ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΒΟΤΑΝΙΚΗ / ΖΙΖΑΝΙΟΛΟΓΙΑ

Transcript

1 ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΒΟΤΑΝΙΚΗ / ΖΙΖΑΝΙΟΛΟΓΙΑ ΕΑΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ Α. Λιόπα-Τσακαλίδη ΤΜΗΜΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΩΝ ΓΕΩΠΟΝΩΝ ΤΕΙ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

2 Στόχος μαθήματος: Είναι η μελέτη, η αναγνώριση, η ταξινόμηση και η επιστημονική ονομασία των διαφόρων φυτικών οργανισμών. Η διδασκαλία ειδικών γνώσεων που αφορούν στη μελέτη των βασικών αρχών της βιολογίας των ζιζανίων. Η απόκτηση βασικών γνώσεων σχετικών με τις σύγχρονες μεθόδους αντιμετώπισης των ζιζανίων και με τις εφαρμογές των φυτορρυθμιστικών ουσιών στη γεωργική πράξη.

3 Περιγραφή μαθήματος: Α. Συστηματική βοτανική: Ιστορική εξέλιξη - Περιεχόμενο της Συστηματικής Βοτανικής. Ταξινομικά συστήματα. Ονοματολογία. Γενεαλογικό δένδρο των εμβίων όντων και αθροίσματα (Κρυπτόγαμα, Πτεριδόφυτα, Σπερματόφυτα). Σπερματόφυτα: Γυμνόσπερμα Αγγειόσπερμα (φυλογένεση, γενικοί χαρακτήρες. βλαστητικά και αναπαραγωγικά όργανα. Επικονίασηγονιμοποίηση. Σπέρμα-καρπός. Άνθος - ταξιανθίες-συμμετρία και διαγράμματα ανθέων - Σχηματισμός των γαμετοφύτων -Γονιμοποίηση - Είδη καρπών. Οικονομική σημασία των αγγειοσπέρμων. Χαρακτηριστικοί αντιπρόσωποι δικότυλων και μονοκότυλων αγγειοσπέρμων φυτών γεωργικού ενδιαφέροντος.

4 Περιγραφή μαθήματος: Β. Ζιζανιολογία: Ταξινόμηση, βιολογία και οικολογία ζιζανίων φυτών. Αρχές και μέθοδοι διαχείρισης ζιζανίων με τη χρήση καλλιεργητικών, βιολογικών, φυσικών και χημικών μέσων αντιμετώπισης. Αλληλεπίδραση ζιζανίων με τις καλλιέργειες. Ζιζανιοκτόνα. Τρόποι ορθής εφαρμογής των ζιζανιοκτόνων και των φυτορρυθμιστικών ουσιών..

5 Βιβλιογραφία: 1. Leadlay, EA and Jury SL. (2006). Taxonomy and plant conservation: the cornerstone of the conservation and the sustainable use of plants. Cambridge University Press. 2. Monaco TJ, Weller SC, Ashton FM Weed Science. Principles and Practices. 4th ed., New York: John Wiley & Sons. 3. Ελευθεροχωρινός, Η.Γ., Ζιζανιολογία. 3η Έκδοση, Αγροτύπος, σελ Μπαμπαλώνας Δ., Κοκκίνη Σ Συστηματική Βοτανική: φυλογενετική φαινετική προσέγγιση της ταξινόμησης των φυτικών οργανισμών. Εκδόσεις Αϊβάζη. Θεσσαλονίκη, σελ Πασπάτης, Ε. Α., φυτορρυθμιστικές oυσίες (φυτορμόνες). Ο ρόλος τους στα φυτά. Οι εφαρμογές τους στις καλλιέργειες. 2η Έκδοση, Αθήνα, Εκδόσεις Αγροτύπος, σελ. 470.

6 Συστηματική Βοτανική

7 Η Συστηματική Βοτανική είναι κλάδος της Βοτανικής. Η Συστηματική βοτανική έχει ως κύριο αντικείμενο την ταξινόμηση των φυτών, δηλαδή 1. τη μελέτη και την περιγραφή της ποικιλομορφίας των φυτικών οργανισμών, 2. τη διερεύνηση των αιτίων και των συνεπειών αυτής της ποικιλομορφίας και 3. τη χρησιμοποίηση των δεδομένων που προκύπτουν για την κατανόηση και ερμηνεία της εξελικτικής πορείας και των συγγενικών σχέσεων των οργανισμών αυτών.

8 Στη Συστηματική Βοτανική χρησιμοποιείται συχνά ο όρος συστηματική κατάταξη, με τον οποίο εννοούμε την πορεία που ακολουθούμε για τη δημιουργία ενός λογικού συστήματος κατηγοριών ή βαθμίδων, κάθε μία από ης οποίες περιλαμβάνει έναν αριθμό οργανισμών ανάλογα με το βαθμό συγγένειάς τους και οι οποίες επιτρέπουν εύκολη αναφορά στους οργανισμούς που περιλαμβάνουν.

9 Η τεράστια ποικιλομορφία των οργανισμών, οι οποίοι ξεπερνούν τα είδη καθώς και η ανάγκη συνεννόησης των επιστημόνων και τεχνικών που ασχολούνται με αυτούς κάνει φανερή τη σημασία ταξινόμησής τους σε ένα σύστημα.

10 Το ιστορικό της κατάταξης των οργανισμών ξεκινά με την εμφάνιση του ανθρώπου. Οι πρώτες σοβαρές προσπάθειες κατάταξης έγιναν από τους αρχαίους 'Έλληνες φιλόσοφους Αριστοτέλη και Θεόφραστο, οι οποίοι θεωρούνται θεμελιωτές της Ζωολογίας και της Βοτανικής αντίστοιχα. Από τότε μέχρι σήμερα έχουν εκπονηθεί πολλά συστήματα κατάταξης των οργανισμών. Τα σύγχρονα συστήματα έχουν προκύψει μετά από μακρόχρονες έρευνες και χρήση ενός πολύ μεγάλου αριθμού πηγών. Στο διάστημα αυτό διαμορφώθηκαν διάφορες κατηγορίες συστημάτων ανάλογα με τα κριτήρια που χρησιμοποιούν.

11 Κύριες ταξινομικές μονάδες

12 Κύριες ταξινομικές μονάδες Βασίλειο (Kingdom): είναι η ανώτερη ταξινομική βαθμίδα και περιλαμβάνει ένα ή περισσότερα αθροίσματα. Διαίρεση ή φύλο ή Συνομοταξία (Phylum): περιλαμβάνει μία ή περισσότερες κλάσεις. Κλάση ή Ομοταξία (Class): περιλαμβάνει μία ή περισσότερες τάξεις. Τάξη (Order): περιλαμβάνει μία ή περισσότερες οικογένειες. Οικογένεια (Family): περιλαμβάνει ένα ή περισσότερα γένη. Γένος (Genus): περιλαμβάνει ένα ή περισσότερα είδη. Είδος (Species)

13 Είδος (species) Σε όλα τα συστήματα κατάταξης των οργανισμών το είδος (species) είναι η θεμελιώδης ταξινομική βαθμίδα. Είδος είναι ένα περιορισμένο σύνολο ατόμων που χαρακτηρίζεται από κοινά, σταθερά και κληρονομήσιμα γνωρίσματα και το οποίο πετυχαίνει την κατά το δυνατόν μεγαλύτερη αναπαραγωγική απομόνωση. Στα σύγχρονα συστήματα ταξινόμηση για τον καθορισμό της έννοιας του είδους των φυτών χρησιμοποιούνται πολλά κριτήρια όπως μορφολογικά, γενετικά, φυλογενετικά κ.ά.

14 Καταγωγή και εξάπλωση των ειδών των φυτών

15 Καταγωγή και εξάπλωση των ειδών των φυτών Κανένα είδος φυτού δεν εμφανίσθηκε ταυτόχρονα σ' όλα τα μέρη της γης. Για κάθε φυτικό είδος υπάρχει πάντα μια γεωγραφική περιοχή όπου πρωτοεμφανίσθηκε και έγινε η αφετηρία για την εξάπλωσή του. Η περιοχή της πρωτοεμφάνισης ένός φυτικού είδους ονομάζεται κέντρο καταγωγής του είδους. Η τυχόν εξάπλωση ενός είδους και σε άλλα μέρη ξεκίνησε από το κέντρο καταγωγής του. Όλα τα είδη των φυτών είχαν και έχουν τις ευκαιρίες να διαδοθούν σε όλα τα μέρη της γης. Η εξάπλωση των φυτών έγινε και γίνεται με τη παρέμβαση αβιοτικών (αέρας, νερό) και βιοτικών παραγόντων (άλλα φυτά, ζώα, άνθρωπος). Ο άνθρωπος άθελα ή ηθελημένα είχε και έχει το μεγαλύτερο ρόλο στην εξάπλωσή τους.

16 Καταγωγή και εξάπλωση των ειδών των φυτών Κάποια φυτικά είδη δεν ξεπέρασαν την περιοχή που εμφανίσθηκαν, διότι δεν κατάφεραν να προσαρμοσθούν σε περιβάλλοντα διαφορετικά από εκείνα που εμφανίστηκαν. Μερικά μάλιστα επιβίωσαν αποκλειστικά και μόνο σε μια περιοχή που μπορεί να είναι μια πεδιάδα ή ακόμη μια κοιλάδα μερικών τετραγωνικών χιλιομέτρων. Τα φυτά αυτά, με την πολύ περιορισμένη εξάπλωση, χαρακτηρίζονται ως ενδημικά φυτά αυτού του τόπου. Τυπικό παράδειγμα ενδημικού φυτού είναι η μαστίχα της Χίου.

17 Καταγωγή και εξάπλωση των ειδών των φυτών Η χώρα μας έχει περίπου 1150 ενδημικά αυτοφυή φυτά (είδη και υποείδη). Σε σύγκριση με τα ενδημικά άλλων χωρών, ακόμη και των γειτονικών, ο αριθμός των ενδημικών φυτών της χώρας μας είναι εντυπωσιακός π.χ. η Βουλγαρία έχει περί τα 150 ενδημικά φυτά, η Παλαιά Γιουγκοσλαβία περί τα 100, ενώ υπάρχουν και χώρες όπως η Αγγλία που δεν έχουν ενδημικά φυτά. Άλλα πάλι φυτά μπορούν να επιβιώσουν ως αυτοφυή ή καλλιεργούμενα σε περισσότερα ή λιγότερα μέρη (γεωγραφικά μήκη και πλάτη) της γης.

18 . Ιστορία ταξινομικών συστημάτων

19 . Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Τα σύγχρονα ταξινομικά συστήματα έχουν προκύψει μετά από μακρόχρονες έρευνες και μακρόχρονη εμπειρία. Η ιστορία της ταξινόμησης των φυτών έχει τις ρίζες της στην προϊστορική εποχή, κατά την οποία οι άνθρωποι γνώριζαν και χρησιμοποιούσαν τα περισσότερα από τα σημαντικά φυτά διατροφής, που καλλιεργούνται σήμερα. Η ταξινόμηση από τους πρωτόγονους ανθρώπους στηρίζονταν στις χρήσιμες και βλαβερές ιδιότητες των φυτών. Αυτού του είδους η ταξινόμηση αναπτύχθηκε μέσα στις κοινωνίες της εποχής εκείνης για τις ανάγκες τους χωρίς να στηρίζεται σε επιστημονική προσπάθεια.

20 . Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Εκείνο που οδήγησε τον άνθρωπο στο να ασχοληθή με τα φυτά ήταν, αφ' ενός μεν η φροντίδα για εξασφάλιση τροφής και υλικών απο τα φυτά για τις ανάγκες του, αφ' ετέρου δε η εύρεση φαρμάκων απο τα φυτά για θεραπευτικούς σκοπούς. Οι Αλμέριοι, που ήταν ο πρώτος λαός στην Δυτική Μεσόγειο κατα την Νεολιθική εποχή, καλλιεργούσαν την ελιά ενώ υπάρχουν ενδείξεις ότι μάζευαν και αγριοστάφυλλα. Στο τέλος της Νεολιθικής περιόδου, η συσσώρευσις γνώσεων σχετικά με τα φυτά, οδήγησε στην αποτύπωση αυτών των γνώσεων πάνω σε πλάκες, σ' ανάγλυφα και σε αγγεία όπως έκαναν οι Κινέζοι, οι Ελληνες και οι λαοί της Μεσοποταμίας.

21 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Αριστοτέλης Θεμελιωτής της βιολογικής κατάταξης θεωρείται αναμφίβολα ο Αριστοτέλης ( π.χ.) με το περί φυτών και το Φυσικά του. Ο Αριστοτέλης κατέταξε τον έμβιο κόσμο σε δύο βασίλεια, των φυτών και των ζώων.

22 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Θεόφραστος Ο Θεόφραστος ο Ερέσιος ( π.χ.) ήταν φιλόσοφος της αρχαιότητας. Θεωρείται συνεχιστής του έργου του Αριστοτέλη. Ο πρώτος που δημιούργησε ένα σταθερό και λογικό ταξινομικό σύστημα των φυτών.

23 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Θεόφραστος Ο Θεόφραστος περιέγραψε και ταξινόμησε περίπου 480 φυτικά taxa. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποίησε κυρίως τους περισσότερο εμφανείς χαρακτήρες της μορφολογίας τους και διαδοχικά όλο και περισσότερα λεπτομερή μορφολογικά γνωρίσματα. Αυτός πρώτος διέκρινε τις κύριες βλαστητικές μορφές των φυτών διαιρώντας τα σε δέντρα, θάμνους, φρύγανα και πόες. Αναγνώρισε διαφορές στα φυτά, όπως στη μορφή της στεφάνης, τις θέσεις της ωοθήκης, τα συμφυή και ελεύθερα πέταλα, τις ταξιανθίες, τους καρπούς κ.ά.

24 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Θεόφραστος Μερικοί από τους όρους που χρησιμοποίησε ο Θεόφραστος για τα φυτά χρησιμοποιούνται ακόμη και σήμερα με την ίδια έννοια. Ακόμα μερικά από τα ονόματα που χρησιμοποίησε στο περίφημο έργο του «Περί φυτών ιστορίας» χρησιμοποιήθηκαν αργότερα από το Λινναίο και έτσι χρησιμοποιούνται και σήμερα.

25 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Ρωμαίος Πλίνιος ο Πρεσβύτερος (Gaius Plinius Secundus) Αργότερα ο Ρωμαίος Πλίνιος ο Πρεσβύτερος (Gaius Plinius Secundus, μ.χ.) αφιέρωσε εννέα από τους τριανταεπτά τόμους του έργου του «Historia naturalis» («Φυσική ιστορία») στα φαρμακευτικά φυτά.

26 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Διοσκορίδης Ο πιο σημαντικός βοτανικός της αρχαιότητας μετά το Θεόφραστο ήταν ο Πεδάνιος Διοσκορίδης (1ος αιώνας μ.χ), γιατρός από τα Ανάζαρβα της Κιλικίας, ο οποίος στο έργο του «Περί ύλης ιατρικής» («De materia medica») περιέγραψε περίπου 600 φυτικά taxa.

27 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Διοσκορίδης Στο έργο αυτό ο ιοσκορίδης εξετάζει τα φυτά περισσότερο από πρακτική άποψη και κυρίως τη φαρμακευτική τους σημασία. Το βιβλίο αυτό του ιοσκορίδη υπήρξε η βασική πηγή πληροφοριών για τα φυτά σχεδόν μέχρι το 16ο αιώνα.

28 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Από το 17ο περίπου αιώνα τα φυτά άρχισαν να γίνονται αντικείμενο μελέτης όχι μόνο για την πρακτική τους αξία αλλά και για την ύπαρξή τους, δηλ από θεωρητική άποψη. Αξιόλογοι βοτανικοί της εποχής εκείνης ήταν ο Ελβετός Gaspar Bauhin ( ), ο Άγγλος John Ray ( ), ο Γάλλος Joseph Pitton de Tournefort ( ) κ.ά. Ο G.Bauhin το 1623 δημοσίευσε το έργο του «Pinax theatri botanici», έναν κατάλογο περίπου ειδών με τα συνώνυμά τους, δηλ τα διάφορα ονόματα που έδιναν σε κάθε είδος προηγούμενοι ερευνητές. Στο έργο αυτό, το οποίο μπορεί να θεωρηθεί πρόδρομος των έργων του Λινναίου, γίνεται σε πολλές περιπτώσεις χρήση διωνύμων χωρίς όμως σταθερό τρόπο.

29 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Κάρολος Λινναίος (Carl von Linne) Σουηδός επιστήμονας Carl Linne (γιατρός και βοτανολόγος) γεννήθηκε το Αποκαλείται ο Πατέρας της Συστηματικής Βοτανικής Ίδρυσε ένα σύγχρονο σύστημα ονοματολογίας.

30 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Κάρολος Λινναίος (Carl von Linne) Θεμελιωτής της σύγχρονης ταξινόμησης των φυτών αλλά και των ζώων θεωρείται αναμφισβήτητα ο Σουηδός Carl Linne, γνωστός περισσότερο ως Carolus Linnaeus ( Κάρολος Λινναίος, ), ένας από τους μεγαλύτερους βιολόγους όλων των εποχών.

31 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Κάρολος Λινναίος (Carl von Linne) Το έργο του για τους συστηματικούς θεωρείται πολύ σημαντικό, αφού το σύστημα ονοματολογίας που χρησιμοποιούμε σήμερα είναι ουσιαστικά δικό του. Σημαντικότερα έργα του είναι το «Systema naturae» (1735), «Genera plantarum» (1737) «Species plantarum» (1753).

32 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Κάρολος Λινναίος (Carl von Linne) Το πρώτο περιλαμβάνει την ταξινόμηση όλων των γνωστών τότε ζώων, ορυκτών και Φυτών σε μία γενική μορφή.

33 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Κάρολος Λινναίος (Carl von Linne) Το δεύτερο περιλαμβάνει σύντομες περιγραφές πολλών φυτικών γενών.

34 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Κάρολος Λινναίος (Carl von Linne) Το τρίτο περιλαμβάνει τα ονόματα και σύντομες περιγραφές πολλών φυτικών ειδών, καθώς και ορισμένα άλλα στοιχεία.

35 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Κάρολος Λινναίος (Carl von Linne) Στο έργο αυτό εφαρμόζει για όλα τα είδη με ένα σταθερό τρόπο τη διπλή ονομασία. Ο κατάλληλος αυτός τρόπος εμφάνισης των ονομάτων των ειδών από το Λινναίο οδήγησε στην παγκόσμια αποδοχή και υιοθέτησή του, που εδώ και πολλά χρόνια είναι υποχρεωτικός.

36 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Κάρολος Λινναίος (Carl von Linne) Τα τρία αυτά έργα του Λινναίου έχουν επανεκδοθεί πολλές φορές. Στα δύο τελευταία ο Λινναίος ταξινομεί τα φυτά σύμφωνα με το τεχνητό του «φυλετικό σύστημα» («systema sexuale»), όπως το ονομάζει. Πάντως αν και τεχνητό το σύστημα του Λινναίου θεωρείται πολύ σημαντικό εξαιτίας της απλότητάς του. * Ο Λινναίος ήταν ο πρώτος που κατέταξε τον άνθρωπο στο είδος Homo sapiens Με αυτό οι βοτανικοί μπορούν με λογικό, σταθερό και εύκολο τρόπο να αναφέρονται στις ονομασίες των φυτών.

