ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΑΝΑΣΤΕΛΛΟΥΝ ΤΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΗΝ ΑΣΚΗΣΗ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΚΙΝΗΤΙΚΗ ΑΝΑΠΗΡΙΑ: ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΕΓΓΕΓΡΑΜΜΕΝΩΝ ΣΕ ΣΥΛΛΟΓΟΥΣ ΤΗΣ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΑ ΟΣ

Transcript

1 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΑΝΑΣΤΕΛΛΟΥΝ ΤΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΗΝ ΑΣΚΗΣΗ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΚΙΝΗΤΙΚΗ ΑΝΑΠΗΡΙΑ: ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΕΓΓΕΓΡΑΜΜΕΝΩΝ ΣΕ ΣΥΛΛΟΓΟΥΣ ΤΗΣ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΑ ΟΣ Ρούσου Β., Τσίτσκαρη Ε., Αυγερινός Α., Κουρτέσης Θ. Τμήμα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής & Αθλητισμού, ημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Περίληψη Ο στόχος της παρούσας έρευνας ήταν η μελέτη των παραγόντων που αναστέλλουν τη συμμετοχή των ατόμων με κινητικά προβλήματα σε προγράμματα άσκησης και αναψυχής. Επιμέρους σκοποί ήταν η μελέτη της πιθανής διαφοροποίησης των αιτιών που αναστέλλουν την άσκηση με βάση: α) το αν η αναπηρία ήταν εκ γενετής ή επίκτητη και β) το αν τα άτομα συμμετείχαν ήδη ή όχι σε κάποιου είδους αθλητική δραστηριότητα. Το δείγμα της έρευνας αποτέλεσαν 48 άτομα (68,8% άντρες, 29,2% γυναίκες) με κινητικά προβλήματα που αποτελούν μέλη συλλόγων ατόμων με αναπηρίες της βορείου Ελλάδος. Οι συμμετέχοντες συμπλήρωσαν το όργανο αξιολόγησης των ανασταλτικών παραγόντων συμμετοχής των Alexandris και Carroll (1997). Τα αποτελέσματα ανέδειξαν τους παράγοντες «προσβασιμότητα/οικονομικοί λόγοι» και «ποιότητα εγκαταστάσεων/υπηρεσιών» ως αυτούς που κυρίως αναστέλλουν την άσκηση των ατόμων με κινητικά προβλήματα, η συμμετοχή σε δραστηριότητες άσκησης και κινητικής αναψυχής δεν αναστέλλεται ανάλογα με το αν η αναπηρία τους ήταν επίκτητη ή εκ γενετής ενώ, αντιθέτως, τα άτομα που ασκούνται αξιολογούν σημαντικά λιγότερο τους παράγοντες «ψυχολογία» (p<.05) «έλλειψη γνώσης» (p<.05) σε σχέση με αυτούς που δε συμμετέχουν σε κάποια αθλητική και αναψυχική δραστηριότητα. Αν οι μάνατζερ των κέντρων άθλησης και αναψυχής λάβουν υπόψη τους τα παραπάνω και προσπαθήσουν να βελτιώσουν τις υπηρεσίες τους σύμφωνα με τις ανάγκες των ατόμων με κινητικά προβλήματα, πιθανότατα να εξαλειφθούν οι παράγοντες που αναστέλλουν τη συμμετοχή του και άρα να τους προσελκύσουν δίνοντάς τους τη δυνατότητα για ψυχολογική και συναισθηματική διέγερση.

2 Λέξεις κλειδιά: ανασταλτικοί παράγοντες συμμετοχής, άσκηση, κινητική αναπηρία. Τσίτσκαρη Ε. Λέκτορας Τ.Ε.Φ.Α.Α.,.Π.Θ. A STUDY OF THE PERCEIVED CONSTRAINTS OF PEOPLE WITH DISABILITIES PARTICIPATING IN CLUBS OF NORTHERN GREECE V. Rousou, E. Tsitskari, A. Avgerinos, Th. Kourtessis Department of Physical Education & Sport Science. Democritus University of Thrace Abstract The research s aim was to study the perceived constraints towards sport and recreation participation of people with mobility disabilities. The study moreover aimed to investigate whether those constraints differentiate: a) whether the disability was congenital or acquired and b) whether respondents are nowdays or past participants in any kind of sports activity. The sample consisted of 48 people (68.8% male, 29.2% female) with mobility disabilities who are members of clubs for people with disabilities in Northern Greece. The participants completed the questionnaire of perceived constraints of Alexandris and Carroll (1997). The results indicated the factors Accessibility/economic reasons and Quality of facilities/services as the main reasons that deter people with mobility disabilities for participating in sports activities. The participation in exercise and sport recreation programs is not inhibited by whether the disability was acquired or congenital while, on the contrary, individuals who exercise evaluate significantly less the factors psychology and lack of knowledge than those who do not participate in any kind of sports and recreation activity. If the managers of sports and recreation centers take note of this and try to improve

3 their services according to the needs of people with mobility disabilities, the perceived constraints will probably eliminate and consequently the sport centers/clubs will attract them and offer them possibilities for psychological and emotional stimulation. Key words: perceived constraints, exercise, mobility disability E. Tsitskari Senior Lecturer of the Department of Physical Education & Sport Science, Democritus University of Thrace.

