότι τα ζιζάνια δεν αλλάζουν για να γίνουν ανθεκτικά. Ο πληθυσμός τους αλλάζει. Με την εφαρμογή του ζιζανιοκτόνου αλλάζει η σύνθεση του πληθυσμού των ζιζανίων. Τα μη ανθεκτικά φυτά καταστρέφονται και αυτό δίνει την ευκαιρία στα ανθεκτικά φυτά, που ήταν λιγότερο ανταγωνιστικά, να αναπτυχθούν σε αριθμό. Έτσι με τη συνεχή χρήση ενός ζιζανιοκτόνου για πολλά χρόνια, στον πληθυσμό των ζιζανίων ελαττώνεται ο αριθμός των μη ανθεκτικών βιότυπων και αυξάνεται αυτός των ανθεκτικών βιότυπων. Καθώς είναι δύσκολο να διακρίνουμε μορφολογικά τους ανθεκτικούς βιότυπους από τους μη ανθεκτικούς, δεν θα παρατηρήσουμε αλλαγές στη σύνθεση του πληθυσμού.

207 Ανθεκτικότητα των ζιζανίων στα ζιζανιοκτόνα Η ανθεκτικότητα εξαρτάται από χαρακτηριστικά του ζιζανίου αλλά και του ζιζανιοκτόνου: A. Όσον αφορά τα ζιζάνια: 1. Αρχική συχνότητα ανθεκτικών ατόμων: 2. Σπόροι ζιζανίου στο απόθεμα σπόρων του εδάφους. 3.Υπερευαισθησία του ζιζανίου σε συγκεκριμένο ζιζανιοκτόνο

208 Ανθεκτικότητα των ζιζανίων στα ζιζανιοκτόνα Η ανθεκτικότητα εξαρτάται από χαρακτηριστικά του ζιζανίου αλλά και του ζιζανιοκτόνου: B. Όσον αφορά τα Ζιζανιοκτόνα: 1.Έλλειψη εναλλαγής των ζιζανιοκτόνων 2. Ζιζανιοκτόνα που αφήνουν υπολείμματα στο έδαφος 3. Ζιζανιοκτόνα με πολύ εξειδικευμένο μηχανισμό δράσης

209 Ανθεκτικότητα των ζιζανίων στα ζιζανιοκτόνα Η ανθεκτικότητα εξαρτάται από χαρακτηριστικά του ζιζανίου αλλά και του ζιζανιοκτόνου: B. Όσον αφορά τα Ζιζανιοκτόνα: 1.Έλλειψη εναλλαγής των ζιζανιοκτόνων Η συνεχής χρήση του ίδιου ζιζανιοκτόνου ή ζιζανιοκτόνων με παρόμοιο μηχανισμό δράσης θα δημιουργήσει μια τάση επιλογής που θα επιτρέψει στα ανθεκτικά άτομα να αναπτυχθούν.

210 Ανθεκτικότητα των ζιζανίων στα ζιζανιοκτόνα Η ανθεκτικότητα εξαρτάται από χαρακτηριστικά του ζιζανίου αλλά και του ζιζανιοκτόνου: B. Όσον αφορά τα Ζιζανιοκτόνα: 2. Ζιζανιοκτόνα που αφήνουν υπολείμματα στο έδαφος : Η μεγάλη διάρκεια των υπολειμμάτων αυτών έχει σαν αποτέλεσμα την συνεχιζόμενη εξόντωση των μη ανθεκτικών βιότυπων, με αποτέλεσμα να ωφελούνται τα ανθεκτικά άτομα.