37 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Κάρολος Λινναίος (Carl von Linne) Τα αμέσως επόμενα χρόνια το έργο του Λινναίου συνεχίσθηκε από μαθητές και συνεργάτες του σε διάφορες χώρες. Το σύστημα του δεν έγινε αποδεκτό από όλους τους επιστήμονες της εποχής εκείνης αλλά συνέχισε να κυριαρχεί στις ταξινομικές εργασίες μέχρι σχεδόν τα μέσα του 19ου αιώνα.

38 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Κάρολος Δαρβίνος (Charles Darwin) Γεννήθηκε στην Αγγλία, σπούδασε Ιατρική, Θεολογία. Ο Δαρβίνος δημοσίευσε το Νοέμβριο του 1859 το σημαντικότερο κείμενο όλων των εποχών: On the Origin of Species by Means of Natural Selection.

39 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Κάρολος Δαρβίνος (Charles Darwin) Μετά το 1859, δηλ μετά τη δημοσίευση του έργου του Κάρολου Δαρβίνου (Charles Darwin, ) για την προέλευση των ειδών δια μέσου της φυσικής επιλογής, δόθηκε η δυνατότητα στους βιολόγους να αναζητήσουν τις εξελικτικές σχέσεις, που υπάρχουν μεταξύ των διαφόρων taxa.

40 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Κάρολος Δαρβίνος (Charles Darwin) Ο Δαρβίνος υποστήριζε ότι, οι διάφορες μορφές φυτών έχουν προέλθει από αργή εξέλιξη κάποιων λίγων και απλούστερων ειδών. Η εξελικτική ιστορία ή η γενεαλογία ενός taxon είναι η φυλογένεσή του, προς τη μελέτη της οποίας άρχισαν να στρέφουν σιγά-σιγά την προσοχή τους οι βοτανικοί. Έτσι έχουμε τις πρώτες προσπάθειες δημιουργίας ενός φυλογενετικού συστήματος των φυτών αν και αυτό παρουσίαζε πλήθος πρακτικών προβλημάτων.

41 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Το πρώτο σύστημα των φυτών με φυλογενετικά στοιχεία είναι του Γερμανού August W. Eichler ( ), το οποίο δημοσιεύθηκε το Αλλά τα πιο σημαντικά από τα συστήματα εκείνης της περιόδου είναι το σύστημα του R. νοn Wettstein ( ), που δημοσιεύθηκε το 1911 και το σύστημα του Γερμανού Adolf Engler ( ). Ο Engler δημοσίευσε το σύστημά του από το σε ένα πολύτομο έργο με τη βοήθεια του στενού συνεργάτη του Karl Prantl ( ) και τη συμβολή διαφόρων ειδικών ερευνητών.

42 Ιστορία ταξινομικών συστημάτων Άλλα φυλογενετικά συστήματα ταξινόμησης των φυτών, μερικά από τα οποία αναφέρονται όμως μόνο στα Αγγειόσπερμα, είναι του Αμερικανού Charles Ε. Bessey ( ), του Γερμανού Hans Hallier ( ), του Βρετανού John Hutchinson ( ) κ.ά. Νεότερα τέτοια συστήματα είναι του Ρωσοαρμένιου Armen Takhtajan (1980), των Αμερικανών Arthur Cronquist (1981) και Robert Thorne (1976), του Δανού Rolf Dahlgren (1981) κ.ά.

43 Ονοματολογία

44 Ονοματολογία Με την πάροδο των χρόνων και με την πρόοδο των ερευνών της Συστηματικής Βοτανικής δημιουργήθηκαν διάφορες τάσεις προσέγγισης του αντικειμένου της. Έτσι, ανάλογα με τον τρόπο και τις μεθόδους αυτής της προσέγγισης η Συστηματική Βοτανική σήμερα διακρίνεται σε Κλασική Συστηματική και σε Πειραματική Συστηματική.

45 Ονοματολογία Η προσέγγιση στην περίπτωση της Κλασικής Συστηματικής γίνεται κυρίως με τη μελέτη των μορφολογικών χαρακτήρων των οργανισμών. Η μελέτη αυτή γίνεται με διατηρημένο, νωπό ή και ζωντανό υλικό σε εργαστήρια και μουσεία αλλά συνήθως περιλαμβάνει και εργασία στην ύπαιθρο για επιτόπια μελέτη των φυτικών οργανισμών. Η Πειραματική Συστηματική στη μεθοδολογία της περιλαμβάνει οικολογικές, κυτταρολογικές και γενετικές έρευνες καθώς και πειραματικές έρευνες σε πληθυσμούς στην ύπαιθρο και σε ζωντανά φυτά στο εργαστήριο και σε βοτανικούς κήπους

46 Ονοματολογία Με την πρόοδο της Βιοσυστηματικής σε κάποια περίοδο θεωρήθηκε από μερικούς επιστήμονες ότι η Κλασική Συστηματική είναι ξεπερασμένη. Σήμερα όμως έχει γίνει κατανοητό από όλους ότι αυτοί οι δύο τρόποι προσέγγισης και μελέτης των οργανισμών δεν είναι εντελώς ξεχωριστοί και αντίθετοι, αλλά πρέπει να είναι στενά συνεργαζόμενοι και ότι χωρίς τον έναν από αυτούς η μεθοδολογία της Συστηματικής είναι ατελής.

47 Ονοματολογία Εκτός από τους παραπάνω υπάρχουν και άλλοι τρόποι προσέγγισης του αντικειμένου της Συστηματικής. Αν η προσέγγιση αυτή γίνεται με χημικές μεθόδους, δηλαδή με μελέτη των βιοχημικών χαρακτηριστικών των οργανισμών, πρόκειται για τη Χημειοταξινομική και τη Χημειοσυστηματική.

48 Ονοματολογία Τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να επεκτείνεται στη Συστηματική η μεθοδολογία των ηλεκτρονικών υπολογιστών για την επεξεργασία διαφόρων ταξινομικών δεδομένων. Ο τρόπος αυτός προσέγγισης του αντικειμένου της Συστηματικής ονομάζεται Αριθμητική Ταξινομική ή Αριθμοταξινομική.

49 Ονοματολογία Με τον όρο ονοματολογία εννοούμε το μέρος εκείνο της Συστηματικής, το οποίο ασχολείται με την επιστημονική ονομασία των διαφόρων ταξινομικών μονάδων των οργανισμών.

50 Ονοματολογία Στα διάφορα επίπεδα της ταξινομικής ιεραρχίας δίνονται ονόματα με συγκεκριμένες καταλήξεις, ώστε να είναι ευκολότερος ο τρόπος επικοινωνίας μεταξύ μας κάθε φορά που αναφερόμαστε σε κάποιο φυτό ή σε μια συστηματική μονάδα (taxon, πληθυντικός αριθμός: taxa). Έτσι η ανάγκη διεθνούς επικοινωνίας και συνεννόησης δημιούργησε τη θέσπιση κανονισμών, που διέπουν σε διεθνές επίπεδο την απόδοση επιστημονικών ονομάτων στα φυτά.

51 Ονοματολογία Η ονομασία για να είναι έγκυρη πρέπει να ακολουθεί ορισμένες αρχές και κανόνες, οι οποίοι για τα φυτά εμπεριέχονται στο «Διεθνή Κώδικα Βοτανικής Ονοματολογίας». Ο Διεθνής κώδικας, έχει θεσπισθεί σε διεθνή συνέδρια και αποτελεί ένα μέσο ορθής επικοινωνίας μεταξύ των ειδικών επιστημόνων όλου του κόσμου και έχει ως σκοπό την εξασφάλιση της σταθερότητας, της παγκοσμιότητας και της μοναδικότητας των ονομάτων των φυτών.

52 Ονοματολογία Το επιστημονικό όνομα ενός είδους είναι συνδυασμός δύο λέξεων και χαρακτηρίζεται ως διώνυμο. Η διωνυμική ονοματολογία (Λατινικά: binominal = bis (δις) + nomen (όνομα)) είναι η επίσημη μέθοδος ονοματοδοσίας των ειδών. Οι δύο αυτές λέξεις μαζί, δηλ. το διώνυμο αποτελούν το όνομα του είδους. Οι λέξεις αυτές γράφονται πάντοτε με λατινικά.

53 Ονοματολογία Τα επιστημονικά ονόματα γράφονται συνήθως με πλάγια γραμματοσειρά. Η πρώτη λέξη είναι το όνομα του γένους, στο οποίο ανήκει το είδος και γράφεται πάντοτε με κεφαλαίο το αρχικό γράμμα. Η δεύτερη λέξη είναι συνήθως ένα επίθετο και αποτελεί το λεγόμενο ειδικό όνομα ή ειδικό επίθετο του είδους. Η λέξη αυτή γράφεται πάντοτε με μικρό το αρχικό γράμμα.

54 Ονοματολογία Οι δύο λέξεις μαζί, δηλ. το όνομα του γένους και το ειδικό επίθετο αποτελούν το όνομα του είδους. Το διπλό αυτό όνομα κάθε είδους για να είναι απόλυτα ορθό πρέπει να ακολουθείται από το όνομα του ερευνητή, ο οποίος πρώτος δημοσίευσε το όνομα αυτό και έκανε την αρχική περιγραφή του είδους. Το όνομα του ερευνητή, το οποίο είναι γνωστό ως όνομα του συγγραφέα, συνήθως αναγράφεται συντετμημένο.

55 Ονοματολογία Το πλήρες επιστημονικό όνομα ενός είδους περιλαμβάνει τρία στοιχεία: 1. γένος, 2. ειδικό όνομα ή επίθετο και 3. όνομα του συγγραφέα.

56 Ονοματολογία Το πλήρες επιστημονικό όνομα ενός είδους περιλαμβάνει τρία στοιχεία: 1. γένος, 2. ειδικό όνομα ή επίθετο και 3. όνομα του συγγραφέα.

57 Η Βοτανική διακρίνεται σε τέσσερις βασικούς κλάδους τη Μορφολογία των Φυτών, τη Φυσιολογία των Φυτών, τη Συστηματική Βοτανική, και τη Γεωβοτανική ή Φυτογεωγραφία

58 Η περιοχή αυτή της Συστηματικής Βοτανικής η οποία περιλαμβάνει τη μεθοδολογία της περιγραφής, της ονοματολογίας και της ταξινόμησης των φυτών ονομάζεται Ταξινομική ή Ταξινομία των Φυτών.

59 Ένα από τα έργα της Συστηματικής Βοτανικής είναι η ονοματολογία, η περιγραφή και η ταξινόμηση των διαφόρων φυτικών οργανισμών.

60 Συστηματική Βοτανική Το έργο αυτό είναι απαραίτητο: για λόγους καθαρά πρακτικούς (ορθή επικοινωνία και συνεννόηση μεταξύ των επιστημόνων) αλλά και για την ανεύρεση των συγγενικών σχέσεων των φυτικών οργανισμών και την κατανόηση και την ερμηνεία της εξέλιξής των φυτικών οργανισμών

61 Στη Συστηματική Βοτανική χρησιμοποιείται συχνά ο όρος κατάταξη ή συστηματική κατάταξη, με τον οποίο εννοούμε την πορεία που ακολουθούμε για τη δημιουργία ενός λογικού συστήματος κατηγοριών ή βαθμίδων, κάθε μία από ης οποίες περιλαμβάνει έναν αριθμό οργανισμών ανάλογα με το βαθμό συγγένειάς τους και οι οποίες επιτρέπουν εύκολη αναφορά οργανισμούς που περιλαμβάνουν.

62 Ορολογία Συστηματικής Βοτανικής Κατάταξη ή συστηματική κατάταξη Προσδιορισμός (ενός φυτικού οργανισμού)

63 ο όρος κατάταξη ή συστηματική κατάταξη, είναι η πορεία που ακολουθούμε για τη δημιουργία ενός λογικού συστήματος κατηγοριών ή βαθμίδων, κάθε μια από τις οποίες περιλαμβάνει έναν αριθμό οργανισμών ανάλογα με το βαθμό συγγένειάς τους και οι οποίες επιτρέπουν εύκολη αναφορά οργανισμούς που περιλαμβάνουν.

64 Ο προσδιορισμός (ενός φυτικού οργανισμού), είναι η ονομασία ενός φυτικού οργανισμού με αναφορά σε μια προϋπάρχουσα κατάταξη. Ο προσδιορισμός γίνεται με βάση την αναγνώριση ορισμένων μορφολογικών χαρακτηριστικών του οργανισμού, όπως είναι τα άνθη, οι καρποί και τα φύλλα. Ο Λιναίος ανέδειξε την σημασία των ανθέων (αναπαραγωγικών οργάνων) για την συστηματική κατάταξη των φυτών Ο προσδιορισμός ενός δείγματος οργανισμού είναι δυνατός όταν αυτό είναι παρόμοιο με ένα ήδη γνωστό οργανισμό. Διαφορετικά πρόκειται για μια νέα ταξινομική μονάδα, οπότε πρέπει να περιγραφεί και να ονομαστεί με ένα νέο όνομα.

65 Ανάλογα με τον τρόπο και τις μεθόδους της προσέγγισης του αντικειμένου και του σκοπού της Συστηματική Βοτανική, γίνεται η διάκριση σε Κλασική Συστηματική Πειραματική Συστηματική ή Βιοσυστηματική. Oι δύο τρόποι προσέγγισης και μελέτης των οργανισμών δεν είναι εντελώς ξεχωριστοί και αντίθετοι, αλλά πρέπει να είναι στενά συνεργαζόμενοι, χωρίς τον έναν από αυτούς η μεθοδολογία της Συστηματικής είναι ατελής.

66 Η προσέγγιση της Κλασικής Συστηματικής γίνεται κυρίως με τη μελέτη των μορφολογικών χαρακτήρων των οργανισμών. Η μελέτη αυτή γίνεται με διατηρημένο, νωπό ή και ζωντανό υλικό σε εργαστήρια αλλά συνήθως περιλαμβάνει και εργασία στην ύπαιθρο για επιτόπια μελέτη των φυτικών οργανισμών.

67 Η Βιοσυστηματική (ή Πειραματική Συστηματική) περιλαμβάνει οικολογικές, κυτταρολογικές και γενετικές έρευνες καθώς και πειραματικές έρευνες σε πληθυσμούς στην ύπαιθρο και σε ζωντανά φυτά στο εργαστήριο και σε βοτανικούς κήπους.

68 Πειραματική Συστηματική. Η Πειραματική Συστηματική μελετά τους οργανισμούς όχι μόνο ως άτομα αλλά και σε επίπεδο πληθυσμών για να διερευνήσει τις εξελικτικές διαδικασίες, οι οποίες πραγματοποιούνται μέσα στους πληθυσμούς. Σύμφωνα με τα παραπάνω η Πειραματική Συστηματική μπορεί να θεωρηθεί ως ο κλάδος που μελετά τη φαινοτυπική και τη γονοτυπική ποικιλότητα των οργανισμών σε σχέση με το περιβάλλον στο οποίο ζουν.

69 Πειραματική Συστηματική Τμήμα της Πειραματικής Συστηματικής πληροφοριών, είναι η Κυτοταξινομική για ή την Κυτταροταξινομική, η οποία μελετά τα χρωματοσώματα των οργανισμών

70 Πειραματική Συστηματική Στην περίπτωση αυτή τα χρωματοσώματα μελετώνται ως προς τον αριθμό, τη δομή και τη συμπεριφορά τους

71 Χημειοσυστηματική Εκτός από τους παραπάνω υπάρχουν και άλλοι τρόποι προσέγγισης του αντικειμένου και του σκοπού της Συστηματικής. Αν η προσέγγιση αυτή γίνεται με χημικές μεθόδους, δηλαδή με μελέτη των βιοχημικών χαρακτηριστικών των οργανισμών, πρόκειται για τη Χημειοταξινομική και τη Χημειοσυστηματική.

72 Αριθμοταξινομική Τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να επεκτείνεται στη Συστηματική η μεθοδολογία των ηλεκτρονικών υπολογιστών για την επεξεργασία διαφόρων ταξινομικών δεδομένων. Ο τρόπος αυτός προσέγγισης του αντικειμένου της Συστηματικής ονομάζεται Αριθμητική Ταξινομική ή Αριθμοταξινομική.

73 Συστήματα κατάταξης ή ταξινομικά συστήματα Η τεράστια ποικιλομορφία των οργανισμών, οι οποίοι σύμφωνα με τους πιο αυστηρούς υπολογισμούς ξεπερνούν τα είδη καθώς και η ανάγκη συνεννόησης των διαφόρων επιστημόνων και τεχνικών που ασχολούνται με αυτούς κάνει φανερή τη σημασία ταξινόμησής τους σε ένα σύστημα. Οι πρώτες όμως σοβαρές προσπάθειες κατάταξης έγιναν από τους αρχαίους 'Έλληνες φιλόσοφους Αριστοτέλη και Θεόφραστο, οι οποίοι θεωρούνται θεμελιωτές της Βοτανικής αντίστοιχα. Από τότε μέχρι σήμερα έχουν εκπονηθεί πολλά συστήματα κατάταξης των οργανισμών, είτε στο σύνολό τους είτε διαφόρων ομάδων, από διάφορους ερευνητές.

74 Συστήματα κατάταξης ή ταξινομικά συστήματα Τα πρώτα συστήματα που διαμορφώθηκαν ήταν τα λεγόμενα τεχνητά συστήματα. Τα κριτήρια που χρησιμοποιούν μπορεί να είναι η σημασία των οργανισμών για τον άνθρωπο, η μορφή, το χρώμα ή χαρακτήρες παρόμοιας φύσης. Η χρήση, όσο είναι δυνατόν περισσότερων φυσικών χαρακτήρων οδήγησε στη δημιουργία των φυσικών συστημάτων. Όταν χρησιμοποιείται η φυλογενετική ερμηνεία των χαρακτήρων, τα συστήματα λέγονται φυλογενετικά.

75 Ονοματολογία Όταν με αναθεώρηση το ταξινομικό επίπεδο ενός taxon αλλάζει ή όταν ένα είδος μεταφέρεται από ένα γένος σε άλλο, το όνομα του συγγραφέα, που έκανε την πρώτη περιγραφή και έδωσε το πρώτο όνομα, μπαίνει σε παρένθεση και ακολουθεί έξω από την παρένθεση το όνομα εκείνου που έκανε την αλλαγή. Τέτοιες αλλαγές μερικές φορές είναι απαραίτητες μετά τη συγκέντρωση νέων πληροφοριών με την πρόοδο της ταξινομικής έρευνας. Οι αλλαγές αυτές πρέπει να γίνονται με πολύ προσοχή και να είναι σύμφωνες με τους κανόνες του Διεθνούς Κώδικα Βοτανικής Ονοματολογίας. Με τον όρο ονοματολογία εννοούμε το μέρος εκείνο της Συστηματικής, το οποίο ασχολείται με την επιστημονική ονομασία των διαφόρων ταξινομικών μονάδων των οργανισμών.

76 Ονοματολογία Στα διάφορα επίπεδα της ταξινομικής ιεραρχίας δίνονται ονόματα με συγκεκριμένες καταλήξεις, ώστε να είναι ευκολότερος ο τρόπος επικοινωνίας μεταξύ μας κάθε φορά που αναφερόμαστε σε κάποιο φυτό ή σε μια συστηματική μονάδα (taxon, πληθυντικός αριθμός: taxa). Έτσι η ανάγκη διεθνούς επικοινωνίας και συνεννόησης δημιούργησε τη θέσπιση κανονισμών, που διέπουν σε διεθνές επίπεδο την απόδοση επιστημονικών ονομάτων στα φυτά.

