O ρόλος του λιπώδους ιστού

Μέγεθος: px

Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "O ρόλος του λιπώδους ιστού"

ΣoφпїЅα Λύτρας
8 χρόνια πριν
Προβολές:

1 16 O ρόλος του λιπώδους ιστού Γ. ΒΑΛΣΑΜΑΚΗΣ 1, Γ. ΜΑΣΤΟΡΑΚΟΣ 2 1 Eνδοκρινολόγος, Διδάκτωρ Μεταβολισμού Πανεπιστημίου Birmingham, UK, Συνεργάτης Ενδοκρινολογικής Μονάδας, Β Μαιευτικής και Γυναικολογικής κλινικής Πανεπιστημίου Αθηνών, Αρεταίειο Νοσοκομείο 2 Eνδοκρινολόγος, Επίκουρος Καθηγητής Ενδοκρινολογίας Ενδοκρινολογική Μονάδα, Β Μαιευτική και Γυναικολογική κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών, Αρεταίειο Νοσοκομείο α) Ο λιπώδης ιστός λιπώδης ιστός δεν αποτελεί μόνο μια αποθήκη ενέργειας όπως πιστεύαμε Ο παλαιότερα αλλά πλέον είναι γνωστό ότι είναι ο μεγαλύτερος σε μέγεθος ενδοκρινής αδένας του σώματος με έκκριση ουσιών με ενδοκρινική και παρακρινική δράση. Παρότι έχει από τις μεγαλύτερες μάζες σε σύγκριση με τη μάζα των υπολοίπων οργάνων στο ανθρώπινο σώμα εντούτοις η κατανάλωση ενέργειας που εμφανίζει για τις λειτουργίες του είναι δυσανάλογα μικρή σε σχέση με την ενέργεια που καταναλώνουν άλλα όργανα του σώματος με σαφώς μικρότερη μάζα. Ο λιπώδης ιστός εναποτίθεται σε κάθε περιοχή του σώματος ανάλογα και με το συνοδό νόσημα. Την εναπόθεσή του στο ανθρώπινο σώμα τείνουμε στις μέρες μας να τη χωρίζουμε σε υποδόρια και ενδοκοιλιακή. Το ενδοκοιλιακό λίπος, που βρίσκεται ανάμεσα στα όργανα της κοιλιάς, είναι αυτό που εμφανίζεται μεταβολικά πιο ενεργό και αλληλεπιδρά σε μεγαλύτερο βαθμό με το υπόλοιπο σώμα συγκριτικά με το υποδόριο λίπος. Η μάζα του ενδοκοιλιακού λίπους διαφέρει από άτομο σε άτομο ακόμα και σε αυτούς με το ίδιο βάρος σώματος. Οι παράγοντες που επηρεάζουν τη μάζα του ενδοκοιλιακού λίπους είναι το φύλο, η φυλή, η ηλικία, αλλά και παράγοντες όπως η διατροφή, το στρες, η φυσική δραστηριότητα, η ύπαρξη τραύματος ή λοίμωξης αλλά και συνοδά νοσήματα. β) Το λιποκύτταρο Ο λιπώδης ιστός αποτελείται από ρα που εκκρίνουν παράγοντες ινσουλινοευαισθησίας όπως η αντιπονεκτίνη και καθαρίζουν την κυκλοφορία από τα λιπαρά οξέα (fatty acids)

Νοσοκομείο 2 Eνδοκρινολόγος, Επίκουρος Καθηγητής Ενδοκρινολογίας Ενδοκρινολογική Μονάδα, Β Μαιευτική και Γυναικολογική κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών, Αρεταίειο Νοσοκομείο α) Ο λιπώδης ιστός λιπώδης