211 Ανθεκτικότητα των ζιζανίων στα ζιζανιοκτόνα Η ανθεκτικότητα εξαρτάται από χαρακτηριστικά του ζιζανίου αλλά και του ζιζανιοκτόνου: B. Όσον αφορά τα Ζιζανιοκτόνα: 3. Ζιζανιοκτόνα με πολύ εξειδικευμένο μηχανισμό δράσης: Αν ένα ζιζανιοκτόνο στοχεύει σε ένα μόνο σημείο του ζιζανίου, τότε ο βιότυπος του ζιζανίου χρειάζεται να είναι διαφορετικός μόνο σε αυτό το σημείο για να είναι ανθεκτικός. Έτσι η ανάπτυξη ανθεκτικότητας απέναντι σε τέτοια ζιζανιοκτόνα θα είναι ταχύτερη σε σχέση με ζιζανιοκτόνα που στοχεύουν σε πολλαπλά σημεία του ζιζανίου.

212 Ανθεκτικότητα των ζιζανίων στα ζιζανιοκτόνα Οι μηχανισμοί ανθεκτικότητας στα ζιζανιοκτόνα μπορούν να διαχωριστούν σε δύο κατηγορίες. A. Οι μηχανισμοί που αποκλείουν το μόριο του ζιζανιοκτόνου από το σημείο του φυτού όπου ασκείται η τοξική δράση. Ο αποκλεισμός του μορίου του ζιζανιοκτόνου γίνεται με τους εξής τρόπους: 1. Διαφορά στην πρόσληψη του ζιζανιοκτόνου 2. Διαφορά στην μεταφορά 3. Περιορισμός 4. Μετατροπή του ζιζανιοκτόνου

213 Ανθεκτικότητα των ζιζανίων στα ζιζανιοκτόνα 1. Διαφορά στην πρόσληψη του ζιζανιοκτόνου: Στους ανθεκτικούς βιότυπους τα ζιζανιοκτόνα δεν προσλαμβάνονται άμεσα λόγω μορφολογικών ιδιαιτεροτήτων όπως υπερπαραγωγή κεριού, μειωμένη επιφάνεια φύλλων κτλ. 2. Διαφορά στην μεταφορά: Στους ανθεκτικούς βιότυπους η αποπλαστική και συμπλαστική μεταφορά του ζιζανιοκτόνου είναι μειωμένη λόγω διάφορων μετατροπών στα παραπάνω συστήματα.

214 Ανθεκτικότητα των ζιζανίων στα ζιζανιοκτόνα 3. Περιορισμός: Τα ζιζανιοκτόνα περιορίζονται σε διάφορα σημεία πριν φτάσουν στο σημείο δράσης τους π.χ. μερικά λιπόφιλα ζιζανιοκτόνα μπορούν να ακινητοποιηθούν σε αδένες πλούσιους σε λιπίδια (Stegink and Vaughn, 1988). 4. Μετατροπή του ζιζανιοκτόνου: Το ζιζανιοκτόνο μεταβολίζεται πριν δράσει, με ρυθμό τέτοιο ώστε το φυτό να επιζεί. Οι βιοχημικές αντιδράσεις πουμεταβολίζουν τα ζιζανιοκτόνα ανήκουν σε τέσσερις μεγάλες κατηγορίες: οξείδωση, αναγωγή, υδρόλυση, και σύζευξη.

215 Ανθεκτικότητα των ζιζανίων στα ζιζανιοκτόνα Οι μηχανισμοί ανθεκτικότητας στα ζιζανιοκτόνα μπορούν να διαχωριστούν σε δύο κατηγορίες. B. Οι μηχανισμοί που μεταβάλλουν το σημείο όπου δρα το ζιζανιοκτόνο και είναι οι εξής: 1. Αλλαγή στο σημείο δράσης 2. Υπερπαραγωγή του σημείου δράση

