کیفیت داده های آماری

Transcript

1

2 دانشگاه علوم پزشکی و خدمات درمانی تبریز مرکز کشوری مدیریت سالمت )NPMC( عنوان دوره: کیفیت داده های آماری گردآورنده: زینب صنم نو پاییز 1396 ب

3 فهرست مطالب صفحه عنوان مقدمه... 5 تعریف کیفیت آماری... 9 تاریخچه و روند شکل گیری مفهوم کیفیت اجزا و مولفه های اصلی سازنده نظام کیفیت آماری چارچوب کیفیت آماری آمار اروپا چارچوب کیفیت آماری ادارهی آمار کانادا ) چارچوب کیفیت آماری در صندوق بین المللی پول ( چارچوب کیفیت آماری در سازمان چارچوب کیفیت آماری بانک مرکزی اروپا چارچوب ملی کیفیت آماری ( ) کمیسون آمار سازمان ملل سیستم های مدیریت کیفیت در مؤسسات آماری سیستم مدیریت جامع کیفیت و ایزو سیستم بازرسی آماری سیستم بازنگری همتراز مقایسه سیستم های مدیریت کیفیت عملکرد مرکز آمار ایران در مدیریت کیفیت آمار روش پیشنهادی به منظور ارزیابی کیفیت طرح های نمونه گیری کارگاهی یک مثال کاربردی از گزارش مدل کیفیت )طرح جمع آوری آمار کشتار دام در کشتارگاه های کشور( داده کاوی و کاربرد آن در کیفیت داده ها بحث و نتیجه گیری منابع ت

4 عنوان دوره: کیفیت داه های آماری اهداف درسی دوره: از شرکت کنندگان در این دوره انتظار می رود پس از پایان دوره آموزشی: با تعاریف و مفهوم کیفیت داده های آماری آشنا شوند. با تاریخچه و روند شکل گیری مفهوم کیفیت آشنا شوند. با سیستم های مدیریت کیفیت در مؤسسات آماری آشنا شوند. با عملکرد مرکز آمار ایران در مدیریت کیفیت آمار آشنا شوند. گروه هدف: کارشناسان آمار مدت دوره: 30 ساعت ث

5 1- مقدمه اهمیت مساله کیفیت داده موضوعی بدیهی و آشکار است اما اگر یک سری داده در مقابل کسی گذاشته شود وی نمی تواند در مورد با کیفیت بودن آن یا صحت و درستی آن قضاوت درستی داشته باشد. هنگامی که از مردم درباره کیفیت داده پرسش می شود اکثر آن ها تنها به دقت آن توجه می کنند. در حالی که تعریف کیفیت داده به دقت بسیار ساده است. در کیفیت داده ابعاد دیگری مطرح است که دقت تنها یک از آن ها است. امروزه زمزمه های فراوانی پیرامون کیفیت آمارها به گوش می رسد. اغلب کارشناسان آمار در این باره صحبت می کنند. هیچ کس مخالف کیفیت نیست. بحث در مورد آمارها در وهلهی اول کمی گنگ به نظر می رسد و این امر موجب می شود که افراد تا حدودی درباره کیفیت آمار دچار سردرگمی شوند. بدون شک کیفیت امر بسیار مهمی در زمینه داده های آماری است و یک موضوع چند بعدی و جامع االطراف است. اهمیت نظام های اطالعاتی و میزان کارایی و اثربخشی آن ها در سازمان های تابعه بستگی به میزان کیفیت اطالعات و داده های جاری در آن ها دارد. با افزایش پیچیدگی در بعد اجتماعی و اقتصادی وابستگی تصمیم گیرندگان در ادارات و سازمان های دولتی و بنگاه های تجاری به آمارها برای تصمیم گیری افزایش یافته است. به همین دلیل ادارات و مراکز ملی آمار در موقعیتی قرار گرفته اند که الزم است دربازه کیفیت داده های آماری تولیدی خود جدی باشند. در واقع اداره های ملی آماری و سازمان های بین المللی آماری از اواسط 5

6 دهه 1980 با توجه بیشتری به مدیریت کیفیت داده به دلیل متفاوت بودن سطح مورد انتظار کیفیت آماری گروه های متفاوت کاربران و تفاوت روش تامین نیازهای کیفیتی از کشوری به کشور دیگر بر اساس سطح توسعه آماری آن کشورها جامعه بین المللی در تعریف جنبه های نظری ارزیابی کیفیت آماری با مشکل مواجه شده است. در سال های اخیر آمارها به طور گستردهای از طرف کاربران مورد استفاده قرار می گیرند و داده های آماری با بهترین کیفیت برای آنها اهمیت فراوانی دارد. سازمان های آماری نیز تالش می کنند که داده های آماری را مطابق با نیاز مشتریان تولید کنند. در گذشته مفهوم کیفیت تنها به درستی داده ها محدود می شد ولی امروزه کیفیت داده ها یک مفهوم چند بعدی است و ابعادی چون مرتبط بودن به موقع بودن تفسیر پذیری و در دسترس بودن برای کاربران اهمیت زیادی دارد. سازمان های آماری برای پاسخ به نیازهای مشتریان و بهبود داده های آماری و خدمات ارائه شده مدل مدیریت کیفیت کل را در سازمان مستقر می کنند. در این سازمان ها باید به طور مداوم کیفیت داده های آماری به کاربران گزارش و فرآیند تولید آمارها کنترل شود. در حال حاضر یکی از مهم ترین مشکالت مسئوالن کشور برای برنامه ریزی و تصمیم گیری اقتصادی اجتماعی و فرهنگی کمبود داده و ارقام گویا و قابل اعتماد است. این معضل از دیرباز و از شروع برنامه ریزی در ایران به عنوان یک عامل بازدارنده وجود داشته است و اکنون با گذشت چند دهه هنوز از آن به عنوانی یکی از مهم ترین مشکالت برنامه ریزی در کشور یاد می شود. یکی از دالیل کمبود داده در این زمینه ساختار نارسای نظام آماری کشور است که موجب شده تا کمتر آمار و ارقام دقیق بی طرف و به هنگام در اختیار برنامه ریزان و محققین قرار گیرد و ارقام و آمار موجود 6

7 در کشور نیز تکافوی نیاز مسئوالن و برنامه ریزان را نکند. به طور کلی چنان چه داده های مورد نظر از سطح کیفیتی پایینی برخوردار باشند سازمان ها را در سه سطح عملیاتی تکنیکی و استراتژیکی با مشکل مواجه خواهند کرد. تحلیل و تجزیه و آوری جمع برای که زیادی تالشهای و هزینه اینکه علیرغم داده صرف می شود در حال گیری تصمیم جهت کافی استاندار سطح از ها سازمان از بسیاری های داده حاضر برخوردار نیستند. با وجود این که در جهان امروز نرم افزارهای قدرتمند آماری وجود داشته و امکان تحلیل های آماری با ضریب اطمینان باالی وجود دارد اما با این امر و با وجود داده های آشفته و غیر دقیق فایده چندانی ندارد. سازمانی هر بقای برای و دارند را آب حکم سازمان در ها داده که است حالی در ا نی ضروری اهمیت از آب کیفیت بررسی که گونه همان دیگر سوی از هستند. دوچندانی و چنان است برخوردار نظر مورد آب چه استانداردهای الزم را نداشته باشد در بگیرد را انسان هزار چندین جان تواند می اطالعات و ها داده که صورتی به ادامه حیات قادر سازمان نباشد برخوردار الزم کیفیت از سازمان نخواهد بود. کیفیت داده یک ویژگی مهم و ضروری برای هر پایگاه داده است چرا که در هنگام ترکیب و یکپارچگی داده ها تضمین سالمت و صحت داده ها از الزمه های اساسی مدیریت کیفیت داده است. پژوهشگران حوزه کیفیت در تالشند تا موضوع و اهداف مورد نظر در اندازه گیری کیفیت داده را توسعه ببخشند. 7

8 داده ها زمانی با کیفیت خواهند بود که متناسب با مساله مورد نظر در عملیاتی مشخص به کار تصمیم توسط امر ا نی شوند. گرفته مجریان دیگر و آماری مراکز گیرندگان مشخص در خواهد شد. تولیدات روزانه کارخانجات زمانی محصول با کیفیت تلقی خواهد شد که متناسب با استانداردهای از پیش تعیین شده باشد. محصوالت که هنگامی پس با مطاابق استانداردها باشد موفقیت حاصل شده است. جهت بهبود کیفیت داده ها و ارتقاء آن ها در قدم اول نیاز است یک تعریف جامع و مانع از "کیفیت" ارائه شود تا بتوان در چارچوب تعریف ارائه شده اهداف مورد نظر را پیگیری و اجرا کرد. ) و تاس ( واژه کیفیت از لحاظ لغوی از واژگان التین کویوتوس ( "چه ) به معنی نوع" و "چه کسی" ریشه گرفته است. در فرهنگ های انگلیسی )وبستر کمبریج( کیفیت را اندازهی انطباق ویژگی ها با استانداردها ویژگی های ضروری و یا اندازهی خوبی و یا بدی یک چیز معنی کرده اند. در فرهنگ های پارسی نیز آن را به معنی چگونگی یا چونی یک چیز دانسته اند )عمید معین(. پس از جنگ جهانی دوم نیز به دلیل شتاب گرفتن پیشرفت و توسعه جهانی مفهوم کیفیت محصوالت )کاال و خدمات( نیز به سرعت گسترش روزافزون یافته و در قالب دانش هایی چون مهندسی کیفیت و یا مدیریت کیفیت نمودی بسیار پررنگ و اهمیتی فراوان پیدا کرده است. کیفیت امروزه به یک دانش و مهارت کلیدی تبدیل شده است. 8

