Φίλη μαθήτρια φίλε μαθητή,

Transcript

1 Φίλη μαθήτρια φίλε μαθητή, Το παρ ν π νημα σκοπ έχει χι μ νο να καταστήσει τους μαθητές ικανο ς να απαντο ν ορθά στις ποικίλες γλωσσικές ασκήσεις και ερωτήσεις πάνω στα ρητορικά κείμενα που διδάσκονται στην τάξη αυτή, αλλά και να προετοιμάσει επαρκώς για τις πανελλήνιες εξετάσεις στο μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών αυτο ς που ενδιαφέρονται να συνεχίσουν τις σπουδές τους σε θεωρητικές πανεπιστημιακές σχολές. Έχουμε τη γνώμη τι τα περιεχ μενα του ι λίου αυτο εξυπηρετο ν κατά τον καλ τερο δυνατ τρ πο τον παραπάνω διπλ σκοπ. Συγκεκριμένα, στο ι λίο αυτ περιέχονται τα ακ λουθα: Το πρωτ τυπο κείμενο των διδασκ μενων παραγράφων απ τα Ρητορικά Κείμενα (: α. Λυσίου Υπ ρ Μαντιθέου,. Δημοσθένους Υπ ρ τ ς Ροδίων Ελευθερίας και γ. Ισοκράτους Περ Ε ρήνης). Μετάφραση των κειμένων αυτών. Γλωσσικές ασκήσεις και ερωτήσεις στο κείμενο. Αδίδακτο κείμενο απ εξετάσεις των τελευταίων οκτώ ετών. Μετάφραση του αδίδακτου αυτο κειμένου και απαντήσεις σ λες τις γλωσσικές του ερωτήσεις και ασκήσεις. Παρουσίαση και ανάπτυξη θεμάτων Γραμματικής. Παρουσίαση και ανάπτυξη θεμάτων Συντακτικο. Λεξιλογικά και σημασιολογικά θέματα. Οι απαντήσεις στις ασκήσεις ρίσκονται στο τέλος του ι λίου. Θέλουμε να πιστε ουμε τι η παρο σα εργασία θα αποδειχθεί εξαίρετο οήθημα για τους μαθητές της Β Λυκείου, και ιδιαίτερα για εκείνους που προετοιμάζονται για τις πανελλήνιες εξετάσεις των θεωρητικών σχολών. Γεώργιος Χρ. Σακελλαριάδης

2

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝA Εν τητα 1η: Λυσίου Υπ ρ Μαντιθέου Γραμματική (: πρωτ κλιτα και δευτερ κλιτα ουσιαστικά εγκλιτικά ή εγκλιτικές λέξεις οριστική αρ τονων ρημάτων προσωπικές αντωνυμίες ετυμολογικά) Συντακτικ (: υποκείμενο και κατηγ ρημα απαρέμφατο απρ σωπα ρήματα και απρ σωπες εκφράσεις αμετά ατα και μετα ατικά ρήματα) Εν τητα 2η: Λυσίου Υπ ρ Μαντιθέου Γραμματική (: τριτ κλιτα ουσιαστικά δεικτικές αντωνυμίες υποτακτική και ευκτική αρ τονων ρημάτων προστακτική, απαρέμφατο και μετοχή αρ τονων ρημάτων το ρ. ε μί ετυμολογικά) Συντακτικ (: ομοι πτωτοι ονοματικοί προσδιορισμοί σ στοιχο αντικείμενο σ νδεση προτάσεων ή ρων πρ τασης ειδικές προτάσεις) Εν τητα 3η: Λυσίου Υπ ρ Μαντιθέου Γραμματική (: συνηρημένα ρήματα σε -άω - αφων ληκτα τριτ κλιτα ουσιαστικά ημιφων ληκτα τριτ κλιτα ουσιαστικά συγκοπτ μενα διπλ θεμα υγρ ληκτα ουσιαστικά σιγμ ληκτα τριτ κλιτα ουσιαστικά ετυμολογικά) Συντακτικ (: κατηγορο μενο επιρρηματικ κατηγορο μενο προληπτικ κατηγορο μενο γενική κατηγορηματική αιτιολογικές προτάσεις) Εν τητα 4η: Λυσίου Υπ ρ Μαντιθέου Γραμματική (: δευτερ κλιτα επίθετα αναφορικές αντωνυμίες το ρ. στημι - σταμαι ετυμολογικά) Συντακτικ (: ετερ πτωτοι ονοματικοί προσδιορισμοί υποθετικοί λ γοι: το πραγματικ και το αντίθετο του πραγματικο ) Εν τητα 5η: Λυσίου Υπ ρ Μαντιθέου Γραμματική (: το ρ. δείκνυμι - δείκνυμαι τα συνηρημένα ρ. ζ, πειν, διψ και χρ μαι φωνηεντ ληκτα επίθετα της γ κλίσης ετυμολογικά) Συντακτικ (: υποθετικοί λ γοι μετοχές) Εν τητα 6η: Λυσίου Υπ ρ Μαντιθέου Γραμματική (: παραθετικά επιθέτων και επιρρημάτων συνηρημένα ρήματα σε -έω - ετυμολογικά)

4 Συντακτικ (: ρηματικά επίθετα σε -τ ς και -τέος τροπή της ενεργητικής σ νταξης στην αντίστοιχη παθητική) Εν τητα 7η: Λυσίου Υπ ρ Μαντιθέου Γραμματική (: συνηρημένα ρήματα σε - ω - αυτοπαθητικές αντωνυμίες α ριστες αντωνυμίες ετυμολογικά) Συντακτικ (: τελικές προτάσεις ποιητικ αίτιο τα είδη του μορίου ν) Εν τητα 8η: Λυσίου Υπ ρ Μαντιθέου Γραμματική (: σιγμ ληκτα επίθετα της γ κλίσης αφων ληκτα επίθετα της γ κλίσης το ρ. τίθημι - τίθεμαι ετυμολογικά) Συντακτικ (: επιρρηματικοί προσδιορισμοί χρονικές προτάσεις) Εν τητα 9η: Λυσίου Υπ ρ Μαντιθέου Γραμματική (: ενριν ληκτα επίθετα της γ κλίσης ανώμαλα επίθετα παθητικοί χρ νοι φωνηεντ ληκτων και αφων ληκτων ρημάτων ενεργητικ ς και μέσος α ριστος των ρημάτων α συζυγίας ετυμολογικά) Συντακτικ (: δευτερε ουσες προτάσεις) Εν τητα 10η: Λυσίου Υπ ρ Μαντιθέου Γραμματική (: κλίση μετοχών το ρ. ημι - εμαι ετυμολογικά) Συντακτικ (: εξαρτημένοι υποθετικοί λ γοι) Εν τητα 11η: Λυσίου Υπ ρ Μαντιθέου Γραμματική (: το ρ. δίδωμι - δίδομαι ετυμολογικά) Συντακτικ (: αναφορικές προτάσεις) Εν τητα 12η: Λυσίου Υπ ρ Μαντιθέου Γραμματική (: ερωτηματικές αντωνυμίες μέσος παρακείμενος και υπερσυντέλικος αφων ληκτων ρημάτων ανώμαλα ετερ κλιτα και μεταπλαστά ουσιαστικά κλίση μετοχών ετυμολογικά) Συντακτικ (: αναφορική έλξη) Εν τητα 13η: Λυσίου Υπ ρ Μαντιθέου Γραμματική (: κτητικές αντωνυμίες αλληλοπαθητική αντωνυμία ετυμολογικά) Συντακτικ (: διάφοροι καν νες συντακτικο ) Εν τητα 14η: Λυσίου Υπ ρ Μαντιθέου Γραμματική (: α ριστοι αρ τονων ρημάτων που κλίνονται κατά τα ρήματα σε -μι το ρ. φημί ετυμολογικά) Συντακτικ (: πλάγιος λ γος)