77 Ονοματολογία Η ονομασία για να είναι έγκυρη πρέπει να ακολουθεί ορισμένες αρχές και κανόνες, οι οποίοι για τα φυτά εμπεριέχονται στο «Διεθνή Κώδικα Βοτανικής Ονοματολογίας». Ο Διεθνής κώδικας, έχει θεσπισθεί σε διεθνή συνέδρια και αποτελεί ένα μέσο ορθής επικοινωνίας μεταξύ των ειδικών επιστημόνων όλου του κόσμου και έχει ως σκοπό την εξασφάλιση της σταθερότητας, της παγκοσμιότητας και της μοναδικότητας των ονομάτων των φυτών.

78 Ονοματολογία Το επιστημονικό όνομα ενός είδους είναι συνδυασμός δύο λέξεων και χαρακτηρίζεται ως διώνυμο. Η διωνυμική ονοματολογία (Λατινικά: binominal = bis (δις) + nomen (όνομα)) είναι η επίσημη μέθοδος ονοματοδοσίας των ειδών. Οι δύο αυτές λέξεις μαζί, δηλ. το διώνυμο αποτελούν το όνομα του είδους. Οι λέξεις αυτές γράφονται πάντοτε με λατινικά.

79 Ονοματολογία Τα επιστημονικά ονόματα γράφονται συνήθως με πλάγια γραμματοσειρά. Η πρώτη λέξη είναι το όνομα του γένους, στο οποίο ανήκει το είδος και γράφεται πάντοτε με κεφαλαίο το αρχικό γράμμα. Η δεύτερη λέξη είναι συνήθως ένα επίθετο και αποτελεί το λεγόμενο ειδικό όνομα ή ειδικό επίθετο του είδους. Η λέξη αυτή γράφεται πάντοτε με μικρό το αρχικό γράμμα.

80 Ονοματολογία Οι δύο λέξεις μαζί, δηλ. το όνομα του γένους και το ειδικό επίθετο αποτελούν το όνομα του είδους. Το διπλό αυτό όνομα κάθε είδους για να είναι απόλυτα ορθό πρέπει να ακολουθείται από το όνομα του ερευνητή, ο οποίος πρώτος δημοσίευσε το όνομα αυτό και έκανε την αρχική περιγραφή του είδους. Το όνομα του ερευνητή, το οποίο είναι γνωστό ως όνομα του συγγραφέα, συνήθως αναγράφεται συντετμημένο.

81 Ονοματολογία Το πλήρες επιστημονικό όνομα ενός είδους περιλαμβάνει τρία στοιχεία: 1. γένος, 2. ειδικό όνομα ή επίθετο και 3. όνομα του συγγραφέα.

82 Ονοματολογία Το πλήρες επιστημονικό όνομα ενός είδους περιλαμβάνει τρία στοιχεία: 1. γένος, 2. ειδικό όνομα ή επίθετο και 3. όνομα του συγγραφέα. Το επιστημονικό όνομα του μαρουλιού είναι: Lactuca sativa L. Lactuca είναι το όνομα του γένους, sativa το ειδικό όνομα (επίθετο) και L. το όνομα του συγγραφέα, το οποίο στην περίπτωση αυτή είναι σύντμηση του ονόματος του Λινναίου (Linnaeus

83 Ονοματολογία Μερικές φορές οι συγγραφείς ενός είδους μπορεί να είναι περισσότεροι από ένας. Τότε αναγράφονται τα ονόματα όλων μετά το ειδικό επίθετο του είδους. Ακόμη υπάρχει περίπτωση ένα είδος να έχει δύο ή περισσότερους συγγραφείς με το όνομα του πρώτου ή των πρώτων να βρίσκεται σε παρένθεση. Το επιστημονικό όνομα της Kαρπουζιάς είναι Citrullus lanatus (Thunb.) Mansfeld.

84 Ονοματολογία Το επιστημονικό όνομα της καρπουζιάς είναι Citrullus lanatus (Thunb.) Mansfeld. Η αναγραφή με αυτό τον τρόπο των δύο συγγραφέων σημαίνει ότι αυτό το είδος περιέγραψε αρχικά ο Thunberg, ο οποίος χρησιμοποίησε το ειδικό επίθετο lanatus. Ο Thunberg όμως τοποθέτησε την καρπουζιά όχι στο γένος Citrullus αλλά σε κάποιο άλλο. Αργότερα ο Mansfeld αναθεώρησε αυτή την τοποθέτηση και μετέφερε το είδος στο γένος Citrullus.

85 Ονοματολογία Όταν με αναθεώρηση το ταξινομικό επίπεδο ενός taxon αλλάζει ή όταν ένα είδος μεταφέρεται από ένα γένος σε άλλο, το όνομα του συγγραφέα, που έκανε την πρώτη περιγραφή και έδωσε το πρώτο όνομα, μπαίνει σε παρένθεση και ακολουθεί έξω από την παρένθεση το όνομα εκείνου που έκανε την αλλαγή. Τέτοιες αλλαγές μερικές φορές είναι απαραίτητες μετά τη συγκέντρωση νέων πληροφοριών με την πρόοδο της ταξινομικής έρευνας. Οι αλλαγές αυτές πρέπει να γίνονται με πολύ προσοχή και να είναι σύμφωνες με τους κανόνες του Διεθνούς Κώδικα Βοτανικής Ονοματολογίας.

86 Ονοματολογία Η ονοµατολογία των καλλιεργούµενων φυτών παρουσιάζει διαφορές από αυτή των αυτοφυών φυτών, αναφέρεται στο διεθνή Κώδικα Βοτανικής διεθνή Κώδικα Ονοµατολογίας αλλά λεπτομέρειές της περιλαμβάνονται στο Ονοματολογίας των Καλλιεργούμενων Φυτών. Φυτά τα οποία απαντούν αυτοφυή στη φύση και απαντούν αναλλοίωτα και στην καλλιέργεια διατηρούν τις ονομασίες τους, όπως αυτές ισχύουν για τα αντίστοιχα αυτοφυή βοτανικά taxa.

87 Ονοματολογία Στα καλλιεργούμενα φυτά, τα οποία δημιουργούνται στην καλλιέργεια με υβριδισμό, επιλογή ή άλλες διαδικασίες δίνονται καλλιεργητικά ονόματα. Στην περίπτωση αυτή χρησιμοποιείται ο όρος καλλιεργητική ποικιλία (cultivar), ο οποίος δεν είναι ανάλογος με τη βοτανική ποικιλία. Τα ονόματα των καλλιεργητικών ποικιλιών γράφονται με κεφαλαίο το αρχικό γράμμα και ακολουθούν τη σύντμηση cv., που σημαίνει cultivar ή τοποθετούνται μεταξύ δύο απλών εισαγωγικών, π.χ. Citrullus lanatus cv. Crίmson Sweet, Rosa 'Crίmson Glory'

88 Ονοματολογία Οι ανώτερες από το γένος ταξινομικές μονάδες (taxa) έχουν συνήθως ορισμένη κατάληξη, όπως φαίνεται στον πίνακα.

89 Ονοματολογία καλλιεργούμενων φυτών Η ονοματολογία των καλλιεργούμενων φυτών παρουσιάζει διαφορές από αυτή των αυτοφυών φυτών, αναφέρεται στο Διεθνή Κώδικα Βοτανικής Ονοματολογίας ICBN: International Code of Botanical Nomenclature αλλά λεπτομέρειές της περιλαμβάνονται στο Διεθνή Κώδικα Ονοματολογίας των Καλλιεργούμενων Φυτών Code of Nomenclature for Cultivated Plants Φυτά τα οποία απαντούν αυτοφυή στη φύση και απαντούν αναλλοίωτα και στην καλλιέργεια διατηρούν τις ονομασίες τους, όπως αυτές ισχύουν για τα αντίστοιχα αυτοφυή βοτανικά taxa.

90 Ονοματολογία καλλιεργούμενων φυτών Στα καλλιεργούμενα φυτά, τα οποία δημιουργούνται στην καλλιέργεια με υβριδισμό, επιλογή ή άλλες διαδικασίες δίνονται καλλιεργητικά ονόματα. Στην περίπτωση αυτή χρησιμοποιείται ο όρος καλλιεργητική ποικιλία (cultivar), ο οποίος δεν είναι ανάλογος με τη βοτανική ποικιλία. Τα ονόματα των καλλιεργητικών ποικιλιών γράφονται με κεφαλαίο το αρχικό γράμμα και ακολουθούν τη σύντμηση cv., που σημαίνει cultivar ή τοποθετούνται μεταξύ δύο απλών εισαγωγικών, π.χ. Citrullus lanatus cv. Crίmson Sweet, Rosa 'Crίmson Glory'.

91 Ονοματολογία καλλιεργούμενων φυτών Συνήθεις συντομογραφίες της Συστηματικής Βοτανικής. Στη Συστηματική Βοτανική χρησιμοποιούνται πολύ συχνά διάφορες συντομογραφίες, που είναι καθιερωμένες διεθνώς και έχουν συγκεκριμένη έννοια.

92 Ονοματολογία καλλιεργούμενων φυτών Συνήθεις συντομογραφίες της Συστηματικής Βοτανικής. Στη Συστηματική Βοτανική χρησιμοποιούνται πολύ συχνά διάφορες συντομογραφίες, που είναι καθιερωμένες διεθνώς και έχουν συγκεκριμένη έννοια. sp. = species = είδος (ένα είδος) spp. = species = είδη (δύο ή περισσότερα είδη) ssp. = subspecies = υποείδος subsp. = subspecies = υποείδος var. = varietas = ποικιλία f. = forma = µορφή cv. = cultivar = καλλιεργητική ποικιλία s.l. = sensu lato = µε την πλατειά έννοια s.s. = sensu stricto = µε τη στενή έννοια

93 Ονοματολογία καλλιεργούμενων φυτών Η ονοματολογία και η ταξινόμηση των φυτικών ειδών επιτρέπουν τον ταξινομικό προσδιορισμό άγνωστων φυτικών δειγμάτων. Κατά τον ταξινομικό προσδιορισμό γίνεται αναγνώριση ή ταύτιση ενός αγνώστου φυτικού δείγματος με μια γνωστή, ήδη ονομασμένη ταξινομική μονάδα και προσδιορίζεται η συγκεκριμένη θέση του δείγματος σε μια υπάρχουσα ταξινόμηση των φυτικών οργανισμών. Ο ταξινομικός προσδιορισμός των φυτικών δειγμάτων μπορεί να γίνει εμπειρικά με τη βοήθεια φωτογραφιών ή βοτανικών απεικονίσεων, αλλά κάτι τέτοιο ενέχει κινδύνους απόδοσης λανθασμένων ονομάτων σε φυτικά δείγματα.

94 Ονοματολογία καλλιεργούμενων φυτών H διαδικασία προσδιορισμού των φυτικών δειγμάτων διενεργείται με την βοήθεια των κλειδών, δηλαδή μέσω ενός ιεραρχικά δομημένου, διχοτομικού τρόπου διαίρεσης των γνωρισμάτων των φυτών, ο οποίος προοδευτικά καταλήγει στην απόδοση επιστημονικών ονομάτων. Επιπλέον, ο ταξινομικός προσδιορισμός άγνωστων δειγμάτων μπορεί να διευκολυνθεί με τη βοήθεια συγκριτικού υλικού από ταξινομικά προσδιορισμένα δείγματα ερμπαρίων (Herbarium) τα οποία κατατίθενται σε ειδικά βοτανικά μουσεία. Ερμπάριο (Herbarium, πληθυντικός αριθμός: Herbaria) είναι η βοτανική συλλογή αποξηραμένων φυτικών ειδών. Ο συνδυασμός των δύο μεθόδων επιτρέπει ένα πιο αξιόπιστο αποτέλεσμα.

95 Είδος (species) Καταγωγή και εξάπλωση των ειδών των φυτών Τυπικό παραδείγματα ευρείας εξάπλωσης φυτού είναι η φακή (Lens culinaris Medik). Οι Μεσογειακές χώρες, όπου αναπτύχθηκαν πολλοί πολιτισμοί, και οι κάτοικοί τους στηρίχθηκαν στη γεωργία από τους προϊστορικούς ακόμη χρόνους, είναι ο τόπος καταγωγής αλλά και της γενετικής εξέλιξης πολλών καλλιεργουμένων φυτών.

96 Tαξινομικές βαθμίδες Οι βαθμίδες στα ελληνικά και ο αντίστοιχος αγγλικός όρος Βασίλειο Φύλο Υποφύλο Υπερομοταξία Ομοταξία Υφομοταξία Υπέρταξη Τάξη Υπόταξη Υπεροικογένεια Οικογένεια Υποοικογένεια Ομοιογένεια Γένος Υπογένος Είδος Υποείδος (Kingdom) (Phylum) (Subphylum) (Superclass) (Class) (Subclass) (Superorder) (Order) (Suborder) (Superfamily) (Family) (Subfamily) (Tribe) (Genus) (Subgenus) (Species) (Subspecies)

97 Δευτερεύουσες ταξινομικές βαθμίδες Μερικές φορές χρησιμοποιούνται και δευτερεύουσες ταξινομικές βαθμίδες, όπως είναι Υπόταξη Υποοικογένεια Υπογένος (Suborder) (Subfamily) (Subgenus) κ.α

98 Κατώτερες ταξινομικές βαθμίδες Στη Συστηματική Βοτανική χρησιμοποιούνται και κατώτερες από το είδος ταξινομικές βαθμίδες, όπως είναι το υποείδος, η ποικιλία και η μορφή.

99 Τaxon (ταξινομική μονάδα) Με τον όρο περιγραφή εννοούμε την απαρίθμηση των μορφολογικών χαρακτήρων ενός taxon, οι οποίοι καθορίζουν έτσι αυτή την ταξινομική μονάδα. Οι χαρακτήρες οι οποίοι χρησιμοποιούνται σε μία ταξινομική περιγραφή είναι γνωστοί ως ταξινομικοί ή συστηματικοί χαρακτήρες.

100 Τaxon (ταξινομική μονάδα) Ο όρος διάγνωση σημαίνει μία σύντομη περιγραφή μίας ταξινομικής μονάδας, στην οποία χρησιμοποιούνται μόνο εκείνοι οι χαρακτήρες, που είναι απολύτως απαραίτητοι για τη διάκρισή της από άλλες συγγενικές της οι χαρακτήρες που χρησιμοποιούνται σε μία διάγνωση ονομάζονται διαγνωστικοί χαρακτήρες.

101 Κλείδες προσδιορισμού Ο Αριστοτέλης για να κατατάξει τα ζώα, χρησιμοποιούσε την απλή διχοτόμηση των διαφορών, π.χ. «με αίμα» ή «χωρίς αίμα». Στην Αριστοτέλεια πορεία οι κλείδες ήταν εργαλείο λογικής ταξινόμησης. Τυπολογικά ένα αντικείμενο ήταν έτσι κι αλλιώς «Α» ή «όχι Α». Πολύ αργότερα κι άλλοι ασχολήθηκαν με τις κλείδες όπως ο Voss (1952) ή ο Metcalf (1954). Σήμερα πλέον είναι από όλους παραδεκτή η χρησιμότητα των κλειδών. Η κατασκευή των κλειδών είναι αρκετά επίπονη και μακροχρόνια διαδικασία, που περιλαμβάνει την επιλογή και την λεπτομερή εξέταση των πιο χρήσιμων και των πιο καθαρά διαγνωστικών χαρακτήρων.

102 Κλείδες προσδιορισμού Οι ιδανικοί χαρακτήρες μιας κλείδας πρέπει να είναι: Εξωτερικοί, ώστε να μπορούν να παρατηρηθούν απευθείας χωρίς εξειδικευμένο εξοπλισμό. Απόλυτοι, ώστε να μην αμφιβάλλει ο παρατηρητής. Σχετικά σταθεροί, χωρίς υπερβολική εξατομίκευση. Ακατάλληλοι χαρακτήρες κλείδας είναι εκείνοι που απαιτούν γνώση όλων των ηλικιών και σταδίων ενός είδους, εκείνοι που εξαρτώνται από το φύλο και εκείνοι που είναι σχετικοί χωρίς απόλυτη σταθερότητα.

103 Κλείδες προσδιορισμού Οι ιδανικοί χαρακτήρες μιας κλείδας πρέπει να είναι: Εξωτερικοί, ώστε να μπορούν να παρατηρηθούν απευθείας χωρίς εξειδικευμένο εξοπλισμό. Απόλυτοι, ώστε να μην αμφιβάλλει ο παρατηρητής. Σχετικά σταθεροί, χωρίς υπερβολική εξατομίκευση. Ακατάλληλοι χαρακτήρες κλείδας είναι εκείνοι που απαιτούν γνώση όλων των ηλικιών και σταδίων ενός είδους, εκείνοι που εξαρτώνται από το φύλο και εκείνοι που είναι σχετικοί χωρίς απόλυτη σταθερότητα.

104 Κλείδες προσδιορισμού Είδος και ύψος φυτού Σχήμα φύλλων Μυρωδιά Φύλλων Ύπαρξη άνθους Χρώμα άνθους Όνομα Είδους Πόα έως 1 μέτρο Παλαμοειδές Όχι Ναι Μωβ Μολόχα Πόα έως 60 εκατοστά Ωοειδές Όχι Ναι Κίτρινο Καλέντουλα Πόα έως 30 εκατοστά Φτεροειδές Ναι Ναι Ασπροκίτρινο Χαμομήλι Πόα έως 15 εκατοστά Φτεροειδές Ναι Όχι 0 Χρυσόχορτο Πόα έως 3 μέτρα Ωοειδές Ναι Ναι Υπόλευκο Δάφνη

105 Βασίλειο των φυτών Φύκη, Μύκητες Λειχήνες, Βρύα Πτεριδόφυτα Γυμνόσπερμα Αγγειόσπερμα

106 Βασίλειο των φυτών Συστήματα βοτανικής κατάταξης ή ταξινόμησης είναι μέθοδοι και αρχές κριτηρίων βάσει των οποίων τα είδη των φυτών κατατάσσονται σε διάφορες ταξινομικές ομάδες. Ο πρώτος που ασχολήθηκε με περιγραφή και κάποιας μορφής ταξινόμησης φυτών ήταν ο Αριστοτέλης ( π.χ.) στο "περί φυτών" και στα "Φυσικά" του. Το έργο του το συνέχισε ο μαθητής του Θεόφραστος ( π.χ.) αφήνοντας δύο συγγραφικά έργα, "Περί φυτών ιστορίας" και "Περί φυτών αιτιών". Περιγραφές επίσης με ονόματα φυτών και στοιχεία ταξινόμησης φυτικών ειδών, τα οποία χρησιμοποιούνταν στην εποχή του ως ιατρικά φάρμακα, μας άφησε και ο Διοσκουρίδης (1ος αιών π.χ.). Ο Αριστοτέλης κατέταξε τον έμβιο κόσμο σε δύο βασίλεια των φυτών και των ζώων.