9 2- تعریف کیفیت آماری در دو دههی گذشته برخی مؤسسات ملی وبین المللی تعریف کیفیت آماری را بیان کردند اما هنوز توافقی در زمینهی مفهوم عبارت کیفیت وجود ندارد. با وجود این در حال حاضر برخی از کشورها در مورد "بهبود کیفیت آماری" به مفهوم "افزایش مطلوبیت کل کاال و خدمات آماری تا سطحی که رضایت کاربران آن ها را فراهم نماید" اشتراک نظر دارند. در مبحث کیفیت آماری به طور عمده خطای نمونه گیری مورد توجه آمارشناسان است. اما کیفیت آماری تنها شامل خطای نمونه گیری نیست و ابعاد یا مؤلفه های مختلفی را در بر می گیرد. به عبارت دیگر کیفیت در آمار رسمی یک مفهوم چند بعدی است. کیفیت آمارهای رسمی طی سال های اخیر به طور فزاینده ای موضوع مورد بحث کارشناسان و آمارشناسان کشور است و اخیرا با تعریف کارگروه "بهبود کیفیت آمارها" در برنامهی ملی آمار مرکز آمار ایران قدم های اولیه را برای بهبود کیفیت آمارها برداشته است. مرکز آمار ایران به عنوان بزرگترین تولید کنندهی آمار در کشور از یک طرف و نیز ستون و رکن اصلی در نظام آماری کشور از طرف دیگر در این زمینه تحت فشار است تا با اتخاذ روش های مناسب تولیدات آماری خود را با کیفیت باال ارائه کند و همچنین نظارت و هدایت مطلوب در زمینهی ارتقای کیفیت آمارهای دستگاه های اجرایی را به منصه عمل برساند. اگر بخواهیم کیفیت را با واژه های مترادف معنی کنیم می توان از واژه های "صحت" یا "قابل اعتماد" و "معتبر" نام برد اما در حقیقت 9

10 مفهوم کیفیت گسترده تر از معنای واژه های فوق است. بهترین تعریفی که از کیفیت به عمل آمده است تعریف ایزو 8402 است: "مجموعه ای توام از جنبه ها یا ویژگی های تولید یا خدمت معین که پاسخگوی نیازهای معین 1 تصریح شده یا تصریح نشده ای باشد". تعریف فوق یک تعریف کلی و در عین حال جامع و مانع از کیفیت است که دو عنصر اصلی آن کاربر و نیاز وی است. بر این اساس مفهوم کیفیت در آمار به نوعی در ارتباط با نظر و جلب رضایت استفاده کنندگان از آمار قرار دارد و تامین نیاز کاربران آمار تعیین کننده سطح کیفیت آن خواهد بود. تامین نیاز 2 کاربران ترکیبی از ابعاد و ویژگی های ذیل را می طلبد. اداره آمار اتحادیه اروپا معیارهای سنجش کاربران را به صورت زیر معرفی می کند: مرتبط بودن )با نیاز( )Relevance( آمارها باید در جهت تامین نیاز کاربران باشد. بنابراین شرط اول شناخت نیازها و انتظارات کاربران است. تاکید در تعیین اولویت های آماری در واقع توجه به این جنبه از کیفیت آمار است. اولویت های آماری در ارتباط با نیازهای اصلی و اولیهی کاربران تعریف می شود. ارزیابی طرح های 1 ISO norm 8402: " The totality of features and characteistics of a product or service that bear its ability to satistify stated or implied needs". 2 EUROSTAT 10

11 آماری در دست اجرا طرح های گذشته و برنامه های آماری آینده اگر بر پایه دیدگاه های کاربران انجام شود می تواند گام بسیار مهمی در راستای بهبود کیفیت آمارها تلقی شود. هر طرح آماری که انجام می شود باید در پاسخ به نیازهای مستقیم و مشخص کاربران باشد. تضمین "مرتبط بودن" از آن جهت مهم است که کلیه برنامه های سازمان و برآورد سایر خروجی ها وابسته به آن است. از آن جایی که نیازها در طول زمان رشد پیدا می کنند این به طور باید فرآیند پیوسته مورد بازنگری قرار گیرد تا با نیازهای سازمان منطبق باشد. در این انطباق محدودیت هایی وجود دارد. به عنوان مثال م یتوان به وابستگی متقابل بین برنامه های مختلف اشاره کرد. در بسیاری از موارد داده های مربوط به یک برنامه از برنامه دیگر تغذیه می شود. داده های مربوط به فروش سالیانه در یک کشور از محل داده های مربوط به تولید ناخالص ملی استفاده می شود. بنابراین اثر انطباق یک برنامه بر سایر برنامه ها را نیز باید در نظر گرفت. ) درستی ( منظور از درستی آمار صحت و دقت آن است به طوری که برآوردها با مقادیر واقعی که البته ناشناخته هستند حتی االمکان نزدیک شود. یعنی فاصلهی مقادیر برآورد شده با مقادیر واقعی به حدااقل برسد. این ب عد در حقیقت خطای نمونه گیری شده و نمونه گیری نشده را در بر می گیرد. در آمارگیری های نمونه ای میزان خطای نمونه گیری قابل محاسبه است. کاهش هرچه بیشتر این 11

12 خطا موجب افزایش دقت داده های آماری و بهبود کیفیت در آمار است. ارزیابی صحت و دقت داده ها مستلزم ارائهی تحلیلی از خطای کل با حداکثر برآوردهای ممکن است. در فرآیند مدیریت کیفیت داده تضمین درستی به شناسایی و کنترل خطاهای بالقوه می پردازد. به عبارت دیگر از طریق فرآیند تضمین درستی از ورود داده های مخرب جلوگیری به عمل می آید. هرچه دقت و درستی بیشتری در جمع آوری داده ها لحاظ شود بالتبع هزینه بیشتری بر سازمان وارد خواهد شد. در حالی که شاید سازمان نتواند از عهده این هزینه ها برآید و متناسب با بودجه اختصاصی او نباشد. پس کیفیت دقت داده ها باید متناسب با نیاز سازمان و بودجه مالی آن باشد. شاید وابسته بودن کیفیت داه ها به دقت و درستی به خودی خود مسأله کوچکی باشد که مدیر عملیاتی در فرآیند جمع آوری داده ها باید با آن توجه کرد. اما تضمین درستی آن جایی اهمیت ویژه پیدا می کند که جمع آوری داده ها مستلزم صرف هزینه و انرژی باالیی بوده و چنان چه به آن توجه نشود موجبب اتالف منابع خواهد شد. بنابراین دقت و درستی داده ها اهمیت واالیی در مدیریت کیفیت داده داشته که باید در مراکز آماری لحاظ شود. الزم به ذکر است هر چقدر تالش شود باز نمی توان از رخداد کلیه خطاها در داده ها جلوگیری به عمل آورد. در این هنگام باید به این سئوال پاسخ داده شود که متغیر اصلی و هدف در ارائه داده ها چیست در جمع آوری داده های مورد نظر چه میزانی از دقت الزم است با پاسخ به سواالت فوق می توان به صورت هدفمندتر به درستی پرداخت. تضمین فرآیند 12

13 ) به موقع بودن ( آمارها تنها زمانی مفید و موثر خواهند بود که به هنگام باشند و طبق برنامهی زمانی از پیش تعیین شده و سر وقت منتشر شوند. اطالعات حاصل از داده ها زمانی قابل ارجاع خواهند بود که دوره داده ها به تأخیر نیفتاده باشند و هم چنین تاریخ و زمان داده ها مشخص باشند. به عبارت دیگر عنصر به هنگام بودن بر این مسأله تأکید می کند که بین رخداد پدیده ها و توصیف آن ها نباید زمان زیادی بگذرد. به گزارش مرکز ملی آمار استرالیا عنصر به هنگامی در موارد زیر بر پایگاه داده اثر می گذارد: هنگامی که کاربر نیاز به داده های گذشته است. سال جاری دارد ولی داده های حاضر مربوط به دو سال هنگامی که کاربر نیاز به داده هایی در دوره خاص دارد ولی داده های حاضر مربوط به دوره ای دیگر است. در مدیریت به هنگام بودن داده ها بر این نکته تأکید می شود که باید داده ها را هرچه زودتر از تاریخ فعلی شان منتشر کرد. این امر فقط به کاربران کمک نمی کند بلکه این امر سبب ایجاد رویکردی می شود که موجب بهبود تصمیم ها حفظ چارچوب کیفیت و افزایش بهره وری می شود.الزم به ذکر است که با کسب موفقیت در انتشار به هنگام داده ها اندازه گیری عملکرد مطلوب تر خواهد شد. 13

