36ο Συνέδριο της ESCRS. Υπερμετρωπικές διορθώσεις: Ενδείξεις και περιορισμοί

Transcript

1 ΤΟΜΟΣ 12 ΤΕΥΧΟΣ 4 ISSN ο Συνέδριο της ESCRS Υπερμετρωπικές διορθώσεις: Ενδείξεις και περιορισμοί 23ο Χειμερινό Συνέδριο της ESCRS μαζί με το 33ο Διεθνές Συνέδριο της ΕΕΕΦΔΧ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΝΔΟΦΑΚΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΘΛΑΣΤΙΚΗΣ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗΣ ΕΛ. ΒΕΝΙΖΈΛΟΥ 198 ΚΑΙ ΑΠΟΛΛΟΔΏΡΟΥ 1, 17563, Π. ΦΆΛΗΡΟ Διεγχειρητικό OCT και χειρουργική αμφιβληστροειδούς

2 editorial Παντελής Α. Παπαδόπουλος επικοινωνία: Αγαπητοί Συνάδελφοι, Οι «Οφθαλµοχειρουργικές Σηµειώσεις» κυκλοφόρησαν για πρώτη φορά το Το τεύχος που κρατάτε στα χέρια σας είναι το τελευταίο των «Νέων Οφθαλµοχειρουργικών Σηµειώσεων» που κυκλοφόρησαν απρόσκοπτα για 20 χρόνια. Από τον ερχόµενο χρόνο, το περιοδικό µας θα ονοµάζεται «Οφθαλ- µοχειρουργική» και θα έχει ένα νέο, πιο σύγχρονο σχήµα. Θα φιλοξενούνται άρθρα που θα αφορούν όλες τις υποειδικότητες της Οφθαλµοχειρουργικής, κυρίως όµως θέµατα σχετικά µε τη χειρουργική του πρόσθιου ηµιµορίου. Η συντακτική επιτροπή της «Οφθαλµοχειρουργικής» προσκαλεί όλους τους συναδέλφους να στείλουν άρθρα που αφορούν τα θέµατα του περιοδικού. Οπως ήδη γνωρίζετε, το επόµενο Συνέδριο της ΕΕΕΦ Χ θα πραγµατοποιηθεί µαζί µε το Χειµερινό Συνέδριο της ESCRS στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών στις Φεβρουαρίου Θα έχουµε την ευκαιρία να παρακολουθήσουµε οµιλίες και ανακοινώσεις από εξαίρετους οµιλητές από πολλές χώρες. Το βραβείο Kelman θα απονεµηθεί στον David Spalton κατά την τελετή έναρξης. Η ΕΕΕΦ Χ θα διοργανώσει δύο στρογγυλές τράπεζες, η µία εκ των οποίων σε συνεργασία µε την Οφθαλµολογική Εταιρεία της Αιγύπτου. Για πρώτη φορά, τα µαγνητοσκοπηµένα χειρουργεία θα προβληθούν σε τρισδιάστατη µορφή. Αυτή θα είναι η τέταρτη συνδιοργάνωση της ΕΕΕΦ Χ µε την ESCRS. Οι τρεις προηγούµενες στέφθηκαν µε µεγάλη επιτυχία και ρεκόρ συµµετοχών. Πιθανότατα να έχουµε συνταρακτικές αλλαγές στην αντιµετώπιση της µυωπίας, της πρεσβυωπίας και του καταρράκτη µέσα στα επόµενα χρόνια. Θα υπερισχύσει η φαρµακευτική θεραπεία της χειρουργικής αντιµετώπισης; Αυτά και πολλά άλλα ακούστηκαν στο 36ο Συνέδριο της ESCRS που πραγµατοποιήθηκε στη Βιέννη τον περασµένο Σεπτέµβριο. Συµµετείχαν περισσότεροι από 9,5 χιλιάδες οφθαλµίατροι από πολλές χώρες (σελ. 7-10). Στο πλαίσιο του Συνεδρίου ο διακεκριµένος καθηγητής Thomas Neuhann παρουσίασε την πρώτη ESCRS Heritage Lecture µε θέµα την ιστορία της καψουλόρηξης, την οποία µε χαρά µας παραχώρησε για δηµοσίευση στις σελ Η πρόεδρος της ΕΕΕΦ Χ κ. Κ. Κουφαλά, αναλύει τις ενδείξεις και τους περιορισµούς των υπερµετρωπικών διορθώσεων στις σελίδες Το διεγχειρητικό OCT θα προσφέρει πολύτιµη βοήθεια στους χειρουργούς οφθαλµιάτρους αµφότερων ηµιµορίων, όπως µας περιγράφει στο άρθρο του ο κ. ηµήτρης Παπαδάκος. Ένας νέος υαλοειδοτόµος που λειτουργεί µε υπερήχους θα ταράξει τα νερά στον τοµέα της χειρουργικής του υαλοειδούς. Το σχετικό άρθρο της κ. Κωνσταντίνας Αθανασίου φιλοξενείται στη σελίδα 21. Σε αυτό το τεύχος, η µόνιµη στήλη «Με άλλο Μάτι» του εκλεκτού συναδέλφου Π. Ράσογλου, έχει ένα πολύ ενδιαφέρον ιστορικό θέµα: Την άσκηση της Οφθαλµολογίας στο Βυζάντιο. Σας εύχοµαι καλή δύναµη! Παντελής Α. Παπαδόπουλος Πρόεδρος Συντακτικής Επιτροπής Ιδιοκτησία Eλληνική Εταιρεία Ενδοφακών και ιαθλαστικής Χειρουργικής ιοικητικό Συµβούλιο ΕΕΕΦ Χ Πρόεδρος: Κωνσταντίνα Κουφαλά Αντιπρόεδρος: Παντελής Α. Παπαδόπουλος Γενικός Γραµµατέας: ηµήτρης Κυρούδης Ταµίας: Ελισάβετ Πατσούρα Μέλη: Βασίλης Καραµπατάκης, ηµήτριος Μικρόπουλος, Κωνσταντίνος Μόσχου, Μίλτος Μπαλίδης, Πέτρος Σµαχλίου Συντακτική Επιτροπή Πρόεδρος Π. Α. Παπαδόπουλος Μέλη Ι. Ασπρούδης. Παπαδάκος Σπ. Γεωργαράς Α. Παπανδρούδης Χ. Καλογερόπουλος Ι. Πούλας Β. Καραµπατάκης Π. Ράσογλου Κ. Κουφαλά Α. Ρουµελιώτης Γ. Κυµιωνής. Σιγανός. Κυρούδης Χ. Σιγανός Μ. Μπαλίδης Μ. Στεφανιώτου Ι. Παλλήκαρης Μ. Τραγάκης Ι. Παναγόπουλος Β. Τσίγκος Μ. Τσιλιµπάρης Συµβουλευτική Επιτροπή Τρ. Αργυρόπουλος Ζ. Μπισογιάννης Ν. Γεωργιάδης Θ. Μπουφίδης Σ. Γκοτζαρίδης Α. Νικολακόπουλος. ερεκλής Ι. Ντούντας Σ. ηµητράκος Π. Οικονοµίδης Στ. ηµόπουλος Ν. Παπαδόπουλος Κ. Καραµπάτσας Α. Πετούνης Β. Κοζοµπόλης Ι. Τσινόπουλος Α. Κώνστας Α. Χαρώνης Σ. Λάκε Εκδότης Παντελής Α. Παπαδόπουλος Σχεδιασµός Eπιµέλεια Παραγωγής PressiousArvanitidis Λ. Κηφισίας 294 & Ναυαρίνου 27, Χαλάνδρι Γραµµατεία ΕΕΕΦ Χ Ελ. Βενιζέλου 198 και Απολλοδώρου 1, 17563, Π. Φάληρο Τηλ.: , Copyright 2018 Απαγορεύεται η µερική ή ολική αναδηµοσίευση καθώς και αντιγραφή του τρόπου παρουσίασης της περιεχόµενης ύλης χωρίς γραπτή άδεια της Ελληνικής Εταιρείας Ενδοφακών και ιαθλαστικής Χειρουργικής και της Εκδοτικής Εταιρείας. ISSN

3 23 rd ESCRS Winter Meeting ath e ns In conjunction with the 33rd HSIOIRS International Congress February 2019 Megaron Conference Centre, Athens, Greece

4 η στήλη της Προέδρου Περιεχόμενα ΤΟΜΟΣ 12 ΤΕΥΧΟΣ 4 ΙΟΥΛΙΟΣ - ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ Kapsulorhexis: history of a development Κωνσταντίνα Κουφαλά Πρόεδρος ΕΕΕΦ Χ 7. 36ο Συνέδριο της ESCRS Αγαπητοί συνάδελφοι, Πέρασε ήδη ένας µήνας µετά τη διεξαγωγή του ετήσιου συνεδρίου της ESCRS, το οποίο διεξήχθη στη Βιέννη µε µεγάλη συµµετοχή που έφτασε τους συνέδρους. Εκεί είχα την ευκαιρία να συνεργαστώ µε την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Εταιρείας, Beatrice Cochener, καθώς και την Οργανωτική Επιτροπή του χειµερινού 23ου Συνεδρίου της ESCRS το οποίο θα πραγµατοποιηθεί σε συνδιοργάνωση µε το 33ο Συνέδριο της ΕΕΕΦ Χ, στις Φεβρουαρίου 2019 στο ΜΕΓΑΡΟ ιεθνές Συνεδριακό Κέντρο στην Αθήνα, για την κατάρτιση του επιστηµονικού προγράµµατος. Ξεκινάµε, λοιπόν, την πρώτη ηµέρα του Συνεδρίου µε τη διεξαγωγή Ηµερίδας Κερατοειδούς σε συνεργασία µε την Eucornea. Στη συνέχεια το πρόγραµµα περιλαµβάνει διδακτικά courses για τον καταρράκτη, τον κερατοειδή και τη διαθλαστική χειρουργική, στρογγυλές τράπεζες και κλινικά φροντιστήρια ειδικού ενδιαφέροντος και φυσικά ελεύθερες ανακοινώσεις, ηλεκτρονικά πόστερ και πειραµατικά χειρουργεία. Η ΕΕΕΦ Χ συµµετέχει µε τη διοργάνωση δύο Συµποσίων αλλά και τη διοργάνωση Μαγνητοσκοπηµένων Χειρουργείων. Το πρώτο Συµπόσιο που θα πραγµατοποιηθεί την Παρασκευή θα γίνει σε συνεργασία µε την Αιγυπτιακή Οφθαλµολογική Εταιρεία και θέµα τη διάγνωση και αντιµετώπιση του κερατοκώνου και το δεύτερο σε µορφή debate και θέµα «Advanced Technology: Better Results?» θα λάβει χώρα στη λήξη του προγράµµατος την Κυριακή 17 Φεβρουαρίου. Θα ήθελα να επισηµάνω ότι η Εταιρεία µας κατάφερε να εξασφαλίσει µειωµένο κόστος εγγραφής για για τους Ελληνες οφθαλµιάτρους, αλλά και για τους συναδέλφους από την Κύπρο. Επίσης, στο πλαίσιο της εδραίωσης της συνεργασίας της ΕΕΕΦ Χ µε την οφθαλµολογική κοινότητα της Αιγύπτου εξασφάλισε για το 2019 µειωµένο κόστος εγγραφής και για τους Αιγύπτιους συνέδρους. Επιπλέον, η ΕΕΕΦ Χ, όπως κάθε χρόνο, έχει την τιµή να προσκαλείται στο συνέδριο της Οφθαλµολογικής Εταιρείας Κύπρου. Εφέτος θα συµµετέχουµε στο 9ο ετήσιο συνέδριό της στις Νοεµβρίου 2018, στη Λεµεσό της Κύπρου µε τη διοργάνωση στρογγυλής τράπεζας για τη διαθλαστική χειρουργική. Τέλος, είµαι στην ευχάριστη θέση να σας ανακοινώσω ότι η Ελληνική Εταιρεία Ενδοφακών και ιαθλαστικής Χειρουργικής ανταποκρινόµενη στις σύγχρονες απαιτήσεις των µελών της ανανεώνει την ιστοσελίδα της, προχωρά στην αλλαγή της µορφής του τριµηνιαίου περιοδικού της από το επόµενο τεύχος, ενώ σχεδιάζει και τη µεταφορά των γραφείων της σε µεγαλύτερο πιο λειτουργικό χώρο για την εξυπηρέτηση των αυξηµένων αναγκών της ο Χειµερινό Συνέδριο της ESCRS µαζί µε το 33ο Διεθνές Συνέδριο της ΕΕΕΦΔΧ 19. Υπερµετρωπικές διορθώσεις: Ενδείξεις και περιορισµοί 21. Υπερηχητικός Υαλοειδοτόµος: Ενα νέο Κεφάλαιο στη χειρουργική του Υαλοειδούς 22. Διεγχειρητικό OCT και χειρουργική αµφιβληστροειδούς 26. Με άλλο µάτι: Η άσκηση της οφθαλµολογίας στο Βυζάντιο Με συναδελφικούς χαιρετισµούς, Κωνσταντίνα Κουφαλά 4

5 Καταρράκτης Kapsulorhexis: history of a development In modern cataract surgery - practically exclusively extracapsular, through a small incision by phacoemulsification and with the correction of aphakia by intra-capsular fixation of an artificial lens - the surgical step of opening of the anterior lens capsule with a smooth, circular and continuous edge is taken for granted and without alternative, as politicians would say there may be discussions about minor technical details, in special situations, the ideal diameter by a few tenths of a millimeter and ideal centration although we still don t know with certainty where that would be. Continuous, circular and smooth edged, however, is the basic requirement, about which there is no serious discussion. Logical and obvious as we may FEEL about this today - this has not always been so! Thomas Neuhann Χειρουργός Οφθαλµίατρος επικοινωνία: To understand the development of this seemingly so small, in reality, however, very important detail, let us go back into the late 1970s and early 1980s. In those years, the first centers in the United States and Europe started to adopt small incision extra capsular cataract surgery by phacoemulsification and the implantation of posterior chamber intraocular lenses and to develop it further so as to gradually supersede and replace ICCE with or without lens implantation. In Germany, the first three centers going this way were the University eye clinics of Bonn with M. Dardenne, Frankfurt and Mainz where I, together with E.J. Schmitt, had the privilege and unique chance to be supported by our chairman, Prof. A. Nover to introduce and develop this technique. a high expectation that visit with Richard Kratz in Van Nuys, Ca. was the most decisive and enlightening experience in our learning curve: He became our and my mentor and we adopted every detail of his entire surgical technique from scleral pocket incision, can opener capsulotomy, bimanual phacoemulsification in the posterior chamber and in the iris plane and finally implantation of a shearing posterior chamber lens in the ciliary sulcus. By mid 1982, this had become the standard for routine cataract surgery at our clinic. At the 50th congress of the Hellenic ophthalmological society in Athens, we had the great honour of being invited to present this. When I left Mainz in July of 1982, two take over my father s practice and hospital department in Munich, I introduced it there, too. So, in late 1983, there were basically three techniques available for anterior capsulotomy, namely C. Kelman s Christmas tree technique, C.Binkhorst s letterbox, for planned ECCE, and the can opener technique, which was by far the most popular and the standard in phacoemulsification. For lens implantation with all extracapsular techniques, the Shearing-type posterior chamber lens, with its modifications by Sinskey, and Simcoe, fixated in the ciliary sulcus, quickly became the implant of choice. A minority of surgeons are, however, already at this time preferred fixation in the capsular bag. Cornelius Binkhorst had his 2- loop- lens designed for that purpose, which, however disappeared quickly with the general availability of the PC-lenses; D. MacIntyre favored implantation of a smaller diameter Shearing lens into the capsular bag. The sulcus-proponents emphasized, that the sulcus could be found more easily and reliably, enabling symmetrical and centered positioning more reliably and that the lens could be placed in this structure even in a number of cases of compromised capsular integrity. However, the disadvantage was the uveal contact and irritation, possible posterior Iris chafing and pupillary capture. The capsule-fixation proponents emphasized the biologically inert nature of the capsule as support-structure and that it enabled the best possible centration. However, the risk of decentration and tilt with asymmetric implantation was not negligible, either by primary asymmetric implantation or by secondary dislocation of one haptic through an anterior capsular tear departing from one of the sharp capsular nicks/edges. It was in late 1983, that my revered mentor Kratz, who had always been a decided proponent of sulcus fixation, changed his opinion and made me aware of it. As his loyal follower and disciple and convinced by his arguments, I started implantation into the capsular bag. Much to my disappointment and frustration, however, a sizable proportion of IOLs, of which I was certain, that at the end of surgery they were in the bag with both loops, at a later follow- had dislocated into the sulcus with one haptic and had thus decentered. When analyzing the cause, I soon realized, that this was in most cases due to a tear in the anterior capsular rim, departing from one of the can opener incisions, under the distensive 5