107 Βασίλειο των φυτών Μετά από 21 αιώνες ο Κάρολος Λινναίος (Carl Linné ή Carolus Linnaeus, ), Σουηδός φυσιοδίφης, καθηγητής του Πανεπιστημίου της Ουψάλα θεωρείται ο πατέρας της ταξινόμησης των ειδών (έργα του Species plantarum και Systema Naturae) καθώς ασχολήθηκε με την ταξινόμηση όλου του έμβιου κόσμου. Ο Λινναίος πήρε πολλές ιδέες από τους προαναφερθέντες αρχαίους Έλληνες, καθόσον στο σύστημά του κράτησε πολλά ονόματα που είχε δώσει σε φυτά ο Θεόφραστος και ο Διοσκουρίδης. Βοηθήθηκε επίσης πολύ από το έργο του Γάλλου βοτανολόγου Joseph Pitton de Tournefort ( ), ο οποίος εισήγαγε στη βοτανική ταξινόμηση πάνω από το είδος, την έννοια του γένους. O Λινναίος κατέταξε τον έμβιο κόσμο επίσης σε δύο Βασίλεια (Κingdoms ή Regnums), των Φυτών (Plantae) και των Ζώων (Animalia).

108 Βασίλειο των φυτών Το βασίλειο των φυτών του Λινναίου (εξελληνισμένο όνομα του Linnaeus) διαιρείται σε επτά μεγάλες κατηγορίες (Αθροίσματα ή Διαιρέσεις). Η εννοιολογική σημασία των κατηγοριών αυτών είναι σημαντικό να κατανοηθούν από τον αναγνώστη, καθόσον η ορολογία τους με τον άλφα ή βήτα ταξινομκό όρο ουδέποτε θα εκλείψει από τη βοτανική επιστήμη, σε οσαδήποτε βασίλεια και αν διαιρείται ταξινομικά ή περαιτέρω θα διαιρεθεί ο έμβιος κόσμος.

109 Βασίλειο των φυτών του Linnaeus 1.1. Σχιζόφυτα (Schizophyta) 1.2. Μυκόφυτα (Mycophyta) 1.3. Φυκόφυτα (Phycophyta) 1.4. Λειχηνόφυτα (Lichenophyta) 1.5. Βρυόφυτα (Bryophyta, non vascular plants) 1.6 Πτεριδόφυτα (Pteridophyta) Σπερματόφυτα, φανερόγαμα (Spermatophyta)

110 Βασίλειο των φυτών του Linnaeus 1.1. Σχιζόφυτα (Schizophyta) Τα σχιζόφυτα είναι μονοκύτταροι προκαρυωτικοί οργανισμοί. Λέγονται προκαρυωτικοί επειδή ο πυρήνας τους δεν ξεχωρίζει και δε διακρίνεται από το κυτόπλασμα ως ένα διαφορετικό οργανίδιο, όπως στους ευκαρυωτικούς. Κύριοι αντιπρόσωποι των σχιζόφυτων είναι τα βακτήρια και τα κυανοφύκη

111 Βασίλειο των φυτών του Linnaeus 1.2. Μυκόφυτα (Mycophyta) Τα μυκόφυτα ή μύκητες είναι ή πολυκύτταροι ετερότροφοι οργανισμοί (δεν έχουν χλωροφύλλη) οι οποίοι δημιουργούν υφές (κλωστές), οι οποίες είναι σωληνοειδή νημάτια, εκτός από τους ζυμομύκητες που είναι μονοκύτταροι και οι οποίοι ως επί το πλείστον δε δημιουργούν υφές. Τα μανιτάρια είναι μύκητες που αποτελούνται από τον πίλο (καπέλο) και το στύπο (πόδι). Κάτω από τον πίλο βρίσκονται τα ελάσματα, τα οποία είναι τα καρποφόρα όργανα του μύκητα, διατεταγμένα κάθετα και ακτινοειδώς με κέντρο το στύπο. Προσοχή ορισμένα μανιτάρια είναι θανάσιμα δηλητηριώδη. Η διάκριση των βρώσιμων ειδών από τα δηλητηριώδη απαιτεί μακρόχρονη πείρα. Δεν έχει σημασία μόνο το είδος αλλά και ο τόπος που συλλέγεται. Από τους μή έχοντες πείρα, όλα τα είδη μανιταριών που συναντούν στη φύση, πρέπει να εκλαμβάνονται ως δηλητηριώδη και ούτε να αγγίζονται.

112 Βασίλειο των φυτών του Linnaeus 1.3. Φυκόφυτα (Phycophyta) Τα φυκόφυτα ή φύκη ή άλγη είναι υδρόβιοι μονοκύτταροι ή πολυκύτταροι ευκαρυωτικοί οργανισμοί με ικανότητα φωτοσύνθεσης. Φύκοι είναι τα συνήθη άλγη των γλυκών (fresh water algae) (1,5) και των αλμυρών υδάτων (salt water algae), που είναι είτε πακτωμένα στο βυθό, είτε όχι. Πρέπει να διευκρισθεί πως ορισμένα θαλάσσια φυτά που ο πολύς κόσμος τα αποκαλεί φύκη είναι σπερματόφυτα [Posidonia oceanica (L.) Delile, Cymatocea nodosa (Ucria) Asch.] των αλμυρών υδάτων (Βλέπε, Κλάδο Monocots, Tάξη Alismatales)

113 Βασίλειο των φυτών του Linnaeus 1.4. Λειχηνόφυτα (Lichenophyta) Τα λειχηνόφυτα ή λειχήνες προέκυψαν από τη συμβίωση ενός φύκους και ενός μύκητα.

114 Βασίλειο των φυτών του Linnaeus 1.5. Βρυόφυτα (Bryophyta, non vascular plants) Βρυόφυτα (Bryophyta, άλλες ονομασίες: κατώτερα φυτά, φυτά χωρίς αγωγούς ιστούς, non vascular plants). Είναι μικρά φυτά (βρύα) που δεν έχουν γνήσια όργανα ρίζας, βλαστού και φύλλων και κυρίως δεν έχουν αγωγούς ιστούς νερού και θρεπτικών ουσιών. Κυρίαρχη φάση στον κύκλο της ζωής τους είναι η γαμετοφυτική απλοειδής φάση και όχι η διπλοειδής σποροφυτική, όπως είναι στα πτεριδόφυτα και τα σπερματόφυτα.

115 Βασίλειο των φυτών του Linnaeus 1.6. Πτεριδόφυτα (Pteridophyta). Τα πτερυδόφυτά είναι μια κατηγορία φυτών με αγωγούς ιστούς. Έχουν μερικά χαρακτηριστικά κοινά μετα Βρύα αλλά και πολλά με την επόμενη κατηγορία των φυτών που είναι τα Σπερματόφυτα

116 Βασίλειο των φυτών του Linnaeus 1.7. Σπερματόφυτα, φανερόγαμα (Spermatophyta, flowering plants) Τα σπερματόφυτα θα αναφερθούν εκτενώς παρακάτω

117 Η ταξινόμηση των έμβιων όντων από το 1735 μέχρι το 1990 Ανατροπές στο βασίλειο των φυτών του Λινναίου από τους Whittaker & Woese Ταξινόμηση έμβιων όντων από το 1735 μέχρι το 1990 Linnaeus (1735) 2 Βασίλεια Haeckel (1866) 3 Βασίλεια Chaton (1925) 2 ομάδες Copeland (1938) 4 Βασίλεια Whittaker Woese (1969) (1900) 5 Βασίλεια 3 domain 6 Βασίλεια Ζώα Ζώα Ζώα Ζώα Ζώα Φυτά Φυτά Φυτά Φυτά Ευκαρυωτικοί οργανισμοί Ευκάρια Μύκητες Μύκητες Φυτά Πρωτότιστα Πρώτιστα Πρώτιστα Πρώτιστα Βακτήρια Ευβακτήρια

118 Βασίλειο των φυτών του Linnaeus Η θεωρία του Λινναίου για δύο βασίλεια των φυτών και των ζώων, αμφισβητήθηκε από το 19ο αιώνα από τον Haeckel (1866) και στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα από τον Chaton. Ο Robert Whittaker πρότεινε να εντάξουν τους οργανισμούς από το «Βασίλειο των Φυτών» σε βασίλεια οργανισμών σε 4 νέα βασίλεια φυτών: 1.Το βασίλειο των Μονήρων (Monera) 2.Το βασίλειο των Πρωτίστων (Protista) 3.Το βασίλειο των Μυκήτων (Fungi) 4.Το βασίλειο των φυτών (Plantae) Αργότερα το βασίλειο των Μονήρων από τον Carl Woese χωρίσθηκε σε δύο νέα βασίλεια. Το βασίλειο των Ευβακτηρίων και το βασίλειο των Αρχαιοβακτηρίων.

119 Βασίλειο των φυτών του Linnaeus 1.Το βασίλειο των Μονήρων (Monera) περιλαμβάνει τα Σχιζοφύτα που είναι προκαρυωτικοί οργανισμοί. 2.Το βασίλειο των Πρωτίστων (Protista) περιλαμβάνει τα φυκοφύτα και ορισμένες κλάσεις (μυξομύκητες και ωομύκητες) του αθροίσματος των μυκήτων. 3.Το βασίλειο των Μυκήτων (Fungi) που περιλαμβάνει τα αθροίσματα των μυκήτων (εκτός των κλάσεων μυξομύκητες και ωομύκητες) και των λειχήνων του βασίλειου του Λινναίου. 4.Το βασίλειο των φυτών (Plantae) που περιλαμβάνει τα αθροίσματα των βρυοφύτων, πτεριδοφύων (κρυπτόγαμα φυτά) και το άθροισμα των σπερματοφύων (φανερόγαμα φυτά).

120 Ανατροπές στο βασίλειο των φυτών του Λινναίου από τους Whittaker & Woese Ταξινόμηση έμβιων όντων από το 1735 μέχρι το 1990 Linnaeus (1735) 2 Βασίλεια Haeckel (1866) 3 Βασίλεια Chaton (1925) 2 ομάδες Copeland (1938) 4 Βασίλεια Whittaker Woese (1969) (1900) 5 Βασίλεια 3 domain 6 Βασίλεια Ζώα Ζώα Ζώα Ζώα Ζώα Φυτά Φυτά Φυτά Φυτά Ευκαρυωτικοί οργανισμοί Ευκάρια Μύκητες Μύκητες Φυτά Πρωτότιστα Πρώτιστα Πρώτιστα Πρώτιστα Βακτήρια Ευβακτήρια Τα 4 βασίλεια του Whittaker τα οποία έγιναν 5 από τον Woese και πήραν τη θέση του βασιλείου των φυτών του Λινναίου, κατατάχθηκαν σε 3 domains (υπερβασίλεια ή αυτοκρατορίες) Αρχαία, Βακτήρια και Ευκάρια με κριτήρια την κατασκευή του κυττάρου τους.

121 Ανατροπές στο βασίλειο των φυτών του Λινναίου από τους Whittaker & Woese Η ταξινόμηση των έμβιων όντων από το 1735 μέχρι το 1990 Το domain Αρχαία περιλαμβάνει τους προκακαρυωτικούς οργανισμούς που εντάσσονται στο Βασίλειο των Αρχαιοβακτηρίων, 1. το domain Βακτήρια περιλαμβάνει τους προκακαρυωτικούς οργανισμούς που εντάσσονται στο Βασίλειο των Ευβακτηρίων και 2. το domain Ευκάρια όλα τα υπόλοιπα βασίλεια, δηλ. το Βασίλειο των Πρωτίστων (Protista), το βασίλειο των Μυκήτων (Fungi) και το Βασίλειο των Φυτών (Plantae). Η διάκριση στα τρία αυτά βασίλεια του domain Ευκάρια έγινε καταρχήν μεταξύ Μυκήτων και Φυτών με βάση την οργάνωση των ευκαριωτικών τους κυττάρων σε ιστούς και όργανα και μετά οποιοσδήποτε οργανισμός δεν είχε ομοιότητες ούτε με τους μύκητες ούτε και με τα φυτά κατατάχθηκε στο πρώτιστα.

122 Ανατροπές στο βασίλειο των φυτών του Λινναίου από τους Whittaker & Woese Η ταξινόμηση των έμβιων όντων από το 1735 μέχρι το 1990 Μετά τα Phylum οι ονομασίες των ταξινομικών μονάδων είναι ίδιες, ακολουθούν δηλ. οι κλάσεις, οι τάξεις, οι οικογένειες, τα γένη και τελικά το είδος. Στα τελευταία χρόνια πολλά Phyla των βασιλείων, ιδιαίτερα των πρωτίστων, αναφέρονται ως υποβασίλεια ή και ως βασίλεια ανεβάζοντας υπερβολικά των αριθμών των βασιλείων όπου παλαιά υπήρχε μόνο ένα βασίλειο. Ο χρόνος όμως και η έρευνα φέρνουν και θα φέρουν νέες αναθεωρήσεις. Ήδη οι μύκητες θεωρούνται υποβασίλειο (Fungi) του βασιλείου «Opisthokonta» μαζί με το υποβασίλειο των ζώων (Αnimalia), και το υποβασίλειο των χοανόζωων (Choanozoa ή Choanoflagellata).

123 Ανατροπές στο βασίλειο των φυτών του Λινναίου από τους Whittaker & Woese 1. Domain Αρχαία. Βασίλειο των Αρχαιοβακτηρίων 2. Donain Βακτήρια. Βασίλειο των Eυβακτηρίων 3. Donain Ευκάρυα.

124 Ανατροπές στο βασίλειο των φυτών του Λινναίου από τους Whittaker & Woese 1. Domain Αρχαία. Βασίλειο των Αρχαιοβακτηρίων 1.1. Μεθανογενή (Methanogens) 1.2. Αλόφιλα (Halophiles) 1.3. Θερμοοξινόφιλα (Thermoacidophiles)

125 Ανατροπές στο βασίλειο των φυτών του Λινναίου από τους Whittaker & Woese 2. Donain Βακτήρια. Βασίλειο των Eυβακτηρίων 2.1. Ετερότροφα (Heterotrophs). 2.2.Αυτότροφα (Autotrophs). 2.3.Χημειότροφα (Chemotrophs).

126 Ανατροπές στο βασίλειο των φυτών του Λινναίου από τους Whittaker & Woese 3. Donain Ευκάρυα Βασίλειο των Πρωτίστων (Protists) 3.2. Βασίλειο των Μυκήτων 3.3. Βασίλειο των Φυτών 3.4. Σπερματόφυτα (Seed plants)

127 Συστηματική βοτανική των αγγειοσπέρμων Αγγειόσπερμα Μανολιίδια Μονοκοτυλήδονα Κομμελινίδια Ευ-κοτυλήδονα Βασικά Ευ-κοτυλήδονα Ροζίδια Φαβίδια, (Ευ-ροζίδια Ι) Μαλβίδια (Ευ-ροζίδια ΙΙ) Asterids (Αστερίδια) Λαμιίδια (Ευ-αστερίδια Ι) Καμπανουλίδια (Ευ-αστερίδια ΙI) Ταξινομικές μονάδες με αβέβαιη ταξινόμιση

128 Συστηματική βοτανική των αγγειοσπέρμων Τα Αγγειόσπερμα (Angiosperms ή Angiospermae) οφείλουν το όνομά τους στους προστατευτικούς ιστούς (αγγεία) που περιβάλλουν τα σπέρματά τους. Άλλες ονομασίες των αγγειοσπέρμων στην επιστημονική ορολογία είναι Anthophyta, Flowering plants. Magnoliophyta, Magnoliophytina.

129 Συστηματική βοτανική των αγγειοσπέρμων Τα αγγειόσπερμα στην οποία ανήκουν τα περισσότερα είδη των καλλιεργούμενων φυτών χωρίζονται σε δύο κλάσεις: Κλάση Μονοκοτυλήδονα (Monocotyledons, Liliatae ή Liliopsida,) Κλάση Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida, Magnoliatae ή Dicotyledons )

130 Συστηματική βοτανική των αγγειοσπέρμων Μονοκοτυλήδονα (Monocotyledons, Liliatae ή Liliopsida) Τα αγγειόσπερμα στην οποία ανήκουν τα περισσότερα είδη των καλλιεργούμενων φυτών χωρίζονται σε δύο κλάσεις: Κλάση Μονοκοτυλήδονα (Monocotyledons, Liliatae ή Liliopsida,) η οποία περιλαμβάνει περίπου είδη, έχει τα εξής μορφολογικά χαρακτηριστικά: Το έμβρυο μέσα στο σπόρο φέρει ένα φύλλο Οι διακλαδώσεις του βλαστού μπορεί να μην υπάρχουν και αν υπάρχουν είναι συνήθως απλές (μόνο πρώτης τάξης) Οι νευρώσεις στα φύλλα είναι επί το πλείστον παράλληλες Τα άνθη είναι επί το πλείστον είναι τριμερή. Φέρουν θυσανώδεις ρίζες

131 Συστηματική βοτανική των αγγειοσπέρμων Κλάση Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida, Magnoliatae ή Dicotyledons) Κλάση Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida, Magnoliatae ή Dicotyledons ), η οποία περιλαμβάνει περίπου είδη, έχει τα εξής μορφολογικά χαρακτηριστικά: Το έμβρυο μέσα στο σπόρο φέρει δύο φύλλα Οι διακλαδώσεις του βλαστού σύνθετες (διακλαδώσεις πολλών τάξεων δηλ. διακλαδώσεις επί των διακλαδώσεων) Οι νευρώσεις στα φύλλα είναι επί το πλείστον δικτυωτές Φέρουν πασαλώδεις ρίζες

132 Συστηματική βοτανική των αγγειοσπέρμων Ο 1 ος κλάδος των Αγγειοσπέρμων (Αngiosperms) περιλαμβάνει τους άλλους 11 κλάδους, μαζί με την ομάδα των taxa της αβέβαιης ταξινόμησης. Ο 2 ος κλάδος των Μανολιιδίων (Magnoliids), ο πιο ανεξάρτητος, δεν περιλαμβάνει τους άλλους κλάδους που ακολουθούν. Ο 3 ος των μονοκοτυληδόνων (Monocots) περιλαμβάνει και τον 4 ος των Κομμελινιδίων (Commelinids) Ο 5 ος των ευκοτυληδόνων (Eudicots) περιλαμβάνει και όλους τους επόμενους κλάδους από τον 6ο έως τον 12 ο. Ο 6 ος των βασικών ευκοτυληδόνων (Core Eudicots) περιλαμβάνει επίσης όλους τους επόμενους κλάδους από τον 7 ο έως τον 12 ο. Ο 7 ος των ροζιδίων (Rosids) περιλαμβάνει τον όγδο (Φαβίδια, Fabids Eurosids-I) και τον 9 ο κλάδο (Μαλβίδια, Μalvids, Eurosids-IΙ). Τέλος ο 10ος των Αστεριδίων (Asterids) περιλαμβάνει τον 11ο (Λαμιίδια, Lamiids, Euasterids-I) τον 12ο (Φαβίδια, Fabids Eurosids-I) και τον 9 ο κλάδο.

133 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Τα κυριότερα κριτήρια ταξινόμησης των λαχανικών σε επιμέρους ομάδες είναι: 1. Βοτανική συγγένεια, 2. Βρώσιμο τμήμα λαχανικού, 3. Απαιτήσεις λαχανικού σε θερμοκρασία, 4. Τρόπος πολλαπλασιασμού λαχανικού στην καλλιεργητική πράξη, 5. Χρόνος που απαιτείται για να συμπληρωθεί ο καλλιεργητικός κύκλος, 6. Τρόπος επικονίασης του λαχανικού, 7. Απαιτήσεις λαχανικού σε φωτοπερίοδο.