14 به هنگام بودن به حداقل تأخیر برای در دسترس قرار دادن داده ها می پردازد. متغیر به هنگام بودن داده ها از ارتباط داده ها با نیاز سازمان نشأت می گیرد. در مدیریت به هنگام بودن به این سوال پاسخ داده می شود که داده ها با چه فاصله زمانی و یا با چه سرعتی بعد از پایان دوره مرجع برای اطالع رسانی یا پردازش های بعدی در دسترس قرار می گیر پاسخ دادن به سوال بسته به نرخ تغییرات پدیده ها و فراوانی آن ها دارد. ) دسترسی آسان و شفافیت ( بیشترین ارزش آمار هنگامی است که کاربران به راحتی و به سهولت به آنها دسترسی داشته باشند و بتوانند اطالعات مورد نیاز خود را به فرم دلخواه با مستندات و مدارک کافی در اختیار بگیرند. یکی از وظایف تولید کنندگان آمار این است که در تفسیر داده ها و استفاده از آن ها کمک های الزم را به کاربران ارائه کنند. شفافیت به معنای ایجاد شرایط و تمهیداتی است که کاربران آماری بتوانند به آسانی انبوهی از داده ها و اطالعات آماری و مفاهیم و تعاریف آن ها را درک و فهم کنند. مراکز آماری باید این اطمینان را حاصل کنند که داده های مورد نیاز سازمان ها را تولید و بدون دشواری در اختیار آن ها قرار خواهند داد. این عنصر بر قابلیت دسترسی داده های با کیفیت اشاره دارد. هم چنین آن ها باید داده ها را به صورت قابل فهم به صورت ساده و به دور از تکلف منتشر کنند. عدالت انتشار اطالعات بحث جدی و مهمی است که در این عنصر مطرح می شود. مراکز ملی آمار به عنوان متولیان انتشار 14

15 اطالعات باید اجازه دسترسی به داده های کالن و خرد را برای اهداف تحقیقیاتی نیز میسر کنند. در حقیقت این امر باید جزئی از سیاست های مراکز باشد. هم چنین شفافیت و روشنی داده های آماری به میزان قابل توجهی بستگی به نحوه انتشار داده های آماری دارد. ارائه خالصه ای از گزارش های آماری می تواند در کیفیت گزارش ها مؤثر باشد. انتشار گزارش های آماری در قالب وب موجب سهولت در دسترسی به اطالعات شده و برای کاربران نسبت به فرمت های چاپی آماری ترجیح دارد. برای بسیاری از کاربران حرفه ای این تمایل وجود دارد که به پایگاه های اینترنتی مراجعه کنند چرا که امکان جستجوی داده های مورد نیاز آنان وجود دارد که بر اساس آن بتوانند تحلیل خود را ارائه کنند. ) مقایسه پذیری ( داده های آماری باید توانایی و قابلیت مقایسه با داده های سایر منابع را از نظر زمانی و جغرافیایی در سطح قابل قبول در خود داشته باشند تا بتوان بیشترین فایده را برای آن متصور بود. ) انسجام ( بین داده های آماری باید روابط منطقی و ساختاری برقرار باشد. این ویژگی زمانی مهیا می شود که طرح های آماری از منبع واحدی در زمینهی تعریف طبقه بندی ها و استانداردهای آماری تغذیه 15

16 شوند. انسجام به معنای ایجاد شایستگی الزم برای داده های آماری است تا در مواقع نیاز بتوان آن ها را ترکیب نمود و هم چنین کاربران و متقاضیان در زمینه های متفاوت بتوانند از آن استفاده کنند. مراکز ملی آمار باید داده هایی را منتشر کنند که از قابلیت انسجام درونی برخوردار باشند حتی اگر داده های مورد نیاز از چند منبع متفاوت به دست آمدند. اگر خروجی داده های آماری از انسجام درونی برخوردار باشند ترکیب آن ها ار روایی الزم برخوردار خواهد بود. در توصیفی دیگر در تضمین انسجام هدف آن است مه اگر داده های مورد نظر از منابع متفاوتی جمع آوری شده اند یک پدیده را توصیف کنند. ) جامعیت ( موضوع آمارهایی که منتشر می شود ضمن آن که باید منعکس کننده نیازها باشد و اولویت کاربران را در نظر داشته باشد باید به کامل ترین شکل ممکن به کاربران ارائه شود و در این راه نباید محدودیتی در نظر گرفته شود. جامعیت در مفهوم خود به پوشش نیازها در تمام سطوح باز می گردد. "جامعیت" آمار در واقع ادامه بحث "مرتبط یودن" است. جامعیت عنصری است که تضمین کننده گستره و عمق داده ها است. جامعیت بیان می کند که داده ها باید جامع و مانع باشند. عنصر جامعیت در کیفیت داده به آن معنا است که هیچ رکورد و داده ای نباید از دست برود. در بسیاری از روش های پیمایشی جهت جمع آوری داده و نمونه بسیاری از 16

17 داده ها از بین می رود. به عنوان مثال در بسیاری ار نمونه ها بعضی از موارد بدون پاسخ می مانند و رها می شوند. در این موارد می توان گفت که داده ها دچار فقدان کیفیت هستند. در بسیاری از پایگاه های داده همانند پایگاه های اطالعاتی مالی فقدان و از دست رفتن داده می تواند دچر مشکالت و پیامدهای نابهنجاری شود که به آسانی قابل جبران نیست.هم چنین در بسیاری از پایگاه های دولتی و حکومتی از دست رفتن داده آثار مخربی را به همراه دارد. نکتهی بسیار مهم آن است که ویژگی های هفت گانهی کیفیت مجزا و مستقل از یکدیگر هستند. روشن ترین مثال ارتباط بین و "درستی" "به وقت بودن" داده ها است. اگر زمان انتشار و استخراج داده ها به جلو انداخته شود امکان آن وجود دارد که از دقت نتایج کاسته شود. اهمیت ابعاد کیفیت در داده های آماری به نحوی است که اولویت گذاری در هر مورد از ویژگی های هفت گانه فوق می باید به طور جداگانه و مجرد و با توجه به ویژگی مربوط به خود انجام شود. برای برخی آمارگیری ها ممکن است ویژگی "به وقت بودن" در اولویت باشد مانند آمارگیری های اقتصادی و در سایر طرح های آماری ممکن است "درستی" و یا دقت داده ها در اولویت قرار گیرد. عالوه بر ابعاد هفت گانه ذکر شده در باال داده ها باید قابلیت نفسیرپذیری داشته باشند. منظور از تفسیر داده ها آن است که داده ها باید به گونه ای باشد که کاربر بتواند داده ها را به آسانی درک کرده و آن ها را تبدیل به اطالعات کند. همچنین کاربر بتواند آن ها را تجزیه و تحلیل نماید تا پاسخگوی نیازهای سازمان باشد. کسب اطالعات الزم و فهم اطالعات آماری در پیگیری اهداف زیر حاصل می شود: 17

18 طبقه بندی و مفهوم سازی داده های جمع آوری شده روش مناسب جهت جمع آوری و تکمیل داده ها اندازه گیری دقیق داده ها مراکز آماری باید تالش کنند تا تفسیر داده های جمع آوری شده برای کاربران قابل فهم بوده و در آن اصطالحات تخصصی و مبهم به کار برده نشده باشد. الزم به ذکر است که به هنگام بودن تفسیر داده ها از به هنگام بودن داده ها جدا است. ارزیابی کارآمدی و اثربخشی تفسیر داده ها از نظر کاربردی نیز نکته ای است که باید به آن توجه شود. نیروی انسانی و بودجه از دیگر مسائل مهم در ارتباط با کیفیت آمارها است. هر چند که هزینه ها در مجموعه ابعاد و یا ویژگی های کیفی آمارها جایی ندارد اما هزینه ها می توانند در ابعاد کیفی تولید آمار تاثیرگذار باشد. کمبود بودجه در هر مورد می تواند به عنوان یک عامل محدود کننده و به عنوان تنگنا تلقی شود. زمانی که بودجه پایین باشد کیفیت داده های آماری نمی تواند باال باشد. افزایش و ارتقای سطح کیفی داده های آماری به عنوان یکی از پیش نیازهای مهم در سیاست های آماری جدید است. از لحاظ صرفه و فایده افزایش کیفیت آمارها با تخصیص بودجه و تجمل هزینه های کافی به اعمال سیاسیت های صرفه جویی که داده هایی با کیفیت پایین تولید می کند ترجیح دارد. از بررسی ادبیات حوزه مدیریت کیفیت داده به حیاتی بودن نقش کیفیت داده ها در کلیه عرصه های سازمان علی الخصوص حوزه تصمیم گیری مدیریان پی برده خواهد شد. پیچیدگی های 18

19 محیطی سرعت تغییرات کمبود منابع و سرمایه ها و... همگی از برجسته بودن نقش کیفیت داده ها و آمارها در عرصه مدیریت کشور خبر می دهند. ضمن آن که هرچند در پژوهش های گذشته به مسأله کیفیت داده پرداخته شده است اما ابعاد و مؤلفه های مدیریت کیفیت داده مورد غفلت واقع شده و پژوهشی مدون پیرامون تحلیل عناصر آن انجام نشده است. این امر موجب آن شده است که موضوع کیفیت داده ها به مسأله ای انتزاعی تبدیل شده که در نتیجه آن مدیران نتوانند به طور شایسته به پیاده سازی اصول چارچوب ملی تضمن کیفیت داده در سازمان های خود بپردازند. تاریخچه و روند شکل گیری مفهوم کیفیت در داده های -3 آماری جستجو در منابع پایگاه های اطالعاتی نشان می دهد کیفیت اطالعات و داده ها از جمله مباحثی است که حدودا از اواخر دهه 80 میالدی و به ویژه پس از ایجاد پایگاه های اطالعاتی و انباره های داده در بسیاری از سازمان ها مورد توجه واقع شد. از سال که توسط شانون اطالعات به عنوان "چیزی که عدم قطعیت را کاهش می دهد" تعریف شد تا کنون تعاریف مختلفی از اطالعات در بافت ها و زمینه های مختلف ارائه شده است. 3 Shannon 19