5 Εν τητα 15η: Δημοσθένους Υπ ρ τ ς Ροδίων Ελευθερίας Γραμματική (: το ρ. ο δα το ρ. ε μι) Συντακτικ (: γενική απ λυτη αιτιατική απ λυτη) Εν τητα 16η: Δημοσθένους Υπ ρ τ ς Ροδίων Ελευθερίας Εν τητα 17η: Δημοσθένους Υπ ρ τ ς Ροδίων Ελευθερίας Εν τητα 18η: Δημοσθένους Υπ ρ τ ς Ροδίων Ελευθερίας Συντακτικ (: μον πτωτες προθέσεις) Εν τητα 19η: Ισοκράτους Περ Ε ρήνης Συντακτικ (: τρίπτωτες προθέσεις) Εν τητα 20ή: Ισοκράτους Περ Ε ρήνης Εν τητα 21η: Ισοκράτους Περ Ε ρήνης Εν τητα 22η: Ισοκράτους Περ Ε ρήνης Γραμματική (: αριθμητικά) Συντακτικ (: η σ νταξη του χρονικο πρίν ενδοιαστικές προτάσεις) Απαντήσεις στις ασκήσεις ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ ΜΕ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΑΡΧΙΚΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ ΡΗΜΑΤΩΝ ΠΙΝΑΚΕΣ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΩΝ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ

6

7 Kατάλογος όρων Γραμματικής και Συντακτικού που εξετάζονται διεξοδικά αιτιατική απ λυτη αναφορική έλξη αντικείμενο σ στοιχο αντωνυμία αλληλοπαθητική αντωνυμίες αναφορικές αντωνυμίες α ριστες αντωνυμίες αυτοπαθητικές αντωνυμίες δεικτικές αντωνυμίες ερωτηματικές αντωνυμίες κτητικές αντωνυμίες προσωπικές ανώμαλα επίθετα α ριστοι αρ τονων ρημάτων που κλίνονται κατά τα ρήματα σε -μι απαρέμφατο απαρέμφατο αρ τονων ρημάτων απρ σωπα ρήματα και απρ σωπες εκφράσεις αριθμητικά γενική απ λυτη γενική κατηγορηματική δείκνυμι - δείκνυμαι δίδωμι - δίδομαι εγκλιτικά ή εγκλιτικές λέξεις είδη του μορίου ν ε μί ε μι ενεργητικ ς και μέσος α ριστος των ρημάτων α συζυγίας εξαρτημένοι υποθετικοί λ γοι επίθετα αφων ληκτα γ κλίσης επίθετα δευτερ κλιτα επίθετα ενριν ληκτα γ κλίσης επίθετα σιγμ ληκτα γ κλίσης επίθετα φωνηεντ ληκτα γ κλίσης επιρρηματικοί προσδιορισμοί ετερ πτωτοι ονοματικοί προσδιορισμοί ευκτική αρ τονων ρημάτων ημι - εμαι στημι - σταμαι κατηγ ρημα κατηγορο μενο κατηγορο μενο επιρρηματικ κατηγορο μενο προληπτικ μέσος παρακείμενος και υπερσυντέλικος αφων ληκτων ρημάτων μετοχές μετοχή αρ τονων ρημάτων ο δα ομοι πτωτοι ονοματικοί προσδιορισμοί οριστική αρ τονων ρημάτων ουσιαστικά ανώμαλα ετερ κλιτα και μεταπλαστά ουσιαστικά αφων ληκτα τριτ κλιτα ουσιαστικά δευτερ κλιτα ουσιαστικά ημιφων ληκτα τριτ κλιτα ουσιαστικά πρωτ κλιτα ουσιαστικά σιγμ ληκτα τριτ κλιτα

8 ουσιαστικά συγκοπτ μενα διπλ θεμα υγρ ληκτα ουσιαστικά τριτ κλιτα παθητικοί χρ νοι ρημάτων παραθετικά επιθέτων και επιρρημάτων πλάγιος λ γος ποιητικ αίτιο προθέσεις μον πτωτες προθέσεις τρίπτωτες προστακτική αρ τονων ρημάτων προτάσεις αιτιολογικές προτάσεις αναφορικές , 305 προτάσεις αποτελεσματικές ή συμπερασματικές προτάσεις ειδικές προτάσεις εναντιωματικές ή παραχωρητικές προτάσεις ενδοιαστικές , 449 προτάσεις πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις τελικές προτάσεις χρονικές ρήματα αμετά ατα ρήματα μετα ατικά ρήματα συνηρημένα ζ, πειν, διψ, χρ μαι ρήματα συνηρημένα σε -άω ρήματα συνηρημένα σε -έω ρήματα συνηρημένα σε - ω ρηματικά επίθετα σε -τ ς και -τέος σ νδεση προτάσεων ή ρων πρ τασης σ νταξη του χρονικο πρίν τίθημι - τίθεμαι τροπή της ενεργητικής σ νταξης στην αντίστοιχη παθητική υποθετικοί λ γοι: α. πραγματικ αντίθετο του πραγματικο γ. απλή σκέψη του λέγοντος δ. προσδοκώμενο ε. α ριστη επανάληψη στο παρ ν ή στο μέλλον στ. α ριστη επανάληψη στο παρελθ ν υποκείμενο υποτακτική αρ τονων ρημάτων φημί

9 Ενότητα1η ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ: a) Πρωτόκλιτα και δευτερόκλιτα ουσιαστικά β) Εγκλιτικά ή εγκλιτικές λέξεις γ) Οριστική βαρύτονων ρημάτων δ) Προσωπικές αντωνυμίες ε) Ετυμολογικά ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ: α) Υποκείμενο και κατηγόρημα β) Απαρέμφατο γ) Απρόσωπα ρήματα και απρόσωπες εκφράσεις δ) Αμετάβατα και μεταβατικά ρήματα XVI μ À ª Δπ ø πª ª ø π ΠΡΟΟΙΜΙΟ 1-3 «Εστι δ προοίμιον καθ λου μ ν ε πε ν κροατ ν παρασκευ κα το πράγματος ν κεφαλαί ω μ ε δ σι δήλωσις, να γιγνώσκωσι, περ ν λ γος, παρακολουθο σί τε τ ποθέσει, κα π τ προσέχειν παρακαλέσαι κα καθ σον τ λ γ ω δυνατ ν ε νους μ ν α το ς ποι σαι». ΛΥΣΙΟΥ ^ÀapplebÚ ª ÓÙÈı Ô ( 1-2) Αναξιμένης ο Λαμψακην ς 29, 1, 1436α 33 Α. Κείμενο 1 Ε μ συν ήδη, ουλή, το ς κατηγ ροις ουλομένοις κ παντ ς Ο Μαντίθεος ελπίζει τρ που κακ ς μ ποιε ν, πολλ ν ν α το ς χάριν ε χον στην έγκριση της βου- τα της τ ς κατηγορίας γο μαι γ ρ το ς δίκως δια ε λη- λευτικής του εκλογής 13

10 2 μένοις το τους ε ναι μεγίστων γαθ ν α τίους, ο τινες ν α το ς ναγκάζωσιν ε ς λεγχον τ ν α το ς ε ιωμένων καταστ ναι. Εγ γ ρ ο τω σφ δρα μαυτ πιστε ω, στ λπίζω κα ε τις πρ ς με τυγχάνει ηδ ς [ κακ ς] διακείμενος, πειδ ν μο λέγοντος κο σ η περ τ ν πεπραγμένων, μεταμελήσειν α τ κα πολ ελτίω με ε ς τ ν λοιπ ν χρ νον γήσεσθαι. Β. Μετάφραση στη νεοελληνική Κ ριοι ουλευτές, αν δε γνώριζα καλά τι οι κατήγοροι θέλουν να με λάψουν με κάθε τρ πο, θα τους χρωστο σα μεγάλη ευγνωμοσ νη γι αυτή την κατηγορία γιατί νομίζω τι για σους έχουν κατηγορηθεί άδικα αυτοί είναι αίτιοι πολ μεγάλων αγαθών, που θα τους ανάγκαζαν να υπο ληθο ν σε έλεγχο (: να λογοδοτήσουν) για τις μέχρι τώρα πράξεις της ζωής τους. Γιατί εγώ έχω τ σο μεγάλη πεποίθηση στον εαυτ μου, ώστε έχω την ελπίδα (: ελπίζω), και αν κάποιος τυχαίνει να διάκειται απέναντί μου με αντιπάθεια [ή εχθρ τητα], ταν με ακο σει να μιλάω για σα έχουν πραχθεί απ μένα (: για σα έχω πράξει), τι θα μετανιώσει (: θα αλλάξει γνώμη) και θα με θεωρήσει πολ καλ τερο στο μέλλον. Γ. Aσκήσεις στο κείμενο* 1.1. Να αντιστοιχίσετε τις λέξεις της στήλης Α με τη σημασία τους στη στήλη Β: A 1. ο λομαι ñ ñ α. λάπτω, κακοποιώ 2. κακ ς ποι ñ ñ. νομίζω 3. χάριν χω τιν ñ ñ γ. λογοδοτώ, ελέγχομαι 4. γο μαι ñ ñ δ. συκοφαντο μαι 5. δια άλλομαι ñ ñ ε. θέλω 6. καθίσταμαι ñ ñ στ. χρωστώ ευγνωμοσ νη ε ς λεγχον σε κάποιον B 1.2. Να αντιστοιχίσετε τις λέξεις της στήλης Α με τη σημασία τους στη στήλη Β: * Oι απαντήσεις στις Ασκήσεις ρίσκονται στο τέλος του ι λίου. 14