6 Καταρράκτης pressure of the haptic loops; this was also confirmed around this time in a paper by J. Davis. The analysis also made it obvious, that, in order to keep the lens in the bag with both loops, a continuous and smooth edged anterior capsular opening would be mandatory, because the mechanical behavior of the lens capsule is much like that of cellophane: Whereas it is quite difficult to mechanically tear a smooth edge of a cellophane membrane, it almost falls apart with minimal force applied to departing from a cut in the membrane or its edge. Since none of the various technical variations of the can opener technique e.g. Dardenne s mouse theeth instead of tiger teeth or J. Little s D-shaped capsulotomy - solved this basic problem and thus convinced me, I decided to rather stay in the sulcus until there was a convincing solution. As so often with new developments, chance and luck came to help: One day in September 1986, I had to operate on a young lady with retinitis pigmentosa for her posterior subcapsular cataract. When I started to try to open her anterior capsule with the usual can opener technique, I realized, that she had extremely weak and loose zonules, but a very elastic and tenacious anterior capsule. Whatever I tried - I found no way to open the capsule with the cystotome without risking to disinsert the entire lens. I finally decided to open the capsule with the tip of a 15 scalpel; then I decided to sacrifice one of my few precious Healon vials, which, as one of the two sites in all of Germany, I had a few for study and evaluation purposes. With the anterior chamber thus stabilized, I entered with a tying forceps, grasped the central age of the incised capsule and tried to widen the incision by tearing, thus exerting less force onto the capsule, benefitting from its above mentioned cellophane-like properties. And, miracle of miracles it worked! Little by little, I managed to tear out a more or less circular central part, including the original incision from peripherally and thus with a closed-in-itself margin. The first capsulorhexis was performed. I did, in fact, realize, that this was not only the solution to this case s particular challenges, but also to the problem with intracapsular lens fixation. No, the challenge was to come up with a way to apply this technique of circular tear in a reliably reproducible way without the use of Healon, which, at the time, was not generally available. My first approach was the use of a tube-guided forceps through a paracentesis, while maintaining the anterior chamber through another paracentesis with a chamber maintainer. Eventually, I used, instead of the cystotome, a disposable 23-g-needle on an irrigating handpiece instead of the scalpel: The bent needle tip provided the sharp incision into the capsule, the cutting sides elongated the original puncture into a slit, lifted and folded over, engaged from its back side with the needle tip and then a circular tear be performed from both sides of the initial slit until both tears met. In the spring of 1985, my brother returned from the ASC RS meeting in Boston and told me, that he had seen a film by a Canadian surgeon showing a similar kind of tearing technique, however, departing from several can opener alike punctures of the capsule, uniting them with a tearing technique to eventually form a continuous margin. This stimulated us to make a film demonstrating my technique. With the invaluable support of a friend, who worked for ARRI cameras, we managed with quite some effort to eventually document our technique. This film was shown in the fall of 1985 at the DOG-Congress and, eventually in the spring of 1986 at the ASCRS meeting. It was at this occasion, that Howard Gimble and I met for the first time, which was the beginning of a lifelong friendship. In later 1986, the first foldable lens was introduced the STAAR silicone plate haptic lens. In a presentation in Munich, Drs. Raycich and Utrata presented it and, when they pointed out the necessity to place it into the capsular bag and all of the possible difficulties and complications associated with bag-implantation, I told them, that we had a possible solution to this and showed them my film they were quite fascinated. As a consequence, in late 1986, I was invited to a meeting in Las Vegas, to present my technique, where it created quite some interest and attention. In 1987, I was first invited to the Canadian Rockies Symposium by Howard Gimble to present my technique; in 1988 there were first presentations by other authors at the ASCRS and AAO meetings to show my technique. The first publication of my technique in the scientific literature was in 1987, in the German Klinische Monatsblätter für Augenheilkunde journal s edition in honor of the 65 birthday of my former Chief, Prof. Arno Nover. Because, in the meantime, discussions had arisen about the priority of the invention of this technique, which rapidly gained acceptance and popularity, Howard Gimble and myself decided to end any such discussion by a common publication in the Journal of Cataract and Refractive surgery, outlining in detail who had come up with which idea and when. We showed it, that we had both simultaneously and independently of each other come up with the same basic principle, albeit with somewhat different details in technical performance. We did this very clearly with the purpose of ending any discussion of priority. We felt very much confirmed in our approach by what we both considered a great compliment by the man, whom we both considered as our mentor and role model, Richard Kratz: I thought that was one of the nicest examples of resolving a priority discussion with dignity that I have ever seen In the following years, the capsulorhexis technique rapidly gained acceptance and dissemination worldwide. With the general availability of OVD technical variations became possible, especially the use of capsular forceps, such as proposed by Utrata and Koch. The advent of capsular dys, such as trypan blue, facilitated the technique in difficult special cases. So, who, finally, invented it? I think, there is no evidence, that Howard Gimbel and myself are not the original inventors of this technical principle. There have occasionally been claims, that this principle has been practiced before ourselves. Unfortunately, there has never been any proof or evidence to support such claim. While my personal version of this technical principle, namely the initiation by one single capsular puncture and a circular tear to include the original puncture site, has eventually stood the test of time and been universally accepted, Howard Gimble and I share the merit of the basic invention. And what about the future? What about all the new techniques? Whether it be the femtosecond-laser, the Capsu-laser or the Zepto technologies: They all share the same problem: Their possible advantages over the classical capsulorhexis will have a hard time justifying their extra expenditure and cost. At this time, in my view, none of them can compete with the classic manual technique except in the requirement to master it. Nevertheless, nothing is eternal: There will be a time, when manual capsulorhexis will be history. But it will have contributed a bit to the overall fabulous progress in the treatment of cataract. 6

7 Συνέδριο 36ο Συνέδριο της ESCRS Το 36ο Συνέδριο ήταν άλλη µια επιτυχής διοργάνωση για την Ευρωπαϊκή Εταιρεία Καταρράκτη και ιαθλαστικής Χειρουργικής µε περισσότερες από συµµετοχές από πολλές χώρες του πλανήτη µας. Το εκθεσιακό κέντρο Wien Messe µε τους λειτουργικούς και εύκολα προσβάσιµους χώρους του βοήθησε σηµαντικά σε αυτή την επιτυχία. H παράλληλη διοργάνωση του EuCornea και EuRetina στον ίδιο χώρο επέτρεψε σε πολλούς συναδέλφους να συµµετάσχουν και στα τρία συνέδρια. Στο επιστηµονικό µέρος, παρουσιάστηκαν αρκετές καινοτοµίες στον τοµέα του καταρράκτη και της διαθλαστικής χειρουργικής, που αφορούσαν κυρίως τη φαρµακευτική αντιµετώπιση της µυωπίας, της πρεσβυωπίας και του καταρράκτη. Η οξείδωση των γειτονικών πρωτεϊνών του Παντελής Α. Παπαδόπουλος Χειρουργός Οφθαλµίατρος Αντιπρόεδρος ΕΕΕΦ Χ επικοινωνία: guitdoc@gmail.com κρυσταλλοειδούς φακού οδηγεί στη διασύνδεσή (cross linking) τους και αυτή στην προοδευτική σκλήρυνση και στην απώλεια της ελαστικότητας του φακού. Σύµφωνα µε την υπόθεση πάνω στην οποία βασίζεται η θεραπεία µε LACE (Lipoid Acid Choline Esther), αν το φάρµακο αυτό αυξήσει την κινητικότητα των πρωτεϊνών λύνοντας τους µεταξύ τους δεσµούς, αυτό θα οδηγούσε σε αύξηση τους εύρους της προσαρµογής. Στην πρώτη κλινική µελέτη σε ανθρώπους το 50% αυτών παρουσίασε βελτίωση στην κοντινή όραση της τάξεως τουλάχιστον 10 γραµµάτων στις 90 µέρες από την έναρξη της χρήσης του φαρµάκου. εν παρουσιάστηκαν ση- µαντικές παρενέργειες. Το εντυπωσιακό δε, είναι ότι η δράση του φαρµάκου παρέµεινε για τουλάχιστον 6 µήνες µετά από τη διακοπή του. Το ίδιο φάρµακο Anterion: το νέο OCT πρόσθιου από την Heidelberg Engineering 7

8 Συνέδριο θα µπορούσε να αποτρέψει ενδεχοµένως και την εµφάνιση πυρηνικού καταρράκτη σύµφωνα µε τον Dr Michael Korenfeld, βασικό ερευνητή του φαρµάκου. Αναµένονται µε ενδιαφέρον οι νέες κλινικές µελέτες στο τέλος του Στη µυωπία, ερευνητές από το Παν/µιο Bar-Ilan του Ισραήλ, ανέπτυξαν ένα φάρµακο το οποίο έχει την ικανότητα να αλλάζει τον διαθλαστικό δείκτη του κερατοειδούς. Με αυτό τον τρόπο µπορεί να µειώσει τη µυωπία µέχρι 3 διοπτρίες. Τα νανοσωµατίδια που αλλάζουν τον διαθλαστικό δείκτη θα ενσωµατώνονται στον κερατοειδή µε τη βοήθεια ενός laser χαµηλής ισχύος. Ο Dr David Smadja, o οποίος είναι ένας από τους τρεις βασικούς ερευνητές που ασχολούνται µε την τεχνολογία αυτή, παρουσίασε και τα αποτελέσµατα από τη χρήση των Nano-drops στην πρεσβυωπία. Ως προς τη χρήση Ατροπίνης σε µικρή συγκέντρωση 0,01%, διεξάγονται µεγάλές κλινικές µελέτες σε παιδιά στην Απω Ανατολή µε θετικά αποτελέσµατα. Φαίνεται πως η ατροπίνη µειώνει τον ρυθµό αύξησης της µυωπίας σε παιδιά σχολικής ηλικίας σε σηµαντικό βαθµό. Ο καθ. Rudy Nujits από την Ολλανδία τιµήθηκε µε το µετάλλιο Harold Ridley κατά τη διάρκεια της τελετής έναρξης. Ο τίτλος της διάλεξής του ήταν Facts First µε αναφορά στην άσκηση ιατρικής σύµφωνα µε τα αποτελέσµατα τεκµηριωµένων πολυκεντρικών µελετών. Μεταξύ άλλων αναφέρθηκε και στην επιβεβληµένη χρήση NSAIDS, µετά από επέµβαση καταρράκτη για την πρόληψη του κυστοειδούς οιδήµατος ωχράς. Ο Rudy Nujits θα είναι ο επόµενος πρόεδρος της ESCRS το Φέτος για πρώτη φορά ξεκίνησε ένας νέος θεσµός, η τιµητική διάλεξη κληρονο- µιάς της ESCRS (ESCRS Heritage Lecture). Ο καθ. Thomas Neuhann από τη Γερµανία ο οποίος µαζί µε τον ρα Howard Gimbel ήταν ένας από τους δύο οφθαλµιάτρους που επινόησαν την καψουλόρηξη στα τέλη της δεκαετίας του 80. H επινόηση αυτή άνοιξε νέους δρόµος στην εξέλιξη της φακοθρυψίας και χρησιµοποιείται µέχρι και σήµερα. Ο καθ. Neuhann, ο οποίος γνωρίζει άριστα τα αρχαία Ελληνικά, είναι αυτός που έδωσε και το όνοµα «καψουλόρηξη» στην τεχνική. Την τελευταία µέρα του Συνεδρίου παρουσιάστηκαν και σχολιάστηκαν οι πιο ενδιαφέρουσες εργασίες. Μεταξύ άλλων, αναφέρθηκε η αλλαγή της διαθλαστικής δύναµης ενδοφακού µε Femtolaser In situ, χωρίς να προκαλεί κάποιες παρενέργειες στο µάτι. Από την εργασία του καθ. Νίκου Μαµαλη και των συνεργατών του φαίνεται πως η µέθοδος µπορεί να διορθώσει µέχρι και 3,5 διοπτρίες σε πειραµατόζωα και θα αρχίσει να δοκιµάζεται σχετικά σύντοµα και σε ανθρώπους. O καθ. Rudy Nujits τιµήθηκε µε το µετάλλιο Harold Ridley Νανοτεχνολογία: Σταγόνες που µπορούν να διορθώσουν µέχρι 3 βαθµούς µυωπίας LACE: Σταγόνες για την αντιµετώπιση της πρεσβυωπίας και του καταρράκτη To πρωτο αυτόµατο γωνιοσκόπιο GS-1 από την NIdek 8

9 Συνέδριο Harmonis: EDOF ενδοφακός που προσαρµόζεται ανάλογα µε τις ανάγκες του ασθενούς; Η έκθεση εργαλείων και µηχανηµάτων ήταν όπως πάντα πολύ πλούσια σε καινοτο- µίες. Παρουσιάστηκαν νέες συσκευές OCT- Angio και OCT πρόσθιου ηµιµορίου όπως το Anterion της Heidelberg Engineering. Η µοναδική στον κόσµο εταιρεία απεικόνισης υπερ-ευρυγώνιου πεδίου Optos, παρουσίασε το νέο µηχάνηµά της, το Μonaco, το οποίο θα έχει και ενσωµατωµένο OCT. Η ισπανική εταιρεία 2EyesVision πρόκειται να διαθέσει στην αγορά ένα µηχάνηµα που θα χρησιµοποιείται για να δείχνει πως θα είναι η όραση µε πολυεστιακούς ή ενδοφακούς αυξηµένου βάθους εστίασης προεγχειρητικά, σε άτοµα που ενδιαφέρονται να υποβληθούν σε αυτές τις επεµβάσεις. Η φωτοβιοδιαµόρφωση (PBM) είναι µια πολλά υποσχόµενη µέθοδος για την αντιµετώπιση της ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς κηλίδας. Η απορρόφηση των φωτονίων που εκπέµπονται από ένα χαµηλής ενέργειας φωτεινό ερέθισµα διεγείρουν τα µιτοχόνδρια των φωτοϋποδοχεων, οδηγώντας σε αυξηµένη επιβίωση αυτών των κυττάρων. Το Lumithera Valeda παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στη Βιέννη. Η Bausch and Lomb παρουσίασε τον νέο επαναστατικό υπερηχητικό βιτρεοτόµο VItesse, o οποίος λειτουργεί µε το Stellaris Elite. Η Maculogix υπόσχεται µε το ΑdaptDx να µπορεί Προσοµοιωτής όρασης µε πολυεστιακούς ενδοφακούς από την 2eyesvision Το νέο µοντέλο υπερ-ευρυγώνιας απεικόνισης βυθού θα συνδυάζεται µε OCT To περίπτερο της KITE HELLAS στην έκθεση µε πρωτοποριακά προϊόντα κατά της ξηροφθαλµίας 9