20 4 چن )2009( نیز در این راستا به بررسی تفاوت داده و اطالعات می پردازد. او با استفاده از تعاریف الحکیمف به بیان دیدگاه های عمومی مورد قبول درباره واژه های "داده" و "اطالعات" پرداخته و اشاره می کند مواردی در بازه موجودیت ها حوادث و تراکنش های ثبت شده طبقه بندی شده و ذخیره شده که برای انتقال معنای خاصی نباشد را داده گویند. داده ها می تواند عددی الفبایی شکل صدا یا تصویر باشند. داده هایی که به روشی معنادار برای گیرنده دسته بندی شده باشد "اطالعات" نامیده می شود. در واقع از نظر او اطالعات چیزی را مورد تایید قرار می دهد که گیرنده می داند یا ممکن است با دانستن آن غافلگیر شود. او در این رابطه اشاره می کند که این تعاریف رابطه بین داده و اطالعات را نشان می دهد و تعاریف ذکر شده با جنبه تولید اطالعات که در آن اطالعات تولید یک نظام تولید اطالعات است تناقض دارد. رابطه ذکر شده بین داده و اطالعات باعث شده است که بسیاری از پژوهشگران داده و اطالعات را در یک معنای مترادف به کار گیرند. در متن حاضر نیز این دو مفهوم در یک معنا به کار رفته است. کیفیت داده یا اطالعات با توجه به ابعاد مختلف و بعضا اثرات متفاوتی که این ابعاد بر روی کیفیت دارند در پژوهش های مختلف تعریف شده است. بررسی متون و منابع در این زمینه نشان می دهد که این تعاریف را می توان به 3 دسته تقسیم کرد: 1- تعاریفی که به کیفیت اطالعات و داده با توجه به خود اطالعات پرداخته اند. 4 Chen 20

21 تعاریفی که به کیفیت اطالعات و داده با توجه به زمینه استفاده و کاربرد اطالعات توجه کرده -2 اند. 3- تعاریفی که به کیفیت اطالعات و داده با توجه به میزان رضایت استفاده کننده توجه کرده اند. هر چند هنوز تعریف یکپارچه ای بین اندیشمندان علم اطالعات برای کیفیت داده وجود ندارد 5 اما یکی از اولین تعاریفی که در زمینه کیفیت داده و اطالعات وجود دارد تعریف وانگ است که معتقد است کیفیت داده یعنی "متناسب بودن آن برای هدف یا استفاده". چن )1998( و رحیمی و دیگران )2014( ضمن اشاره به حائز اهمیت بودن درک دیدگاه های مختلف در تبیین کیفیت اطالعات از جمله کارایی و عملکرد داده در نظام اطالعاتی اشاره می کنند که کیفیت اطالعات هم مشابه کیفیت محصول دارای یک تعزیف جهانی نیست. برای تعریف کیفیت اطالعات هم درک زاویه دید کاربران از کیفیت اطالعات و نیز ابعاد آن اهمیت دارد. اهمیت دادن به ارزیابی کیفیت داده ها در نظام های اطالعاتی نشانگر عمق دید مدیران نظام ها به محتوا و اصالت کارایی نظام ها در یک سازمان محسوب می شود. با توجه به اهمیت ابعاد مختلف کیفیت داده یا اطالعات و ارزیابی این ابعاد مطالعات وسیعی جهت شناخت این ابعاد و ارزیابی آن ها در نظام های اطالعاتی صورت گرفته است. این مطالعات نشان می دهد که ارزیابی ابعاد مختلف کیفیت داده با استفاده از طراحی و تبیین مدل ها شیوه ها ابزار و چارچوب های مختلف انجام شده 5 Wang 21

22 است. مطالعات مذکور به شکل های مختلف پیرامون چگونگی ارزیابی کیفیت داده و اطالعات بحث کرده و از زوایای گوناگون اهمیت آن را مورد توجه قرار داده اند. بدیهی است که بررسی نظام مند پژوهش هایی که ابعاد مختلف کیفیت داده یا اطالعات را در نظام های اطالعاتی مورد توجه و ارزیابی قرار داده اند و در این راستا از روش ها و مدل های مختلف استفاده کرده اند می تواند جهت مشخص کردن شکاف های تحقیقاتی راهگشا باشد. به عالوه ارائه راه حل های ارتقای کیفیت داده یا اطالعات در نظام های اطالعاتی با بررسی پژوهش های گذشته میسر می شود. مرور منابع مختلف نشان می دهد که تا کنون در ایران و به زبان فارسی پژوهش نظام مندی در این باره صورت نگرفته است. در خارج از ایران نیز پژوهشی که دقیقا به صورت نظام مند تحقیقات حوزه ارزیابی کیفیت داده یا اطالعات را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده باشد مشاهده نشده است. اما پژوهش هایی وجود دارد که به صورت منسجم و نظام مند به بررسی مباحث مربوط به کیفیت داده یا اطالعات پرداخته اند. دز این جا به دو مورد از آنها اشاره می گردد. 6 وایتینگ و اپلر )2000( پژوهش های 10 سال گذشته حوزه کیفیت اطالعات را مورد بررسی قرار دادند. هدف آنها در اصل بررسی چارچوب های کیفیت اطالعات بود. آنها در پژوهش خود 7 چارچوب مفهومی کیفیت اطالعات را به منظور شناسایی عناصر مشترک تفاوت ها و اجزای مفقود شده برخی از چارچوب ها مورد تجریه و تحلیل قرار دادند. بررسی چارچوب ها نشان داد که چارچوب های کیفیت اطالعات هم از بعد تحلیلی و هم از بعد عملی قوی هستند اما به ندرت در هر دو بعد به 6 Witting and Eppler 22

23 طور هم زمان قوی هستند. ارزیابی آن ها همچنین نشان داد که چارچوب های کیفیت اطالعات اغلب برای حوزه خاصی مطرح شده اند ( مثال برای کاربرد خاص مانند انباره های داده یا ارتباطات سازمانی(. به عالوه آن ها نتیجه گرفتند که سمت و سوی آینده چارچوب هیا کیفیت اطالعات در 5 جهت قابل ترسیم است: اول تالش برای مدل های عمومی تر. دوم بهبود چارچوب های کیفیت اطالعات که وابستگی بین ابعاد کیفی را نشان می دهد. سوم به حساب آوردن شاخص ها و نواحی مشکل داری داخل این چارچوب ها. چهارم بهبود ابزارهایی بر اساس یک چارچوب کیفی اطالعات و در آخر چارچوب هایی که هم زمان عملی و نظری هستند. رحیمی و دیگران )2014( به صورت نظام مند مفاهیم و وضعیت کیفیت داده و نقش هستی شناسانه مبتنی بر بهبود کیفیت داده را طبق تعریف "متناسب برای هدف" در یک محتوای بهداشت و درمان مورد بررسی قرار دادند. بررسی نظام مند آنها در بین مطالعات انگلیسی زبان از ژانویه 2000 تا مارس 2003 انجام شد. در یان پژوهش 315 مقاله مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که 6 مقاله مفهوم کیفیت داده را "متناسب برای هدف" تعریف کرده اند. در حالی که بیشتر پژوهش ها با یک تعریف چندبعدی از کیفیت داده موافق بودند. 16 مقاله هستی شناسی مشخصی را جهت بهبود کیفیت داده به کار برده بودند. بیشتر آن ها بر روی برخی از ابعاد کیفیت داده مانند کامل بودن دقت صحت ثبات و به موقع بودن متمرکز شده بودند. مفهوم کیفیت به طور کلی امری پیچیده و درعین حال چند بعدی است. گوناگونی و گسترهی مشتریان سازمان های آماری و کاربران محصوالت آماری از سویی و ویژگی های منحصر به فرد آمار از دیدگاه محصول از سوی دیگر به ین پیچیدگی افزوده است. از این رو از اوایل دههی 60 میالدی 23

24 تالش های فراوانی برای تعریف و استانداردسازی مفهوم کیفیت در داده های آماری و مدل سازی مدیریت کیفیت در سازمان هایی که به تولید و انتشار آمار می پردازند شده است. یا وجود این در سال 1995 موضوع تعریف کیفیت داده های آماری و سازمان های ملی آمار به طور جدی و به عنوان 7 فرآیندهای آن " موضوع محوری در کنفرانس بین المللی "سنجش آمارگیری و مورد تبادل آمارشناسان و صاحب نظران شرکت کننده قرار گرفت. Survay Measurment and " در سال 1997 برگزیدهی این مقاالت در کتابی با عنوان "Process منتشر شد که مرجع و منبع مهمی در خصوص کیفیت داده ها و مدیریت کیفیت آماری برای پژوهشگران و عالقمندان به شمار می رود. پس از آن مقاالت و مطالعات فراوانی در زمینهی کیفیت داده ها و مدیریت کیفیت در سازمان های آماری انجام شده است. از جمله تدوین بخش "مفاهیم کیفیت برای آمارهای رسمی" 8 در دانشنامه علوم آماری توسط الورس و روزن گام بلندی در شناساندن مفهوم کیفیت در داده های آماری و جنبه های آن در سال 1997 آن ها بود. کیفیت داده های آماری را با اندازهی برآورده 9 سازی نیازها و انتظارات کاربران تعریف کردند. رایس در مقاله ای با عنوان "چگونه کار می کنیم نماگرهای کارایی در یک سازمان آمار ملی" با مرور اصول بنیادین آمارهای رسمی منتشر شده توسط سازمان ملل بیان می کند که همبستگی باالیی بین مدیریت کیفیت و توجه به کیفیت در یک سازمان آماری و کیفیت داده های آماری به عنوان برون داد 7 International Confrence on Survey Measurment and Process 8 Elvers and Roson 9 vrise 24