11 A 1. σ νοιδα ñ ñ α. άσχημα, με αντιπάθεια 2. σφ δρα ñ ñ. μετανοεί κάποιος, 3. ηδ ς ñ αλλάζει γνώμη 4. πειδ ν ñ ñ γ. για σα έχουν πραχθεί 5. μεταμέλει τιν ñ ñ δ. γνωρίζω καλά 6. περ τ ν ñ ñ ε. ταν πεπραγμένων ñ στ. πολ B 1.3. Στον παρακάτω πίνακα να συμπληρώσετε τις πτώσεις που λείπουν: Eνικ ς αριθμ ς Ονομ. ουλ μενος πολλ α τη στις κατήγορος Γεν Δοτ Αιτ τ ν κατήγορον Κλητ Πληθυντικ ς αριθμ ς Ονομ. ουλ μενοι πολλα α ται ο τινες ο κατήγοροι Γεν.... πολλ ν Δοτ Αιτ Κλητ κατήγοροι 1.4. Στον παρακάτω πίνακα να συμπληρώσετε τις πλάγιες πτώσεις που λείπουν: Eνικ ς αριθμ ς Γεν. τ ς κατηγορίας λέγοντος το τρ που Δοτ Αιτ Πληθυντικ ς αριθμ ς Γεν Δοτ Αιτ

12 1.5. Στον παρακάτω πίνακα να γράψετε τις λέξεις που δίνονται στη στήλη Α στην ίδια πτώση του άλλου αριθμο : Α Ίδια πτώση στον άλλο αριθμ 1. κατηγ ροις α μεγίστων στ ουλομένοις ο τινες ζ παντ ς γ λεγχον η πολλ ν δ πεπραγμένων θ το τους ε χρ νον ι.... Α Ίδια πτώση στον άλλο αριθμ 1.6. ελτίω: Να αναγνωριστεί γραμματικώς και να γραφο ν λα τα παραθετικά του στην ονομαστική του ενικο κακ ς: Να αναγνωριστεί γραμματικώς και να γραφο ν τα παραθετικά του μεγίστων: Να αναγνωριστεί γραμματικώς και να γραφο ν τα παραθετικά του στην ονομαστική του ενικο Π τε το ο τω είναι τροπικ και π τε ποσοτικ επίρρημα; μαυτ : Να γίνει γραμματική αναγνώριση του τ που αυτο ηδ ς: Να αναγνωριστεί γραμματικώς και να γραφο ν τα παραθετικά του Π τε το ρ. στ (: γ εν. πρ σ. οριστικής ενεστώτα) ανε άζει τον τ νο του και γίνεται στι; Πώς σχηματίζεται η κλητική των μετοχών; Οι αντωνυμίες σχηματίζουν κλητική; Πώς σχηματίζεται ο ενεστώτας του ρ. χω; Στον παρακάτω πίνακα να γίνει χρονική αντικατάσταση των ρηματικών τ πων που δίνονται: 16

13 Eνεστώτας Παρατατικ ς Mέλλοντας A ριστος Παρακείμενος Yπερσυντέλικος σ νοιδα ουλομένοις ποιε ν ε ναι ναγκάζωσι(ν) ιουμένων καθίστασθαι τυγχάνει Στον παρακάτω πίνακα να γίνει εγκλιτική αντικατάσταση των ρηματικών τ πων που δίνονται: Oριστική Yποτακτική Eυκτική Προστακτική τυγχάνει γο μαι λπίζω πιστε ω ναγκάζωσι(ν) κο σ η Τι είδους α ξηση παίρνει το ρ. ο λομαι; Πώς σχηματίζεται η ευκτική αορίστου του απλο ρ. χω και πώς του παρέχω; Να αναλ σετε τις σ νθετες λέξεις της στήλης Α στα συνθετικά τους μέρη: Α α συνθετικ συνθετικ σ νοιδα δια άλλομαι καθίσταμαι μεταμέλει

14 1.21. Να ρείτε την ετυμολογία των λέξεων της στήλης Α: Α Παράγεται απ κατήγορος... τρ πος... κακ ς... πιστε ω... πειδ ν Ε μ συν ήδη... τα της τ ς κατηγορίας: Να ρεθεί και να χαρακτηριστεί ο υ- πάρχων στο τμήμα αυτ του κειμένου υποθετικ ς λ γος Στον παρακάτω πίνακα να χαρακτηρίσετε συντακτικώς τους ρους του κειμένου που δίνονται στη στήλη Α: Α Συντακτικ ς χαρακτηρισμ ς το ς κατηγ ροις... τ ς κατηγορίας... ε ναι... τ ν ε ιωμένων... ελτίω... ε ς τ ν χρ νον... λέγοντος ο τινες ν... καταστ ναι: Να χαρακτηριστεί συντακτικώς η πρ ταση αυτή πειδ ν... περ τ ν πεπραγμένων: Να χαρακτηριστεί συντακτικώς η πρ ταση αυτή Π τε τα απρ σωπα ρήματα λαμ άνονται ως προσωπικά; Π τε έχουμε ταυτοπροσωπία και π τε ετεροπροσωπία; Να ρείτε με ποιο ρήμα της α.ε., απλ ή σ νθετο, είναι ομ ρριζες οι παρακάτω λέξεις της ν.ε.: εξής, καθεξής, σχέση, σχήμα, σχεδ ν, ενοχή, ένοχος, εξοχή, έξοχος, συ- 18

