Υποκειμενική-Ψυχαναλυτική εκδοχή της Αναγνωστικής Θεωρίας.

Transcript

1 Υποκειμενική-Ψυχαναλυτική εκδοχή της Αναγνωστικής Θεωρίας. Ανάγνωση: διαδικασία συνάντησης κειμένουαναγνώστη / προβολή και αναγνώριση της υποκειμενικής διάστασης του ρόλου του αναγνώστη σεβασμός της ιδιαιτερότητάς του. (D. Bleich, W. Slatoff, N. Holland, L.-M. Rosenblatt) 1

2 Η υποκειμενική ψυχαναλυτική αναγνωστική θεωρία και η L. M. Rosenblatt Η υποκειμενική-ψυχαναλυτική θεωρία ανάγνωσης (κατά την κατηγοριοποίηση της S. Suleiman): -Στροφή στον αναγνώστη. -Ανάγνωση: διαδικασία συνάντησης κειμένου-αναγνώστη. -Προβολή και αναγνώριση της υποκειμενικής διάστασης του ρόλου του αναγνώστη. -Σεβασμός της ιδιαιτερότητάς του. -Η ερμηνεία καθορίζεται από τα ατομικά χαρακτηριστικά του. Κυριότεροι εκπρόσωποι: David Bleich: ατομικός χαρακτήρας της ανάγνωσης Norman Holland, (φροϋδική επίδραση): εξετάζει «τις ψυχολογικές διαδικασίες μέσω των οποίων ένας μη συγκεκριμένος αναγνώστης μετασχηματίζει τις λανθάνουσες φαντασιώσεις ενός λογοτεχνικού κειμένου, έτσι ώστε να προσλάβουν «ευπροσάρμοστη συνοχή», την «αλληλεπίδραση λογοτεχνίας-αναγνωστών», την «άρρητη επενέργεια της προσωπικότητας στην αντίληψη». W. Slatoff: old fashioned humanism κατά τη Suleiman L. M. Rosenblatt: «συναλλαγή» 2

3 Η «συναλλακτική» θεωρία της L. M. Rosenblatt 3

4 L. M. Rosenblatt Αμερική ΣΤΑΘΜΟΙ Barnard College, Columbia University : βασικές σπουδές στα αγγλικά Grenoble (Γαλλία): μεταπτυχιακές σπουδές στην ανθρωπολογία Sorbonne: Διδακτορικό στη Συγκριτική Λογοτεχνία Καθηγήτρια Λογοτεχνίας σε Αμερικανικά Κολλέγια και Πανεπιστήμια ΑΝΘΡΩΠΟΙ Margaret Mead Boas Dewey Peirce Maxine Greene Gregory Bateson William James ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ: γλώσσα, λογοτεχνία, ανθρωπολογία, διδακτική, εκπαίδευση, ψυχολογία, διαφορετικότητα, πολιτισμοί, αξίες, δημοκρατία. 4

5 Από τη Νέα Κριτική στη «συναλλακτική» θεωρία της L. M. Rosenblatt Νέα Κριτική: -Αισθητική αυτοτέλεια και αυτονομία του κειμένου -Αποδέσμευση του κειμένου από το συγγραφέα, την κοινωνία και την ιστορία που το παρήγαγαν. -Απόσπαση του κειμένου ακόμη και από τις αντιδράσεις του αναγνώστη. -Σχολαστική μεθοδολογία, ενώ Richards: -«Έχουμε τη συνήθεια να λέμε ότι μια εικόνα είναι όμορφη, αντί να λέμε ότι αυτή προκαλεί μια εμπειρία σε μας, η οποία είναι πολύτιμη κατά πολλούς τρόπους». -Σε μια διαδικασία ανάγνωσης, ανάμεσα στο γλωσσικό σημείο και στο αντικείμενο, μεσολαβεί η ψυχολογική αντίδραση του αναγνώστη. -Αναζητούμε τους τρόπους με τους οποίους τα ποιήματα μάς δημιουργούν ευφορία, μας συγκινούν ή μας βυθίζουν στην αγωνία. (μελέτη των συγκινησιακών επιπτώσεων του ποιήματος στον αναγνώστη) 5

