مقاله تحقيقاتي. Downloaded from journals.ajaums.ac.ir at 13: on Tuesday May 15th 2018

Transcript

1 مجله علمي پژوهشي د انشگاه علوم پزشكي ارتش جمهوري اسلامي ايران سال نهم شماره 3 صفحات 183 تا 191 پاييز 1390 مقاله تحقيقاتي نام نويسند گان بررسي مقدماتي وجود باقيمانده هورمونهاي فنيل بوتازون دگزامتازون و استراديول در شيرهاي پاستوريزه توزيع شده در شهر تهران به عنوان يك خطر بالقوه براي شهروندان حميدرضا فلاحت پيشه 1 * ا راسب دباغ مقدم 2 لادن طيبي 3 مسعود محموديان 4 حسامالدين اكبرين 5 شيرين راستگو 6 تاريخ اعلام وصول: 1390/1/23 تاريخ اعلام قبولى مقاله: 1390/5/19 چكيده سابقه و هدف: هورمونها در طب دامپزشكي با هدف درمان پيشگيري بهبود توليد فرا وردههاي دامي كنترل چرخه توليد مثل بهبود ويژگيهاي نژادي و افزايش مقبوليت خوراك دام به كار گرفته ميشوند. بيشتر موارد خطرناك باقيماندههاي دارويي كه در حيوانات مولد غذا ديده شده است بهعلت استفاده نادرست از داروهاي دامپزشكي مانند عدم رعايت مدت زمان منع مصرف Time) (Withdrawal استفاده از دارو بهمنظور پوشاندن نشانههاي باليني بيماري در زمان كشتار دام و استفاده از داروهاي غير مجاز و تا ييد نشده بوده است. اين هورمونها در فرا وردههاي غذايي با منشا دامي باقي مانده و مصرف اين گونه فرا وردهها عوارضي را براي انسان به همراه خواهد داشت. اين پژوهش به منظور بررسي ميزان احتمالي باقيمانده برخي از پر مصرفترين و خطرناكترين داروهاي هورموني در شيرهاي پاستوريزه توزيع شده در شهر تهران انجام شد. مواد و روشها: 50 نمونه شير پاستوريزه به صورت تصادفي در مدت يك ماه با مراجعه به فروشگاههاي سطح شهر تهران از انواع مختلف از نظر نام تجاري (Brand) ميزان چربي (كم چرب استاندارد يا پر چرب) تهيه گرديد. فنيل بوتازون و دگزامتازون در نمونههاي شير به روش HPLC- UV تعيين مقدار گرديد. براي اندازهگيري 17 -بتا استراديول در شير از روش ELISA استفاده شد. يافتهها: حداقل مقدار قابل اندازهگيري فنيل بوتازون 2/5 نانوگرم در ميلي ليتر بود كه از بين 50 نمونه شير بررسي شده 45 نمونه وجود باقيمانده فنيل بوتازون را بين 1 تا 58 نانوگرم در ميلي ليتر نشان دادند ( 90 درصد) MRL] (حداكثر سطح باقيمانده) فنيل بوتازون در شير گاو صفر نانوگرم در ميلي ليتر ميباشد]. حداقل مقدار قابل اندازهگيري دگزامتازون 5 نانوگرم در ميلي ليتر بود كه از بين 50 نمونه شير بررسي شده 30 نمونه حاوي باقيمانده دگزامتازون بالاتر از 5 نانوگرم در ميلي ليتر بودند ( 60 درصد) MRL] براي باقي مانده دگزامتازون در شير 0/3 ppb ميباشد]. از 50 نمونه شير مورد بررسي در 8 نمونه ( 16 درصد) باقيمانده 17- بتا استراديول در حد بالاتر از ميزان طبيعي شناسايي گرديد. ميزان طبيعي اين هورمون در شير پيكوگرم در ميلي ليتر ميباشد. بحث و نتيجهگيري: اگر چه وجود هورمونها براي فرا يندهاي مختلف فيزيولوژيك بدن ضروري است اما مقادير بيش از اندازه ا نها عوارض اثبات شدهاي دارد. وجود باقيمانده فنيل بوتازون در 90 درصد نمونههاي شير مورد ا زمايش دگزامتازون در 60 درصد نمونهها و 17- بتا استراديول بالاتر از ميزان طبيعي در 16 درصد نمونهها نشان دهنده وضعيت بحراني در نحوه و نوع مصرف داروها در طب دامپزشكي در شهر تهران و در نتيجه شير حاصل از دامها ميباشد. كلمات كليدي: شير باقيمانده دارويي فنيل بوتازون دگزامتازون 17 بتا استراديول 1 پژوهشگر ايران تهران كارشناس ارشد بيوشيمي شركت تحقيقاتي بيوفارماسي پارس 2 مربي ايران تهران دانشگاه علوم پزشكي ا جا گروه بهداشت دانشكده پزشكي (*نويسنده مسو ول) تلفن: ا درس الكترونيك: dr_arasb@armyusms.ac.ir 3 پژوهشگر ايران تهران داروساز شركت تحقيقاتي بيوفارماسي پارس 4 استاد ايران تهران دانشگاه علوم پزشكي تهران گروه فارماكولوژي 5 دستيار ايران تهران دانشكده دامپزشكي دانشگاه تهران گروه بهداشت و كنترل مواد غذايي 6 پژوهشگر ايران تهران دانشگاه علوم پزشكي ا جا كارشناس بهداشت محيط