25 10 آن سازمان وجود دارد. یکی دیگر از مطالعات مهم در این زمینه مقالهی هالت و جونز است که آن ها در آن مقاله در مقاله ای تالش کردند تا جنبه ها و ابعاد کیفیت داده های آماری را شناسانده و تعریف روشنی از آن ها ارائه نمایند براکستون در سال مقالهی معروف خود عنوان "مدیریت کیفیت در سازمان های آماری" را منتشر کرد. این مقاله تاثیرگذار به عنوان یک نقطه عطف و نیز مرجع مهمی در زمینه کیفیت داده های آماری به شمار می رود. براکستون در این مقاله توجه به کیفیت داده های آماری را به عنوان یک اصل و اولویت مهم در راس و پیش نیاز سایر فعالیت های یک سازمان ملی آمار معرفی می کند. همچنین وی برای کیفیت آمار تولید شده شش بعد را معرفی می کند. در راستای مطالعات و پژوهش هایی که در زمینهی کیفیت داده های آماری انجام می شد این موضوع در سال 1998 و به همت آمار اروپا Stat( )Euro در نشست سران سازمان های آماری کشورهای اتحادیهی اروپای به عنوان موضوع محوری نشست تعیین و در پی آن کیفیت داده های آماری از محورهای اصلی کنفرانس بعدی آمارشناسان اروپا در سال 1999 قرار گرفت. کمیسیون آمار سازمان ملل متحد نیز در سی امین نشست خود در سال 1999 بیانیهی "عملکرد خوب در همکاری های فنی آماری" را در راستای تکمیل اصول بنیادین آمار )که در نشست ویژهی سال 1994 این کمیسیون به تصویب رسیده بود( مصوب و منتشر کرد که کیفیت باالی آمرهای رسمی به عنوان نخستین اولویت از عناصر بنیادین این بیانیه به شمار می رود. با توجه به حجم موضوعات و مطالب مطرح شده در خصوص 10 Halt and Jonse 11 Brackstone 25

26 کیفیت آماری و نیاز روزافزون به مطالعه و پژوهش های علمی بیش تر کنفرانس بین المللی کیفیت در آمارهای رسمی بنیان گذاری و از سال 2001 به بعد در کشورهای مختلف اروپایی با حمایت آمار اروپا و دیگر مجامع معتبر آمار رسمی دو سال یکبار برگزار می شود. بیمر و 12 الیبرگ به مفهوم و جنبه های مختلف کیفیت در داده های آماری در کتابی با عنوان پرداختند. در این کتاب 2003 که در سال منتشر شده بیش است تر به جنبه درستی و دقت داده ها و معرفی و تالش برای کاهش خطاهای آمارگیری )شامل بار پاسخگو خطای اندازه گیری خطای پوشش و... ) و تالش برای کاهش خطاهای نمونه 1953 گیری توجه آمار اروپا کرده اند. برای اولین بار در سال برای رفع نیازهای شش کشور عضو جامعهی اروپایی آن زمان تاسیس شد. سپس با تشکیل اتحادیهی اروپایی در سال 1958 آمار اروپا به عنوان یک ادارهی کل در زیر مجموعهی کمیسیون اروپا قرار گرفت. در راستای اقدامات انجام شده Euroupean Statistics Code of " توسط آمار اروپایی آیین نامه اجرایی آمار اروپایی برای اولین بار در سال 2005 تدوین و ابالغ شد. این آیین نامه که آخرین بار در "Practice, COP سپتامبر 2009 بازنگری شده است شامل 15 اصل است که به افزایش کیفیت آمار تولید شده در سه حوزه "محیط سازمانی فرآیندها و برون داده های آماری" تمرکز دارد. بر اساس همین آیین نامه 2011 اجرایی چارچوب "تضمین کیفیت آماری در نظام اروپایی" در سال توسط آمار اروپا تدوین و ابالغ شد. این چارچوب یک مرجع مهم در زمینهی کیفیت آماری به شمار می رود. 12 Biemer and Lyberg 26

27 آمار کانادا از نخستین سازمان هایی بود که موضوع کیفیت داده های آماری و به تبع آن نظام مدیریت کیفیت آماری را سرلوحهی کار خویش قرار داد. این سازمان نخستین بار پیش نویس چارچوب ارزیابی کیفیت خود را در سال 1997 تهیه و در معرض دید صاحب نظران آماری قرار داد. سپس نخستین نسخهی نهایی شدهی آن را در سال 2002 به طور رسمی منتشر کرد. از دیگر سازمان های آماری پیشرو در خصوص کیفیت در داده های آماری صندوق بین المللی پول است. این صندوق برای اولین بار در سال 1995 با تشکیل کمیته های کارشناسی به مطالعه برای استانداردهایی و مقررات ارایهی چگونگی مورد در انتشار داده های و مالی های زمینه در آماری اقتصادی پرداخت. مطالعه کمیته ها منجر این اقدامات و به تهیهی استانداردهای داده انتشار نظام ) و استانداردهای نظام انتشار های عمومی ( ) شد داده های اختصاصی ( در اولی که 1996 صندوق این اجرایی هیئت تصویب به سال در دومی و سال 1997 رسید. مجموعهی این استانداردها با نگاه جامع تری که به مفاهیم ابعاد و مولفه های کیفیت داده های آماری و مدیریت آن می پردازد تحت عنوان چارچوب ارزیابی کیفیت داده ها ( ) در سال 2003 به تصویب کمیتهی اجرایی صندوق بین المللی پول رسید و داده کیفیت مفهوم تعریف برای المللی بین مبنای و مرجع یک عنوان به سال آن از رسمی طور به های آماری مورد استفاده قرار گرفته است. 27

28 نسخهی آخرین این چارچوب در سال 2012 بازنگری شده است. سازمان همکاری های اقتصادی و توسعه ای ( ) در سال 1961 و برای پیشرفت همکاری های اقتصادی و اجتماعی میان کشورهای جهان بنیان نهاده شده است. این سازمان تهیهی آیین نامه و راهنماهایی را برای افزایش کیفیت آمار از سال جدی در دستور کار قرار داده که نتیجهی آن انتشار اولین نسخه از چارچوب کیفیت 2001 به طور سازمان آماری اقتصادی و های همکاری توسعه ای در سال 2003 بوده است. این چارچوب سال در 2011 مورد بازنگری قرار گرفته است. سازمان های دیگر از اروپا مرکزی بانک کیفیت مفهوم تبیین و تعریف برای که است معتبری 1998 تالش آماری کرده است. این سال در بانک و به عنوان زیر از یکی مجموعه های اتحادیهی اروپایی در شهر فرانکفورت تأسیس شد و در رابطهی بسیار نزدیک و هماهنگ با آمار اروپا به جمع آوری و ارایهی آمار و اطالعات یکپارچه در زمینه های مالی و پولی کشورهای عضو می پردازد. بنابراین و برای افزایش کیفیت داده های آماری به ویژه داده های مالی چارچوب کیفیت ویژهی خود را ارایه آماری کیفیت خصوص در انجام شده اقدامات آخرین از یکی است. کرده تصویب چارچوب تضمین ) در 43 امین نشست کیفیت ملی ( کمیسیون آمار سازمان ملل )2012( است. این چارچوب توسط کمیسیون به همهی کشورهای عضو NQAF برای بهره برداری و الگوگیری توصیه شده است. البته تهیه و تدوین 41 امین نشست در کمیسیون در دستور قرار گرفت. 28

29 4- اجزا و مولفه های اصلی سازنده نظام کیفیت آماری همان طور که در بخش قبل اشاره شد هرکدام از سازمان های پیشرو در زمینهی کیفیت آماری چارچوب کیفیت خود را ارایه داده اند. این چارچوب ها در واقع می توانند به عنوان زیر بنای یک نظام مدیریت کیفیت داده های آماری به شمار روند. از این روی در ادامه نگاه دقیق تری به این چارچوب ها انداخته و به بررسی محتوا مؤلفه ها و ساختار تشکیل دهنده آن می پردازیم. و با نگاهی گذرا به اصول و مؤلفه های بنیادین آن ها شناخت و درک مناسبی از محتوا و کارکرد چارچوب های مذکور به خواننده ارائه شود تا درک درستی از مفهوم نظام مدیریت کیفیت به دست آید چارچوب کیفیت آماری آمار اروپا بی شک می توان ادعا کرد که چارچوب چارچوب ترین جامع از یکی اروپا آمار آماری کیفیت های موجود در این زمینه است. از این روی آن را با تفصیل بیش تری مورد اشاره قرار می دهیم. این زمینه ی در شده انجام اقدامات همهی مطالعهی از پس چارچوب جمع و آماری داده های کیفیت 2011 سال در موجود های تجربه بندی است. شده ارایه شایان ذکر است که این اصلی بنای چارچوب بر پایهی COP پی ریزی شده است. البته در آن آیین نامه 15 اصل در سه حوزه معرفی 10 چارچوب که شده اند کیفیت اتحادیهی اروپایی در این نسخه تنها اصل را در حوزه سه همان مورد توجه قرار داده است )اصول 4 و 7 الی 15 از آیین نامهی اجرایی اروپا(. 29