6 Η «συναλλακτική» θεωρία της L.M. Rosenblatt Βάση: φαινομενολογική, αναζήτηση των νοητικών διεργασιών που ενυπάρχουν ως αρχέτυπα στη συνείδηση του αναγνώστη. Θεωρητική συνάφεια με: Richards, Iser, Holland, Riffaterre Θεωρητικές θέσεις: Εμπειρία λογοτεχνίας: προσωπική δραστηριότητα του αναγνώστη με εξερευνητικό χαρακτήρα. Τα κειμενικά στοιχεία οδηγούν τον αναγνώστη στη μορφοποίηση ενός «δοκιμαστικού πλαισίου». Ολοκληρωμένη αισθητική εμπειρία: νοητική και συναισθηματική αντίδραση. Συναλλαγή (transaction): κείμενο (text) (γλώσσα, συνειρμοί) ανάγκες, έγνοιες) ποίημα (poem) αναγνώστης (reader) (προσωπικότητα, μνήμες, 6

7 Η «συναλλακτική» θεωρία της L.M. Rosenblatt Επιδράσεις από: Dewey: σχέση οργανισμού περιβάλλοντος Bentley: πρέπει να παίρνουμε τη «συναλλαγή» καθεαυτή ως το περιεχόμενο της μελέτης του γεγονότος που αυτή συνιστά. Piaget: γνωστική ανάπτυξη. Ένας οργανισμός (αναγνώστης) στην αλληλεπίδρασή του με το περιβάλλον (λογοτεχνικό έργο) τροποποιεί κάθε καινούργια πληροφορία και δομεί την έννοιά της από τα ακατέργαστα στοιχεία (δεδομένα) που προσλαμβάνει. Vygotsky: σχέση γλώσσας και εμπειρίας Peirce 7

8 Η «συναλλακτική» θεωρία της L.M. Rosenblatt Διαδικασία ανάγνωσης «έκκληση» (evocation) του κειμένου: συνεύρεση του αναγνώστη με το κείμενο Εντοπισμός των κειμενικών ενδείξεων (γλώσσα, συνειρμοί, συναισθήματα, στάσεις, λεκτικά σχήματα, θεματική πλοκή) «αντίδραση» του αναγνώστη (response) Ενεργοποίηση στοιχείων της εμπειρίας (από τη ζωή και τη λογοτεχνία) του αναγνώστη: το κείμενο λειτουργεί ως «κίνητρο»: Ο αναγνώστης διαμορφώνει προσδοκίες και υποθέσεις: το κείμενο λειτουργεί ως «προσχέδιο» (δοκιμαστικό πλαίσιο) Ο αναγνώστης αυτοκρίνεται (ανταποκρίνονται οι υποθέσεις του στη δυναμική του κειμένου;) (Αν κάποιες παρανοήσεις και προκαταλήψεις ανακόψουν την αναγνωστική διαδικασία, τα κειμενικά στοιχεία θα εξαναγκάσουν τον αναγνώστη σε προσαρμογή. ) Ο αναγνώστης «αναδημιουργεί» το κείμενο, καθοδηγούμενος από τα κειμενικά στοιχεία (συναλλαγή). Ο αναγνώστης «βιώνει» την αναγνωστική εμπειρία, δεν τη «γνωρίζει». 8

9 Η «συναλλακτική» θεωρία της L.M. Rosenblatt το ποίημα (poem) reader αναγνώστης, οργανισμός text, κείμενο, περιβάλλον 9

10 Η «συναλλακτική» θεωρία της L.M. Rosenblatt υποκειμενικότητα της ανάγνωσης, υιοθέτηση ενός τρόπου ανάγνωσης «εκλεκτική προσοχή» ενδιαφέρον σε συγκεκριμένα λεκτικά σύμβολα πολλαπλές κειμενικές πιθανότητες ανοικτότητα του κειμένου 10