2 مجله علمي پژوهشي د انشگاه علوم پزشكي ارتش جمهوري اسلامي ايران سال نهم شماره 3 پاييز 1390 شماره مسلسل مقدمه حدود 80 درصدازحيواناتمولدغذا برايدورهاياززندگيخود تحتدرمانباداروهاقرارميگيرندكهدراينميانهورمونهانقش ويژهاي دارند. بهكارگيري هورمونها با هدف درمان پيشگيري بهبود توليد فراوردههاي دامي كنترل چرخه توليد مثل بهبود ويژگيهاي نژادي و افزايش مقبوليت خوراك دام ميباشد (1 2). حدود درصد هورمون استراديول با منشا غذايي 80 درصد هورمون پروژسترون و درصد تستوسترون رژيم غذايي از راه شير و فراوردههاي لبني وارد بدن انسان ميشوند (3-5). بيشتر موارد خطرناك باقيماندههاي دارويي كه در حيوانات مولد غذا ديده شده به علت استفاده نادرست از داروهاي دامپزشكي (مانند عدم رعايت مدت زمان منع مصرف Time) (Withdrawal استفاده از دارو بهمنظور پوشاندن نشانههاي باليني بيماري در زمان كشتار دام و استفاده از داروهاي غير مجاز و تا ييد نشده) بوده است (5). بر اساس گزارش سازمان غذا و داروي ا مريكا (FDA) در دهه 70 ميلادي مشكل ياد شده بيشتر مربوط به عدم رعايت مدت زمان منع مصرف بوده و به مقدار اندكي نيز استفاده از داروهاي غير مجاز گزارش شده است. در حال حاضر تقريبا براي 90 درصد گاوهاي گوشتيدرا مريكاهورمونتجويزميشود.وضعيتايرانازايننظر چندانروشننيست امابراساسا خرينگزارشدريافتيازسازمان دامپزشكي كشور در سال 1384 بالاترين ميزان فروش داروهاي هورموني دامپزشكي مربوط به استراديول بنزوات (تزريقي) فنيل بوتازون (پماد و تزريقي) و بتامتازون (تزريقي) بودهاست. البته هورمونهاي تهيه شده از مبادي قاچاق يا از طريق داروخانههاي انساني را نيز بايد به ا ن افزود (6). شير گاو به شكل طبيعي علاوه بر هورمونهاي پپتيدي حاوي برخي از هورمونهاي استروي يدي (مانند گلوكوكورتيكوستروي يدها كورتيزول كورتيكواسترون پروژسترون استرون و استراديول) در مقادير بسيار كم ميباشد. بايد توجه داشت كه غلظت طبيعي هورمونها در شير در مقايسه با توليد طبيعي ا نها در بدن بسيار ناچيز است و به همين دليل اثرات فيزيولوژيك ا نها بسيار اندك خواهد بود. در واقع مشكل زماني روي خواهد داد كه بخشي از هورمون به دنبال مصرف ا ن در دام شيري واردشيرگردد.باتوجهبها ثاربهداشتي اقتصاديواجتماعي مصرف بيش از حد و غيرمجاز هورمونها و نيز با توجه به نتايج طرح كشوري بررسي مصرف خانوار در سالهاي كه متوسط مصرف شير و فرا وردههاي لبني را در سطح كشور بهترتيب 38 و 139 گرمدرروزاعلامنمودهاست (7) اينمطالعهتلاشدارد كهميزاناحتماليباقيماندهبرخيازپرمصرفترينوخطرناكترين داروهاي هورموني در شيرهاي پاستوريزه توزيع شده در شهر تهران بررسي گردد. بنا بر اطلاع نويسندگان اين پژوهش نخستين بررسي بر روي باقيماندههاي هورموني در شيرهاي پاستوريزه در سطح كشور است. مواد و روشها نمونهگيري: 50 نمونه شير پاستوريزه بهصورت تصادفي در مدت يكماه با مراجعه به فروشگاههاي سطح شهر تهران از انواع مختلف از نظر نام تجاري (Brand) ميزان چربي (كم چرب استاندارد يا پر چرب) تهيه گرديد. هر يك از نمونهها پس از انتقال به ا زمايشگاه شركتتحقيقاتيبيوفارماسيپارس (همكاروزارتبهداشت درمان و ا موزش پزشكي) در لولههاي دربدار 10 ميليليتري بستهبندي كدگذاري و سپس به فريزر منفي 15 درجه سانتيگراد منتقل و تا زمانانجاما زمايشهانگهداريشد.