30 ساختار این اصول ( با توجه به آیین نامهی اجرایی آمار اروپایی ) به شکل زیر است: حوزه محیط سازمانی اصل تعهد به کیفیت Quality( )Commitment to حوزه فرآیندهای آماری اصل روش شناختی مطمئن Methodology( )Sound اصل رویه های آماری مناسب Procedures( )Approproate Statistical Non-Excessive Burden on اصل بار قابل تحمل پاسخ گویان ( )Respondents اصل هزینه مؤثر )Cost-Effevtiveness( حوزهی برون دادهای آماری اصل ارتباط )Relavance( اصل قابلیت اعتماد )Reliability( اصل روزآمدی و به موقع بودن Punctuality( )Timeliness and اصل انسجام و مقایسه پذیری Comparibility( )Coherence and 30

31 اصل دسترس پذیری و وضوح Clarity( )Accessibility and حوزه محیط سازمانی در COP آمده است که "عوامل ناشی از محیط و ساختار سازمانی تأثیر معنی داری بر اندازهی اعتبار و باور مندی اطالعات و آمار تولید و منتشر شده توسط یک سازمان آماری ملی دارند". بنابراین شش عامل اصلی در این حوزه یعنی "استقالل حرفه ای" "اختیارات قانونی برای گردآوری داده ها" "کفایت منابع و امکانات" "تعهد به کیفیت" "محرمانه گی آماری" و "بی طرفی و عینیت گرایی" اصول بنیادین این حوره را تشکیل می دهند. با توجه به این که چارچوب کیفیت آمار اروپا با پیش فرض به کارگیری در کشورهای اروپایی عضو و با توجه به شرایط اجتماعی سیاسی این کشور ها تدوین شده است تنها اصل چهارم COP یعنی "تعهد به کیفیت" را در حوزهی محیط سازمانی در برگرفته است. بدیهی است چنانچه این چارچوب مبنای طراحی نظام مدیریت کیفیت آماری یک سازمان آماری ملی قرار گیرد باید سایر اصول نیز بنا به مورد و با توجه به شرایط اجتماعی - سیاسی آن کشور مورد توجه قرار گیرد. در چارچوب کیفیت آماری آمار اروپا برای پیاده سازی تضمین ارزیابی اقدامات انجام شده و در نهایت مستندسازی اندازه و نتایج به دست آمده در خصوص این اصل چهار نماگر به شرح زیر تعریف شده اند: 31

32 1- سیاست و رویکردهای کیفیت تدوین و تعریف شده و در معرض دید همهی کارکنان سازمان آماری قرار گیرد. در این راستا باید ساختار سازمانی و ابزار و منابع نرم افزاری سخت افزاری نیز مدیریت شوند. 2- فرآیندهای مناسب برای برنامه ریزی و نظارت بر تولید آمار طراحی و در جای خود گذارده شوند. 3- کیفیت تولیدات به طور منظم و پیوسته بر اساس معیارهای مشخص شده ارزیابی و گزارش آن ارائه شود. 4- بازنگری های کیفیت بر اساس ارزیابی های انجام شده به طور منظم و پیوسته توسط بازرسین و کارشناسان درونی و برون از سازمان )در صورت امکان( انجام شود. شایان ذکر است که در این چارچوب برای هر نماگر نیز روش ها و دستورالعمل های ویژه ای چه برای انجام در سطح ساختار سازمانی یا تشکیالت اداری سازمان و چه درسطح بهبود فرآیندهای کاری ارایه شده است. به عنوان مثال برای نماگر نخست موارد "تدوین نظام نامهی کیفیت آماری وجود ساختار ویژهی دورن سازمانی برای پیاده سازی و اجرای نظام مدیریت کیفیت آماری تعریف و دسترس پذیری دستور العمل های روشن و روزآمد برای همهی کارکنان در خصوص وظایف شغلی و برگزاری آماری کیفیت در قبال ایشان مسئولیت و ارتباط پیوستهی دوره های آموزشی کارگاهی و هدفمند برای همهی کارکنان سازمان آماری" را می توان اشاره کرد. در مورد نماگر دوم نیز روش ها و دستورالعمل "فراهم درمورد هایی سازی نرم افزارها و سخت افزارهای مناسب برای انجام بهینه و 32

33 درست اقدامات نظارتی و اجرای برنامه ها" و "طراحی. اجرای برنامه های تضمین کیفیت در مجموعهی همه اقدامات و فرآیندهای درون نظام کیفیت آماری" تعریف شده اند. در این چارچوب تأکید شده است که برنامه های تضمین کیفیت باید شامل استانداردهای کاری منشورهای و قوانین مانند رسمی الزامات و تعهدات مجموعهی و داخلی از جلوگیری برای اقداماتی اشتباه و خطا باشند. دربارهی سومین نماگر این حوزه یعنی گزارش های کیفیت دو راهنما و استراتژی بهبود سطح در نیز مورد سه و سازمانی ساختار سطح در فرآیندهای آمارگیری های روش و کاری بر ساالنه و ماهانه منظم های گزارش ارایهی بر ها استراتژی این خالصه طور به است. شده مطرح اساس شاخص های اندازه گیری شده کیفیت )شامل اندازهی رضایتمندی کاربران( تأکید دارند. اگر چه بر پایهی مفاهیم و تعاریف این چارچوب اندازه گیری "رضایت کاربران" ارتباط داده ها است به عنوان یک ب عد مهم شناخته شده و در حوزهی مربوط دارای نماگر و شاخص های ویژهی خود است اما توصیه شده است تا در گزارش های کیفیت نیز گزارش های مربوط به سطح رضایت مندی کاربران ارایه شود. نیز کاربران و برای ای جداگانه های گزارش تا است نیاز راهنماها این مطابق تولیدکنندگان بر پایهی شاخص های اندازه گیری شدهی کیفیت و دیگر اطالعات فراداده ای ( به ویژه در گزارش ویژهی کاربران( تهیه شوند. همچنین با تلفیق این گزارش ها باید گزارش جامع دیگری برای استفاده مدیران سازمان آماری با جهت گیری نظارتی تدوین و ارایه شود. شکل 1 نمایی از الگوی گزارش دهی دوره ای کیفیت مورد نظر این چارچوب را ارایه می دهد. 33

34 گفتنی است وجود یک نظام مدیریت کیفیت عمومی مانند ISO 9000 نیز در یک سازمان آماری به عنوان مکل )به ویژه در راستای جنبهی مستندسازی از مدیریت کیفیت آماری( در کنار نظام مدیریت کیفیت آماری به شدت در این چارچوب و در پوشش این حوزه مورد تأکید قرار گرفته است حوزه فرآیندهای آماری این حوزه شامل بخش های گردآوری داده ها سازماندهی و پردازش و اطالع رسانی می شود. در این حوزه بهره برداری از استانداردها راهنماهای تخصصی و فنی به ویژه توصیه های سازمان های آماری مرجع و بین المللی مورد تأکید قرار می گیرد. چهار اصل متعلق به این حوزه در مجموع توسط 26 نماگر کیفیت تضمین و ارزیابی می شوند. ارتباط مؤثر و همکاری نظام مند با دانشگاه ها و مؤسسات علمی -پژوهشی انجمن های علمی مربوط و نیز ایجاد کمیتهی علمی و مشورتی مرکب از استادان و کارشناسان برجسته از مواردی هستند که در درون نماگر ها و روش های مربوط به اصول روش شناختی مطمئن و رویه های آماری مناسب در این همچنین اند. گرفته قرار تأکید مورد حوزه های همایش و ها کنفرانس در مؤثر شرکت و برگزاری تخصصی ملی و بین المللی نیز برای یک سازمان آماری در این بخش الزام شده اند. استفاده از روش های نوین و خالقانه )با رعایت اصول تخصصی و مالحظات فنی( از جمله روش های پرسشگری و آمارگیری الکترونیکی بهره گیری از داده های ثبتی در پایگاه های مختلف از جمله مواردی است که دربارهی اصل "بار کم تر پاسخگویان" در حوز یه فرآیندهای آماری اشاره شده اند. چگونگی چنین هم طراحی و انتخاب پرسش با ها رویکرد پرسش تر با کم های پرسش بهینه های 34

35 دستیابی به اطالعات ب شی تر از دیگر مواردی است که در قالب شش نماگر و توصیه ها و راهنماهای مربوط به این اصل آمده اند. اصل "هزینه مؤثر" از دیگر اصولی است که در این حوزه مطرح شده است. در توضیح این اصل چارچوب در با متناسب و اثربخش و بهینه باید امکانات و منابع که است شده تأکید اروپا کیفیت SDMX مؤلفه های شوند. گرفته بکار خروجی تشکیل دهندهی هزینه ها بنا بر شامل مؤلفه های مالی انسنی و زمان هستند. چهار نماگر به همراه راهنماها و توصیه های در پیوند با این اصل در این چارچوب اشاره شده اند. 35