4 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΑΝΑΣΤΕΛΛΟΥΝ ΤΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΗΝ ΑΣΚΗΣΗ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΚΙΝΗΤΙΚΗ ΑΝΑΠΗΡΙΑ: ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΕΓΓΕΓΡΑΜΜΕΝΩΝ ΣΕ ΣΥΛΛΟΓΟΥΣ ΤΗΣ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΑ ΟΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Είναι κοινώς, πλέον, αποδεκτό ότι η άσκηση έχει σημαντικά οφέλη στην υγεία των ανθρώπων ανεξαρτήτως ηλικίας και φύλου (Bassuk & Manson, 2010). Ένας δραστήριος τρόπος ζωής βοηθά στον έλεγχο του βάρους, συμβάλλει στην καλή υγεία των οστών, των μυών και των αρθρώσεων, μειώνει το άγχος, την κατάθλιψη και τη λήψη φαρμάκων (Panagiotakos, Pitsavos, Lentzas, Skoumas, Papadimitriou, Zeimbekis & Stefanadis, 2008), ευνοεί την αυτοεκτίμηση και τη κοινωνικοποίηση των συμμετεχόντων (Specht, King, Brown & Foris, 2002). Σύμφωνα με τους Κουθούρη, Αλεξανδρή, Γιοβάνη και Χατζηγιάννη (2005), δείκτη καταγραφής του βιοτικού επιπέδου των πολιτών μίας σύγχρονης κοινωνίας αποτελεί και το επίπεδο ενασχόλησής τους με δραστηριότητες αθλητισμού και αναψυχής κατά τον ελεύθερο χρόνο τους. Τα οφέλη της συμμετοχής σε αθλητικές δραστηριότητες είναι ιδιαιτέρως σημαντικά και σε άτομα που παρουσιάζουν κάποιου είδους αναπηρία. Αν και περιορισμένη, η βιβλιογραφία υποδεικνύει ότι όταν τα άτομα με αναπηρία συμμετέχουν σε αθλητικές/αναψυχικές δραστηριότητες, λαμβάνουν σημαντικά οφέλη, όπως είναι η ανάπτυξη των δεξιοτήτων τους, η ικανότητα στο να θέτουν στόχους, η ρύθμιση του άγχους και η βελτίωση των διαπροσωπικών τους σχέσεων (Williams, Vogelsong, Green & Cordell, 2004). Για παράδειγμα, οι Pariser, Madras και Weiss (2006) αναφέρουν ότι η άσκηση σε ασθενείς με σκλήρυνση κατά πλάκας μπορεί να διατηρήσει σε φυσιολογικά επίπεδα το καρδιαγγιακό τους σύστημα. Αντιστρόφως, οι Roebrs και Karst (2004) αναφέρουν ότι η έλλειψη σωματικής άσκησης σε άτομα με σκλήρυνση κατά πλάκας για τρία έως πέντε χρόνια, μπορεί να επιδεινώσει τις αρνητικές συνέπειες για την υγεία τους. Τα οφέλη από την ανάμειξη των ατόμων με αναπηρία στον αθλητισμό δεν αφορούν μόνο στη σωματική αλλά και στην ψυχική τους υγεία με αρκετές κοινωνικές προεκτάσεις όπως η υιοθέτηση και η διατήρηση ενός υγιούς τρόπου ζωής (Lunkes & Faria, 2007). Σύμφωνα με τον

5 Costa (1992), μέσω της άσκησης τα άτομα αυτά μαθαίνουν και ξαναβρίσκουν τη χρησιμότητα του σώματός τους, έχουν τη ευκαιρία να δοκιμάσουν τις δυνατότητές τους, προλαμβάνουν πιθανούς μετατραυματισμούς και ενισχύεται το αίσθημα της ολοκλήρωσης όσον αφορά στον εαυτό τους αλλά και στη σχέση τους με άλλες ομάδες ανθρώπων. Σύμφωνα με έρευνα του Healthy People (2000), τo 56% των ατόμων με αναπηρία δεν ασχολούνταν με καμία μορφή άσκησης/αθλητικής αναψυχής στον ελεύθερό του χρόνο, σε αντίθεση με τον τυπικό πληθυσμό, που το ποσοστό αυτό ανερχόταν στο 36%. Σε γενικές γραμμές, τα άτομα με κινητικά προβλήματα τείνουν να υιοθετούν έναν καθιστικό τρόπο ζωής σε μεγαλύτερο βαθμό από ότι ο τυπικός πληθυσμός, πιθανόν γιατί εκφράζουν μια ευαισθησία η οποία προκύπτει από τα χαρακτηριστικά του εξωτερικού περιβάλλοντός τους, όπως τη δυσκολία στη μετακίνηση (Spivock, Gauvin, Riva & Brodeur, 2008). Το επίπεδο της συμμετοχής τους σε δραστηριότητες άθλησης και αναψυχής επηρεάζεται από ένα πολυπαραγοντικό σύνολο εμποδίων ή ευκολιών το οποίο είναι μοναδικό για αυτόν τον πληθυσμό (Rimmer, Riley, Wang, Rauworth & Jyrkowski, 2004). Τα τελευταία χρόνια, οι σύλλογοι και γενικά οι οργανισμοί που συνδέονται με την άσκηση των ατόμων με κινητικά προβλήματα (ή άλλες αναπηρίες), αυξάνονται συνεχώς, προσφέροντας περισσότερες ευκαιρίες και υπηρεσίες (Lunkes & Faria, 2007). Αναλόγως έχουν αυξηθεί και οι έρευνες που μελετούν τα άτομα με κινητικά προβλήματα και τη σχέση τους με τον αθλητισμό (Hutzler, 2007; Rimmer, Riley, Wang & Rauworth, 2005; Williams, et al., 2004). Σε κάθε περίπτωση, η μελέτη των ατόμων με κινητικές αναπηρίες και της συμμετοχής τους σε προγράμματα άσκησης και αθλητικής αναψυχής παραμένει μία δύσκολη και περίπλοκη διαδικασία λόγω της ανομοιογένειας που παρουσιάζουν στο είδος και την έκταση της αναπηρίας (Hodapp, 2003). Ως ανασταλτικός λόγος συμμετοχής θεωρείται κάθε αιτία που περιορίζει, εμποδίζει ή και αποτρέπει τελικά ένα άτομο να συμμετέχει σε δραστηριότητες άθλησης ή/και αναψυχής της αρεσκείας του (Κουθούρης, 2009). Οι έρευνα για τους λόγους που αναστέλλουν τη συμμετοχή στην άσκηση στον κανονικό πληθυσμό έχει αναδείξει μία ομάδα παραγόντων (Alexandris & Carroll, 1997; Alexandris, Barkoukis, Tsorbatzoudis & Grouios, 2003; Κουθούρης,