نمونههايشيربلانك ازگاوهاي شيري كه هيچگونه هورموني دريافت نميكردند و روزانه دو بار از ا نها شير دوشيده ميشد تهيه گرديد. نمونههاي بلانك پس از تهيه در منفي 15 درجه سانتيگراد نگهداري و در زمان ا زمايش از ا نها براي تهيه نمونههاي كنترل Sample) (Spiked بهرهگيري شد. اندازهگيريفنيلبوتازون :(PBZ) بهيكميليليترازنمونهشير يك ميليليتر اتانول مطلق و 100 ميكروليتر از محلول 25 درصد NH 4 OH افزوده و خوب مخلوط شد. سپس 2/4 ميليليتر ترشيوبوتيل متيل اتر به ا ن اضافه نموده 20 ثانيه ورتكس گرديد. پس از 5 دقيقه به فاز ا بي زيري 5 ميليليتر از مخلوط تتراهيدروفوران- هگزان (1 + 4) و 400 ميكروليتر از اسيد كلريدريك 3 مولار اضافه نموده و بعد از 4 دقيقهورتكسكردن 30 دقيقهدر 3000 دوردردقيقهسانتريفوژ گرديد. فاز ا لي رويي تحت گاز ازت تبخير گرديد. سپس 200 ميكروليترازمحلولDS [متانول 4 0/02 NaH 2 PO مولار 50) [(50 به لوله افزوده و 10 ثانيه ورتكس گرديد. در صورت نياز نمونهها صاف ميشدند. 100 ميكروليتر از اين محلول به دستگاه HPLC (ستون: C 18 بهابعاد 3/9*150 ميليمتر به همراه ستون محافظ از

3 بررسي مقدماتي وجود باقيمانده هورمون هاي فنيل بوتازون دگزامتازون و استراديول در... حميدرضا فلاحت پيشه و همكاران 185 همان نوع دماي ستون: 40 درجه سانتيگراد طول موج دتكتور :UV 264 نانومتر فاز متحرك: متانول- بافر فسفات 0/02 مولار (50-50) سرعت جريان فاز متحرك: 1 ميليليتر در دقيقه و زمان ا ناليز 15 دقيقه) تزريق گرديد. در هر روز كاري يك سري كامل نمونههاي كنترل (شير بلانك و شير حاوي PBZ نانوگرم بر ميلي ليتر) دقيقا مانند نمونه مجهول مورد استخراج قرار گرفت. كنترلهاي تهيه شده پس از غنيسازي به طور كامل ورتكس ميشدند تا ماده اضافه شده به شكل كاملا يكنواخت در نمونه شير پراكنده گردد. اندازهگيري دگزامتازون: ابتدا شيرهاي داخل لولههاي نمونه در دماي ا زمايشگاه كاملا ذوب و همگن شدند. به 1 ميليليتر از نمونه همگن شده 1 ميليليتر اتانولمطلقو 0/5 ميليليترمحلول 3 نرمال اسيد كلريدريك افزوده شد. پس از 10 ثانيه ورتكس نمودن 5 ميليليتر ترشيو بوتيل متيل اتر به ا ن افزوده شده و دوباره 2 دقيقه ورتكس گرديد. سپس 15 دقيقه در سرعت 3000 دور در دقيقه سانتريفوژ شد و فاز رويي جدا و در دماي 50 درجه سانتيگراد و تحت گاز ازت خشك گرديد و در نهايت باقيمانده در 250 ميكرو ليتر فاز متحرك حل گرديد. 100 ميكروليتر از اين محلول پس از صاف نمودن به دستگاه HPLC تزريق شد. اندازهگيري 17 - بتا استراديول: ميزان استراديول درنمونههاي شير به كمك كيت الايزا استراديول تعيين مقدار گرديد. اساس روش اين كيت بر پايه رقابت بر سر اتصال به پوشش ا نتيبادي درون چاهكها بين استراديول با منشا خارجي و استراديول كنژوگه با ا نزيمپراكسيدازميباشد.جذبدر 10 ± 450 نانومترتوسطدستگاه ELISA Reader خوانده شد. محاسبات: ميانگين جذب براي هر يك از نمونههاي استاندارد كنترل و نمونه مورد ا زمايش اندازهگيري شد. ميانگين جذب استانداردها در برابر غلظت رسم و از معادله خط رسم شده (منحني استاندارد) براي تعيين غلظت نمونههاي مورد ا زمايش استفاده گرديد. كه با افزودن مقادير استاندارد فنيل بوتازون در نمونه شير بلانك بهدست ا مده است در شكل 1 و منحني استاندارد ا ن در شكل 2 نشاندادهشدهاست.