15 νεχής, συνέχεια, συνοχή, συνεκτικ ς, προσοχή, προσεκτικ ς, ανοχή, ανεκτικ ς, κατοχή, κάτοχος, κατοχικ ς, αντοχή, ανθεκτικ ς, περιοχή, περιεκτικ ς, υπεροχή, υπέροχος, εχέμυθος, εχεμ θεια, πλεονεξία, πλεονέκτης, ακατάσχετος, αποχή, μετοχή, μέτοχος, μετοχικ ς, παροχή, πάροχος, ευεξία, εκεχειρία, ανεκτ ς, αριστο χος, σχετικ ς, καχεκτικ ς, άσχετος, νουνεχής, αντιπαροχή, εσοχή, κληρο χος, διπλωματο χος, πτυχιο χος, συνταξιο χος, σακχαρο χος, τροπαιο χος, κλειδο χος, ομολογιο χος, οικοπεδο χος, δικαιο χος, ταλαντο χος, εκατομμυριο χος κ.ά ποι, γο μαι: Για καθένα απ τα ρήματα αυτά να γράψετε δ ο τουλάχιστον ο- μ ρριζα στην α.ε. και άλλα δ ο στη ν.ε., απλά ή σ νθετα ποι : Να γράψετε δ ο τουλάχιστο συνώνυμα ρήματα της α.ε Ποιο είναι το αντώνυμο του κακ ς ποι (= κακοποιώ, λάπτω); Να ρείτε με ποιο ρήμα της α.ε., απλ ή σ νθετο, είναι ομ ρριζες οι παρακάτω λέξεις της ν.ε.: δια λητ ς, έλος, λήμα, ελ νη, ολή, ολίδα, απ λητος, ανυπέρ- λητος, αλ ίδα, λος, εμ λιο, εμ λιμος, περί ολος, ιο λος, δια ολή, εμ ολή, μετα ολή, προ ολή, προσ λητικ ς, αδιά λητος, κατα ολάδα, γυρο ολιά, έμ λημα, ανα ολή, ανα λητικ ς, παρα ολή, παρα ολικ ς, συμ ολή, συμ ολικ ς, απυρ λητο, κατα ολή, περι ολή, προκατα ολή, επι ολή, επι λητικ ς κ.ά Να μετατρέψετε τις παρακάτω προτάσεις της ν.ε. στις αντίστοιχες προτάσεις της α.ε.: ν.ε. Μετατροπή στην α.ε. 1. Εγώ έχω τ σο μεγάλη πεποίθηση α.... στον εαυτ μου, ώστε ελπίζω, και αν... κάποιος τυχαίνει να διάκειται... απέναντί μου με αντιπάθεια, τι... θα μετανιώσει Θα χρωστο σα μεγάλη ευγνωμοσ νη.... στους κατηγ ρους γι αυτή... την κατηγορία Να απεικονίσετε σε κλαδικ διάγραμμα την ακ λουθη απλή πρ ταση: Εγ πιστε ω μαυτ σφ δρα. 19

16 Δ. Αδίδακτο κείμενο εξετάσεων του 2008 Εγ μ ν ο ν ς δυνάμην ριστα κατηγ ρηκα, πίσταμαι δ τι ο μ ν λλοι τ ν κροωμένων θαυμάζουσιν, πως ποθ ο τως κρι ς δυνήθην ξευρε ν τ το των μαρτήματα, ο τος δέ μου καταγελ, τι ο δ πολλοστ ν μέρος ε ρηκα τ ν το τοις παρχ ντων κακ ν. Υμε ς ο ν κα τ ε ρημένα κα τ παραλελειμμένα ναλογισάμενοι πολ μ λλον α το καταψηφίσασθε, νθυμηθέντες τι νοχος μέν στι τ γραφ, μεγάλη δ ε τυχία τ τοιο των πολιτ ν παλλαγ ναι τ π λει. Ανάγνωθι δ α το ς το ς ν μους κα το ς ρκους κα τ ν γραφήν. (Λυσίας, Κατ Αλκι ιάδου Α 144, 46-47) Μετάφραση Εγώ, λοιπ ν, έχω διατυπώσει την κατηγορία σο μπορο σα καλ τερα και γνωρίζω καλά τι άλλοι απ τους ακροατές (μου) απορο ν πώς τέλος πάντων μπ ρεσα (εγώ) να ανακαλ ψω (: να ανε ρω, να αποκαλ ψω) με τ ση ακρί εια τα εγκλήματα (: τα σφάλματα) αυτών (των ανθρώπων), ενώ αυτ ς με χλευάζει (: με εμπαίζει), επειδή δεν έχω πει (: δεν έχω αναφέρει) ο τε το ελάχιστο μέρος απ τα κακά (: απ τα εγκλήματα) που έχουν κάνει αυτοί. Εσείς, λοιπ ν, αφο λά ετε υπ ψη και αυτά που έχουν λεχθεί και αυτά που έχουν παραλειφθεί, πολ περισσ τερο να τον καταδικάσετε, σκεπτ μενοι τι είναι ένοχος σ μφωνα με την έγγραφη καταγγελία (μου) και τι είναι μεγάλη ευτυχία για την π λη να απαλλαγεί απ τέτοιους πολίτες. Παρακαλώ, διά ασε σ αυτο ς (τους δικαστές) τους ν μους και τους ρκους και τη γραπτή καταγγελία (για δημ σιο αδίκημα). Ασκήσεις στο κείμενο εξετάσεων του 2008* Να γράψετε τους ζητο μενους τ πους για καθεμιά απ τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: α) καταγελ : το γ πληθ. πρ σ. ευκτικής του ίδιου χρ νου στην ίδια φωνή. ) ε ρηκα: το πληθ. πρ σ. οριστικής αορίστου στην ίδια φωνή. γ) ξευρε ν: το απαρ. ενεστώτα στην ίδια φωνή. δ) καταψηφίσασθε: το γ πληθ. πρ σ. οριστικής μέλλοντα στην ίδια φωνή. ε) παραλελειμμένα: το γ εν. πρ σ. οριστικής του ίδιου χρ νου στην ίδια φωνή. * Oι απαντήσεις στις Ασκήσεις ρίσκονται στο τέλος του ι λίου. 20

17 1.36. Να γράψετε τους ζητο μενους τ πους για καθεμιά απ τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: α) το των: τη δοτ. πληθ. του θηλ. γένους. ) μαρτήματα: τη δοτ. πληθ. γ) μ λλον: το θετικ αθμ. δ) μεγάλη: την αιτ. πληθ. του υπερθετικο αθμο στο ίδιο γένος. ε) π λει: την κλητική ενικο Να γίνει πλήρης συντακτική αναγνώριση των παρακάτω λέξεων: τ ν κροωμένων, ξευρε ν, το των, α το, νθυμηθέντες, τοιο των δυνήθην, ε ρηκα: Να γράψετε τις προτάσεις στις οποίες ανήκουν τα παραπάνω ρήματα και να τις αναγνωρίσετε πλήρως συντακτικά (είδος, εισαγωγή, εκφορά, λειτουργία). Ε. Γραμματική α. Πρωτόκλιτα και δευτερόκλιτα ουσιαστικά 1. Πρωτόκλιτα ασυναίρετα ουσιαστικά Η πρώτη κλίση περιλαμ άνει ον ματα αρσενικά και θηλυκά. Τα αρσενικά λήγουν σε -ας και σε -ης και τα θηλυκά σε -α και σε -η: Πρωτ κλιτα ουσιαστικά αρσενικά νεανί-ας μαθητ- ς θηλυκά τράπεζ-α τιμ- Φαινομενικές καταλήξεις των πρωτ κλιτων ουσιαστικών Ενικ ς αριθμ ς Πληθυντικ ς αριθμ ς Αρσενικ Θηλυκ Αρσ. και θηλ. Oνομ. -ας, -ης -α, -η -αι Γεν. -ου, -ου -ας ή -ης - ν Δοτ. - α, - η - α ή - η -αις Αιτ. -αν, -ην -αν ή -ην -ας Κλητ. -α, -η -α, -η -αι 21