134 Συστηματική βοτανική των αγγειοσπέρμων Τα αγγειόσπερμα στην οποία ανήκουν τα περισσότερα είδη των καλλιεργούμενων φυτών χωρίζονται σε δύο κλάσεις: Κλάση Μονοκοτυλήδονα (Monocotyledons, Liliatae ή Liliopsida,) Κλάση Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida, Magnoliatae ή Dicotyledons )

135 Κλάση Μονοκοτυλήδονα (Monocotyledons)

136 Συστηματική βοτανική των αγγειοσπέρμων Κλάση Μονοκοτυλήδονα (Monocotyledons, Liliatae ή Liliopsida,) Μονοκοτυλήδονο είναι το φυτό του οποίου ο σπόρος ή το έμβρυο έχει μόνο ένα εμβρυακό φύλλο ή κοτυληδόνα. Η κοτυληδόνα στα μονοκοτυλήδονα φυτά χρησιμεύει για την πρόσληψη χρήσιμων ουσιών από το ενδοσπέρμιο. Τα περισσότερα μονοκοτυλήδονα φυτά είναι μικρά και ποώδη, ενώ λίγα είναι θάμνοι ή δέντρα.

137 Συστηματική βοτανική των αγγειοσπέρμων Μονοκοτυλήδονα (Monocotyledons) Τα αγγειόσπερμα στην οποία ανήκουν τα περισσότερα είδη των καλλιεργούμενων φυτών χωρίζονται σε δύο κλάσεις: Κλάση Μονοκοτυλήδονα (Monocotyledons, Liliatae ή Liliopsida,) η οποία περιλαμβάνει περίπου είδη, έχει τα εξής μορφολογικά χαρακτηριστικά: Το έμβρυο μέσα στο σπόρο φέρει ένα φύλλο Οι διακλαδώσεις του βλαστού μπορεί να μην υπάρχουν και αν υπάρχουν είναι συνήθως απλές (μόνο πρώτης τάξης) Οι νευρώσεις στα φύλλα είναι επί το πλείστον παράλληλες Τα άνθη είναι επί το πλείστον είναι τριμερή. Φέρουν θυσανώδεις ρίζες

138 Συστηματική βοτανική των αγγειοσπέρμων Μονοκοτυλήδονα (Monocotyledons) Τα αγγειόσπερμα στην οποία ανήκουν τα περισσότερα είδη των καλλιεργούμενων φυτών χωρίζονται σε δύο κλάσεις: Κλάση Μονοκοτυλήδονα (Monocotyledons, Liliatae ή Liliopsida,) η οποία περιλαμβάνει περίπου είδη, έχει τα εξής μορφολογικά χαρακτηριστικά: Το έμβρυο μέσα στο σπόρο φέρει ένα φύλλο

139 Συστηματική βοτανική των αγγειοσπέρμων Μονοκοτυλήδονα (Monocotyledons) Τα αγγειόσπερμα στην οποία ανήκουν τα περισσότερα είδη των καλλιεργούμενων φυτών χωρίζονται σε δύο κλάσεις: Κλάση Μονοκοτυλήδονα (Monocotyledons, Liliatae ή Liliopsida,) η οποία περιλαμβάνει περίπου είδη, έχει τα εξής μορφολογικά χαρακτηριστικά: Οι διακλαδώσεις του βλαστού μπορεί να μην υπάρχουν και αν υπάρχουν είναι συνήθως απλές (μόνο πρώτης τάξης)

140 Συστηματική βοτανική των αγγειοσπέρμων Μονοκοτυλήδονα (Monocotyledons) Τα αγγειόσπερμα στην οποία ανήκουν τα περισσότερα είδη των καλλιεργούμενων φυτών χωρίζονται σε δύο κλάσεις: Κλάση Μονοκοτυλήδονα (Monocotyledons, Liliatae ή Liliopsida,) η οποία περιλαμβάνει περίπου είδη, έχει τα εξής μορφολογικά χαρακτηριστικά: Οι νευρώσεις στα φύλλα είναι επί το πλείστον παράλληλες

141 Συστηματική βοτανική των αγγειοσπέρμων Μονοκοτυλήδονα (Monocotyledons) Τα αγγειόσπερμα στην οποία ανήκουν τα περισσότερα είδη των καλλιεργούμενων φυτών χωρίζονται σε δύο κλάσεις: Κλάση Μονοκοτυλήδονα (Monocotyledons, Liliatae ή Liliopsida,) η οποία περιλαμβάνει περίπου είδη, έχει τα εξής μορφολογικά χαρακτηριστικά: Τα άνθη είναι επί το πλείστον είναι τριμερή.

142 Συστηματική βοτανική των αγγειοσπέρμων Μονοκοτυλήδονα (Monocotyledons) Τα αγγειόσπερμα στην οποία ανήκουν τα περισσότερα είδη των καλλιεργούμενων φυτών χωρίζονται σε δύο κλάσεις: Κλάση Μονοκοτυλήδονα (Monocotyledons, Liliatae ή Liliopsida,) η οποία περιλαμβάνει περίπου είδη, έχει τα εξής μορφολογικά χαρακτηριστικά: Φέρουν θυσανώδεις ρίζες

143 Συστηματική βοτανική των αγγειοσπέρμων Κλάση Δικοτυλήδονα

144 Συστηματική βοτανική των αγγειοσπέρμων Κλάση Δικοτυλήδονα Κλάση Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida, Magnoliatae ή Dicotyledons ), η οποία περιλαμβάνει περίπου είδη, έχει τα εξής μορφολογικά χαρακτηριστικά: Το έμβρυο μέσα στο σπόρο φέρει δύο φύλλα Οι διακλαδώσεις του βλαστού σύνθετες (διακλαδώσεις πολλών τάξεων δηλ. διακλαδώσεις επί των διακλαδώσεων) Οι νευρώσεις στα φύλλα είναι επί το πλείστον δικτυωτές Φέρουν πασαλώδεις ρίζες

145 Συστηματική βοτανική των αγγειοσπέρμων Κλάση Δικοτυλήδονα Κλάση Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida, Magnoliatae ή Dicotyledons ), η οποία περιλαμβάνει περίπου είδη, έχει τα εξής μορφολογικά χαρακτηριστικά: Το έμβρυο μέσα στο σπόρο φέρει δύο φύλλα

146 Συστηματική βοτανική των αγγειοσπέρμων Κλάση Δικοτυλήδονα Κλάση Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida, Magnoliatae ή Dicotyledons ), η οποία περιλαμβάνει περίπου είδη, έχει τα εξής μορφολογικά χαρακτηριστικά: Οι διακλαδώσεις του βλαστού σύνθετες (διακλαδώσεις πολλών τάξεων δηλ. διακλαδώσεις επί των διακλαδώσεων)

147 Συστηματική βοτανική των αγγειοσπέρμων Κλάση Δικοτυλήδονα Κλάση Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida, Magnoliatae ή Dicotyledons ), η οποία περιλαμβάνει περίπου είδη, έχει τα εξής μορφολογικά χαρακτηριστικά: Οι νευρώσεις στα φύλλα είναι επί το πλείστον δικτυωτές

148 Συστηματική βοτανική των αγγειοσπέρμων Κλάση Δικοτυλήδονα Κλάση Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida, Magnoliatae ή Dicotyledons ), η οποία περιλαμβάνει περίπου είδη, έχει τα εξής μορφολογικά χαρακτηριστικά: Το έμβρυο μέσα στο σπόρο φέρει δύο φύλλα Οι διακλαδώσεις του βλαστού σύνθετες (διακλαδώσεις πολλών τάξεων δηλ. διακλαδώσεις επί των διακλαδώσεων) Οι νευρώσεις στα φύλλα είναι επί το πλείστον δικτυωτές Φέρουν πασαλώδεις ρίζες

149 Συστηματική βοτανική των αγγειοσπέρμων Κλάση Δικοτυλήδονα Κλάση Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida, Magnoliatae ή Dicotyledons ), η οποία περιλαμβάνει περίπου είδη, έχει τα εξής μορφολογικά χαρακτηριστικά: Φέρουν πασαλώδεις ρίζες

150 Συστηματική βοτανική των αγγειοσπέρμων Κλάση Δικοτυλήδονα Κλάση Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida, Magnoliatae ή Dicotyledons ), η οποία περιλαμβάνει περίπου είδη, έχει τα εξής μορφολογικά χαρακτηριστικά: Το έμβρυο μέσα στο σπόρο φέρει δύο φύλλα Οι διακλαδώσεις του βλαστού σύνθετες (διακλαδώσεις πολλών τάξεων δηλ. διακλαδώσεις επί των διακλαδώσεων) Οι νευρώσεις στα φύλλα είναι επί το πλείστον δικτυωτές Φέρουν πασαλώδεις ρίζες

151 Συστηματική βοτανική των αγγειοσπέρμων Ο 1 ος κλάδος των Αγγειοσπέρμων (Αngiosperms) περιλαμβάνει τους άλλους 11 κλάδους, μαζί με την ομάδα των taxa της αβέβαιης ταξινόμησης. Ο 2 ος κλάδος των Μανολιιδίων (Magnoliids), ο πιο ανεξάρτητος, δεν περιλαμβάνει τους άλλους κλάδους που ακολουθούν. Ο 3 ος των μονοκοτυληδόνων (Monocots) περιλαμβάνει και τον 4 ος των Κομμελινιδίων (Commelinids) Ο 5 ος των ευκοτυληδόνων (Eudicots) περιλαμβάνει και όλους τους επόμενους κλάδους από τον 6ο έως τον 12 ο. Ο 6 ος των βασικών ευκοτυληδόνων (Core Eudicots) περιλαμβάνει επίσης όλους τους επόμενους κλάδους από τον 7 ο έως τον 12 ο. Ο 7 ος των ροζιδίων (Rosids) περιλαμβάνει τον όγδο (Φαβίδια, Fabids Eurosids-I) και τον 9 ο κλάδο (Μαλβίδια, Μalvids, Eurosids-IΙ). Τέλος ο 10ος των Αστεριδίων (Asterids) περιλαμβάνει τον 11ο (Λαμιίδια, Lamiids, Euasterids-I) τον 12ο (Φαβίδια, Fabids Eurosids-I) και τον 9 ο κλάδο.

152 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Τα κυριότερα κριτήρια ταξινόμησης των λαχανικών σε επιμέρους ομάδες είναι: 1. Βοτανική συγγένεια, 2. Βρώσιμο τμήμα λαχανικού, 3. Απαιτήσεις λαχανικού σε θερμοκρασία, 4. Τρόπος πολλαπλασιασμού λαχανικού στην καλλιεργητική πράξη, 5. Χρόνος που απαιτείται για να συμπληρωθεί ο καλλιεργητικός κύκλος, 6. Τρόπος επικονίασης του λαχανικού, 7. Απαιτήσεις λαχανικού σε φωτοπερίοδο.

153 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τη βοτανική συγγένεια Η ταξινόμηση με βάση την βοτανική συγγένεια βασίζεται στην κοινή καταγωγή και τις ομοιότητες των φυτών όσον αφορά κάποια μορφολογικά και φυσιολογικά γνωρίσματα. Είναι μια ταξινόμηση που βοηθάει στην καλύτερη κατανόηση τόσο της προσαρμοστικότητάς τους στο περιβάλλον όσο και της φυσιολογικής τους συμπεριφοράς όσον αφορά την βλαστική τους ανάπτυξη, την άνθηση, τον σχηματισμό καρπών και σπόρων, κ.λπ.

154 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τη βοτανική συγγένεια Στην βοτανική ονοματολογία η βασική μονάδα διάκρισης είναι το είδος του φυτού. Διαφορετικά είδη είναι για παράδειγμα η τομάτα και η πιπεριά. Σύμφωνα με τον Διεθνή Κώδικα Βοτανικής Ονοματολογίας κάθε είδους φυτού φέρει ένα διώνυμο όνομα στη λατινική γλώσσα. Έτσι η τομάτα ονομάζεται Solanum lycopersicum και η πιπεριά Capsicum annuum.

155 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τη βοτανική συγγένεια Πολλά είδη που μοιάζουν μεταξύ τους ταξινομούνται στο ίδιο γένος. Το γένος στο οποίο ανήκει ένα είδος αποτελεί την πρώτη λέξη της διώνυμης λατινικής ονομασίας του ενώ η δεύτερη διακρίνει το συγκεκριμένο είδος. Η τομάτα από το όνομά της φαίνεται ότι ανήκει στο γένος Solanum. Για να καταδειχθεί ότι γίνεται αναφορά σε ένα γένος φυτών, το όνομα του γένους γράφεται με προσθήκη της λατινικής συντομογραφίας sp. (species = είδη) στο τέλος (π.χ. Lycopersicon sp. = είδη του γένους Lycopersicon).

156 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τη βοτανική συγγένεια Πολλά συγγενικά μεταξύ τους γένη φυτών ταξινομούνται σε μία βοτανική οικογένεια. Το αγγούρι, το κολοκύθι, το πεπόνι και το καρπούζι ανήκουν όλα στην οικογένεια Cucurbitaceae.

157 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τη βοτανική συγγένεια Πολλές συγγενείς βοτανικές οικογένειες συνιστούν μια τάξη, πολλές τάξεις μία κλάση, πολλές κλάσεις ένα φύλλο και όλα τα φύλλα φυτών ανήκουν στο βασίλειο των φυτών. Το κρεμμύδι (Allium cepa) ανήκει στην οικογένεια Liliaceae, την τάξη Liliflorae, την κλάση (μονοκοτυλήδονα) και το φύλλο Monocotyledonae Spermatophyta (σπερματόφυτα). Οι συστηματικοί βοτανολόγοι συχνά χρησιμοποιούν και ενδιάμεσες όπως υποκλάση, υποτάξη, υπεροικογένεια, υποοικογένεια, υποείδος, κ.λ.π. Το ίδιο είδος συχνά διαiρείται περαιτέρω σε βοτανικές ποικιλίες. Η βοτανική ποικιλία συμβολίζεται με την συντομογραφία var. (variety = ποικιλία).

158 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τη βοτανική συγγένεια Το είδος Brassica oleracea έχει 5 τουλάχιστον καλλιεργούμενες βοτανικές ποικιλίες που στην καλλιεργητική πράξη είναι γνωστές ως διαφορετικά φυτά, το λάχανο (B. oleracea var. capitata), το κουνουπίδι (B. oleracea var. botrytis), το μπρόκολο (B. oleracea var. italica), το λάχανο Βρυξελών (B. oleracea var. gemmifera) και το γογγύλι (B. oleracea var. gongylodes). Οι καλλιεργητικές ποικιλίες στην διεθνή βιβλιογραφία αναφέρονται με την προσθήκη cv. (cultivated variety = καλλιεργούμενη ποικιλία), Solanum lycopersicum, cv. Marathon. Όλα τα λαχανικά ανήκουν στο φυτικό βασίλειο και πιο συγκεκριμένα στο φύλλο των αγγειοσπέρμων. Όσον αφορά την επόμενη ταξινομική βαθμίδα, δηλαδή την κλάση, ορισμένα ανήκουν στα μονοκότυλα, ενώ τα περισσότερα είναι δικότυλα

159 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τη βοτανική συγγένεια Κλάση Μονοκότυλα Οικογένεια Liliaceae (Λειλιώδη) Πράσο (Allium porrum L.) Κρεμμύδι (Allium cepa L.) Σκόρδο (Allium sativum L.) Σπαράγγι (Asparagus officinalis L.)

160 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τη βοτανική συγγένεια Κλάση Δικότυλα Οικογένεια Solanaceae (Σολανώδη) Τομάτα (Solanum lycopersicum L.) Πιπεριά (Capsicum annuum L.) Μελιτζάνα (Solanum melongena L.) Πατάτα (Solanum tuberosum L.)

161 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τη βοτανική συγγένεια Κλάση Δικότυλα Οικογένεια Cucurbitaceae (Κολοκυνθώδη) Αγγούρι (Cucumis sativus L.) Πεπόνι (Cucumis melo L.) Καρπούζι (Citrullus lanatus) Κολοκυθάκι (Cucurbita pepo L.)

162 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τη βοτανική συγγένεια Κλάση Δικότυλα Οικογένεια Fabaceae (Ψυχανθή) Φασόλι (Phaseolus vulgaris L.)

163 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τη βοτανική συγγένεια Κλάση Δικότυλα Οικογένεια Asteraceae (Συνθετώδη) Μαρούλι (Lactuca sativa L.) Αντίδι (Cichorium endivia L.) Ραδίκι (Cichorium intybus L.) Αγκινάρα (Cynara scolymus L.)

164 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τη βοτανική συγγένεια Κλάση Δικότυλα Οικογένεια Brassicaceae (Σταυρανθή) Λάχανο κεφαλωτό ή μάπα (Brassica oleracea L., var. capitata) Γογγύλι (Brassica oleracea L., var.gongylodes) Κουνουπίδι (Brassica oleracea L., var. botrytis) Μπρόκολο (Brassica oleracea L. var. italica) Λάχανο Βρυξελών (Brassica oleracea L., var. gemmifera) Κινέζικο λάχανο (Brassica pekinensis Rupr.) Ραπάνι - Ραπανάκι (Raphanus sativus L.) Ρόκα (Eruca sativa Mill.)

165 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τη βοτανική συγγένεια Κλάση Δικότυλα Οικογένεια Chenopodiaceae (Χηνοποδιώδη) Σπανάκι (Spinacea oleracea L.) Παντζάρι (Beta vulgaris L. var. conditiva) Σέσκουλο (Beta vulgaris L. var. cicla και flavescens)

166 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τη βοτανική συγγένεια Κλάση Δικότυλα Οικογένεια Apiaceae (Σκιαδανθή) Σέλινο (Apium graveolens L.) Μαϊντανός (Petroselinum crispum Mill.) Καρότο (Daucus carota L.) Άνιθος (Anethum graveolens L. var. Hortorum) Μάραθος (Foeniculum vulgare Mill)

167 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τη βοτανική συγγένεια Κλάση Δικότυλα Οικογένεια Malvaceaea (Μαλαχώδη) Μπάμια (Abelmoschus esculentus (L.) Moench.)

168 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τη βοτανική συγγένεια Η ταξινόμηση με βάση την βοτανική συγγένεια βασίζεται στην κοινή καταγωγή και τις ομοιότητες των φυτών όσον αφορά κάποια μορφολογικά και φυσιολογικά γνωρίσματα. Είναι μια ταξινόμηση που βοηθάει στην καλύτερη κατανόηση τόσο της προσαρμοστικότητάς τους στο περιβάλλον όσο και της φυσιολογικής τους συμπεριφοράς όσον αφορά την βλαστική τους ανάπτυξη, την άνθηση, τον σχηματισμό καρπών και σπόρων, κ.λπ.

169 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τη βοτανική συγγένεια Στην βοτανική ονοματολογία η βασική μονάδα διάκρισης είναι το είδος του φυτού. Διαφορετικά είδη είναι για παράδειγμα η τομάτα και η πιπεριά. Σύμφωνα με τον Διεθνή Κώδικα Βοτανικής Ονοματολογίας κάθε είδους φυτού φέρει ένα διώνυμο όνομα στη λατινική γλώσσα. Έτσι η τομάτα ονομάζεται Solanum lycopersicum και η πιπεριά Capsicum annuum.