11 Αισθητική και μη αισθητική ανάγνωση (1) Η Rosenblatt: Απορρίπτει την ημιτελή προσέγγιση ενός κειμένου με βάση τα χαρακτηριστικά του. Αναδεικνύει τη διαφοροποίηση στο αναγνωστικό αποτέλεσμα, όταν ο αναγνώστης πραγματεύεται αισθητικά και μη αισθητικά κείμενα. ΑΝΑΓΝΩΣΗ Αισθητική (aesthetic) Μη αισθητική (efferent: πληροφοριακή ανάγνωση) 11

12 Efferent reading μη αισθητική ανάγνωση: Πληροφοριακή ανάγνωση, μη συναλλακτική σχέση του αναγνώστη με το κείμενο, έμφαση μόνο στη χρηστική αξιοποίηση του κειμένου. Aesthetic reading αισθητική ανάγνωση: Ο αναγνώστης εστιάζει την προσοχή του σε αυτό που βιώνει σε σχέση με το κείμενο. Αποκωδικοποιεί με βάση τα δικά του συναισθήματα ό,τι είναι κωδικοποιημένο μέσα στα λεκτικά σύμβολα του κειμένου. Ενότητα μορφής και περιεχομένου. Η ανάγνωση ως «δημιουργική εξερεύνηση». Αισθητική ενατένιση απόλαυση. 12

13 Αισθητική και μη αισθητική ανάγνωση (2) Αισθητική ανάγνωση Μη αισθητική ανάγνωση Ο αναγνώστης επικεντρώνει την προσοχή του σε όσα βιώνει κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης χάρη στην ιδιαίτερη σχέση που αναπτύσσει με το κείμενο. Ο ρυθμός της ανάγνωσης συνάδει με την εξέλιξη της αναγνωστικής πρόσληψης. Ο ήχος των λέξεων γίνεται αντιληπτός επιλεκτικά ανάλογα με το πού εστιάζει ο αναγνώστης την προσοχή του. Ο αναγνώστης επικεντρώνει την προσοχή του στις πληροφορίες που θα καταστούν χρήσιμες μετά το τέλος της ανάγνωσης. Ο ρυθμός της ανάγνωσης μπορεί να αυξηθεί. Ο ήχος των λέξεων μπορεί να παραβλεφθεί. 13

14 Αισθητική ανάγνωση Αισθητική και μη αισθητική ανάγνωση (3) Μη αισθητική ανάγνωση Η λέξη και η θέση της στο κείμενο, όπως και ο τρόπος με τον οποίο γίνεται αντιληπτή από τον αναγνώστη, εντάσσονται στο επίκεντρο της προσοχής. Αισθητική πρόθεση. Η φαντασία αξιοποιείται, για να βιώσει ο αναγνώστης εικόνες και πράγματα (ακόμη και μη υπαρκτά) που δεν υπάγονται στο παρόν. Η συγκέντρωση στις λέξεις του κειμένου δεν είναι ενθουσιώδης. Πρακτική/ επιστημονική πρόθεση. Η φαντασία αξιοποιείται, για να κατανοήσει ο αναγνώστης θεωρητικές σημασίες και νέες ιδέες. 14

15 Αισθητική ανάγνωση Η βιωματική εμπειρία που προσφέρει το λογοτεχνικό κείμενο: Συνδέει την τέχνη με τη ζωή. Οι διαφορετικές αναγνώσεις προσφέρουν διαφορετικά επίπεδα εμπειρίας και εξαρτώνται από την κατάσταση του μυαλού και τις προγενέστερες εμπειρίες του αναγνώστη. Η συνάφεια μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας στην ιστορία του κειμένου διαδραματίζει δευτερεύοντα ρόλο. Η εμπειρία που προσφέρει το κείμενο βιώνεται με τέτοια ένταση σαν να πρόκειται για ρεαλιστική. 15