6 Αλεξανδρής, Γιοβάνη & Χατζηγιάννη, 2005). Η βιβλιογραφία που αφορά στα εμπόδια που αναστέλλουν τη διάθεση των ατόμων με αναπηρία για άσκηση είναι πιο περιορισμένη (Bredahl, 2007) αλλά ενδεικτική του προβλήματος. Η καθιστική ζωή που υιοθετείται από τα άτομα με κινητικά ή άλλα προβλήματα δεν προσφέρει πολλές δυνατότητες και ευκαιρίες για αθλητικές εμπειρίες (Vanner, Block, Christodoulou, Horowitz & Krupp, 2008). Σημαντικοί παράγοντες που φαίνεται να επηρεάζουν τα άτομα με αναπηρίες στην απόφασή τους να συμμετάσχουν σε αθλητικές δραστηριότητες είναι η εκ των πραγμάτων επαφή με άτομα που δεν ανήκουν στο οικογενειακό τους περιβάλλον και η δυσκολία πρόσβασης σε χώρους άθλησης, ειδικά όταν αυτοί χρησιμοποιούνται ταυτόχρονα και από τον τυπικό πληθυσμό (Lunkes & Faria, 2007). Μάλιστα, σύμφωνα με έρευνα των Finch, Lawton, Williams και Sloper (2001), οι νέοι με αναπηρία αισθάνονται άβολα ν ασκηθούν σε δημόσιο χώρο. Οι Yuen και Hanson (2002) μελετώντας άτομα με κινητικά προβλήματα κατέληξαν ότι τα άτομα με επίκτητα κινητικά προβλήματα, τα οποία είχαν ασχοληθεί με τον αθλητισμό στο παρελθόν, είναι πιο δραστήρια στην καθημερινή τους ζωή και ασκούνται με μεγαλύτερη ευχαρίστηση σε σχέση με όσους είχαν υιοθετήσει έναν καθιστικό τρόπο ζωής και συνεχίζουν να απαξιώνουν την άσκηση. Σύμφωνα με το Finch και τους συνεργάτες του (2001), εάν η προώθηση της άσκησης επικεντρωθεί στους παράγοντες που επιτρέπουν στα άτομα με κινητική αναπηρία την ενασχόληση με την αθλητική αναψυχή και ληφθούν υπόψη οι ανασταλτικοί παράγοντες, το αποτέλεσμα θα είναι θετικό. Η συγκεκριμένη έρευνα υπέδειξε ότι οι βασικοί παράγοντες που αναστέλλουν τη συμμετοχή στην άσκηση των ατόμων με αναπηρία είναι κυρίως οικονομικοί αλλά και η κακή παρεχόμενη ποιότητα υπηρεσιών. Ο σκοπός της παρούσας έρευνας ήταν η μελέτη των λόγων που αναστέλλουν τη συμμετοχή των ατόμων με κινητικά προβλήματα σε προγράμματα άθλησης και αναψυχής. Επιμέρους στόχοι ήταν η μελέτη της πιθανής διαφοροποίησης των αιτιών που αναστέλλουν την άσκηση, με βάση το αν η αναπηρία είναι εκ γενετής ή επίκτητη και με το αν οι ερωτηθέντες έχουν συμμετάσχει (τώρα ή στο παρελθόν) ή όχι σε κάποιου είδους αθλητική δραστηριότητα. Ανεξάρτητες μεταβλητές της έρευνας ήταν η μορφή της

7 κινητικής αναπηρίας (επίκτητη ή εκ γενετής) και η παλαιότερη και τωρινή συμμετοχή σε αθλητικά προγράμματα, ενώ εξαρτημένη οι ανασταλτικοί παράγοντες συμμετοχής σε αθλητικά προγράμματα. Οι ερευνητικές υποθέσεις που μελετήθηκαν ήταν: α) η άσκηση των ατόμων με κινητικά προβλήματα εμποδίζεται λόγω της ύπαρξης διαφόρων ανασταλτικών παραγόντων, β) Τα άτομα με εκ γενετής κινητικά προβλήματα επηρεάζονται περισσότερο από τους διάφορους ανασταλτικούς παράγοντες άσκησης στην απόφασή τους ν αθληθούν σε σχέση με τα άτομα με επίκτητα κινητικά προβλήματα, γ) τα άτομα που δεν ασκούνται επηρεάζονται περισσότερο από τους διάφορους ανασταλτικούς παράγοντες άσκησης στην απόφασή τους να αθληθούν σε σχέση με τα άτομα που ασκούνται. ΜΕΘΟ ΟΣ Εξεταζόμενοι Στην έρευνα συμμετείχαν 48 άτομα (68,8% ήταν άντρες και το 29,2% γυναίκες) με κινητικά προβλήματα που αποτελούν μέλη συλλόγων ατόμων με αναπηρίες της Βορείου Ελλάδος. Από αυτούς το 31,3% είχαν κάποια εκ γενετής και το 62,5%, επίκτητη αναπηρία. Τέλος, ο 68,1% συμμετείχαν με κάποια αθλητική δραστηριότητα ενώ το 31,9% δε συμμετείχε σε καμία μορφή άσκησης. Μέσα συλλογής των δεδομένων Για την υλοποίηση των σκοπών της έρευνας επιλέχθηκε το ερωτηματολόγιο των Alexandris και Carroll (1997), το οποίο έχει χρησιμοποιηθεί για να αξιολογήσει τους ανασταλτικούς παράγοντες άσκησης σε διάφορους ελληνικούς πληθυσμούς, όχι, όμως, σε άτομα με κινητικά προβλήματα. Η εγκυρότητα και η αξιοπιστία του ερωτηματολογίου έχει επανειλημμένως ελεγχθεί (Alexandris & Carroll, 1997a; Alexandris, Barkoukis, Tsormpatzoudis & Grouios, 2003; Αlexandris & Stodolska, 2004; Κουθούρης & συν., 2005). Το ερωτηματολόγιο περιλαμβάνει επτά παράγοντες που αφορούν στην αναστολή της συμμετοχής σε αθλητικές δραστηριότητες. Πιο συγκεκριμένα, οι παράγοντες του ερωτηματολογίου είναι οι: α) «Χρονικοί» (4 μεταβλητές), β) «Ψυχολογικοί» (11 μεταβλητές,), γ) «Γνώσης» (3 μεταβλητές), δ)

