Φίλη μαθήτρια φίλε μαθητή,

Transcript

1 Φίλη μαθήτρια φίλε μαθητή, Το ι λίο αυτ αποτελεί απαραίτητο οήθημα για την εμπέδωση λων των γλωσσικών φαινομένων που διδάσκονται και εξετάζονται στην A Λυκείου. Περιλαμ άνει: Ποικίλες και ενδιαφέρουσες γλωσσικές ασκήσεις σ λες τις διδασκ μενες παραγράφους των Ελληνικ ν του Ξενοφώντα. Συστηματική παρουσίαση και ανάπτυξη ασικών γραμματικών φαινομένων με θεωρία και ασκήσεις. Παρουσίαση σημαντικών συντακτικών φαινομένων με θεωρία και ασκήσεις. Ασκήσεις σε λεξιλογικά και σημασιολογικά θέματα. Μικρά άγνωστα κείμενα της αρχαίας ελληνικής με μετάφραση και ασκήσεις για την εμπέδωση και καλ τερη καταν ηση των γραμματικών και συντακτικών φαινομένων. Θέματα και ασκήσεις απ τις πανελλήνιες εξετάσεις των τελευταίων ετών με τις απαντήσεις τους. Οι απαντήσεις στις ασκήσεις ρίσκονται στο τέλος του ι λίου. Επειδή πιστε ουμε τι συνήθως απ την τάξη αυτή του Λυκείου ο μαθητής αποφασίζει ποια κατε θυνση ή ποιον τομέα πρέπει να ακολουθήσει στις μετά το Λ κειο σπουδές του, κρίνουμε σκ πιμο να οηθήσουμε τους φίλους μαθητές, που ενδιαφέρονται για τις λεγ μενες θεωρητικές σχολές, αναπτ σσοντας στο ι λίο αυτ συστηματικά ορισμένα ασικά κεφάλαια της γραμματικής και του συντακτικο. Τα κεφάλαια αυτά είτε δε διδάχτηκαν καθ λου στις προηγο μενες τάξεις του Γυμνασίου είτε διδάχτηκαν ελλιπώς και επ ευκαιρία. Θεωρο με μάλιστα τι η διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών στην τάξη αυτή είναι η τελευταία ίσως ευκαιρία για τους μαθητές να εμ αθ νουν περισσ τερο και να κατανοήσουν πληρέστερα τη δομή του αρχαίου ελληνικο λ γου. Γενικά, τα κείμενα του Ξενοφώντα είναι τα πιο κατάλληλα και τα πιο πρ σφορα για τη διδασκαλία της γραμματικής και του συντακτικο της αρχαίας ελληνικής γλώσσας. Θέλουμε να πιστε ουμε τι η παρο σα εργασία θα εκτιμηθεί δε ντως απ τους μαθητές και τους φιλολ γους, προς τους οποίους απευθ νεται. Γεώργιος Χρ. Σακελλαριάδης

2

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝA Εν τητα 1η: Ξενοφ., Ελλην. 2, 1, Γραμματική (: φωνηεντ ληκτα ουσιαστικά της γ κλίσης, δεικτικές αντωνυμίες) Συντακτικ (: κατηγορο μενο, επιρρηματικ κατηγορο μενο, προληπτικ κατηγορο μενο, γενική κατηγορηματική) Εν τητα 2η: Ξενοφ., Ελλην. 2, 1, Γραμματική (: υγρ ληκτα ουσιαστικά της γ κλίσης, φωνηεντ ληκτα επίθετα της γ κλίσης) Συντακτικ (: άμεσο και έμμεσο αντικείμενο, σ στοιχο αντικείμενο, ειδικές προτάσεις) Εν τητα 3η: Ξενοφ., Ελλην. 2, 1, Γραμματική (: αφων ληκτα επίθετα της γ κλίσης, ενριν ληκτα επίθετα της γ κλίσης, κλίση της μετοχής του παθητικο αορίστου) Συντακτικ (: αιτιολογικές προτάσεις, υποθετικοί λ γοι: το πραγματικ και το αντίθετο του πραγματικο ) Εν τητα 4η: Ξενοφ., Ελλην. 2, 1, Γραμματική (: ενριν ληκτα και υγρ ληκτα ρήματα) Συντακτικ (: τελικές προτάσεις, υποθετικοί λ γοι: η απλή σκέψη του λέγοντος και το προσδοκώμενο) Εν τητα 5η: Ξενοφ., Ελλην. 2, 2, Γραμματική (: αναφορικές αντωνυμίες, το ρ. στημι - σταμαι) Συντακτικ (: συμπερασματικές προτάσεις, υποθετικοί λ γοι: το αορίστως επαναλαμ αν μενο στο παρ ν ή στο μέλλον και το αορίστως επαναλαμ αν μενο στο παρελθ ν) Εν τητα 6η: Ξενοφ., Ελλην. 2, 2, Γραμματική (: αυτοπαθητικές αντωνυμίες, α ριστες αντωνυμίες, το ρ. ημι - εμαι) Συντακτικ (: αναφορικές προτάσεις)

4 Εν τητα 7η: Ξενοφ., Ελλην. 2, 2, Γραμματική (: κτητικές αντωνυμίες, αλληλοπαθητική αντωνυμία, αριθμητικά) Συντακτικ (: χρονικές προτάσεις, κατηγορηματική μετοχή, γενική απ λυτη) Εν τητα 8η: Ξενοφ., Ελλην. 2, 2, Γραμματική (: συνηρημένα ουσιαστικά α και κλίσης, αττικ κλιτα δευτερ κλιτα ουσιαστικά, κλίση του ρ. φημ ) Συντακτικ (: ενδοιαστικές προτάσεις, αιτιολογική μετοχή, αναφορική έλξη) Εν τητα 9η: Ξενοφ., Ελλην. 2, 2, Γραμματική (: ερωτηματικές αντωνυμίες, κλίση του ρ. δίδωμι - δίδομαι, συνηρημένα επίθετα της κλίσης) Συντακτικ (: εξαρτημένοι υποθετικοί λ γοι) Εν τητα 10η: Ξενοφ., Ελλην. 2, 3, Γραμματική (: κλίση του ρ. ε μι, κλίση του ρ. ο δα, α ριστοι αρ τονων ρημάτων που κλίνονται κατά τα ρήματα σε -μι) Συντακτικ (: πλάγιος λ γος) Εν τητα 11η: Ξενοφ., Ελλην. 2, 3, Γραμματική (: κλίση του ρ. τίθημι - τίθεμαι) Συντακτικ (: ποιητικ αίτιο, απρ σωπα ρήματα και απρ σωπες εκφράσεις) Εν τητα 12η: Ξενοφ., Ελλην. 2, 3, Γραμματική (: κλίση του ρ. δείκνυμι - δείκνυμαι, τα συνηρημένα ρ. ζ, πειν, διψ, χρ μαι) Συντακτικ (: ρηματικά επίθετα σε -τέος και -τ ς, τροπή της ενεργητικής σ νταξης στην αντίστοιχη παθητική) Εν τητα 13η: Ξενοφ., Ελλην. 2, 4, Γραμματική (: ενεργητικ ς και μέσος α ριστος των ρημάτων α συζυγίας) Συντακτικ (: τελική μετοχή, παραχωρητικές προτάσεις) Εν τητα 14η: Ξενοφ., Ελλην. 2, 4, Γραμματική (: ανώμαλα ετερ κλιτα και μεταπλαστά ουσιαστικά, κλίση μετοχών, παρακείμενοι με σημασία ενεστώτα και ενεστώτες με σημασία παρακειμένου)

5 Συντακτικ (: υποθετική μετοχή, αιτιατική απ λυτη, μον πτωτες προθέσεις) Εν τητα 15η: Ξενοφ., Ελλην. 2, 4, Γραμματική (: τα συνηρημένα ρήματα σε -άω -, τα συνηρημένα ρήματα σε - ω - ) Συντακτικ (: τα είδη του απαρεμφάτου, η χρήση του απαρεμφάτου, το υποκείμενο του απαρεμφάτου) Εν τητα 16η: Ξενοφ., Ελλην. 2, 4, Γραμματική (: μέσος παρακείμενος και υπερσυντέλικος των αφων ληκτων ρημάτων, τα συνηρημένα ρήματα σε -έω - ) Συντακτικ (: γενική αντικειμενική, δοτική αντικειμενική, δίπτωτες προθέσεις) Εν τητα 17η: Ξενοφ., Ελλην. 2, 4, Γραμματική (: παρασ νθετα) Συντακτικ (: τρίπτωτες προθέσεις) Εν τητα 18η: Ξενοφ., Ελλην. 2, 4, Γραμματική (: ανώμαλη α ξηση ρημάτων) Συντακτικ (: επιθετικ ς προσδιορισμ ς, κατηγορηματικ ς προσδιορισμ ς) Απαντήσεις στις ασκήσεις

6

7 Kατάλογος όρων Γραμματικής και Συντακτικού που εξετάζονται διεξοδικά αιτιατική απ λυτη αιτιολογική μετοχή λέπε μετοχή αιτιολογική αναφορικές αντωνυμίες λέπε αντωνυμίες αναφορικές αναφορικές προτάσεις λέπε προτάσεις αναφορικές αναφορική έλξη αντικείμενα (άμεσο, έμμεσο) αντικείμενο σ στοιχο αντωνυμία αλληλοπαθητική αντωνυμίες αναφορικές αντωνυμίες α ριστες αντωνυμίες αυτοπαθητικές αντωνυμίες δεικτικές αντωνυμίες ερωτηματικές αντωνυμίες κτητικές ανώμαλη α ξηση ρημάτων α ριστοι αρ τονων ρημάτων που κλίνονται κατά τα ρήματα σε -μι απαρέμφατο: είδη απαρέμφατο: χρήση απρ σωπα ρήματα και απρ σωπες εκφράσεις αριθμητικά αφων ληκτα επίθετα της γ κλίσης λέπε επίθετα αφων ληκτα της γ κλίσης γενική αντικειμενική γενική απ λυτη γενική κατηγορηματική δείκνυμι - δείκνυμαι δίδωμι - δίδομαι δοτική αντικειμενική ε μι ενεργητικ ς και μέσος α ριστος των ρημάτων α συζυγίας εξαρτημένοι υποθετικοί λ γοι επίθετα αφων ληκτα της γ κλίσης επίθετα ενριν ληκτα της γ κλίσης επίθετα συνηρημένα της κλίσης επίθετα φωνηεντ ληκτα της γ κλίσης.. 62 επιθετικ ς προσδιορισμ ς επιρρηματικ κατηγορο μενο λέπε κατηγορο μενο επιρρηματικ ημι - εμαι στημι - σταμαι κατηγορηματικ ς προσδιορισμ ς κατηγορο μενο κατηγορο μενο επιρρηματικ κατηγορο μενο προληπτικ κλίση μετοχών κλίση της μετοχής του παθητικο αορίστου μέσος παρακείμενος και υπερσυντέλικος των αφων ληκτων ρημάτων μετοχή αιτιολογική μετοχή κατηγορηματική μετοχή τελική μετοχή υποθετική ο δα