ميزاندرصدبازيافتفنيلبوتازوندرمحدوده غلظتي ( نانوگرم در ميليليتر) 88/2-72/6 درصد بوده و ميانگين درصد بازيافت 78/3 درصد مي باشد. اين نتايج با اندكي اختلاف با نتايج به دست ا مده در روش مرجع (DE VEAU: Journal 1996) of AOAC International Vol 79, No 5, همخواني دارد. دقت يا تكرار پذيري روشPrecision :Between-day ميانگينRSD درصد يا CV درصد براي 4 بار تكرار اندازه گيري در همه غلظت ها 7/6 درصد تعيين گرديد كه با ميانگين به دست ا مده در روش مرجع كاملا مطابقت دارد. بررسي درصد صحت پاسخ هاي به دست ا مده نيز نشان داد كه كمتر از 30 درصد انحراف از پاسخ هاي واقعي ديده مي شود. در اين روش حداقل مقدار قابل اندازه گيري فنيل بوتازون 2/5 نانوگرم در ميليليتر و حداقل مقدار قابل شناسايي 1/45 نانوگرم در ميليليتر بود. Volt (mv) 13/21 10/16 7/10 4/05 0/99 0/05 2/05 4/04 6/03 8/02 10/02 شكل 1- كروماتوگرام هاي نمونه هاي شير حاوي مقادير استاندارد فنيل بوتازون يافتهها نتايج مربوط به اندازهگيري فنيل بوتازون :(PBZ) كروماتوگرام ها و نتايج مربوط به نمونه هاي كنترل فنيل بوتازون شكل 2- منحني استاندارد فنيل بوتازون افزوده شده به شير بلانك

4 مجله علمي پژوهشي د انشگاه علوم پزشكي ارتش جمهوري اسلامي ايران سال نهم شماره 3 پاييز 1390 شماره مسلسل (A) (B) (C) (D) شكل 3- كروماتوگرام به دست ا مده از: - نمونه بلانك (A) نمونه شير حاوي 50 نانوگرم در ميلي ليتر فنيل بوتازون (B) دو نمونه شير جمع ا وري شده از سطح شهر تهران (D C),

5 بررسي مقدماتي وجود باقيمانده هورمون هاي فنيل بوتازون دگزامتازون و استراديول در... حميدرضا فلاحت پيشه و همكاران 187 بر اساس نتايج فوق با اين روش فنيل بوتازون در محدوده غلظتي بالاتراز 2/5 نانوگرمدرميليليترقابلاندازهگيريميباشدومقادير كمتر از 2/5 نانوگرم در ميلي ليتر تحت عنوان غير قابل اندازهگيري (ND) اعلامگرديد.نمونهكروماتوگرامهاييكنمونهشيرفاقددارو (بلانك) استاندارد حاوي 50 نانوگرم در ميليليتر از فنيل بوتازون و 2 نمونه شير مورد بررسي در شكل 3 ا ورده شده است. از بين 50 نمونه شير بررسي شده 45 نمونه وجود باقيمانده فنيل بوتازون را بين 1 تا 58 نانوگرم در ميليليتر نشان دادند (90 درصد). MRL] فنيل بوتازون در شير گاو صفر نانوگرم در ميليليتر ميباشد.] نتايج مربوط به اندازهگيري دگزامتازون: كروماتوگرامها و نتايج مربوطبهنمونههايكنترلدگزامتازونكهباافزودنمقاديراستاندارد دگزامتازون در نمونه شير بلانك بهدست ا مده است در شكل 4 و منحني استاندارد ا ن در شكل 5 نشان داده شده است. ميزان درصد بازيافت دگزامتازون در محدوده غلظتي نانوگرم در ميلي ليتر دگزامتازون در شير در محدوده 100/3 91/4 درصد و ميانگين درصد بازيافت 96/1 درصد ميباشد. نتيجه بهدست ا مده شكل 4 - كروماتوگرامهاينمونههايشيرحاويمقاديراستاندارددگزامتازون شكل 5- منحني استاندارد دگزامتازون افزوده شده به شير بلانك نشان ميدهد كه روش استخراج بهكار برده شده براي اندازهگيري دگزامتازون در شير از قابليت خوبي برخوردار است. ميانگين RSD درصد يا CV درصد براي 8 بار تكرار اندازهگيري در همه غلظتها 15/8 درصدتعيينگرديد.بررسيدرصدصحتپاسخهايبهدست ا مدهنشاندادكهكمتراز 10 درصد انحرافازپاسخهايواقعيديده ميشود.دراينروشحداقلمقدارقابلاندازهگيريدگزامتازون 5 نانوگرم در ميليليتر و مقدار قابل شناسايي 3/9 نانوگرم در ميليليتر ميباشد. بر اساس نتايج فوق با اين روش دگزامتازون در محدوده غلظتي بالاتر از 5 نانوگرم در ميليليتر قابل اندازهگيري ميباشد و مقادير كمتر از ا ن تحت عنوان غيرقابل اندازهگيري (ND) اعلام گرديد. نمونه كروماتوگرامهاي يك نمونه شير فاقد دارو (بلانك) استاندارد حاوي 50 نانوگرم در ميليليتر از دگزامتازون و 2 نمونه شير مورد بررسي در شكل 6 ا ورده شده است. از بين 50 نمونه شير بررسي شده 30 نمونه حاوي باقيمانده دگزامتازون بالاتر از 5 نانوگرم در ميليليتر بودند (60 درصد). MRL] براي باقيمانده دگزامتازون در شير 0/3 نانوگرم در ميليليتر ميباشد.] نتايج مربوط به اندازهگيري 17- بتا استراديول: در بررسي وجود