2 ΕΝΤΑΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΝΔΟΚΡΙΝΟΛΟΓΙΑ: 12ΟΣ ΚΥΚΛΟΣ - Σ ΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ αυξητικούς παράγοντες και λιποκυττοκίνες (ρεζιστίνη, TNF-alpha, RBP4, IL-6 κα.) συμμετέχοντας στη διεργασία της ινσουλινοαντοχής, της αθηροσκλήρυνσης, της αρτηριακής υπέρτασης, υπερλιπιδαιμίας και ορισμένων μορφών καρκίνου. Διαφοροποίηση-εξελικτικά στάδια λιποκυττάρου Ο λιπώδης ιστός βρίσκεται σε συνεχή αλληλεπίδραση με το υπόλοιπο σώμα και γιαυτό η διαφοροποίηση και τα εξελικτικά στάδια του λιποκυττάρου επηρεάζονται από συνοδά νοσήματα, το στρες, τη διατροφή, τη φυσική δραστηριότητα, το τραύμα κλπ. Αυτά δίνουν το έναυσμα, που υπαγορεύονται από τις ανάγκες της ενεργειακής ομοιοστασίας, για την έκκριση ορμονών (IGF1, insulin, cortisol, sex steroids κα) και την εξέλιξη των αρχέγονων μεσεγχυματικών κυττάρων σε προλιποκύτταρα και σε λιποκύτταρα. Κατά τη διαδικασία αυτή της διαφοροποίησης σε παθολογικές καταστάσεις επιδρούν αρνητικά και παράγοντες όπως TGFβ, TNFalpha, IL1- ανάλογα με τη συνοδό νόσο- που έχει σαν αποτέλεσμα την αυξημένη παρουσία μη ώριμων προλιποκκυτάρων ή ώριμων μεγάλων λιποκυττάρων σε βάρος της λειτουργίας των διαφοροποιημένων-μικρών λιποκυττάρων με εμφανείς μεταβολικές διαταραχές όπως ή ινσουλινοαντοχή, η διαταραχή στο μεταβολισμό των λιπιδίων, η υπέρταση, ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2, η κεντρική παχυσαρκία. γ) Ο λιπώδης ιστός και αυξημένος μεταβολικός κίνδυνος Απαιτείται ένας συνδυασμός δεδομένων (έκκρισης λιποκυττάρου, τοπογραφία εναπόθεσης του λιπώδους ιστού, μορφολογίας-πολλαπλασιασμού του λιποκυττάρου) για να έχουμε αυξημένο μεταβολικό κίνδυνο σε περίπτωση παχυσαρκίας hcrp, hmcp-1, iαντιπονεκτίνη κλπ) -206-

Διαφοροποίηση-εξελικτικά στάδια λιποκυττάρου Ο λιπώδης ιστός βρίσκεται σε συνεχή αλληλεπίδραση με το υπόλοιπο σώμα και γιαυτό η διαφοροποίηση και τα εξελικτικά στάδια του λιποκυττάρου επηρεάζονται

3 Γ. ΒΑΛΣΑΜΑΚΗΣ, Γ. ΜΑΣΤΟΡΑΚΟΣ: O ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΛΙΠΩΔΟΥΣ ΙΣΤΟΥ Με βάση τα παραπάνω σε μια χρόνια ενεργειακή ανισσοροπία με πλεόνασμα ενέργειας παρατηρούνται τα φαινόμενα της υπερπλασίας και-ή υπερτροφίας του λιποκυττάρου (ανάλογα και με την ηλικία), στρες στο ενδοπλασματικό δίκτυο καθώς και μιτοχονδριακή δυσλειτουργία του κυττάρου στους ιστούς που ενέχονται στο μεταβολισμό. Αυτές οι διαδικασίες οδηγούν σε αυξημένη, ενδοκυττάρια αλλά και στη συστηματική κυκλοφορία, έκκριση λιποκυττοκινών, ελεύθερων λιπαρών οξέων και προφλεγμονωδών κυττοκινών που προκαλούν δυσλειτουργία στο λιποκύτταρο, στο ήπαρ, στα παγκρεατικά β-κύτταρα, στους μύες, στον καρδιακό ιστό αλλά και στο αγγειακό ενδοθήλιο. Ο λιπώδης ιστός σε ανθρώπους αδύνατους περιέχει λίγα μακροφάγα, εκκρίνει περισσότερη αντιπονεκτίνη με λίγες ποσότητες προφλεγμονωδών κυττοκινών (ΤNFα, IL6, resistin, RBP4 κα), εμφανίζει αυξημένη β-οξείδωση των λιπών στους μύες και μειωμένη εναπόθεση έκτοπου λιπώδους ιστού σε ήπαρ, επικάρδιο και μύες. Αντίθετα σε ανθρώπους παχύσαρκους που έχουν αναπτύξει ινσουλινική αντοχή ο λιπώδης ιστός περιέχει πολλά μακροφάγα, εκκρίνει λιγότερη αντιπονεκτίνη και περισσότερες ποσότητες προφλεγμονωδών κυττοκινών (ΤNFα, IL6, resistin, RBP4 κα). Ετσι στην περίπτωση της παχυσαρκίας με ινσουλική αντοχή ο λιπώδης ιστός περιορίζεται περισσότερο στο ρόλο του ως αποθήκη λιπιδίων που σε συνδυασμό με τη προφλεγμονώδη κατάσταση που δημιουργείται ευνοείται η έκτοπη εναπόθεσή του. δ) Εκκριτική λειτουργία και αλληλεπιδράσεις του λιποκύτταρου Το λιποκύτταρο εκκρίνει τις λιποκυττοκίνες που είναι κυττοκίνες που εκκρίνονται αποκλειστικά ή κατά κυρίαρχο τρόπο από το λιπώδη ιστό, αλλά που κάποιες από αυτές έχει βρεθεί ότι εκφράζονται και εκκρίνονται και από άλλους ιστούς. Συμμετέχουν στη λειτουργία του μεταβολισμού του σώματος αλληλεπιδρώντας με άλλα όργανα του όπως ο εγκέφαλος, οι γονάδες, οι μύες, το ήπαρ, το πάγκρεας επηρεάζοντας την ινσουλινική ευαισθησία, τη γλυκονεογέννεση, την ανάπτυξη της φλεγμονής, της αθηροσκλήρυνσης και την ενδοθηλιακή λειτουργία στα αγγεία, την έκκριση ινσουλίνης από το πάγκρεας, το μεταβολισμό των λιπιδίων, την αγγειογέννεση, την απάντηση στο στρες και τη λειτουργία του ανοσοποιητικού, την αναπαραγωγή, την εγκυμοσύνη, την πρόσληψη τροφής και την ενεργειακή ισσοροπία. Ο κατάλογος των λιποκυττοκινών είναι ήδη μεγάλος (αντιπονεκτίνη, ρεζιστίνη, λεπτίνη, RBP4, βισφατίνη, PAI-1, ομεντίνη, βασπίνη, απελίνη, TNF-α, IL6, MCP1) και αυξάνεται, με συνεχώς καινούργιες δράσεις να προσθέτονται στον ήδη μακρύ κατάλογό τους κάτι που κάνει την πλήρη και αναλυτική περιγραφή των πιθανών δράσεων καθεμιάς έξω από τους σκοπούς του συγκεκριμένου μαθήματος. Σε γενικές γραμμές αυτές που ενέχονται στην ανάπτυξη ινσουλινικής αντοχής είναι μέχρι σήμερα κυρίως οι ρεζιστίνη, TNF-α, IL6, RBP4 ενώ αυτές που φαίνεται να ευνοούν την ινσουλινική ευαισθησία είναι κυρίως οι αντιπονεκτίνη, βισφατίνη, ομεντίνη, -207-