8 ουσιαστικά ανώμαλα ετερ κλιτα και μεταπλαστά ουσιαστικά αττικ κλιτα δευτερ κλιτα ουσιαστικά συνηρημένα α και κλίσης ουσιαστικά υγρ ληκτα της γ κλίσης ουσιαστικά φωνηεντ ληκτα της γ κλίσης παρακείμενοι με σημασία ενεστώτα και ενεστώτες με σημασία παρακειμένου παρασ νθετα πλάγιος λ γος ποιητικ αίτιο προθέσεις δίπτωτες προθέσεις μον πτωτες προθέσεις τρίπτωτες προτάσεις αιτιολογικές προτάσεις αναφορικές προτάσεις ειδικές προτάσεις ενδοιαστικές προτάσεις παραχωρητικές προτάσεις συμπερασματικές προτάσεις τελικές προτάσεις χρονικές ρήματα αμετά ατα ρήματα δίπτωτα συντασσ μενα με αιτιατική και γενική ρήματα δίπτωτα συντασσ μενα με αιτιατική και δοτική ρήματα δίπτωτα συντασσ μενα με γενική και δοτική ρήματα δίπτωτα συντασσ μενα με δ ο αιτιατικές ρήματα ενριν ληκτα και υγρ ληκτα ρήματα μετα ατικά ρήματα μον πτωτα συντασσ μενα με γενική ρήματα μον πτωτα συντασσ μενα με δοτική ρήματα συνηρημένα ζ, πειν, διψ, χρ μαι ρήματα συνηρημένα σε -άω ρήματα συνηρημένα σε -έω ρήματα συνηρημένα σε - ω ρηματικά επίθετα σε -τέος και -τ ς τίθημι - τίθεμαι τροπή της ενεργητικής σ νταξης στην αντίστοιχη παθητική υποθετικοί λ γοι: α. πραγματικ αντίθετο του πραγματικο γ. απλή σκέψη του λέγοντος δ. προσδοκώμενο ε. α ριστη επανάληψη στο παρ ν ή στο μέλλον στ. α ριστη επανάληψη στο παρελθ ν υποκείμενο του απαρεμφάτου φημί

9 Ενότητα1η ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ: α) Φωνηεντόληκτα ουσιαστικά της γ κλίσης β) Δεικτικές αντωνυμίες ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ: α) Κατηγορούμενο β) Επιρρηματικό κατηγορούμενο γ) Προληπτικό κατηγορούμενο δ) Γενική κατηγορηματική ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΤΟΥ ΞΕΝΟΦΩΝΤΑ (2, 1, 16-21) Α. Κείμενο Ο δ Αθηνα οι κ τ ς Σάμου ρμώμενοι τ ν ασιλέως κακ ς ποίουν, κα π τ ν Χίον κα τ ν Εφεσον πέπλεον, κα παρεσκευάζοντο πρ ς ναυμαχίαν, κα στρατηγο ς πρ ς το ς πάρχουσι προσείλοντο Μένανδρον, Τυδέα, Κηφισ δοτον. Λ σανδρος δ κ τ ς Ρ δου παρ τ ν Ιωνίαν κπλε πρ ς τ ν Ελλήσποντον πρ ς τε τ ν πλοίων τ ν κπλουν κα π τ ς φεστηκυίας α τ ν π λεις. Ανήγοντο δ κα ο Αθηνα οι κ τ ς Χίου πελάγιοι γ ρ Ασία πολεμία α το ς ν Λ σανδρος δ ξ Α δου παρέπλει ε ς Λάμψακον σ μμαχον ο σαν Αθηναίων κα ο Α υδηνο κα ο λλοι παρ σαν πεζ γε το δ Θώραξ Λακεδαιμ νιος. Προσ- αλ ντες δ τ π λει α ρο σι κατ κράτος, κα διήρπασαν ο στρατι ται ο σαν πλουσίαν κα ο νου κα σίτου κα τ ν λλων πιτηδείων πλήρη τ δ λε θερα σώματα πάντα φ κε Λ σανδρος. Ο δ Αθηνα οι κατ π δας πλέοντες ρμίσαντο τ ς Χερρονήσου ν Ελαιο ντι ναυσ ν γδοήκοντα κα κατ ν. Εντα θα δ ριστοποιουμένοις α το ς γγέλλεται τ περ Λάμψακον, κα ε θ ς νήχθησαν ε ς Σηστ ν. Εκε θεν δ ε θ ς πισιτισάμενοι πλευσαν ε ς Α γ ς ποταμο ς ντίον τ ς Λαμψάκου διε χε δ Ελλήσποντος τα τ η σταδίους ς πεντεκαίδεκα. Εντα θα δ δειπνοποιο ντο. 13

10 Β. Μετάφραση στη νεοελληνική Οι Αθηναίοι μως, έχοντας ως ορμητήριο τη Σάμο, έ λαπταν (: λεηλατο σαν) τη χώρα του ασιλιά (της Περσίας) και έπλεαν εναντίον της Χίου και της Εφέσου και προετοιμάζονταν για ναυμαχία (: για να ναυμαχήσουν) και εκτ ς απ τους υπάρχοντες (στρατηγο ς) εξέλεξαν επιπλέον (: επίσης) στρατηγο ς το Μένανδρο, τον Τυδέα και τον Κηφισ δοτο. Εξάλλου ο Λ σανδρος έπλευσε (: πλέει) απ τη Ρ δο, παραπλέοντας τα παράλια της Ιωνίας, προς τον Ελλήσποντο και για να εμποδίσει την αναχώρηση (απ τον Ελλήσποντο) των (αθηναϊκών) πλοίων και για να υποτάξει τις π λεις που είχαν αποστατήσει απ αυτο ς. Ταυτ χρονα και οι Αθηναίοι εξέπλεαν απ τη Χίο πλέοντας στο ανοιχτ πέλαγος γιατί η Ασία ήταν χώρα που διέκειτο εχθρικά απέναντί τους (: η Ασία ήταν εχθρική γι αυτο ς χώρα) και ο Λ σανδρος απ την Ά υδο έπλεε κατά μήκος της παραλίας προς τη Λάμψακο, που ήταν σ μμαχος των Αθηναίων και οι Α υδηνοί και οι άλλοι ακολουθο σαν (: πορε ονταν παράλληλα) διά ξηράς αρχηγ ς τους ήταν ο Θώραξ ο Λακεδαιμ νιος. Και αφο επιτέθηκαν εναντίον της π λης, την κυρίευσαν με έφοδο (: με τη ία) και οι στρατιώτες τη λεηλάτησαν, η οποία (π λη) ήταν πλο σια και γεμάτη απ κρασί και σιτάρι και άλλα τρ φιμα ο Λ σανδρος μως απέλυσε λους τους ελε θερους πολίτες. Οι Αθηναίοι απ την άλλη μεριά, ακολουθώντας απ κοντά (με τα πλοία τους), αγκυρο λησαν (: προσορμίστηκαν) στον Ελαιο ντα της Χερσονήσου με εκατ ν ογδ ντα πλοία. Εκεί λοιπ ν, ενώ αυτοί γευμάτιζαν, ήλθε αγγελία γι αυτά που συνέ- ησαν στη Λάμψακο και αμέσως απέπλευσαν (: γήκαν στο πέλαγος κατευθυν μενοι) για τη Σηστ. Απ εκεί, αφο στα γρήγορα εφοδιάστηκαν με τρ φιμα, έπλευσαν στους Αιγ ς ποταμο ς, απέναντι απ τη Λάμψακο είχε πλάτος ο Ελλήσποντος στο σημείο αυτ περίπου δεκαπέντε στάδια. Εκεί λοιπ ν δειπνο σαν. 14

11 Γ. Ασκήσεις στο κείμενο* 1.1. Να αντιστοιχίσετε τις λέξεις της στήλης Α με τη σημασία τους στη στήλη Β: A 1. ρμ μαι ñ ñ α. πλέω εναντίον κάποιου 2. κακ ς ποι ñ ñ. προετοιμάζομαι 3. πιπλέω ñ ñ γ. εκλέγω επιπλέον 4. παρασκευάζομαι ñ ñ δ. εξορμώ, έχω ως ορμητήριο 5. προσαιρο μαί τινα ñ ñ ε. λάπτω, λεηλατώ 6. κπλέω ñ ñ στ. εξέρχομαι απ το λιμάνι B 1.2. Να αντιστοιχίσετε τις λέξεις της στήλης Α με τη σημασία τους στη στήλη Β: A 1. φίσταμαι ñ ñ α. γαίνω στο πέλαγος 2. νάγομαι ñ ñ. είμαι πλησίον, ακολουθώ 3. πολέμιος ñ ñ γ. αποστατώ 4. πάρειμι ñ ñ δ. κυριε ω 5. γο μαι ñ ñ ε. αγκυρο ολώ, προσορμίζομαι 6. α ρέω - ñ ñ στ. είμαι αρχηγ ς 7. ρμίζομαι ñ ñ ζ. εχθρ ς, εχθρικ ς B 1.3. Να αντιστοιχίσετε τις λέξεις της στήλης Α με τη σημασία τους στη στήλη Β: A 1. παραπλέω ñ ñ α. τρ φιμα, εφ δια 2. κατ κράτος ñ ñ. εφοδιάζομαι με τρ φιμα 3. πιτήδεια ñ ñ γ. απ εκεί 4. ριστοποιέομαι -ο μαι ñ ñ δ. πλέω κατά μήκος των ακτών 5. κε θεν ñ ñ ε. γευματίζω, τρώω 6. πισιτίζομαι ñ ñ στ. με έφοδο B * Oι απαντήσεις στις Ασκήσεις ρίσκονται στο τέλος του ι λίου. 15