باقيمانده 17 -بتا استراديول در شيرهاي پاستوريزه از 50 نمونه شير موردبررسي در 8 نمونه ( 16 درصد)باقيماندهاينمادهدرحدبالاتر از ميزان طبيعي شناسايي گرديد. غلظت طبيعي 17- بتا استراديول در شير پيكوگرم در ميليليتر ميباشد (6). بحث فنيل بوتازون: با توجه به نتايج بهدست ا مده ميتوان اذعان كرد كه راه اندازي اين روش مطابق با تنها روش مرجع و با موفقيت كامل در اين خصوص صورت گرفته است. در بررسي وجود باقيمانده فنيلبوتازوندرشيرهايپاستوريزه از 50 نمونهشيرموردبررسي در 45 نمونه ( 90 درصد) باقيمانده اين دارو شناسايي گرديد. كاربرد فنيل بوتازون در حيوانات توليد كننده غذا توسط FDA تا ي يد نشده است و شير حاصل از دام تا 7 روز پس از ا خرين تجويز دارو به دام براي انسان منع مصرف دارد. فنيل بوتازون يك ضد التهاب غير استروي يدي است كه در ايران به ميزان زيادي در حيوانات مولد غذا مورد استفاده قرار ميگيرد (6 10). 9 8 اين دارو در انساندارايعوارضجديوخطرناكيمانندلنفادنوپاتي دپرسيون Volt (mv) 5/26 4/01 2/76 1/51 0/26 0/04 2/43 4/82 7/21 9/60 11/99

6 مجله علمي پژوهشي د انشگاه علوم پزشكي ارتش جمهوري اسلامي ايران سال نهم شماره 3 پاييز 1390 شماره مسلسل (A) (B) (C) (D) شكل 6 كروماتوگرام به دست ا مده از: - نمونه بلانك (A) نمونه شير حاوي 50 نانوگرم در ميلي ليتر دگزامتازون (B) دو نمونه شير جمع ا وري شده از سطح شهر تهران (D C),

7 بررسي مقدماتي وجود باقيمانده هورمون هاي فنيل بوتازون دگزامتازون و استراديول در... حميدرضا فلاحت پيشه و همكاران 189 مغز استخوان ا گرانولوسيتوز ا نمي ا پلاستيك ا نمي هموليتيك لوكوپني واكنشهاي حساسيتي مانند ا سم وغيره ميباشد (11). دگزامتازون: اندازهگيري دگزامتازون در شير با روش HPLC صورت گرفت. با توجه به اينكه حداقل ميزان قابل اندازهگيري (LOD) دگزامتازون در روش بهكار رفته در اين تحقيق 5 نانوگرم در ميليليتر ميباشد در بررسي وجود باقيمانده دگزامتازون در شيرهاي پاستوريزه از 50 نمونه شير مورد بررسي در 30 نمونه ( 60 درصد) باقيمانده اين دارو بالاتر از 5 نانوگرم در ميليليتر تعيين مقدار گرديد. MRL براي باقيمانده دگزامتازون در شير 0/3 نانوگرم در ميليليتر ميباشد (12). با توجه به اينكه MRL دگزامتازون پايينتر از حساسيت روش بهكار رفته ميباشد احتمال وجود نمونههايي حاوي باقيمانده بالاتر از MRL ولي كمتر از حد قابل شناسايي روش وجود دارد. دگزامتازون يك گلوكوكورتيكوي يد صناعي است كه در طب دامپزشكي به ميزان وسيعي در درمان بيماريهاي متابوليك اختلالات التهابي بيماريهاي پوستي با علت نامشخص شوك تنش و غيره استفاده ميشود. مصرف درازمدت و طولاني اين دارو در انسان اثرات منفي بر روي اندامهاي متعددي دارد كه مهمترين ا نها غدد فوق كليوي و تيموس ميباشد. ضمن اينكه اين دارو در متابوليسم پروتي ينها و كربوهيدراتها اختلال ايجاد كرده و سبب كاهشگليكوژنكبديوافزايشسطحچربيسرمخوننيزميشود. همچنين دگزامتازون متابوليسم كلسيم و فسفر را تحت تا ثير قرار داده و ايجاد استي وپروز مينمايد. اين دارو باعث تضعيف فعاليت دستگاه ايمني شده و اختلالاتي را در هورمونهاي جنسي اعصاب و غيره ايجاد ميكند ( ). 17- بتا استراديول: براي اندازهگيري باقيمانده 17- بتا استراديول در شير از روش ELISA استفاده شد. در بررسي وجود باقيمانده 17 -بتا استراديول در شيرهاي پاستوريزه از 50 نمونه شير مورد بررسي در 8 نمونه ( 16 درصد) باقيمانده اين ماده بالاتر از ميزان طبيعي شناسايي گرديد. غلظت طبيعي 17- بتا استراديول در شير 10 پيكوگرم - 30 در ميليليتر ميباشد (6). درصد بالايي از هورمونهايي كه روزانه توسط مواد غذايي وارد بدنانسانميشوند ازطريقشيروفراوردههايشيريميباشند.