(ανάλογα και με την ηλικία), στρες στο ενδοπλασματικό δίκτυο καθώς και μιτοχονδριακή δυσλειτουργία του κυττάρου στους ιστούς που ενέχονται στο μεταβολισμό.

4 ΕΝΤΑΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΝΔΟΚΡΙΝΟΛΟΓΙΑ: 12ΟΣ ΚΥΚΛΟΣ - Σ ΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ βασπίνη, απελίνη. Κλινική εφαρμογή των συγκεντρώσεων αυτών των μορίων στο αίμα δεν μπορεί να γίνει ακόμα αφού το τοπίο δεν είναι πλήρως ξεκαθαρισμένο. Προς το παρόν η μελέτη των λιποκυττοκινών βρίσκεται σε ερευνητικό επίπεδο με τις αντιπονεκτίνη και λεπτίνη να ξεχωρίζουν μέχρι τώρα ως τις πιo ελπιδοφόρες από άποψη κλινικής εφαρμογής στο μέλλον. ε) Ο ρόλος του 11βHSD1 (11 oxo-reductase) Cortisone g cortisol (E) f (F) i (11β-dehydrogenase) i Tetrahydrocortisone 5α&β tetrahydrocortisol (THE) ( 5α &5βTHF) 11beta HSD1, εκφράζεται στο λιπώδη ιστό και μετατρέπει την μη ενεργή κορτιζόνη στην ενεργή κορτιζόλη αυξάνοντας την ενεργοποίηση των τοπικών υποδοχέων των γλυκοκορτικοειδών. Το 11β HSD1 in vivo δρα κυρίως ως reductase μετατρέποντας την Ε σε F. H reductase δράση είναι μεγαλύτερη στο σπλαχνικό λίπος από ότι στο υποδόριο. Μελέτες έχουν δείξει ότι έχει σημασία η τοπική παραγωγή κορτιζόλης μέσω του 11β HSD1 (στο επίπεδο του λιποκυττάρου) στην ενίσχυση διαφοροποίησης του λιποκυττάρου και στη μείωση του πολλαπλασιασμού του προ-λιποκυτάρου. Εχει επίσης δειχτεί η άμεση σχέση της προοδευτικά μειωμένης δράσης του 11beta HSD1 στην προοδευτική αύξηση της ενδοκοιλιακής εναπόθεσης του λίπους έχοντας ίσως έναν προστατευτικό ρόλο σε ανθρώπους που δεν έχουν αναπτύξει ακόμη σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2, κάτι που δεν συμβαίνει στο σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 όπου η δράση 11beta HSD1 στην προοδευτική αύξηση της ενδοκοιλιακής εναπόθεσης του λίπους βαίνει αυξανόμενη, πιθανόν λόγω και της αντιφλεγμονώδους δράσης του αφού μελέτη έδειξε συσχέτιση με τη ρεζιστίνη στους διαβητικούς. ΣT. Βιβλιογραφικές αναφορές 1. de Ferranti S, Mazzaffarian D. The perfect storm: obesity, adipocyte dysfunction, and metabolic consequences. Clin Chem 2008; 54(6): 2. Rasouli N, Kern PA. Adipocytokines and the metabolic complications of Obesity. JCEM 2008;93: S64-S73 3. Polonsky KS. Retinol binding protein 4, insulin resistance and type 2 diabetes. NEJM 2006; 354 (24): Mitchell M, Armstrong DT, Robker RL, Norman RJ. Adipokines: implications for female fertility and obesity. Reproduction 2005; 130:

Προς το παρόν η μελέτη των λιποκυττοκινών βρίσκεται σε ερευνητικό επίπεδο με τις αντιπονεκτίνη και λεπτίνη να ξεχωρίζουν μέχρι τώρα ως τις πιo ελπιδοφόρες από άποψη κλινικής εφαρμογής στο μέλλον.

5 Γ. ΒΑΛΣΑΜΑΚΗΣ, Γ. ΜΑΣΤΟΡΑΚΟΣ: O ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΛΙΠΩΔΟΥΣ ΙΣΤΟΥ 5. Valsamakis G, Anwar A, Tomlinson J et al. 11 beta hydroxysteroid dehydrogenase type 1 activity in lean and obese males with type 2 diabetes mellitus. Clin Endocrinol Metab. 2004;89(9): Li Q, Chen R, Moriya J et al. A novel adipocytokine, visceral adipose tissue-derived serine protease inhibitor (vaspin), and obesity. J Int Med Res 2008;36(4): Dray C, Knauf C, Daviaud D et al. Apelin stimulates glucose utilization in normal and obese insulin resistant mice. Cell Metab 2008;8(5): Campos DB, Palin MF, Bordignon V, Murphy S. The beneficial adipokines in reproduction and fertility. Int J Obes (Lond.) 2008;32(2):

Li Q, Chen R, Moriya J et al. A novel adipocytokine, visceral adipose tissue-derived serine protease inhibitor (vaspin), and obesity. J Int Med Res 2008;36(4):625-9 7.

6 ΕΝΤΑΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΝΔΟΚΡΙΝΟΛΟΓΙΑ: 12ΟΣ ΚΥΚΛΟΣ - Σ ΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής 1. Ο λιπωδης ιστος είναι α) μια αποθηκη ενεργειας που δεν παραγει τιποτα β) μια αποθηκη λιπιδιων για στιγμες αναγκης γ) ενας ενεργος ενδοκρινης αδενας με παραγωγη λιποκυττοκινων και ορμονων που εχουν συμμετοχη στις λειτουργιες του ανθρωπινου σωματος 2. Η εναποθεση του λιπωδους ιστου στο σωμα γινεται μονο α) Υποδορια β) Ενδοκοιλιακα γ) Υποδορια και ενδοκοιλιακα 3. Ο λιπωδης ιστος σε σχεση με αλλους μεταβολικα ενεργους ιστους του σωματος όπως παγκρεας, ηπαρ, μυες και καρδια εχει σαν χαρακτηριστικο α) είναι ο βαρυτερος και καταναλωνει την περισσοτερη ενεργεια για να λειτουργησει β) είναι ο βαρυτερος και καταναλωνει τη λιγοτερη ενεργεια για να λειτουργησει γ) είναι ο ελαφρυτερος και καταναλωνει τη λιγοτερη ενεργεια για να λειτουργησει 4. Οι λιποκυττοκινες γενικα εχει βρεθει ότι δρουν στα παρακατω οργανα α) παγκρεας β) ηπαρ γ) μυες δ) ωοθηκες ε) σε όλα τα παραπανω 5. Οι λιποκυττοκινες γενικα εχει βρεθει ότι ενεχονται στις παρακατω λειτουργιες α) Ομοιοστασια β) Ινσουλινικη αντισταση γ) ληψη τροφης δ) μεταβολισμο λιπιδιων ε) αγγειακη λειτουργια στ) σε όλα τα παραπανω Σωστές απαντήσεις κατά σειρά γ,γ,β,ε,στ -210-

συμμετοχη στις λειτουργιες του ανθρωπινου σωματος 2. Η εναποθεση του λιπωδους ιστου στο σωμα γινεται μονο α) Υποδορια β) Ενδοκοιλιακα γ) Υποδορια και ενδοκοιλιακα 3.

Σχετικά έγγραφα

Ο ρόλος του λιπώδους ιστού

Ο ρόλος του λιπώδους ιστού Γιώργος Βαλσαμάκης Ενδοκρινολόγος Eπιστημονικός συνεργάτης Ενδοκρινολογικήs Μονάδαs Β Μαιευτικής και Γυναικολογικής κλινικής Αρεταίειο Νοσοκομείο Θέματα συζήτησης Α. Ο λιπώδης