10 Συνέδριο Αλλη µια ελληνική παρουσία στο Συνέδριο της ESCRS να διαγνωστεί η πάθηση 3 χρόνια πριν την εµφάνιση των πρώτων σηµείων της ΗΕΩ στην ικανότητα προσαρµογής του οφθαλµού. Η Swiss Advanced Vision παρουσίασε στην έκθεση τον Harmonis, τον πρώτο EDOF ενδοφακό που κατασκευάζεται σύµφωνα µε τις ανάγκες του ασθενούς. H επιλογή του ενδοφακού γίνεται µέσω Internet. Ενας άλλος ενδοφακός που πρωτοπαρουσιάστηκε στο 36ο Συνέδριο ήταν ο IPCL της εταιρείας Eyeol UK. Ο IPCL είναι ένας φακικός ενδοφακός που µοιάζει πολύ µε τον ICL, η καινοτοµία του οποίου εστιάζεται στη διόρθωση της πρεσβυωπίας µέσω πολυεστιακού οπτικού τµήµατος. Η Nidek παρουσίασε την πρώτη στο είδος της συσκευή στον κόσµο, το αυτόµατο γωνιοσκόπιο GS-1, το οποίο εχει δυνατότητα απεικόνισης της γωνίας του πρ. θαλάµου και στις 360 µοίρες. Η Omega Gemini Refractive Capsule είναι ένας ελαστικός ενδοκαψικός δακτύλιος που θα µπορεί να χρησιµοποιηθεί για την αποτροπή της ίνωσης του περιφακίου, τη διευκόλυνση ανταλλαγής ενδοφακών, την ένθεση επιπρόσθετων ενδοφακών καθώς και την τοποθέτηση έξυπνων συσκευών που µετρούν την ΕΟΠ µέσα στο περιφάκιο. Τέλος, θα πρέπει να σηµειώσουµε τη σηµαντική παρουσία δύο ελληνικών εταιρειών στην έκθεση µε περίπτερα, την KITE Hellas µε προϊόντα κατά της ξηροφθαλµίας και της βλεφαρίτιδας από Demodex. Και την εταιρεία Sidapharm που εδρεύει στη Θεσσαλονίκη. To επόµενο θερινό συνέδριο της ESCRS θα πραγµατοποιηθεί στο Παρίσι τον Σεπτέµβριο του IPCL: Ο νέος φακικός πολυεστιακός ενδοφακός IPCL: Ο νέος φακικός πολυεστιακός ενδοφακός Maculogix για την έγκαιρη διάγνωση της ΗΕΩ Lumithera Valeda κατα της ΗΕΩ ξηρού τυπου 10

11 Ανακοινωση ΑΘΗΝΑ ο Χειµερινό Συνέδριο της ESCRS µαζί µε το 33ο ιεθνές Συνέδριο της ΕΕΕΦ Χ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2019 Στις Φεβρουαρίου 2019 στην Αθήνα, στο ΜΕΓΑΡΟ ιεθνές Συνεδριακό Κέντρο Αθηνών θα πραγµατοποιηθεί το 23ο Χειµερινό Συνέδριο της European Society of Cataract and Refractive Surgeons (ESCRS) και το 33ο ιεθνές Συνέδριο της Ελληνικής Εταιρείας Ενδοφακών και ιαθλαστικής Χειρουργικής (ΕΕΕΦ Χ). Το Συνέδριο θα έχει πλούσιο επιστηµονικό πρόγραµµα, που θα περιλαµβάνει µεταξύ άλλων στρογγυλές τράπεζες, φροντιστήρια, ελεύθερες ανακοινώσεις, προβολή βίντεο και ηλεκτρονικά poster, πειραµατικά χειρουργεία και «Μαγνητοσκοπηµένα Χειρουργεία», ενώ την πρώτη µέρα του Συνεδρίου θα διοργανωθεί, σε συνεργασία µε την EuCornea, Ηµερίδα Κερατοειδούς. Σε ειδική τελετή, στο πλαίσιο του Συνεδρίου, θα απονεµηθεί το 11 ο Βραβείο Kelman της ΕΕΕΦ Χ. Αποδέκτης του φετινού Βραβείου Kelman θα είναι ο διακεκριµένος οφθαλµίατρος Dr. David Spalton. 11

12 Ανακοινωση ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΧΩΡΟΣ: ΜΕΓΑΡΟ ιεθνές Συνεδριακό Κέντρο Αθηνών (Βασ. Σοφίας & Κόκκαλη, Αθήνα, ΕΚΘΕΣΗ ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΩΝ & ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ: Κατά τη διάρκεια του Συνεδρίου θα λειτουργήσει Εµπορική Έκθεση φαρµακευτικών, χειρουργικών προϊόντων και διαγνωστικών µηχανηµάτων, σε χώρο ειδικά διαµορφωµένο και σε άµεση πρόσβαση µε τους χώρους διεξαγωγής όλων των διαλέξεων. ΓΛΩΣΣΑ: Επίσηµη γλώσσα του Συνεδρίου είναι η αγγλική ΥΠΟΒΟΛΗ ΒΙΝΤΕΟ «Learning from the Learners: Interactive Session on Cataract Surgery for Trainees» Το «Young Ophthalmologists Programme Athens 2019» θα περιλαµβάνει βίντεο περιστατικών τα οποία υποβάλλονται από Νέους Οφθαλµιάτρους και συζητούνται µε το ακροατήριο σε µία διαδραστική συνεδρία. Θεµατολογία: 1. One of my first operations 2. Tackling more risky cases Περισσότερες πληροφορίες θα βρείτε στο site της ESCRS ( Προθεσµία υποβολής: 5 εκεµβρίου 2018 ΚΟΣΤΟΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ (δεν συµπεριλαµβάνεται ΦΠΑ 24%) Early µέχρι 15/2/2019 Onsite 15-17/2/2019 Μέλος ESCRS Μη Μέλος Ειδικευόµενος* Νοσηλευτής/Τεχνικός* Επαγγελµατίας Υγείας* Εµπορικός αντιπρόσωπος Έλληνες, Κύπριοι, Αιγύπτιοι Οφθαλµίατροι 225 * απαιτείται αποδεικτικό της ιδιότητας. Περισσότερες πληροφορίες για τις κατηγορίες εγγραφής θα βρείτε στο site της ESCRS. 12

13 Ανακοινωση Οι εγγραφές γίνονται µέσω της ιστοσελίδας της ESCRS ( Σηµαντική Σηµείωση Στην ιστοσελίδα της ESCRS δεν εµφανίζεται η κατηγορία των Ελλήνων Οφθαλµιάτρων µε το µειωµένο κόστος εγγραφής (στην ίδια κατηγορία ανήκουν και οι σύνεδροι από Κύπρο και Αίγυπτο). Θα πρέπει να ακολουθήσετε της εξής διαδικασία: Οι ειδικευµένοι οφθαλµίατροι από την Ελλάδα επιλέγουν είτε την κατηγορία ESCRS Member είτε την κατηγορία Non Member και αφού συµπληρώσουν τα στοιχεία τους και προχωρήσουν στην επόµενη σελίδα θα τους προσφέρεται το µειωµένο κόστος των 225 ευρώ. Σηµειώνεται ότι για τα µέλη της ΕΕΕΦ Χ στην τιµή των 225 ευρώ συµπεριλαµβάνεται και η ετήσια συνδροµή τους στην Ελληνική Εταιρεία Ενδοφακών και ιαθλαστικής Χειρουργικής. Για τους ειδικευόµενους οφθαλµιάτρους ισχύει το ενιαίο κόστος συµµετοχής των 50 ευρώ. Εγγραφή για Courses/Wetlab Η συµµετοχή στα κλινικά φροντιστήρια συµπεριλαµβάνεται στο κόστος συµµετοχής στο Συνέδριο και δεν χρειάζεται εγγραφή. Για τα wetlabs θα υπάρχει επιπλέον κόστος συµµετοχής και απαιτείται εγγραφή. ESCRS Temple House, Temple Road, Blackrock, Co. Dublin, Ireland Tel: Fax: escrs@escrs.org ΕΕΕΦ Χ Ελ. Βενιζέλου 198 και Απολλοδώρου 1, 17563, Π. Φάληρο Τηλ.: , info@hsioirs.org ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΊΚΟ ΈΠΊΣΤΗΜΟΝΊΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ* ESCRS/EuCornea Cornea Day (Organised by ESCRS and EuCornea) Friday 15 February Chairpersons: J. Güell SPAIN (EUCORNEA), R. Nuijts THE NETHERLANDS (ESCRS) Topics will include: Ocular Surface Disease: What Worked and What Did Not Management of Corneal Complications after Refractive Surgery Tips and Pitfalls in Corneal Graft Surgery: DALK, DSEK, DMEK, PK Infectious Keratitis The Cornea Day programme will be comprised of a number of expert keynote lectures and a series of case presentations on the topics listed above. 13

14 Με άλλο μάτι Welcome Ceremony Friday 15 February Welcome from the President B. Cochener FRANCE (PRESIDENT, ESCRS) Welcome from the local hosts K. Koufala GREECE (PRESIDENT, HSIOIRS) HSIOIRS Scholarship Spyros Georgaras & HSIOIRS Sponsorship D. Kyroudis (GENERAL SECRETARY, HSIOIRS) E. Patsoura (TREASURER, HSIOIRS) Presentation of HSIOIRS Kelman Award M. Balidis (PRESIDENT ELECT, HSIOIRS) HSIOIRS Kelman Lecture Life behind the lens, D. Spalton UK End of ceremony MAIN SYMPOSIA New Advances in Glaucoma Friday 15 February Chairpersons: V. Karampatakis GREECE, S. Morselli ITALY Trends in Refractive Surgery Saturday 16 February Chairpersons: V. Katsanevaki GREECE, T. Kohnen GERMANY When the Unexpected Happens Saturday 16 February Chairpersons: S. Georgaras GREECE, D. Spalton UK Pearls for the Young Cataract Surgeon Organised by the Young Ophthalmologists Committee Sunday 17 February Chairpersons: S. Palkovits AUSTRIA, C. Pedrosa PORTUGAL, N. Visser THE NETHERLANDS 14

15 Με άλλο μάτι HSIOIRS-EOS SYMPOSIUM Organized by the Hellenic Society of Intraocular Implant and Refractive Surgery Symposium and the Egyptian Ophthalmological Society Friday 15 February Keratoconus: Diagnosis and Management Moderators: Ch. Siganos, GREECE, I.El Adawi, EGYPT Speakers: M. Balidis, GREECE, A. Ghoneim, EGYPT, M. Ismail, EGYPT, K. Koufala, GREECE S. Maaly, EGYPT, K. Moschou, GREECE HELLENIC SOCIETY OF INTRAOCULAR IMPLANT AND REFRACTIVE SURGERY SYMPOSIUM Sunday 17 February Advanced Technology: Better Results? Chairpersons: K. Koufala GREECE, M. Balidis GREECE D. Kyroudis, LASIK vs SMILE, K. Moschou GREECE D. Mikropoulos, Conventional phaco vs FLACS, P. Papadopoulos GREECE P. Smachliou, Multifocal vs EDOF IOLs, E. Patsoura GREECE V. Katsanevaki, Cross-linking classic protocol vs modern protocols, G. Kymionis GREECE NEAR LIVE SURGERY (Organised by the Hellenic Society of Intraocular Implant and Refractive Surgery) Saturday 16 February Moderators: P. Papadopoulos, GREECE, P. Smachliou GREECE Discussion Panel: B. Cochener FRANCE, O. Findl AUSTRIA, B. Malyugin RUSSIA 15

16 Με άλλο μάτι DIDACTIC COURSES Cataract Surgery Didactic Course Friday 15 February Part 1 The pilot and the cataract surgeon: minimising risk and avoiding complications Surgical simulation What do I want from my trainer? The ergonomics of cataract surgery Viscoelastics: creating space protecting tissue The capsule Incisions: creating the perfect wound and correcting astigmatism Biometry: precision IOL calculations Postoperative ametropia correction: corneal laser refractive surgery Saturday 16 February Part 2 New age phaco dynamics Managing the nucleus Complications and complex cases: advanced phaco techniques Femtosecond lasers and cataract surgery Intraocular lens design Presbyopia correction with intraocular lenses Intraoperative correction of astigmatism: toric intraocular lenses IOLs for cataract patients with AMD Supplementary IOLs: reversible and adjustable solutions Cornea Didactic Course Saturday 16 February Clinical Cornea Basic science: anatomy, physiology and biomechanics Pathological responses of the cornea Laboratory testing for ocular surface diseases Corneal imaging evaluation techniques Non-infectious keratitis Infectious keratitis Corneal dystrophies Ectasia disorders and degenerations 16

17 Με άλλο μάτι Dry-eye and ocular surface disease Immunological disorders of the cornea Surgical Cornea Corneal cross-linking Anterior lamellar keratoplasty procedures Penetrating keratoplasty Management of postkeratopathy astigmatism DSEK DMEK Amniotic membrane Conjunctival surgery Limbal transplantation and keratoprosthesis Refractive Surgery Didactic Course Friday 15 February Part 1 Diagnostic Techniques Patient selection Corneal topography Lasers in refractive surgery Biomechanics of the cornea IOL calculation strategies Quality of vision evaluation Discussion won case reports Saturday 16 February Part 2 Therapeutic Techniques: Intraocular Surgery Phakic IOLs Refractive lens exchange Toric IOLs Multifocal and EDOF IOLs Refractive reoperations and enhancements Part 3 Therapeutic Techniques: Corneal Surgery Surface ablation techniques LASIK: surgical technique Topo and WF guided ablations 17

18 Με άλλο μάτι LASIK complications Laser refractive surgery for presbyopia Cross-linking and refractive surgery Small lenticule extraction Incisional corneal procedures Intracorneal ring segments Intrastromal inlays (biologiocal and synthetic) Young Ophthalmologists Programme Friday 15 February Learning from the Learners: Interactive Session on Cataract Surgery for Trainees Chairpersons: O. Findl AUSTRIA, S. Morselli ITALY Panellists: R. Packard UK, N. Reus THE NETHERLANDS R. Packard UK, The most common tips I give to my trainees Learning from the learners: one of my first operations (Video cases submitted by young ophthalmologists) Break Panellists: V. Pfeifer SLOVENIA, P. Rosen UK P. Rosen UK, Things I tell my residents - phaco tricks to improve your surgery Learning from the learners: tackling more risky cases (Video cases submitted by young ophthalmologists) Roundtable: summary End of session Instructional Courses Το πρόγραµµα του Συνεδρίου θα εµπλουτίσουν και επιπλέον των προαναφερθέντων courses τα οποία θα ανακοινωθούν σύντοµα Surgical Skills Training Courses Θα παρουσιαστεί ένα εκτενές πρόγραµµα πειραµατικών χειρουργείων (wetlabs) καθ όλη τη διάρκεια του Συνεδρίου. Σηµειώνεται ότι θα υπάρχει επιπλέον χρέωση για την παρακολούθηση των wetlabs. * Το πρόγραµµα όπως έχει διαµορφωθεί µέχρι την ηµεροµηνία εκτύπωσης του περιοδικού. Για όλες τις νεότερες πληροφορίες επισκεφτείτε τις ιστοσελίδες της ΕΕΕΦ Χ ( και της ESCRS ( 18