8 «Εγκαταστάσεων/Υπηρεσιών» (4 μεταβλητές), ε). «Προσβασιμότητας/ Οικονομικοί» (6 μεταβλητές), στ) «Απουσία παρέας» (4 μεταβλητές) και ζ) «Ενδιαφέροντος» (6 μεταβλητές). Όλες οι ερωτήσεις των ανασταλτικών παραγόντων απαντήθηκαν μέσω μίας 7βάθμιας κλίμακας τύπου Likert, όπου 1 = «διαφωνώ απόλυτα» και 7 = «συμφωνώ απόλυτα». Η εσωτερική συνοχή των παραγόντων που προέκυψαν εξετάσθηκε με τον υπολογισμό του συντελεστή α του Cronbach. Τα αποτελέσματα της ανάλυσης αυτής ενισχύουν την αξιοπιστία του οργάνου αξιολόγησης των Alexandris και Caroll (1997), ακόμη και όταν αυτό χρησιμοποιείται σε άτομα με κινητικά προβλήματα. Με εξαίρεση τον παράγοντα «Ποιότητα εγκαταστάσεων/υπηρεσιών» (α=.61), που παρουσίασε σχετικά χαμηλή αξιοπιστία πιθανά λόγω της φύσης των μεταβλητών της που λογικά δυσχεραίνουν τα άτομα με κινητική αναπηρία- όλοι οι υπόλοιποι παρουσίασαν υψηλή εσωτερική συνοχή. Πιο συγκεκριμένα: «Χρονικοί» (α=.77), «Ψυχολογικοί» (α=.90), «Έλλειψη Γνώσης» (α=.92), «Προσβασιμότητα/ Οικονομικοί» (α=.76), «Απουσία παρέας» (α=.87) και «Ενδιαφέρον» (α=.90) Το ερωτηματολόγιο περιελάμβανε ακόμη 16 μεταβλητές που στόχευαν στη συλλογή δημογραφικών δεδομένων (φύλο, ηλικία, επάγγελμα, επίπεδο εκπαίδευσης, οικογενειακή κατάσταση), στο είδος της κινητικής αναπηρίας τους, στο αν είναι αθλητές/ασκούμενοι και σε ποιο άθλημα/δραστηριότητα. Ανάλογες μεταβλητές έχουν χρησιμοποιηθεί για τη συλλογή δεδομένων σε τυπικούς πληθυσμούς και σε μελέτες ατόμων με αναπηρίες. ιαδικασία συλλογής των δεδομένων Η συλλογή των δεδομένων έγινε από το Νοέμβριο του 2010 ως το Μάρτιο του Τα ερωτηματολόγια στάλθηκαν ταχυδρομικά στους εκτός της Κομοτηνής υπευθύνους των συλλόγων. Στους συλλόγους της Κομοτηνής, μέλος της ερευνητικής ομάδας συνέλλεξε τα ερωτηματολόγια από τα μέλη τους. Τα ερωτηματολόγια στάλθηκαν σε όλους τους συλλόγους στις αρχές Νοεμβρίου του Η επικοινωνία των ερευνητών με τους συλλόγους (τηλεφωνική και ηλεκτρονική) με στόχο τη μεγαλύτερη δυνατή επιστροφή επαναλήφθηκε αρκετές φορές μέχρι το Μάρτιο. Συνολικά, στάλθηκαν/μοιράστηκαν 130 ερωτηματολόγια, επιστράφηκαν απαντημένα τα 62 από τα οποία τα 48

9 κρίθηκαν κατάλληλα να συμπεριληφθούν στην έρευνα (ποσοστό επιστροφής: 39%). Στατιστική ανάλυση Για την ανάλυση των δεδομένων χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πακέτο SPSS for Windows 16.0, με το οποίο πραγματοποιήθηκαν οι αναλύσεις αξιοπιστίας για τη μελέτη της εσωτερικής συνοχής των υπο-κλιμάκων, περιγραφικές αναλύσεις και T-test με ανεξάρτητους παράγοντες την κινητική αναπηρία (επίκτητη ή εκ γενετής) και το αν τα άτομα ασκούνται ή όχι. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Τα δημογραφικά στοιχεία του δείγματος που αφορούν στο φύλο, την ηλικία, το επάγγελμα, την εκπαίδευση, την οικογενειακή κατάσταση, τη μορφή της κινητικής αναπηρίας και τη συμμετοχή σε κάποια αθλητική δραστηριότητα παρουσιάζονται συγκεντρωτικά στους Πίνακες 1, 2, 3, 4. *** Πίνακες 1, 2, 3 & 4 κάπου εδώ*** Κανένας από τους ανασταλτικούς παράγοντες συμμετοχής σε αθλητικές δραστηριότητες δε φαίνεται να επηρεάζει σημαντικά τα άτομα με κινητικά προβλήματα, λαμβάνοντας υπόψη ότι οι απαντήσεις στις μεταβλητές δίνονταν μέσα από μία 7βάθμια κλίμακα (πίνακας 5). *** Πίνακας 5, κάπου εδώ*** Για να μελετηθεί η δεύτερη ερευνητική υπόθεση, αναφορικά με τη διαφοροποίηση των εμποδίων που αναστέλλουν την άσκηση ατόμων με εκ γενετής και επίκτητη κινητική αναπηρία, πραγματοποιήθηκε t-test για ανεξάρτητα δείγματα, από το οποίο δεν προέκυψαν στατιστικά σημαντικές διαφορές (p>.05). Για τη μελέτη της τρίτης ερευνητικής υπόθεσης που αφορούσε στη διαφοροποίηση των παραγόντων αναστολής ανάλογα με το αν οι απαντητές συμμετείχαν ή όχι σε αθλητικές δραστηριότητες, πραγματοποιήθηκε και πάλι t-