18 Κλίση πρωτ κλιτων ασυναίρετων ουσιαστικών Eνικ ς αριθμ ς Oνομ. νεανίας ποιητ ς τιμ φρουρ γλ σσα Γεν. το νεανίου το ποιητο τ ς τιμ ς τ ς φρουρ ς τ ς γλώσσης Δοτ. τ νεανί α τ ποιητ τ τιμ τ φρουρ τ γλώσσ η Αιτ. τ ν νεανίαν τ ν ποιητ ν τ ν τιμ ν τ ν φρουρ ν τ ν γλ σσαν Κλητ. νεανία ποιητ τιμ φρουρ γλ σσα Πληθυντικ ς αριθμ ς Oνομ. ο νεανίαι ο ποιητα α τιμα α φρουρα α γλ σσαι Γεν. τ ν νεανι ν τ ν ποιητ ν τ ν τιμ ν τ ν φρουρ ν τ ν γλωσσ ν Δοτ. το ς νεανίαις το ς ποιητα ς τα ς τιμα ς τα ς φρουρα ς τα ς γλώσσαις Αιτ. το ς νεανίας το ς ποιητ ς τ ς τιμ ς τ ς φρουρ ς τ ς γλώσσας Κλητ. νεανίαι ποιητα τιμα φρουρα γλ σσαι ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. λα τα πρωτ κλιτα ον ματα έχουν τις ίδιες καταλήξεις στον πληθυντικ αριθμ. 2. Στη γενική πληθυντικο τονίζονται στη λήγουσα και παίρνουν περισπωμένη. 3. Απ τα αρσενικά ον ματα που λήγουν σε -ης σχηματίζουν την κλητική ενικο σε -α τα εξής: α) Τα εθνικά: Πέρσα. ) Τα λήγοντα σε -της: πολ τα, δέσποτα, καθηγητά. γ) Τα λήγοντα σε -άρχης, -μέτρης, -πώλης, -τρί ης, -ώνης: γυμνασιάρχα. 4. Το α στην κατάληξη -ας (σε οποιαδήποτε πτώση) είναι πάντοτε μακρ χρονο. 5. Στα θηλυκά που λήγουν σε -α, αν πριν απ την κατάληξη -α υπάρχει σ μφωνο (εκτ ς απ το ρ), τ τε το α αυτ λέγεται μη καθαρ, είναι ραχ χρονο και στη γενική και δοτική του ενικο τρέπεται σε η: μο σα, τ ς μο σης, τ μο σ η. Αν μως πριν απ την κατάληξη -α υπάρχει φωνήεν ή ρ, τ τε το α αυτ λέγεται καθαρ, είναι μακρ χρονο και φυλάγεται σ λες τις πτώσεις του ενικο : χώρα, τ ς χώρας, τ χώρ α πολιτεία, τ ς πολιτείας, τ πολιτεί α. 2. Πρωτόκλιτα συνηρημένα ουσιαστικά Τα περισσ τερα πρωτ κλιτα ουσιαστικά που μπροστά απ το χαρακτήρα α του θέματος έχουν άλλο α ή ε συναιρο νται σ λες τις πτώσεις και λέγονται πρωτ κλιτα συνηρημένα ουσιαστικά π.χ. ( Ερμέας) Ερμ ς, ( Αθηνάα) Αθην, (μνάα) μν, (γαλέα) γαλ (= γάτα), (συκέα) συκ, (Ναυσικάα) Ναυσικ, ( μυγδαλέα) μυγδαλ, (γέα) γ κ.ά. 22

19 Κλίση πρωτ κλιτων συνηρημένων ουσιαστικών Eνικ ς αριθμ ς Oνομ. ( Ερμέας) Ερμ ς (μνάα) μν (γαλέα) γαλ Γεν. το ( Ερμέου) Ερμο τ ς (μνάας) μν ς τ ς (γαλέας) γαλ ς Δοτ. τ ( Ερμέ α) Ερμ τ (μνά α) μν τ (γαλέ α) γαλ Αιτ. τ ν ( Ερμέαν) Ερμ ν τ ν (μνάαν) μν ν τ ν (γαλέαν) γαλ ν Κλητ. ( Ερμέα) Ερμ (μνάα) μν (γαλέα) γαλ Πληθυντικ ς αριθμ ς Oνομ. ο ( Ερμέαι) Ερμα α (μνάαι) μνα α (γαλέαι) γαλα Γεν. τ ν ( Ερμε ν) Ερμ ν τ ν (μνα ν) μν ν τ ν (γαλε ν) γαλ ν Δοτ. το ς ( Ερμέαις) Ερμα ς τα ς (μνάαις) μνα ς τα ς (γαλέαις) γαλα ς Αιτ. το ς ( Ερμέας) Ερμ ς τ ς (μνάας) μν ς τ ς (γαλέας) γαλ ς Κλητ. ( Ερμέαι) Ερμα (μνάαι) μνα (γαλέαι) γαλα ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. Τα πρωτ κλιτα συνηρημένα ουσιαστικά έχουν και μετά τη συναίρεση τις καταλήξεις των ασυναίρετων τ πων. Η μ νη διαφορά είναι τι στον ενικ αριθμ συναιρο ν το εα σε η, πως Ερμέας - Ερμ ς, συκέα - συκ (αλλά το ς Ερμέας - Ερμ ς). 2. Παίρνουν περισπωμένη σ λες τις πτώσεις. 3. Δευτερόκλιτα ασυναίρετα ουσιαστικά Η δε τερη κλίση περιλαμ άνει ον ματα και των τριών γενών. Τα αρσενικά λήγουν σε -ος, τα θηλυκά σε -ος και τα ουδέτερα σε -ον: Δευτερ κλιτα ουσιαστικά αρσενικά θηλυκά ουδέτερα γρ ς ν σος τ δ ρον 23

20 Φαινομενικές καταλήξεις των δευτερ κλιτων ουσιαστικών Ενικ ς αριθμ ς Πληθυντικ ς αριθμ ς Αρσ. και θηλ. Ουδ. Αρσ. και θηλ. Ουδ. Ονομ. -ος -ον -οι -α Γεν. -ου -ου -ων -ων Δοτ. - ω - ω -οις -οις Αιτ. -ον -ον -ους -α Κλητ. -ε -ον -οι -α Κλίση δευτερ κλιτων ασυναίρετων ουσιαστικών Eνικ ς αριθμ ς Oνομ. νθρωπος δ ς τ φυτ ν τ ποτήριον Γεν. το νθρώπου τ ς δο το φυτο το ποτηρίου Δοτ. τ νθρώπ ω τ δ τ φυτ τ ποτηρί ω Αιτ. τ ν νθρωπον τ ν δ ν τ φυτ ν τ ποτήριον Κλητ. νθρωπε δ φυτ ν ποτήριον Πληθυντικ ς αριθμ ς Oνομ. ο νθρωποι α δο τ φυτ τ ποτήρια Γεν. τ ν νθρώπων τ ν δ ν τ ν φυτ ν τ ν ποτηρίων Δοτ. το ς νθρώποις τα ς δο ς το ς φυτο ς το ς ποτηρίοις Αιτ. το ς νθρώπους τ ς δο ς τ φυτ τ ποτήρια Κλητ. νθρωποι δο φυτ ποτήρια ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. Οι καταλήξεις των αρσενικών και θηλυκών ονομάτων της κλίσης είναι οι ίδιες σ λες τις πτώσεις. 2. Τα ουδέτερα έχουν τρεις πτώσεις μοιες, δηλαδή την ονομαστική, την αιτιατική και την κλητική του ενικο, και την ονομαστική, την αιτιατική και την κλητική του πληθυντικο αριθμο. 3. Στα ουδέτερα ον ματα η κατάληξη -α είναι ραχ χρονη: τ δ ρα. 24

21 4. Δευτερόκλιτα συνηρημένα ουσιαστικά Τα περισσ τερα δευτερ κλιτα ουσιαστικά που μπροστά απ το χαρακτήρα ο του θέματος έχουν άλλο ο ή ε συναιρο νται σ λες τις πτώσεις και λέγονται δευτερ κλιτα συνηρημένα ουσιαστικά π.χ. ( κπλοος) κπλους, (πλ ος) πλο ς, (πρ χοος) πρ χους (= υδροφ ρο αγγείο με το οποίο έπλεναν τα χέρια τους, κανάτι), τ ( στέον) στο ν. Κλίση δευτερ κλιτων συνηρημένων ουσιαστικών Eνικ ς αριθμ ς Oνομ. ( κπλοος) κπλους (πρ χοος) πρ χους τ ( στέον) στο ν Γεν. το ( κπλ ου) κπλου τ ς (προχ ου) πρ χου το ( στέου) στο Δοτ. τ ( κπλ ω) κπλ ω τ (προχ ω) πρ χ ω τ ( στέ ω) στ Αιτ. τ ν ( κπλοον) κπλουν τ ν (πρ χοον) πρ χουν τ ( στέον) στο ν Κλητ. ( [ κπλοε] κπλου) ( [πρ χοε] πρ χου) ( [ στέον] στο ν) Πληθυντικ ς αριθμ ς Oνομ. ο ( κπλοοι) κπλοι α (πρ χοοι) πρ χοι τ ( στέα) στ Γεν. τ ν ( κπλ ων) κπλων τ ν (προχ ων) πρ χων τ ν ( στέων) στ ν Δοτ. το ς ( κπλ οις) κπλοις τα ς (προχ οις) πρ χοις το ς ( στέοις) στο ς Αιτ. το ς ( κπλ ους) κπλους τ ς (προχ ους) πρ χους τ ( στέα) στ Κλητ. ( [ κπλοοι] κπλοι) ( [πρ χοοι] πρ χοι) ( [ στέα] στ ) ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. Τα δευτερ κλιτα συνηρημένα ουσιαστικά έχουν και μετά τη συναίρεση τις καταλήξεις των ασυναίρετων τ πων. Η μ νη διαφορά είναι τι, που τα ασυναίρετα έχουν στην κατάληξη ο ή ε, αυτά έχουν ου, το οποίο προέρχεται απ τη συναίρεση ο + ο ή ε + ο. 2. λες οι πτώσεις των συνηρημένων της κλίσης τονίζονται στην ίδια συλλα ή, στην οποία τονίζεται η ονομαστική του ενικο. 3. Κατά τη γραμματική του Αχιλλ. Τζαρτζάνου, τα δευτερ κλιτα αυτά συνηρημένα ουσιαστικά δεν έχουν κλητική. Αντίθετα, η σχολική γραμματική θεωρεί τι και σ αυτά υπάρχει κλητική. 4. Ο ασυναίρετος τ πος τ στέα συναιρέθηκε σε στ (και χι * στ ) αναλογικά προς τα δευτερ κλιτα ουδέτερα, πως τ δ ρα. 25