19 Διαθλαστική χειρουργική Υπερµετρωπικές διορθώσεις: Ενδείξεις και περιορισµοί Από το ξεκίνηµα της διαθλαστικής χειρουργικής µε τη χρήση του excimer laser τα αποτελέσµατα για τη διόρθωση της µυωπίας ήταν προβλέψι- µα, σταθερά και ασφαλή. ηλαδή ήταν δυνατόν να επιτευχθεί µετεγχειρητική οπτική οξύτητα χωρίς διόρθωση ίση µε την προεγχειρητική µε διόρθωση. Η υπερµετρωπική διόρθωση όµως παρέµεινε µία πρόκληση για τον διαθλαστικό χειρουργό. Τα βασικά προβλήµατα που σχετίζονται µε το υπερ- µετρωπικό lasik περιλαµβάνουν την επικέντρωση, καθώς και τη µείωση της καλύτερα διορθούµενης οπτικής οξύτητας µετεχγειρητικά, το υψηλό ποσοστό υποτροπής, το συχνό υπολειµµατικό διαθλαστικό σφάλµα και την εισαγωγή αστιγµατισµού και υψηλής τάξης κερατοειδικών ανωµαλιών, συγκεκριµένα δε σφαιρικών εκτροπών (1,2). Ο αλγόριθ- µος της διόρθωσης της υπερµετρωπίας προκαλεί αύξηση της καµπυλότητας του κεντρικού κερατοειδούς έµµεσα, δηµιουργώντας µία δακτυλιοειδή εκτοµή στον περιφερικό παράκεντρο κερατοειδή, σε αντίθεση µε τη µυωπική εκτοµή η οποία έχει ως στόχο την κεντρική επιπέδωση του κερατοειδούς και έχει άµεσο αποτέλεσµα. Ο στόχος του υπερµετρωπικού lasik είναι να Εικόνα Α Κωνσταντίνα Κουφαλά Xειρουργός Οφθαλµίατρος Πρόεδρος ΕΕΕΦ Χ επικοινωνία: αυξηθεί η καµπυλότητα του κερατοειδούς χωρίς να προκληθούν εκτροπές καθώς επίσης να διασφαλιστεί, ότι η µεταβολή αυτή παραµένει σταθερή µε την πάροδο του χρόνου. Η βελτιωµένη σταθερότητα των εφαρµογών των λέιζερ χρησιµοποιεί ενισχυµένα προφίλ φωτοαφαίρεσης και µεγαλύτερες οπτικές ζώνες (περίπου 6,7 mm) καθώς και καλύτερες τεχνικές καταγραφής και επικέντρωσης στον κερατοειδή (3,4) - (Εικόνα Α). Μία πολύ σηµαντική αιτία που οδηγεί στην δυσκολία της διόρθωσης της υπερµετρωπίας είναι η υποκειµενική διάθλαση η οποία είναι συνήθως υποεκτιµηµένη εξαιτίας της αυξηµένης προσαρµογής που παρουσιάζουν οι υπερµέτρωπες. Η πιο σωστή και γρήγορη µέθοδος είναι να ξεκινήσουµε την µέτρηση της καλύτερης διορθούµενης οπτικής οξύτητας µε την υποκειµενική διόρθωση του ασθενούς σε συνθήκες φωτοπικές (Manifest refraction). Ετσι µετράµε το µέγιστο θετικό σφαίρωµα που δέχεται ο ασθενής. Στη συνέχεια χρησιµοποιώντας ένα αντιχολινεργικό παράγοντα επιτυγχάνουµε την παράλυση του ακτινωτού σώµατος καθώς και τη µυδρίαση της κόρης. Προχωρούµε στην αντικειµενική διάθλαση (cycloplegic refraction) σε συνθήκες χα- µηλού φωτισµού ούτως ώστε να αποφευχθεί η εµφάνιση glare. Συχνά ο ασθενής δεν δέχεται αυτή την πλήρη διόρθωση διάθλασης. Μετά την πάροδο 24 ωρών από την κυκλοπληγική διάθλαση προχωράµε σε επόµενη µέτρηση ώστε να δούµε ποιό σφαίρωµα είναι ανεκτό από τον ασθενή. Η τελική τιµή του σφαιρώµατος που θα διορθώσουµε µε το excimer laser δεν πρέπει να διαφέρει περισσότερο από 0,75D από την κυκλοπληγική διάθλαση. Οι υπερµετρωπικοί οφθαλµοί λόγω του µικρού αξονικού τους µήκους έχουν την γωνία µεταξύ του κορικού και του οπτικού άξονα (γωνία Κάππα) µεγαλύτερη από 5,5 µοίρες. Οι υπερµετρωπικοί ασθενείς εστιάζουν πιο ρινικά από το κέντρο της κόρης. Η σωστή και ακριβής επικέντρωση του λέιζερ παίζει πολύ µεγάλο ρόλο στο αποτέλεσµα της θεραπείας. Τα σύγχρονα τοπογραφικά και τοµογραφικά µηχανήµατα βοηθούν στον ακριβή εντοπισµό της γωνίας Κ (5,6). Η οπτική ζώνη για τη θεραπεία της υπερµετρωπίας πρέπει να είναι η µεγαλύτερη δυνατή. Επίσης δεν πρέπει να είναι µικρότερη από 6,5mm κατά προτίµηση όπως ήδη αναφέραµε να είναι µεγαλύτερη από 6,7 ή ακόµα και από 7mm. Γι αυτό το λόγο η διάµετρος του κρηµνού θα πρέπει να είναι η µεγαλύτερη δυνατή (9-9,2mm ) ώστε να µπορεί να περιλαµβάνεται η εκτοµή χωρίς να επηρεάζονται τα άκρα του κρηµνού προς αποφυγή επιπλοκών (ανάπτυξη επιθηλιακών κυττάρων κάτω από τον κρηµνό, εµφάνιση αιµορραγίας στο σκληροκερατοειδές όριο ιδιαίτερα στους ασθενείς µε χρόνια χρήση φακών επαφής (7,8) (Εικόνα Β). Εικόνα Β 19

20 Διαθλαστική χειρουργική Το ανώτατο όριο διόρθωσης της υπερµετρωπίας είναι κάτι που συζητείται και αντιµετωπίζεται διαφορετικά από κάθε χειρουργό. Οµως, δεν πρέπει να ξεχνάµε ότι το µέγιστο σφαιρικό ισοδύναµο των 5,00D πρέπει να αποτελεί κανόνα καθώς επίσης και η µέγιστη µετεγχειρητική κερατοµετρική µέτρηση να είναι 49,00D. Η µέση διαθλαστική κερατοειδική δύναµη είναι περίπου 43,00D. Η απότοµη αύξηση της διαθλαστικής δύναµης του κερατοειδούς µετά από το υπερµετρωπικό LASIK µπορεί να φτάσει από 48,00D έως και 50,00D. Η αυξηµένη απώλεια της οπτικής οξύτητας και η µειωµένη ικανοποίηση από την ποιότητα της όρασης των υπερµετρωπικών ασθενών έχουν συσχετιστεί µε τις προεγχειρητικές τιµές. Επίσης, δεν πρέπει να παραβλέπεται ο παράγοντας της δακρυϊκής στοιβάδας της οποίας οποιαδήποτε διαταραχή προκαλεί κακή ποιότητα όρασης µε έντονα συµπτώµατα ξηροφθαλµίας (9,10). Επειδή η εκτοµή του κερατοειδούς γίνεται περιφερικά επηρεάζεται περισσότερο από ότι στις µυωπικές διορθώσεις η ευαισθησία των νεύρων του κερατοειδούς (11,12). Οι υψηλοί υπερµέτρωπες πρέπει πάντα να ενηµερώνονται προεγχειρητικά ότι µπορεί να χάσουν κάποιες γραµµές από την καλύτερα διορθού- µενη οπτική οξύτητα την οποία είχαν προεγχειρητικά, λόγω της ελαχιστοποίησης (σµίκρυνσης) της εικόνας στον αµφιβληστροειδή σε σύγκριση µε την εικόνα που δηµιουργείται στον αµφιβληστροειδή µε γυαλιά. Επίσης, είναι πολύ σηµαντικό να συζητήσουµε µε τον ασθενή την πιθανότητα επανεµφάνισης της υπερµετρωπίας ειδικά σε εκείνους που έχουν λανθάνουσα υπερµετρωπία (13). Η χρήση του PRK δεν αποτελεί αξιόπιστη µέθοδο για την αντιµετώπιση της υπερµετρωπίας καθώς η επούλωση του επιθηλίου δεν µπορεί να προβλεφθεί και έχει περισσότερες πιθανότητες να οδηγήσει σε επανεµφάνιση της υπερµετρωπίας. Η τεχνική του Smile έχει ξεκινήσει να εφαρ- µόζεται και για τη διόρθωση της υπερµετρωπίας. Περιµένουµε περισσότερα κλινικά αποτελέσµατα αλλά και πάλι οι περιορισµοί παραµένουν οι ίδιοι (14) (Εικόνα Γ). Εικόνα Γ Πολλοί συνάδελφοι χρησιµοποιούν το CXL για να αυξήσουν τη σταθερότητα της διόρθωσης, µειώνοντας έτσι τις πιθανότητες επανεµφάνισης της υπερµετρωπίας. Για τη σωστή επιλογή ασθενών ο χειρουργός οφθαλµίατρος εκτός από τα παραπάνω πρέπει να λάβει σοβαρά υπόψη την ηλικία τους καθώς και τις προσδοκίες τους (15). Σε ασθενείς οι οποίοι βρίσκονται στην ηλικία των 45 µε 50 δεν προτείνουµε διαθλαστική επέµβαση σε επίπεδο κερατοειδούς ακόµα και αν πληρούν τις προϋποθέσεις που αναφέραµε. Η καλύτερη λύση γι αυτούς τους ασθενείς είναι η αφαίρεση του κρυσταλλοειδούς φακού και η αντικατάστασή του µε πολυεστιακό ή EDOF φακό. Φυσικά σε αυτή την περίπτωση δεν πρέπει να ξεχνάµε τις γνωστές επιπλοκές της χειρουργικής επέµβασης του καταρράκτη. Στους νεαρούς υπερµέτρωπες προτείνεται η τοποθέτηση φακικού ενδοφακού ICL εφόσον το βάθος του πρόσθιου θαλάµου και ο βαθµός των διοπτριών το επιτρέπουν. Και σε αυτή όµως την περίπτωση παρατηρείται µείωση της οπτικής οξύτητας µετεγχειρητικά λόγω της σµίκρυνσης του ειδώλου στον αµφιβληστροειδή ιδιαίτερα στις µεγάλες υπερµετρωπικές διορθώσεις. Η διόρθωση λοιπόν της υπερµετρωπίας µπορεί να αποτελεί πρόκληση για όλους τους διαθλαστικούς χειρουργούς, όµως απαιτείται λεπτοµερής µελέτη και συναίνεση, ανεξάρτητα από τη διαδικασία που επιλέγουµε, διότι καθεµία έχει δυνητικά πλεονεκτήµατα και µειονεκτήµατα. Οι ασθενείς είναι γενικά ευχαριστηµένοι και ικανοποιηµένοι εφόσον γνωρίζουν τι πρέπει να περιµένουν και κατανοούν τι τους κάνει καλύτερους υποψηφίους για την επιλογή της µίας διαδικασίας από την άλλη. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. C N McGhee, S Ormonde, T Kohnen, M Lawless, A Brahma and I Comaish. The surgical correction of moderate hypermetropia: the management controversy.br J Ophthalmol Jul;86(7): Arba Mosquera S, Ewering T. New asymmetric centration strategy combining pupil and corneal vertex information for ablation procedures in refractive surgery: theoretical background. J Refract Surg. 2012;28(8): Alio JL, El Aswad A, Vega-Estrada A, Javaloy J. Laser in situ keratomileusis for high hyperopia (>5.0 diopters) using optimized aspheric profiles: efficacy and safety. J Cataract Refract Surg. 2013;39(4): Arba Mosquera S, de Ortueta D. Analysis of optimized profiles for aberration-free refractive surgery. Ophthalmic Physiol Opt. 2009;29: De Ortueta D, Schreyger FD. Centration on the cornea vertex normal during hyperopic refractive photoablation using videokeratoscopy. J Refract Surg. 2007;23(2): Vinciguerra P, Roberts CJ, Albé E, et al. Corneal curvature gradient map: a new corneal topography map to predict the corneal healing process. J Refract Surg. 2014;30(3): Friehmann A, Mimouni M, Nemet AY, et al. Risk factors for epithelial ingrowth following microkeratome-assisted LASIK. J Refract Surg. 2018;34(2): Antonios R, Arba Mosquera S, Awwad ST. Hyperopic laser in situ keratomileusis: comparison of femtosecond laser and mechanical microkeratome flap creation. J Cataract Refract Surg. 2015;41: Ambrοsio R, Tervo T, Wilson SE. LASIK-associated dry eye and neurotrophic epitheliopathy: pathophysiology and strategies for prevention and treatment. J Refract Surg. 2008;24(4): Rosenfeld SI. Evaluation and management of post-lasik dry eye syndrome. Int Ophthalmol Clin. 2010;50(3): Stern M, Beuerman R, Fox R, Gao J. The pathology of dry eye: the interaction between the ocular surface and lacrimal glands. Cornea. 1998;17(6): Bragheeth MA, Dua HS. Corneal sensation after myopic and hyperopic LASIK: clinical and confocal microscopic study. Br J Ophthalmol. 2005;89: Tanzer DJ, Brunstetter T, Zeber R, et al. Laser in situ keratomileusis in United States Naval aviators. J Cataract Refract Surg. 2013;39(7): l zone centration. J Refract Surg. 2017;33(3): Zadok D, Raifkup F, Landau D, Frucht-Pery J. Long-term evaluation of hyperopic laser in situ keratomileusis. J Cataract Refract Surg. 2003;29(11): Reinstein DZ, Pradhan KR, Carp GI, et al. Small incision lenticule extraction (SMILE) for hyperopia: optica Williams LB, Dave SB, Moshirfar M. Correlation of visual outcome and patient satisfaction with preoperative keratometry after hyperopic laser in situ keratomileusis. J Cataract Refract Surg. 2008;34(7): Melki SA, Azar DT. LASIK complications: etiology, management, and prevention. Surv Opthhalmol. 2001:46(2):