12 1.4. Στον παρακάτω πίνακα να συμπληρώσετε τις πτώσεις που λείπουν: Eνικ ς αριθμ ς Oνομ. ασιλε ς π λις τ σ μα πο ς Γεν Δοτ Αιτ.... τ ν π λιν... τ ν π δα Κλητ σ μα πο ς Πληθυντικ ς αριθμ ς Oνομ. ο ασιλε ς α π λεις τ σώματα ο π δες Γεν Δοτ Αιτ.... τ ς π λεις τ σώματα το ς π δας Κλητ. ασιλε ς π λεις... π δες 1.5. Στον παρακάτω πίνακα να συμπληρώσετε τις πτώσεις που λείπουν: Eνικ ς αριθμ ς Oνομ. πάρχων να ς ποταμ ς στρατηγ ς Γεν Δοτ Αιτ τ ν ποταμ ν... Κλητ στρατηγ Πληθυντικ ς αριθμ ς Oνομ. ο πάρχοντες α ν ες ο ποταμο ο στρατηγο Γεν Δοτ Αιτ. το ς πάρχοντας τ ς να ς το ς ποταμο ς... Κλητ. πάρχοντες στρατηγο 1.6. Στον παρακάτω πίνακα να γράψετε τις λέξεις που δίνονται στη στήλη Α στην ίδια πτώση του άλλου αριθμο : 16

13 Α Ίδια πτώση Ίδια πτώση Α στον άλλο αριθμ στον άλλο αριθμ 1. ρμώμενοι α ο σαν ζ ασιλέως π δας η ναυμαχίαν γ ποταμο ς θ πλοίων δ στρατηγο ι α το ς ε τ ς φεστηκυίας ια π λει στ το ς πάρχουσι ι Ο τ πος πάρχουσι γραμματικώς είναι: α. οριστική ενεστώτα. μετοχή ενεστώτα γ. υποτακτική ενεστώτα 1.8. Ο τ πος φεστηκυίας γραμματικώς είναι: α. μετοχή παρακειμένου του ρ. φίσταμαι. μετοχή ενεστώτα του ρ. φίσταμαι γ. μετοχή παρακειμένου του ρ. φίστημι δ. μετοχή αορίστου του ρ. φίσταμαι 1.9. Στον παρακάτω πίνακα να γίνει γραμματική αναγνώριση των τ πων που δίνονται στη στήλη Α: A Γραμματική αναγνώριση πέπλεον... προσείλοντο... νήγοντο... ο σαν... διήρπασαν... διε χε κακ ς: Να γίνει γραμματική αναγνώριση και να γραφο ν τα παραθετικά του πλήρη: Να γίνει γραμματική αναγνώριση και να γραφο ν τα παραθετικά του στην ονομαστική του ενικο και στα τρία γένη Στον παρακάτω πίνακα να γίνει χρονική αντικατάσταση των ρηματικών τ πων που δίνονται: 17

14 Eνεστώτας Παρατατικ ς Mέλλοντας A ριστος Παρακείμενος Yπερσυντέλικος ρμώμενοι ποίουν προσείλοντο κπλε φεστηκυίας νήγοντο ν Στον παρακάτω πίνακα να γίνει χρονική αντικατάσταση των ρηματικών τ πων που δίνονται: Eνεστώτας Παρατατικ ς Mέλλοντας A ριστος Παρακείμενος Yπερσυντέλικος α ρο σι(ν) γγέλλεται γε το διε χε(ν) προσ αλ ντες διήρπασαν φ κε(ν) Στον παρακάτω πίνακα να γίνει εγκλιτική αντικατάσταση των ρηματικών τ πων που δίνονται: Oριστική Yποτακτική Eυκτική Προστακτική προσείλοντο κπλε α ρο σι(ν) φ κε(ν) γγέλλεται Στον παρακάτω πίνακα να ρείτε την ετυμολογία των λέξεων που δίνονται στη στήλη Α: 18

15 A Παράγεται απ ρμάω -... κακ ς... πλο ον... πελάγιος... πλο σιος... ρμίζομαι Στον παρακάτω πίνακα να αναλ σετε τις σ νθετες λέξεις της στήλης Α στα συνθετικά τους μέρη και να δηλώσετε τι μέρος του λ γου είναι το συνθετικ : A α συνθετικ συνθετικ Είδος συνθετικο πιπλέω στρατηγ ς Ελλήσποντος φίσταμαι σ μμαχος διέχω παρασκευάζομαι, δειπνοποι : Να δηλώσετε αν τα ρήματα αυτά είναι σ νθετα ή παρασ νθετα Γιατί το επίθετο που παράγεται απ το ουσιαστικ πλο τος έγινε πλο σιος και χι *πλο τιος; Στον παρακάτω πίνακα να χαρακτηρίσετε συντακτικώς τους ρους του κειμένου που δίνονται στη στήλη Α: A Συντακτικ ς χαρακτηρισμ ς κ τ ς Σάμου... πρ ς ναυμαχίαν... στρατηγο ς... πελάγιοι... Λακεδαιμ νιος... 19

16 1.20. Ο δ Αθηνα οι... κα κατ ν: Να γίνει πλήρης συντακτική ανάλυση της πρ τασης αυτής ο Α υδηνο κα ο λλοι παρ σαν πεζ : Να απεικονίσετε την πρ ταση αυτή σε κλαδικ διάγραμμα Ποια είναι η σημασιολογική διαφορά μεταξ των ρ. ρμάω - και ρμέω - ; Ακ μη, ποια είναι η σημασιολογική διαφορά μεταξ των λέξεων χθρ ς και πολέμιος; Να γράψετε φράσεις της α.ε. με το ρ. ποι - ποιο μαι Στον παρακάτω πίνακα να γράψετε λέξεις της ν.ε. ομ ρριζες με τα ρήματα της α.ε. που δίνονται στη στήλη Α: A Ομ ρριζες λέξεις της ν.ε. ποι... πιπλέω... φίσταμαι... προσ άλλω Να μετατρέψετε τις παρακάτω προτάσεις της ν.ε. στις αντίστοιχες προτάσεις της α.ε.: ν.ε. α.ε. 1. Οι Αθηναίοι λεηλατο σαν τη α.... χώρα του ασιλιά Η Ασία ήταν εχθρική γι αυτο ς.... χώρα Αφο επιτέθηκαν εναντίον της π λης, γ.... την κυρίευσαν με έφοδο Να συμπληρώσετε τα κενά των παρακάτω προτάσεων με τον κατάλληλο τ πο των λέξεων που δίνονται σε παρένθεση: α. Η Ασία ν... (πολέμιος) α το ς.. Η π λις ν πλήρης... ( πιτήδεια). 20

17 γ. Ο Αθηνα οι ρμίσαντο... ( Χερρ νησος) ν Ελαιο ντι. δ. Διήρπασαν ο στρατι ται τ ν π λιν... (ε μί, μετοχή) πλουσίαν. Δ. Αδίδακτο κείμενο εξετάσεων του 2007 ΣΩΚΡ. Οφθαλμ ς ρ ε μέλλει δε ν α τ ν, ε ς φθαλμ ν α τ λεπτέον, κα το μματος ε ς κε νον τ ν τ πον ν τυγχάνει φθαλμο ρετ γγιγνομένη στι δ το τ που ψις. ΑΛΚ. Ο τως. ΣΩΚΡ. Αρ ο ν, φίλε Αλκι ιάδη, κα ψυχ ε μέλλει γνώσεσθαι α τήν, ε ς ψυχ ν α τ λεπτέον, κα μάλιστ ε ς το τον α τ ς τ ν τ πον ν γγίγνεται ψυχ ς ρετή, σοφία, κα ε ς λλο το το τυγχάνει μοιον ν; ΑΛΚ. Εμοιγε δοκε, Σώκρατες. ΣΩΚΡ. Εχομεν ο ν ε πε ν τι στ τ ς ψυχ ς θει τερον το το, περ τ ε δέναι τε κα φρονε ν στιν; ΑΛΚ. Ο κ χομεν. ΣΩΚΡ. Τ θε ρα το τ οικεν α τ ς, καί τις ε ς το το λέπων κα π ν τ θε ον γνο ς, θε ν τε κα φρ νησιν, ο τω κα αυτ ν ν γνοίη μάλιστα. (Πλάτ., Αλκι ιάδης Α 133 b-c) Μετάφραση ΣΩΚΡ. Συνεπώς, το μάτι, αν πρ κειται να δει τον εαυτ του, οφείλει το ίδιο να λέπει σ ένα μάτι, και (μάλιστα) σ εκείνο το σημείο του ματιο στο οποίο συμ αίνει να υπάρχει η δ ναμη του ματιο κι αυτ έ αια είναι η ραση. ΑΛΚ. Μάλιστα (: έτσι έχει). ΣΩΚΡ. Άραγε λοιπ ν, φίλε Αλκι ιάδη, και η ψυχή, αν πρ κειται να γνωρίσει τον εαυτ της, πρέπει μ νη της να ρίξει το λέμμα της σε μια ψυχή, και ιδιαίτερα σ εκείνο το σημείο αυτής στο οποίο ρίσκεται η δ ναμη (: η αρετή) της ψυχής, δηλαδή η σοφία, και σε άλλο σημείο με το οποίο κατά τ χη είναι μοιο; ΑΛΚ. Έτσι τουλάχιστον εγώ νομίζω, Σωκράτη. ΣΩΚΡ. Μπορο με λοιπ ν να πο με πως υπάρχει σημείο της ψυχής θεϊκ τερο απ αυτ με το οποίο έχει σχέση και η γνώση και η σ νεση; ΑΛΚ. Δεν μπορο με. ΣΩΚΡ. Επομένως, αυτ το σημείο της είναι μοιο με το θε, και αν κάποιος έστρεφε το λέμμα του σ αυτ και γνώριζε λο το θείο, δηλαδή και το θε και τη φρ νηση, μ αυτ τον τρ πο θα γνώριζε και τον εαυτ του κυρίως. 21