22 5. Αττικόκλιτα δευτερόκλιτα ουσιαστικά Μερικά ουσιαστικά της κλίσης λήγουν χι σε -ος, -ον, αλλά σε -ως, -ων, πως Αθως, λως (= το αλώνι), τ νώγεων, Μενέλεως, λε ς (= ο λα ς), νε ς (= ο να ς), λαγώς, τα ς (= το παγ νι), Κ ς, Μίνως, Κέως κ.ά. Τα ουσιαστικά αυτά που συνηθίζονται κυρίως στην αττική διάλεκτο λέγονται αττικ κλιτα. Κλίση αττικ κλιτων δευτερ κλιτων ουσιαστικών Eνικ ς αριθμ ς Oνομ. νε ς λως τ νώγεων Μενέλεως Γεν. το νε τ ς λω το νώγεω το Μενέλεω Δοτ. τ νε τ λ ω τ νώγε ω τ Μενέλε ω Αιτ. τ ν νε ν τ ν λω(ν) τ νώγεων τ ν Μενέλεων Κλητ. νε ς λως νώγεων Μενέλεως Πληθυντικ ς αριθμ ς Oνομ. ο νε α λ ω τ νώγεω Γεν. τ ν νε ν τ ν λων τ ν νώγεω(ν) Δοτ. το ς νε ς τα ς λ ως το ς νώγε ως Αιτ. το ς νε ς τ ς λως τ νώγεω Κλητ. νε λ ω νώγεω ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. Τα αττικ κλιτα ουσιαστικά έχουν ω στις καταλήξεις λων των πτώσεων. Το ω αυτ δέχεται υπογεγραμμένη που στις αντίστοιχες καταλήξεις της κοινής δε τερης κλίσης υπάρχει ι (υπογεγραμμένο ή προσγεγραμμένο): τ νε (: τ θε ), ο νε (: ο θεοί). 2. Έχουν την κλητική μοια με την ονομαστική. 3. Τονίζονται σ λες τις πτώσεις που και πως η ονομαστική του ενικο : νεώς, το νεώ. 4. Μερικά αττικ κλιτα ουσιαστικά σχηματίζουν την αιτιατική του ενικο χωρίς το τελικ ν, πως τ ν Αθω, τ ν λω, τ ν ω, τ ν Κ, τ ν Μίνω (κατά τη γ κλίση). 26

23 ΑΣΚΗΣΕΙΣ* Στον παρακάτω πίνακα να συμπληρώσετε τις πτώσεις που λείπουν: Eνικ ς αριθμ ς Oνομ. ταμίας στρατιώτης σφα ρα κώμη Γεν Δοτ τ κώμ η Αιτ.... τ ν στρατιώτην Κλητ. ταμία Πληθυντικ ς αριθμ ς Oνομ. ο ταμίαι ο στρατι ται α σφα ραι α κ μαι Γεν Δοτ Αιτ.... το ς στρατιώτας... τ ς κώμας Κλητ. ταμίαι... σφα ραι κ μαι Πώς σχηματίζεται η κλητική ενικο του ουσιαστικο δεσπ της; Πώς σχηματίζεται η κλητική ενικο των ουσιαστικών λυκειάρχης, τελώνης και παντοπώλης; Στον παρακάτω πίνακα να συμπληρώσετε τις πτώσεις που λείπουν: Eνικ ς αριθμ ς Oνομ. γαλ μν Ερμ ς συκ Γεν Δοτ Αιτ Κλητ. γαλ μν Ερμ συκ Πληθυντικ ς αριθμ ς Oνομ. α γαλα α μνα ο Ερμα α συκα Γεν.... τ ν μν ν Δοτ Αιτ Κλητ.... μνα Ερμα συκα * Oι απαντήσεις στις Ασκήσεις ρίσκονται στο τέλος του ι λίου. 27

24 1.43. Πώς σχηματίζεται το νομα ορέας στο συνηρημένο τ πο του; Στον παρακάτω πίνακα να συμπληρώσετε τις πτώσεις που λείπουν: Eνικ ς αριθμ ς Oνομ. ατρ ς ψ φος ν σος τ δ ρον Γεν Δοτ Αιτ.... τ ν ψ φον... τ δ ρον Κλητ ν σε... Πληθυντικ ς αριθμ ς Oνομ. ο ατρο α ψ φοι α ν σοι τ δ ρα Γεν Δοτ Αιτ τ δ ρα Κλητ. ατρο ψ φοι ν σοι Στον παρακάτω πίνακα να συμπληρώσετε τις πλάγιες πτώσεις που λείπουν: Eνικ ς αριθμ ς Γεν. το πλο... το πρ νεω... το νώγεω Δοτ Αιτ.... τ στο ν... τ ν λε ν... Πληθυντικ ς αριθμ ς Γεν. τ ν πλ ν... τ ν πρ νεων... τ ν νώγεω(ν) Δοτ Αιτ.... τ στ Να σχηματίσετε την αιτιατική ενικο των αττικ κλιτων ονομάτων Αθως, λως, ως, Μίνως. β. Εγκλιτικά ή εγκλιτικές λέξεις Εγκλιτικά ή εγκλιτικές λέξεις λέγονται μερικές μονοσ λλα ες ή δισ λλα ες λέξεις που συμπροφέρονται τ σο στενά με την προηγο μενη λέξη, ώστε αποτελο ν μαζί της μια φωνολογική εν τητα, μια φωνολογική λέξη. Για το λ γο αυτ ο τ νος τους κανονικά ή χάνεται ή ανε αίνει στη λήγουσα της προηγο μενης λέξης ως οξεία ή διατηρείται. 28