21 Υαλοειδές Υπερηχητικός υαλοειδοτόµος: Ενα νέο κεφάλαιο στη χειρουργική του υαλοειδούς Η τελευταία εικοσαετία είναι γεµάτη µε σηµαντικές εξελίξεις στη χειρουργική του υαλοειδούς-αµφιβληστροειδούς: εργαλεία 23, 25 και 27g, υαλοειδοτόµοι υψηλής ταχύτητας κοπής, συστήµατα ενδοφωτισµού και πολλές άλλες καινοτοµίες. Όλες αυτές οι εξελίξεις αύξησαν την αποτελεσµατικότητα και την ασφάλεια των επεµβάσεων οπισθίου ηµιµορίου. Η Bausch & Lomb παρουσίασε πρόσφατα τον Vitesse, ένα επαναστατικό υαλοειδοτόµο, ο οποίος χρησι- µοποιεί υπερήχους για την κοπή του υαλοειδούς. Με τον Vitesse, το στόµιο του υαλοειδοτόµου παραµένει συνεχώς ανοιχτό, µε αποτέλεσµα να πραγ- µατοποιούνται 1,7 εκατοµµύρια «εικονικές κοπές» ανά λεπτό επιτρέποντας µια σταθερή και απρόσκοπτη αναρρόφηση του υαλοειδούς µέσα στο στειλεό. Εικόνες ηλεκτρονικού µικροσκοπίου δείχνουν ότι ο συµβατικός µηχανικός κοπτικός υαλοειδοτόµος δηµιουργεί µικρές λωρίδες υαλοειδούς, ενώ ο υπερηχητικός µικροσκοπικά «στίγµατα». Η υπερηχητική αυτή ρευστοποίηση του υαλοειδούς αλλάζει δραµατικά τα Κωνσταντίνα Αθανασίου Χειρουργός Οφθαλµίατρος επικοινωνία: O υπερηχητικός υαλοειδοτόµος Vitesse χαρακτηριστικά του καθώς αναρροφάται. Η τεχνολογία αυτή δίνει τη δυνατότητα στον χειρουργό να έχει υαλοειδοτόµους µε διαφορετικά στόµια και σχήµατα, µεταξύ άλλων και κεκαµµένα. Οι συµβατικοί υαλοειδοτόµοι κόβουν όταν το υαλοειδές εισέλθει στον στειλεό ώστε η εσωτερική λεπίδα να µπορεί να λειτουργήσει, ενώ ο Vitesse ρευστοποιεί το υαλοειδές πριν εισέλθει στο εσωτερικό του. Επειδή στον Vitesse δεν υπάρχει ανάγκη για δεύτερο αυλό, η εσωτερική διάµετρός του είναι κατά 28% µεγαλύτερη από αυτή ενός probe 23g, µε αποτέλεσµα να έχουµε καλύτερο flow. Επειδή το στόµιο είναι πολύ κοντά στην αιχµή του στειλεού, είναι πιο εύκολη η αναρρόφηση αιµορραγιών από την επιφάνεια του αµφιβληστροειδούς, καθώς και η ανταλλαγή υγρών/αέρα. Ένα άλλο πλεονέκτηµα του Vitesse είναι η δυνατότητα της αφαίρεσης ελαίου σιλικόνης centistoke µέσω του στοµίου του, χάρη στην µεταβολή των ιδιοτήτων της σύστασης της σιλικόνης, κάτι που δεν είναι εφικτό µε συµβατικό υαλοειδοτόµο. Ο Vitesse είναι ένα πολλά υποσχόµενο εργαλείο για την οπίσθια και πρόσθια υαλοειδεκτοµή. ιατίθεται µε την αναβαθµισµένη πλατφόρµα Stellaris Elite, η οποία έχει και µηχανικό υαλοειδοτόµο Bi-blade Dualport µε ταχύτητα κοπής έως και κοπές ανά λεπτό. Οσο προχωρά αυτή η νέα τεχνολογία αναµένεται να εξελιχθούν νέες χειρουργικές τεχνικές που θα βελτιώσουν ακόµα περισσότερο τα αποτελέσµατα των επεµβάσεων οπίσθιου ηµιµορίου. Ο Vitesse διατίθεται µε τη νέα αναβαθµισµένη πλατφόρµα Stellaris Elite Μηχανικός υαλοειδοτόµος (αριστερά) και Vitesse (δεξιά). 21

22 Αμφιβληστροειδής Με άλλο μάτι ιεγχειρητικό OCT και χειρουργική αµφιβληστροειδούς Την τελευταία δεκαετία η οπτική τοµογραφία έχει απογειώσει τη διαγνωστική προσέγγιση και τη µετεγχειρητική παρακολούθηση χειρουργικών παθήσεων της ωχράς, όπως επιαµφιβληστροειδική µεµβράνη, οπή ωχράς, σύνδροµο υαλοειδοαµφιβληστροειδικής έλξης, ελκτική αποκόλληση. Το διεγχειρητικό OCT αποτελεί µια αναδυόµενη τεχνολογία που έχει προσφάτως από hand held στα αρχικά βήµατα ενσωµατωθεί πλήρως στο χειρουργικό µικροσκόπιο. Η εικόνα που βλέπει κανείς διεγχειρητικά δεν διαφέρει από το διαγνωστικό OCT. Συγκρινόµενο µε την εικόνα του µικροσκοπίου, παρέχει ακριβέστερη εκτίµηση του πάχους του αµφιβληστροειδούς, της σχέσης που έχουν οι ιστοί µεταξύ τους, των ελλειµµάτων που έχουν αναπτυχθεί στις διάφορες στοιβάδες του αµφιβληστροειδούς. Η σπουδαιότητα της µεθόδου αυξάνει όταν λαµβάνεται µια δυναµική Δηµήτριος Έ. Παπαδάκος Xειρουργός Οφθαλµίατρος επικοινωνία: πληροφορία που αφορά την κίνηση των ιστών από άσκηση δύναµης πχ από έλξη χειρουργικών εργαλείων. Πρόκειται ουσιαστικά για µια ιστολογική εικόνα στην οποία παρακολουθούµε ζωντανά το ανά βήµα αποτέλεσµα της χειρουργικής παρέµβασής µας. (Εικόνα 1) Η καµπύλη εκµάθησης είναι βραχεία και περιλαµβάνει κατά σειρά τη βέλτιστη εστίαση του µικροσκοπίου, την εφαρµογή του OCT συστήµατος και τη µετακίνηση της σάρωσης στην περιοχή του ενδιαφέροντός µας. Ολα τα παραπάνω επιτυγχάνονται µε τη χρήση του συστήµατος ποδοδιακόπτη (Εικόνα 2) Η εικόνα προβάλλεται στους προσοφθάλµιους φακούς (Εικόνα 3) και µε την τρέχουσα τεχνολογία η χρήση περιλαµβάνει τη stop and check εφαρµογή.. Ο χειρουργός, δηλαδή, διακόπτει τη χειρουργική κίνηση, ελέγχει την εικόνα και συνε- Εικόνα 1 22

23 Αμφιβληστροειδής Εικόνα 2 Εικόνα 3 χίζει. Υπάρχει σε εξέλιξη προσπάθεια µεταβολής παραµέτρων (π.χ. εργαλεία χωρίς αντανακλάσεις) ώστε να καταστεί δυνατή η παρακολούθηση της χειρουργικής κίνησης σε πραγµατικό χρόνο. Το όφελος που επιφέρει στον χειρουργό η χρήση της διεγχειρητικής ΟCT τεχνολογίας βρίσκεται υπό ερευνητική ανάλυση. Για παράδειγµα, κατά την εκτέλεση αφαίρεσης επιαµφιβληστροειδικών µεµβρανών καίτοι δεν καταργείται η ανάγκη χρήσης χρωστικών, υπάρχουν ενδείξεις ότι οι χειρουργοί υποτιµούν την πληρότητα της αφαίρεσης της µεµβράνης. Κατά συνέπεια, η διεγχειρητική τοµογραφία προλαµβάνει επανάληψη άσκοπης χρήσης χρωστικής και επιβλαβών χειρισµών. Ιδιαίτερη έµφαση πρέπει να δοθεί στη χειρουργική µεµβρανών υψηλά µυωπικών ασθενών. Η παθολογία αυτή συχνά εµπλέκει υαλοειδοαµφιβληστροειδικές έλξεις, µεµβράνες, ωχρική σχίση. Οι διεγχειρητικοί χειρισµοί συχνά προκαλούν µερικές φορές αναπόφευκτα σχηµατισµό µικρών ιατρογενών οπών ωχράς. H τοµογραφική εικόνα είναι καθοριστική στη λήψη της ορθής απόφασης για ένθεση αερίου. Η διεγχειρητική OCT τεχνολογία είναι προς το παρόν ένας ιδιαίτερα υψηλού κόστους εξοπλισµός. Υπάρχουν διαθέσιµα τρία συστήµατα που υποστηρίζονται από µικροσκόπια Zeiss, Haag Streit και Leica. Μελλοντικά, εκτός απο την προσπάθεια βελτίωσης στο θέµα της παρακολούθησης της κίνησης του ιστού σε πραγµατικό χρόνο, ένα συναρπαστικό πεδίο θα είναι η εξέλιξη που θα επιτρέπει στον χειρουργό να παρακολουθεί ζωντανά τρισδιάστατη χειρουργική στην επιφάνεια του αµφιβληστροειδούς αυξάνοντας τις ικανότητές του και βελτιώνοντας τα αποτελέσµατα της χειρουργικής του. 23

24 ΞΈΝΗ ΔΗΜΟΣΊΕΥΣΗ Demodex Μια γνωστή οντότητα, μια άγνωστη απειλή Η ιατρική και φαρμακευτική έρευνα στρέφει το ενδιαφέρον της στο παράσιτο Η οντότητα και η δραστηριότητα του ακάρεος Demodex αποτελούν ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον θέμα της ιατροφαρμακευτικής επικαιρότητας. Η εκτενής παρατήρηση, μελέτη και κατανόηση του τρόπου με τον οποίο αλληλεπιδρά με τον άνθρωπο, το αναδεικνύουν ως ένα σημαντικό παράγοντα κινδύνου που συνδέεται με πολλές χρόνιες οφθαλμολογικές αλλά και δερματικές παθήσεις. Έναυσμα για την αναλυτική παρατήρηση και μελέτη του παρασίτου, αποτέλεσε ο εντοπισμός του σε αυξημένο πληθυσμό, σε περιπτώσεις βλεφαρίτιδας, χαλάζιου, ροδόχρου νόσου και σμηγματορροϊκής δερματίτιδας, οι οποίες ανταποκρίνονταν στην εξάλειψη του. Οντότητα Demodex Το Demodex ή δεμόδικας στα ελληνικά, είναι ένα υποχρεωτικό εκτοπαράσιτο που εντοπίζεται σε όλες τις περιοχές του ανθρώπινου δέρματος με προτίμηση στο τριχωτό της κεφαλής και του προσώπου (περιοχές αυξημένης παραγωγής σμήγματος) και αποτελεί τον μεγαλύτερο και πολυπλοκότερο οργανισμό της μικροχλωρίδας του δέρματος. Τα είδη του Demodex στον άνθρωπο είναι δύο: Demodex Folliculorum και Demodex Brevis. Το Demodex Folliculorum κατοικεί στους θυλάκους των τριχών (τριχωτό κεφαλής/προσώπου, βλεφαρίδες, φρύδια) ενώ το Demodex Brevis στους σμηγματογόνους αδένες. Το Demodex εμφανίζεται στον άνθρωπο από τους πρώτους μήνες ζωής, καθώς περνά από τη μητέρα στο βρέφος μέσω της επαφής και πολλές φορές παραμένει ασυμπτωματικό για μεγάλο χρονικό διάστημα, εντείνοντας έτσι το πρόβλημα της μη διάγνωσης. 1 Γράφημα 1 Ο αποικισμός του, κυμαίνεται από 20% - 80% στο γενικό πληθυσμό, αυξάνεται με την ηλικία (64% για άτομα άνω των 60 ετών), και αγγίζει το 100% στα άτομα άνω των 70 ετών (Γράφημα 1). Ο πληθυσμός του δεν επηρεάζεται από το φύλο, ενώ συμπτώματα μπορεί να εμφανισθούν και σε μικρές ηλικίες. Κύρια πηγή τροφής του παρασίτου είναι οι λιπώδεις εκκρίσεις γεγονός που αποτυπώνεται στην εκθετική αύξηση του πληθυσμού του, σε συνθήκες αυξημένης λιπαρότητας του δέρματος (Γράφημα 2) Εικόνα 1. Απεικόνιση πληθυσμού Demodex Brevis στη τριχοσμηγματογόνο μονάδα Γράφημα 2 Το γεγονός αυτό αποτελεί ένα σημαντικό εύρημα, που αποδεικνύει πως οι παράγοντες που επηρεάζουν την λιπαρότητα του δέρματος, επηρεάζουν μοιραία και την αναπαραγωγή και δραστηριότητα του παρασίτου. Οι Παθήσεις Όλες οι παθήσεις που προκαλούνται από τα ακάρεα Demodex, συνοπτικά αναφέρονται με τον όρο Δεμοδήκωση: Βλεφαρίτιδα, Επιπεφυκίτιδα, Βλεφαροεπιπεφυκίτιδα, Κερατίτιδα Ξηροφθαλμία, Μεϊβομιανίτιδα, Χαλάζιο, Ροδόχρους Νόσος, Θυλακίτιδα, Σμηγματορροϊκή δερματίτιδα. 1 Παθογενετικοί μηχανισμοί Το Demodex δρα με πολλούς μηχανισμούς, με κυριότερους αυτούς της μηχανικής απόφραξης των σμηγματογόνων αδένων, της ενεργοποίησης της ανοσολογικής απόκρισης καθώς και μέσω του ρόλου του ως διαβιβαστής βακτηρίων (Bacillus Oleronius). Ενδείξεις για Demodex Λιπώδεις εκκρίσεις, φλεγμονή, ερυθρότητα στο δέρμα ή/και στα μάτια, αίσθηση ξένου σώματος, ατροφικές βλεφαρίδες, τσίμπλα, χαλάζιο, ξηροφθαλμία. 1 Εικόνα 2. Ενδείξεις για Demodex Εντοπισμός Πληθώρα επιστημονικών μελετών αναδεικνύουν το βασικό ρόλο που διαδραματίζει το Demodex στην παθογένεση αυτών των ασθενειών και εγκαθιστούν ένα νέο διαγνωστικό κριτήριο για τη μόλυνση από το άκαρι (δεμοδήκωση). Η παρουσία του ακάρεος σε πυκνότητα πληθυσμού μεγαλύτερη των 5 παρασίτων/τετραγωνικό εκατοστό αποτελεί το τελικό διαγνωστικό κριτήριο για τη μόλυνση (δεμοδήκωση). Η εξέταση γίνεται με τη βοήθεια του μικροσκοπίου. Ευρήματα Υπολογίζεται ότι το 37-47% των ασθενών που επισκέπτονται τον οφθαλμίατρο πάσχουν από βλεφαρίτιδα 3 και σχεδόν όλες οι περιπτώσεις βλεφαρίτιδας οφείλεται στο demodex. 4