216 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση το βρώσιμο τμήμα Η ταξινόμηση με βάση το βρώσιμο τμήμα βασίζεται στο τμήμα του λαχανικού (ρίζα ή άλλο υπόγειο βλαστικό όργανο, βλαστός, φύλλα, άνθη καρποί, κ.λ.π.) που χρησιμοποιείται ως τροφή. Η ταξινόμηση των λαχανικών με βάση το βρώσιμο τμήμα τους έχει ως εξής: Λαχανικά που καλλιεργούνται για το υπόγειο τμήμα τους Διακρίνονται 3 υποκατηγορίες: Βολβώδη: κρεμμύδι, πράσο, σκόρδο Κονδυλώδη: πατάτα Ριζοκονδυλώδη: παντζάρι, καρότο, ρεπάνι, γλυκοπατάτα, κολοκύθι. Λαχανικά που καλλιεργούνται για τον υπέργειο βλαστό Τρώγεται μόνο ο υπέργειος τρυφερός βλαστός Γογγύλι Σπαράγγι.

217 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση το βρώσιμο τμήμα Φυλλώδη λαχανικά Στην κατηγορία αυτή κατατάσσονται τα λαχανικά που καλλιεργούνται για βρώση είτε μόνο των φύλλων είτε ολόκληρο το βλαστικό υπέργειο μέρος, (φύλλα και τρυφερά στελέχη) όπως μαρούλι, αντίδι, ραδίκι, κεφαλωτό λάχανο, λάχανο, σέλινο, μαϊντανός, άνηθος, ο μάραθος, σπανάκι. Λαχανικά που καλλιεργούνται για τα ανώριμα άνθη Στην κατηγορία αυτή ανήκουν το κουνουπίδι, το μπρόκολο και η αγκινάρα.

218 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση το βρώσιμο τμήμα Καρποδοτικά λαχανικά Στην κατηγορία αυτή ανήκουν τα λαχανικά των οποίων το βρώσιμο τμήμα είναι οι καρποί. Λαχανικά που καλλιεργούνται για τους ανώριμους καρπούς (αγγούρι, κολοκυθάκι, πιπεριά, μελιτζάνα, φασολάκι και η μπάμια). Λαχανικά που καλλιεργούνται για τους ώριμους καρπούς ( πεπόνι, καρπούζι, η ώριμη πιπεριά ) Λαχανικά που καλλιεργούνται για τα σπέρματά τους Στην κατηγορία αυτή κατατάσσονται τα λαχανικά των οποίων το βρώσιμο τμήμα δεν είναι ολόκληρος ο καρπός αλλά μόνο τα σπέρματά του όπως ο αρακάς

219 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τις απαιτήσεις τους σε θερμοκρασία Τα καλλιεργούμενα στην Ελλάδα λαχανικά προέρχονται από διάφορα ανά τον κόσμο κέντρα καταγωγής (Αφρική, Ασία, Αμερική), τα οποία συχνά έχουν τελείως διαφορετικό κλίμα μεταξύ τους. Γι αυτό το λόγο, χαρακτηρίζονται από τελείως διαφορετική μεταξύ τους οικολογική προσαρμοστικότητα και παρουσιάζουν σημαντικές διαφορές μεταξύ τους ως προς την θερμοκρασία. Αυτά που κατάγονται από ψυχρότερα κλίματα (ψυχροανθεκτικά) αναπτύσσονται σε χαμηλές θερμοκρασίες (7-12 ο C), ενώ εκείνα που προέρχονται από υποτροπικές και τροπικές χώρες (θερμοαπαιτητικά) απαιτούν υψηλές θερμοκρασίες (15-22 ο C) για να αναπτυχθούν.

220 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τον τρόπο επικονίασης των ανθέων Ανάλογα με τον τρόπο που μεταφέρεται η γύρη από τους ανθήρες των στημόνων στον ύπερο, τα λαχανικά διακρίνονται σε σταυρογονιμοποιούμενα εντομόφιλα (μεταφορά γύρης με τα έντομα), σταυρογονιμοποιούμενα ανεμόφιλα (μεταφορά γύρης με τον άνεμο) και αυτογονιμοποιούμενα (μεταφορά γύρης μόνο απότα αρσενικά στα θηλυκά όργανα του ιδίου άνθους).