25 Εγκλιτικά είναι τα εξής: α) Οι τ ποι των προσωπικών αντωνυμιών μο, μοί, μ σο, σοί, σ ο, ο,. ) Οι τ ποι της α ριστης αντωνυμίας τίς, τίς, τ εκτ ς απ τον τ πο ττα (= τινά). γ) Οι τ ποι της οριστικής του ενεστώτα των ρημάτων ε μ και φημ εκτ ς απ τους τ πους ε και φ ής. δ) Τα επιρρήματα πο, ποί, ποθ ν πώς, π ή π ή, ποτέ. ε) Τα μ ρια γέ, τέ, τοί, πέρ, πώ, ν ν. στ) Το πρ σφυμα δ (διαφορετικ απ το σ νδεσμο δέ), π.χ. Μεγαράδε. Ο τ νος των εγκλιτικών υφίσταται τις ακ λουθες μετα ολές: α) Διατηρείται και μένει στη θέση του, ταν η προηγο μενη λέξη είναι παροξ τονη και το εγκλιτικ δισ λλα ο, πως λ γοι τινές, λίγοι ε σίν. Διατηρείται ακ μη, ταν η προηγο μενη λέξη έχει πάθει έκθλιψη, πως πολλο δ ε σ ν γαθοί, ή ταν προηγείται του εγκλιτικο στίξη, πως Ομηρος, φασί, τυφλ ς ν, ή ταν υπάρχει έμφαση ή αντιδιαστολή, πως τα τα σο λέγω, ο κ κείν ω. ) Χάνεται, ταν η προηγο μενη λέξη είναι οξ τονη ή περισπώμενη, πως να ς τις, ναοί τινες, τιμ τινας. Απο άλλεται ακ μη, ταν η προηγο μενη λέξη είναι παροξ τονη και το εγκλιτικ μονοσ λλα ο, πως γέρων τις, λαμ άνω τι. γ) Ανε αίνει στη λήγουσα της προηγο μενης λέξης ως οξεία, ταν η προηγο μενη αυτή λέξη είναι προπαροξ τονη ή προπερισπώμενη ή άτονη ή εγκλιτική, πως νθρωπ ς τις, νθρωποί τινες, δ ρ ν τι, δ ρά τινα, ε τις, ε τινες, ε τίς φησί μοι τα τα, ε πο τίς τινα δοι. γ. Οριστική βαρύτονων ρημάτων Οριστική Ενεργητικής Φωνής Ενεστώτας Παρατατικ ς Μέλλοντας Α ριστος Παρακείμενος Υπερσυντέλικος λ ω λυον λ σω λυσα λέλυκα λελ κειν λ εις λυες λ σεις λυσας λέλυκας λελ κεις λ ει λυε(ν) λ σει λυσε(ν) λέλυκε(ν) λελ κει λ ομεν λ ομεν λ σομεν λ σαμεν λελ καμεν λελ κεμεν λ ετε λ ετε λ σετε λ σατε λελ κατε λελ κετε λ ουσι(ν) λυον λ σουσι(ν) λυσαν λελ κασι(ν) λελ κεσαν 29

26 Οριστική Μέσης Φωνής Ενεστώτας Παρατατικ ς Μέλλοντας Α ριστος Παρακείμενος Υπερσυντέλικος λ ομαι λυ μην λ σομαι λυσάμην λέλυμαι λελ μην λ η (-ει) λ ου λ σ η (-ει) λ σω λέλυσαι λέλυσο λ εται λ ετο λ σεται λ σατο λέλυται λέλυτο λυ μεθα λυ μεθα λυσ μεθα λυσάμεθα λελ μεθα λελ μεθα λ εσθε λ εσθε λ σεσθε λ σασθε λέλυσθε λέλυσθε λ ονται λ οντο λ σονται λ σαντο λέλυνται λέλυντο δ. Προσωπικές αντωνυμίες Προσωπικές λέγονται οι αντωνυμίες που φανερώνουν τα τρία πρ σωπα του λ γου. Πρώτο πρ σωπο είναι εκείνο που ομιλεί: γώ. Δε τερο πρ σωπο είναι εκείνο που του μιλο με: σ. Τρίτο πρ σωπο είναι εκείνο για το οποίο γίνεται λ γος. Κλίση προσωπικών αντωνυμιών Ενικ ς αριθμ ς Ονομ. γ σ Γεν. μο, μου σο, σου (ο ) Δοτ. μοί, μοι σοί, σοι ο, ο Αιτ. μέ, με σέ, σε ( ) Πληθυντικ ς αριθμ ς Ονομ. με ς με ς (σφε ς) Γεν. μ ν μ ν (σφ ν) Δοτ. μ ν μ ν σφίσι(ν) Αιτ. μ ς μ ς (σφ ς) ε. Ετυμολογικά 1. Παραγωγή και σύνθεση Η παραγωγή και η σ νθεση είναι δ ο κ ριοι τρ ποι με τους οποίους σχηματίζονται οι λέξεις της αρχαίας ελληνικής. Με τον ρο παραγωγή εννοο με το σχηματισμ λέξεων 30

27 απ άλλες λέξεις με την προσθήκη στο θέμα επιθημάτων, που ονομάζονται παραγωγικά προσφ ματα ή παραγωγικές καταλήξεις. Οι λέξεις που σχηματίζονται με την προσθήκη των παραγωγικών καταλήξεων στο θέμα άλλων λέξεων λέγονται παράγωγες, ενώ οι λέξεις απ τις οποίες γεννήθηκαν οι παράγωγες λέγονται πρωτ τυπες. Έτσι, απ την πρωτ τυπη λέξη γράφ-ω σχηματίζουμε την παράγωγη γραφ-ικ ς με την προσθήκη του παραγωγικο προσφ ματος -ικ ς στο θέμα του γράφ-ω. Σ νθεση είναι η συνένωση των θεμάτων δ ο ή περισσ τερων πρωτ τυπων ή παράγωγων λέξεων. Η σχηματιζ μενη με τον τρ πο αυτ σ νθετη λέξη φέρει έναν τ νο και έχει ενιαίο ν ημα. Σε κάθε σ νθετη λέξη διακρίνουμε α και συνθετικ μέρος. Εκτ ς απ τη συνένωση των θεμάτων δ ο ή περισσ τερων λέξεων, πως λογογράφος < λ γος + γράφω, σ νθετα σχηματίζονται και με τη χρήση αχώριστων μορίων ως α συνθετικών, πως καρπος < - στερ. μ ρ. + καρπ ς. Με τις διαδικασίες τ σο της παραγωγής σο και της σ νθεσης εμπλουτίζεται σημαντικά το λεξιλ γιο της γλώσσας. Οι λέξεις γενικά διαιρο νται σε απλές και σε σ νθετες. Το σ νολο των απλών και των σ νθετων λέξεων που σχηματίζονται απ την ίδια ρίζα λέγονται ομ ρριζες. Με τον ρο ρίζα εννοο με το τμήμα εκείνο που αποτελεί τη άση για το σχηματισμ λων των λέξεων μιας και της αυτής ομάδας και έχει πάντα την ίδια σημασία. Η έννοια της ρίζας είναι ευρ τερη απ την έννοια του θέματος. Μπορεί μως κάποτε το θέμα να συμπίπτει με τη ρίζα. Συνήθως αρκετά θέματα παράγονται απ ρίζες με την προσθήκη προθημάτων και επιθημάτων. Ας λά ουμε την ακ λουθη ομάδα λέξεων: γράφ-ω, γραφ-ή, γραφ-ε ς, γραφ-ε ον, γραμ-μή, γράμ-μα (γεν. γράμματ-ος), γραμματ-ε ς κ.ά. Το αρχικ τμήμα γραφ-, απ το οποίο παράγονται με μορφοφωνολογικο ς καν νες λες οι λέξεις της ομάδας αυτής, λέγεται ρίζα. Απ τη ρίζα γραφ- γαίνουν τα θέματα γραφ-, γραμ-, γραμματ- κτλ. 2. Παραγωγή ουσιαστικών Tα ουσιαστικά παράγονται απ : άλλα ουσιαστικά επίθετα ρήματα (παιδάριον < πα ς) ( πιστία < πιστος) (πομπ ς < πέμπω) Ουσιαστικά παράγωγα απ άλλα ουσιαστικά Tα ουσιαστικά που παράγονται απ άλλα ουσιαστικά διακρίνονται στις ακ λουθες κατηγορίες: Yποκοριστικά: Έτσι ονομάζονται τα παράγωγα ουσιαστικά που παριστάνουν μικρ 31