به طوريكه درصد استروژنهاي جيره غذايي روزانه توسط شير و فراوردههاي ا ن و تنها درصد توسط گوشت و ماهي وارد بدن ميشوند (3). اگر چه وجود هورمونها براي فرايندهاي مختلف فيزيولوژيك بدن ضروري است اما مقادير بيش از اندازه ا نها عوارض اثبات شدهاي براي سلامت انسان دارد كه استراديول بحثانگيزتريناينهورمونهاست (6 16 ).اينهورموندرافزايش وقوع برخي از سرطانها مانند سرطان پستان و رحم نقش اساسي دارد. همچنين احتمال بروز تومورهاي استخواني هيپوفيزي و لنفوي يد با مقادير بالاي استراديول وجود دارد (15). كودكان و نيز جنين موجود در رحم از نظر عوارض هورموني در خطر بيشتري هستند زيرا سطح هورموني فيزيولوژيك ا نها در مقايسه با بالغان پاي ينتر است. يكي از عوارض استراديول در سنين قبل از بلوغ ايجاد كيستهاي تخمداني در كودكان دختر ميباشد ( ). از مجموع 50 نمونه بررسي شده در 28 نمونه ( 56 درصد) هم فنيل بوتازون و هم دگزامتازون بالاتر از ميزان قابل قبول شناسايي شد. در 5 نمونه ( 10 درصد) هر 3 دارو بالاتر از مقادير قابل قبول بودند. نكته قابل توجه ديگر در اين پژوهش نحوه نمونهگيري به منظور بررسي رابطه بين درصد چربي نام تجاري بود كه در مورد فنيل بوتازون نمونههايي كه ميزان دارو در ا نها كمتر از حد شناسايي روش بود و با ND مشخص گرديد تماما كم چرب بودند و در مورد دگزامتازون نيز حدود 86 درصد نمونههاي حاوي مقدار كمتر دارو از حد شناسايي روش (5 نانوگرم در ميليليتر) كم چرب يا با چربي استاندارد بودند. در مورد 17 -بتا استراديول نيمي از نمونههاي حاوي استراديول بالاتر از حد طبيعي پرچرب بودند. وجود باقيمانده فنيل بوتازون در 90 درصد از نمونههاي شير مورد ا زمايش دگزامتازون بالاتر از 5 نانوگرم در ميليليتر در 60 درصد از نمونهها و 17 - بتا استراديول بالاتر از ميزان طبيعي در 16 درصد از نمونهها نشان دهنده يك وضعيت بحراني در نحوه و نوع مصرف داروها در طب دامپزشكي در شهر تهران و در نتيجه شير حاصل از دامها ميباشد. نكته حاي ز اهميت اين است كه اين پژوهش بر روي شيرهاي پاستوريزهكهفرايندحرارتيراطينمودهوبهطورمعمولمخلوطي از شير چند دامداري ميباشند انجام شده است لذا در صورتي كه ا زمون بر روي شير خام صورت ميگرفت به احتمال زياد مقادير بالاتري از اين هورمونها در شير شناسايي ميشد. وجود باقيمانده

8 مجله علمي پژوهشي د انشگاه علوم پزشكي ارتش جمهوري اسلامي ايران سال نهم شماره 3 پاييز 1390 شماره مسلسل هورمونها در مواد غذايي با منشا دامي نه تنها در دراز مدت هزينههاي گزافي را به سامانه تا مين سلامت كشور تحميل ميكند بلكه در كوتاه مدت نيز مانع صادرات مواد غذايي شده و به اقتصاد كشور هم زيان وارد ميكند. همه موارد فوق حاكي از اهميت و ضرورت كنترل و نظارت دقيق بر ميزان باقيماندههاي هورموني در شير ميباشد. تنظيم و تدوين استانداردهاي مربوط بايد در دستور كار فوري سازمانهاي مسو ول مانند سازمان دامپزشكي كشور وزارت بهداشت درمان و ا موزش پزشكي و سازمان استاندارد و تحقيقات صنعتي قرار گيرد. تدوين قوانين به روز و تخصصي در اين زمينه لازم است تا در صورت تخلف موارد از طريق سامانه قضايي كشور قابل پيگيري باشند. ا موزش افراد دست اندركار (دامداران و غيره) و ا گاهي دادن نسبت به عواقب استفاده كنترل نشده از هورمونها نظارت مستمر و جدي سازمانهاي مسو ول انجام مطالعات گستردهتر به منظور تشخيص و شناسايي ساير هورمونها در سطحي وسيعتر هم در فراوردههاي لبني و ساير فرا وردههاي خوراكي با منشا دامي (گوشت تخم مرغ و غيره) با هدف كمك به برنامهريزي در جهت ايجاد كنترلهاي لازم بهينهسازي زنجيره توليد مواد غذايي و ايجاد زمينهها