221 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τον τρόπο πολλαπλασιασμού τους Με βάση αυτό το κριτήριο, τα λαχανικά ταξινομούνται σε αυτά που στην καλλιεργητική πράξη αναπαράγονται εγγενώς δηλαδή με σπόρο, και σε αυτά που αναπαράγονται με αγενή βλαστικά όργανα, όπως οι κόνδυλοι και οι βολβοί.

222 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση την διάρκεια του καλλιεργητικού κύκλου Με βάση αυτό το κριτήριο τα λαχανικά κατατάσσονται σε ετήσια και πολυετή.

223 Συστηματική βοτανική των φυτών μεγάλης καλλιέργειας Στην κατηγορία αυτή ανήκουν ετήσια κυρίως φυτά των οποίων η καλλιέργεια πραγματοποιείται κατά κανόνα σε μεγάλες εκτάσεις. Χειμωνιάτικα σιτηρά Σιτάρι (Triticum), Κριθή (Hordeum), Βρώμη ήαβένα (Avena). Βασίλειο: Φυτά (Plantae) Φυτά (Plantae) Φυτά (Plantae) Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta) Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta) Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta) Ομοταξία: Μονοκοτυλήδονα (Liliopsida) Μονοκοτυλήδονα (Liliopsida) Μονοκοτυλήδονα (Liliopsida) Τάξη: Κυπειρώδη (Cyperales) Κυπειρώδη (Cyperales) Κυπειρώδη (Cyperales) Οικογένεια: Ποοειδή (Poaceae) ή Ποοειδή (Poaceae) ή Ποοειδή (Poaceae) ή Αγρωστώδη(Gramineae) Αγρωστώδη(Gramineae) Αγρωστώδη(Gramineae) Γένος: Σιτάρι (Triticum) Κριθή (Hordeum) L. Βρώμη Αβένα (Avena)

224 Συστηματική βοτανική των βιομηχανικών φυτών Στην κατηγορία αυτή ανήκουν ετήσια κυρίως φυτά των οποίων η καλλιέργεια πραγματοποιείται κατά κανόνα σε μεγάλες εκτάσεις. Βιομηχανικά φυτά βαμβάκι, ζαχαρότευτλα, πατάτα Βασίλειο Φυτά (Plantae) Φυτά (Plantae) Φυτά (Plantae) Συνομοταξία Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta) Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta) Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta) Ομοταξία Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida) Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida) Τάξη Σολονάλες (Solanales) Caryophyllales Malvales Οικογένεια Σολανίδες (Solanaceae) Amaranthaceae Malvaceae Γένος Πατάτα (Solanum) Ζαχαρότευτλα (Beta) Βαμβάκι (Gossypium)

225 Βιβλιογραφία Κουτσός, Θ.Β Αρωματικά και Φαρμακευτικά Φυτά. Εκδόσεις Ζήτη. Θεσσαλονίκη. Μπαμπαλώνας Δ. Κοκκίνη Σ Συστηματική Βοτανική. Εκδόσεις Αιβαζή

226 Ζιζανιολογία

227 Παραβολή: Απλή ιστορία, που αφηγούνταν ο Χριστός και θύμιζαν την καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Ο Χριστός διηγήθηκε την παραβολή, γιατί ήθελε να τους δώσει να καταλάβουν με τι μοιάζει η Εκκλησία. Χωράφι: είναι η βασιλεία του Θεού. Σπόρος: κάθε άνθρωπος Παραβολή των ζιζανίων Παραβολή: Απλή ιστορία, που αφηγούνταν ο Χριστός και θύμιζε την καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Ο Χριστός διηγήθηκε την παραβολή, γιατί ήθελε να τους δώσει να καταλάβουν με τι μοιάζει η Εκκλησία. Χωράφι: είναι η βασιλεία του Θεού. Σπόρος: κάθε άνθρωπος Ζιζάνια: Όσοι άνθρωποι καλλιεργούν κακούς λογισμούς