170 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τη βοτανική συγγένεια Πολλά είδη που μοιάζουν μεταξύ τους ταξινομούνται στο ίδιο γένος. Το γένος στο οποίο ανήκει ένα είδος αποτελεί την πρώτη λέξη της διώνυμης λατινικής ονομασίας του ενώ η δεύτερη διακρίνει το συγκεκριμένο είδος. Η τομάτα από το όνομά της φαίνεται ότι ανήκει στο γένος Solanum. Για να καταδειχθεί ότι γίνεται αναφορά σε ένα γένος φυτών, το όνομα του γένους γράφεται με προσθήκη της λατινικής συντομογραφίας sp. (species = είδη) στο τέλος (π.χ. Lycopersicon sp. = είδη του γένους Lycopersicon).

171 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τη βοτανική συγγένεια Πολλά συγγενικά μεταξύ τους γένη φυτών ταξινομούνται σε μία βοτανική οικογένεια. Το αγγούρι, το κολοκύθι, το πεπόνι και το καρπούζι ανήκουν όλα στην οικογένεια Cucurbitaceae.

172 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τη βοτανική συγγένεια Πολλές συγγενείς βοτανικές οικογένειες συνιστούν μια τάξη, πολλές τάξεις μία κλάση, πολλές κλάσεις ένα φύλλο και όλα τα φύλλα φυτών ανήκουν στο βασίλειο των φυτών. Το κρεμμύδι (Allium cepa) ανήκει στην οικογένεια Liliaceae, την τάξη Liliflorae, την κλάση (μονοκοτυλήδονα) και το φύλλο Monocotyledonae Spermatophyta (σπερματόφυτα).

173 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τη βοτανική συγγένεια Οι συστηματικοί βοτανολόγοι συχνά χρησιμοποιούν και ενδιάμεσες όπως υποκλάση, υποτάξη, υπεροικογένεια, υποοικογένεια, υποείδος, κ.λ.π. Το ίδιο είδος συχνά διαiρείται περαιτέρω σε βοτανικές ποικιλίες.

174 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τη βοτανική συγγένεια Η βοτανική ποικιλία συμβολίζεται με την συντομογραφία var. (variety = ποικιλία).

175 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τη βοτανική συγγένεια Το είδος Brassica oleracea έχει 5 τουλάχιστον καλλιεργούμενες βοτανικές ποικιλίες που στην καλλιεργητική πράξη είναι γνωστές ως διαφορετικά φυτά, το λάχανο (B. oleracea var. capitata), το κουνουπίδι (B. oleracea var. botrytis), το μπρόκολο (B. oleracea var. italica), το λάχανο Βρυξελών (B. oleracea var. gemmifera) και το γογγύλι (B. oleracea var. gongylodes).

176 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τη βοτανική συγγένεια Οι καλλιεργητικές ποικιλίες στην διεθνή βιβλιογραφία αναφέρονται με την προσθήκη cv. (cultivated variety = καλλιεργούμενη ποικιλία), Solanum lycopersicum, cv. Marathon. Όλα τα λαχανικά ανήκουν στο φυτικό βασίλειο και πιο συγκεκριμένα στο φύλλο των αγγειοσπέρμων. Όσον αφορά την επόμενη ταξινομική βαθμίδα, δηλαδή την κλάση, ορισμένα ανήκουν στα μονοκότυλα, ενώ τα περισσότερα είναι δικότυλα

177 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τη βοτανική συγγένεια Κλάση Μονοκότυλα Οικογένεια Liliaceae (Λειλιώδη) Πράσο (Allium porrum L.) Κρεμμύδι (Allium cepa L.) Σκόρδο (Allium sativum L.) Σπαράγγι (Asparagus officinalis L.)

178 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τη βοτανική συγγένεια Κλάση Δικότυλα Οικογένεια Solanaceae (Σολανώδη) Τομάτα (Solanum lycopersicum L.) Πιπεριά (Capsicum annuum L.) Μελιτζάνα (Solanum melongena L.) Πατάτα (Solanum tuberosum L.)

179 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τη βοτανική συγγένεια Κλάση Δικότυλα Οικογένεια Cucurbitaceae (Κολοκυνθώδη) Αγγούρι (Cucumis sativus L.) Πεπόνι (Cucumis melo L.) Καρπούζι (Citrullus lanatus) Κολοκυθάκι (Cucurbita pepo L.)

180 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τη βοτανική συγγένεια Κλάση Δικότυλα Οικογένεια Fabaceae (Ψυχανθή) Φασόλι (Phaseolus vulgaris L.)

181 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τη βοτανική συγγένεια Κλάση Δικότυλα Οικογένεια Asteraceae (Συνθετώδη) Μαρούλι (Lactuca sativa L.) Αντίδι (Cichorium endivia L.) Ραδίκι (Cichorium intybus L.) Αγκινάρα (Cynara scolymus L.)

182 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τη βοτανική συγγένεια Κλάση Δικότυλα Οικογένεια Brassicaceae (Σταυρανθή) Λάχανο κεφαλωτό ή μάπα (Brassica oleracea L., var. capitata) Γογγύλι (Brassica oleracea L., var.gongylodes) Κουνουπίδι (Brassica oleracea L., var. botrytis) Μπρόκολο (Brassica oleracea L. var. italica) Λάχανο Βρυξελών (Brassica oleracea L., var. gemmifera) Κινέζικο λάχανο (Brassica pekinensis Rupr.) Ραπάνι - Ραπανάκι (Raphanus sativus L.) Ρόκα (Eruca sativa Mill.)

183 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τη βοτανική συγγένεια Κλάση Δικότυλα Οικογένεια Chenopodiaceae (Χηνοποδιώδη) Σπανάκι (Spinacea oleracea L.) Παντζάρι (Beta vulgaris L. var. conditiva) Σέσκουλο (Beta vulgaris L. var. cicla και flavescens)

184 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τη βοτανική συγγένεια Κλάση Δικότυλα Οικογένεια Apiaceae (Σκιαδανθή) Σέλινο (Apium graveolens L.) Μαϊντανός (Petroselinum crispum Mill.) Καρότο (Daucus carota L.) Άνιθος (Anethum graveolens L. var. Hortorum) Μάραθος (Foeniculum vulgare Mill)

185 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τη βοτανική συγγένεια Κλάση Δικότυλα Οικογένεια Malvaceaea (Μαλαχώδη) Μπάμια (Abelmoschus esculentus (L.) Moench.)

186 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση το βρώσιμο τμήμα Η ταξινόμηση με βάση το βρώσιμο τμήμα βασίζεται στο τμήμα του λαχανικού (ρίζα ή άλλο υπόγειο βλαστικό όργανο, βλαστός, φύλλα, άνθη καρποί, κ.λ.π.) που χρησιμοποιείται ως τροφή. Η ταξινόμηση των λαχανικών με βάση το βρώσιμο τμήμα τους έχει ως εξής: Λαχανικά που καλλιεργούνται για το υπόγειο τμήμα τους Διακρίνονται 3 υποκατηγορίες: Βολβώδη: κρεμμύδι, πράσο, σκόρδο Κονδυλώδη: πατάτα Ριζοκονδυλώδη: παντζάρι, καρότο, ρεπάνι, γλυκοπατάτα, κολοκύθι. Λαχανικά που καλλιεργούνται για τον υπέργειο βλαστό Τρώγεται μόνο ο υπέργειος τρυφερός βλαστός Γογγύλι Σπαράγγι.

187 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση το βρώσιμο τμήμα Φυλλώδη λαχανικά Στην κατηγορία αυτή κατατάσσονται τα λαχανικά που καλλιεργούνται για βρώση είτε μόνο των φύλλων είτε ολόκληρο το βλαστικό υπέργειο μέρος, (φύλλα και τρυφερά στελέχη) όπως μαρούλι, αντίδι, ραδίκι, κεφαλωτό λάχανο, λάχανο, σέλινο, μαϊντανός, άνηθος, ο μάραθος, σπανάκι. Λαχανικά που καλλιεργούνται για τα ανώριμα άνθη Στην κατηγορία αυτή ανήκουν το κουνουπίδι, το μπρόκολο και η αγκινάρα.

188 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση το βρώσιμο τμήμα Καρποδοτικά λαχανικά Στην κατηγορία αυτή ανήκουν τα λαχανικά των οποίων το βρώσιμο τμήμα είναι οι καρποί. Λαχανικά που καλλιεργούνται για τους ανώριμους καρπούς (αγγούρι, κολοκυθάκι, πιπεριά, μελιτζάνα, φασολάκι και η μπάμια). Λαχανικά που καλλιεργούνται για τους ώριμους καρπούς ( πεπόνι, καρπούζι, η ώριμη πιπεριά ) Λαχανικά που καλλιεργούνται για τα σπέρματά τους Στην κατηγορία αυτή κατατάσσονται τα λαχανικά των οποίων το βρώσιμο τμήμα δεν είναι ολόκληρος ο καρπός αλλά μόνο τα σπέρματά του όπως ο αρακάς

189 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τις απαιτήσεις τους σε θερμοκρασία Τα καλλιεργούμενα στην Ελλάδα λαχανικά προέρχονται από διάφορα ανά τον κόσμο κέντρα καταγωγής (Αφρική, Ασία, Αμερική), τα οποία συχνά έχουν τελείως διαφορετικό κλίμα μεταξύ τους. Γι αυτό το λόγο, χαρακτηρίζονται από τελείως διαφορετική μεταξύ τους οικολογική προσαρμοστικότητα και παρουσιάζουν σημαντικές διαφορές μεταξύ τους ως προς την θερμοκρασία. Αυτά που κατάγονται από ψυχρότερα κλίματα (ψυχροανθεκτικά) αναπτύσσονται σε χαμηλές θερμοκρασίες (7-12 ο C), ενώ εκείνα που προέρχονται από υποτροπικές και τροπικές χώρες (θερμοαπαιτητικά) απαιτούν υψηλές θερμοκρασίες (15-22 ο C) για να αναπτυχθούν.

190 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τον τρόπο επικονίασης των ανθέων Ανάλογα με τον τρόπο που μεταφέρεται η γύρη από τους ανθήρες των στημόνων στον ύπερο, τα λαχανικά διακρίνονται σε σταυρογονιμοποιούμενα εντομόφιλα (μεταφορά γύρης με τα έντομα), σταυρογονιμοποιούμενα ανεμόφιλα (μεταφορά γύρης με τον άνεμο) και αυτογονιμοποιούμενα (μεταφορά γύρης μόνο απότα αρσενικά στα θηλυκά όργανα του ιδίου άνθους).

191 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση τον τρόπο πολλαπλασιασμού τους Με βάση αυτό το κριτήριο, τα λαχανικά ταξινομούνται σε αυτά που στην καλλιεργητική πράξη αναπαράγονται εγγενώς δηλαδή με σπόρο, και σε αυτά που αναπαράγονται με αγενή βλαστικά όργανα, όπως οι κόνδυλοι και οι βολβοί.

192 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση την διάρκεια του καλλιεργητικού κύκλου Με βάση αυτό το κριτήριο τα λαχανικά κατατάσσονται σε ετήσια και πολυετή.

193 Συστηματική βοτανική των φυτών μεγάλης καλλιέργειας Στην κατηγορία αυτή ανήκουν ετήσια κυρίως φυτά των οποίων η καλλιέργεια πραγματοποιείται κατά κανόνα σε μεγάλες εκτάσεις. Χειμωνιάτικα σιτηρά Σιτάρι (Triticum), Κριθή (Hordeum), Βρώμη ήαβένα (Avena). Βασίλειο: Φυτά (Plantae) Φυτά (Plantae) Φυτά (Plantae) Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta) Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta) Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta) Ομοταξία: Μονοκοτυλήδονα (Liliopsida) Μονοκοτυλήδονα (Liliopsida) Μονοκοτυλήδονα (Liliopsida) Τάξη: Κυπειρώδη (Cyperales) Κυπειρώδη (Cyperales) Κυπειρώδη (Cyperales) Οικογένεια: Ποοειδή (Poaceae) ή Ποοειδή (Poaceae) ή Ποοειδή (Poaceae) ή Αγρωστώδη(Gramineae) Αγρωστώδη(Gramineae) Αγρωστώδη(Gramineae) Γένος: Σιτάρι (Triticum) Κριθή (Hordeum) L. Βρώμη Αβένα (Avena)

194 Συστηματική βοτανική των βιομηχανικών φυτών Στην κατηγορία αυτή ανήκουν ετήσια κυρίως φυτά των οποίων η καλλιέργεια πραγματοποιείται κατά κανόνα σε μεγάλες εκτάσεις. Βιομηχανικά φυτά βαμβάκι, ζαχαρότευτλα, πατάτα Βασίλειο Φυτά (Plantae) Φυτά (Plantae) Φυτά (Plantae) Συνομοταξία Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta) Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta) Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta) Ομοταξία Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida) Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida) Τάξη Σολονάλες (Solanales) Caryophyllales Malvales Οικογένεια Σολανίδες (Solanaceae) Amaranthaceae Malvaceae Γένος Πατάτα (Solanum) Ζαχαρότευτλα (Beta) Βαμβάκι (Gossypium)

195 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Τα κυριότερα κριτήρια ταξινόμησης των λαχανικών σε επιμέρους ομάδες είναι: 1. Βοτανική συγγένεια, 2. Βρώσιμο τμήμα λαχανικού, 3. Απαιτήσεις λαχανικού σε θερμοκρασία, 4. Τρόπος επικονίασης του λαχανικού 5. Τρόπος πολλαπλασιασμού λαχανικού στην καλλιεργητική πράξη, 6. Χρόνος που απαιτείται για να συμπληρωθεί ο καλλιεργητικός κύκλος, 7. Φωτοπερίοδική συμπεριφορά

196 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών 1. Βοτανική συγγένεια

197 Συστηματική ταξινόμηση των Λαχανικών με βάση τη βοτανική συγγένεια Η ταξινόμηση με βάση την βοτανική συγγένεια βασίζεται στην κοινή καταγωγή και τις ομοιότητες των φυτών όσον αφορά κάποια μορφολογικά και γνωρίσματα. φυσιολογικά Είναι μια ταξινόμηση που βοηθάει στην καλύτερη κατανόηση τόσο της προσαρμοστικότητάς τους στο περιβάλλον όσο και της φυσιολογικής τους συμπεριφοράς.

198 Συστηματική ταξινόμηση των Λαχανικών με βάση τη βοτανική συγγένεια Στην βοτανική ονοματολογία η βασική μονάδα διάκρισης είναι το είδος του φυτού. Σύμφωνα με τον Διεθνή Κώδικα Βοτανικής Ονοματολογίας κάθε είδους φυτού φέρει ένα διώνυμο όνομα στη λατινική γλώσσα. Έτσι τα διαφορετικά είδη έχουν διαφορετικές διωνυμικές ονομασίες, π.χ.: η τομάτα ονομάζεται Solanum lycopersicum και η πιπεριά ονομάζεται Capsicum annuum.

199 Συστηματική ταξινόμηση των Λαχανικών με βάση τη βοτανική συγγένεια Το γένος στο οποίο ανήκει ένα είδος αποτελεί την πρώτη λέξη της διώνυμης λατινικής ονομασίας του ενώ η δεύτερη διακρίνει το συγκεκριμένο είδος. Πολλά είδη που μοιάζουν μεταξύ τους ταξινομούνται στο ίδιο γένος. Π.χ. η τομάτα (Solanum lycopersicum) ανήκει στο γένος Solanum, όπως και η πατάτα (Solanum tuberosum). Και τα δυο ανήκουν στο γένος Solanum, μπορούν να αναφερθούν ως είδη αυτού του γένους ως Solanum sp. και

200 Συστηματική ταξινόμηση των Λαχανικών με βάση τη βοτανική συγγένεια Πολλά συγγενικά γένη φυτών ταξινομούνται σε μία βοτανική οικογένεια. Π.χ. στην οικογένεια Cucurbitaceae ανήκουν τα φυτά Το αγγούρι (γένος Cucumis) το κολοκύθι (γένος Cucurbita) το καρπούζι (γένος Citrullus)

201 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών 2. Βρώσιμο τμήμα

202 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση το βρώσιμο τμήμα Η ταξινόμηση με βάση το βρώσιμο τμήμα βασίζεται στο τμήμα του λαχανικού ρίζα ή άλλο υπόγειο βλαστικό όργανο, βλαστός, φύλλα, Άνθη, καρποί, κ.λ.π. που χρησιμοποιείται ως τροφή.

203 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση το βρώσιμο τμήμα Η ταξινόμηση των λαχανικών με βάση το βρώσιμο τμήμα τους έχει ως εξής: Λαχανικά που καλλιεργούνται για το υπόγειο τμήμα τους Διακρίνονται 3 υποκατηγορίες: Βολβώδη: κρεμμύδι, πράσο, σκόρδο Κονδυλώδη: πατάτα Ριζοκονδυλώδη: παντζάρι, καρότο.

204 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Βολβώδη

205 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση το βρώσιμο τμήμα Λαχανικά που καλλιεργούνται για το υπόγειο τμήμα τους Βολβώδη: κρεμμύδι Συστηματική ταξινόμηση Βασίλειο: Συνομοταξία: Ομοταξία: Τάξη: Οικογένεια: Γένος: Είδος: Κοινή ονομασία Φυτά (Plantae) Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta) Μονοκοτυλήδονα (Liliopsida) Λειριώδη (Liliales) Λειριοειδή (Liliaceae) Άλλιο (Allium) A. cepa Allium cepa L. (κρεμμύδι)

206 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση το βρώσιμο τμήμα Λαχανικά που καλλιεργούνται για το υπόγειο τμήμα τους Βολβώδη: σκόρδο Συστηματική ταξινόμηση Βασίλειο: Συνομοταξία: Ομοταξία: Τάξη: Οικογένεια: Γένος: Είδος: Φυτά (Plantae) Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta) Μονοκοτυλήδονα (Liliopsida) Λειριώδη (Liliales) Λειριοειδή (Liliaceae) Άλλιο (Allium) A. sativum Κοινή ονομασία Allium sativum L. (σκόρδο)

207 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση το βρώσιμο τμήμα Λαχανικά που καλλιεργούνται για το υπόγειο τμήμα τους Βολβώδη: πράσο Συστηματική ταξινόμηση Βασίλειο: Φυτά (Plantae) Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta) Ομοταξία: Μονοκοτυλήδονα (Liliopsida) Τάξη: Λειριώδη (Liliales) Οικογένεια: Λειριοειδή (Liliaceae) Γένος: Άλλιο (Allium) Είδος: A. ampeloprasum Κοινή ονομασία Allium ampeloprasum (πράσο)

208 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Κονδυλώδη

209 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση το βρώσιμο τμήμα Λαχανικά που καλλιεργούνται για το υπόγειο τμήμα τους Κονδυλώδη: πατάτα Συστηματική ταξινόμηση Βασίλειο: Φυτά (Plantae) Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta) Ομοταξία: Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida) Τάξη: Σολονάλες (Solanales) Οικογένεια: Σολανίδες (Solanaceae) Γένος: Σολανόν (Solanum) Είδος: S. tuberosum Κοινή ονομασία Solanum tuberosum (πατάτα)

210 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Ριζοκονδυλώδη

211 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση το βρώσιμο τμήμα Λαχανικά που καλλιεργούνται για το υπόγειο τμήμα τους Ριζοκονδυλώδη: παντζάρι, Συστηματική ταξινόμηση Βασίλειο: Φυτά (Plantae) Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta) Τάξη: Καρυοφυλλώδη (Caryophyllales) Οικογένεια: Χηνοποδιοειδή (Chenopodiaceae) Γένος: Βέτα (Beta) Είδος: Beta vulgaris L Κοινή ονομασία Beta vulgaris (παντζάρι).