10 test για ανεξάρτητα δείγματα. Τα αποτελέσματα έδειξαν στατιστικά σημαντική διαφορά στους ανασταλτικούς παράγοντες που σχετίζονται α) με την ψυχολογία (t=-3,86, p<.05,), με όσους δεν ασκούνται να αξιολογούν αυτόν τον παράγοντα ως πιο σημαντικό (Μ.Ο.=2,91) σε σχέση με αυτούς που ασκούνται (Μ.Ο.=1,62) και β) την έλλειψη γνώσης (t=-2,55, p<.05), με τους μη ασκούμενους να επηρεάζονται και πάλι περισσότερο από αυτόν τον παράγοντα (Μ.Ο.=3,4) σε σχέση με όσους ασκούνται (Μ.Ο.=2,03). ΣΥΖΗΤΗΣΗ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Σκοπός της έρευνας ήταν να μελετήσει του παράγοντες που αναστέλλουν τη συμμετοχή των ατόμων με κινητικά προβλήματα σε αθλητικές δραστηριότητες. Επιπλέον στόχος ήταν να μελετήσει τους ανασταλτικούς παράγοντες με βάσει το αν η αναπηρία προήλθε από επίκτητους ή εκ γενετής λόγους και βάσει του αν οι συμμετέχοντες στην έρευνα συμμετέχουν σε κάποια αθλητική δραστηριότητα ή όχι. Τα αποτελέσματα είναι ενθαρρυντικά καθώς κανένας από τους ανασταλτικούς παράγοντες δε φαίνεται να επηρεάζει σημαντικά τη συμμετοχή των ατόμων. Επίσης, δε φαίνεται να επηρεάζονται διαφορετικά όσοι απέκτησαν κινητικά προβλήματα στην πορεία της ζωής τους, σε σχέση με αυτούς που τα είχαν εκ γενετής. Τέλος, όσοι ασκούνται ήδη φαίνεται να επηρεάζονται λιγότερο από τους ανασταλτικούς λόγους συμμετοχής σε σχέση με όσους δε συμμετέχουν σε κάποια μορφή άσκησης. Όσον αφορά στα αποτελέσματα της πρώτης υπόθεσης, φαίνεται ότι η διάσταση «Προσβασιμότητα/Οικονομικοί Λόγοι», (Μ.Ο.=3,6, Τ.Α.=1,58) επηρεάζει περισσότερο τα άτομα με κινητικά προβλήματα, στοιχείο απολύτως λογικό καθώς η προσβασιμότητα αποτελεί βασικό τροχοπέδη στην ομαλή ένταξη και λειτουργία των ατόμων με αναπηρίες, γενικότερα. Σε ανάλογα αποτελέσματα έχει καταλήξει και έρευνα του Rimmer και των συνεργατών του (2005), τονίζοντας μάλιστα τη σημασία της απουσίας μεταφορικού μέσου ή ειδικού χώρου στάθμευσης. Τα αποτελέσματα αυτά έχουν επιβεβαιωθεί και σε τυπικό πληθυσμό (Alexandris & Carroll, 1997), καθώς εκτός των δυσκολιών στην πρόσβαση πολλά αθλητικά προγράμματα φαίνεται να προσφέρονται έναντι μεγάλου χρηματικού ποσού και αυτό επηρεάζει αρνητικά τη διάθεση των

11 ατόμων προς την άσκηση. Σύμφωνα με τους Williams, Vogelsong, Green και Cordell (2004), παρόλο που πολλά άτομα με κινητική αναπηρία είναι ανεξάρτητα σε πολύ μεγάλο βαθμό όσον αφορά στις καθημερινές τους δραστηριότητες, σε κάποιες εξαιρετικές περιπτώσεις χρειάζονται μία επιπλέον βοήθεια, η οποία προέρχεται πολλές φορές από ένα μέλος της οικογένειάς τους. Αυτό συχνά δημιουργεί αρνητικά συναισθήματα στα άτομα με κινητική αναπηρία και γι αυτό το λόγο αν η αθλητική εγκατάσταση δεν είναι προσβάσιμη προς τους ίδιους, αποφεύγουν να ασκηθούν προκειμένου να μην εξαρτώνται από τη βοήθεια κάποιου άλλου. H διάσταση «Ποιότητα εγκαταστάσεων/υπηρεσιών» έλαβε την δεύτερη μεγαλύτερη τιμή (Μ.Ο=3,4, Τ.Α.=1,32). Για τη σωστή εξυπηρέτηση αυτών των ατόμων, συχνά συγχέεται η έννοια της «προσβασιμότητας» με την «ποιότητα των εγκαταστάσεων», αφού για να είναι ποιοτική μία εγκατάσταση για ένα άτομο με κινητική αναπηρία θα πρέπει να είναι και προσβάσιμη σε αυτό. Σύμφωνα με το Rimmer και τους συνεργάτες του (2004), οι υπηρεσίες που παρέχουν στα άτομα με αναπηρία οι διάφοροι αθλητικοί οργανισμοί, είναι ελλιπείς. Η διάσταση «έλλειψη παρέας» έλαβε την τρίτη σχετικά- μεγαλύτερη τιμή (Μ.Ο.=2,9, Τ.Α.=1,61). Συχνά τα άτομα με αναπηρία, έχουν την ανάγκη της υποστήριξης και της παρέας από κάποιο άτομο της οικογένειάς τους ή από κάποιο φιλικό τους πρόσωπο για να ξεκινήσουν την άσκηση (Rimmer, et al., 2004). Η έλλειψη παρέας μπορεί τελικά να αναστείλει τη διάθεσή τους για συμμετοχή. Παρόμοια αποτελέσματα φαίνεται να προέκυψαν και από έρευνες που πραγματοποιήθηκαν στην Ελλάδα και αφορούσαν σε τυπικό πληθυσμό ( άντση, Μπαλάσκα & Αλεξανδρής, 2008; Κουθούρης, Αλεξανδρής, Γιοβάνη & Χατζηγιάννη, 2005). Ακολούθησαν οι διαστάσεις «Έλλειψη χρόνου» (Μ.Ο.=2,4, Τ.Α.=1,44) και «Έλλειψη γνώσης» (M.Ο.=2,4, Τ.Α.=1,78), οι οποίες σύμφωνα με τις απαντήσεις των ερωτηθέντων, παρουσιάζουν στον ίδιο βαθμό αναστολή στην άσκηση. Έπειτα η διάσταση «Έλλειψη ενδιαφέροντος» έλαβε την έκτη τιμή (M.Ο.=2,1, Τ.Α.=1,40). Τελευταία στις προτιμήσεις ήταν η διάσταση «Ψυχολογικοί λόγοι» με (Μ.Ο.=2, Τ.Α.=1,18). Ένα παράδειγμα ανασταλτικού παράγοντα που αφορά τη διάσταση της ψυχολογίας, δίνεται από το Murphy και