25 Demodex Η βλεφαρίτιδα σταδιακά οδηγεί σε νόσο ξηρού οφθαλμού και η ενοποιημένη θεωρία Ξηροφθαλμίας-Βλεφαρίτιδας 5 (DEBS: Dry Eye Blepharitis Syndrome) αποκτά όλο και ισχυρότερη τεκμηρίωση. Η άμεση σχέση του demodex με την βλεφαρίτιδα και η έμμεση σχέση του με την ξηροφθαλμία, δημιουργούν μια νέα θεραπευτική ευκαιρία, καθώς ο περιορισμός της δραστηριότητας του Demodex μπορεί να προσφέρει θεραπευτικές λύσεις και στα δυο αυτά μέτωπα. Ένα ακόμη ένα σημαντικό στοιχείο είναι ότι το demodex εντοπίζεται στο 92% των ασθενών με χαλάζιο. 6 Επίσης, τα άτομα που πάσχουν από ροδόχρου νόσο παραπονιούνται συχνά για αίσθηση καύσου στα μάτια τους ενώ μπορεί να παρουσιάσουν κερατίτιδα, επιπεφυκίτιδα, ξηροφθαλμία και βλεφαρίτιδα. Η βλεφαρίτιδα, το υποτροπιάζουν χαλάζιο και η επιπεφυκίτιδα είναι δυνατόν να παρατηρηθούν σε όλους τους υποτύπους της ροδόχρου νόσου. Μπορεί να προσβληθεί αποκλειστικά το μάτι, αναπτύσσοντας κερατίτιδα, ιρίτιδα και επισκληρίτιδα. Παθολογική δοκιμασία Schirmer ανευρίσκεται στο 40% των ασθενών με ροδόχρου νόσο. Οι ενοχλήσεις που συχνά αναφέρονται, συνίστανται σε αίσθημα νυγμών, φαγούρας, καύσου ή παρουσίας άμμου στον οφθαλμό. Ορισμένες φορές υπάρχει επίσης ελαφρά ευαισθησία και αίσθηση ξένου σώματος. Η οφθαλμική ροδόχρους νόσος παρατηρείται με την ίδια συχνότητα στους άνδρες και τις γυναίκες. Τα ευρήματα αυτά από τους οφθαλμούς είναι δυνατόν να παρουσιαστούν πριν από τη δερματική νόσο. Καθώς οι οφθαλμικές εκδηλώσεις έχουν σημασία όσον αφορά τη θεραπευτική προσέγγιση και εφόσον οι ασθενείς δεν Βλεφαρίτιδα Χαλάζιο Ροδόχρους Νόσος Ξηροφθαλμία/Επιπεφυκίτιδα παραπονούνται πάντα γι αυτές, θα πρέπει απαραιτήτως να αναζητούνται τα σημεία και συμπτώματα αυτά όταν εξετάζονται ασθενείς με ροδόχρου νόσο. Εικόνα 3. Demodex Folliculorum Ο εντοπισμός και η ανάλυση του Demodex, παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον, καθώς μπορούν να δομήσουν νέες θεραπευτικές οδούς για την ολοκληρωμένη θεραπευτική αντιμετώπιση αυτών των ασθενειών. Συγκεκριμένα, η συστηματική παρακολούθηση και η καθημερινή υγιεινή των βλεφάρων, των βλεφαρίδων και του προσώπου είναι ικανή να προλάβει, να εξομαλύνει και να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τις χρόνιες φλεγμονώδεις καταστάσεις, όπως τη βλεφαρίτιδα και η ροδόχρους νόσος. Tea Tree Oil: Ένα διαχρονικό φαρμακευτικό εργαλείο Ένας από τους αρχαιότερους και πιο αποτελεσματικούς αντιπαρασιτικούς, αντισηπτικούς και αντιφλεγμονώδεις παράγοντες είναι το Tea Tree Oil. Με μακρά παράδοση στην Ιατρική έχει αποτελέσει ισχυρό όπλο ενάντια σε σοβαρές μυκητιάσεις και διαφόρων τύπων φλεγμονές από τις αρχές του 17ου αιώνα. Τα τερπενοειδή που περιέχει το Tea Tree Oil, παρέχουν ισχυρές αντιφλεγμονώδεις, αντιπαρασιτικές και αντισηπτικές ιδιότητες επιτρέποντας του να σπάσει τον κύκλο ζωής του παρασίτου και να εμποδίσει το ζευγάρωμα. Η τερπινεν-4-όλη αποτελεί το 40% της συνολικής σύστασης του Tea Tree Oil και είναι το τερπενοειδές με την πιο ισχυρή αντιπαρασιτική δράση. Για το λόγο αυτό η τερπινεν-4-όλη απομονώνεται από τα υπόλοιπα τερπενοειδή και αποτελεί τη δραστική ουσία για μια ξεχωριστή φαρμακοτεχνική μορφή: τα μαντηλάκια καθαρισμού των βλεφάρων και του προσώπου Naviblef Wipes. Η συστηματική εφαρμογή του Tea Tree Oil σε κλινικά μελετημένη συγκέντρωση μπορεί να περιορίσει και να ελέγξει τον κύκλο ζωής του παρασίτου. 2 Η διεθνούς φήμης AntiDemodex θεραπεία με Tea Tree Oil, Naviblef, αποτελεί την ιδανική λύση για την αντιμετώπιση παθήσεων όπως η βλεφαρίτιδα, η ροδόχρους νόσος, η ξηροφθαλμία, η δυσλειτουργία των μεϊβομιανών αδένων, το χαλάζιο και μπορεί να χρησιμοποιηθεί συνδυαστικά ή ως μονοθεραπεία ανάλογα με τη σοβαρότητα της πάθησης. Η κλινικά μελετημένη συγκέντρωση Tea Tree Oil το καθιστά πολύ καλά ανεκτό για καθημερινή χρήση στο σπίτι και δίνει στον ασθενή τη δυνατότητα μακροχρόνιας αυτοθεραπείας. Η πρωτοποριακή ΑντιDemodex θεραπεία με Tea Tree Oil: Naviblef, παρουσιάστηκε στα πλαίσια του Πανευρωπαϊκού οφθαλμολογικού συνεδρίου ESCRS 2017 (Λισαβώνα) & ESCRS 2018 (Βιέννη) ενώ στη δερματολογική κοινότητα παρουσιάστηκε για 1η φορά, πανελλαδικώς, στο νοσοκομείο Α. ΣΥΓΓΡΟΣ στις 19 Απριλίου του 2018, στα πλαίσια της ομιλίας του καθηγητή κ. Ρηγόπουλου σχετικά με τη Ροδόχρου νόσο. ΝΕΑ ΕΠΟΧΗ Η ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΦΗΜΗΣ ANTIDEMODEX ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΗΣ ΡΟΔΟΧΡΟΥ ΝΟΣΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΒΛΕΦΑΡΙΤΙΔΑΣ ΜΕ TEA TREE OIL FEATURED PUBLICATION ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΔΕΡΜΑΤΙΚΩΝ KAI ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΑΘΗΣΕΩΝ LISBON 2017 / VIENNA 2018 Πρωτόκολλο Χρήσης: A. Σπάσιμο κύκλου ζωής Demodex Naviblef Intensive Care 3 φορές την ημέρα, πρωί / μεσημέρι / βράδυ για 2 εβδομάδες B. Συντήρηση - καθημερινή υγιεινή Naviblef Daily Care 2 φορές την ημέρα πρωί / βράδυ για 2 μήνες ΠΡΩΤΗ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΑΦΡΟΔΙΣΙΩΝ & ΔΕΡΜΑΤΙΚΩΝ ΝΟΣΩΝ ΑΝΔΡΕΑΣ ΣΥΓΓΡΟΣ ΠΕΜΠΤΗ 19 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2018 Βιβλιογραφία: 1. Fromstein, S. R., Harthan, J. S., Patel, J., & Opitz, D. L. (2018). Demodexblepharitis: clinical perspectives. Clinical Optometry, 10, Gao Y-Y, Di Pascuale MA, Li W, et al. In vitro and in vivo killing of ocular Demodex by tea tree oil. The British Journal of Ophthalmology. 2005;89(11): Viso E, Rodrίguez-Ares MT, Abelenda D, Oubina B, Gude F. Prevalence of asymptomatic and symptomatic meibomian gland dysfunction in the general population of Spain. Invest Ophthalmol Vis. 4. Bhandari V, Reddy JK. Blepharitis: always remember demodex. Middle East Afr J Ophthalmol Oct-Dec;21(4): Rynerson, James M, and Henry D Perry. DEBS a Unification Theory for Dry Eye and Blepharitis. Clinical Ophthalmology (Auckland, N.Z.) 10 (2016): PMC. Web. 19 Oct Acta Parasitol Dec;60(4):777-83

26 Με άλλο μάτι Η άσκηση της οφθαλµολογίας στο Βυζάντιο Μια ακόµη εξαιρετικά αξιόλογη ανακοίνωση, παρουσιάστηκε κατά τη διάρκεια του 51ου Πανελληνίου Οφθαλµολογικού Συνεδρίου, από τον Οµιλο Μελετητών Ιστορίας της Οφθαλµολογίας και αφορά στην άσκηση της Οφθαλµολογίας στα χρόνια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Μελετητής ο συνάδελφος κ.νικόλαος Μακρής, τ. ιευθυντής του Οφθαλµιατρείου Αθηνών, µε την άδεια του οποίου τη δηµοσιεύω. Η Βυζαντινή περίοδος µ. Χ. χωρίζεται από τους ιστορικούς σε τρεις περιόδους: Η Πρωτοβυζαντινή περίοδος ( ) αρχίζει µε τη θεµελίωση της Κωνσταντινουπόλεως και τελειώνει µε την απώλεια της ελληνιστικής Ανατολής. Η Μεσοβυζαντινή περίοδος ( ) χαρακτηρίζεται από ποικίλες αλλαγές µε λαµπρές (Μακεδόνες Κοµνηνοί), αλλά και σκοτεινές (οικονοµικές κρίσεις, Εικονοµαχία Μάχη Ματζικέρτ το 1071, Φραγκοκρατία) εποχές. Το έτος 1204 το Βυζαντινό κράτος καταλύεται από τους Λατίνους Σταυροφόρους της 4 ης Σταυροφορίας, µέχρι το 1261, οπότε η Κωνσταντινούπολη ανακαταλαµβάνεται από τον Μιχαήλ Η Παλαιολόγο. Για 57 έτη η «εν εξορία» έδρα του Βυζαντίου είναι η Νίκαια της Μ. Ασίας. Η Υστεροβυζαντινή περίοδος ( ) διακρίνεται από µεγάλη κοινωνική ανισότητα και ένταση, αλλά και αξιοσηµείωτη ακµή στα γράµµατα και τις τέχνες. Τελειώνει µε την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους (1, 22) 1¼. Η βυζαντινή ιατρική στηρίχτηκε στην αρχαία ελληνορωµαϊκή παράδοση και ήταν περισσότερο κλινική και λιγότερο εργαστηριακή και πειραµατική (Εικ. 1). Στην πορεία της πέρασε από διάφορες φάσεις για να εξελιχθεί σταδιακά από τέχνη σε επιστήµη. Πέτρος Ράσογλου Χειρούργος Οφθαλµίατρος Επίτιµος Πρόεδρος της ΕΕΕΦ Χ επικοινωνία: raspe@otenet.gr Στον αρχαίο ελληνικό κόσµο, όπως και κατά τη διάρκεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, η πίστη και η ιατρική ήταν ανέκαθεν στενά συνδεδεµένες. Με την επικράτηση του Χριστιανισµού εισάγεται και υιοθετείται ως κυρίαρχη αξία η αγάπη για τον άνθρωπο, η οποία εκφράζεται κυρίως µέσα από τη φιλανθρωπία (13). Η οργανωµένη φιλανθρωπία πραγµατοποιείται κατεξοχήν στα αστικά ιδρύµατα και στα µεγάλα µοναστηριακά κέντρα. Λόγω της βαθειάς θρησκευτικότητας που επικρατεί, ανθεί η κοινωνική πρόνοια και η κοινωνική ιατρική. Η εξέλιξη της νοσοκοµειακής περίθαλψης στο Βυζάντιο πέρασε από διάφορα στάδια. Αρχικά η περίθαλψη και η νοσηλεία των ασθενών γινόταν σε χώρους µε ποικίλους προορισµούς, όπως τα ευαγή ιδρύµατα, τα καταγώγια, τα ξενοδοχεία και τους ξενώνες. Μετά τον 6 ο αι. οι ξενώνες ταυτίζονταν µε τα νοσοκοµεία και οι χώροι αυτοί χρησιµοποιούνταν αποκλειστικά για νοσηλεία ασθενών (2, 3, 19). Ευαγή ιδρύµατα και νοσοκοµεία, οι λεγόµενοι ξενώνες, εµφανίζονται σε όλα τα µεγάλα αστικά κέντρα και κυρίως στις ανατολικές πόλεις του Βυζαντίου. Παραµένει ωστόσο εντυπωσιακή η απουσία στοιχείων για τον ελλαδικό χώρο. Ονοµαστοί είναι οι ξενώνες «Βασιλειάδα» στην Καισάρεια, Σαµψών, Ευβούλου, Ρωµανού Λεκαπηνού και Παντοκράτορος στην Κωνσταντινούπολη. Οι ξενώνες (=νοσοκοµεία) παρείχαν υψηλής ποιότητας περίθαλψη, υπό την εποπτεία του Πατριαρχείου και µε την ευγενή χορηγία αυτοκρατορικών οικογενειών και εύπορων πολιτών. Οι πτωχοί και οι άποροι προσέφευγαν στα κέντρα µαζικής νοσηλείας, ενώ για όσους είχαν την οικονοµική δυνατότητα, παρείχετο θεραπεία κατ οίκον µε περισσή επιστηµοσύνη από τους καλούς ιατρούς. Νοσοκοµεία υπήρχαν όχι µόνο στις µεγάλες πόλεις, αλλά και στην ύπαιθρο ως προσαρτήµατα µεγάλων µοναστηριών για υπηρεσίες στους µοναχούς και στους κατοίκους των γύρω περιοχών, όπως π.χ. το νοσοκοµείο της µονής Βαρλαάµ στα Μετέωρα (Εικ. 2), (4). Το έτος 1136 ο αυτοκράτωρ Ιωάννης Β Κο- µνηνός και η σύζυγός του Ειρήνη ίδρυσαν στην Κωνσταντινούπολη ένα µεγάλο µοναστήρι, γνωστό µε το όνοµα «Παντοκράτωρ», το οποίο περιελάµβανε νοσοκοµείο και άλλα ευαγή ιδρύµατα (Εικ. 3). Το νοσοκοµείο του Παντοκράτορα ήταν το τελειότερο νοσοκοµείο του Μεσαίωνα, αφού διέθετε 50 κλίνες νοσηλείας ασθενών και πέντε πτέρυγες νοσηλείας (χειρουργική παθολογική οφθαλµολογική γυναικολογική µαιευτική), και περίπου 40 ιατρούς διαφόρων ειδικοτήτων συγκροτηµένους σε σώµα και διάταξη παρόµοια µε τη σηµερινή ( ιευθυντής µε τον τίτλο του πριµικήριου, επιµελητές, βοηθοί), πλαισιωµένους και µε άλλο ποικίλο βοηθητικό προσωπικό. Υπήρχαν ακόµη εξωτερικά ιατρεία, φαρµακείο και βιβλιοθήκη (2, 3). Το νοσοκοµείο λειτουργούσε παράλληλα και ως κέντρο ιατρικών σπουδών, υπό την αιγίδα του διδασκάλου ιατρικής Μιχαήλ Ιταλικού (1166) (10). 1. Οι εντός παρενθέσεως αριθµοί παραπέµπουν στους αντίστοιχους της βιβλιογραφίας. 26