و انگيزههاي لازم به منظور فعال شدن تكميل و تجهيز ا زمايشگاههايي كه از توان علمي كافي در زمينه ا زمايش هورمونها برخوردارند در كاهش باقيمانده هورمونها در شير مو ثر ميباشد. تشكر و قدرداني نويسندگان مقاله مراتب سپاس و امتنان خود را از سازمان غذا و داروي وزارت بهداشت درمان و ا موزش پزشكي به دليل تا مين اعتبار انجام اين پژوهش اعلام ميدارند. References 1- Van Peteghem C and Daeseleire E.Drug residue analysis in food and feed, state of art for growth promoters. Handbook of food analysis. New York Basel, Hong Kong: Marcel Dekker Inc ; Doyle, E. Human safety of hormone implants used for promote growth in cattle, A review of the scientific literature. Food Research Institute. Madison University of Wisconsin ; July 2000, Hartmann S, Lacorn M, Steinhart H. Natural occurrence of steroid hormones in food. Food Chemistry 1998 ; 62 (1): World Health Organization. Evaluation of certain veterinary drug residues in food, Seventieth report of Joint FAO/WHO expert committee on food additives, WHO technical report series; no. 954, WHO Library Cataloguing-in-Publication Data;2009: 27-30, World Health Organization: Toxicological evaluation of certain veterinary drug residues in food, Seventieth report of Joint FAO/WHO expert committee on food additives (JECFA), WHO technical report series; no. 61, WHO Library Cataloguing-in-Publication Data;2009: Dabbagh Moghaddam A, Ehsani M. Veterinary hormone residues in milk and their hazards for human, 15th Iranian Veterinary Congress. Iran ; 2009; p: Report of food consumption in Iran families, Iranian Nutrition and food technology Institute, FDA: order prohibits extra label use of phenylbutazone. FDA veterinarian, March/April Marunaka T, Shibata T, Minami Y, Umeno Y. Simultaneous determination of phenylbutazone and its metabolites in plasma and urine by high performance liquid chromatography. J chromate 1980; 183 (3): Veau ID. Determination of phenylbutazone residues in bovine milk by liquid chromatography with UV detection. J AOAC intern1996 ; 79 (5): Sweetman, S.C., Martindal's the complete drug reference, 34th edition. 2005, pharmacential press. 12- Caloni F, Belloli C, Archimbault P. Determination of dexamethasone in milk of dairy cows by Immuno-Enzymatic assay. Vet Hum Tox 2000; 42 (6): Depaolis AM, Schnabel G, Katz SE, Rosen JD. Determination of dexamethasone in milk by high pressure liquid chromatography. J AOAC 1977; 60 (1): Reding J, Sahin A, Schlatter J, Naegeli H. Dexamethasone and flumethasone in milk of intramuscularly dosed cows, J Vet Pharmacol Ther 1997 ; 20 (3): Daxenberger A, Ibarreta D, Meyer HH. Possible health impact of animal oesrtogens in food, Hum Reprod Update 2001; 7 (3): Codex alimentarius commission: Codex committee on residues of veterinary drugs in food, 14th session, Arlington, Virginia, USA, 4-7 March 2003,Proposed draft appendix on