12 τους συνεργάτες τους (2008), οι οποίοι υποστηρίζουν ότι παρόλο που οι αθλητές με κινητική αναπηρία έχουν ίδιες πιθανότητες αθλητικού τραυματισμού με τους υπόλοιπους αθλητές, ο φόβος τραυματισμού κατά τη διάρκεια της άσκησης αποτελεί ψυχολογικό ανασταλτικό παράγοντα συμμετοχής στην άσκηση. Συνεπώς, οι παράγοντες που φαίνεται λίγο περισσότερο να επηρεάζουν τα άτομα με κινητική αναπηρία, είναι η προσβασιμότητα και η ποιότητα εγκαταστάσεων/ υπηρεσιών. Σύμφωνα με τους Rolfe, Yoshida, Renwick και Bailey (2007), η αύξηση της προσβασιμότητας σε προγράμματα άσκησης: (α) θα εξυπηρετήσει πολλά άτομα που ζουν με αναπηρία, (β) θα αποτρέψει το διαχωρισμό τους τον υπόλοιπο πληθυσμό καθώς θα είναι πιο εύκολη η πρόσβαση σε χώρους άσκησης και αναψυχής και (γ) θα παρέχει ένα φυσιολογικό περιβάλλον στο οποίο θα μπορούν να κάνουν ατομικές επιλογές που σχετίζονται με την άσκηση και την υγεία τους. Η παροχή αυτού του είδους των εγκαταστάσεων και υπηρεσιών, ωστόσο, απαιτεί μια συντονισμένη προσπάθεια από την πλευρά της κοινωνίας και επιπρόσθετα επιβάλλεται ανάπτυξη των γνώσεων του προσωπικού των αθλητικών κέντρων σχετικά με τα θέματα των ατόμων με αναπηρία. Οι μάνατζερ γυμναστηρίων και αθλητικών οργανισμών θα πρέπει να λάβουν σοβαρά υπόψη τους αυτούς τους παράγοντες, να κατανοήσουν τις ελλείψεις τους όσον αφορά την προσβασιμότητα και την ποιότητα των εγκαταστάσεων αλλά και των υπηρεσιών τους. Η βελτίωση αυτών των συνθηκών πιθανά να οδηγήσει σε εντονότερη αθλητική συμμετοχή των ατόμων με κινητικά προβλήματα. Σε κάθε περίπτωση, κανένας από τους ανασταλτικούς παράγοντες δεν επηρεάζει σημαντικά τους συμμετέχοντες στην έρευνα, λαμβάνοντας υπόψη ότι οι απαντήσεις δόθηκαν σε επταβάθμια κλίμακα και κανένας μέσος όρος απαντήσεων δεν ξεπέρασε το 3,6. Οι συμμετέχοντες στην έρευνα φαίνονται συνεπώς αρκετά συνειδητοποιημένοι όσον αφορά στην επιλογή τους να συμμετάσχουν ή να μη συμμετάσχουν σε αθλητικές δραστηριότητες. Θα πρέπει, οπωσδήποτε, φυσικά στην αξιολόγηση των αποτελεσμάτων να ληφθεί σοβαρά υπόψη το ιδιαιτέρως μικρό δείγμα, το οποίο σε καμία περίπτωση δεν επιτρέπει τις γενικεύσεις.

13 Όσον αφορά στη δεύτερη υπόθεση της έρευνας, τα αποτελέσματα υποδεικνύουν την υιοθέτηση μηδενικής υπόθεσης, καθώς καμία διαφορά ως προς την αξιολόγηση των ανασταλτικών παραγόντων δεν εμφανίζεται ανάμεσα στα άτομα με εκ γενετής κινητική αναπηρία και αυτών με επίκτητη κινητική αναπηρία. Σίγουρα, ο μικρός αριθμός των επιστρεφόμενων ερωτηματολογίων δε βοηθάει, και πάλι, στην εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων. Φαίνεται, όμως, από τα συγκεκριμένα αποτελέσματα, ότι τα άτομα με κινητική αναπηρία θα πρέπει να προσεγγίζονται με τον ίδιο τρόπο για να επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα, δηλαδή η συμμετοχή τους σε αθλητικές δραστηριότητες. Πάντως, σύμφωνα με τους Specht, King, Brown και Foris (2002), υπάρχει σίγουρα μία διαφορά όσον αφορά στην αντίληψη ως προς την άσκηση: τα άτομα με επίκτητη αναπηρία βλέπουν την άσκηση ως ένα τρόπο «αποκατάστασής» τους, σε αντίθεση με τα άτομα με εκ γενετής αναπηρία, τα οποία έχουν μάθει να ζουν με αυτή και θεωρούν την άσκηση κάτι παραπάνω από υποχρέωση, αλλά μέρος της ψυχαγωγίας τους και ευκαιρία ανάπτυξης των δυνατοτήτων τους. Όσον αφορά στην τρίτη υπόθεση της έρευνας, προκύπτει ότι τα άτομα που ασκούνται επηρεάζονται λιγότερο από κάποιους από τους ανασταλτικούς παράγοντες. Οι διαστάσεις στις οποίες φαίνεται κυρίως να διαφοροποιούνται οι ασκούμενοι από τους μη ασκούμενους είναι οι: «Ψυχολογία» και «Έλλειψη Γνώσης», με τους πρώτους να εμφανίζουν χαμηλό ποσοστό αναστολής που σχετίζεται με τους συγκεκριμένους παράγοντες (Μ.Ο. = 1,62 & Μ.Ο. =2,03, αντίστοιχα) σε αντίθεση με αυτούς που δεν ασκούνται (Μ.Ο. =2,91 & Μ.Ο. = 3,40, αντίστοιχα). Έρευνες έχουν υποδείξει τη σημασία της άσκησης στη βελτίωση της ψυχολογίας των ασκουμένων τόσο σε κανονικό πληθυσμό (Schuit, 2006; Lamb, Roberts & Brodie, 1990) όσο και σε άτομα με αναπηρίες (Murphy, et al., 2008; Vanner, et al., 2008). Όσον αφορά στη διάσταση «Έλλειψη Γνώσης», φαίνεται να είναι λογικό το αποτέλεσμα της διαφοράς μεταξύ των ασκούμενων και των μη ασκούμενων, αφού προφανώς τα άτομα με κινητική αναπηρία που ασκούνται έχουν ενημερωθεί επαρκώς για τα προγράμματα που υπάρχουν στην περιοχή τους και συμμετέχουν σε αυτά, σε αντίθεση με αυτούς που δεν γνωρίζουν τα προγράμματα που παρέχονται, κι έτσι επέρχεται το αποτέλεσμα της καθιστικής ζωής. Για να δοθεί λύση σε αυτό