27 Με άλλο μάτι Από τις διηγήσεις των Θαυµάτων του Αγίου ηµητρίου, αλλά και τους βίους των αγίων γενικότερα, συνάγονται πληροφορίες για τον τρόπο περίθαλψης των ασθενών. Ειδικά στη Θεσσαλονίκη, τη δεύτερη σε πληθυσµό (το 1423 είχε περίπου κατοίκους) και οικονοµική σπουδαιότητα πόλη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, η περίθαλψη των ασθενών ήδη από τα τέλη του 6 ου αι. γίνεται κατ οίκον ή στους ναούς της πόλης. εν υπάρχουν µαρτυρίες για λειτουργία ειδικών δη- µοσίων ιδρυµάτων. Ωστόσο, η βασιλική του Αγίου ηµητρίου διέθετε ειδικό χώρο (νοσοκοµείο) για τη δωρεάν παροχή συστηµατικής ιατρικής και νοσοκοµειακής περίθαλψης (Εικ. 4α). Τους ασθενείς παρακολουθούσαν κλινικοί ιατροί, οι οποίοι τους επισκέπτονταν την ηµέρα. Η θεραπευτική παρέµβαση του Αγίου ηµητρίου γινόταν αποκλειστικά µέσω «σιωπηλής θαυµατουργίας» µε την εµφάνιση του Αγίου στα οράµατα και στον ύπνο των ασθενών (11). Περίθαλψη ασθενών στη Θεσσαλονίκη παρείχετο επίσης στην Ιερά Μονή της Αγίας Θεοδώρας από τον 8 ο αι. (σήµερα δεν σώζεται το παλαιό κτίσµα της µονής), αλλά και σε ιατρεία, όπως αυτό που σώζεται στην αρχαία αγορά της Θεσσαλονίκης µε την τοιχογραφία των Αγίων Αναργύρων Κοσµά και αµιανού (Εικ. 4β). Στο Βυζάντιο υπήρχαν ιατροί περιοδεύοντες, ιδιώτες επαγγελµατίες, ιατροί ευαγών ιδρυµάτων, ξενώνων και νοσοκοµείων, καθώς και στρατιωτικοί ιατροί. Στα ιδιωτικά ιατρεία λειτουργούσαν οι θεωρητικότεροι και οι καθηγητές της ιατρικής. Οι βυζαντινοί νόµοι συχνά οµιλούν περί δούλων ιατρών, η τιµή των οποίων οριζόταν σε 60 χρυσά νοµίσµατα. Στο Βυζάντιο οι ιατροί είχαν ειδικότητες. Αναφέρονται ιατροί κλινικοί, χειρουργοί, οφθαλµικοί, βοτανικοί, καθώς και ιατροί ώτων, σύριγγος και οδόντων (9). Η επιστηµονική θεµελίωση της οφθαλµολογίας ως ιατρικής ειδικότητας εντοπίζεται στην Αλεξανδρινή περίοδο ( υναστεία Πτολεµαίων π. Χ.), διότι τότε µαρτυρείται τεκµηρίωση της διάγνωσης και της θεραπείας της οφθαλµικής νόσου και συστηµατική γνώση της ανατοµίας των οφθαλµών (17). Η συνεισφορά των βυζαντινών ιατρών στην άνθηση της οφθαλµολογίας και της χειρουργικής των οφθαλµών ήταν σηµαντική. Χαρακτηριστική δραστηριότητα των βυζαντινών ιατρών ήταν η δη- µιουργία συµπιληµάτων εγκυκλοπαιδειών, όπου κατέγραφαν την µέχρι τότε ιατρική γνώση, καθώς και τις προσωπικές τους κλινικές παρατηρήσεις (10) (Εικ. 5). Σπουδαίοι βυζαντινοί ιατροί (4, 8, 10, 16), που ασχολήθηκαν και µε την οφθαλµολογία ήταν οι: Ορειβάσιος (Κωνσταντινούπολη, ): Αρχίατρος στρατιωτικός, φίλος του Αυτοκράτορα Ιουλιανού. Έγραψε, µεταξύ άλλων, εγκυκλοπαίδεια µε τίτλο: «Ιατρικαί Συναγωγαί» ή «Εβδοµηκοντάβιβλος». Ασχολήθηκε µε το στραβισµό και η συνεισφορά του στην ιατρική έρευνα υπήρξε πολύπλευρη και πρωτοποριακή. Επινόησε ειδικά ράµµατα για την απολίνωση των αρτηριών, και εφάρµοσε ειδικές θεραπείες µε αντισηπτικά φάρ- µακα στα τραύµατα, όπως η υγρά κηρωτή. Αέτιος από την Αµίδα (Μεσοποταµία Κωνσταντινούπολη, ): Έγραψε ιατρική εγκυκλοπαίδεια το «Τετραβίβλιον». Το βιβλίο του για την οφθαλµολογία θεωρείται το καλύτερο έργο του είδους, που διασώθηκε από την αρχαιότητα. Αλέξανδρος Τραλλειανός (Κωνσταντινούπολη Ρώµη, ): Συνέγραψε δωδεκάτοµη παθολογία «Τα Θεραπευτικά», καθώς και µονογραφίες για διάφορες οφθαλµολογικές παθήσεις. Παύλος ο Αιγινήτης (Αλεξάνδρεια, ): Έγραψε ιατρική εγκυκλοπαίδεια την «Επιτοµή της Ιατρικής». Επτά βιβλία, τα οποία περιλαµβάνουν σχεδόν όλη την ιατρική και χειρουργική γνώση της εποχής του (το τρίτο βιβλίο αναφέρεται στα όργανα του ανθρωπίνου σώµατος). Μεγάλη είναι η συµβολή του στην οφθαλµολογία και τη χειρουργική. Για τη θεραπεία του καταρράκτη επινόησε ειδικό όργανο το «παρακεντήριο». Για τη θεραπεία του στραβισµού επινόησε ειδική µάσκα. Μελέτησε τη κινητικότητα των οφθαλµών και την αµβλυωπία. Γεώργιος Παχυµέρης (Κωνσταντινούπολη ): Ιστορικός ασχολήθηκε µε την οφθαλ- µολογία και το στραβισµό. Γρηγόριος Παλαµάς (Άθως Θεσσαλονίκη, ): Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης, ασχολήθηκε µε την οφθαλµολογία και το στραβισµό. Ιωάννης Ζαχαρίου ή Ακτουάριος (Κωνσταντινού-πολη 1335): Συνέγραψε 20 ιατρικά συγγράµ- µατα. Ασχολήθηκε µε την οφθαλµολογία και το στραβισµό. Περιέγραψε το σπασµό και την ατροφία των µυών στο στραβισµό. Θεωρητική και πρακτική γνώση της οφθαλ- µολογίας ελάµβανε χώρα στα µεγάλα νοσοκοµεία, τα οποία διέθεταν σχολή Ιατρικής και διδάσκαλο ιατρικής, κατά τα πρότυπα των αραβικών σχολών µετά τον 7 ο αι., στα Πανεπιστήµια και τις Ιατρικές Σχολές, κυρίως της Κωνσταντινούπολης και της Αλεξάνδρειας της Αιγύπτου. Το Πανεπιστήµιο της Κωνσταντινούπολης ιδρύθηκε τον 5 ο αι. µε το όνοµα «Πανδιδακτήριον». Η φοίτηση ήταν δωρεάν και οι καθηγητές ονοµάζονταν «Μαϊστροι». Τα πανεπιστήµια ουδέποτε υπήρξαν εξαρτήµατα της εκκλησίας, κάτι που συνέβη αργότερα στη ύση. Παθήσεις που αντιµετώπιζαν οι οφθαλµίατροι στο Βυζάντιο Οι οφθαλµίατροι δεν χορηγούσαν συνταγές γυαλιών. Τα πρώτα διορθωτικά γυαλιά της όρασης (χαρακτηριστικό των λογίων και πνευµατικών ανθρώπων) είναι τα πρεσβυωπικά, η δε κατασκευή και προέλευσή τους ξεκίνησε από τη Βόρειο Ιταλία στα τέλη του 13 ου αι. Βιβλίο πρακτικής κλινικής οπτοµετρίας δεν υπήρχε στο Βυζάντιο (η πρώτη έκδοση κυκλοφόρησε το 1623 στην Ισπανία από τον B. D. de Valdés) (15). Οι οφθαλµολογικές παθήσεις που απαντούν στα ιατρικά κείµενα του Βυζαντίου αναγράφονται στον παρακάτω πίνακα 1. Είναι οι γνωστές παθήσεις του προσθίου ηµιµορίου των οφθαλµών. Το γλαύκωµα που αναφέρεται εθεωρείτο ανίατος πάθηση (17). Οι παθήσεις αυτές αντιµετωπίζονταν είτε µε φαρµακευτικές ουσίες από φυτά, ζώα και ορυκτά είτε µε χειρουργική επέµβαση (πίνακας 2). Στη φαρµακολογία της εποχής καταγράφονται 700 περίπου ουσίες από φυτά, ζώα και ορυκτά, που χρησιµοποιούνταν για παρασκευή φαρµάκων. Στο Βυζάντιο υπήρχαν ειδικοί φαρµακοπώλες, καλούµενοι πιγµετάριοι ή µυρεψοί, οι οποίοι διατηρούσαν τα κολλύρια για τη θεραπεία των οφθαλ- µών µέσα σε χάλκινα δοχεία-αγγεία (πίνακας 2). Ο φαρµακολόγος Νικόλαος Μυρεψός (Νίκαια, ) περιγράφει στο έργο του «Σύνοψη της ιατρικής επιστήµης» ( υναµερόν και Αντιδοτάριον 2 ) 2656 ιατρικές συνταγές ταξινοµηµένες κατά µορφή και ασθένεια. Συνήθεις ουσίες που χρησιµοποιούσαν στα φάρµακά τους οι οφθαλµίατροι αναγράφονται στον πίνακα 2, ενώ ο πίνακας 3 δείχνει πώς θεράπευαν οι οφθαλµικοί µερικές οφθαλµολογικές παθήσεις (9, 17). Η κύρια χειρουργική µέθοδος αφαίρεσης του καταρράκτη ήταν η εµβύθιση του κρυσταλλοειδούς φακού µε αιχµηρό αντικείµενο χωρίς αναισθησία, σε άπλετο φως και πολλές φορές παρουσία κοινού, για να βλέπουν οι περιεστώτες πώς «η τέχνη νικά την νόσον» ( ίων ο Χρυσόστοµος) (Εικ. 6). Η τεχνική αυτή λέγεται ξενικά couching και διατηρήθηκε στη δύση µέχρι το 18 ο αι., οπότε άρχισε να εφαρµόζεται η εξωπεριφακική τεχνική από τον France Daviel το 1745 στο Παρίσι. Μετά το τέλος της εγχείρησης καθαριζόταν ο οφθαλµός µε αλατισµένο νερό και γινόταν κάλυψη και των δύο οφθαλµών για επτά ηµέρες περίπου, οπότε αφαιρούνταν οι επιδέσεις των οφθαλµών και άρχιζε η τοπική αντιφλεγµονώδης αγωγή. Στο Βυζάντιο, εκτός του καταρράκτη, αντιµετωπίζονταν χειρουργικά τραύµατα οφθαλµών, χαλάζιο, πτερύγιο, εκτρόπιο, τριχίαση, µε χειρουργικές τεχνικές παρόµοιες µε τις σηµερινές (17, 18). Ιατρικές αµοιβές Οι βυζαντινοί ιατροί έπαιρναν αµοιβές για τις υπηρεσίες τους από τους πελάτες τους, και εάν υπηρετούσαν σε νοσηλευτικό ίδρυµα, από το κράτος, την κοινότητα ή το ίδρυµα. Στα τυπικά των µονών (τυπικό = γραπτός κανονισµός µονής) ορίζονται σε 2 Το κύριο έργο του Ν. Μυρεψού είναι το επονοµαζόµενο «υναµερόν», που περιέχει συνταγές µε διάφορα φαρµακοτεχνικά σκευάσµατα για τις κοινές παθήσεις και το «Αντιδοτάριον» µε φάρµακα που αναιρούν τη δράση δηλητηρίων. 27

28 Με άλλο μάτι ΠΙΝΑΚΑΣ 1 ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΊΚΈΣ ΠΑΘΗΣΈΊΣ ΠΟΥ ΣΥΝΑΝΤΩΝΤΑΊ ΣΤΑ ΊΑΤΡΊΚΑ ΚΈΊΜΈΝΑ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΊΟ Τριχίαση Εκτρόπιο Λαγόφθαλµος Προσφύσεις βλεφάρων - Αγκύλωση Πτερύγιο Εγκανθίδα και Ροιάς (= τροφία εγκανθίδος) Ξένα σώµατα Σταφύλωµα Αιγίλωπας (= δακρυοκυστίτις) Υπόσφαγµα Εγκαύµατα Οφθαλµία Έλκος κερατοειδούς Τράχωµα Υπόπυον (ή Όνυξ) Κριθή - Χαλάζιο Ψωροφθαλµία Καταρράκτης - Γλαύκωµα Αµαύρωση Νυκταλωπία ΠΙΝΑΚΑΣ 2 ΑΓΓΈΊΑ ΦΑΡΜΑΚΩΝ, 4ος -7ος αι., ΜΟΥΣΈΊΟ ΒΥΖΑΝΤΊΝΟΥ ΠΟΛΊΤΊΣΜΟΥ (20). Συνήθεις ουσίες που χρησιµοποιούσαν οι οφθαλµικοί στο Βυζάντιο: Από φυτά: οίνος, όξος, έλαιον, µύρο, λιβάνι, ροδέλαιο, έλαιο νάρδου, άνθος τριγωνέλλας (µοσχοσίταρο), οπόν θριδακίων (µαρούλι), οπόν εγείρου, σαγαπηνό, µήδιο (καµπανούλα), φύλλα συκής, χυλός ακακίας ή αλόης ή µάραθου, µαστίχα. Από ουσίες ζώων: φυσικό κερί, µέλι, αυγό, γάλα γυναικείο ή όνου, όστρακο σηπίας, αίµα περιστεράς, χολή γυπός, αφόδευµα σαύρας. Ουσίες από ορυκτά: Αλάτι, χαλκός, σίδηρος, αιµατίτης, σιδηροπυρίτης (=µίσυ), καδµεία σκόνη (=οξείδιο του ψευδαργύρου), χαλκανθές (= θειικός χαλκός), λυχνίτης σχιστόλιθος, κίσσηρης (= ελαφρόπετρα), πίσσα. ΠΙΝΑΚΑΣ 3 ΠΩΣ ΑΝΤΊΜΈΤΩΠΊΖΑΝ ΟΊ ΟΦΘΑΛΜΊΚΟΊ ΜΈΡΊΚΈΣ ΟΦΘΑΛΜΊΚΈΣ ΠΑΘΗΣΈΊΣ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΊΟ Το λεύκωµα: µε οπόν πικροφύλλων θριδακίων (κ. µαρούλι) Τον πόνο οφθαλµών: χυλό κηρίου µε γυναικείο γάλα Την αµαύρωση: αττικό µέλι µε χολή γυπός Το τράχωµα (οξεία νόσος): κολλύρια από οίνο, λίθο αιµατίτη ή και σχιστόλιθο Το έλκος κερατοειδούς: κολλύριο από µύρο ή λιβάνι ή νάρδια ή µέλι αραιωµένο µε νερό και άνθος τριγωνέλλας ή κολλύριο σεβαριανό σε συνδυασµό µε τριγωνέλλα (µοσχοσίταρο). χρήµα 3 (ρόγα), αλλά και σε είδος (αννόνα), οι αµοιβές των ιατρών και του βοηθητικού προσωπικού των νοσοκοµείων Αποδοχές ιατρών, µετά τον 7 ο αι., και αγοραστική αξία νο- µισµάτων φαίνονται στον πίνακα 4 (7, 20). Από τη µισθοδοσία ιατρών και βοηθητικού προσωπικού στο νοσοκοµείο του Παντοκράτορα, παρατηρείται ότι οι µισθοί των ιατρών και αρχιάτρων ήταν χαµηλοί, και ότι οι ιάτραινες έπαιρναν για κάποιο λόγο, πιθανώς λόγω µειωµένων αρµοδιοτήτων, χαµηλότερο µισθό από τους άνδρες συναδέλφους τους (Εικ. 7 α,β), αν και στο ρω- ΠΙΝΑΚΑΣ 4 ΑΠΟΔΟΧΈΣ ΊΑΤΡΩΝ (7Ος -15Ος ΑΊ.) ΚΑΊ ΑΓΟΡΑΣΤΊΚΗ ΑΞΊΑ ΝΟΜΊΣΜΑΤΩΝ «Θησαυρός» Ζογεριάς Σπετσών, τελευταίο τέταρτο 6ου αιώνα (20) 7ος αι.: Επίσκεψη ιατρού. Μισό χρυσό νόµισµα (σηµίσσιον) ή 1/3 χρυσού (τριµίσσιον). Αµοιβή ιατρού για θεραπεία : 8 ή 12 νοµίσµατα κατά περίπτωση. 1281: Ετήσιες αποδοχές ιατρού στο Πέραν¼ Κωνσταντινούπολης = 40 υπέρπυρα. 1425: Ετήσιες αποδοχές ιατρού στη Θεσσαλονίκη = 144 έως 192 υπέρπυρα. Κατά τον 7ο αι. : 1 άλογο = 3 νοµίσµατα, 15 µόδιοι (περί τα 17 κιλά) σίτου = 1 νόµισµα Ετήσιο εισόδηµα χειρώνακτα: 8-10 νοµίσµατα. Το νόµισµα δεν είχε την ίδια περιεκτικότητα σε χρυσό σε όλες τις περιόδους του Βυζαντίου. Μόδιος= µονάδα µέτρησης της χωρητικότητας υγρών και ξηρών αγαθών, ιδίως σιτηρών:1 µόδιος: περί τα 17 λίτρα 3 Χρυσά νοµίσµατα του Βυζαντίου: Σόλιδος, Ιστάµενον (6ος -12ος αι.), Υπέρπυρον (12ος - 15ος αι.) (21). 28