228 Παραβολή: Απλή ιστορία, που αφηγούνταν ο Χριστός και θύμιζαν την καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Ο Χριστός διηγήθηκε την παραβολή, γιατί ήθελε να τους δώσει να καταλάβουν με τι μοιάζει η Εκκλησία. Χωράφι: είναι η βασιλεία του Θεού. Σπόρος: κάθε άνθρωπος Παραβολή των ζιζανίων Κάποτε ένας άνθρωπος έσπειρε στο χωράφι του σπόρο και περίμενε να βλαστήσουν οι καρποί. Το ίδιο βράδυ ένας εχθρός του πήγε, έσπειρε ζιζάνια ανάμεσα στο σιτάρι. Περνάει έτσι λίγος καιρός και μόλις βλάστησαν τα σπαρτά, φάνηκαν μαζί και τα ζιζάνια. Οι δούλοι του οικοδεσπότη μόλις βλέπουν τι έχει συμβεί, πηγαίνουν να τον βρουν και του λένε: «Κύριε, δεν έσπειρες καλό σπόρο στο χωράφι σου; Πώς λοιπόν έχει ζιζάνια;». Ο οικοδεσπότης αμέσως κατάλαβε πως κάποιος εχθρός θα το έκανε αυτό και το λέει στους δούλους. Τότε εκείνοι του προτείνουν: «Θέλεις να πάμε να τα μαζέψουμε;». Αυτός όμως, τους απαντά: «Όχι, μη βιάζεστε, γιατί μπορεί μαζεύοντας τα ζιζάνια να ξεριζώσετε μαζί μ' αυτά και το σιτάρι. Αφήστε και τα δύο μαζί μέχρι να έρθει η ώρα του θερισμού. Τοτε θα πω στους θεριστές: «Μαζέψτε πρώτα τα ζιζάνια και κάντε τα δεμάτια, για να τα κάψετε. Το σιτάρι όμως να το μαζέψετε και να το βάλετε στην αποθήκη μου».

229 Παραβολή: Απλή ιστορία, που αφηγούνταν ο Χριστός και θύμιζαν την καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Ο Χριστός διηγήθηκε την παραβολή, γιατί ήθελε να τους δώσει να καταλάβουν με τι μοιάζει η Εκκλησία. Χωράφι: είναι η βασιλεία του Θεού. Σπόρος: κάθε άνθρωπος Ιστορική αναδρομή - Ζιζάνια Η χρήση χημικών ουσιών για τον έλεγχο των ζιζανίων χρονολογείται από την εποχή της κλασσικής αρχαιότητας στην Ελλάδα και στην Ρώμη. Τα φυτοφάρμακα ή αλλιώς φυτοπροστατευτικά αναπτύχθηκαν τα τελευταία εξήντα περίπου χρόνια. Το 1942 ο Ελβετός Muller ανακαλύπτει το DDT, ενώ το 1946 τα εργαστήρια της εταιρίας φαρμάκων BAYER κατασκευάζουν το παραθείο. Τα πρώτα χρόνια της ανακάλυψής τους, η συμβολή τους στην προστασία της αγροτικής παραγωγής, γέννησε πολλές ελπίδες για τη λύση του προβλήματος τροφής που αντιμετώπιζε η ανθρωπότητα με την αύξηση του πληθυσμού.