28 αυτ που σημαίνει το πρωτ τυπο, είτε επειδή είναι αληθινά μικρ είτε επειδή λέγεται χαϊδευτικά ή για χλευασμ ή για καταφρ νηση. Συνήθεις καταλήξεις υποκοριστικών είναι οι εξής: -άριον, -ιον, -ίδιον, -ίς, -ίσκος, -ίσκη, - δριον, - λλιον, πως νθρωπος νθρωπάριον, ξίφος ξιφίδιον, ν σος νησ ς κ.ά. Περιεκτικά: Έτσι λέγονται τα παράγωγα ουσιαστικά που σημαίνουν το μέρος που περιέχει πολλά απ εκείνα που δηλώνει η πρωτ τυπη λέξη ή πολλά μοια που ρίσκονται στο ίδιο μέρος. Οι κυρι τερες καταλήξεις των περιεκτικών είναι οι εξής: - ν ( λαία λαιών), -ε ν (περιστερ περιστερεών), -ι (στρατ ς στρατιά). Τοπικά: Έτσι λέγονται τα παράγωγα ουσιαστικά που δηλώνουν τον τ πο που μένει ή δρα το πρ σωπο που σημαίνει το πρωτ τυπο. Οι συνηθέστερες καταλήξεις των τοπικών είναι οι ακ λουθες: -ιον (γυμνασία [= γ μναση] γυμνάσιον), -(ε) ον (χαλκε ς χαλκε ον απ το χαλκέ-ιον). Μεγεθυντικά: Έτσι λέγονται τα παράγωγα ουσιαστικά που δηλώνουν εκείνον που έχει σε υπερ ολικ μέγεθος αυτ που σημαίνει το πρωτ τυπο. Τα μεγεθυντικά έχουν κυρίως σημασία περιγελαστική. Οι πιο συνήθεις καταλήξεις τους είναι οι εξής: -ων (γεν. -ωνος): γαστ ρ (γεν. γαστρ ς) γάστρων (= κοιλαράς). -ίας: μέτωπον μετωπίας (= αυτ ς που έχει μεγάλο μέτωπο). Πατρωνυμικά: Έτσι ονομάζονται τα ουσιαστικά που παράγονται απ κ ριο νομα πατέρα ή μητέρας ή άλλου προγ νου και σημαίνουν το γιο, τη θυγατέρα ή γενικά τον απ γονο. Αυτά έχουν τις ακ λουθες καταλήξεις: -δης: A νείας A νειάδης. -άδης: Aσκληπι ς Aσκληπιάδης. -ιάδης: Λαέρτης Λαερτιάδης. -ίδης: Δανα ς Δανα δης. (-είδης): Aτρε ς Aτρείδης (απ το Aτρε-ίδης). (-οίδης): Λητ Λητοίδης (απ το Λητο-ίδης). -ίων: Kρ νος Kρονίων (= ο γιος του Kρ νου, ο Δίας). Γονεωνυμικά: Έτσι λέγονται τα παράγωγα ουσιαστικά που σημαίνουν νεογν ζώου ή μικρ κατά την ηλικία ζώο κάποιου είδους. Η παραγωγική τους κατάληξη είναι -ιδε ς, πως ετ ς ετιδε ς. Εθνικά: Έτσι λέγονται τα ουσιαστικά που παράγονται απ κ ρια ον ματα χωρών, π λεων και γενικά τ πων και σημαίνουν εκείνον που κατάγεται απ κάποιον τ πο ή που ανήκει σ αυτ ν. Οι παραγωγικές τους καταλήξεις είναι οι εξής: -ιος: Zάκυνθος Zακ νθιος. (-α ος): Aθ ναι Aθηνα ος (απ το Aθηνά-ιος). (-ε ος): Aργος Aργε ος (απ το Aργέσ-ιος Aργέ-ιος). 32

29 (- ος): K ς K ος (απ το Kώ-ιος). -ε ς: Mέγαρα Mεγαρε ς. -ν ς: Aσία Aσιαν ς. -αν ς: Σάρδεις Σαρδιαν ς. -ην ς: K ζικος Kυζικην ς. - νος: Aκράγας Aκραγαντ νος. -της: Tεγέα Tεγεάτης. -άτης: Γ θειον Γυθεάτης. -ιάτης: Σπάρτη Σπαρτιάτης. -ήτης: A γινα A γινήτης. -ίτης: Στάγειρα Σταγιρίτης. -ώτης: Σικελία Σικελιώτης. -ήσιος: Iθάκη Iθακήσιος. Παρώνυμα: Έτσι λέγονται τα παράγωγα ουσιαστικά που σημαίνουν πρ σωπο σχετικ μ εκείνο που δηλώνει η πρωτ τυπη λέξη ή πρ σωπο που ανήκει σ αυτ. Έχουν τις εξής παραγωγικές καταλήξεις: -ε ς: ππος ππε ς. -της: δ μος δημ της. -έτης: ο κος ο κέτης. -ίτης: τέχνη τεχνίτης. -ώτης: δεσμ ς δεσμώτης. -ιώτης: ν σος νησιώτης. Ουσιαστικά παράγωγα απ επίθετα Tα ουσιαστικά που παράγονται απ επίθετα είναι (θηλυκά ή ουδέτερα) αφηρημένα ουσιαστικά και σημαίνουν ιδι τητα. Oι κυρι τερες παραγωγικές καταλήξεις σ αυτά είναι οι εξής: α) -ία (παροξ τονα). Tα παράγωγα αυτά ουσιαστικά προήλθαν κυρίως απ δευτερ κλιτα επίθετα σε -ος, πως πιστος πιστία, κακ ς κακία. Aναλογικά προς αυτά σχηματίστηκαν αφηρημένα ουσιαστικά και απ μερικά τριτ κλιτα επίθετα, πως ε δαίμων ε δαιμονία. ) -εια (προπαροξ τονα). Aυτά προήλθαν κυρίως απ τριτ κλιτα σιγμ ληκτα επίθετα σε -ης, -ης, -ες, πως ληθ ς λήθεια. Aναλογικά προς αυτά σχηματίστηκαν παράγωγα ουσιαστικά και απ δευτερ κλιτα επίθετα σε -ος, πως οηθ ς οήθεια. γ) -οια (προπαροξ τονα). Aυτά προήλθαν απ συνηρημένα επίθετα της κλίσης σε -οος -ους, πως ε νοια απ το ε νοος - ε νους. 33

30 δ) -ος (ουδ. γ κλίσης). Αυτά προήλθαν απ τριτ κλιτα επίθετα σε - ς, -ε α, -, πως αθ ς άθος. ε) -σ νη. Aυτά προήλθαν απ επίθετα δευτερ κλιτα και απ επίθετα τριτ κλιτα σε -ων, πως δίκαιος δικαιοσ νη, σώφρων σωφροσ νη. στ) -της. Αυτά σχηματίστηκαν απ τριτ κλιτα επίθετα σε - ς, -ε α, -, πως αρ ς αρ της. ζ) -άς. Αυτά προήλθαν απ αριθμητικά επίθετα, πως δ ο δυάς. Ουσιαστικά παράγωγα απ ρήματα Tα ουσιαστικά που παράγονται απ ρήματα σημαίνουν: α) Tο πρ σωπο που ενεργεί. Oι σχετικές παραγωγικές καταλήξεις είναι: -ε ς, πως γράφω γραφε ς. - ς, πως τρέφω τροφ ς. -μών, πως γο μαι γεμών. -άς, πως φε γω φυγάς. -της, πως ργάζομαι ργάτης. -τήρ, πως καλ κλητήρ. -τωρ, πως λέγω ήτωρ. ) Tην ενέργεια, το πάθος ή την κατάσταση. Oι σχετικές παραγωγικές καταλήξεις είναι: -σις, πως λ ω λ σις. -σία, πως ργάζομαι ργασία. -ή, πως γράφω γραφή. -ά, πως γείρω γορά. -ία, πως μαίνομαι μανία. -εία, πως δουλε ω δουλεία. -ος, πως τρέμω τρ μος. -μ ς, πως δ ρομαι δυρμ ς. -(ε)τ ς, πως τίκτω τοκετ ς. γ) Tο αποτέλεσμα της ενέργειας. Oι σχετικές παραγωγικές καταλήξεις είναι: -μα, πως δρ ω δρυμα. -μή, πως γράφω γραμμή. -ος (ουδ. γ κλίσης), πως λανθάνω λάθος. δ) Tο ργανο ή το μέσο μιας ενέργειας. Oι σχετικές παραγωγικές καταλήξεις είναι: -τρον ή -θρον, πως ρ ροτρον, κλείω κλε θρον. -τρα ή -θρα, πως ξ ω ξ στρα, πο αίνω πο άθρα. -τήρ, πως ζώννυμι ζωστήρ. -τηρία, πως αίνω ακτηρία. 34