29 Με άλλο μάτι Εικόνα 1: Εσωτερικό βυζαντινής κλινικής. Λεπτοµέρεια µικρογραφίας από το Αντιδοτάριον του Νικολάου Mυρεψού, Παρίσι, Εθνική Βιβλιοθήκη (6). Εικόνα 2: Νοσοκοµείο Μονής Βαρλαάµ, Μετέωρα (4). Εικόνα 3: Νοσοκοµείο Μονής Παντοκράτορος, Κωνσταντινουπολη, 1136, Zeyrek Camii (23) Εικόνα 4: α) Νοσοκο- µείο µέσα στη βασιλική του Αγίου ηµητρίου Θεσσαλονίκης, 6ος αι. (11) β) Τοιχογραφία των Αγίων Κοσµά και αµιανού από ιατρείο στην αρχαία αγορά της Θεσσαλονίκης, 6ος αιώνας. Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισµού. Εικόνα 5: Συγράµµατα του Παύλου Αιγινήτη Εικόνα 6: Εγχείρηση καταρράκτη στο Βυζάντιο. Τεχνική couching. Εικόνα 7: α)αµοιβές ιατρών και βοηθητικού προσωπικού από το Τυπικό της Μονής Παντοκράτορος, Κωνσταντινούπολη, 12ος αι. (7), β) Οφθαλµολογική εξέταση. Παράσταση σε δυτικό ιατρικό χειρόγραφο (6). Εικόνα 9:α) Ελεφαντοστέινο ιατρικό κιβωτίδιο µε παράσταση θεραπείας τυφλού, 6ος αι. Κωνσταντινούπολη, Αρχαιολογικό Μουσείο, β) Χρυσό µετάλλιο (λεπτοµέρεια κάτω) µε παράσταση θαύµατος θεραπείας του Χριστού, 6ος 7ος αι. Κωνσταντινούπολη, Αρχαιολογικό Μουσείο (5). Εικόνα 8: α) Οι Άγιοι Ανάργυροι, Εικόνα ανηρτηµένη στο φαρµακείο του Άρχοντος Μυρεψού Νικολάου Θωµάδη στο Φανάρι, Κωνσταντινούπολη, 1855 (23),β) Ψηφιδωτό από τον Άγιο ηµήτριο Θεσσαλονίκης, 6ος - 7ος αι. Ο άγγελος προσφέρει στον άγιο την ιατρική ράβδο (14). 29

30 Με άλλο μάτι µαϊκό δίκαιο και στους «Πανδέκτες» µαρτυρείται πλήρης εξοµοίωση ανδρών και γυναικών, ως προς το ιατρικό επάγγελµα (3, 7). Οι νοσοκοµειακοί ιατροί είχαν τη δυνατότητα να δουλεύουν µε βάρδιες στο νοσοκοµείο και να κάνουν και ιδιωτικό ιατρείο. Εκτός από τη ρόγα και την αννόνα, οι ιατροί ελάµβαναν κατά καιρούς και «αγάπες», φιλικά δηλαδή δώρα, αλλά και χρηµατικά φιλοδωρήµατα στις καλένδες του Ιανουαρίου, που δεν υπόκειντο σε φορολογία (7). Ιαµατικοί και θεραπευτές άγιοι Εκτός από τους κοσµικούς ιατρούς µαρτυρούνται και οι θεραπευτές ιατροί, Άγιοι Ανάργυροι, οι οποίοι δεν έπαιρναν χρηµατικά ποσά ή άλλα ανταλλάγµατα για τις υπηρεσίες τους, όπως οι: Κοσµάς, αµιανός, Παντελεήµων, Ερµόλαος, Κύρος, Ιωάννης, Σαµψών, ιοµήδης, Μώκιος, Ανίκητος, Θαλλελαίος, Τρύφων (Εικ. 8α). Η λατρεία των αναργύρων ιατρών δανείστηκε πολλά στοιχεία από την ιατρική των αρχαίων Ασκληπιείων, δηλαδή τη θαυµατουργική ιατρική σε συνδυασµό µε χειρουργική, φαρµακολογία και ορισµένη προετοιµασία των ασθενών για να δεχθούν τη θεραπεία (νηστεία, προσευχή, εγκοίµηση). Τα θαύµατα των ιαµατικών ή θεραπευτών αγίων κατείχαν κεντρική θέση στη βυζαντινή εκκλησιαστική γραµµατεία, δεδοµένου ότι οι ασθενείς προσέφευγαν και στη θαυµατουργική ιατρική παράλληλα µε την κοσµική για να θεραπευτούν (Εικ. 8β). Σύµφωνα µε τη χριστιανική αντίληψη η τελική έκβαση της ασθένειας αποτελούσε µέρος της θείας ευσπλαχνίας. Οι θαυµατουργοί άγιοι εµφανίζονται στον ύπνο και στα οράµατα των ασθενών και τους θεραπεύουν «θαυµασίως» ή υποδεικνύουν τη θεραπεία για την πάθησή τους (θαύµατα Αγίου ηµητρίου και Αγίου Αρτεµίου) (14). Ο Χριστός ως καλός ιατρός και ως θεραπευτής αποδίδεται εξαιρετικά σε χρυσό µετάλλιο και σε ελεφαντοστέινο κυλινδρικό κιβωτίδιο του 6 ου αι., που απεικονίζει το θαύµα της θεραπείας του τυφλού (Εικ. 9α, β) (5). Η βυζαντινή πολιτεία αναγνώρισε το πολύ- µοχθο έργο των ιατρών και τους παραχώρησε προνόµια και αξιώµατα (ακτουάριος = ιατρός στη βασιλική αυλή). Ταυτόχρονα τους αναγνώρισε και ευθύνες µε καταλογισµό ποινών, σύµφωνα µε την ισχύουσα νοµοθεσία (9) 4. Επίλογος* Στο Βυζάντιο διαπιστώνεται αλληλοεπικάλυψη ιατρικής και θρησκευτικής πρακτικής. Σηµαντική διαφοροποίηση της βυζαντινής από την αρχαιοελληνική ιατρική αποτελεί η ανάπτυξη του θεσµού των νοσοκοµείων. Σηµαντική καινοτοµία στην επιστήµη της ιατρικής, που τη διαχώρισε από τις κατηγορίες της θρησκείας, της µαγείας και των δεισιδαι- µονιών, έγινε µε το υτικό ιαφωτισµό τον 18 ο αι. 4. Στους Πανδέκτες (Νόµοι του κράτους 50, 13, 3) γίνεται µνεία οφθαλµιάτρου, ο οποίος για την αµοιβή του ανάγκασε τον πελάτη να πωλήσει τα κτήµατά του, µολονότι του έδωσε αντίθετα φάρµακα. *Πολλές ευχαριστίες στη σύζυγό µου Ιωάννα για την πολύτιµη βοήθειά της στην επεξεργασία του κειµένου. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Αθήνα, 1971 τόµοι Ζ, Η, Θ. 2. Α. Γ. Μουτζάλη, Περίθαλψη ασθενών στο Βυζάντιο, Αρχαιολογία και Τέχνες, 81, 2001, σ T. Miller, The birth of the hospital in Byzantine Empire, London Z. Zαχαρίου, Βυζαντινή Ιατρική: Η τέχνη που έγινε Επιστήµη, Αθήνα D. Krueger, Healing and Salvation in Byzantium, στο B. Pitarakis and G. Tanman (ed.) Life is short, Art Long, The Art of Healing in Byzantium, New Perspectives, Istanbul Research Institute, 2018, σ L. Mackinney, Medical Illustrations in Medieval Manuscripts, University of California Press, Berkeley/Los Angeles Κ. Α. Μπουρδάρα, Η άσκηση του ιατρικού επαγγέλµατος από τη γυναίκα στο Βυζάντιο και η νοµική της κατοχύρωση, Η Καθηµερινή ζωή στο Βυζάντιο, Τοµές και συνέχεις στην ελληνιστική και ρωµαϊκή παράδοση, Πρακτικά Α ιεθνούς Συµποσίου, Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών/Ε.Ι.Ε, Αθήνα 1989, σ C. K. von Noorden, The history of strabismology, 2002, σ. 8-9, Φ. Κουκουλές, Βυζαντινών Βίος και Πολιτισµός, τ. 6, Αθήνα 1955, σ Σ. Θεοδοσίου, Μ. ανέζης, Στα χρόνια του Βυζαντίου, Αθήνα 2010, σ. 90, , , , 388, , , Χ. Μπακιρτζής (εισαγωγή, σχόλια, επιµέλεια), Α. Σιδέρη (µετάφραση), Αγίου ηµητρίου Θαύµατα. Οι Συλλογές Αρχιεπισκόπου Ιωάννου και Ανωνύµου, Ο βίος, τα θαύµατα και η Θεσσαλονίκη του Αγίου ηµητρίου, Θεσσαλονίκη 1997, σ (παρ. 37.1, 42.4, 45.1). 12. Ν. Τράκα, Η βυζαντινή ιατρική, Αρχαιολογία και Τέχνες, 103, Αθήνα 2007, σ Λ. Μαυροµµάτης, Όψεις φιλανθρωπίας στο Βυζάντιο, Φιλανθρωπία στο Βυζάντιο, Η Καθηµερινή ζωή στο Βυζάντιο, Τοµές και συνέχεις στην ελληνιστική και ρωµαϊκή παράδοση, Πρακτικά Α ιεθνούς Συµποσίου, Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών/Ε.Ι.Ε, Αθήνα 1989, σ Ε. Κουρκουτίδου Νικολαΐδου, Χ. Μαυροπούλου Τσιούµη, Χ. Μπακιρτζής, Ψηφιδωτά της Θεσσαλονίκης, Αθήνα 2012, σ Γ. Ασηµέλλης, Οπτική και υπερόραση, Αθήνα 2007, σ Α. Ν. Μαλαπάνη, Η Ιατρική στο Βυζάντιο, Συνέδριο Ένωσης Κωνσταντινοπολιτών, 14/05/ Ο. Κωστοπούλου, Οφθαλµολογικές παθήσεις: αιτιολογία, διάγνωση και θεραπεία στην Ελληνική αρχαιότητα και το Βυζάντιο, ιδακτορική ιατριβή, Πανεπιστήµιο Κρήτης S. Ma, D. Kaufman, Cataract Couching (από το διαδίκτυο). 19. X. Γ. Αγγελίδη, Καταγώγια, Νοσοκοµεία και Ξενώνες. Η διαδροµή της περίθαλψης στο Βυζάντιο, Αρχαιολογία και Τέχνες, 103, Αθήνα 2007, σ Παπανικόλα Μπακιρτζή (επ. επιµέλεια),καθηµερινή ζωή στο Βυζάντιο, Αθήνα 2002, σ. 96, 151, αρ P. Grierson, Byzantine Coinage, Dumbarton Oaks, Washington D. C Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, Πανεπιστήµιο Κέµπριτζ, Αθήνα 1979, έκδ. Μέλισσα, τ. A - Β [=J. M. Hussey (ed.), The Cambridge Medieval History, vol. IV, the Byzantine Empire, part II, Cambridge 1967]. 23. Ακύλας Μήλλας, Μνηµοσύνη, Κωνσταντίνου Πόλις, Η εντός των Ορθοδοξία, έκδ. Μίλητος, τ. Α, Αθήνα 2004, σ. 29,

31 Συνέδρια Νοέµβριος 3-4, Συνεδριακό Κέντρο Natura, Λίµνη Πλαστήρα ΟΕΚΕ Ετήσια Επιστηµονική ιηµερίδα Τηλ.: Fax.: Website: 7-9, Hinckley Island Hotel, Hinckley, UK 42nd Annual UKISCRS Congress Tel: Website: , Maxx Royal Belek Golf Resort, Antalya, Turkey 52nd Annual Congress of Turkish Ophthalmology Society 2018 (TOD 2018) 2019 Φεβρουάριος 15-17, ΜΕΓΑΡΟ ιεθνές Συνεδριακό Κέντρο Αθηνών 23rd ESCRS Winter Meeting in conjunction with the 33rd International Congress of HSIOIRS Tel: Τηλ: escrs@escrs.org info@hsioirs.org Web: Μάρτιος 27-29, Hilton Cairo Heliopolis Hotel, Cairo, Egypt Annual Meeting of the Egyptian Ophthalmological Society (EOS) conferences@rmsolutions.net Website: Tel: todnet@globalturizm.com.tr Website: , Melbourne Convention and Exhibition Centre, Melbourne, Australia 8th World Glaucoma Congress 2019 (WCG 2019) 24-25, Mediterranean Beach Hotel, Λεµεσός, Κύπρος 9ο Ετήσιο Συνέδριο Οφθαλµολογικής Εταιρείας Κύπρου (ΟΕΚ) wgc@mci-group.com Website: Τηλ m.varnava@suncaredmc.com.cy 30 2 εκεµβρίου, Makedonia Palace Hotel, Θεσσαλονίκη 10o Πανελλήνιο Συνέδριο Οφθαλµολογικών Φλεγµονών και Λοιµώξεων Τηλ.: , , Fax.: conference2@premium-events.gr Website: εκέµβριος 14-16, Coex, Seoul, Korea 12th Asia-Pacific Vitreo-retina Society Congress 2018 (APVRS 2018) Tel: (852) secretariat@apvrs.org Website: Απρίλιος 4-6, Clayton Hotel Burlington Road, Dublin, Ireland 10th Annual Congress on Controversies in Ophthalmology: Europe (COPHy EU) cophy@comtecmed.com Website: Μάιος 3-7, San Diego, USA 2019 ASCRS-ASOA Annual Meeting Tel: (703) registration@ascrs.org Website: 31

32 ΠΑΘΟΓΟΝΟ ΠΑΡΑΣΙΤΟ ΕΝΤΟΠΙΣΤΗΚΕ ΣΤΑ ΒΛΕΦΑΡΑ ΚΑΙ ΤΟ ΔΕΡΜΑ Βλεφαρίτιδα 1,2,4 Γένος: Demodex 4 Είδη: Folliculorum, Brevis Μέγεθος: mm Τοποθεσία: Τριχοσμηγματογόνος μονάδα Τροφή: Λιπώδεις εκκρίσεις, δερματικά κύτταρα Mεϊβομιανίτιδα (MGD) 1,3 Ροδόχρους νόσος 4 ΚΙΤΕ ΗELLAS COMMUNICATION Revision Date: Χαλάζιο 3 ΝΕΟ ΠΡΟΪΟΝ Βλεφαροεπιπεφυκίτιδα & Ξηροφθαλμία1,4 Η σειρά NAVIBLEF συστήνεται για την καθημερινή υγιεινή των βλεφάρων και την απομάκρυνση σοβαρών οφθαλμικών εκκρίσεων και υπολειμμάτων των βλεφάρων και των βλεφαρίδων που προέρχονται από αλλεργικές και φλεγμονώδεις αντιδράσεις. Αυτές μπορεί να οφείλονται σε Demodex, βλεφαρίτιδα, ξηροφθαλμία, βλεφαροεπιπεφυκίτιδα, δυσλειτουργία των μεϊβομιανών αδένων, φακούς επαφής, χειρουργική επέμβαση ή ροδόχρου νόσο. Βιβλιογραφία: 1. Nichols K., et al Blepharitis in the United States 2009: a survey-based perspective on prevalence and treatment. Ocul Surf Apr;7(2 Suppl):S1-S Tseng S., et al Pathogenic role of Demodex mites in Blepharitis. Curr Opin Allergy Clin Immunol Oct; 10(5): Acta Parasitol Dec;60(4): doi: / ap Rather PA, Hassan I. Human Demodex Mite: The Versatile Mite of Dermatological Importance. Indian J Dermatol 2014;59:60-6.