14 το πρόβλημα, οι ιδιοκτήτες και οι μάνατζερ των γυμναστηρίων και γενικότερα των κέντρων άθλησης και αναψυχής, θα πρέπει να παρέχουν μεγαλύτερη ενημέρωση στα άτομα με κινητική αναπηρία, σχετικά με τα προγράμματα που προσφέρονται γι αυτούς από τις επιχειρήσεις τους. Η προώθηση αυτών των προγραμμάτων θα οδηγήσει σε μεγαλύτερη συμμετοχή στην άσκηση και συνεπώς θα αυξηθούν επιπλέον τα κέρδη των αθλητικών επιχειρήσεων. Η ικανοποίηση των πελατών αποτελεί σημαντική προϋπόθεση για την επιτυχία μιας αθλητικής επιχείρησης, πόσο μάλιστα στις περιπτώσεις εκείνες που οι πελάτες είναι άτομα με κινητικά προβλήματα. Σαν αθλητικοί καταναλωτές είναι ιδιαίτερα «δύσκολοι», αφού παρουσιάζουν διάφορα ενδοπροσωπικά, διαπροσωπικά και δομικά εμπόδια που επηρεάζουν τη στάση τους στην άσκηση και τελικά την απαξιώνουν (Finch, et al., 2001). Γι αυτό το λόγο άλλωστε κρίθηκε απαραίτητη η διερεύνηση των ανασταλτικών παραγόντων αυτής της μερίδας ατόμων στη συμμετοχή τους σε αθλητικές δραστηριότητες. Αν οι μάνατζερ των κέντρων άθλησης και αναψυχής λάβουν υπόψη τους τα παραπάνω και προσπαθήσουν να βελτιώσουν τις υπηρεσίες τους σύμφωνα με τις ανάγκες των ατόμων με κινητικά προβλήματα, είναι πιο πιθανό να τροποποιηθούν και πιθανά να εξαλειφθούν οι παράγοντες που αναστέλλουν τη συμμετοχή τους στην άσκηση. Μελλοντικές έρευνες θα πρέπει να εντατικοποιήσουν τις προσπάθειες για τη συλλογή περισσοτέρων απαντήσεων από άτομα με κινητικά προβλήματα, έτσι ώστε να προκύψουν πιο αντιπροσωπευτικά και άρα αξιόπιστα αποτελέσματα για τους παράγοντες που αναστέλλουν τη διάθεσή τους. Ακόμη θα ήταν ενδιαφέρον να μελετηθούν τα κίνητρα των ατόμων αυτών για αθλητική δραστηριότητα και άλλες διαστάσεις της καταναλωτικής τους συμπεριφοράς όπως ο βαθμός ανάμειξης με διάφορες αθλητικές δραστηριότητες, η αντιλαμβανόμενη ποιότητα υπηρεσιών που τους παρέχεται, η ικανοποίησή τους, κ.ο.. Οι μελέτες αυτές θα συμβάλλουν στην καλύτερη κατανόηση των αναγκών και των στάσεων των ατόμων με κινητικά προβλήματα ως προς την άσκηση και τους χώρους που αυτή διεξάγεται, μειώνοντας πιθανώς τους λόγους απομάκρυνσή τους από αυτήν.

15 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ALEXANDRIS K. & CARROLL B. (1997). Demographic differences in the perception of constraints on recreational sport participation: Results from a study in Greece. Leisure Studies, 16: ALEXANDRIS K., BARKOUKIS V., TSORMPATZOUDIS H. & GROUIOS G. (2003). A study of perceived constraints on a community-based Physical Activity program for the elderly in Greece. Journal of Aging and Physical Activity, 11: ALEXANDRIS K. & STODOLSKA M. (2004). The influence of perceived constraints on the attitudes toward recreational sport participation. Society and Leisure, 27(1): BASSUK S.S. & MANSON J.E. (2010). Physical activity and cardiovascular disease prevention in women: A review of the epidemiologic evidence. Nutrition, Metabolism & Cardiovascular Diseases, 20: BREDAHL A.-M. (2007). Participation of people with disabilities in Adapted Physical Activity research. Sobama Journal, 12: COSTA (1992). Atividade Fisica Adaptada. Barueri. ΑΝΤΣΗ Φ., ΜΠΑΛΑΣΚΑ Π. & ΑΛΕΞΑΝ ΡΗΣ Κ. (2008). Επίδραση των ανασταλτικών παραγόντων στην ανάπτυξη της προσήλωσης στην άσκηση. Πρακτικά του 9 ου Συνεδρίου Αθλητικής ιοίκησης της ΕΛΛΕ Α. FINCH N., LAWTON D., WILLIAMS J. & SLOPER P. (2001). Young Disabled People and Sport. Research Works. The University of York. HODAPP M.R. (2003). Αναπτυξιακές θεωρίες και αναπηρία. Νοητική καθυστέρηση, αισθητηριακές διαταραχές και κινητική αναπηρία. Εκδόσεις Μεταίχμιο. HUTZLER Y. (2007). SWOT Analysis of Adapted Physical Activity: A Rehabilitation Perspective. Sobama Journal, 12: ΚΟΥΘΟΥΡΗΣ Χ. (2009). Υπαίθριες ραστηριότητες Αναψυχής, Ακραία Αθλήματα. Εκδόσεις Χριστοδουλίδη. ΚΟΥΘΟΥΡΗΣ Χ., ΑΛΕΞΑΝ ΡΗΣ Κ., ΓΙΟΒΑΝΗ Χ. & ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗ Ε. (2005). Ανασταλτικοί παράγοντες συμμετοχής στη Χιονοδρομία αναψυχής. Αναζητήσεις στη Φυσική Αγωγή & τον Αθλητισμό, 3(1):