16

17 Οι διδακτικές προεκτάσεις της «συναλλακτικής» θεωρίας: Αισθητική ανάγνωση των λογοτεχνικών κειμένων στο σχολείο. Συναισθηματική αντίδραση του αναγνώστη-μαθητή. Προσωπική, αυθόρμητη, βιωματική εμπειρία της Λογοτεχνίας. Διαμεσολαβητικός ο ρόλος του δασκάλου: προσαρμόζει την πορεία προσέγγισης του λογοτεχνικού έργου στην πραγματική ζωή των μαθητών του, επιλέγει τα καταλληλότερα για αυτούς κείμενα. Οι θέσεις του δασκάλου ισάξιες με του μαθητή. Μαθητές και δάσκαλος επικοινωνούν αλλά δεν κυριαρχούν ο ένας πάνω στον άλλον. Σκοπός της Λογοτεχνίας: να αναπτύξει όχι αυτόματα και παθητικά άτομα αλλά ευπροσάρμοστες και ξεχωριστές προσωπικότητες 17

18 Πορεία διδακτικής προσέγγισης ενός λογοτεχνικού έργου: «έκκληση» (evocation) του κειμένου: ανάγνωση, ακρόαση, κατά το δυνατό κινητοποίηση αισθήσεων, σκέψεων και συναισθημάτων. Εντοπισμός των κειμενικών ενδείξεων (γλώσσα, συνειρμοί, συναισθήματα, στάσεις, λεκτικά σχήματα, θεματική πλοκή). «αντίδραση» του αναγνώστη-μαθητή (response) σε συγκεκριμένες κειμενικές ενδείξεις- Υιοθέτηση μη αισθητικής ή αισθητικής στάσης. Ενεργοποιούνται στοιχεία της εμπειρίας (από τη ζωή ή/και τη λογοτεχνία) του αναγνώστη - μαθητή: το κείμενο λειτουργεί ως «κίνητρο». (Τι αισθάνεσαι, σκέφτεσαι, θυμάσαι, φαντάζεσαι, επιθυμείς, φοβάσαι;). Ο αναγνώστης μαθητής διαμορφώνει προσδοκίες και υποθέσεις: το κείμενο λειτουργεί ως «προσχέδιο» (δοκιμαστικό πλαίσιο). [τι πιστεύεις, ελπίζεις, επιθυμείς, επιδιώκεις, αναγνωρίζεις, επιλέγεις]. Ο αναγνώστης-μαθητής αυτοκρίνεται (ανταποκρίνονται οι υποθέσεις του στη δυναμική του κειμένου;) και συζητά την εμπειρία του με τους συμμαθητές του και το δάσκαλο. Εκλεκτική προσοχή: Ποιο κειμενικό στοιχείο προτάσσει ο καθένας και γιατί, ποιο είναι το δοκιμαστικό του πλαίσιο για αυτό; (Ο ρόλος προγενέστερων αναγνώσεων και η επίπτωση σε μεταγενέστερες). Ο αναγνώστης-μαθητής «αναδημιουργεί» το κείμενο, καθοδηγούμενος από τα κειμενικά στοιχεία (συναλλαγή). Αφόρμηση για περαιτέρω ατομική ή συλλογική δημιουργία (λεκτική, εικαστική, μουσική, θεατρική κ.λπ.). Ο αναγνώστης «βιώνει» την αναγνωστική εμπειρία αισθητική ανάγνωση του κειμένου. 18

19 Βασική Εργογραφία L.M. Rosenblatt -Rosenblatt, L.M. L Idée de l Art pour l Art. (Paris: Champion, 1931.) New York: AMP Press, Rosenblatt, L.M. Literature as Exploration. (New York: Appleton-Century, 1938). London: Heinemann, Rosenblatt, L.M. Research Development in the Teaching of English. (Cooperative Research Branch of the Office of Education.) U.S. Department of Health, Education and Welfare, Rosenblatt, L.M. The Reader, the Text, the Poem: The Transactional Theory of the Literary Work. Carbondale: Southern Illinois University Press, Rosenblatt, L.M. The Transactional Theory of the Literary Work: Implications for Research. In: Cooper, Charles R. (ed.). Researching Response to Literature and the Teaching of Literature; Points of Depatrture. New Jersey: Ablex, 1989, pp Rosenblatt, L.M. The Transactional Theory: Against Dualisms. College English, 55 (4) (April 1993):

20 Musgrove, L. (2010). Generosity. 20