36 ماهانه گزارش کیفیت ماهانه )شامل سطح رضایت کاربران( شاخص های کیفیت ماهانه تولید و پردازش داده ها اندازه گیری شده بانک اطالعاتی تولید و پردازش داده ها شاخص های کیفیت گزارش کیفیت ماهانه )شامل اندازه گیری شده سطح رضایت کاربران( ساالنه گزارش )های( نهایی ساالنه کیفیت آماری شکل 1 - مدل دوره ای گزارش دهی کیفیت پیشنهاد شده توسط چارچوب کیفیت آماری اروپا 36

37 حوزه برون دادهای آماری در این چارچوب کیفیت آمده است که "آمار و اطالعاتی که توسط یک سازمان آماری ارائه می شود باید دقیقا مطابق استاندارهای کیفیت و دیگر اصول مندرج و مورد توافق چارچوب کیفیت تهیه و ها نیاز و شده خواست های کاربران مؤسسات ها دولت ای منطقه المللی و بین مؤسسات شامل تحقیقاتی بنگاه های اقتصادی به خوبی را عمومی نیازهای و دیگر برآورده در حوزه این سازد". در مجموع 27 نماگر برای اندازه گیری 5 اصل مذکور شناسانده شده اند. ابعاد به موسوم هایی مؤلفه آماری های د دا برون زیرحوزهی در مندرج اصول که است ذکر شایان کیفیت هستند که نقش کلیدی در مفهوم کیفیت داده های آماری دارند. البته تا پیش از انتشار این چارچوب آمار اروپا شش ب عد را مد نظر داشت اما پس از بازنگری ابعاد "درستی" و "قابلیت اعتماد" را تنها در یک اعتماد" "قابلیت ب عد می شود مطرح حوزه این در که ب عدی اولین قرار داد. "ارتباط" است. بنا بر SDMX ارتباط عبارت و فعلی نیازهای شدن برآورده درجهی که "اندازه ای است از حتی آینده و بالقوهی کاربران را از آمار و اطالعات ارائه شده بیان می دارد". بنابراین برای اندازهگیری اندازهی ارتباط نه تنها باید نظرسنجی مستقیم از کاربران پرداخت بلکه نیاز است تا با تعریف فرآیند و شاخص هایی به طور غیرمستقیم پیوسته نیازهای کاربران را مطابق نمود بینی پیش و شناسایی Relevance in تعریف SDMX مفهوم ارتباط به سه بخش "ارتباط از نظر کامل بودن ( ")Relevance in Users Needs( ارتباط از نظر نیازهای کاربران "")Completeness و "ارتباط از نظر رضایت مندی کاربران Satisfaction( ")Relevance in User تقسیم می شود. 37

38 با توجه به این نکات است که در این چارچوب سه نماگر کلیدی جهت پوشش این اصل به شرح زیر عنوان شده است: فرآیندهای مناسب برای" مشورت با کاربران" "نظارت بر کافی بودن آمار موجود برای رفع نیاز ایشان" "دسته بندی اولویت کاربران و مالحظه های آن ها" و "اندازه گیری رضایت مندی کاربران" طراحی و در جای خود گذارده شود. اطمینان یافته شود که اولویت های کاربران دیده شده و در فرآیندهای تولید آمار اعمال شده است. خرسندی و رضایت کاربران به طور نظام مند و به کمک روشه های استاندارد پیوسته اندازه گیری و ارزیابی شده و به مدیران سازمان گزارش شود. در این خصوص و برای این اصل در راستای نماگرهای باال روش هایی از جمله طبقه بندی کاربران تهیهی فهرست از کاربران کلیدی ایجاد رویه هایی مشورتی از کاربران یا تهیهی تفاهم نامه و مواردی از این دست توصیه شده است. در خصوص بعد "انسجام و مقایسه پذیری" سودمند است که اشاره شود که بنا بر SDMX "انسجام هماهنگی و ارتباط معقول میان آمارهایی است که در مورد یک جمعیت اما با روش ها تعاریف و یا ترکیب های مختلف و یا از منابع متفاوت گردآوری شده اند". در حالی که مقایسه پذیری همان موارد را اما دربارهی "دو جمعیت مستقل" از هم داللت می کند. 38

39 4-2- چارچوب کیفیت آماری ادارهی آمار کانادا این چارچوب کیفیت که در واقع از سال 2002 وضع شده است در مقایسه با چارچوب اروپا بیش تر بر حوزهی برون دادهای آماری تکیه می کند. در این راستا شش ب عد کیفیت عبارت اند از : "ارتباط درستی روزآمدی دسترس پذیری انسجام و تفسیرپذیری ")Interpretebility( که به جز ب عد "تفسیرپذیری" بقیهی ابعاد کم و بیش مانند ابعادی هستند که در چارچوب کیفیت اروپا مطرح شده اند. منظور از تفسیرپذیری در این چارچوب ارایهی اطالعات کافی و شناسنامه ای از چگونگی گردآوری داده ها روش های پردازش تعاریف و مفاهیم آماری و دیگر فرآورده های مورد نیاز برای کاربر است. این مفهوم همسان با "وضوح" در چارچوب اروپا در نظر گرفته می شود. شکل 2 در یک نگاه این چارچوب را به تصویر می کشد. 39

40 برنامه ریزی و توسعه سنجش پژوهش و تحلیل برنامه ریزی اهدف و آیین نامه ها بودجه نیازهای کاربران منابع و پاسخگویان سازمان و عملیات مدیریتساختارواقدامات زیرساختها نرمافزارها سخت افزارها استانداردها دانشو تجربهتخصصی پژوهش توسعه نوآوری شکل 2- نمودار نظام مدیریت کیفیت در ادارهی آمار کانادا روزآمدی درستی دسترسپذیری طراحیواجرایبرنامه ها تفسیرپذیری انسجام روزآمدی شکل 2 - ساختار نظام مدیریت کیفیت آماری اداره آمار کانادا 40

41 ) 4-3- چارچوب کیفیت آماری در صندوق بین المللی پول ( این چارچوب از یک ساختار سلسله مراتبی پیروی کرده و بر اساس آخرین بازنگری )2012( از Assurance of شش بخش اصلی شامل پیش نیازهای کیفیت تضمین امانت داری ( )Accuracy and Reliability( روش شناختی مطمئن درستی و قابلیت اعتماد )Integrity خدمت رسانی )Serviceability( و دسترس کدام جنبه های مشخصی را پوشش می دهند. پذیری )Accessibility( تشکیل شده است که هر هنگام مطالعه این چارچوب باید توجه داشت که در متن این چارچوب واژهی ابعاد کیفیت برای شناساندن این شش بخش به کار رفته و از واژهی عناصر کیفیت elements( )Quality نیز همسان با اصول کیفیت )در چارچوب اروپا( استفاده شده است. بنابراین آن چه به عنوان ابعاد کیفیت در دیگر چارچوب های کیفیت می شناسیم در چارچوب صندوق بین المللی پول در واقع به عنوان مجموعه ای از عناصر تعریف شده اند که برای تبیین شش بخش اصلی اشاره شده در باال مورد استفاده قرار گرفته اند. با توجه به این مطالب چارچوب کلی کیفیت داده های آماری در صندوق بین المللی پول را به صورت زیر می شناسانیم: ب عد 0 پیش نیازهای کیفیت: در این ب عد عناصری مانند "محیط سازمانی و قوانین ضروری منابع ارتباط و دیگر موارد کیفیت" تعریف شده اند. منابع شامل کارمندان ابزار و تجهیزات و بودجه تعریف می شوند. عنصر ارتباط نیز با یک نماگر بر اندازهی برآوردن نیازهای کاربران داللت دارد و تقریبا همانند "اصل ارتباط" در چارچوب اروپا به کار می رود. البته همان طور که دیده شد در تعریف چارچوب اروپا این عنصر جامعیت بیش تری دارد. عنصر "دیگر موارد 41

42 کیفیت" نیز با دو نماگر بر وجود نظام هایی مانند ISO 9000 در سازمان های آماری داللت دارد. ب عد 1 امانت داری: بنا بر SDMX امانت داری اندازهی اطمینان به آمار و سازمان آماری به ویژه از دید کاربران نهایی و دیگر ذینفعان تعریف شده است. در این مفهوم امانت داری به مجموعه ای از قوانین و سیاست هایی اشاره می کند که امکان آگاه شدن کاربران و ذینفعان را از همهی مراحل تولید و انتشار آمار و هرگونه تغییر در روش ها تعریف ها استانداردها و منابع فراهم می کند. سه عنصر "امانت داری سازمانی" و "راستی" "اخالق حرفه ای" این ب عد را تشکیل می دهند. امانت داری سازمانی شامل "بی طرفی در تولید و انتشار آمار عینیت گرایی و حفظ بی طرفی و داشتن تعهد در خصوص تفسیرهای نادرست و سوء استفاده ار آمار" است. عنصر راستی با چهار نماگر در مجموع بر موارد "آگاهی همگانی از سیاست ها و چگونگی شرایط تولید آمار آگاهی همگانی از اولویت های اعالم اطالعات آماری و محدودیت های احتمالی در دسترسی همهی کاربران با ذکر دالیل و آگاهی همگانی از تغییرات احتمالی در فرآیند تولید آمار" داللت دارد. این عنصر را می توان تا حدی با "تفسیرپذیری" در چارچوب کانادا و کمی با "شفافیت" در چارچوب اروپا هم دانست. سان شغلی رفتار های روش و استانداردها به نماگر یک با چارچوب این در نیز ای حرفه اخالق کارکنان و کارشناسان یک سازمان آماری داللت دارد. 42