16 LAMB K.L., ROBERTS K., BRODIE D.A. (1990). Self-perceived health among sports participants and non-sports participants. Social Science and Medicine, 31(9): LUNKES L. & FARIA C.C. (2007). Motives that influenced the start of the practice of wheelchair basketball. Sobama Journal, 12 (1): MURPHY A.N., CARBONE S.P. & THE COUNCIL ON CHILDREN WITH DISABILITIES. (2008). Promoting the Participation of Children with Disabilities in Sports, Recreation and Physical Activities. Pediatrics, 121(5): PANAGIOTAKOS B.D., PITSAVOS C., LENTZAS Y., SKOUMAS Y., PAPADIMITRIOU L., ZEIMBEKIS A. & STEFANADIS C. (2008). Determinants of Physical Inactivity Among Men and Women from Greece: A 5-year Follow-up of the ATTICA Study. Annals of Epidemiology, 18: PARISER G., MADRAS D. & WEISS E. (2006). Outcomes of an Aquatic Exercise Program Including Aerobic Capacity, Lactate Threshold, and Fatigue in Two Individuals With Multiple Sclerosis. Journal of Neurological Physical Therapy 30 (2): RIMMER H.J., RILEY B., WANG E. & RAUWORTH A. (2005). Accesibility of Health Clubs for People with Mobility Disabilities and Visual Impairments. American Journal of Public Health, 95(11): RIMMER H.J., RILEY B., WANG E., RAUWORTH A. & JURKOWSKI J. (2004). Physical Activity Participation Among Persons with Disabilities. Barriers & Facilitators. American Journal of Preventive Medicine, 26(5): ROEBRS T.G. & KARST G.M. (2004). Effects of an Aquatics Exercise Program on Quality of Life Measures for Individuals with Progressive Multiple Sclerosis. Journal of Neurological Physical Therapy, 28 (2): ROLFE D., YOSHIDA K., RENWICK R. & BAILEY C. (2007). Beyond barriers: Women living with disabilities and their participation in community exercise programs SCUIT A.J. (2006). Physical Activity, Body Composition and Healthy Ageing. Science & Sports, 21:

17 SPECHT J., KING G., BROWN E. & FORIS C. (2002). The importance of leisure in the lives of persons with congenital physical disabilities. The American Journal of Occupational Therapy, 56(4): SPIVOCK M., GAUVIN L., RIVA M. & BRODEUR J.-M. (2008). Promoting active living among people with physical disabilities. Evidence for Neighborhood-Level Buoys. American Journal of Preventive Medicine, 34(4): U.S. DEPARTMENT OF HEALTH AND HUMAN SERVICES. HEALTHY PEOPLE (2000). Conference edition, vol. 2. Washington DC: U.S. Department of Health and Human Services. VANNER A.E., BLOCK P., CHRISTODOULOU C.C., HOROWITZ P.B. & KRUPP B.L. (2008). Pilot study exploring quality of life and barriers to leisure-time physical activity in persons with moderate to severe multiple sclerosis. Disability and Health Journal, 1: YUEN H.K. & HANSON C. (2002). Body image and exercise in people with and without acquired mobility disability. Disability & Rehabilitation, 24(6):

18 ΠΙΝΑΚΑΣ 1. ημογραφικά Χαρακτηριστικά του είγματος ΦΥΛΟ ΗΛΙΚΙΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ Άνδρες: 68,8% <19: 2,1% Σπουδαστής: 20,8% Γυναίκες: 29,2% 20-29: 43,8% ημ. Υπάλληλος: 22,9% 30-39: 37,5% Ιδ. Υπάλληλος: 8,3% 40-49: 10,4% Επιχειρηματίας: 8,3% >50: 6,3% Ελεύθ. Επαγγελματίας: 16,7% Άνεργος: 22,9% ΠΙΝΑΚΑΣ 2. ημογραφικά Χαρακτηριστικά του είγματος ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ημοτικό: 6,3% Ανύπαντρος: 83,3% Γυμνάσιο: 6,3% Παντρεμένος: 12,5% Λύκειο: 50% ιαζευγμένος/η: 2,1% ΤΕΙ: 8,3% Συζώ: 2,1% ΑΕΙ: 25% Μεταπτυχιακό: 4,2% ΠΙΝΑΚΑΣ 3. Μορφή Κινητικής Αναπηρίας ΜΟΡΦΗ ΑΝΑΠΗΡΙΑΣ Εκ Γενετής: 31,3% Τετραπληγία: 22,5% Επίκτητο: 62,5% Παραπληγία: 25% Κάκωση νωτιαίου μυελού: 2,5% Σκλήρυνση κατά πλάκας: 7,5% Ακρωτηριασμός: 2,5% Νοητική Υστέρηση: 2,5%

19 Αδυναμία στην κίνηση: 7,5% Εγκεφαλική παράλυση: 17,5% Πολιομυελίτιδα: 10% Παραπάρεση: 2,5% ΠΙΝΑΚΑΣ 4. Συμμετοχή σε αθλητικές δραστηριότητας ΑΘΛΗΤΙΚΗ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ Ναι: 68.1% Κολύμβηση: 36.2% Όχι: 31.9% Στίβος: 4.3% Καλαθοσφαίριση: 17% Πετοσφαίριση: 2.1% Rugby: 8.5% ΠΙΝΑΚΑΣ 5. Μέσοι όροι, τυπικές αποκλίσεις και αξιοπιστία των παραγόντων που αναστέλλουν τη συμμετοχή των ατόμων με κινητική αναπηρία σε αθλητικές δραστηριότητες ιαστάσεις της κλίμακας Μ.Ο. Τ.Α. α του Θέματα Cronbach Έλλειψη χρόνου 2,4 1,44 0,772 4 Ψυχολογικοί λόγοι 2 1,18 0, Έλλειψη γνώσης 2,4 1,78 0,917 3 Ποιότητα 3,4 1,32 0,615 4 εγκαταστάσεων/υπηρεσιών Προσβασιμότητα/οικονομικοί 3,6 1,58 0,765 6 λόγοι Έλλειψη παρέας 2,9 1,61 0,874 4 Έλλειψη ενδιαφέροντος 2,1 1,40 0,897 6