18 Ασκήσεις από εξετάσεις του 2007* Να γράψετε δ ο ομ ρριζες λέξεις της αρχαίας ή της νέας ελληνικής γλώσσας, απλές ή σ νθετες, για καθεμιά απ τις παρακάτω λέξεις: τος, κατείδομεν, δέχετο, μπεσο μενοι Να γράψετε τους ζητο μενους τ πους για καθεμιά απ τις παρακάτω λέξεις: α. δε ν: το εν. πρ σ. προστακτικής του ίδιου χρ νου της ίδιας φωνής.. τυγχάνει: το γ πληθ. πρ σ. οριστικής παρατατικο. γ. γνώσεσθαι: το γ πληθ. πρ σ. προστακτικής αορ.. δ. ε δέναι: το α πληθ. πρ σ. υποτακτικής ενεστώτα Να γράψετε τους ζητο μενους τ πους για καθεμιά απ τις παρακάτω λέξεις: α. μματος: τη δοτ. του εν. αριθμο.. το τον: την ονομ. του πληθ. αριθμο του αρσ. γένους. γ. μοιον: τη δοτ. του πληθ. αριθμο του ουδ. γένους. δ. π ν: τη γεν. του εν. αριθμο του θηλ. γένους. ε. φρ νησιν: τη δοτ. του πληθ. αριθμο. Ε. Γραμματική α. Φωνηεντόληκτα ουσιαστικά της γ κλίσης Tα τριτ κλιτα ουσιαστικά, ανάλογα με το χαρακτήρα τους, διακρίνονται σε φωνηεντ ληκτα και σε συμφων ληκτα: Oυσιαστικά γ κλίσης φωνηεντ ληκτα ρως (γεν. το ρω-ος) συμφων ληκτα κ ραξ (γεν. το κ ρακ-ος) * Oι απαντήσεις στις Ασκήσεις ρίσκονται στο τέλος του ι λίου. 22

19 Απ τα φωνηεντ ληκτα, άλλα είναι καταληκτικά και άλλα ακατάληκτα. Καταληκτικά λέγονται σα σχηματίζουν την ονομαστική του ενικο με την κατάληξη -ς, πως χθ -ς, ενώ ακατάληκτα λέγονται μερικά ουσιαστικά που στην ονομαστική του ενικο δεν έχουν καμιά κατάληξη, πως χώ: Τριτ κλιτα ουσιαστικά καταληκτικά π λι-ς (γεν. τ ς π λεως) ακατάληκτα Κλει (γεν. τ ς Κλειο ς) Απ τα καταληκτικά τριτ κλιτα ουσιαστικά, άλλα είναι μον θεμα και άλλα διπλ θεμα. Μον θεμα λέγονται τα τριτ κλιτα ουσιαστικά που έχουν σε λες τις πτώσεις ένα μ νο θέμα. Διπλ θεμα λέγονται τα ουσιαστικά που έχουν δ ο θέματα. Αυτά σχηματίζουν ορισμένες πτώσεις απ το ένα θέμα και κάποιες άλλες απ το άλλο θέμα: Τριτ κλιτα ουσ. με κριτήριο τον αριθμ των θεμάτων μον θεμα χθ ς (γεν. το χθ -ος) διπλ θεμα π λις (γεν. τ ς π λε-ως) Τα ακατάληκτα φωνηεντ ληκτα ουσιαστικά είναι διπλ θεμα, πως χ (γεν. τ ς χ -ος χο ς). Οι καταλήξεις των τριτ κλιτων ουσιαστικών Eνικ ς αριθμ ς Πληθυντικ ς αριθμ ς Αρσενικά Ουδέτερα Αρσενικά Ουδέτερα και θηλυκά και θηλυκά Oνομ. -ς ή Oνομ. -ες -α Γεν. -ος ή -ως -ος ή -ως Γεν. -ων -ων Δοτ. -ι -ι Δοτ. -σι(ν) -σι(ν) Αιτ. -α ή -ν Αιτ. -ας ή -ς -α Κλητ. -ς ή Κλητ. -ες -α 23

20 1. Καταληκτικά μονόθεμα τριτόκλιτα ουσιαστικά σε -ως (γεν. -ωος) Eνικ ς αριθμ ς Oνομ. ρω-ς Τρ -ς θ -ς (= τσακάλι) Γεν. το ρω-ος το Τρω- ς το θω- ς Δοτ. τ ρω-ι τ Τρω- τ θω- Αιτ. τ ν ρω-α τ ν Τρ -α τ ν θ -α Κλητ. ρω-ς Τρ -ς θ -ς Πληθυντικ ς αριθμ ς Oνομ. ο ρω-ες ο Τρ -ες ο θ -ες Γεν. τ ν ρώ-ων τ ν Τρώ-ων τ ν θώ-ων Δοτ. το ς ρω-σι(ν) το ς Τρω-σ (ν) το ς θω-σ (ν) Αιτ. το ς ρω-ας το ς Τρ -ας το ς θ -ας Κλητ. ρω-ες Τρ -ες θ -ες ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. Τα παραπάνω φωνηεντ ληκτα τριτ κλιτα ουσιαστικά είναι καταληκτικά και σχηματίζουν τις πτώσεις τους απ ένα θέμα (: μον θεμα). 2. Σχηματίζουν την κλητική του ενικο μοια με την ονομαστική τους. 3. Κλίνονται ομαλά και ξεχωρίζουν ε κολα οι καταλήξεις απ το θέμα. 2. Καταληκτικά μονόθεμα τριτόκλιτα ουσιαστικά σε -υς (γεν. -υος) Eνικ ς αριθμ ς Oνομ. χθ -ς δρ -ς τρυ-ς (= τσαμπί σταφυλιο ) Γεν. το χθ -ος τ ς δρυ- ς το τρυ-ος Δοτ. τ χθ -ϊ τ δρυ- τ τρυ-ϊ Αιτ. τ ν χθ -ν τ ν δρ -ν τ ν τρυ-ν Κλητ. χθ δρ τρυ Πληθυντικ ς αριθμ ς Oνομ. ο χθ -ες α δρ -ες ο τρυ-ες Γεν. τ ν χθ -ων τ ν δρυ- ν τ ν οτρ -ων Δοτ. το ς χθ -σι(ν) τα ς δρυ-σ (ν) το ς τρυ-σι(ν) Αιτ. το ς χθ -ς τ ς δρ -ς το ς τρυ-ς Κλητ. χθ -ες δρ -ες τρυ-ες 24

21 ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. Τα φωνηεντ ληκτα τριτ κλιτα ουσιαστικά σε -υς (γεν. -υος) σχηματίζουν την κλητική του ενικο μ νο με το θέμα, χωρίς κατάληξη. 2. Σχηματίζουν την αιτιατική του ενικο με την κατάληξη -ν (αντί -α), πως τ ν χθ -ν. 3. Στην αιτιατική του πληθυντικο έχουν κατάληξη -ς (αντί -ας), πως το ς τρυ-ς. ταν μάλιστα η αιτιατική του πληθυντικο τονίζεται στη λήγουσα, τ τε παίρνει περισπωμένη, πως τ ς δρ -ς. 4. Τα μονοσ λλα α σε -υς παίρνουν περισπωμένη σ λες τις πτώσεις που εμφανίζονται με μία συλλα ή, πως δρ ς (αλλά τ ς δρυ ς). 3. Καταληκτικά διπλόθεμα αρσ. και θηλ. σε -ις (γεν. -εως) ή σε -υς (γεν. -εως) και ουδ. σε -υ (γεν. -εως) Eνικ ς αριθμ ς Oνομ. π λι-ς πέλεκυ-ς τ στυ (= π λη) Γεν. τ ς π λε-ως το πελέκε-ως το στε-ως Δοτ. τ π λει τ πελέκει τ στει Αιτ. τ ν π λι-ν τ ν πέλεκυ-ν τ στυ Κλητ. π λι πέλεκυ στυ Πληθυντικ ς αριθμ ς Oνομ. α π λεις ο πελέκεις τ στη Γεν. τ ν π λε-ων τ ν πελέκε-ων τ ν στε-ων Δοτ. τα ς π λε-σι(ν) το ς πελέκε-σι(ν) το ς στε-σι(ν) Αιτ. τ ς π λεις το ς πελέκεις τ στη Κλητ. π λεις πελέκεις στη ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. Τα τριτ κλιτα αυτά ουσιαστικά χαρακτηρίζονται διπλ θεμα, γιατί έχουν δ ο θέματα ένα για την ονομαστική, αιτιατική και κλητική του ενικο και ένα άλλο για τις άλλες πτώσεις του ενικο και για λο τον πληθυντικ αριθμ. 2. Σχηματίζουν τη γενική του ενικο με την κατάληξη -ως (αντί -ος) και τονίζονται στη γενική του ενικο και του πληθυντικο στην προπαραλήγουσα, παρά το γνωστ καν να. 3. Συναιρο ν το χαρακτήρα -ε- με το ακ λουθο -ε ή -ι των καταλήξεων σε -ει, πως α π λε-ες π λεις, τ π λε-ι π λει. 4. Σχηματίζουν την αιτιατική του ενικο με την κατάληξη -ν (π.χ. τ ν π λι-ν), την 25

22 κλητική του ενικο χωρίς κατάληξη (π.χ. π λι) και την αιτιατική του πληθυντικο μοια με την ονομαστική, αναλογικά προς αυτήν (π.χ. α π λεις τ ς π λεις). 5. τ ς π λεως τ ν π λεων: Γιατί οι τ ποι αυτοί τονίζονται στην προπαραλήγουσα, ενώ η λήγουσα είναι μακρ χρονη; Εδώ οφείλουμε να δώσουμε μια εξήγηση. Είναι γνωστ τι υπάρχει ένας γενικ ς τονικ ς καν νας που δεν επιτρέπει να τονίζεται η προπαραλήγουσα, ταν η λήγουσα είναι μακρ χρονη, πως τ ν νθρώπων, το νθρώπου κ.ά. Η γενική μως π λεως προήλθε απ τον παλαι τερο τ πο π ληος. Απ το π ληος σχηματίστηκε στην αττική διάλεκτο ο τ πος π λεως με τη λειτουργία του φωνολογικο καν να της αντιμεταχώρησης, της αντιστροφής δηλαδή του συμπλέγματος -ηο- σε -εω-. Αξιοσημείωτο είναι τι στον τ πο π λεως διατηρήθηκε ο παλαι ς τονισμ ς του π ληος, παρ λο που η λήγουσα είναι τώρα μακρ χρονη. Το το ίσως οφείλεται στο γεγον ς τι η αντιμεταχώρηση έλα ε χώρα, ταν ο σχετικ ς μορφοφωνολογικ ς καν νας του τονισμο είχε πα σει πλέον να ισχ ει. Η γενική του πληθυντικο π λεων τονίστηκε αναλογικά προς τη γενική του ενικο π λεως. 4. Καταληκτικά μονόθεμα τριτόκλιτα ουσιαστικά σε -Â, -ÔÜ και - Ü Eνικ ς αριθμ ς Oνομ. ππε -ς λιε -ς ο -ς γρα -ς Γεν. το ππέ-ως το λιέ-ως και το ο- ς τ ς γρα- ς λι ς Δοτ. τ ππε τ λιε τ ο- τ γρα- Αιτ. τ ν ππέ-α τ ν λιέ-α και τ ν ο -ν τ ν γρα -ν λι Κλητ. ππε λιε ο γρα Πληθυντικ ς αριθμ ς Oνομ. ο ππε ς ο λιε ς ο -ες α γρ -ες Γεν. τ ν ππέ-ων τ ν λιέ-ων και τ ν ο- ν τ ν γρα- ν λι ν Δοτ. το ς ππε -σι(ν) το ς λιε -σι(ν) το ς ου-σ (ν) τα ς γραυ-σ (ν) Αιτ. το ς ππέ-ας το ς λιέ-ας και το ς ο -ς τ ς γρα -ς λι ς Κλητ. ππε ς λιε ς -ες γρ -ες 26