230 Παραβολή: Απλή ιστορία, που αφηγούνταν ο Χριστός και θύμιζαν την καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Ο Χριστός διηγήθηκε την παραβολή, γιατί ήθελε να τους δώσει να καταλάβουν με τι μοιάζει η Εκκλησία. Χωράφι: είναι η βασιλεία του Θεού. Σπόρος: κάθε άνθρωπος Ιστορική αναδρομή Ζιζάνια Κατά τη διάρκεια του Β Παγκόσμιου πόλεμου, η εντομοκτόνος δράση του DDT (1942), χρησιμοποιήθηκε ευρέως για την προστασία της γεωργικής παραγωγής, ανακαλύφθηκε στην Ελβετία, ενώ εντομοκτόνα οργανοφωσφωρικά μίγματα παρασκευάστηκαν στην Γερμανία. Το 1945 το πρώτο καρβαμιδικό ζιζανιοκτόνο που δρα στο έδαφος παράχθηκε από Άγγλους εργάτες, ενώ το οργανοχλωριακό Chlordane κυκλοφόρησε στην Αμερική και την Γερμανία.

231 Παραβολή: Απλή ιστορία, που αφηγούνταν ο Χριστός και θύμιζαν την καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Ο Χριστός διηγήθηκε την παραβολή, γιατί ήθελε να τους δώσει να καταλάβουν με τι μοιάζει η Εκκλησία. Χωράφι: είναι η βασιλεία του Θεού. Σπόρος: κάθε άνθρωπος Ιστορική αναδρομή Ζιζάνια Στην περίοδο μεταξύ 1950 και 1955 παράγωγα ουρίας χρησιμοποιήθηκαν ως ζιζανιοκτόνα στην Αμερική. Μεταξύ 1955 και 1960 άλλα καινούργια προϊόντα περιελάμβαναν ζιζανιοκτόνες τριαζίνες και τεταρτοταγή αμμωνιακά ζιζανιοκτόνα. Τα Dichlobenil, Trifluralin, Bromoxynil περιγράφηκαν μεταξύ 1960 και 1965 και το μυκητοκτόνο Benomil. Τα πρώτα ζιζανιοκτόνα παράγωγα της ουρίας, συντέθηκαν την δεκαετία του 50 και ήταν αλειφατικά παράγωγα τα οποία δεν χρησιμοποιήθηκαν εκτεταμένα. Σήμερα, σχεδόν όλα τα παράγωγα της ουρίας με καλή ζιζανιοκτόνο δράση περιέχουν 3 υποκαταστάτες των αμινομάδων και ένα υδρογόνο, το οποίο σχηματίζει δεσμούς υδρογόνου και σχηματίζει και ενισχύει την ζιζανιοκτόνο δράση των ουσιών.

232 Παραβολή: Απλή ιστορία, που αφηγούνταν ο Χριστός και θύμιζαν την καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Ο Χριστός διηγήθηκε την παραβολή, γιατί ήθελε να τους δώσει να καταλάβουν με τι μοιάζει η Εκκλησία. Χωράφι: είναι η βασιλεία του Θεού. Σπόρος: κάθε άνθρωπος Ιστορική αναδρομή - Ζιζάνια Η χημική καταπολέμηση των εχθρών των καλλιεργειών στη χώρα μας άρχισε ουσιαστικά γύρω στα 1945 στις φυτείες των σιτηρών (καταλάμβαναν πάνω από στρέμματα) με την εμφάνιση σε αυτές των πλατύφυλλων ζιζανίων. Η παράλειψη εφαρμογής συστημάτων αμειψισποράς (προώθηση της μονοκαλλιέργειας) και η εντατικοποίηση της ανόργανης λίπανσης με εμφάνιση των αζωτούχων οδήγησε στον πολλαπλασιασμό των αγρωστωδών ζιζανίων (π.χ. αγριοβρώμης, βέλιουρα κ.ά.).

233 Ζιζάνια Ζιζάνια είναι τα φυτά τα οποία αναπτύσσονται για κάποια συγκεκριμένη χρονική στιγμή κατά την οποία δεν είναι επιθυμητά, με αποτέλεσμα να μην είναι χρήσιμα αλλά αντίθετα να αποτελούν σημαντικό πρόβλημα. τις καλλιέργειες μας.