43 ب عد 2 روش شناختی مطمئن: این ب عد با عناصر "تعارف و مفاهیم میدان عمل طبقه بندی ها و پایه های ثبت داده ها" به تدوین و اجرای درست و منطبق بر اصول فنی و استاندارد و راهنماهای کاربردی و توصیه های بین المللی داللت دارد. ب عد 3 درستی و قابلیت اعتماد: چارچوب در ب عد این در اصل مشابه با همسان صندوق چارچوب کیفیت اروپا است. عناصر این ب عد عبارت اند از "منبع داده ها ارزیابی منبع داده ها فنون و روش های آماری گردآوری داده ها اعتبار آمار تولیدی و مطالعات اصالحی". منظور مطالعات از اصالحی فرآیندهای در نظر تجدید و اصالح برای ها بررسی و مطالعات موجود است. SDMX جنبهی ب عد 4 خدمت رسانی: بنا بر برآورده از عملی و کاربردی شدن نیازهای کاربران توسط داده های موجود خدمت رسانی و در واقع به کارگیری پذیری است. این ب عد به طور کلی از عناصر "متناوب و روزآمدی سازگاری ")Consistency( تشکیل شده است. مفهوم متناوب و روزآمدی در این چارچوب برگرفته از SDDG و GDDS بوده و چون تأکید آمارهای بر صندوق اقتصادی چارچوب در اروپا آمار چارچوب با مقایسه در است و مالی SDMX در سازگاری است. شده تری بیش تأکید داده ها و تناوب زمانی سری بر صندوق همان انسجام ارایه آمارهای در عددی منطقی و شده تعریف خالل "در سازگاری است. شده زمان و تناوب آمارگیری" "در درون داده ها" و "در میان داده ها" جنبهی اصلی سه سازگاری ناسازگاری در خالل زمان وقتی اتفاق می افتد که تعاریف یا ر شو ها در طول زمان 43

44 تغییر می کند. ناسازگاری درونی داده ها وقتی است که در یک تراز متعادل مالی دارایی ها و نیستند. تراز ها پرداخت و درآمدها یا بدهی ها ناسازگاری میان داده های آماری زمانی نیز اتفاق می افتد که به عنوان مثال در حساب های ملی اقتصادی واردات و صادرات همخوانی با های حساب در صادرات و واردات گمرک ندارند. تعریف گرفتن نظر در با و "انسجام" "مقایسه پذیری" می توان مفهوم سازگاری را در چارچوب صندوق هم سان با اصل "انسجام و مقایسه پذیری" در چارچوب آمار اروپا دانست. ب عد 5 دسترس پذیری: شرایطی که در آن کاربران به آسانی و سریع به داده ها و اطالعات دسترسی داشته باشند و بتوانند به راحتی داده ها را مورد استفاده قرار داده و یا تفسیر کنند اروپا چارچوب در متناظر اصل مشابه و همسان ب عد این شناسانند. می پذیری دسترس را است با این توجه که در صندوق بین المللی پول چگونگی و اندازهی هزینهی دسترسی به داده ها برای کاربران نیز مورد توجه است. 4-4 چارچوب کیفیت آماری در سازمان این چارچوب بر چهار شامل که است یافته بنیان محور تعریف کیفیت آمار و ابعاد آن روش های تضمین کیفیت روش های ارزیابی و کنترل کیفیت آمار و مجموعه ای از اصول عملیاتی و توصیه ها و راهنماهای عملکردی در فرآیندهای تولید آمار است. 44

45 در این چارچوب کیفیت برای داه های آماری شایستهی کاربست Use( )Fitness for البته با توجه به نیازهای کاربران تعریف شده است. منظور از کاربران در این چارچوب به طور مشخص دارای آماری های نیاز تعیین در که هستند ها کمیته اعضای و دبیرخانه اولویت هستند. سپس کشورهای عضو می جای تعریف این اولویت در ترتیب به نیز سازمان این از خارج کاربران دیگر و گیرند. در محور نخست این چارچوب یعنی تعریف کیفیت آمار و ابعاد آن" هفت ب عد از کیفیت شامل "ارتباط" "دقت" "باورمندی" "روزآمدی" "دسترس پذیری" "تفسیرپذیری" و "انسجام" "هزینهی مؤثر" اشاره می شوند. در این چارچوب ابعاد ارتباط دقت بهنگام بودن دسترس پذیری و هزینهی مؤثر و انسجام تقریبا سازگار با تعاریف هم سان در چارچوب اروپا )برای دسترس بودن هزینهی دسترسی نیز مطرح است( و تفسیر پذیری نیز هم سان با تعریف چارچوب کانادا مطرح شده اند. اما اعتبارپذیری بنا بر SDMX عبارت است از : "اعتماد و اعتباری که فرآیندهای از آمار کاربران )Cerdibility( آماری سازمان یک توسط آمار انتشار و تولید دارند". می توان این ب عد در داری امانت مفهوم با را چارچوب صندوق بین المللی پول هم سان دانست. OECD چارچوب از محور دومین حال ع نی در و ها رویه شناساندن به در آماری کیفیت راهنماهایی پردازد. می ها داده کیفیت تضمین برای ریزی برنامه به بیشتر بخش این در همچنین فعالیت های جدید آماری و ایجاد و اصالح فرآیندهای نوین از جمله طراحی استانداردها روشن کردن 45

46 تعاریف و مفاهیم طراحی فرآیندهای آماری مطابق نیازهای کاربران و در عین حال امکانات موجود و مواردی از این دست تکیه دارد. در سومین محور نیز روش های ارزیابی و کنترل در مورد فرآینده یا موجود و فعالیت های جاری سازمان آماری مطرح می شود. OECD اصلی سازمان های ارزش و اصول شامل چارچوب این از محور آخرین انجام برای فعالیت های آماری در بخش های گردآوری پردازش و انتشار داده ها و فراداده ها است. همچنین در ساختار محور این تشکیالت نیز و پیشنهاد آماری های داده کیفیت مدیریت برای سازمانی فرآیندهایی بازنگری برای در مجموعه ی راهنماهای پیش ها آن پیوستهی سازی بهنگام و کیفیت بینی شده است چارچوب کیفیت آماری بانک مرکزی اروپا این چارچوب با توجه به COP و چارچوب کیفیت صندوق بین المللی پول طراحی شده و بسیار نزدیک به آن ها است. با توجه به این که داده های آماری بانک مرکزی هم منشأ بیرونی ( رب پایه ی کشورهای ملی آمار های اداره و مرکزی های بانک شدهی ارایه آمار عضو( دارد این در بنابراین چارچوب ضمن توجه به تضمین فرآیندهای درونی تولید و انتشار آمار بر کنترل منابع ورودی داده ها "کاربران" گروه سه چارچوب این در است. شده ویژه توجه نیز "تأمین کنندگان داده ها" "تولید و کنندگان آمار" به طور مشخص به عنوان مخاطب تعریف شده اند. 46

47 کاربران در این چارچوب به دو دستهی بیرونی و درونی تقسیم می شوند. کاربران درونی شامل کمیته های اجرایی مدیران عامل هیئت مدیره و شورای عمومی خود بانک مرکزی اروپا و کاربران بیرونی نیز دولت های اروپایی و دیگر سازمان ها و نهادهای ملی یا بین المللی تعریف شده اند. تأمین کنندگان داده ها در بانک مرکزی اروپایی بیش تر بانک های مرکزی و در برخی موارد سازمان های ملی آمار در کشورهای اروپایی عضو هستند. چارچوب کیفیت بانک مرکزی مالحظهی سه آماری داده های کنندگان تأمین مورد در اروپا محرمانگی که آن نخست دارد. نظر مد را مهم آنان نزد و کنندگان تأمین توسط آماری اطالعات تضمین شده باشد دیگر آن که تأمین کنندگان داده ها مجبور به ارایهی گزارش های متعدد و قوانین و از استانداردها نیز خود داده ها کنندگان تأمین که این سوم و نباشند خصوص این در آزاردهنده شاخص های قابل قبول در تأمین داده ها بهره می برند. منظور از تولیدکنندگان آمار در این چارچوب مرکزی اروپا بانک تخصصی و فنی کارشناسان و کارکنان فعالیت های در که هستند درگیر آماری هستند. بر تر بیش که آماری های داده ورود ساختار به توجه عالوه بر چارچوب این در آمار تولید چگونگی ترکیب داده های و گردآوری به دارد داللت داده ها کنندگان تأمین از شده گرفته آماری بانک خود توسط موردی های آمارگیری کمک به و مستقیم طور به و اطالعات آمار تولید چگونگی مرکزی اروپا می پردازد. چارچوب "محیط هی حوز سه بر اروپا چارچوب مانند نیز اروپا مرکزی بانک آماری کیفیت سازمانی فرآیندهای آماری و برون داد آماری" بنیان یافته است که در هر حوزه اصولی تعریف شده 47