23 ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. Στα φωνηεντ ληκτα τριτ κλιτα ουσιαστικά σε -ε ς, -ο ς και -α ς το -υ- του χαρακτήρα απο άλλεται πριν απ φωνήεν, πως το ππέ-ως. 2. Σχηματίζουν την κλητική του ενικο μοια με το θέμα, πως ππε. 3. Στα φωνηεντ ληκτα σε -ε ς παρατηρο με ειδικ τερα τα εξής: α) Η γενική του ενικο έχει κατάληξη -ως (αντί -ος), πως το ππέ-ως. ) Η αιτιατική του πληθυντικο έχει κατάληξη -ας, πως το ς ππέ-ας. γ) Το -ε- που απομένει στο θέμα μετά την απο ολή του -υ- συναιρείται με το ακ λουθο -ε ή -ι των καταλήξεων σε -ει, πως τ ππέ-ι ππε, ο ππέ-ες ππε ς. δ) σα φωνηεντ ληκτα σε -ε ς έχουν φωνήεν προ του τελικο -ε- του θέματος συνήθως συναιρο ν το ε το το με το επ μενο -ω ή -α των καταλήξεων (στη γενική και αιτιατική του ενικο και του πληθυντικο ), πως το λιέ-ως λι ς, τ ν λιέ-α λι, τ ν λιέ-ων λι ν, το ς λιέ-ας λι ς. 5. Ακατάληκτα διπλόθεμα τριτόκλιτα ουσιαστικά σε -g (γεν. -ÔÜ ) Eνικ ς αριθμ ς Oνομ. χ Λητ Γεν. τ ς χο ς (απ το χ -ος) τ ς Λητο ς Δοτ. τ χο (απ το χ -ι) τ Λητο Αιτ. τ ν χ (απ το χ -α) τ ν Λητ Κλητ. χο Λητο ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. Τα τριτ κλιτα φωνηεντ ληκτα αυτά ουσιαστικά κανονικά έχουν μ νο ενικ αριθμ ταν μως σχηματίζουν και πληθυντικ αριθμ, τ τε κλίνονται κατά τη κλίση (π.χ. λεχ κ.λπ. πληθ.: α λεχοί, τ ν λεχ ν, τα ς λεχο ς, τ ς λεχο ς, λεχοί). 2. Στην αιτιατική οξ νονται, παρά το γνωστ καν να. 3. Σχηματίζουν την ονομαστική με το ισχυρ θέμα -ω χωρίς καμιά κατάληξη. 4. Σχηματίζουν την κλητική με αρχαι τερο θέμα σε -οι χωρίς κατάληξη και παίρνουν σ αυτή περισπωμένη, αναλογικά προς την ομ ηχη δοτική (π.χ. τ χο χο ). 27

24 ΑΣΚΗΣΕΙΣ* Στον παρακάτω πίνακα να συμπληρώσετε τις πτώσεις που λείπουν: Eνικ ς αριθμ ς Oνομ. ρως κλιτ ς δ ναμις Γεν Δοτ Αιτ. τ ν ρωα τ ν κλιτ ν τ ν δ ναμιν Κλητ Πληθυντικ ς αριθμ ς Oνομ. ο ρωες α κλιτ ες α δυνάμεις Γεν Δοτ τα ς δυνάμεσι(ν) Αιτ. το ς ρωας Κλητ.... κλιτ ες Στον παρακάτω πίνακα να συμπληρώσετε τις πτώσεις που λείπουν: Eνικ ς αριθμ ς Ονομ. κρ πολις π χυς κρίσις πρ ξις Γεν Δοτ τ κρίσει... Αιτ. τ ν κρ πολιν τ ν πρ ξιν Κλητ.... π χυ Πληθυντικ ς αριθμ ς Ονομ. α κροπ λεις ο πήχεις α κρίσεις α πράξεις Γεν τ ν πράξεων Δοτ Αιτ. τ ς κροπ λεις... τ ς κρίσεις... Κλητ.... πήχεις... πράξεις Στον παρακάτω πίνακα να συμπληρώσετε τις πτώσεις που λείπουν: * Oι απαντήσεις στις Ασκήσεις ρίσκονται στο τέλος του ι λίου. 28

25 Eνικ ς αριθμ ς Oνομ. ερε ς Ε οε ς Κλει Γεν Δοτ Αιτ. τ ν ερέα Κλητ.... Ε οε... Πληθυντικ ς αριθμ ς Oνομ. ο ερε ς ο Ε οε ς Γεν Δοτ Αιτ. το ς ερέας... Κλητ.... Ε οε ς Στον παρακάτω πίνακα να γράψετε τα τριτ κλιτα ουσιαστικά που δίνονται στη στήλη Α στην ίδια πτώση του άλλου αριθμο : Ίδια πτώση Ίδια πτώση Α Α στον άλλο αριθμ στον άλλο αριθμ 1. ρώων α γραμματε θ δρυ ς λ σεως ι π λεσι γ δ σεων ια στεως δ φ σει ι ο ν ε φράσιν ιγ γρ ες στ ρεως ιδ ες ζ τάσεων ιε ασιλε η κουρε ς ιστ Να συμπληρώσετε τα κενά των παρακάτω προτάσεων με τον κατάλληλο τ πο των τριτ κλιτων ουσιαστικών που δίνονται σε παρένθεση: α. Επεμψε στρατιώτας πως οηθήσειαν... ( π λις).. Εκείν ω δ α τη χώρα δ ρον κ... ( ασιλε ς) δ θη. γ. Ωστε μοι δοκε κατήγορος ε πε ν περ τ ς μ ς... ( ρις) ο σπουδάζων, λλ παίζων. δ. Αλλ, Σώκρατες, πειθ μενος μ ν το ς σο ς... (τροφε ς) μήτε πα δας περ πλείονος ποιο. 29

26 ε. Τ ν ε δεδραμένων... ( π μνησις) ποιησ μεθα. στ. Ε μ ν ο ν ε χον τ ν α τ ν... (δ ναμις), ο κ ν δι πιστολ ς διελεγ μην, λλ παρ ν α τ ς παρώξυνον ν σε κα παρεκάλουν π τ ς... (πρ ξις) τα τας Γιατί δεν απο λήθηκε το σ μεταξ φωνηέντων στον τ πο χθ σι; Η κλητική ενικο του ουσιαστικο ποίησις είναι: α. ποίησις. ποίησι Η γενική πληθυντικο του ον ματος Τρ ς είναι: α. τ ν Τρω ν. τ ν Τρώων Η κλητική ενικο του ουσιαστικο ασιλε ς είναι: α. ασιλε ς. ασιλε γ. ασιλέα Η αιτιατική πληθυντικο του ουσιαστικο γραμματε ς είναι: α. το ς γραμματε ς. το ς γραμματέας Η κλητική ενικο του ουσιαστικο χ είναι: α. χ. χο γ. χ ς Η δοτική πληθυντικο του ουσιαστικο γρα ς είναι: α. τα ς γρασ. τα ς γραυσ γ. τα ς γραισ β. Δεικτικές αντωνυμίες Δεικτικές λέγονται οι αντωνυμίες που φανερώνουν αισθητ ή νοητ δείξιμο. Οι δεικτικές αντωνυμίες της α.ε. είναι λες τρικατάληκτες με τρία γένη και είναι οι ακ λουθες: 30

27 1. ο τος, α τη, το το (= ετο τος, αυτ ς) 2. κε νος, κείνη, κε νο 3. δε, δε, τ δε (= αυτ ς εδώ, αυτ ς δα, ο εξής) 4. τοι σδε, τοιάδε, τοι νδε (= τέτοιου είδους, τέτοιος περίπου) 5. τοιο τος, τοια τη, τοιο το(ν) (= τέτοιος) 6. τηλικ σδε, τηλικήδε, τηλικ νδε (= τ σος στην ηλικία, τ σο μεγάλος, τ σο πολ ς) 7. τηλικο τος, τηλικα τη, τηλικο το(ν) (= τ σο μεγάλος) 8. τοσο τος, τοσα τη, τοσο το(ν) (= τ σο μεγάλος) 9. τοσ σδε, τοσήδε, τοσ νδε (= τ σος, τ σο πολ ς, τ σο μεγάλος). Κλίση της αντωνυμίας ο τος, α τη, το το Eνικ ς αριθμ ς Oνομ. ο τος α τη το το Γεν. το του τα της το του Δοτ. το τ ω τα τ η το τ ω Αιτ. το τον τα την το το Κλητ. ο τος α τη Πληθυντικ ς αριθμ ς Oνομ. ο τοι α ται τα τα Γεν. το των το των το των Δοτ. το τοις τα ταις το τοις Αιτ. το τους τα τας τα τα Κλητ. Κλίση της αντωνυμίας τοιο τος, τοια τη, τοιο το(ν) Eνικ ς αριθμ ς Oνομ. τοιο τος τοια τη τοιο το(ν) Γεν. τοιο του τοια της τοιο του Δοτ. τοιο τ ω τοια τ η τοιο τ ω Αιτ. τοιο τον τοια την τοιο το(ν) Πληθυντικ ς αριθμ ς Oνομ. τοιο τοι τοια ται τοια τα Γεν. τοιο των τοιο των τοιο των Δοτ. τοιο τοις τοια ταις τοιο τοις Αιτ. τοιο τους τοια τας τοια τα 31