212 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση το βρώσιμο τμήμα Λαχανικά που καλλιεργούνται για το υπόγειο τμήμα τους Ριζοκονδυλώδη: καρότο Συστηματική ταξινόμηση Βασίλειο: Φυτά (Plantae) Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta) Τάξη: Σελινώδη (Apiales) Οικογένεια: Σελινοειδή (Apiaceae) Γένος: Δαύκος (Daucus) Είδος: D. carota Κοινή ονομασία Daucus carota L. (καρότο).

213 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση το βρώσιμο τμήμα Η ταξινόμηση των λαχανικών με βάση το βρώσιμο τμήμα τους έχει ως εξής: Λαχανικά που καλλιεργούνται για τον υπέργειο βλαστό Τρώγεται μόνο ο υπέργειος τρυφερός βλαστός Γογγύλι Σπαράγγι.

214 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση το βρώσιμο τμήμα Λαχανικά που καλλιεργούνται για τον υπέργειο βλαστό Τρώγεται μόνο ο υπέργειος τρυφερός βλαστός Γογγύλι Βασίλειο: Συνομοταξία: Συστηματική ταξινόμηση Φυτά (Plantae) Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta) Ομοταξία: Δικοτυλήδονα (Μαγνολιόψιδα) Τάξη: Κραμβώδη (Brassicales) Οικογένεια: Κραμβοειδή (Brassicaceae) Γένος: Κράμβη (Brassica) Είδος: B. Rapa Κοινή ονομασία Brassica rapa (γογγύλι)

215 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση το βρώσιμο τμήμα Λαχανικά που καλλιεργούνται για τον υπέργειο βλαστό Τρώγεται μόνο ο υπέργειος τρυφερός βλαστός Σπαράγγι Συστηματική ταξινόμηση Βασίλειο: Φυτά (Plantae) Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta) Ομοταξία: Μονοκοτυλήδονα (Liliopsida) Τάξη: Λειριώδη (Liliales) Οικογένεια: Λειριοειδή (Liliaceae) Γένος: Ασπάραγος (Asparagus) Είδος: A. officinalis Κοινή ονομασία Asparagus officinalis (σπαράγγι)

216 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση το βρώσιμο τμήμα Φυλλώδη λαχανικά Στην κατηγορία αυτή κατατάσσονται τα λαχανικά που καλλιεργούνται για βρώση είτε μόνο των φύλλων είτε ολόκληρο το βλαστικό υπέργειο μέρος, (φύλλα και τρυφερά στελέχη) όπως μαρούλι, αντίδι, ραδίκι, σέλινο, μαϊντανός, άνηθος, ο μάραθος, σπανάκι. Λαχανικά που καλλιεργούνται για τα ανώριμα άνθη Στην κατηγορία αυτή ανήκουν το κουνουπίδι, το μπρόκολο και η αγκινάρα.

217 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση το βρώσιμο τμήμα Φυλλώδη λαχανικά Στην κατηγορία αυτή κατατάσσονται τα λαχανικά που καλλιεργούνται για βρώση είτε μόνο των φύλλων είτε ολόκληρο το βλαστικό υπέργειο μέρος, (φύλλα και τρυφερά στελέχη) όπως μαρούλι, αντίδι, ραδίκι, σέλινο, μαϊντανός, άνηθος, ο μάραθος, σπανάκι.

218 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση το βρώσιμο τμήμα Φυλλώδη λαχανικά Μαρούλι, Συστηματική ταξινόμηση Βασίλειο: Φυτά Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta) Ομοταξία: Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida) Τάξη: Αστερώδη (Asterales) Οικογένεια: Σύνθετα (Compositae) Γένος: Λακτούκα (Lactuca) Είδος: L. Sativa Κοινή ονομασία Lactuca Sativa (μαρούλι)

219 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση το βρώσιμο τμήμα Φυλλώδη λαχανικά Αντίδι Συστηματική ταξινόμηση Βασίλειο: Φυτά Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta) Ομοταξία: Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida) Τάξη: Αστερώδη (Asterales) Οικογένεια: Αστεροειδή (Asteraceae) Γένος: Κιχώριον (Cichorium) Είδος: C. endivia Κοινή ονομασία Cichorium endivia (Αντίδι)

220 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση το βρώσιμο τμήμα Φυλλώδη λαχανικά Ραδίκι Συστηματική ταξινόμηση Βασίλειο: Φυτά Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta) Ομοταξία: Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida) Τάξη: Αστερώδη (Asterales) Οικογένεια: Αστεροειδή (Asteraceae) Γένος: Taraxacum Είδος: T. officinale. Κοινή ονομασία Taraxacum officinale L.(ραδίκι)

221 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση το βρώσιμο τμήμα Φυλλώδη λαχανικά Σέλινο Βασίλειο: Συνομοταξία: Ομοταξία: Τάξη: Οικογένεια: Γένος: Είδος: Κοινή ονομασία Συστηματική ταξινόμηση Φυτά (Plantae) Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta) Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida) Σελινώδη (Apiales) Σελινοειδή (Apiaceae) Σέλινον (Apium) A. graveolens Apium graveolens (Σέλινο)

222 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση το βρώσιμο τμήμα Φυλλώδη λαχανικά Μαϊντανός Συστηματική ταξινόμηση Βασίλειο: Φυτά (Plantae) Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta) Ομοταξία: Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida) Τάξη: Σελινώδη (Apiales) Οικογένεια: Σελινοειδή (Apiaceae) ή Σκιαδοφόρα (Umbelliferae) Γένος: Πετροσέλινον (Petroselinum) Είδος: P. crispum Κοινή ονομασία Petroselinum crispum (Μαϊντανός)

223 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση το βρώσιμο τμήμα Φυλλώδη λαχανικά Άνηθος Συστηματική ταξινόμηση Βασίλειο: Φυτά (Plantae) Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta) Ομοταξία: Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida) Τάξη: Ροδίδες (Rosidae) Οικογένεια: Σελινώδη (Apiales) Γένος: Σελινοειδή (Apiaceae) Είδος: Άνηθον (Anethum) Κοινή ονομασία Anethum graveolens L. (Άνηθος)

224 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση το βρώσιμο τμήμα Φυλλώδη λαχανικά Μάραθος Συστηματική ταξινόμηση Βασίλειο: Φυτά (Plantae) Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta) Ομοταξία: Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida) Τάξη: Σελινώδη (Apiales) Οικογένεια: Σελινοειδή (Apiaceae) ή Σκιαδοφόρα (Umbelliferae) Γένος: Μάραθον (Foeniculum) Είδος: F. vulgare Κοινή ονομασία Foeniculum vulgare L.(Μάραθος)

225 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση το βρώσιμο τμήμα Φυλλώδη λαχανικά Σπανάκι Συστηματική ταξινόμηση Βασίλειο: Φυτά (Plantae) Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta) Ομοταξία: Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida) Τάξη: Καρυοφυλλίδες (Caryophyllidae) Οικογένεια: Καρυοφυλλώδη (Caryophyllales) Γένος: Χηνοποδιοειδή (Chenopodiaceae) Είδος: Σπανάκια (Spinacia) Κοινή ονομασία Spinacia oleracea L (Σπανάκι)

226 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση το βρώσιμο τμήμα Λαχανικά που καλλιεργούνται για τα ανώριμα άνθη Στην κατηγορία αυτή ανήκουν το Κουνουπίδι, το Μπρόκολο και η Αγκινάρα.

227 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση το βρώσιμο τμήμα Λαχανικά που καλλιεργούνται για τα ανώριμα άνθη Στην κατηγορία αυτή ανήκουν το Κουνουπίδι Συστηματική ταξινόμηση Βασίλειο: Φυτά Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα(Magnoliophyta) Ομοταξία: Δικοτυλήδονα(Magnoliopsida) Τάξη: Brassicales Οικογένεια: Κραμβοειδή(Brassicaceae) Γένος: Κράμβη (Brassica) Είδος: B. olearacea Κοινή ονομασία Brassica oleracea (Κουνουπίδι)

228 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση το βρώσιμο τμήμα Λαχανικά που καλλιεργούνται για τα ανώριμα άνθη Στην κατηγορία αυτή ανήκουν το Μπρόκολο. Συστηματική ταξινόμηση Βασίλειο: Φυτά (Plantae) Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Μαγνολιόφυτα) Ομοταξία: Δικοτυλήδονα (Μαγνολιόψιδα) Τάξη: Κραμβώδη (Brassicales) Οικογένεια: Κραμβοειδή (Brassicaceae) Γένος: Κράμβη (Brassica) Είδος: B.oleracea Κοινή ονομασία Brassica oleracea (Μπρόκολο)

229 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Συστηματική ταξινόμηση με βάση το βρώσιμο τμήμα Φυλλώδη λαχανικά Αγκινάρα Συστηματική ταξινόμηση Βασίλειο: Φυτά Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα(Magnoliophyta) Ομοταξία: Δικοτυλήδονα(Magnoliopsida) Τάξη: Αστερώδη (Asterales) Οικογένεια: Αστεροειδή(Asteraceae) Γένος: Κυνάρα (Cynara) Είδος: C. cardunculus Κοινή ονομασία Cynara cardunculus (Αγκινάρα)

230 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Τα κυριότερα κριτήρια ταξινόμησης των λαχανικών σε επιμέρους ομάδες είναι: 1. Βοτανική συγγένεια, 2. Βρώσιμο τμήμα λαχανικού, 3. Απαιτήσεις λαχανικού σε θερμοκρασία, 4. Τρόπος επικονίασης του λαχανικού 5. Τρόπος πολλαπλασιασμού λαχανικού στην καλλιεργητική πράξη, 6. Χρόνος που απαιτείται για να συμπληρωθεί ο καλλιεργητικός κύκλος, 7. Φωτοπερίοδική συμπεριφορά

231 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Ταξινόμηση με βάση το βρώσιμο τμήμα Καρποδοτικά λαχανικά Στην κατηγορία αυτή ανήκουν τα λαχανικά των οποίων το βρώσιμο τμήμα είναι οι καρποί. Λαχανικά που καλλιεργούνται για τους ανώριμους καρπούς (αγγούρι, κολοκυθάκι, πιπεριά, μελιτζάνα, φασολάκι και η μπάμια) Λαχανικά που καλλιεργούνται για τους ώριμους καρπούς (πεπόνι, καρπούζι, η ώριμη πιπεριά) Λαχανικά που καλλιεργούνται για τα σπέρματά τους Στην κατηγορία αυτή κατατάσσονται τα λαχανικά των οποίων το βρώσιμο τμήμα δεν είναι ολόκληρος ο καρπός αλλά μόνο τα σπέρματά του όπως ο αρακάς

232 Λαχανικά που καλλιεργούνται για τους ανώριμους καρπούς (αγγούρι, κολοκυθάκι, πιπεριά, μελιτζάνα, φασολάκι και η μπάμια)

233 Καρποδοτικά λαχανικά Αγγούρι Συστηματική ταξινόμηση Βασίλειο: Φυτά (Plantae) Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta) Ομοταξία: Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida) Τάξη: Ιώδη (Violales) Οικογένεια: Κολοκυνθοειδή (Cucurbitaceae) Γένος: Σικυός (Cucumis) Είδος: C. sativus Κοινή ονομασία Cucumis sativus (Αγγούρι)

234 Καρποδοτικά λαχανικά Κολοκυθάκι Συστηματική ταξινόμηση Βασίλειο: Φυτά (Plantae) Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta) Ομοταξία: Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida) Τάξη: Ιώδη (Violales) Οικογένεια: Κολοκυνθοειδή (Cucurbitaceae) Γένος: Citrullus Είδος: Citrullus colocynthis Κοινή ονομασία Κολοκύθι

235 Καρποδοτικά λαχανικά Πιπεριά Συστηματική ταξινόμηση Βασίλειο: Φυτά (Plantae) Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα(Magnoliophyta) Ομοταξία: Δικοτυλήδονα(Magnoliopsida) Τάξη: Στρυχνώδη (Solanales) Οικογένεια: Στρυχνοειδή (Solanaceae) Γένος: Καψικόν (Capsicum) Είδος: Capsicum annuum Κοινή ονομασία πιπεριά

236 Καρποδοτικά λαχανικά Μελιτζάνα Συστηματική ταξινόμηση Βασίλειο: Φυτά (Plantae) Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα(Magnoliophyta) Ομοταξία: Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida) Τάξη: Στρυχνώδη (Solanales) Οικογένεια: Στρυχνοειδή (Solanaceae) Γένος: Στρύχνον (Solanum) Είδος: S. melongena Κοινή ονομασία Solanum melongena L. (Mελιτζάνα)

237 Καρποδοτικά λαχανικά Φασολάκι Συστηματική ταξινόμηση Βασίλειο: Φυτά (Plantae) Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta) Ομοταξία: Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida) Τάξη: Κυαμώδη (Fabales) Οικογένεια: Κυαμοειδή (Fabaceae) Γένος: Φασίολος (Phaseolus) Είδος: P. vulgaris Κοινή ονομασία Phaseolus vulgaris L. (Φασολάκι)

238 Καρποδοτικά λαχανικά Μπάμια Συστηματική ταξινόμηση Βασίλειο: Φυτά (Plantae) Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta) Ομοταξία: Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida) Τάξη: Μαλαχώδη (Malvales) Οικογένεια: Μαλαχοειδή (Malvaceae) Γένος: Ιβίσκος (Hibiscus) Είδος: Hibiscus esculentus (L.) Moench Κοινή ονομασία Hibiscus esculentus (Μπάμια)

239 Λαχανικά που καλλιεργούνται για τους ώριμους καρπούς (πεπόνι, καρπούζι)

240 Καρποδοτικά λαχανικά Πεπόνι Συστηματική ταξινόμηση Βασίλειο: Φυτά (Plantae) Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta) Ομοταξία: Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida) Τάξη: Ιώδη (Violales) Οικογένεια: Κολοκυνθοειδή (Cucurbitaceae) Γένος: Σικυός (Cucumis) Είδος: Cucumis melo L. Κοινή ονομασία Cucumis melo (Πεπόνι)

241 Καρποδοτικά λαχανικά Καρπούζι Συστηματική ταξινόμηση Βασίλειο: Φυτά (Plantae) Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta) Ομοταξία: Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida) Τάξη: Ιώδη (Violales) Οικογένεια: Κολοκυνθοειδή (Cucurbitaceae) Γένος: Κίτρουλλος (Citrullus) Είδος: C. lanatus Κοινή ονομασία Citrullus lanatus(thunb.) Matsum. & Nakai (Καρπούζι)

242 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών 3. Tαξινόμηση με βάση τις απαιτήσεις τους σε θερμοκρασία

243 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Tαξινόμηση με βάση τις απαιτήσεις τους σε θερμοκρασία Τα καλλιεργούμενα στην Ελλάδα λαχανικά προέρχονται από διάφορα ανά τον κόσμο κέντρα καταγωγής (Αφρική, Ασία, Αμερική) τα οποία συχνά έχουν τελείως διαφορετικό κλίμα μεταξύ τους. Γι αυτό το λόγο, χαρακτηρίζονται από τελείως διαφορετική μεταξύ τους οικολογική προσαρμοστικότητα και παρουσιάζουν σημαντικές διαφορές μεταξύ τους ως προς την θερμοκρασία. Αυτά που κατάγονται από ψυχρότερα κλίματα (ψυχροανθεκτικά) αναπτύσσονται σε χαμηλές θερμοκρασίες (7-12 ο C) υποτροπικές και τροπικές χώρες (θερμοαπαιτητικά) απαιτούν υψηλές θερμοκρασίες (15-22 ο C) για να αναπτυχθούν.

244 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών 4. Tαξινόμηση με βάση τον τρόπο επικονίασης των ανθέων

245 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Tαξινόμηση με βάση τον τρόπο επικονίασης των ανθέων Ανάλογα με τον τρόπο που μεταφέρεται η γύρη από τους ανθήρες των στημόνων στον ύπερο, τα λαχανικά διακρίνονται σε σταυρογονιμοποιούμενα εντομόφιλα (μεταφορά γύρης με τα έντομα) σταυρογονιμοποιούμενα ανεμόφιλα (μεταφορά γύρης με τον άνεμο) αυτογονιμοποιούμενα (μεταφορά γύρης μόνο από τα αρσενικά στα θηλυκά όργανα του ιδίου άνθους)

246 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών 5 Tαξινόμηση με βάση τον τρόπο πολλαπλασιασμού τους

247 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Tαξινόμηση με βάση τον τρόπο πολλαπλασιασμού τους Με βάση αυτό το κριτήριο, τα λαχανικά ταξινομούνται σε αυτά που στην καλλιεργητική πράξη αναπαράγονται εγγενώς δηλαδή με σπόρο, και σε αυτά που αναπαράγονται με αγενή βλαστικά όργανα, όπως οι κόνδυλοι και οι βολβοί.

248 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών 6 Tαξινόμηση με βάση την διάρκεια του καλλιεργητικού κύκλου

249 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Tαξινόμηση με βάση την διάρκεια του καλλιεργητικού κύκλου Με βάση αυτό το κριτήριο τα λαχανικά κατατάσσονται σε ετήσια και πολυετή

250 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών 6 Tαξινόμηση με βάση την διάρκεια του καλλιεργητικού κύκλου

251 Συστηματική βοτανική των Λαχανικών Tαξινόμηση με βάση την διάρκεια του καλλιεργητικού κύκλου Με βάση αυτό το κριτήριο τα λαχανικά κατατάσσονται σε ετήσια και πολυετή

252 Συστηματική βοτανική των βιομηχανικών φυτών Χειμωνιάτικα σιτηρά

253 Συστηματική βοτανική των φυτών μεγάλης καλλιέργειας Στην κατηγορία αυτή ανήκουν ετήσια κυρίως φυτά των οποίων η καλλιέργεια πραγματοποιείται κατά κανόνα σε μεγάλες εκτάσεις. Χειμερινά Σιτηρά Σιτάρι (Triticum), Κριθή (Hordeum), Βρώμη ή Αβένα (Avena). Σίκαλη (Secale cereale) Τριτικάλε (Triticale)

254 Συστηματική βοτανική των φυτών μεγάλης καλλιέργειας Tα διάφορα είδη των χειμερινών σιτηρών, επειδή ανήκουν στην ίδια βοτανική οικογένεια, παρουσιάζουν πολλά μορφολογικά και φυσιολογικά γνωρίσματα κοινά.

255 Συστηματική βοτανική των φυτών μεγάλης καλλιέργειας Ριζικό σύστημα Το ριζικό σύστημα στα σιτηρά αποτελείται από δύο ειδών ρίζες, τις εμβρυακές και τις μόνιμες. Και τα δύο αυτά είδη ανήκουν στην κατηγορία του θυσανωτού ριζικού συστήματος.