9 191 بررسي مقدماتي وجود باقيمانده هورمونهاي فنيل بوتازون دگزامتازون و استراديول در Aksglaede L, Juul A, Leffers H, Skakkebaek NE, Andersson AM: The sensitivity of the child to sex steroids: possible impact of exogenouse estrogens. Hum rep updat 2006; 12 (4): حميدرضا فلاحت پيشه و همكاران the prevention and control of veterinary drugs residues in milk and milk products, CX/RVDF 03/5-Add Lopez H, Bunch TD, Shipka MP. Estrogen concentrations in milk at estrus and ovulation in dairy cows. Anim rep sci 2002; 72:

10 26 JAUMS Volume 9 Number 3 Autumn 2011 A Primordial Survey of Phenylbutazone, Dexamethasone and Estradiol Residues in Pasteurized Milks of Tehran, Iran as a Potential Risk for Citizens Falahatpisheh. HR 1, *Dabbagh Moghadam. A 2, Tayebi. L 3, Mahmoudian. M 4, Akbarein. H 5, Rastgoo. Sh 6 Abstract Received: 12 Apr 2011 Accepted: 10 Aug 2011 Background: Hormones are used in veterinary medicine for different purposes such as treatment, improving animal products, obstetrical cycles, breed performances and enhancing acceptability of feed. The most dangerous drug residues presented in food of animal origin are because of neglecting withdrawal time, masking the sign of diseases in slaughterhouse and using unapproved drugs. Hormone residues in food of animal origin have health impacts on consumers. This survey have been done for determining the probable presence of the most used and dangerous hormones in pasteurized milk distributed in Tehran, capital of Iran. Materials and Methods: 50 samples of pasteurized milk were randomly collected from Tehran market from different brands and fats (low, standard and full). Residues of phenylbutazone (PBZ) and Dexamethasone (DXM) were detected by HPLC-UV method according to AOAC instructions. ELISA was applied for measuring of 17-β Estradiol residues. Results: Minimum detectable residue of PBZ in milks was 2.5 ng/ml. 45 samples (90%) had PBZ from 1 to 58 ng/ml (Minimum Residues Level (MRL) for PBZ in cow milk must be zero per milliliter). Minimum detectable residue of DXM in milks was 5 ng/ml, which in 30 (60%) samples was more than 5 ng/ml (MRL for DXM in cow milk must be 0.3 ppb). In 8 samples out of 50 (16%) residues of 17-β Estradiol was more than natural hormone residue (natural residues of 17-β Estradiol in milk is pb/ml). Conclusion: Although hormones are vital for many physiological functions of humand beings, but exceeding of them in the body make many health problems. PBZ residue in 90%, DXM in 60% and 17-β Estradiol in 16% of milk samples pointing a dangerous situation of using veterinary drugs in food animals and their milks. Keywords: milk, drug residue, Phenylbutazone, Dexamethasone, 17-β Estradiol 1- Researcher, MSc. Of Biochemistry, Pars Biopharmacy Research co., Tehran, Iran 2- (*Corresponding Authors) Lecturer, Faculty of Medicine, AJA University of Medical Science, Tehran, Iran Tel: Dr_arasb@armyums.ac.ir 3- Researcher, Pharmacists, Pars Biopharmacy Research Co., Tehran, Iran 4- Professor of pharmacology, Faculty of Medicine, Tehran University of Medical Sciences, Tehran, Iran. 5- Researcher, Senior of Veterinary Epidemiology, Faculty of Veterinary Medicine, University of Tehran, Tehran, Iran 6- Researcher, BSc. in Enviromental Health, Deputy of Health, AJA University of Medical Sciences, Tehran, Iran.