28 Κλίση της αντωνυμίας δε, δε, τ δε Eνικ ς αριθμ ς Oνομ. δε δε τ δε Γεν. το δε τ σδε το δε Δοτ. τ δε τ δε τ δε Αιτ. τ νδε τήνδε τ δε Πληθυντικ ς αριθμ ς Oνομ. ο δε α δε τάδε Γεν. τ νδε τ νδε τ νδε Δοτ. το σδε τα σδε το σδε Αιτ. το σδε τάσδε τάδε ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. Απ λες τις αντωνυμίες, μ νο η δεικτική αντωνυμία ο τος σχηματίζει κλητική του ενικο στο αρσενικ και θηλυκ γένος (: ο τος, α τη). 2. Η δεικτική σημασία των δεικτικών αντωνυμιών επιτείνεται κάποτε με την προσθήκη στο τέλος τους του λεγ μενου δεικτικο -ί: ο τοσ (= ο τος -ί). Ο τ νος τ τε πέφτει επί του δεικτικο -ί. Αν μάλιστα προ αυτο υπάρχει ραχ φωνήεν, τ τε αυτ απο άλλεται, πως δ (= δε -ί). 3. Η ονομαστική και αιτιατική του ενικο του ουδετέρου των αντωνυμιών τοιο τος, τοσο τος και τηλικο τος διφορείται, δηλαδή άλλοτε λήγει σε -ο και άλλοτε σε -ον, πως τοσο το ή τοσο τον. 4. Η αντωνυμία κε νος, -η, -ο κλίνεται ως δευτερ κλιτο τρικατάληκτο επίθετο, αλλά χωρίς το τελικ ν στην ονομαστική και αιτιατική του ενικο του ουδετέρου. 5. Οι αντωνυμίες τοι σδε, τοσ σδε και τηλικ σδε κλίνονται μ νο κατά το πρώτο μέρος τους, με το εγκλιτικ μ ριο δ προσκολλώμενο στο τέλος αυτών. 32

29 1.42. Στον παρακάτω πίνακα να γράψετε τις δεικτικές αντωνυμίες που δίνονται στη στήλη Α στην ίδια πτώση του άλλου αριθμο : Α Ίδια πτώση στον άλλο αριθμ ΑΣΚΗΣΕΙΣ* 1. δε α τα σδε ζ τα της τ νδε η το τ ω γ τοιο του θ τα τ η δ τα τας ι τα τα ε α τη ια τοιο τ ω στ τοια ταις ι.... Α Ίδια πτώση στον άλλο αριθμ Στον παρακάτω πίνακα να συμπληρώσετε τις πλάγιες πτώσεις που λείπουν: Eνικ ς αριθμ ς Γεν. τ σδε τα της το του (αρσ.) τοια της Δοτ Αιτ Πληθυντικ ς αριθμ ς Γεν Δοτ Αιτ Να συμπληρώσετε τα κενά των παρακάτω προτάσεων με τον κατάλληλο τ πο των δεικτικών αντωνυμιών που δίνονται σε παρένθεση: α. Εκ πολλ ν δ ν κατανοήσειας τι δε... (ο τος) τ ν τρ πον πράττειν.. Δέδοικα μ ο κ χω... (ο τος) τ ν σοφίαν. γ.... ( δε) μέρα το ς Ελλησι μεγάλων κακ ν ρξει. δ.... ( κε νος) τ ς νυκτ ς ο δε ς κοιμήθη. ε.... (ο τος) ο λ γοι ο συν άδουσιν λλήλοις. στ. Το ς γγέλλοντας τ... (τοιο τος) τ ς τ λμης ο θαυμάζω. * Oι απαντήσεις στις Ασκήσεις ρίσκονται στο τέλος του ι λίου. 33

30 ΣΤ. Συντακτικό α. Κατηγορούμενο Το κατηγορο μενο είναι κυρίως επίθετο ή ουσιαστικ που αποδίδει με την παρουσία συνδετικο ρήματος μια ιδι τητα ή ένα γνώρισμα στο υποκείμενο ή στο αντικείμενο του συνδετικο ρήματος. Π.χ. Σωκράτης στ σοφ ς. Το σοφ ς είναι κατηγορο μενο που αποδίδει στο υποκείμενο Σωκράτης μια ιδι τητα ή ένα γνώρισμα μέσω του συνδετικο ρήματος στί. Το κατηγορο μενο το ρίσκουμε ρωτώντας τι λογής (: τι πράγμα) είναι ο Σωκράτης. Η πρ ταση Σωκράτης στ σοφ ς μπορεί να απεικονιστεί με το ακ λουθο κλαδικ διάγραμμα: Π ΟΣ 1 ΡΣ Ρ (συνδ.) ΟΣ 2 Επίθ. Σωκράτης στ σοφ ς. ( που Π = πρ ταση, ΟΣ = ονοματικ σ νολο, ΡΣ = ρηματικ σ νολο, Ρ = ρήμα, συνδ. = συνδετικ, Επίθ. = επίθετο). Ποια, μως, είναι τα συνδετικά ρήματα και γιατί ονομάστηκαν έτσι; Συνδετικά λέγονται ορισμένα ρήματα που έχουν συγγενή σημασία προς το ρήμα ε μί. Αυτά συνδέουν το υποκείμενο ή το αντικείμενο με το κατηγορο μενο. Τέτοια ρήματα είναι τα ακ λουθα: πάρχω, γίγνομαι, τυγχάνω, καθίσταμαι, διατελ, φυν (α ρ. του ρ. φ ομαι) (= υπήρξα απ τη φ ση μου), πέφυκα (πρκ. του ρ. φ ομαι) (= είμαι απ τη φ ση μου), φαίνομαι, λαγχάνω (= εκλέγομαι με κλήρο), ποδείκνυμαι (= διορίζομαι), χειροτονο μαι, α ρο μαι (= εκλέγω, προτιμώ), λέγομαι, νομίζομαι, καλο μαι, νομάζομαι κ.ά. Είπαμε πιο πάνω τι το κατηγορο μενο είναι κυρίως επίθετο ή ουσιαστικ. Ως κατηγορο μενο λαμ άνεται και κάθε άλλο μέρος του λ γου και ολ κληρη πρ ταση, ταν επέχουν θέση επιθέτου ή ουσιαστικο. 34

31 Παραδείγματα: Κ ρος ν ασιλε ς. (το κατηγ. είναι ουσιαστικ ) Το τ στιν ητορική. (το κατηγ. είναι αντωνυμία) Τ λακωνίζειν στ φιλοσοφε ν. (το κατηγ. είναι απαρέμφατο) Φίλιππ ς στιν,τι ν ε π η τις. (το κατηγ. είναι ολ κληρη πρ ταση) Ο νθρωπος ν τ ν ζ ώων στί. (το κατηγ. είναι αριθμητικ ) Ο τ ς στιν δράσας. (το κατηγ. είναι μετοχή) Η γορ ν πλησίον. (το κατηγ. είναι επίρρημα) Ο πλ ται σαν μφ το ς πεντακοσίους. (το κατηγ. είναι εμπρ θετος προσδιορισμ ς δηλώνει ποσ κατά προσέγγιση [= περίπου πεντακ σιοι]) ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. Το κατηγορο μενο, αν είναι επίθετο, συμφωνεί κατά γένος, αριθμ και πτώση με το υποκείμενο. ταν το κατηγορο μενο είναι ουσιαστικ, τ τε συμφωνεί με το υποκείμενο αναγκαστικά κατά πτώση και τυχαία κατά γένος και αριθμ. Π.χ. Ο νήρ στιν νδρε ος. Το κατηγορο μενο νδρε ος συμφωνεί με το υποκείμενο ν ρ κατά γένος, αριθμ και πτώση. Η π λις φρο ριον κατέστη. Το κατηγορο μενο φρο ριον συμφωνεί με το υποκείμενο π λις αναγκαία στην πτώση και τυχαία στον αριθμ. 2. Αν το υποκείμενο είναι γενική ή αφηρημένη έννοια, τ τε το κατηγορο μενο τίθεται συνήθως στο ουδέτερο γένος του επιθέτου και στον ενικ αριθμ, ανεξάρτητα απ το γένος και τον αριθμ του υποκειμένου. Στην περίπτωση αυτή μεταφράζουμε το κατηγορο μενο χρησιμοποιώντας και τη λέξη πράγμα. Π.χ. Πονηρ ν συκοφάντης. (= Ο συκοφάντης είναι πράγμα πονηρ.) Το πονηρ ν (: ουδέτερο του επιθέτου πονηρ ς στον ενικ αριθμ ) είναι κατηγορο μενο στο υποκείμενο συκοφάντης μέσω του ενν. συνδετικο ρήματος στί. Το πονηρ ν συμφωνεί με το συκοφάντης κατά πτώση και τυχαία κατ αριθμ. 3. Αν τα υποκείμενα είναι περισσ τερα του εν ς, έμψυχα και του ίδιου γένους, τ τε το κατηγορο μενο τίθεται στον πληθυντικ αριθμ και στο ίδιο γένος με αυτ των υποκειμένων. Π.χ. Ο Πα λος κα Τιμ θεος φίλοι σαν. Η Ελένη κα Μαρία γαθαί ε σι. 4. Αν τα υποκείμενα είναι έμψυχα αλλά διαφορετικο γένους, τ τε το κατηγορο μενο τίθεται στον πληθυντικ αριθμ και στο επικρατέστερο γένος (το αρσενικ 35