256 Συστηματική βοτανική των φυτών μεγάλης καλλιέργειας Ριζικό σύστημα Οι εμβρυακές βγαίνουν αμέσως από το σπόρο. Στη βρώμη συνήθως οι εμβρυακές ρίζες είναι 3, Οι μόνιμες ρίζες βγαίνουν αργότερα λίγο πιο κάτω από την επιφάνεια του εδάφους.

257 Ταξινόμηση φυτών μεγάλης καλλιέργειας Ο βλαστός ή στέλεχος του σιταριού και γενικά των σιτηρών είναι καλάμι όρθιο, κυλινδρικό, ελαστικό. Τόσο το ύψος του καλαμιού όσο και η διάμετρος, έχουν μεγάλη σχέση με το πλάγιασμα. Το μήκος των μεσογονατίων αυξάνεται καθώς προχωρούμε από τη βάση προς την κορυφή του φυτού. Η μεταβατική περιοχή μεταξύ φύλλων και ριζών είναι το πρώτο γόνατο ή κόμβος του φυτού και ονομάζεται σταυρός. Ο σταυρός σχηματίζεται συνήθως κοντά στην επιφάνεια του εδάφους ανεξάρτητα από το βάθος σποράς.

258 Συστηματική βοτανική των φυτών μεγάλης καλλιέργειας Φύλλα Από κάθε γόνατο ή κόμπο του στελέχους ή καλαμιού εκφύεται ένα φύλλο. Τα φύλλα στα σιτηρά είναι τοποθετημένα σε δυο σειρές, η μια απέναντι. στην άλλη, δηλαδή έχουμε φυλλοταξία δίστοιχη. Σε κάθε φύλλο διακρίνουμε τον κολεό και το έλασμα. Ο κολεός είναι το κατώτερο μέρος του φύλλου και περιβάλλει εντελώς το πάνω από το γόνατο ή τον κόμπο μεσογονάτιο διάστημα. Το έλασμα είναι το ελεύθερο και ανώτερο μέρος του φύλλου, στενόμακρο και πολλές φορές λίγο στριμμένο.

259 Ταξινόμηση φυτών μεγάλης καλλιέργειας Ταξιανθία Οι ταξιανθίες που απατούνται στα χειμερινά σιτηρά είναι η φόβη και ο στάχυς. Σιτάρι, κριθάρι, σίκαλη, τριτικάλε: στάχυς σύνθετος που αποτελείται από πολλά σταχύδια εναλλάξ τοποθετημένα πάνω σε αρθρωτό άξονα ο οποίος ονομάζεται ράχη. Κάθε σταχύδιο φέρεται πάνω σε ένα δευτερεύοντα άξονα, το ραχίδιο, που περιλαμβάνει διάφορο αριθμό λουλουδιών, από τα οποία ένα ή περισσότερα, τα ανώτερα, είναι ατελή ή για διάφορους λόγους στείρα. Βρώμη: ο κύριος άξονας σχηματίζει δευτερεύουσες άνισες διακλαδώσεις και επάνω σ' αυτές σχηματίζονται πλέον τα σταχύδια, Η ταξιανθία αυτή λέγεται φόβη. Στη βάση κάθε σταχυδίου φύονται δύο λεμβοειδή βράκτια φύλλα, τα εξωτερικά λέπυρα, τα οποία περικλείουν το σταχύδιο.

260 Ταξινόμηση φυτών μεγάλης καλλιέργειας Καρπός - Σπόρος Ο καρπός (που στην περίπτωση των σιτηρών αποτελεί και το σπόρο) είναι καρύοψη, όπου έμβρυο και ενδοσπέρμιο γεμίζουν την κοιλότητα της ωοθήκης και συμφύονται με το περικάρπιο, δηλαδή το περικάρπιο συμφύεται με το σπέρμα. Κατά τον αλωνισμό οι κόκκοι αποχωρίζονται. από το χιτώνα και τη λεπίδα, τα οποία τους περιβάλλουν, εκτός από τους κόκκους των ενδεδυμένων (ντυμένων) σιτηρών όπως το κριθάρι και η βρώμη, όπου τα εσωτερικά λέπυρα και μετά τον αλωνισμό εξακολουθούν να μένουν ενωμένα σφιχτά με το σπόρο, ώστε για το διαχωρισμό τους να χρειάζονται ειδικά μηχανήματα.

261 Συστηματική βοτανική των φυτών μεγάλης καλλιέργειας Στην κατηγορία αυτή ανήκουν ετήσια κυρίως φυτά των οποίων η καλλιέργεια πραγματοποιείται κατά κανόνα σε μεγάλες εκτάσεις. Χειμωνιάτικα σιτηρά Σιτάρι (Triticum) wheat Συστηματική ταξινόμηση Βασίλειο: Φυτά (Plantae) Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta) Ομοταξία: Μονοκοτυλήδονα (Liliopsida) Τάξη: Κυπειρώδη (Cyperales) Οικογένεια: Ποοειδή (Poaceae) ή Αγρωστώδη (Gramineae) Γένος: Σίτος (Triticum) Είδος: Κοινή ονομασία

262 Συστηματική βοτανική των φυτών μεγάλης καλλιέργειας Στην κατηγορία αυτή ανήκουν ετήσια κυρίως φυτά των οποίων η καλλιέργεια πραγματοποιείται κατά κανόνα σε μεγάλες εκτάσεις. Χειμωνιάτικα σιτηρά Κριθή (Hordeum) Barle Συστηματική ταξινόμηση Βασίλειο: Φυτά (Plantae) Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta) Ομοταξία: Μονοκοτυλήδονα (Liliopsida) Τάξη: Κυπειρώδη (Cyperales) Οικογένεια: Ποοειδή (Poaceae) ήαγρωστώδη (Gramineae) Γένος: Κριθή (Hordeum) Είδος: H. vulgare Κοινή ονομασία Hordeum vulgare (Κριθάρι)

263 Συστηματική βοτανική των φυτών μεγάλης καλλιέργειας Στην κατηγορία αυτή ανήκουν ετήσια κυρίως φυτά των οποίων η καλλιέργεια πραγματοποιείται κατά κανόνα σε μεγάλες εκτάσεις. Χειμωνιάτικα σιτηρά Βρώμη Oat Συστηματική ταξινόμηση Βασίλειο: Φυτά (Plantae) Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα(Magnoliophyta) Ομοταξία: Μονοκοτυλήδονα(Liliopsida) Τάξη: Κυπειρώδη (Cyperales) Οικογένεια: Ποοειδή (Poaceae) Γένος: Αβένα (Avena) Είδος: A. sativa Κοινή ονομασία Avena sativa (Βρώμη)

264 Συστηματική βοτανική των βιομηχανικών φυτών Εαρινά Σιτηρά Oat

265 Συστηματική βοτανική των βιομηχανικών φυτών Καλαμπόκι Ρύζι Εαρινά Σιτηρά Oat

266 Συστηματική βοτανική των βιομηχανικών φυτών Στην κατηγορία αυτή ανήκουν ετήσια κυρίως φυτά των οποίων η καλλιέργεια πραγματοποιείται κατά κανόνα σε μεγάλες εκτάσεις. Εαρινά Σιτηρά Καλαμπόκι (C o r n) Συστηματική ταξινόμηση Βασίλειο: Φυτά (Plantae) Συνομοταξία: Angiosperms Ομοταξία: Monocots Τάξη: Poales Οικογένεια: Poaceae Γένος: Zea Είδος: Zea mays Κοινή Καλαμπόκι, αραβόσιτος ονομασία

267 Συστηματική βοτανική των βιομηχανικών φυτών Στην κατηγορία αυτή ανήκουν ετήσια κυρίως φυτά των οποίων η καλλιέργεια πραγματοποιείται κατά κανόνα σε μεγάλες εκτάσεις. Εαρινά Σιτηρά Ρύζι (Rice) Συστηματική ταξινόμηση Βασίλειο: Φυτά (Plantae) Συνομοταξία: Angiosperms Ομοταξία: Monocots Τάξη: Poales Οικογένεια: Poaceae Γένος: Zea Είδος: Oryza sativa Κοινή ονομασία Ρύζι

268 Συστηματική βοτανική των βιομηχανικών φυτών Βιομηχανικά φυτά Στην κατηγορία αυτή κατατάσσονται τα φυτά εκείνα που καλλιεργούνται με σκοπό η παραγωγή τους να χρησιμοποιηθεί σαν πρώτη ύλη στις διάφορες γεωργικές βιομηχανίες. Βαμβάκι, Καπνός, Ζαχαρότευτλα, Πατάτα, Βιομηχανική τομάτα Oat

269 Συστηματική βοτανική των βιομηχανικών φυτών Βιομηχανικά φυτά Oat

270 Συστηματική βοτανική των βιομηχανικών φυτών Στην κατηγορία αυτή ανήκουν ετήσια κυρίως φυτά των οποίων η καλλιέργεια πραγματοποιείται κατά κανόνα σε μεγάλες εκτάσεις. Εαρινά Σιτηρά Βαμβάκι Συστηματική ταξινόμηση Βασίλειο: Φυτά (Plantae) Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta) Ομοταξία: Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida) Τάξη: Malvales Οικογένεια: Malvaceae Γένος: Gossypieae Είδος: Gossypium Κοινή ονομασία Gossypium hirsutum L. (βαμβάκι)

271 Συστηματική βοτανική των βιομηχανικών φυτών Στην κατηγορία αυτή ανήκουν ετήσια κυρίως φυτά των οποίων η καλλιέργεια πραγματοποιείται κατά κανόνα σε μεγάλες εκτάσεις. Βιομηχανικά φυτά Ζαχαρότευτλα, Συστηματική ταξινόμηση Βασίλειο: Φυτά (Plantae) Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta) Ομοταξία: Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida) Τάξη: Καρυοφυλλώδη (Caryophyllales) Οικογένεια: Amaranthaceae Γένος: Βέτα (Beta) Είδος: Beta vulgaris L Κοινή ονομασία Beta vulgaris (ζαχαρότευτλο)

272 Συστηματική βοτανική των βιομηχανικών φυτών Στην κατηγορία αυτή ανήκουν ετήσια κυρίως φυτά των οποίων η καλλιέργεια πραγματοποιείται κατά κανόνα σε μεγάλες εκτάσεις. Βιομηχανικά φυτά πατάτα Συστηματική ταξινόμηση Βασίλειο: Φυτά (Plantae) Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta) Ομοταξία: Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida) Τάξη: Σολονάλες (Solanales) Οικογένεια: Σολανίδες (Solanaceae) Γένος: Σολανόν (Solanum) Είδος: S. tuberosum Κοινή ονομασία Solanum tuberosum (πατάτα)

273 Βιβλιογραφία Κουτσός, Θ.Β Αρωματικά και Φαρμακευτικά Φυτά. Εκδόσεις Ζήτη. Θεσσαλονίκη. Μπαμπαλώνας Δ. Κοκκίνη Σ Συστηματική Βοτανική. Εκδόσεις Αιβαζή

274 Βιβλιογραφία Κουτσός, Θ.Β Αρωματικά και Φαρμακευτικά Φυτά. Εκδόσεις Ζήτη. Θεσσαλονίκη. Μπαμπαλώνας Δ. Κοκκίνη Σ Συστηματική Βοτανική. Εκδόσεις Αιβαζή

275 Ζιζανιολογία

276 Παραβολή: Απλή ιστορία, που αφηγούνταν ο Χριστός και θύμιζαν την καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Ο Χριστός διηγήθηκε την παραβολή, γιατί ήθελε να τους δώσει να καταλάβουν με τι μοιάζει η Εκκλησία. Χωράφι: είναι η βασιλεία του Θεού. Σπόρος: κάθε άνθρωπος Παραβολή των ζιζανίων Παραβολή: Απλή ιστορία, που αφηγούνταν ο Χριστός και θύμιζε την καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Ο Χριστός διηγήθηκε την παραβολή, γιατί ήθελε να τους δώσει να καταλάβουν με τι μοιάζει η Εκκλησία. Χωράφι: είναι η βασιλεία του Θεού. Σπόρος: κάθε άνθρωπος Ζιζάνια: Όσοι άνθρωποι καλλιεργούν κακούς λογισμούς

277 Παραβολή: Απλή ιστορία, που αφηγούνταν ο Χριστός και θύμιζαν την καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Ο Χριστός διηγήθηκε την παραβολή, γιατί ήθελε να τους δώσει να καταλάβουν με τι μοιάζει η Εκκλησία. Χωράφι: είναι η βασιλεία του Θεού. Σπόρος: κάθε άνθρωπος Παραβολή των ζιζανίων Κάποτε ένας άνθρωπος έσπειρε στο χωράφι του σπόρο και περίμενε να βλαστήσουν οι καρποί. Το ίδιο βράδυ ένας εχθρός του πήγε, έσπειρε ζιζάνια ανάμεσα στο σιτάρι. Περνάει έτσι λίγος καιρός και μόλις βλάστησαν τα σπαρτά, φάνηκαν μαζί και τα ζιζάνια. Οι δούλοι του οικοδεσπότη μόλις βλέπουν τι έχει συμβεί, πηγαίνουν να τον βρουν και του λένε: «Κύριε, δεν έσπειρες καλό σπόρο στο χωράφι σου; Πώς λοιπόν έχει ζιζάνια;». Ο οικοδεσπότης αμέσως κατάλαβε πως κάποιος εχθρός θα το έκανε αυτό και το λέει στους δούλους. Τότε εκείνοι του προτείνουν: «Θέλεις να πάμε να τα μαζέψουμε;». Αυτός όμως, τους απαντά: «Όχι, μη βιάζεστε, γιατί μπορεί μαζεύοντας τα ζιζάνια να ξεριζώσετε μαζί μ' αυτά και το σιτάρι. Αφήστε και τα δύο μαζί μέχρι να έρθει η ώρα του θερισμού. Τοτε θα πω στους θεριστές: «Μαζέψτε πρώτα τα ζιζάνια και κάντε τα δεμάτια, για να τα κάψετε. Το σιτάρι όμως να το μαζέψετε και να το βάλετε στην αποθήκη μου».

278 Παραβολή: Απλή ιστορία, που αφηγούνταν ο Χριστός και θύμιζαν την καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Ο Χριστός διηγήθηκε την παραβολή, γιατί ήθελε να τους δώσει να καταλάβουν με τι μοιάζει η Εκκλησία. Χωράφι: είναι η βασιλεία του Θεού. Σπόρος: κάθε άνθρωπος Ιστορική αναδρομή - Ζιζάνια Η χρήση χημικών ουσιών για τον έλεγχο των ζιζανίων χρονολογείται από την εποχή της κλασσικής αρχαιότητας στην Ελλάδα και στην Ρώμη. Τα φυτοφάρμακα ή αλλιώς φυτοπροστατευτικά αναπτύχθηκαν τα τελευταία εξήντα περίπου χρόνια. Το 1942 ο Ελβετός Muller ανακαλύπτει το DDT, ενώ το 1946 τα εργαστήρια της εταιρίας φαρμάκων BAYER κατασκευάζουν το παραθείο. Τα πρώτα χρόνια της ανακάλυψής τους, η συμβολή τους στην προστασία της αγροτικής παραγωγής, γέννησε πολλές ελπίδες για τη λύση του προβλήματος τροφής που αντιμετώπιζε η ανθρωπότητα με την αύξηση του πληθυσμού.

279 Παραβολή: Απλή ιστορία, που αφηγούνταν ο Χριστός και θύμιζαν την καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Ο Χριστός διηγήθηκε την παραβολή, γιατί ήθελε να τους δώσει να καταλάβουν με τι μοιάζει η Εκκλησία. Χωράφι: είναι η βασιλεία του Θεού. Σπόρος: κάθε άνθρωπος Ιστορική αναδρομή Ζιζάνια Κατά τη διάρκεια του Β Παγκόσμιου πόλεμου, η εντομοκτόνος δράση του DDT (1942), χρησιμοποιήθηκε ευρέως για την προστασία της γεωργικής παραγωγής, ανακαλύφθηκε στην Ελβετία, ενώ εντομοκτόνα οργανοφωσφωρικά μίγματα παρασκευάστηκαν στην Γερμανία. Το 1945 το πρώτο καρβαμιδικό ζιζανιοκτόνο που δρα στο έδαφος παράχθηκε από Άγγλους εργάτες, ενώ το οργανοχλωριακό Chlordane κυκλοφόρησε στην Αμερική και την Γερμανία.

280 Παραβολή: Απλή ιστορία, που αφηγούνταν ο Χριστός και θύμιζαν την καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Ο Χριστός διηγήθηκε την παραβολή, γιατί ήθελε να τους δώσει να καταλάβουν με τι μοιάζει η Εκκλησία. Χωράφι: είναι η βασιλεία του Θεού. Σπόρος: κάθε άνθρωπος Ιστορική αναδρομή Ζιζάνια Στην περίοδο μεταξύ 1950 και 1955 παράγωγα ουρίας χρησιμοποιήθηκαν ως ζιζανιοκτόνα στην Αμερική. Μεταξύ 1955 και 1960 άλλα καινούργια προϊόντα περιελάμβαναν ζιζανιοκτόνες τριαζίνες και τεταρτοταγή αμμωνιακά ζιζανιοκτόνα. Τα Dichlobenil, Trifluralin, Bromoxynil περιγράφηκαν μεταξύ 1960 και 1965 και το μυκητοκτόνο Benomil. Τα πρώτα ζιζανιοκτόνα παράγωγα της ουρίας, συντέθηκαν την δεκαετία του 50 και ήταν αλειφατικά παράγωγα τα οποία δεν χρησιμοποιήθηκαν εκτεταμένα. Σήμερα, σχεδόν όλα τα παράγωγα της ουρίας με καλή ζιζανιοκτόνο δράση περιέχουν 3 υποκαταστάτες των αμινομάδων και ένα υδρογόνο, το οποίο σχηματίζει δεσμούς υδρογόνου και σχηματίζει και ενισχύει την ζιζανιοκτόνο δράση των ουσιών.

281 Παραβολή: Απλή ιστορία, που αφηγούνταν ο Χριστός και θύμιζαν την καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Ο Χριστός διηγήθηκε την παραβολή, γιατί ήθελε να τους δώσει να καταλάβουν με τι μοιάζει η Εκκλησία. Χωράφι: είναι η βασιλεία του Θεού. Σπόρος: κάθε άνθρωπος Ιστορική αναδρομή - Ζιζάνια Η χημική καταπολέμηση των εχθρών των καλλιεργειών στη χώρα μας άρχισε ουσιαστικά γύρω στα 1945 στις φυτείες των σιτηρών (καταλάμβαναν πάνω από στρέμματα) με την εμφάνιση σε αυτές των πλατύφυλλων ζιζανίων. Η παράλειψη εφαρμογής συστημάτων αμειψισποράς (προώθηση της μονοκαλλιέργειας) και η εντατικοποίηση της ανόργανης λίπανσης με εμφάνιση των αζωτούχων οδήγησε στον πολλαπλασιασμό των αγρωστωδών ζιζανίων (π.χ. αγριοβρώμης, βέλιουρα κ.ά.).

282 Ζιζάνια Ζιζάνια είναι τα φυτά τα οποία αναπτύσσονται για κάποια συγκεκριμένη χρονική στιγμή κατά την οποία δεν είναι επιθυμητά, με αποτέλεσμα να μην είναι χρήσιμα αλλά αντίθετα να αποτελούν σημαντικό πρόβλημα. τις καλλιέργειες μας.