32 είναι επικρατέστερο του θηλυκο και του ουδετέρου, το θηλυκ είναι επικρατέστερο του ουδετέρου). Π.χ. Ο ν ρ κα γυν γαθοί ε σι. Η μήτηρ κα τ παιδίον γαθαί ε σι. Ο ν ρ κα τ παιδίον γαθοί ε σι. 5. Αν τα υποκείμενα είναι άψυχα, τ τε το (επιθετικ ) κατηγορο μενο τίθεται στο ουδέτερο γένος και στον πληθυντικ αριθμ. Π.χ. Α δ ς κα φ ος μφυτα το ς νθρώποις. 6. Αν τα υποκείμενα είναι άλλα έμψυχα και άλλα άψυχα, τ τε το (επιθετικ ) κατηγορο μενο τίθεται στο γένος των εμψ χων ή στο ουδέτερο γένος. Π.χ. Η τ χη κα Φίλιππος σαν τ ν ργων κ ριοι. Δημοκρατία κα τ ραννος φ σει πολέμιά ε σι. ΑΣΚΗΣΕΙΣ* Στις παρακάτω προτάσεις να εντοπίσετε τα κατηγορο μενα και να δηλώσετε τον ρο στον οποίο αναφέρονται: Προτάσεις Κατηγορο μενο Αναφέρεται στο α. Γίγνου ε ς ργ ν μ ταχ ς, λλ ραδ ς Φίλοι κα ξένοι νομάζοντο γ. Πάντων δεσπ την αυτ ν πεποίηκεν δ. Περικλέα στρατηγ ν ε λοντο ε. Σαμίους κτησάμεθα πολεμίους στ. Ο ν ρ κα γυν γαθοί ε σι Στις παρακάτω προτάσεις να ρείτε τα κατηγορο μενα και να δηλώσετε πώς συμφωνο ν με τον ρο στον οποίο αναφέρονται: Προτάσεις Κατηγορο μενο Συμφωνεί α. Απλο ς λ γος τ ς ληθείας φυ Α μετα ολα λυπηρ ν γ. Ο Δελφοί ε σιν π λις * Oι απαντήσεις στις Ασκήσεις ρίσκονται στο τέλος του ι λίου. 36

33 δ. Ζε ς κα Αρης θεο σαν ε. Ο ν ρ κα γυν γαθοί ε σι στ. Λίθοι τε κα πλίνθοι κα κέραμοι κα ξ λα τάκτως ρριμμένα ο δ ν χρήσιμά στι β. Επιρρηματικό κατηγορούμενο Επιρρηματικ λέγεται το κατηγορο μενο που ισοδυναμεί με επίρρημα και εκφράζει μια επιρρηματική σχέση. Στην περίπτωση αυτή κάθε ρήμα, και ιδιαίτερα αυτ που δηλώνει κίνηση, μπορεί να χρησιμοποιείται ως συνδετικ. Το επιρρηματικ κατηγορο μενο είναι επίθετο και αποδίδεται στο υποκείμενο. Μεταφράζεται κυρίως με επίρρημα ή με επιρρηματική φράση ή με εμπρ θετο προσδιορισμ ή και με το αντίστοιχο επίθετο της νεοελληνικής. Το επιρρηματικ κατηγορο μενο δηλώνει τ πο, χρ νο, τρ πο, τάξη ή σειρά, σκοπ. Επιρρηματικ κατηγορο μενο τ που χρ νου τρ που τάξης ή σειράς σκοπο Παραδείγματα: Ο Αθηνα οι νήγοντο κ τ ς Χίου πελάγιοι (= πλέοντας στο ανοιχτ πέλαγος δηλώνει τ πο). Τριτα οι φίκοντο ε ς Γίγωνον (= τ τρίτ η μέρ α, κατά την τρίτη ημέρα δηλώνει χρ νο). Εγώ σε σμενος ρακα (= σμένως, με ευχαρίστηση δηλώνει τρ πο). Παρελθ ν πρ τος γ παρ ήνεσα (= πρώτος κατά σειρά δηλώνει τάξη ή σειρά). Α ν ες λθον οηθο (= για οήθεια, για να οηθήσουν δηλώνει σκοπ ). 37

34 ΑΣΚΗΣΗ* Στις παρακάτω προτάσεις να εντοπίσετε τα επιρρηματικά κατηγορο μενα και να δηλώσετε τη σημασία τους και τον ρο στον οποίο αναφέρονται: Προτάσεις Επιρρ. κατηγ. Σημασία και ρος στον οποίο αναφέρεται α. Ο στρατι ται σκήνουν παίθριοι Εθελοντ ς πομένει το ς π νους γ. Ελεγε πρ τος Τισσαφέρνης τάδε δ. Ο δε ς κ ν μαρτάνει ε. Ορθριος κεις στ. Επ αξα προτέρα Κ ρου φίκετο ζ. Τίνος κετε διδάσκαλοι; γ. Προληπτικό κατηγορούμενο Προληπτικ λέγεται το (επιθετικ ) κατηγορο μενο που προκατα ολικά αποδίδει στο υποκείμενο, ή σπανι τερα στο αντικείμενο, μια μελλοντική ιδι τητα ως αποτέλεσμα της ρηματικής ενέργειας, ταν αυτή ολοκληρωθεί. Το προληπτικ κατηγορο μενο τίθεται με ρήματα που σημαίνουν κυρίως εξέλιξη του υποκειμένου προς ένα αποτέλεσμα ή προς κάποια κατάσταση, πως είναι τα ρήματα α ξάνομαι, α ρομαι, τρέφομαι, παρασκευάζομαι. Αποδίδεται στη νεοελληνική με το ώστε να γίνει, για να γίνει. Το προληπτικ κατηγορο μενο λέγεται και κατηγορο μενο του αποτελέσματος ή ραχυλογικ κατηγορο μενο. Π.χ. Ηρετο τ ψος το τείχους μέγα (= ώστε να γίνει μεγάλο). (ν.ε.: Ο Πέτρος σπουδάζει γιατρ ς [= για να γίνει γιατρ ς].) ΑΣΚΗΣΗ* Στις παρακάτω προτάσεις να ρείτε τα προληπτικά κατηγορο μενα και να δηλώσετε πώς μεταφράζονται και σε ποιον ρο αναφέρονται: * Oι απαντήσεις στις Ασκήσεις ρίσκονται στο τέλος του ι λίου. 38

35 Προτάσεις Πώς μεταφράζεται Αναφέρεται στο α. Τ Κ ρου νομα μέγιστον η ξατο Δι το των Φίλιππος ρθη μέγας γ. Ο ποταμ ς ρρ η μέγας δ. Παρεσκε ασε τ ν π λιν το ς π σιν α ταρκεστάτην ε. Χρ πα δας κδιδάσκεσθαι σοφο ς στ. Τ ν υ ν μήτηρ θρεψε μέγαν δ. Γενική κατηγορηματική Το κατηγορο μενο πολλές φορές, ταν είναι ουσιαστικ, εκφέρεται με πτώση γενική, η οποία λέγεται γενική κατηγορηματική. Με άλλα λ για, το κατηγορο μενο, ταν είναι ουσιαστικ ή λέξη που λαμ άνεται ως ουσιαστικ, δεν τίθεται στην πτώση του υποκειμένου ή του αντικειμένου αλλά σε πτώση γενική. Η γενική κατηγορηματική δηλώνει κτήση (: τίνος είναι το πράγμα ή το έργο που δηλώνει το υποκείμενο), ένα διηρημένο λον, μέρος του οποίου είναι το υποκείμενο, λη, ιδι τητα, αξία. Η γενική κατηγορηματική, λοιπ ν, διακρίνεται στα ακ λουθα είδη: Γενική κατηγορηματική κτητική διαιρετική λης ιδι τητας αξίας Παραδείγματα: Τ πεδίον στ ασιλέως (= είναι κτήμα του ασιλιά, ανήκει στο ασιλιά: γεν. κατηγ. κτητική). Ιπποκράτης δε στ τ ν πιχωρίων (: ο πιχώριοι είναι το λον, το σ νολο και ο Ιπποκράτης είναι ένα μέρος του συν λου αυτο : γεν. κατηγ. διαιρετική). Η κρηπίς στι λίθων μεγάλων (= είναι απ λίθους, έχει γίνει απ λίθους λίθοι είναι το υλικ κατασκευής της: γεν. κατηγ. της λης). Θεμιστοκλ ς ν τριάκοντα τ ν (= τριακοντο της δηλώνει την ηλικία, μια δηλαδή ιδι τητα του υποκειμένου: γεν. κατηγ. της ιδι τητας). Η ο κία στ ταλάντου (= αξίζει ένα τάλαντο: γεν. κατηγ. της αξίας). 39

36 ΑΣΚΗΣΗ* Στις παρακάτω προτάσεις να χαρακτηρίσετε συντακτικώς τις υπάρχουσες γενικές κατηγορηματικές και να τις μεταφράσετε στη ν.ε.: Προτάσεις Συντακτικ ς Μετάφραση χαρακτηρισμ ς στη ν.ε. της γεν. κατηγ. α. Σαλαμίς στιν Αθηναίων Σ λων ν τ ν πτ σοφ ν γ. Το ποταμο τ ε ρ ς στι πλέθρου δ. Αγησίλαος γαθο τρ που στί ε. Ο στέφανοι σαν δων στ. Η ο κία στ ε κοσι μν ν Ζ. Λεξιλογικά σημασιολογικά α. Ομόρριζες λέξεις της νεοελληνικής από το ρ. πλέω απλές πλοίο, πλωτ ς, πλωτήρας, πλευστ ς, πλους, πλε σιμος, πλε ση, πλοιάριο, πλεο μενο σ νθετες διαπλέω, διάπλους, αποπλέω, απ πλους, εκπλέω, έκπλους, καταπλέω, κατάπλους, παραπλέω, παράπλους, περιπλέω, περίπλους, επιπλέω, συμπλέω, πλοηγ ς, πλοίαρχος, πλοήγηση, πλοιοκτησία, ατμοπλοϊκ ς, ατμ πλοιο, ποταμ πλοιο, διαστημ πλοιο, κρουαζιερ πλοιο, ταχ πλοος, ακτοπλοϊκ ς, ναυσιπλο α, ακτοπλο α, πλοιοκτήτης, ατμοπλο α, ιστιοπλο α * Η απάντηση στην Άσκηση ρίσκεται στο τέλος του ι λίου. 40

37 ΑΣΚΗΣΕΙΣ* Να δώσετε τη σημασία των παρακάτω λέξεων και να γράψετε για καθεμιά απ αυτές μία φράση στη ν.ε.: Λέξεις Σημασία Φράση στη ν.ε. ακτοπλο α ατμοπλο α ατμοπλοϊκ ς ταχ πλοο καταπλέω διαπλέω κατάπλους επιπλέω, ποταμ πλοιο, απ πλους: Να δώσετε τη σημασία των παραπάνω λέξεων και να γράψετε για καθεμιά απ αυτές τουλάχιστο μία πρ ταση στη ν.ε Να συμπληρώσετε τα κενά των παρακάτω προτάσεων με τον κατάλληλο τ πο των λέξεων της ν.ε. που είναι ομ ρριζες με το αρχαίο ρ. πλέω: α. Είχε μεγάλη κακοκαιρία και απαγορε τηκε ο... των πλοίων.. Ο φελλ ς... στο νερ. γ. Το πλοίο αυτ... απ τον Πειραιά για την Κρήτη. δ. Οι λαθρομετανάστες ξέφυγαν με... σκάφος Να ρείτε με ποιες λέξεις, ομ ρριζες με το αρχαίο ρ. πλέω, αντιστοιχο ν τα παρακάτω ερμηνε ματα: α. Η έξοδος πλοίου απ το λιμάνι.... Η είσοδος πλοίου στο λιμάνι... γ. Ο ιδιοκτήτης πλοίων... δ. Ο κυ ερνήτης του πλοίου... ε. Πλέω παράλληλα ή κοντά σε κάτι... στ. Πλέω γ ρω απ κάτι... * Oι απαντήσεις στις Ασκήσεις ρίσκονται στο τέλος του ι λίου. 41

38 1.54. Συνώνυμο της λέξης έκπλους είναι η λέξη: α. διάπλους. πλους γ. κατάπλους δ. απ πλους Αντώνυμο του ρ. αποπλέω είναι το: α. παραπλέω. καταπλέω γ. περιπλέω δ. διαπλέω β. Ποικίλα λεξιλογικά σημασιολογικά ΑΣΚΗΣΕΙΣ* Να μεταφράσετε τις παρακάτω φράσεις της α.ε. στη ν.ε.: α.ε. ν.ε. 1. γω κα φέρω α πάρχω τ ς ρεως τ ναντία γιγνώσκω γ μέλει μοί τινος δ ε λέγω τιν ε ε κο ω π τινος στ νδρ ς στιν ζ Να μεταφράσετε τις παρακάτω φράσεις της α.ε. στη ν.ε.: α.ε. ν.ε. 1. τι χαίρειν α περ λάττονος ποιο μαί τι θεο ς γω γ.... * Oι απαντήσεις στις Ασκήσεις ρίσκονται στο τέλος του ι λίου. 42

39 4. ς πος ε πε ν δ φέρ ε πέ δή μοι ε τίθεμαί τινα ν τιμ στ Για τα ρήματα της α.ε. που δίνονται στη στήλη Α να γράψετε συνώνυμα στην α.ε.: Α Συνώνυμα στην α.ε. πίμπρημι (= καίω)... ποιέω -... φημ... χαίρω... σημαίνω... Η. Μικρά κείμενα με ασκήσεις για εμπέδωση α. ΚΕΙΜΕΝΟ ( Ισοκρ., Κατ σοφιστ ν 2) Ο μαι γ ρ πασιν ε ναι φανερ ν, τι τ μέλλοντα προγιγνώσκειν ο τ ς μετέρας φ σεώς στιν, λλ τοσο τον πέχομεν τα της τ ς φρονήσεως, σθ Ομηρος μεγίστην π σοφί α δ ξαν ε ληφ ς κα το ς θεο ς πεποίηκεν στιν τε ουλευομένους π ρ α τ ν, ο τ ν κείνων γνώμην ε δ ς λλ μ ν νδείξασθαι ουλ μενος, τι το ς νθρώποις ν το το τ ν δυνάτων στίν. Μετάφραση Νομίζω λοιπ ν πως σ λους είναι φανερ τι δεν είναι στη φ ση μας να γνωρίζουμε εκ των προτέρων τα μέλλοντα, αλλά τ σο πολ απέχουμε απ αυτή τη σκέψη, ώστε ο μηρος, που έχει δοξαστεί πάρα πολ για τη σοφία του, έχει παραστήσει στην ποίησή του μερικές φορές ακ μη και τους θεο ς να σκέπτονται γι αυτά, χι γιατί γνώριζε τη σκέψη τους, αλλά γιατί ήθελε να δείξει σε μας τι για τους ανθρώπους αυτ είναι ένα απ τα αδ νατα (: ένα απ αυτά που δεν είναι δυνατ να κατορθωθο ν). 43

40 ΑΣΚΗΣΕΙΣ* Στον παρακάτω πίνακα να συμπληρώσετε τις πτώσεις που λείπουν: Ενικ ς αριθμ ς Oνομ. φ σις φρ νησις α τη κε νος Γεν Δοτ Αιτ. τ ν φ σιν Κλητ.... φρ νησι... Πληθυντικ ς αριθμ ς Oνομ. α φ σεις α φρονήσεις α ται κε νοι Γεν Δοτ Αιτ. τ ς φ σεις κείνους Κλητ.... φρονήσεις Στον παρακάτω πίνακα να γίνει χρονική αντικατάσταση των ρηματικών τ πων που δίνονται: Eνεστώτας Παρατατικ ς Mέλλοντας A ριστος Παρακείμενος Yπερσυντέλικος ε ναι πέχομεν νδείξασθαι ε ληφ ς πεποίηκε(ν) Στον παρακάτω πίνακα να χαρακτηρίσετε συντακτικώς τους ρους του κειμένου που δίνονται στη στήλη Α: * Oι απαντήσεις στις Ασκήσεις ρίσκονται στο τέλος του ι λίου. 44

41 Α Συντακτικ ς χαρακτηρισμ ς φ σεως... τ ς μετέρας... τ ς φρονήσεως... ε ληφ ς... ε δ ς... μ ν... τ ν δυνάτων... β. ΚΕΙΜΕΝΟ (Ξενοφ., Κ ρ. Ανά. 2, 1, 16) Εγώ σε, Φαλ νε, σμενος ρακα, ο μαι δ κα ο λλοι πάντες σ τε γ ρ Ελλην ε κα με ς τοσο τοι ντες σους σ ρ ς ν τοιο τοις δ ντες πράγμασι συμ ουλευ μεθά σοι τί χρ ποιε ν περ ν λέγεις. Μετάφραση Φαλίνε, εγώ σε είδα με ευχαρίστηση (: με χαρά), και νομίζω πως (με χαρά σε είδαν) και λοι οι άλλοι γιατί και συ Έλληνας είσαι και εμείς που είμαστε τ σοι πολλοί σους εσ λέπεις (είμαστε Έλληνες) και επειδή ρισκ μαστε σε τέτοιες (δ σκολες) περιστάσεις, σε συμ ουλευ μαστε (: ζητο με τη συμ ουλή σου) τι πρέπει να κάνουμε σχετικά με αυτά που λες. ΑΣΚΗΣΕΙΣ* Στον παρακάτω πίνακα να συμπληρώσετε τις πτώσεις που λείπουν: Ενικ ς αριθμ ς Oνομ. Ελλην τ πρ γμα γ Γεν Δοτ Αιτ. τ ν Ελληνα τ πρ γμα Κλητ * Oι απαντήσεις στις Ασκήσεις ρίσκονται στο τέλος του ι λίου. 45

42 Πληθυντικ ς αριθμ ς Oνομ. ο Ελληνες τ πράγματα με ς Γεν Δοτ Αιτ. το ς Ελληνας τ πράγματα μ ς Κλητ. Ελληνες τοσο τοι, τοιο τοις: Να γίνει γραμματική αναγνώριση των τ πων αυτών Στον παρακάτω πίνακα να γίνει χρονική αντικατάσταση των ρηματικών τ πων που δίνονται: Eνεστώτας Παρατατικ ς Mέλλοντας A ριστος Παρακείμενος Yπερσυντέλικος ο μαι ντες ρ ς ποιε ν λέγεις τί χρ ποιε ν: Να χαρακτηριστεί συντακτικώς η πρ ταση αυτή Στον παρακάτω πίνακα να χαρακτηρίσετε συντακτικώς τους ρους του κειμένου που δίνονται στη στήλη Α: Α Συντακτικ ς χαρακτηρισμ ς Φαλ νε... σμενος... Ελλην... τοσο τοι... ν πράγμασι... περ ν... 46

43 γ. ΚΕΙΜΕΝΟ ( Ισοκρ., Πρ ς Δημ ν. 50) Ζε ς Ηρακλέα κα Τάνταλον γεννήσας, ς ο μ θοι λέγουσι κα πάντες πιστε ουσι, τ ν μ ν δι τ ν ρετ ν θάνατον ποίησε, τ ν δ δι τ ν κακίαν τα ς μεγίσταις τιμωρίαις κ λασεν. Ο ς δε παραδείγμασι χρωμένους ρέγεσθαι τ ς καλοκαγαθίας, κα μ μ νον το ς φ μ ν ε ρημένοις μμένειν, λλ κα τ ν ποιητ ν τ έλτιστα μανθάνειν. Μετάφραση Ο Δίας μολον τι γέννησε τον Ηρακλή και τον Τάνταλο (: μολον τι είχε ως παιδιά τον Ηρακλή και τον Τάνταλο), πως οι μ θοι λένε και λοι πιστε ουν, τον ένα για την αρετή του τον έκανε αθάνατο, τον άλλο μως για την κακία του τον τιμώρησε με τις πιο μεγάλες τιμωρίες. Αυτά λοιπ ν έχοντας ως παραδείγματα πρέπει να επιθυμείς την ευγένεια της ψυχής και να μένεις σταθερ ς χι μ νο σ σα έχουν λεχθεί απ εμάς, αλλά και να προσπαθείς να μαθαίνεις τα πιο καλά έργα των ποιητών. ΑΣΚΗΣΕΙΣ* τα ς μεγίσταις, τ έλτιστα: Να γίνει γραμματική αναγνώριση των τ πων αυτών και να γραφο ν λα τα παραθετικά τους στην ονομαστική του ενικο και στα τρία γένη χρωμένους: Να κλιθεί ο ενεστώτας στην οριστική και στην προστακτική Στον παρακάτω πίνακα να γίνει χρονική αντικατάσταση των ρηματικών τ πων που δίνονται: Eνεστώτας Παρατατικ ς Mέλλοντας A ριστος Παρακείμενος Yπερσυντέλικος κ λασε(ν) χρωμένους μμένειν μανθάνειν * Oι απαντήσεις στις Ασκήσεις ρίσκονται στο τέλος του ι λίου. 47

44 1.70. Στον παρακάτω πίνακα να χαρακτηρίσετε συντακτικώς τους ρους του κειμένου που δίνονται στη στήλη Α: Α Συντακτικ ς χαρακτηρισμ ς τ ν μ ν... θάνατον... δι τ ν κακίαν... ο ς... παραδείγμασι... ρέγεσθαι... 48